________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરી દરેક ચિત્ત એક ભિન્ન આત્મા છે એવા મત કેટલીક દિશાએથી વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. વેદાન્તને આ મત જરાય માન્ય નથી. જે તે ચિત્તના લાવા ભલે ભિન્ન પ્રકારના હોય પણ સર્વ ચિત્તોનુ સ્વરૂપ વસ્તુતઃ એક જ પ્રકારનુ છે એમ વેદાન્ત કહે છે. ચેતના સર્વ ચિત્તોમાં એક સરખી વ્યાપક છે, દરેક ચિત્તમાં એક જ પ્રકારની ચેતના વતે છે એવા વેદાન્તને સ્પષ્ટ નિર્દેશ છે. સ્વપ્નમાં પણ ભિન્ન ભિન્ન ચિત્તોના ભાવે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હોય છે, પણ સ્વપ્નમાંમી જાગૃત થતાં ચિત્તોના લાવાની વિભિન્નતા સર્વથા ભ્રમરૂપ લાગે છે અને સ્વપ્નદ્રષ્ટાનું ચિત્ત સ્વપ્નમાં નિરખેલાં અનેકવિધ ચિત્તોનુ ચેતનાસ્પદ પ્રતીત થાય છે એવાં મતન્યની પ્રતિપત્તિ વેદાન્ત કરે છે.
સૂક્ષ્મ શરીર એ આત્મા છે અને તેને પુનર્જન્મ થયા કરે છે એવુ વેદાન્તનું વિધાન છે. સૂક્ષ્મ શરીરમાં સ્વયંચેતના નહાવાથી ચેતનાના પ્રકાશ તે વિશ્વવ્યાપી ચૈતન્યમાંથી પ્રાપ્ત કરે છે એવી વેદાન્તની માન્યતા છે.
વેદાન્ત અદ્વૈતમતવાદને પુરસ્કાર આ રીતે કરે છે. દષ્ટા અને દ્રશ્ય વસ્તુએ વચ્ચેના દ્વેતભાવ વેદાન્ત નિર્મૂળ કરે છે દ્રશ્ય વસ્તુએ માયારૂપ ગણી વેદાન્ત આત્માએની એકતા પ્રતિપાદિત કરે છે. ચેતના સર્વવ્યાપી, શાસ્વત અને અપરિવર્ત્તનશીલ છે અને બ્રહ્મસિવાબીજું કશુંયે નથી જો મા દ્વિતીયો નાશ્ત) એવું વેદાન્તનું પરમ મતવ્ય છે.
પ્રત્યેક આત્મામાં એક રૂપે પ્રવર્ત્તતી ચેતનાનાં સ્વરૂપ ઉપર બ્રહ્મની અભેદ્યતા નિર્ભર રહે છે. ચેતનાના વિનાશ કોઈ કાળે થાય એ સવ થા અસભવ્ય છે. ચેતનામાં પરિવર્ત્તન થાય એ પણુ શકય નથી. જાગૃત અવસ્થા, સ્વપ્નદશા કે ગાઢ નિદ્રામાં ચેતના અખંડ પણે પ્રવર્તે છે. કેટલાક તત્ત્વજ્ઞા ‘ તુરીયા ઉચ્ચ પ્રતિની ચેતનાનાં અસ્તિત્વના પશુ સ્વીકાર કરે છે.
'
નામક એક
વેદાન્તના અદ્વૈતમતવાદ માયાવાદનું પ્રતિપાદન કરનારાં સર્વ પ્રકારનાં ધમ-મતવ્યાને એછે-વત્તે અંશે અનુરૂપ થઇ પડે છે. અદ્વૈતવાદ એક યા ખીજી રીતે માયાવાદના સ્વીકાર કરનાર ત ્વજ્ઞાનાને એકરૂપ થાય છે.
મુસ્લીમ માયાવાદના ‘ હુમા આઉસ્ત ’( તે જ સવ છે) ના સિદ્ધાન્ત અદ્વૈતવાદનુ અનુકરણ છે. આત્માની એકતા એ આ સિદ્ધાન્તનું પરમ ધ્યેય છે.
બ્રહ્મ સિવાય બધુંયે માયારૂપ છે એ સિદ્ધાન્ત પ્રથમ દૃષ્ટિએ સ્વચમેવ અસ'ગત લાગે છે. માયાનું અસ્તિત્વ છે કે નહિ ? એવા પ્રશ્ન આ સંબધમાં
For Private And Personal Use Only
