________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
-
-
-
-
શ્રી વીતરાગસ્તવભાષાનુવાદ. ગોળ ખરે ! કફ હેતુ છે, ને સુંઠ પિત્ત-નિમિત્ત; તેહ ઉભયમય ઔષધે, છે નહિં દોષ કવચિત ૬ સત પ્રમાણથી ઉભય તે, એક સ્થળે ન વિરૂદ્ધ મેચકાદિ વસ્તુ વિષે, દષ્ટ જ વર્ણ વિરૂદ્ધ. ૭
અનુષ૯૫– એક વિજ્ઞાન આકાર, નાના આકાર જે ગણે;
એ તથાગત' પ્રાજ્ઞ, ન અનેકાંતને હણે. ૮ ઉદ્દભવ થાય છતાં મૂળ વસ્તુ-દ્રવ્ય તે સર્વત્ર કાયમ જ રહે. દાખલા તરીકેમનુષ્યમાંથી દેવપણે ઉપજે ત્યારે મનુષ્ય પર્યાયનો નાશ થયો અને દેવપર્યાયનો ઉત્પાદ II થયે, પરંતુ. આત્મરૂપ મૂળ દ્રવ્ય તે સર્વત્ર અનુગામી રહ્યું. આમ વસ્તુ દ્રવ્યાર્થિક- A નયની અપેક્ષાએ નિત્ય છે અને પર્યાયાર્થિક ની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. કહ્યું છે કે- જ
“ આત્મા પ્રત્યે નિત્ય છે, પર્યાએ પલટાય; બાલાદિ વય ત્રણ્યનું જ્ઞાન એકને થાય ?
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રપ્રણીત આત્મસિદ્ધિ, ૪ અત્રે દ્રષ્ટાંત આપે છે કે-ગોળ કફ કરે છે અને સુંઠ પિત્ત ઉપજાવે છે; કિની પણ તે બન્નેના મિશ્રણથી એવો કોઈ દોષ સંભવતો નથી. તે જ પ્રકારે નિત્યાનિત્ય ધર્મવાળી વસ્તુમાં કેાઈ દેષ ઉદ્ભવતો નથી, કારણ કે તે નિત્ય-અનિત્ય ધર્મ ભિન્ન !!! નયવિવક્ષાએ સત પ્રમાણપૂર્વક ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે, માટે એક સ્થળે તે વિરોધીધર્મ વિરુદ્ધ નથી. અત્રે તે માટે બીજું દ્રષ્ટાંત મેચકનું આપે છે. મેચક એટલે પંચ . વર્ણાત્મક રત્નમાં જેમ વિરુદ્ધ વર્ણન સંગ દેખાય છે તેમ, “વચાઈમ નં મેમ્' [ સપ્તભંગીતરંગિણી ]. ત્રીજું દૃષ્ટાંત નરસિંહનું પણ અપાય છે --
" भागे सिंहो नरो भागे योऽर्थो भागद्वयात्मकः ।
तमभाग विभागेन नरसिंह प्रचक्षते ॥" * ઉપરમાં એકાંતવાદનું ખંડન અને અનેકાંતવાદનું મંડન કર્યું; પણ અનેકાંતવાદનું ખંડન તે કોઈ પણ અન્ય દર્શનીથી થઈ શકે એમ નથી એ અત્ર પ્રતિપાદન કરે છે; કારણ કે અન્ય દર્શનીઓને પણ એક યા બીજી રીતે અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરવો જ પડ્યો છે. કહ્યું છે કે –
" वस्तुतस्तु अनेकांतप्रक्रिवायां सर्वेषां प्रवादिनामपि प्रतिपत्तिरेव । एकानेकात्मकस्य વસ્તુનઃ લખ્યતરવાહૂ . ”
વિમલદાસપ્રણીત સમભંગીતરંગિણી. જો ૫ એક વિજ્ઞાન આકારને જે નાના આકારરૂપ માન્ય કરે છે એવો બૌદ્ધ પ્રાણ અનેકાંતને હણે નહિં-ખંડિત કરી શકે નહિ; એક-અનેક રૂપને જે પ્રમાણુ ગણે છે એ નિયાયિક અને વૈશેષિક અનેકાંતનું ખંડન કરી શકે નહિં; સત્વ-રજ- તમન્ છે.
ક
For Private And Personal Use Only
