Atmanand Prakash Pustak 034 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૧૫ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કેઈ અષ્ટવાદી અદષ્ટને જ કારણ માની તેની પુષ્ટિમાં કહે છે કે બધા માણસે પૂર્વ સંચિત કર્મયુક્ત જમે છે અને પછી પિતે ધાર્યું ન હોય તેવી રીતે સંચિત કર્મના પ્રવાહમાં તણાય છે. માણસની બુદ્ધિ સ્વાધીન નથી. પૂર્વાર્જિત સંસ્કાર પ્રમાણે જ તે પ્રવર્તે છે, માટે અદષ્ટ જ બધા કાર્યોનું કારણ છે.
કેઈ પુરૂષવાદી પુરૂષને ફક્ત કારણ માની તેની પુષ્ટિમાં કહે છે કે જેમ કરોળીયે બધા તાંતણ સરજે છે, જેમ ઝાડો બધા ફણગાઓ પ્રગટાવે છે તેમજ ઈશ્વર જગતના સર્જન, પ્રલય અને સ્થિતિને કર્તા છે. ઈશ્વર સિવાય બીજું કશું જ કારણ નથી. જે કારણરૂપે બીજું દેખાય છે તે પણ ઈશ્વરને જ આધીન છે, તેથી બધું જ ફક્ત ઈશ્વરતંત્ર છે.
આ પાંચ વાદે યથાર્થ નથી, કેમકે તે દરેક પિતાના મંતવ્ય ઉપરાંત બીજી બાજુ જોઈ શકતા ન હોવાથી અપૂર્ણ છે અને છેવટે બધા પારસ્પરિક વિરોધથી જ હણાય છે; પણ જ્યારે એ પાંચે વાદે પરસ્પર વિરોધીપણું છોડી, એક જ સમન્વયથી ભૂમિકા ઉપર આવી ઊભા રહે છે ત્યારે તેમાં પૂર્ણતા આવે છે અને પારસ્પરિક વિરોધ જતો રહે છે. એટલે તે યથાર્થ બને છે. એ સ્થિતિમાં કાળ, સ્વભાવ આદિ ઉક્ત પાંચે કારણેનું કાર્ય જનક સામર્થ્ય જે પ્રમાણસિદ્ધ છે તે સ્વીકારાય છે અને એ પ્રમાણસિદ્ધ કારણોને અપલાપ ( અનાદર-નિષેધ ) થતો નથી. ( સન્મતિ તૃતીય કાંડ ૫૩. ) “આત્મા વિષે નાસ્તિત્વ આદિ છ પક્ષેનું મિથ્યાપણું અને
અસ્તિત્વાદિ છ પક્ષનું સભ્યપણું.” (પ-૫૫)
આત્મા નથી, તે નિત્ય નથી, તે કાંઈ કરતું નથી, તે કરેલ કને વેદો નથી, તેને નિવણ-મેક્ષ નથી અને મોક્ષને ઉપાય નથી, એ છ મતે મિથ્યાજ્ઞાનનાં સ્થાને છે.”
આત્મા છે, તે અવિનાશી છે, તે (વિવિધ કર્મ) કરે છે, તે (તેનું ફળ) અનુભવે છે, તેને નિર્વાણ છે અને મોક્ષને ઉપાય છે એ છ મતે યથાર્થ જ્ઞાનનાં સ્થાને છે. ”
ભાવાર્થ-આધ્યાત્મિક વિકાસની સંપૂર્ણતા સાધવામાં જે પક્ષના આગ્રહ એક કે બીજી રીતે આડે આવે છે અને જે આગ્રહો તેમાં સહાયક થાય છે તે બન્ને પ્રકારના આગ્રહનું અહીં કથન છે. સાધનામાં બાધક થનારા આગ્રહ જાન્ત દષ્ટિ ઉપર રચાયેલા હોઈ અયથાર્થ અને અબ્રાન્ત દૃષ્ટિ ઉપર રચાયેલા સહાયક આગ્રહ યથાર્થ છે તે અનુક્રમે આ પ્રમાણે –