________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
. લિ
૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪૪)
આત્માની શોધમાં ( ૫તારવણી - -~ ~-~>
પણ આ શું ? મંદમંદ વાતા સમીરની મીઠી લહરીઓમાં, મનોહર વૃક્ષની શીળી છાયામાં, સંત કે એમને શિષ્ય આજે સમાધિમાં ન બેસતા વાર્તાલાપ કરતાં દષ્ટિગોચર થાય છે!
સંત–વિનય, હું અનુક્રમે ચાર દશ્ય નિહાળ્યા. આજે એ સંબંધી છેડી વિચારણા જરૂરી છે. મારો આશય કંઈ સીનેમાના ચિત્રપટે રજુ કરવાને નથી. નજર સામે ચિત્ર ખડુ થતાં યથાર્થ ખ્યાલ લાવી શકાય એ કારણે જ આ પ્રયોગ કરવો પડ્યો છે.
આત્મા એટલે જીવ એ તે સૌ કોઈ સમજી શકે તે અર્થ છે પણ જ્યાં એ શબ્દના અતિ ઉંડાણમાં ઉતારવામાં આવે ત્યારે સમજાય કે એ શબ્દમાં કેવી તરતમના રહેલી છે. એના બાહ્યાત્મા-અંતરાત્મા અને પરમાત્મા એવા ત્રણ ભેદ થાય છે. આજકાલ જીવો જે જાતની કરણીમાં મોટા ભાગે મગુલ ને તલાલીન જણાય છે એમાં બાહ્યામા જ મુખ્ય ભાગ ભજવતે નજરે આવે છે.
તેથી જ યોગીશ્વર આનંદઘનજીએ ગાયું છે કે
આત્મબુદ્ધ હે કાયાદિકે ગ્રહ્યો, બહિરાતમ અઘરુપ ” આમ છતાં આત્મા એટલે અતિ મહત્વની વસ્તુ-અર્થાત્ જેના અભાવે વસ્તુ કે પદાર્થનું સત્વ નષ્ટ પામી જાય. કિવા જેના જવાથી ચેતનત્વને સંભવ જડમૂળથી ઉખડી જાય એવું એક દ્રવ્ય એમ કરીએ તે વાંધો ન આવે.
હવે વિચાર કર. પ્રથમ પિલા શ્રેષ્ટિનું જીવન અવલક. એ પૌષધ કરે છે, સ્વામીવાત્સલ્યના ભાવ એને જમે છે છતાં એ ક્રિયા પાછળ શું હાર્દ છે ? એ ઉકેલવાની શક્તિના એનામાં દર્શન નથી થતાં. જડ અને ચેતન પદાર્થોની યોગ્ય વહેંચણી તે નથી કરી શકતો. એટલે સાચું સ્વામીબંધુત્વ દાખવવાના કાળે, માની લીધેલી નિતિ કે પદ્ધતિના નામે વ્યવહાર અને ધર્મને ભિન્ન દર્શાવવાનો પ્રયાસ સેવે છે! એમ કરવા જતાં આત્મ ઉત્ક્રાંતિની અમૂલ્ય ક્ષણ ગુમાવે છે ! પણ એને શું ઠપકે દેશે ? ત્યારપછીના જ્ઞાનપંચમી–ઉપાશ્રય અને દેવસ્થાનમાં કરેલાં દૃષ્ટિપાત પરથી સહજ પુરવાર થઈ શકે તેમ છે કે-ડાળ-પાંદડાને છોડી મૂળને વળગવાની વાત કરનારા માનવીઓ પોતે પણ મૂળ શું છે એની પરીક્ષા નથી કરી શક્યા. મુદ્દાની પિછાન કર્યા વિના કેવળ ક્રિયાકાંડમાં જ લયલીન બન્યા છે. પરિણામ એ આવ્યું છે કે “પંખી વિહુણા પિંજર” જેવી દશા થઈ પડી છે! આડંબર
For Private And Personal Use Only
