Atmanand Prakash Pustak 035 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

સભ્ય જ્ઞાનની કુંચી. પણ કરવામાં આવ્યું છે. ઈચ્છાશક્તિનાં માનસિક કાર્યો શું છે તેનો અવધ રૂપક ઉપરથી મળી રહે છે. અંતરજ્ઞાન (સહજ જ્ઞાન) અને બુદ્ધિ એ ઇચછાશક્તિની બે પ્રવૃત્તિઓ છે એમ જણાઈ આવે છે. બર્ગસને ઈચ્છાશકિતની પ્રવૃત્તિઓના સંબંધમાં યથાર્થ જ જણાવ્યું છે કેઃ
ઈચ્છાશક્તિ માંથી અંતરજ્ઞાન અને બુદ્ધિને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. અંતરજ્ઞાન અને બુદ્ધિ એ ઈચ્છાશક્તિની પ્રવૃત્તિઓ છે. ભૌતિક દ્રવ્ય સાથે સંલગ્ન થતી ચેતના પિતાની કે ભૌતિક વસ્તુઓની પ્રવૃત્તિઓ કે કાર્યો ઉપર લક્ષ આપે છે. ચેતનાનો પ્રવાહ આ રીતે અંતરજ્ઞાન કે બુદ્ધિ તરફ વળ્યા કરે છે.” ( The Creative Evolution. )
અંતરજ્ઞાન એટલે સ્વયંસચેતતા. અંતરજ્ઞાનનું સર્વોચ્ચ સ્વરૂપ એ જ સર્વજ્ઞતા છે. પુરાણમાં અંતરજ્ઞાનને દેવી સાવિત્રી રૂપે અને બુદ્ધિને ગોપાલ કન્યા ગાયત્રી રૂપે આલેખવામાં આવેલ છે. ગાયત્રીનાં હસ્તમાંનું નવનીત એ ગાયત્રીનાં સ્વરૂપનું નિદર્શક છે. દૂધમાંથી જેમ નવનીતની પ્રાપ્તિ થાય છે તે જ પ્રમાણે અનુભવ ઉપરથી( માંથી) બુદ્ધિદ્વારા સત્યની પરિણતિ થાય છે. અંતરજ્ઞાન અને બુદ્ધિ એ ઈચ્છાશક્તિરૂપ બ્રહ્માની પ્રવૃત્તિઓ રૂપ હોવાથી એ બન્ને પ્રવૃત્તિઓની બ્રહ્માની પત્નીઓ રૂપે ગણના કરવામાં આવી છે. અંતરજ્ઞાન અને બુદ્ધિ એ બન્નેમાં અંતરજ્ઞાનની ઉત્કૃષ્ટતાને કારણે, બુદ્ધિ અંતરજ્ઞાનની શ્રેષ્ઠતાને સ્વીકાર કહે છે એમ ગાયત્રીએ સાવિત્રીજીને કરેલા પ્રણિપાતથી સ્પષ્ટ થાય છે. આમ છતાં આત્માની અધઃપતનયુક્ત સ્થિતિમાં બુદ્ધિ એ જ જ્ઞાનપ્રાપ્તિનાં શેષ સાધનરૂપ રહેતી હોવાથી તેને તેની માતા રૂપે ગણવામાં આવી છે. વેદ એટલે જ્ઞાન,
બુદ્ધિથી આત્માની દિવ્યતા સ્થાપિત થાય છે. બુદ્ધિથી આત્મસાક્ષાત્કાર થઈ શકે છે. આત્મસાક્ષાત્કાર એટલે દુઃખ અને પાતંત્ર્યથી મુક્તિ. ગાયત્રીએ શાપમાં પરિવર્તન કર્યું એનું રહસ્ય બુદ્ધિનાં સ્વરૂપ ઉપરથી યથાર્થ રીતે સમજી શકાય છે.
સાવિત્રીએ જુદા જુદા દેવને જે જે શાપ આપે, તે તે શાપમાં ગાયત્રીએ કેવી રીતે પરિવર્તન કર્યું, શાપ અને તેનાં પરિવર્તનનું રહસ્ય એ સર્વ હવે પછીના કોષ્ટક ઉપરથી બરોબર સમજી શકાશે. જે તે શાપ અને તેનાં પરિવર્તિત સ્વરૂપનાં રહસ્યના અવધમાં મુશ્કેલી જેવું લાગે તે ૯, ૧૦ અને ૧૧ એ ત્રણ પ્રકરણે વાંચ્યા પછી આ રહસ્ય ફરી વાર વાંચી જવાં, આ પ્રમાણે પુનર્વાચનથી રહસ્ય બોધગમ્મ થઈ શકશે.
ચાલુ.