Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531389/1

Page #1

જાન
ના
કે કથક મદદ કરવામા
OOOO
૮ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ફાગણ
કકકકકક હollow
000
OOOO
વ, આચાર્યશ્રી વિજયાન‘દયુરીશ્વરજી મહારાજ, જેમની જનમ-શતાબ્દિ ઉજવવાની તડામાર તૈયારી ચાલી રહેલ છે. ક * ****** ***** w@de ** *** * ** * * *
oooooડી
કwહાય

Page #2

શું વિષય-પરિચય. શું
૧ શ્રી અરિહંત દેવની આરતિ... (મુનિરાજ શ્રી બાલચંદ્રજી ) ૨ અરિહંત દેવના મંગળ દીવો
૧૮૬ ૩ શ્રી વીતરાગ સ્તવ ભાષાનુવાદ (લેઇ ડે. ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા) ૧૮૭ ૪ સત્યજ્ઞાનનું રહસ્ય. ••• •••
૧૯ો પ પ્રતિબિંબ ... ... ... ( રા. સુશીલ ) ... ... | ... ૧૯૪ ૬ ઉત્તરાધ્યાય સૂત્રને સાધુ... (લે. સ. કે. વિ );
૨૦૦ ૭ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જન્મશતામિઢ વિરોધીઓને પડકાર.
| ( લે. મુનિ શ્રી ચરણવિજયજી ) ... ૨૦૩ ૮ પાંચ સકાર... ( અનુ વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ )
૨૦૮ ૯ વર્તમાન સમાચાર .. જલદી નામ નોંધાવો. આ લાભ પાછળથી મળશે નહિ. થોડી નકલો સીલીકે છે,
શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ. * આગળ પ્રકટ થયેલની અશુદ્ધિઓને શોધી શુદ્ધ, સંશોધન કરી ઉંચા કાગળ, શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપમાં નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાય છે. શ્રી પ્રથમ પર્વ ફાગણ શુદ ૨ ના રોજ પ્રસિદ્ધ થશે. પ્રથમથી ગ્રાહક થનારને બધા પ મુદૃલ કિંમતે આપવામાં આવશે. કેટલાક ગ્રાહકોના નામ નોંધાઈ ગયેલા છે. વ્યાખ્યાન માટે, ભંડાર માટે પ્રત આકારે; તેમજ લાઈબ્રેરી અને ગૃહસ્થ માટે બુક આકારે છપાવેલ છે. જે સાઈઝ જોવે તે સ્પષ્ટ લખી જણાવવું
પાછળ ગ્રાહક થનારને સીલીકમાં હશે તો જ બધા પર્વ મળી શકશે.
શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો પંદરમો ઉદ્ધાર [ અને શ્રી સમશાહ ]
| ( ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ ) ચોદમા સૈકામાં શ્રી સમરાશા ઓસવાળે પવિત્ર શ્રી શત્રુંજય તીર્થને ઉદ્ધાર કર્યો છે. તેનું ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ રસમય વન બાળજી ( બાળકબાળકીઓ ) પણ હોંશે હોંશે વાંચી શકે તેવી ગુજરાતી સાદી ભાષામાં લખાયેલ છે. શત્રુંજય મુખ્ય મંદિરની છબી સાથે આપવામાં આવેલ છે. વાંચતા શ્રદ્ધાળુઓની ભાવના વિકસ્વર થાય તેવું છે. સહુ કોઈ લાભ લઈ શકે, તેમજ પ્રભાવના કરવા માટે મન વધે તે માટે માત્ર બે આના ( પોસ્ટ જુદું) કિંમત રાખેલ છે.
લ ખે:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,

Page #3

* શ્રી આમાનંદ પ્રકા ' ને વધારે.
ન્યા ત્યાં ભોનિ ધિ શ્રી વિ જયા નંદ સુરીશ્વરજીની
જન્મ શતાબ્દિ
નિ મિ તે
મ ગ 2
થી તે
શ્રી આત્માનંદ શતાબ્દિ ગ્રંથ
આ ગ્રંથની અંદર આ દેશના તેમ જ યુરોપના જૈન-જૈનેતર વિદ્વાનોએ લેખ લખી મોકલ્યા છે
તેના....ટુકી..સૂચી...અત્રે...ઉતારી. છે.

Page #4

पुराबीर न 1 જીવનસંદેશ
યદદની
૧ ક્રાંતિકાર જૈન સાધુ
૨ જિનશાસન જ્યોતિર
| 4116 मुनिश
राजबाहुर गोपिटलाई हाथीलाएँ देशाई
ગુજરાતી વિભાગ
૩ વિશ્વની મહાવિભૂતિ વિજયાનંદસૂરિવરના અક્ષરદેહુ
મગનલાલ દલીચ'દ દેશાઇ-રાજકાટ.
પુણ્યવિજયજી.
૪ ન્યાયાંભાનિધિ શ્રીમત્ પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રી આત્મારામજીનું વ્યક્તિદનઃ શ્રી પે।પટલાલ પુજાભાઈ શાહ B. A. વાકાંનેર.
૫ શ્રી વિજયાનંદસૂરિવરના અમર કાવ્યદેહુઃ
- વિનયપ્રધાન મહાપુરુષઃ
શ્રી માતીચંદ્ર ગિરધરલાલ કાપડિયા B. A., LL. B. Solicitor.
શ્રી કુંવરજી આણંદજી-ભાવનગર.
શ્રી પેાપટલાલ પુંજાભાઈ શાહ B. A. વાંકાનેર,
૭ શ્રી આત્મારામજી અને શ્રી દયાનંદજીઃ

Page #5

૧૧ સમયજ્ઞ સતઃ
3
૮ એક આદર્શ મુનિઃ
રાવબહાદુર ગાવિંદભાઈ હાથીભાઈ દેશાઇ વડાદરા, ૯ સૂરિજીના કેટલાક જીવનપ્રસંગો અને તે ઉપરથી લેવાના મેધ પ્રસિદ્ધવકતા મુનિરાજ શ્રી ચારિત્રવિજયજી.
૧૦ શ્રી આત્મારામજી મહારાજ અને શ્રી મેાહનલાલજી મહારાજ પન્યાસ શ્રી ઋદ્ધિ મુનિ
શ્રી માહનલાલ દીપચંદ ચાકસી.
૧૮ અવતરણાનુ અવલાકન
૧૨ ગુરુજીના પગલે પગલેઃ
૧૩ આચાર્યશ્રી વિજયાનંદસૂરિઃ એક આદર્શ
૧૪ યુગવીરના જીવન સદેહ
૧૫ વીરચંદભાઇના પત્ર:
૧૬ સુસ'સ્મરણાઃ
શ્રી સુરચંદ્ર પુરૂષાત્તમ અદાણી B, A, LL. B. રીટાયર્ડ સ્મોલકેકાટ જજ ૧૭ ધર્મવી૨ શ્રી મૂઢેરાયજીઃ
ન્યાયવિજય.
ડૉ. ત્રિભુવનદાસ લહેરચ'દ શાહ વડાદરા.
સાધુ
શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા M. A.
૧૯ આત્મારામ
ડા. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. S.
૨૦ શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજીઃ સૌંસ્મરણ
નરાત્તમદાસ ભગવાન શાહ.
શ્રી ફૂલચંદ હરિચંદ દેશી.
૨૧ શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજના જીવનની વિશિષ્ટતા.
૨૨ સેા વર્ષના સિદ્ધિયેગ
આત્મવલ્લેલ.
તેહચંદ ઝવેરભાઈ શાહ.
દેવચંદ દ્વામજી શેઠ.

Page #6

DIJIO/રા
ની ના રસ રટ લિ.
isણાઈ વાલ
ગુજરાતી ( સાહિત્ય વિભાગ). ૧ ગુજરાતી ભાષાના વિકાસમાં જૈનોએ ભજવેલો ભાગ
દીવાન બહાદુર કૃષ્ણલાલ મોહનલાલ ઝવેરી. ૨ ગુજરાતની જૈન સંસ્કૃતિ
શ્રી સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ. ૩ મોગલ સમય પહેલાં કપડાં પરનો ચિત્રપટ
. હીરાનંદ શાસ્ત્રી અને શ્રી સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ. ૪ શ્રી હેમચંદ્ર સૂરીશ્વરનું પ્રાકૃતિદ્વયાશ્રય કાવ્ય
પ્રો. કેશવલાલ હિંમતરામ કામદાર. ૫ જૈનદર્શનમાં કર્મનું વર્ગીકરણ એક સૂચના
છે. અતિસુખશંકર ત્રિવેદી, ૬ શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી
ચતુરવિજયજી. ૭ વાચનાચાર્યશ્રી સુધાકળશ અને તેની ગુરુપરંપરા
ચતુરવિજયજી. ૮ ઈતિહાસ અને દર્શનઃ
શ્રી સુશીલ. ૯ જિનેશ્વરની વાણી
ડૅ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M, B, B. S. ૧૦ શ્રી માણિજ્યસુંદરકત નેમીશ્વરચરિત-ફાગબંધ
સંશોધક શ્રીયુત મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ. BA, LL. B. Advocate. ૧૧ પ્રતિમા પૂજનઃ
રાજપાળ મગનલાલ વહોરા. ૧૨ મહાકવિ વિમલસૂરિ અને તેમનું રચેલું મહાકાવ્ય પઉમચરિય
શાંતિલાલ છગનલાલ ઉપાધ્યાય M. A. ૧૩ વડોદરાનું શ્રી આત્મારામજી જૈન જ્ઞાનમંદિર
શ્રી મંજુલાલ રણછોડલાલ મજમુદાર

Page #7

THE CAILD
TOROMISE
NA
AM
THE GREAT ATMARAMAJI
English
1 The Great Atmaranji
Puran Chand Nahar M. A., B. L 2 Handbills Published in America 3 Virchand R. Gandhi in Shri America 4 A short account of Shri Atmaramji 5 Origin of Chicago-Prashnortar 6 Talks of the occult 7 The significance of man

Page #8

8 Influence of the Jain Saints
Sahityacharya Pandit Bishewarnath Reu-Jodhepur 9 The Child of Promise
Mrs. Rhys Davids D. Litt. M. A. 10 Necessity of Jain research
W. Schubring 11 Ahinsa
S. P. Badami B. A. LL. B. 12 A comparative Study of Swetambar & Digambar Literature
Prof. A, N. Upadhyay M. A. Rajaram College-Kolhapur 13 The joys of death
Ajit Prasad M. A. LL. B.
Advocate-Judge High Court-Bikaner 14 Jain Mysticism
Prof. Hiralal Jain M, A. LL. B. King Edward College Amraoti. 15 Jainism : A Universal religion 16 Shri Atmaramji Maharaj and his mission - Sri Chaitandas 17 Jain Acharya Shrimad Vijayanand Suri : The man and his message
Baburam Jain M. A. LL. B. 18 An Appreciation
Chandragupta Jain 19 The Story of Dhammya C. N. Patawardhan 20 Jain Iconography Dr. B Bhattacharya M. A. P. H. D 21 My Acquaintance with Swami Atmaram
R. B Sardar Jwalasa hari 22 Dr. Hoernel's letters,

Page #9

श्रीआत्मारामजी और हिंदी भाषा
METASTIEENA
MPARDONLIDER
ALWALL
हिंदी विभाग १ आत्मारामजी आर हिंदी भाषा
जसवंतराय जैनी-देहली २ अर्हन्मतोद्धारक आचार्य आत्मारामजी
लक्ष्मण रघुनाथ भीडे-पुना साटी ३ अंबाला शहर ( पंजाब ) में संस्थापित संस्थाएं।
ज्ञानदास जैन M. S. C., L. L. B. ४ क्यों कर न गाये यश उसीका क्यों न मन आंसु बहे
पंडित ईश्वरलाल जैन ५ पू. म. कांतिविजयजी का काव्य ६ मंत्रवादी श्रीमद् विजयानंदमूरि
यात श्री बालचंद्राचार्यजी ७ आचार्यदेव का स्मरण शशिभूषण शास्त्री ८ हम कहां है ? पंडित भागमल्ल

Page #10

९. कुच्छ इधर-उधरकी
पं० ललितविजयजो १० गुरुदेव स्मारक संस्थाएं ईश्वरलाल जैन ११ पल्लीवाल गच्छ पट्टावली
अगरचंद नाहटा १२ जैन समाज में शिक्षा और दीक्षा का स्थान १३ गुरु विजयानंद काव्य
श्री रामकुमार १५ श्रीमद् विजयानंदसूरि तथा महर्षि दयानंद
श्रीपृथ्वीराज जैन १५ प्राचीन मथुरा में जैन धर्म का वैभव
__ श्रीवासुदेव शरण १६ अहिंसा और विश्व शांति श्री दरबोरीलाल जैन १७ गुणाकरसूरि कृत श्रावकविधि रास
श्री मोहनलाल दलीचंद देशाई १८ स्यगवासी गुरु महाराज का अपूर्ण रहा हुआ अंतिम ध्येय
बनारसीदास जैन M. A. १९ जैन धर्मको विशालता
ब्रह्मचारी शीतलप्रसादजी २० एक जैन वीर श्रीकृष्णलाल वर्मा २१ षोडशदल कमलबन्धबन्धुरं श्री विजयानंदसूरीश्वरस्तवनम्
श्री देवविजय २२ कल्याणमन्दिरस्तववरणपूतिरूपं श्री विजयानन्द सूरीश्वरस्तवनम्
__ चतुरविजय २३ जैन विद्वांस संस्कृत साहित्य
मंगलदेव शास्त्री २४ परमपूज्य मुनिश्री आत्मारामजी तथा चिकागो सर्वधर्म परिषद
सुंदरलाल जैन २५ मंगलमूर्ति महावीर उदयशंकर भट्ट २६ श्रद्धांजलि मुनि ज्ञानविजय

Page #11

| શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
S
=================+- ->#====================
नमो विशुद्धधर्माय, स्वरूपपरिपूर्तये । नमो विकारविस्तार-गोचरातीतमूर्तये ॥ १॥
સંપૂર્ણ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ વિશુદ્ધ ધર્મવાળા, સ્વસ્વરૂપની પૂર્ણતાને પામેલા અને વિકારોના સમૂહને પાર પામેલા–એવા જે કઈ મહાત્મા હોય તેને નમસ્કાર છે.”
ઉપમિતિભવપ્રપંચો કથા.
પુત્તમ ૨ ૩ } વીર સં. ૨૪૬૨. જાશુર પ્રારક . ૪૦. { ગ્રંદ ૮ મો.
-[ID-ClWID-ofI
lJID-III - ill-fill-flectfm (II-tI[Icil[ {{I>clHIDictllectilal શ્રી અરિહંતદેવની આરતિ.
(જય દેવ જય દેવ-એ ઢબમાં) જગત-ગુરૂ જગનાથ, જગજન-ઉપકારી ( પ્રભુ૨ ) રષભ જિનેશ્વર યારા (૨), જગજન-હિતકારી.
જયો જયે મહા-જગ–દેવો ૧ E શરણ–ગત–આધાર, ધર્મ-પ્રાણુ-ધારી ( પ્રભુ ૨ ) શાંતિ જિનેશ્વર યારા (૨), સેવક- દુઃખ-વારી. ' જયે ૦ ૨
அடி பாயான யான்யம்

Page #12

--
-
-
-
૧૮૬
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ, Clect[Icellli-illID-til ID I D - I[Im-till - વણિle-lll/IyMillio-ville-tlIect[/
જીવ-દયા-પ્રતિપાળ, શીલ-સનાહ-ધારી ( પ્રભુત્ર ૨; ) નેમી જિનેશ્વર ખારા (૨), ત્રિભુવન-જય-કારી. તારણ-તરણ-જહાજ, અપૂર્વ-ચમત્કારી ( પ્રભુત્ર ૨ ) પાશ્વ જિનેશ્વર ખારા (૨), આતમ-ગુણ-ધારી. જગત-પિતા ભગવાન, સમતા-ગુણ-ધારી ( પ્રભુ- ૨ ). વીર જિનેશ્વર પ્યારા (૨), મોહ-રિપુ-વારી વદન–પુનમ-ચંદા, બલ-કલંક-હારી ( પ્રભુત્ર ૨ ) વીશ જિનેશ્વર ખારા (૨), આરતિ સુખકારી. જા . ૬
મુનિરાજ શ્રી બાલચંદ્રજી
કે
શ્રી અરિહંતદેવનો મંગળદીવો.
( ભલું થયું કે અમે પ્રભુ ગુણ ગાયા-એ બમાં ) મન-મંદિરમાં દીપક કરવા, શિવ-સુંદરીને વરવા રે, મંગળ-દીપક પ્રભુજીની આગળ, કેવલ-રત્નને શોધવા રે. ભલું થયું ને ઘેર પ્રભુજી પધાર્યા, ધન્ય ધન્ય દિવસ આજ રે. ભલું૦૧ વિવેક-થી દ્રવ્યદીપક કરતાં, દ્રવ્ય-તિમિર દુઃખ જાય રે; ભાવ-દીપક પ્રગટ થતાં, ભાવ-તિમિર દૂર થાય છે. ભલું - ૨ તેણે કારણ મંગળ-દીપક, પાપ-પતંગ પહંત રે; આશય શુદ્ધથી જિનને પૂજતાં, મેહ-ભુજંગ ભગત રે. ભલું જિનને પૂજતાં જિન થવાય, ભાવના સિદ્ધિ હાય રે; એકને જીતતાં સર્વ જીતાય, શૂરવીર તે જગ હાય રે. ભલું ૪ અહુ ઘર મંગળ સબઘર મંગળ, હેજે મંગળ માળ રે; બાલ-ચંદ્ર પ્રભુ! આપ સેવકને, નિષ્કામ-ભક્તિ વિશાળ રે ભલું ૫
મુનિરાજ શ્રીબાલચંદ્રજી

Page #13

૧૮૭
શ્રી વીતરાગસ્તવભાષાનુવાદ. શ્રી વીતરાગસ્તવ ભાષાનુવાદ.
આઠમે પ્રકાશ. એકાંતવાદ-ખંડન : અનેકાંત-મંડન”
દેહરા વસ્તુ નિત્ય એકાંત તે, અકૃતાગમ કૃતનાશ જે એકાંત અનિત્ય તે, અકૃતાગમ કૃતનાશ. ૧ આત્મ નિત્ય એકાંત તે, ના સુખ-દુઃખને ભેગ;
વળી એકાંત અનિત્ય તે, ના સુખ દુઃખને ભેગ. ૨ ૧. પિતે નહિ કરેલા અને બીજાએ કરેલા એવા કર્મની પ્રાપ્તિ-ફલબેગ તે છે અકૃતાગમ દે; પોતે કરેલા કર્મને નાશ-ફલ નહિં ભેગવવા પણું તે કૃતનાશ દ. ||
વસ્તુ જે એકાંત નિત્ય માનીએ અથવા એકાંત અનિત્ય માનીએ તે આ છે બન્ને દોષની પ્રાપ્તિ થાય છે. * સરખા –નાવવા સુદ્ધદુ:ણમો પુogવા ન જ ચંપની . दुर्नीतिवादव्यसनासिनैवं परैर्विलुप्तं जगदप्यशेषम् ॥
ન્યાયાજ્ઞાિરા “ો૨૭. ભાવાર્થ-વસ્તુ એકાંત નિત્ય માનીએ, અથવા એકાંત અનિત્ય માનીએ તે નથી સુખ-દુઃખને ભોગ ઘટત, નથી પુણ્ય-પાપ ઘટતા અને નથી બંધ–મેક્ષ ઘટતા. તે આ પ્રકારે –
૨. ૩) એકતિ નિત્ય આત્મામાં, સુખ-દુઃખનો ભોગ ઉપયુક્ત નથી, કારણ કે “માત્રુતાનુનરિકત્વ'–અપ્રચુત, અનુત્પન્ન, સ્થિરએકરૂપપણું એ નિત્યનું છે લક્ષણ છે (એકાંતવાદીના મતે ); તેથી જ્યારે આત્મા સુખ અનુભવીને સ્વકારણવશે દુ:ખ અનુભવે છે ત્યારે સ્વભાવભેદને લઈ અનિત્યત્વની આપત્તિ થતાં સ્થિરએકરૂપતાને હાનિ પ્રસંગ સાંપડે છે. એમ દુઃખ અનુભવી સુખ મેળવતાં પણ જાણવું.
() સુખ-દુ:ખ ભેગ પુણ્ય-પાપથી સંપજે છે, અને તેનું સંપાદન અર્થક્રિયા છે; પણ તે અર્થક્રિયા ફૂટસ્થનિત્યમાં ક્રમથી વા અક્રમથી ઘટતી નથી.
(૪) બંધ એટલે કમ પુદગલો સાથે પ્રતિપ્રદેશે આત્માને અગ્નિ અને લેહપિંડ જેમ અન્યોન્ય સંશ્લેષ; અને મોક્ષ એટલે સર્વ કર્મને ક્ષય (દત્તકર્મા II મોર-તત્ત્વાર્થસૂત્ર); તે બન્ને એકાંત નિત્યમાં ઘટે નહિ, કારણ “મઝાણાને Hિઃ” III. આ અપ્રાક્ષની પ્રાપ્તિ, એ બંધનું લક્ષણ છે. હવે પૂર્વકાલની અપ્રાપ્તિ—અમિલન એ અન્ય ,

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ન નિત્ય એકાંતિક મતે, બંધ મક્ષ પુન-પાપ;
ન અનિત એકાંતિક મતે, બંધ મક્ષ પુન-પાપ. ૩ ક્રમ અક્રમથી નિત્યની, અર્થકિયા નહિં યુક્ત; ત્યમ એકાંતે ક્ષણિકમાં, અWક્રિયા નહિં યુક્ત. ૪ નિત્ય અનિત્ય સવરૂપતા, જ્યારે વસ્તુની હાય;
જેમ ભાખી ભગવાન ! તમે -ત્યારે દોષ ન કય. ૫ અવસ્થા છે, અને ઉત્તરકાલની પ્રાપ્તિ એ અન્ય અવસ્થા છે. આમ અવસ્થાભેદરૂપ દેવથી નિત્યને બાધ આવે છે. અને આમ બંધવિફલતાથી આત્મા ગગનવત નિત્ય મુક્ત જ થાય, અને તેથી જગતમાં બંધ–મેક્ષ વ્યવસ્થા છિન્નભિન્ન થઈ જાય. વળી બંધની અનુપત્તિ થતાં મોક્ષની પણ અનુપપત્તિ થાય, કારણ કે બંધનવિચ્છેદના છે પર્યાયરૂપે જ “મુક્તિ” શબ્દ છે.
૨ (૪) અનિત્ય એટલે અત્યંત ઉછેદ ધર્મવંત; અને તે આત્મા હતાં III પુણ્યપાદન ક્રિયા કરનારના નિરન્વય-નિ:સંતાન વિનર્ણપણાને લઈ તેના ફળભૂત છે. અનુભવ કોને થાય વાર? એ જ પ્રકારે પાપોપાદાન ક્રિયા કરનારને નિરન્વય નાશ છે
થયે દુ:ખસવેદન કોને થાય ? અને આમ એક ક્રિયા કરે અને બીજો તેના ફલન i ભોક્તા થાય ! એ તે અયુક્ત થયું.
(૨) તથા પુણ્ય-પાપ ઘટે નહિ, કારણ કે પુણ્ય–પાપની અર્થઝિયા સુખદુ:ખને ભેગ છે, અને તેનું અયુક્તપણું તો ઉપર કહ્યું; એટલે અર્થ ક્રિયાકારીપણાના અભાવને લઈ પુણ્ય-પાપ પણ ઘટતાં નથી.
(૪) અનિત્ય એટલે ક્ષણમાત્ર સ્થાયી-ક્ષણિકમાં બંધ–મોક્ષનો પણ અસંભવ છે, કારણ કે લેકમાં પણું બંધાયેલો જ મૂકાય છે; અને નિર-વય--[ સંતાનરહિત ] નાશ માનવામાં આવ્યું, એક અધિકરણને અભાવ થાય છે; માટે બંધ–મોક્ષની સંભાવના માત્ર પણ અત્રે ક્યાંથી થાય ?
વિસ્તાર માટે જુઓ સ્યાદ્વાદમંજરી લ૦ ૨૭ વિવરણ.
૨ અર્થ ક્રિયાકારીપણું એ વસ્તુનું લક્ષણ છે અને તે એકાંત નિત્ય અથવા છે એકાંત અનિત્યપક્ષમાં કોઈ પણ પ્રકારે ઘટતું નથી.
વિસ્તાર માટે જુઓ સ્યા. . લૅક ૫ નું વિવરણ.
૩ પરંતુ જેમ શ્રી વીતરાગદેવે પ્રકાર્યું છે તેમ જે વસ્તુનું નિત્ય-અનિત્ય ધ સ્વરૂપ સ્વીકારીએ તો કોઈ પણ દેશ સંભવતો નથી.
નત્યની જૈન વ્યાખ્યા આ છે-“ તdવાગચં નિર્ચ” (તત્ત્વાર્થસૂત્ર )
અર્થાત ઉત્પાદ-વિનાશને સદ્ભાવ છતાં અન્વયીરૂપ તે વસ્તુના ભાવથી જે હીન-રહિત ન થાય તે નિત્ય; આગલા પર્યાયનો નાશ થાય અને નવા પર્યાય

Page #15

-
-
-
-
-
-
-
શ્રી વીતરાગસ્તવભાષાનુવાદ. ગોળ ખરે ! કફ હેતુ છે, ને સુંઠ પિત્ત-નિમિત્ત; તેહ ઉભયમય ઔષધે, છે નહિં દોષ કવચિત ૬ સત પ્રમાણથી ઉભય તે, એક સ્થળે ન વિરૂદ્ધ મેચકાદિ વસ્તુ વિષે, દષ્ટ જ વર્ણ વિરૂદ્ધ. ૭
અનુષ૯૫– એક વિજ્ઞાન આકાર, નાના આકાર જે ગણે;
એ તથાગત' પ્રાજ્ઞ, ન અનેકાંતને હણે. ૮ ઉદ્દભવ થાય છતાં મૂળ વસ્તુ-દ્રવ્ય તે સર્વત્ર કાયમ જ રહે. દાખલા તરીકેમનુષ્યમાંથી દેવપણે ઉપજે ત્યારે મનુષ્ય પર્યાયનો નાશ થયો અને દેવપર્યાયનો ઉત્પાદ II થયે, પરંતુ. આત્મરૂપ મૂળ દ્રવ્ય તે સર્વત્ર અનુગામી રહ્યું. આમ વસ્તુ દ્રવ્યાર્થિક- A નયની અપેક્ષાએ નિત્ય છે અને પર્યાયાર્થિક ની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. કહ્યું છે કે- જ
“ આત્મા પ્રત્યે નિત્ય છે, પર્યાએ પલટાય; બાલાદિ વય ત્રણ્યનું જ્ઞાન એકને થાય ?
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રપ્રણીત આત્મસિદ્ધિ, ૪ અત્રે દ્રષ્ટાંત આપે છે કે-ગોળ કફ કરે છે અને સુંઠ પિત્ત ઉપજાવે છે; કિની પણ તે બન્નેના મિશ્રણથી એવો કોઈ દોષ સંભવતો નથી. તે જ પ્રકારે નિત્યાનિત્ય ધર્મવાળી વસ્તુમાં કેાઈ દેષ ઉદ્ભવતો નથી, કારણ કે તે નિત્ય-અનિત્ય ધર્મ ભિન્ન !!! નયવિવક્ષાએ સત પ્રમાણપૂર્વક ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે, માટે એક સ્થળે તે વિરોધીધર્મ વિરુદ્ધ નથી. અત્રે તે માટે બીજું દ્રષ્ટાંત મેચકનું આપે છે. મેચક એટલે પંચ . વર્ણાત્મક રત્નમાં જેમ વિરુદ્ધ વર્ણન સંગ દેખાય છે તેમ, “વચાઈમ નં મેમ્' [ સપ્તભંગીતરંગિણી ]. ત્રીજું દૃષ્ટાંત નરસિંહનું પણ અપાય છે --
" भागे सिंहो नरो भागे योऽर्थो भागद्वयात्मकः ।
तमभाग विभागेन नरसिंह प्रचक्षते ॥" * ઉપરમાં એકાંતવાદનું ખંડન અને અનેકાંતવાદનું મંડન કર્યું; પણ અનેકાંતવાદનું ખંડન તે કોઈ પણ અન્ય દર્શનીથી થઈ શકે એમ નથી એ અત્ર પ્રતિપાદન કરે છે; કારણ કે અન્ય દર્શનીઓને પણ એક યા બીજી રીતે અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરવો જ પડ્યો છે. કહ્યું છે કે –
" वस्तुतस्तु अनेकांतप्रक्रिवायां सर्वेषां प्रवादिनामपि प्रतिपत्तिरेव । एकानेकात्मकस्य વસ્તુનઃ લખ્યતરવાહૂ . ”
વિમલદાસપ્રણીત સમભંગીતરંગિણી. જો ૫ એક વિજ્ઞાન આકારને જે નાના આકારરૂપ માન્ય કરે છે એવો બૌદ્ધ પ્રાણ અનેકાંતને હણે નહિં-ખંડિત કરી શકે નહિ; એક-અનેક રૂપને જે પ્રમાણુ ગણે છે એ નિયાયિક અને વૈશેષિક અનેકાંતનું ખંડન કરી શકે નહિં; સત્વ-રજ- તમન્ છે.
ક

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, ચિત્ર અનેક ને એક, રૂપ પ્રમાણ જે ભણે તે વશેષિક તૈયાયી', ને અનેકાંતને હણે ૯ સત્વ આદિક વિરૂદ્ધ, ગુણે યુક્ત પ્રધાનને ઈચ્છતે સાંખ્ય વિદ્વાન, ન અનેકાંતને હણે ૧૦ નથી ચાર્વાકની જેતી, વિમતિ ત્યમ સંમતિ; આત્મા-પરભવે મિશે, જેની મુંઝાય છે મતિ. ૧૧ ( તેથી ) ઉત્પાદ વ્યય ને , યુકત સત ગોરસાવિત; ભગવાન ! તે પ્રબોધેલું, સ્વીકારે જન બુદ્ધિમત્ ૧૨
इति अष्टमः प्रकाश
–ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા, આદિ વિરુદ્ધ ગુણોથી યુક્ત એવા પ્રધાન દ્રવ્યને સ્વીકારતે સાંખ્ય વિદ્વાન અનેકાંતને લોપી શકે નહિ; અને ચાર્વાકની તે અમારે સંમતિ-અનુમતિ પણ નથી જોઈતી ! ! અને વિમતિ-વિરુદ્ધ મતિ પણ નથી જોઈતી ! કારણ કે આત્મા, પરલોક, પુણ્ય છે પાપ, બંધોક્ષ આદિ વિષયમાં એ બાપડાની મતિ જ મુંઝાઈ ગઈ છે, એટલે એની પાસેથી શી આશા રાખી શકાય?
૬. આમ યુક્તિપૂર્વક એકાંતખંડન અને અનેકાંતમંડન કરી છેવટ શ્રીમાન છે સ્તોત્રકાર ઉપસંહાર કરે છે કે જે બુદ્ધિમાન હોય તે તો હે ભગવાન્ ! તે ઉપદેશ્યા પ્રમાણે ઉત્પાદ યય-ધ્રૌવ્યવાળું સત સ્વરૂપ સ્વીકારે. અત્રે ગેરસ, સુવર્ણ, ઘટ, આત્મા આદિ દૃષ્ટાંત જાણવા. જેમકે સેનાનું કડુ ભાગીને કુંડલ બનાવવામાં આવે, તો તેમાં કડારૂપ પર્યાયનો વ્યય અર્થાત નાશ થયે, કુંડલરૂપ પર્યાયનો ઉત્પાદ. જન્મ થયો, અને સુવર્ણ વસ્તુ તે બને થળે ધ્રુવ-નિશ્ચલ રહી. અથવા સુવર્ણ ઘટ ભાંગી મુકુટ બનાવવામાં આવે તે ઘટનો નાશ, મુકુટન ઉત્પાદ અને સુવર્ણ દ્રવ્યનું પ્રેવ્યિ-ધ્રુવપણું જાણવું. કહ્યું છે કે –
" कुम्भमौलिसुवर्णेषु व्ययोत्पत्तिस्थिरात्मसु ।
दुःखहर्षोपयुक्तेषु हेमत्वं निश्चलं त्रिषुः ॥" શ્રી ભેજકવિકૃત દ્રવ્યાનુયોગતકણા, અ૦ ૯ શ્લેટ ૩ " धटमौलिसुवर्णार्थी नाशोत्पादस्थितिष्वयम् । शोकप्रमोदमाध्यस्थं जनो याति सहेतुकम् ॥ पयोव्रतो न दध्यति न पयोऽत्ति दधिव्रतः। મોરલzતો નોમે તમાત્ વસ્તુ ત્રવારમામ્ . ”
શ્રીમાન સમંતભદ્રાચાર્યકુત આયમીમાંસા.

Page #17

નાક,
છ
,
કાન -
-
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. અને જૈન દર્શનની દષ્ટિએ. અને
પ્રકરણ ૨ જુ.
(ગતાંક છઠ્ઠાના પૃષ્ઠ ૧૩૨ થી શરૂ ) વિશ્વમાં આત્માઓની સંખ્યાના સંબંધમાં ભિન્ન ભિન્ન માન્યતાઓ પ્રવરે છે. વેદાન્તની માન્યતા વિશ્વમાં એક જ આત્મા છે એ સિદ્ધાન્ત જગત સમક્ષ રજુ કરે છે. ચેતના સર્વ સામાન્ય હોવાથી ચેતના વસ્તુત: એક જ છે તે જ પ્રમાણે સર્વ આત્માઓમાં એક સરખી ચેતના હોવાથી વસ્તુતઃ એક જ આત્મા છે એવા મતનો વેદાન્ત પુરસ્કાર કરે છે. ચેતના એ જ એક ખરે આત્મા છે એમ વેદાન્તીઓ સ્પષ્ટ રીતે માને છે. વિશ્વ અને સ્વપ્ન વચ્ચે વેદાન્તીઓને સંપૂર્ણ સામ્ય જણાય છે. સ્વપ્નમાં નિરખેલાં પ્રાણીઓને આત્મા ન માની શકાય તે જ પ્રમાણે વિશ્વનાં માયારૂપ સ્વપ્નમાં દશ્યમાન થતાં વિવિધ પ્રાણીઓને આત્માઓ ન માની શકાય એવો એક મહત્ત્વનો મુદ્દો વેદાન્તીઓ અવારનવાર ઉપસ્થિત કરે છે. એ મુદ્દાથી આત્માઓનાં બાહુલ્યના પ્રશ્નનું વેદાન્તીઓ નિરસન કરે છે. સ્વપ્નમાં દશ્યમાન થતાં પ્રાણીઓને તત્વતઃ સ્વીકાર નથી થતો. સ્વપ્ન પૂરું થતાં દુષ્ટ થયેલી વસ્તુઓ અને પ્રાણીએને લય થાય છે. બધું જાણે કે શૂન્યવત્ ભાસે છે. સ્વપ્નદૃષ્ટાને આત્મા જ વિદ્યમાન રહે છે. ચેતનાની જાગૃત સ્થિતિમાં, આ જ પ્રમાણે વિશ્વમાં વસ્તુતઃ એક જ આત્મા છે એમ વેદાન્ત કહે છે. ચેતના અનંત છે, પરમા
ત્મા એક છે એવું વેદાન્તનું સ્પષ્ટ મંતવ્ય છે. પરમાત્મા વિશ્વની અંદર અને વિશ્વની બહાર સર્વત્ર વ્યાપી રહેલ છે અને તેથી બીજા કેઇ પરમાત્માને વિશ્વમાં સ્થાન નથી એવો નિર્દેશ વેદાન્ત કરે છે. સ્વામી વિવેકાનંદે વેદાન્તના પ્રસ્તુત મંતવ્યનું સમર્થન કરતાં યથાર્થ જ જણાવ્યું છે કે –
“વિશ્વમાં એક જ આત્મા છે. તેનું આગમન કે ગમન નથી થતું આત્માને પુનર્જન્મ કે મૃત્યુ પણ ન જ હોય. આત્માને પુનર્જન્મ કેવી રીતે સંભવે? આત્માનું મૃત્યુ કેમ થઈ શકે? મૃત્યુ થાય તે આત્મા કયાં જાય ?”
પ્રત્યેક ચિત્તમાં ભિન્ન ભિન્ન વિચારો હોય છે. એવી ઉ૫૫ત્તિને પુરરકાર

Page #18

૧૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરી દરેક ચિત્ત એક ભિન્ન આત્મા છે એવા મત કેટલીક દિશાએથી વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. વેદાન્તને આ મત જરાય માન્ય નથી. જે તે ચિત્તના લાવા ભલે ભિન્ન પ્રકારના હોય પણ સર્વ ચિત્તોનુ સ્વરૂપ વસ્તુતઃ એક જ પ્રકારનુ છે એમ વેદાન્ત કહે છે. ચેતના સર્વ ચિત્તોમાં એક સરખી વ્યાપક છે, દરેક ચિત્તમાં એક જ પ્રકારની ચેતના વતે છે એવા વેદાન્તને સ્પષ્ટ નિર્દેશ છે. સ્વપ્નમાં પણ ભિન્ન ભિન્ન ચિત્તોના ભાવે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હોય છે, પણ સ્વપ્નમાંમી જાગૃત થતાં ચિત્તોના લાવાની વિભિન્નતા સર્વથા ભ્રમરૂપ લાગે છે અને સ્વપ્નદ્રષ્ટાનું ચિત્ત સ્વપ્નમાં નિરખેલાં અનેકવિધ ચિત્તોનુ ચેતનાસ્પદ પ્રતીત થાય છે એવાં મતન્યની પ્રતિપત્તિ વેદાન્ત કરે છે.
સૂક્ષ્મ શરીર એ આત્મા છે અને તેને પુનર્જન્મ થયા કરે છે એવુ વેદાન્તનું વિધાન છે. સૂક્ષ્મ શરીરમાં સ્વયંચેતના નહાવાથી ચેતનાના પ્રકાશ તે વિશ્વવ્યાપી ચૈતન્યમાંથી પ્રાપ્ત કરે છે એવી વેદાન્તની માન્યતા છે.
વેદાન્ત અદ્વૈતમતવાદને પુરસ્કાર આ રીતે કરે છે. દષ્ટા અને દ્રશ્ય વસ્તુએ વચ્ચેના દ્વેતભાવ વેદાન્ત નિર્મૂળ કરે છે દ્રશ્ય વસ્તુએ માયારૂપ ગણી વેદાન્ત આત્માએની એકતા પ્રતિપાદિત કરે છે. ચેતના સર્વવ્યાપી, શાસ્વત અને અપરિવર્ત્તનશીલ છે અને બ્રહ્મસિવાબીજું કશુંયે નથી જો મા દ્વિતીયો નાશ્ત) એવું વેદાન્તનું પરમ મતવ્ય છે.
પ્રત્યેક આત્મામાં એક રૂપે પ્રવર્ત્તતી ચેતનાનાં સ્વરૂપ ઉપર બ્રહ્મની અભેદ્યતા નિર્ભર રહે છે. ચેતનાના વિનાશ કોઈ કાળે થાય એ સવ થા અસભવ્ય છે. ચેતનામાં પરિવર્ત્તન થાય એ પણુ શકય નથી. જાગૃત અવસ્થા, સ્વપ્નદશા કે ગાઢ નિદ્રામાં ચેતના અખંડ પણે પ્રવર્તે છે. કેટલાક તત્ત્વજ્ઞા ‘ તુરીયા ઉચ્ચ પ્રતિની ચેતનાનાં અસ્તિત્વના પશુ સ્વીકાર કરે છે.
'
નામક એક
વેદાન્તના અદ્વૈતમતવાદ માયાવાદનું પ્રતિપાદન કરનારાં સર્વ પ્રકારનાં ધમ-મતવ્યાને એછે-વત્તે અંશે અનુરૂપ થઇ પડે છે. અદ્વૈતવાદ એક યા ખીજી રીતે માયાવાદના સ્વીકાર કરનાર ત ્વજ્ઞાનાને એકરૂપ થાય છે.
મુસ્લીમ માયાવાદના ‘ હુમા આઉસ્ત ’( તે જ સવ છે) ના સિદ્ધાન્ત અદ્વૈતવાદનુ અનુકરણ છે. આત્માની એકતા એ આ સિદ્ધાન્તનું પરમ ધ્યેય છે.
બ્રહ્મ સિવાય બધુંયે માયારૂપ છે એ સિદ્ધાન્ત પ્રથમ દૃષ્ટિએ સ્વચમેવ અસ'ગત લાગે છે. માયાનું અસ્તિત્વ છે કે નહિ ? એવા પ્રશ્ન આ સંબધમાં

Page #19

૧૩
સત્યજ્ઞાનનું રહસ્ય સાહજિક રીતે ઉપસ્થિત થાય છે. કોઈ વસ્તુનું એકી સાથે અસ્તિત્વ અને અનસ્તિત્વ ન જ સંભવી શકે. માયાનાં અસ્તિત્વને સ્વીકાર કરતાં અદ્વૈતમતવાદ સર્વથા નિર્મૂળ થાય છે. માયાવાદનું અસ્તિત્વ સ્વીકારતાં માયાનું નિરીક્ષણ અશકયવત્ બને છે. વેદાન્ત આ રીતે અદ્વૈતમતવાદના સંબંધમાં યથાચે સમાધાન નથી કરી શકતું.
મુસ્લીમેની માયાવાદના સિદ્ધાન્તથી સત્યને આવિષ્કાર નથી થઈ શકતે. એ સિદ્ધાન્ત જડવાદ જે જ અપાયકારી થઈ પડે છે. એ સિદ્ધાન્ત માન્ય રાખતાં આત્મા સ્વદૃષ્ટા બને છે. અને સ્વપ્નરૂપ વિશ્વના સર્વ પ્રાણીઓ કલ્પનાનાં ભૂત રૂપ પરિણમે છે. આ સિદ્ધાન્તથી આત્મા સત્ય તત્ત્વનાં પર વનરૂપ સિદ્ધ થાય છે. એ રીતે પરાવર્તનરૂપ આત્મા કે વ્યક્તિનો નાશ સંભવે છે. આ પ્રકારના નાશથી આત્માને શે આનંદ થઈ શકે એ કલ્પનાતીત થઈ પડે છે. વસ્તુના અમુક ગુણેનું ચિત્તથી નિસારણ કરતાં વસ્તુનું અનસ્તિત્વ સંભાવ્ય નથી. આથી મુસ્લીમ માયાવાદને આ સિદ્ધાન્ત ગમે તે હક લાગે પણ તે અયુક્તિક કરે છે. “ સર્વ ' શબ્દ એ છે કે જેમાં ચેતન તેમજ અચેતનને પણ સમાવેશ થઈ શકે. જગતને ચિત્ત અને ભૌતિક પદાર્થોરૂપ કે માત્ર ચેતનારૂપ ગણતાં હૈતવાદ પરિણમે છે. ચિત્તના ભિન્નભિન્ન ભાવ અને ચેતનાની જુદી જુદી દશાઓ એ વસ્તુતઃ ચેતના નથી. ચિત્તના ભાવે અને ચેતનાની ભિન્ન ભિન્ન દશાઓ એ વસ્તુતઃ ચેતનાથી વિભિન્ન છે. ચિત્તના ભાવો તેમજ ચેતનાની દશાઓમાં સ્વયમેવ બુદ્ધિ અને જ્ઞાન, સ્મૃતિ-શક્તિ તેમ જ સુખદુઃખને અનુભવ કરવાની શક્તિ પ્રવર્તે છે એમ અદ્યાપિ સિદ્ધ નથી થયું. ચિત્તના ભાવે અને ચેતનાની વિવિધ દશાઓમાં બુદ્ધિ આદિનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થયા વિના ચિત્તના ભાવે
અને ચેતનાની દશાઓ ચેતનાથી અભિન્ન છે એમ માની શકાય નહિ. વળી વિશ્વ અને સ્વપ્નની સામ્યતા સર્વથા સંભવી શકતી નથી. સ્વપ્ન અને વિશ્વની સામ્યતા હોય પણ ખરી અને ન પણ હોય. સ્વપ્નના ભાવેનાં નાટ્ય કાર્યમાં ચેતના નથી હોતી. આથી જ સ્વપ્નદ્રષ્ટા જાગૃત થતાં સ્વપ્નમાં થયેલા ભાવે તેમજ સ્વપ્નમાં નિરખેલાં દ્રશ્યનું તેને સ્મરણ થાય છે, પણ સ્વપ્નમાં નિરખેલા પ્રાણીઓના મનભાવનું તેને કશું જ્ઞાન હેતું નથી. જે સ્વપ્ન દ્રષ્ટાનું ચિત્ત એ પ્રાણીઓનાં શરીરમાં પ્રવેશી શકતું હોય, જે સ્વપ્નદ્રષ્ટાથી તેમને ચિત્તનું બળ અર્પી શકાતું હોય, અને સ્વપ્નમાં દ્રષ્ટ થતાં પ્રાણીઓ વરસ્તુતઃ અસ્તિત્વમાન બની શકતા હોય તે એ પ્રાણીઓને ચેતનાના જુદા

Page #20

વિધિ
લેવ શ્રી. સુશીલ જેને અને આર્યો:–
શ્રી. હરપ્રસાદ શાસ્ત્રીએ એક વાર એવી મતલબનું લખ્યું હતું કેઃ બૌદ્ધધર્મ તેમજ જૈનધર્મને આર્યધર્મ સાથે કઈ સંબંધ નથી. બૌદ્ધ તેમજ જૈનધર્મ આર્યધર્મ નથી. સાંખ્ય મત પણ આર્યમત નથી.”
શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રીએ એનો વિરોધ કર્યો. તે ઉપરાંત શ્રી. પંચાનન તર્ક રત્ન અને શ્રી. પંચાનનસ્મૃતિતીર્થ તેમજ શ્રી. રમાપ્રસાદ ચદે પણ શ્રી હરપ્રસાદ શાસ્ત્રીજીના મંતવ્યનું ખંડન કરવા પિતાની કલમ ચલાવી.
શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રીજી કહે છે કે બૌદ્ધ તથા જૈન ધર્મના બહારના આવરણ માત્ર અવકનારને ઘડીભર, શ્રી, હરપ્રસાદજીના જે ભ્રમ થઈ આવે, પરત જેઓ જરા ઊંડા ઉતરીને જુએ છે તેમને જૈનધર્મ તથા બૌદ્ધધર્મ પણ આયે ધર્મના જ અંગ છે એમ લાગ્યા વિના ન રહે. તાત્વિક દૃષ્ટિએજુદા અનુભવે જરૂર થાય. એ પ્રાણુઓને જે વિવિધ પ્રકારના મનભાવ આદિ થાય તેથી સ્વપ્નદ્રષ્ટા અજ્ઞાત ન રહે એ પણ સ્પષ્ટ છે. સ્વપ્નદૃષ્ટાની બુદ્ધિથી નિષ્પન્ન થતા વિચારરૂપી નાયમાં, સ્વપ્નમાં દ્રશ્યમાન થતા વિવિધ પ્રાણીઓ પિતાનું કામ કરે છે અર્થાત્ પિતાને પાર્ટ ભજવે છે. એ પ્રાણીએને પોતાનું અસ્તિત્વ નથી એમાં કંઈ શંકા નથી. સ્વપ્નમાં દ્રશ્ય થતા પ્રાણીઓ અચેતન છે. એ પ્રાણુઓની તુલના મનુષ્ય સાથે ન થઈ શકે. .
* જીવન અને સત્ય તત્ત્વના સંબંધમાં આપણું વિચારોનું પરિવર્તન થાય એવું સ્વપ્નમાં કંઈ પણ નથી. સ્વપ્નનું કોઈ પણ સ્વરૂપ એવું નથી જેથી જીવન આદિના વિચારોમાં પરિવર્તન થઈ શકે. શ્રમયુકત જાગ્રત સ્થિતિ અને સ્વપ્નાવસ્થામાં કોઈ મહત્વનું અંતર નથી. મનોભાવ પ્રદીપ્ત થાય, ઉગ્ર બને એ સ્થિતિમાં માનસિક પ્રતિકૃતિઓ મૂર્તિમંત થાય છે. દા. ત. કોઈ જુમી રાજા પોતાના શત્રુના પરાજયથી આનંદ પામે છે અને આવેશ યુક્ત રિથતિમાં તે પોતાના શત્રુની ભયભીત સ્થિતિ, સંક્ષોભ અને અનાથદશાનું નિરીક્ષણ

Page #21

પ્રતિષ્મિ અ.
૧૯૫
દર્શનશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ, શ્રી વિધુશેખર શાસ્ત્રીજીએ જૈનધર્મની આતા પ્રતિપાદન કરવા જે પ્રમાણેા તથા યુક્તિએ ઉષ્કૃત કરી છે તે તેમના ગંભીર અભ્યાસ અને જૈનદર્શન સંબ ંધેની એમની ઊંડી સહાનુભૂતિની પ્રતીતિ આપે છે.
“ ઔદ્ધોના ભિક્ષુધમ તથા જૈનાને યતિધર્મ એ બન્ને આ છે એટલુ જ નહીં પણ વધુ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહું તે વેઢપથીએ જે ત્રણ આશ્રમે માને છે, બ્રહ્મચર્ય વાનપ્રસ્થ-ને સન્યાસ-તેના જ આદશૅ મુખ્ય નિયમે તથા આચારા વિગેરે યાજાયેલા છે. દેશ-કાલ આદિની અનુકૂળતા પ્રમાણે નેને થોડા ફેરફાર કરવા પડ્યો હાય એ જુદી વાત.
""
શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રીજીના વિવેચનને એ એક મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. જૈનધર્મની આર્યતા સાબીત કરવા, જૈનધર્મ અને આ ધર્મની તુલના આવશ્યક હાવાથી તે યતિધર્મ અને ગૃહસ્થધર્મના મહાવ્રત તથા અણુવ્રતની ચર્ચા અનુક્રમે કરે છે. જૈનદશનના યતિધર્મના સબંધમાં જો કોઇ એમ માનતુ' હાય કે દિગંબર જૈન સાધુએ નગ્ન રહે છે તેથી તે અનાર્યધર્મ છે તે તેનું નિરાકરણ કરતાં શ્રી શાસ્ત્રીજી કહે છેઃ
વેદપ'થીઓના પરિવ્રાજક પણુ નગ્ન રહેતા. આપસ્ત અધર્મસૂત્રમાં (૨. ૯. ૨૧. ૧૧-૧૨ ) કહ્યું છેઃ—
''
तस्य मुक्रमाच्छादनं विहितम् सर्वतः परिमोक्षमेकेવૈખાનસ ધર્મપ્રશ્નમાં પણ ઉલ્લેખ છે કે:
મહંતા નામ...સામ્બરા વિગમ્બરા વા ( ૧-૫ ) જૈનમાં શ્વેતાંબર સાધુએ વસ્ત્ર રાખે છે. ખાસ વિધિ છે. ”
""
આચારાંગ સૂત્રમાં એના
કરી શકે છે. આ જ પ્રમાણે ભૂતકાલીન સુખદ કે દુ:ખદ અનુભવનું આપણે સ્મરણ કરીએ છીએ તે સમયે એ અનુભવનાં કારણભૂત સર્વ મનુષ્યા આપણી સમક્ષ અનુભવને અનુરૂપ સ્વરૂપમાં ખડા થાય છે. આ સયેગામાં વર્તમાન પરિસ્થિતિનું પ્રાય: વિસ્મરણ થાય છે. કેટલીકવાર ભૂતકાલીન પરિસ્થિતિને અનુરૂપ કાર્યાં પણ થઇ જાય છે. આ કાલ્પનિક સ્થિતિમાં ઘણીયે વાર સાહસિક અને અનિષ્ટ કાર્યાં પણ બની જાય છે. એક રાજ કન્યાની સાથે લગ્ન, તેને વિના કારણે પાદપ્રહાર કરવા એ આદિ પ્રસંગે અરેબીયન નાઇટસની એક વાર્તામાં એક મનુષ્યની સ્વપ્નદશાનું વર્ણન કરતાં આવે છે. આપણી સ્વપ્નદશા પણ એવી જ છે. એ સ્વપ્નદશામાં કાઇપણ પ્રકારના વિશિષ્ટ ગુણ કે ખાસ· અસ્તિત્વ ( વ્યકિતત્વ ) સંભાષ્ય નથી,

Page #22

શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. જૈન સાધુઓ શરીરને સ્નાનથી શુદ્ધ કરતા નથી માટે અનાર્ય ધર્મમાંથી પ્રેરણા મળી હોય એમ ન કહી શકાય ? શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રી અને જવાબ આપે છે.
સ્નાનના નિષેધનું મૂળ બીજ વેદપંથીઓના બ્રહ્મચર્યવ્રતમાં મળે છે. એ જ બીજ જૈન ધર્મમાં વટવૃક્ષનું રૂપ પામ્યું હોય એમ સંભવે છે. ગોહિલ ગૃહ્યસૂત્રમાં બ્રહ્મચારીના ધર્મ સંબંધે કહેવામાં આવ્યું છેઃ
“ નાન –*
પહેલાનાં સૂત્રથી (૧૬) “વર્નર પદની અનુવૃત્તિ આવે છે એટલે એ સૂત્રને એ અર્થ થાય છે કે નાનને ત્યાગ કર જોઈએ. ગૌતમ પણ કહે છે:
“વન મધુમાંસ..નાન હતપાવનમ”
[ પાદટીકામાં શ્રી શાસ્ત્રીજી ઉમેરે છે કે કઈ કઈ સૂત્રગ્રંથમાં શેડો ઘણે સ્નાનવિધિ વર્ણવ્યું છે. (આ૫-૧, ૧, ૨, ૩૦; બૌધા-૧, ૨, ૪૦-૪૧) પણ અહીં વ્યાખ્યા કરનારાઓએ સૂચવ્યું છે કે ખૂબ મોજ માણવાની ખાતર ન્હાવાનું નથી–એક ડૂબકી મારીને તરત નીકળી જવું–uહવત વનમ ] સ્નાન નહીં કરવાની વાત આપસ્તબધર્મસૂત્રમાં પણ છે. (૧. ૧. ૨. ૧૩)
अंगानि न प्रक्षालयीत, એના જ પ્રતિવિધાનમાં, એ પછીનું સૂત્ર કહે છેઃ અશુચિ લાગી હોય તે એટલે ભાગ પેઈ નાખવે.
આ શયન અર્થે પાટને ઉપયોગ કરતા અને જૈન સાધુઓ તે ભૂમિ ઉપર જ સંથારે કરે છે, તે માટે શું તેઓને અનાર્ય ન કહી શકાય ? શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રીજી એની પણ ના પાડે છેઃ - “ખાસ વ્રતમાં ધર્મ વિશે આ પાટ ઉપર સૂવાનું મૂકી દેતા. ખાદિરગૃહ્યસૂત્રમાં બ્રહ્મચર્યપ્રકરણમાં (૨, ૧૦ ) કહ્યું છે કે
મહા સંશ-અર્થાત્ નીચે સૂઈ રહેવું. ટીકાકાર રૂદ્રસ્કંદમાં લખે છેઃ પાટ વિગેરેને નિષેધ કરવા માટે જ આ સૂત્ર છે. યાજ્ઞવલ્કયની (૧-૩૩) અપરાર્કટીકામાં યમને નામે નીચેના વચને ઉતાય છેઃ

Page #23

પ્રતિબિંબ खटवासनं च शयनम् वर्जयेत् दन्तधावनम्
સ્વયે રોષેવ...... વસિષ્ઠ-ધર્મશાસ્ત્રમાં (૭-૧૧ ) માં કહ્યું છે- વીરાયનાણાટન ......વ. વળી, પરિવાજિક ધર્મમાં (એ જ ગ્રંથમાં ૧૦-૮) થંડિલશાયીને વિધિ છે.”
એ બધો બહાર વિધિ થયો. શ્રી શાસ્ત્રીજી હવે સહેજ ઊંડા ઉતરે છે. તત્ત્વાથધિગમ સૂત્રને નિર્દેશ કરી, તેઓ જૈનેના પાંચ વ્રતની વાત કહે છે; જેમકેઃ हिंसाऽनृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहेभ्यो विरतिव्रतम्
(૧) અહિંસા ( ૨ ) સત્ય (૩) અસ્તેયા (૪) અમૈથુન (૫) અપરિગ્રહ (ત્યાગ–અનાસક્તિ) બધાયન ધર્મસૂત્રમાં (રૂ. ૧૦. ૪૧) માં પણ બરાબર એ જ ક્રમ છે. अथेमानि व्रतानि भवन्ति(१) अहिंसा (२) सत्यम् (३) अस्तैन्यम् (४) मैथुनस्य च वर्जनम् (૬) ત્યામ વર
પાતંજલ-ગસૂત્રમાં (૨-૩૦ ) એની યમ નામક ગાંગમાં ગણતરી કરવામાં આવી છે. સાસચાત્તે ગ્રહ્મચર્યાપરિહા થાઃ
જૈનધર્મે અહિંસાદિ વ્રતને બે ભાગમાં વહેંચ્યા છે.(૧) આણુવ્રત અને (૨) મહાવ્રત. આ અણુવ્રત અને મહાવ્રતનાં સ્વરૂપ આપણે જાણબહાર નથી તેથી એ સંબંધી વિવેચને અહીં જતાં કરૂં છું. વેદપંથી ગ્રંથોમાં આ મહાવતે ઉલેખાયા છે. શ્રી. વિધુશેખરશાસ્ત્રી એની યાદ આપે છેઃ

Page #24

-
-
- -
-
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ગસૂત્રમાં (૨-૩૧) એ વ્રતોને મહાવ્રત તરિકે ઓળખાવ્યા છે અને બૌધાયન ધર્મસૂત્રની વ્યાખ્યા કરતા ગોવિંદસ્વામીએ પણ (૨-૧૦-૪૧) અહિંસા વિગેરેને મહાવ્રતના નામે ઓળખાવ્યા છે.
જૈને પણ બોદ્ધોની જેમ મૈત્રી, પ્રમાદ, કરૂણુ અને મધ્યસ્થ ભાવનામાં માને છે. વેદપંથીઓમાં પણ જુના વખતથી એ ભાવના ચાલી આવી છે. પાતંજલદર્શનમાં પણ (૧-૩૩) કહ્યું છે.
મૈત્રીવાળામુદ્રિતાપેક્ષાન...માવનાર સામતરવાથધિગમની સાક્ષી આપી શ્રી શાસ્ત્રીજી, અહીં સંવર તથા આશ્રવને અર્થ સમજાવે છે. ઇન્દ્રિનિગ્રહ, સંવરને જ પ્રકાર છે એમ કહી તેઓ વેદપંથી માન્યતાની સાથે જૈન મંતવ્યનો સમન્વય જે છે. ક્ષમા, માર્દવ, આર્જવ, શૌચ, સંતોષ, સત્ય, સંયમ, તપ, ત્યાગ, અકિંચનતા અને બ્રહ્મચર્ય વિગેરે ધર્મો, અનુપ્રેક્ષાઓ અને ભાવનાઓ પણ વેદપંથીઓના ધર્મ તથા દર્શનમાં બરાબર મળી આવે છે. મુક્તિના ઉમેદવારે ભૂખ, તરસ ટાઢ, તડકો એવા બાવીસ પ્રકારના પરિસહ ખમવાં જોઈએ. મછરના ડંખને પણ એ પરિસહમાં ઉલ્લેખ છે. વેદપથી ધર્મમાં પણ એ જ મતલબનું વિધાન છે न द्रुह्येद् दंश मशकान् हिमवान् तापसो भवेत्
(બધાયન ૩-૩-૧૯) ઉપસંહારમાં શાસ્ત્રીજી કહે છેઃ “વેદપંથીઓના પ્રાચીન ધર્મશાસ્ત્રોમાંથી આવા સેંકડે વચને ઉતારી શકાય. બૌદ્ધ, જૈન તેમ જ વેદપંથી સંન્યાસીઓ લગભગ એક જ પ્રકારના વિધિ-નિયમ પાળતા હોય એમ સહેજે સિદ્ધ કરી શકાય, પણ એ ઉપરથી એકે બીજાનું અનુકરણ કર્યું છે એમ માની લેવાનું નથી. એક જ મૂળને આશ્રયી સંન્યાસ ધમ અથવા યતિધર્મની આ બધી શાખાઓ ફૂટી છે. કેઈને સંગવશાત્ મૂળ નિયમમાં છેડે સુધારોવધારે કરવો પડયે હેય તે પણ આશ્ચર્ય પામવા જેવું કંઈ નથી.”
જૈન ગૃહસ્થ પણ વેદપંથીઓને મળતા આવે એવા આચાર પાળે છે. આ આચારો વિષે શાસ્ત્રીજીએ જેવું જોઈએ તેવું વિવેચન નથી કર્યું, એટલું છતાં આપણે સૌ કોઈ જાણીએ છીએ કે જૈન સંસ્કૃતિ અને આર્ય સંસ્કૃતિની –ઉભયની અસર આપણા આચાર-વિચાર ઉપર પડી છે.
અંગ–બંગ-કલીંગ અને મગધ દેશમાં એક વખતે જૈનશાસનની ખૂબ

Page #25

છે ઉત્તરાધ્યાયસૂત્રનો સોધ. A பாடியானயா யா வாய பொனபார் இந்த வாத்யா வக்காக வருமானமான
(૧) આદર્શ સાધુ જીવન (સંગ્રહિત) ૧ સરલ ભાવ, ૨ તિતિક્ષા ( સહિષ્ણુતા), ૩ નિરભિમાનતા, ૪ અનાસક્તિ ( તૃષ્ણારહિત દશા), ૫ નિંદા કે પ્રશંસા બન્ને સ્થિતિમાં સમાનતા, ૬ પ્રાણી માત્ર ઉપર સમાનભાવ, ૭ એકાન્તવૃત્તિ અને ૮ સતત અપ્રમત્તતા એ આઠ ગુણે ત્યાગધર્મની ઈમારતના પાયા છે. તે પાયા જેટલા પરિપકવ (મજબૂત) અને પુષ્ટ તેટલું જ ત્યાગી જીવન ઉચ્ચ અને સુવાસિત. એ સુવાસમાં અનંતભવની વાસનામય દુર્ગધ નષ્ટભ્રષ્ટ થઈ ભવ્યાત્મા ઉંચી ને ઉંચી ભૂમિકામાં જઈ આખરે અંતિમ લક્ષ્ય ( શાશ્વત મેક્ષ)ને પામી જાય છે. ( ઉત્તરાધ્યયન ૨૧ માની છેલ્લી ટુંકી નેંધ.)
(૨) સમુદ્રપાલીય.
સમુદ્રપાલનું જીવન વાવેલું અફળ જતું નથી. આજે નહિ તો કાળે કરીને પણ તે બીજ ફળવાનું જ છે. શુભ વાવી, શુભ પામી, શુદ્ધ થવું એ આપણે જીવનને હેતુ છે.
સમુદ્રપાલે પૂર્વે વાવ્યું હતું અને શુભ વાવી શુભ સ્થાનમાં જાઈ મનગમતા સાધને પામ્યાં અને તેને ભેગવ્યાં પણ ખરાં ને જ્યાં પણ ખરાં, પરંતુ તેને હેતુ તે કંઇક જુદે જ હતો અને તે હેતુ પાર પાડવા માટે જ જાણે ફાંસીને લાકડે જતાં ચેરને જે ન હોય તેને જોતાં જ તેની દષ્ટિનાં પડળ ખુલ્યાં. માત્ર વસ્તુ પર જ નહિ પરંતુ વસ્તુના પરિણામ જાહોજલાલી હતી. એ રાજધર્મ હતે. એટલા ખાતર ઈર્ષાવશ ઘણાકોએ એને અનાર્યભૂમિ કહી છે. માત્ર તીર્થયાત્રા માટે જવું પડે તો જ જવું એવો આ વેદપંથીઓએ આદેશ આપ્યું હતું, પરંતુ એટલા જ ઉપરથી જૈનધર્મ અનાર્યધર્મ છે એમ કહેવું એ અન્યાય છે. શ્રી. વિધુશેખર શાસ્ત્રીજી, ઉપરોક્ત લેખને અંતે નિશ્ચયપૂર્વક સિદ્ધ કરે છે કે જેને આ જ છે-જૈનધર્મ એક આયધર્મ છે,

Page #26

૨૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તરફ દષ્ટિ ગઈ. વાવેલું ઉદય આવ્યું. સંસ્કાર પુય. પવિત્ર થવાની પ્રેરણા જાગી. અને એ સમર્થ આત્માએ પોતાની સાધના પૂરી કરી. (ઉ૦ અ૦ ૨૧)
(૩) રહનેમિય.
રહનેમિનું જીવન. શરીર, સંપત્તિ અને સાધનો પૂર્વપુણ્યથી પ્રાપ્ત થાય છે. પુન્યાનુબંધી પુન્ય હોય તે પ્રાપ્ત થએલાં સાધને સન્માર્ગે જ જાય છે અને ઉપાદાનમાં સહકારી નીવડે છે.
શુદ્ધ ઉપાદાન એટલે જીવાત્માની ઉન્નત દશા. આવી ઉન્નત્ત દશાવાળે આત્મા ભેગેનાં પ્રબળ પ્રભનમાં પડવા છતાં સહજ નિમિત્ત મળે કે સહેજે છટકી જાય છે.
નેમિનાથ કૃષ્ણવાસુદેવના પિત્રાઈ ભાઈ હતા. પૂવભવના પ્રબળ પુરૂષાર્થથી તેનું ઉપાદાન શુદ્ધ થયું હતું. તેને અંતરાત્મા સ્ફટિક જે ઉજળો હતો, હજુએ તેને ઉત્તર દિશામાં જવું હતું; તેથી જ આ ઉત્તમ રાજકુલમાં મનુષ્ય વે તેનું આગમન થયું હતું.
ભાવન, સર્વાગ સૌમ્ય શરીર, વિપુલ સમૃદ્ધિ પામ્યા છતાં તેનું મન તેમાં રાચતું ન હતું પરંતુ કૃષ્ણ મહારાજાના અતિ આગ્રહવશાત્ તેમનું સગપણ ઉગ્રસેન મહારાજાની રંભા સમાન સ્વરૂપવતી પુત્રી રાજુમતિ સાથે થએલું.
ભરપુર ઠાઠમાઠથી આખા યાદવકુલ સાથે તે કુમાર પરણવા ચાલ્યા. રસ્તામાં બાંધેલાં પશુઓના પોકાર સાંભળી સારથિને પૂછયું કે આ બિચારાં શા સારૂ પીડાય છે? સારથીએ કહ્યું: પ્રભુ ! એ તે આપના લગ્નમાં આવેલા મીજમાના ભેજન માટે બાંધી રાખ્યાં છે. 1 મારા લગ્ન નિમિત્ત આ ઘોર હિંસા ? તેજીને ટકોરો બસ છે. તે જ વખતે લગ્નના હર્ષ સુકાઈ ગયાં. એ રાજકુમાર પરણ્યા વિના ઘેર પાછા વળ્યાં અને આખરે યુવાનવયમાં રાજપાટ અને ભેગવિલાસ એ બધું તજી મહાગી થયા.
સહજ વિચાર જીવનના કેવા પલટા કરી મૂકે છે ? સાવધ થયેલો આત્મા શું નથી કરી શકતા ? ( ઉ. અ૦ ૨૩)
(૪) સંયતીય
સંયતિ રાજર્ષિ સંબંધી ચારિત્રશીલનું મૌન જે અસર ઉપજાવે છે તે હજારો પ્રવક્તાએ કે લાખે થે ઉપજાવી શકતા નથી. જ્ઞાનનું ફળ ચારિત્રનું પુરણ છે. ચારિત્રની

Page #27

શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જન્મ શતાબ્દિ
– વિરોધીઓને પડકાર સુપ્રસિદ્ધ સ્વગય ન્યાયાભાનિધિ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી પ્રસિદ્ધનામ શ્રી આત્મારામજી મહારાજને સં. ૧૯૯૨ ના ચિત્ર સુદિ એકમને દિવસે સો વર્ષ પૂર્ણ થતા હોવાથી તેઓશ્રીની જન્મ શતાબ્દિ ઉજવવા પુણ્યપ્રસંગ જેને સમાજને સાંપડયો. છે તેમજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજે સં. ૧૯૩૨ માં ઢંઢક દીક્ષાનો ત્યાગ કરી, શુદ્ધ સગી દીક્ષા અંગીકાર કરી પવિત્ર ત્યાગમય જીવન જીવેલ હોવાથી તે મહાત્માને ૬૦ વર્ષ પૂર્ણ થયા છે તેથી તેઓશ્રીની ડાયમંડ જ્યુબીલી-હીરક મહોત્સવ અને સં. ૧૯૪૨ માં પાલીતાણા તીર્થમાં પાંત્રીસ હજાર માણસોએ મળીને તેઓશ્રીને આચાર્યપદથી વિભૂષિત કર્યા તે ગણત્રીએ ૫૦ વર્ષ પૂર્ણ થતાં હોવાથી ગોલ્ડન જ્યુબીલી-સુવર્ણ મહોત્સવ ઉજવવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું છે. ઉપર દર્શાવેલ હિસાબે શ્રી આત્મારામજી મહારાજની ગોલ્ડન જયુબીલી, ડાયમંડ જયુબીલી અને છેવટે સો વર્ષની જન્મ શતાબ્દિ એમ ત્રણ કાર્યો શતાબ્દિ ઉજવતી વખતે જે સમાજને ઉજવવાના છે. એકલી સો વર્ષની જન્મ એક જ ચિનગારી સેંકડો જમેના કમવરણ(માળાજાળ)ને બાળી શકે છે ચારિત્રની સુવાસ કલમ (પાપ)ને નિર્મળ કરી શકે છે.
એકદા કાંપિલ્યનગરના સંયતિ મહારાજા મૃગયા ( શિકાર) માટે એક ઉધાનમાં નીકળી પડ્યા છે. આથી એ કાંપીત્યકેશર ઉધાનમાં નિર્દોષ એવાં મૃગાદિ પશુઓ ત્રાસી ઊડ્યાં છે. રસમાં આસક્ત થએલા મહારાજાના હૃદયમાં અનુકંપા દેવાને બદલે નિર્દયતાને વાસ જાપે છે.
ઘેડા પર બેસી કેક મૃગલાઓને બાણે માર્યા. બાદ જે તે ઘવાયેલા મૃગલા પાસે આવે છે તે જ તે તેની પાસે પદ્માસને બેઠેલા એક ગીશ્વરને જુએ છે. અને જોતાં વાર જ ચમકે છે. તુરત જ અશ્વ પરથી ઉતરી મુનીશ્વરની પાસે આવી વિનયપૂર્વક તેમનાં ચરણુપૂજન કરે છે, નમસ્કાર કરે છે. ધ્યાનમાં અડોલ રહેલા ગર્દભાલી ગીશ્વરને કશે એ ખ્યાલ નથી. તે તે મૌન સમાધિમાં બેઠા છે, પરંતુ મહારાજા, યોગીરાજ તરફથી પ્રત્યુત્તર ન મળતાં ભયભીત થાય છે. વિના વાંકે કરેલી નિર્દોષ પશુઓની હિંસા તેને વારંવાર ખટકયા કરે છે. અનુકંપાની હેરો ઉછળી પડે છે.
ગીશ્વર ધ્યાનમાંથી નિવૃત્ત થાય છે કે શીધ્ર મહારાજા પિતાનું નામ જણાવી ગીરાજની કૃપાપ્રસાદને મેળવવાની જિજ્ઞાસા રજુ કરે છે યોગીરાજ તેમને યથાર્થ ભાન કરાવે છે અને ત્યાં જ એ સંસ્કારી આત્માને તે જ છે ઉદ્ધાર થાય છે.
સ, ક. વિ.

Page #28

૨૦૨
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ શતાબ્દિ નામ સાંભળીને ભડકી ઊઠી, આવા પુણ્ય પ્રસંગે વિદને નાખવા, શતાબ્દિ ન ઉજવાય તે માટે ધૃણત પ્રયત્ન આદરવા અને શતાબ્દિ હોય જ નહી એવા બણગા $કવા એ ખરેખર લજજાસ્પદ જેવું નહીં તો બીજું શું કહેવાય ? પિતાના ઉપકારીના ગુણો ગાવા તે દૂર રહ્યા પરંતુ એવા સમયે ગુણ ગાનારાઓના પ્રત્યે યદાતા મન ફાવે તેવા લખાણો લખવા એ તે અત્યંત બેહંદુ નહીં તો બીજું શું છે? એ પામોને ખબર છે કે શતાદિ સે વર્ષની થાય છે કે કેટલા વર્ષની થાય છે ? જ્યારે શતાબ્દિ નામ આપ્યું તે એક નાનું બાળક પણ સમજી શકે છે કે સે વર્ષના ઉત્સવને જ શતાદિ મહોત્સવ કહેવાય છે. આવી તદ્દન સાદી વ્યાખ્યા હોવા છતાં જેને પોતાની જિંદગીમાં ગુરૂદેવના નામે એક પણ શુભ કામ ન કરેલ હોવાથી જ આવી સાદી વ્યાખ્યાને પણ, પોતાના માનસની સાથે પોતાની પડેલી ટેવની સાથે સરખાવી ભળતી જ વ્યાખ્યા કરી, ભકિક આત્માઓને બહેકાવી રહ્યા છે કે શતાદિ ઉજવી શકાય નહી. આવી અર્થહીન પ્રવૃત્તિ આદરી કલ્યાણકારી શતાબ્દિ મહોત્સવમાં ભાગ લેતા પુણ્યવાનોને રોકી અંતરાય બાંધી રહ્યા છે એ બહુ જ ખેદને વિષય છે.
આવા પુણ્યના સમારંભો ન દેખી શકતા હો તે ચૂપ કરીને બેસી જાઓ એ જ વધુ ઈચ્છવાજોગ છે. જેને સમાજમાં ઘણું જ અંધાધુંધી ચલાવી, સમાજને છિન્નભિન્ન કરી દીધે, સ્થાને સ્થાન પર અનિચ્છનીય વાતાવરણ જગાવ્યા, ગામ-ગામમાં-આપસ આપ સમાં લેશોના દાવાનલ સળગાવ્યા અને હજારો આત્માઓને ધર્મ ભાવનાથી અવાસિત બનાવ્યા-આટલું કરવા છતાં હજુ શું કરવા ધારે છે એ નથી સમજાતું ! ! ધર્મના બહાને ઝનુની વાયુનો પ્રચાર કરવો એ સાચા ધર્મને-પ્રભુ મહાવીરના સાચા અનુયાયીને-ભતું નથી. કયાંએ ન ફાવ્યા ત્યારે આ શતાબ્દિ ઉપર ત્રાડ મારવા પ્રયત્નો સેવાયા, પરંતુ એમાં પણ અંતે નાસીપાસ થવાથી ભાડુતી ટહુઓને ઊભા કરી છાપાઓના કોલમોના કલમો તેમની મારફત ભરાવવા ચાલુ કર્યા અને એ દ્વારા શતાબ્દિને અટકાવવા માટે અર્ધવગરના પ્રયાસો કરવા લાગ્યા ત્યારે તેને ઉત્તર જૈન સમાજે કામ કરીને, ગામ ગામમાં-નગર નગરમાં શતાબ્દિનો પ્રચાર કરીને માંડ ઉત્તરો આપ્યા. આટલું સ્વનજરે જોવા છતાં પણ પોતાની ભાવના નથી બદલતા એને કેટલો દુરાગ્રહ અને કદાગ્રહ કહેવો એ વિચારકે સ્વયં વિચારી લ્ય એ જ યોગ્ય છે.
પુણ્યોદયે પ્રાપ્ત થયેલ આ પુણ્ય સમારંભ તો સાચા ગુરૂ ભક્તો અવશ્ય ઉજવશે એમાં શંકાને અવકાશ આપશે જ નહીં. તમારા અધટીત લખાણોથી આ પ્રસંગ અટકી જાય એમ કદાપિ માનશો નહીં. તમે એમ માનતા હે કે અમારા લખાણથી કે પ્રચારથી શતાબ્દિ ઉજવવાનું છોડી દેશે યા શતાબ્દિ ફંડમાં નાણું નહી ભરાય તો એ વિચારને તિલાંજલી આપજે. પ્રત્યેક ગામ-નગરમાંથી શતાબ્દિ ફંડમાં કેટલો ફાળો મળ્યો છે એ તે
જ્યારે રિપોર્ટ બહાર આવશે ત્યારે જ પશ્ચાત્તાપ કરવાને ટાઈમ દેખાશે. આ શુભ કાર્યમાં કેટલા આત્માઓને સહકાર છે એ જોઈ તે વખતે વિરોધ કરનાર વિરોધીઓને ખબર પડશે કે અમારો વિરોધ દ્વેષબુદ્ધિથી જ હતો. એ વિરોધ કરનાર આત્માઓને સ્પષ્ટ સૂચવું છું કે તમે તમારી કુત્સિત પ્રવૃત્તિને ડી આ સુંદર પ્રવૃત્તિ તરફ ઝુકે ને એનો જે પ્રચાર કરો. એ જ તમારે માટે ઉચિત છે.

Page #29

onun
શતાબ્દિના વિરોધીઓને પડકાર.
૨૦૩ સ વર્ષની શતાબ્દિ સાથે વિરોધ હેય તે સાઠ વર્ષની દીક્ષા પર્યાયની અને પચ્ચાસ વર્ષની આચાર્યપદવીની જયુબીલી ઉજવી, સત્યગુરૂદેવનું પુણ્ય સ્મરણ સમાજને કરાવવું યોગ્ય છે. આ સમય વારંવાર નહી જ આવે એ ચોક્કસ માનજો. બાકી એમ જ હેય કે આ કામ થવા જ નથી દેવું તે એ વિચાર સર્વથા માંડી જ વાળજે. કાંટા વાવનારને કાંટા જ નડવાના છે અને વાવનારના આત્માને જ નુકશાન થશે. સગુરૂદેવના પ્રત્યે થોડી પણુ ગુરૂભક્તિ-લાગણી વ્યક્ત કરવા માનસ ધરાવતા હો તો આ સમય વિરોધ કરવાને નથી કિન્તુ પૂર્ણ ભાવથી, ખરા અંત:કરણથી શતાબ્દિ મહોત્સવ યા હીરક મહોત્સવ અને સુવર્ણ મહોત્સવ ઉજવવા પ્રથમ તકે તૈયાર રહેજે. સમાજ પ્રત્યક્ષ નિહાળી રહી છે. સભ્ય સંસાર સારી રીતે બદ્ધિપૂર્વક પરીક્ષા કરી રહ્યો છે. આ નિમિતે યદિ ગરદેવની શતાબ્દિ પોતપોતાના સ્થાનમાં ઉજવી બતાવશો તો પણ સભ્ય વર્ગ અવર્ણવાદ બોલતો અટકી જશે. માટે વધુ ન સુચવતાં આટલું જણાવું છું કે સે વર્ષની જન્મ શતાબ્દિ સાથે વિરોધ હોય તો પચાસ વર્ષને મહિમા ઉજવજે. એની સાથે પણ અણગમો હોય તો તમારી માન્યતા મુજબ દીક્ષાકાલથી ગણીને સાઠ વર્ષને હીરક મહોત્સવ ઉજવી બતાવજે. યદિ ગુરૂદેવના ઉપકારને ઉપકાર તરીકે માનતા હો તો આટલું અવશ્ય કરીને બતાવશે.
આ શતાબ્દિ પાછળ સહસ્ત્ર આત્માઓને ટકે છે. હજારો આત્માઓની મુંગી ભક્તિ રહેલી છે. તેથી શતાબ્દિને તમારી પ્રવૃતિથી નુકશાન પહોંચે તેમ છે જ નહી. બબ્બે તેની નીબ–પાયે વધુ ને વધુ મજબુત થતો જાય છે. જે સમાજ શતાબ્દિદ્વારા થતો ફાયદો જોઈ રહી છે તેથી સમાજને સુંદર સહકાર છે. જ્યાં સંધ છે, સમુદાય બળ છે તે કાર્ય નિરંતર સંગીન અને આવકારદાયક જ હોય છે. ન ખાઉં ને ન ખાવા દઉં આ લેકેતિને હરગીજ સફળ કરવા તૈયાર થતાં એટલું જ કહેવાનું છે.
આ જન્મ શતાબ્દિના પ્રાણસમાં કર્ણધાર શતાબ્દિનાયક શ્રી આત્મારામજી મહારાજના પટ્ટધર આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ અને પૂજ્યપાદ પ્રવર્તક શ્રીકાંતિવિજયજી મહારાજ છે જેઓ સમર્થ બુદ્ધિશાલી અને વાવૃદ્ધ છે. એ બન્ને વીરાત્માના બ્રહ્મતેજનો પ્રકાશ હેવાથી અખંડ ગુરૂ આજ્ઞાપાલક છે. એ બને મહાપુરૂષના અંતરંગને વિશુદ્ધ ભક્તિભાવ હોવાથી જ આ શતાબ્દિને આટલો પ્રચુર પ્રચાર થયો છે અને થઈ રહ્યો છે. ગુરૂભકતોએ શતાબ્દિની દિવાલે વજપાયાથી ચણી છે એટલે એને કોઈ જાતને આંચકે આવે તેમ છે જ નહ, અર્થાત સમાજે શતાબ્દિને વધાવી લીધી છે. આ
આ શતાબ્દિનું ભગીરથ કાર્ય પૂજ્યપાદ સૂરિપ્રવર શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજે ઉપાડયું છે જે સૂરિપુંગવની નસેનસમાંથી રૂંવાટે-રૂંવાટેથી સ્વસ્થ ગુરૂદેવની અનુપમ ભક્તિના ઝરણાઓ ને અખૂટ અમૃત પ્રવાહ વહે છે. એ ગુરૂભક્ત મહાત્માએ શતાબ્દિનો ઝંડે હાથ ધર્યો છે અને સમાજે પૂર્ણ ઉત્સાહથી સહકાર આપી એ ઝંડાને ગામે ગામમાં ફરકાવ્યો છે તેથી શતાબ્દિની કીર્તિ ચોમેર પૂરજોશથી ગવાઈ રહી છે. એ કીતિને અવાજ ન સહન થવાથી કેટલાક તખલુઓ અહેસુનુ ને કપાસી જેવા પામરે બહાર પડી હોળીના નાલીએર બની રહ્યા છે. સમાજે આવા ધામ પ્રત્યે તે દયા

Page #30

પાંચ સકાર
અન–વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ બી. એ. વૈદ્ય લોક પેટના સમસ્ત દૂષિત મળને કાઢવા માટે એક પાંચ સકાર ચૂર્ણને પ્રયોગ કરે છે, જેના સેવનથી પેટ નિર્વિકાર થઈ જાય છે. બધી
વ્યાધિઓનું મૂળ કારણ ઉદરવિકાર જ છે. ઉદરવિકાર નષ્ટ થાય કે તમામ રોગોનું મૂળ કપાઈ જાય. એવી જ રીતે સમસ્ત ભવ-વ્યાધિને સમૂળ નાશ કરનાર એક પાંચ સકારો રામબાણ નુ છે. એમાં પણ પાંચ ચીજે છે અને પાંચ વસ્તુ એક એકથી વધારે લાભ કરનાર છે. એમાંથી કોઈ એકનું સેવન કરવાથી પણ સઘળા વિકાર નષ્ટ થાય છે. જે પુરૂષ પાંચેનું સેવન કરે છે તેને માટે તે શું કહેવું? એ પાંચ સકાર આ છે – સહિષ્ણુતા, સેવા, સન્માનદાન, સ્વાર્થ ત્યાગ અને સમતા. હવે એમાંથી એક–એક પર વિચાર કરવામાં આવશે.
સહિષ્ણુતા.. સહિષ્ણુતાને અર્થ તિતિક્ષા અથવા સહનશીલતા થાય છે. સહનશીલતાનાં મુખ્ય ચાર અંગ છે: (૧) શ્રદ્ધસહિષ્ણુતા, વેગસહિષ્ણુતા, પરેકર્ષ સહિષ્ણુતા અને પરમતસહિષ્ણુતા. હવે એના પર જરા વિચાર કરીએ.
કબ્દસહિષ્ણુતા. સુખ-દુઃખ, હાનિ-લાભ, જય-પરાજય, માન-અપમાન. શીત-ઉષ્ણ વગેરે પરસ્પર વિરોધી દ્વોમાં હર્ષ અને શોક ન કરતાં ચિત્તનું સર્વથા નિર્વિકાર રહેવું એ કેસહિષ્ણુતા છે. એનું ફળ અમૃતત્વ અથવા મોક્ષની પ્રાપ્તિ છે. ગીતામાં કહ્યું છે કે – જ રાખવી ઘટે છે. ભાડુતી ટહુઓ તરફ નજર ન કરતાં પ્રસ્તુત શતાબ્દિને ફેલાવો-પ્રગતિ અધિક કરવી એ જ આપણું માટે હિતાવહ અને લાભકારી છે.
શાસનદેવ સ્વર્ગથ ગુરૂદેવ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જન્મ શતાબ્દિને વધુ પ્રગતિમાં આણે અને ચોમેર શતાબ્દિને વિજયધ્વજ ફરકાવવા તેના પ્રચારને પૂર્ણ સહાયતા અર્પે એટલું અંત:કરણથી ઈચ્છી અત્રે જ વિરમું છું. સં. ૧૯૯૨ આત્મ સં. ૪૦
ચરણવિજય તા. ૨૩-૨-૩૬
ઉજમબાઇની ધર્મશાળા ફાગણ સુદિ ૧ રવિવાર
અમદાવાદ:

Page #31

પાંચ સકાર मात्रा स्पर्शास्तु कौन्तेय ! शीतोष्णसुखदुःखदाः । आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ! ॥ यं हिन व्यथयन्त्ये ते पुरुषं पुरुषर्षभ !।
समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥ અર્થાત– હે અર્જુન ! શીત, ઉષ્ણ તથા સુખ-દુ:ખ આપનાર ઈન્દ્રિ અને વિષયોને સંગ ક્ષણભંગુર અને અનિત્ય છે. તે ભારત ! તું એને સહન કર. હે પુરૂષશ્રેષ્ટ! સુખ-દુઃખને સમાન સમજનાર જે ધીર પુરૂષને એ દ્વન્દ્ર વ્યાકુલ નથી કરી શકતું તે મોક્ષપ્રાપ્તિને એશ્ય થઈ જાય છે.
હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે એ હૃદ્ધસહિષ્ણુતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય? એનું પહેલું સાધન છે એ વિચાર છે કે સાંસારિક હાનિ-લાભ, સુખ–દુઃખ જે કાંઈ પણ થાય છે તે સર્વ આપણું પૂર્વકૃત કર્મનું ફળ છે અને કર્મફળ ભોગવવું પડે જ છે. સંચિત અને ક્રિયમાણને તે નાશ પણ થઈ જાય છે, પરંતુ પ્રારબ્ધને નાશ સ્વરૂપથી થઈ શકતું નથી. જ્ઞાની પુરૂષમાં કતાં અને જોક્તાપણનું અભિમાન નહિ હોવાથી પ્રારબ્ધ કર્મ અનુસાર ફળ હોવા છતાં પણ તેના પર તેને કશો પ્રભાવ પડતો નથી, તથાપિ સ્વરૂપથી પ્રારબ્ધને નાશ નથી થતું. કર્મોનું ફળ મૃત્યુ સમય સુધી બરાબર ભેગવવું પડે છે. તપયેગે કરીને આપણા કર્મને ક્ષય થાય છે અને જેટલી કર્મોની જંજાળ કક્ષાય છે તેટલું પરમાત્માની સમીપ પહોંચાય છે. એટલા માટે તે આનંદપૂર્વક સહન કરવું જોઈએ.
એક વસ્તુ યાદ રાખવાની છે કે સુખની પ્રાપ્તિમાં હર્ષ થશે અને દુઃખમાં વિષાદ થ એ બને અસહિષ્ણુતાના પ્રકાર છે. કેટલાક લોકો એ અસહિષ્ણુતામૂલક સુખને જ આનંદ માને છે, પરંતુ એ તેઓની ભૂલ છે. સુખ-દુખ બનેમાં જ સહિષ્ણુતા હોવી જોઈએ; બનેમાં વિકારહીન સ્થિતિ હેવી જોઈએ.
શ્રદ્ધસહિષ્ણુતાનું બીજું સાધન છે સુખ–દુઃખાદિના સ્વરૂપનું જ્ઞાન. વિચાર કરતાં માલુમ પડે છે કે સુખ-દુઃખાદિ ખરી રીતે કઈ પણ વસ્તુમાં નથી. એનું મૂળ આપણા મનમાં જ છે. જ્યાં પ્રતિકૂળતા અથવા અભાવને અનુભવ છે ત્યાં જ દુઃખ છે, અને જ્યાં અનુકૂળતા અથવા અભાવને અનુભવ નથી હોતો ત્યાં સુખ છે. અનુકૂળતા તથા પ્રતિકૂળતાને આધાર છે

Page #32

vvvvvvvvvv
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રાગ અને દ્વેષ. જે વસ્તુમાં રાગ હોય છે તે વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં અને જે વરતુમાં ઠેષ હોય છે તેના વિનાશ અથવા અભાવમાં આપણને અનુકૂળતા લાગે છે. એવી રીતે શ્રેષવાળી વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં અને રાગવાળી વસ્તુના વિનાશ અથવા અભાવમાં આપણને પ્રતિકૂળતા પ્રતીત થાય છે. રાગદ્વેષ હમેશાં બધી વસ્તુઓમાં એક સરખા નથી રહેતા, એટલા માટે અનુકૂળતાપ્રતિકુળતા પણ એક સરખાં નથી હોતાં. આજે એક માણસમાં કોઈ સ્વાર્થના સંબંધને લઈને રાગ હોય છે એથી કરીને તેનું મિલન અનુકૂળ અને તેને વિગ પ્રતિકૂલ લાગે છે. સંભવિત છે કે કાલે સ્વાર્થમાં કોઈ પ્રકારની
અડચણ થતાં તેનામાં દ્વેષ થઈ જાય ત્યારે તેનું મિલન પ્રતિકૂળ અને તેને વિગ અનુકૂળ લાગશે. કેટલીક વાર તે તેના મૃત્યુ સુધીના વિચારમાં
અનુકૂળતા લાગે છે. જ્યાં પ્રતિકૂળતા હોય છે ત્યાં અનુકૂળતાને અભાવ હોય છે, અને એ અનુકુળતાના અભાવને ચિત્તમાં જે એક જાતને અનુભવ થાય છે તે જ મહાન ઉદ્વેગ કરનાર હોય છે. એ ઉદ્વેગ અને સંતાપથી પૂર્ણ અનુભવનું નામ જ દુઃખ છે; પરંતુ વિચાર કરતાં એટલું પ્રત્યક્ષ થાય છે કે આપણી કલ્પી લીધેલી અનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતા જ એ પ્રકારના સુખ-દુઃખમાં કારણભૂત છે અને એ અનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતાનો આધાર રાગ-દ્વેષ છે. રાગદ્વેષની ઉત્પત્તિ અજ્ઞાનજનિત અહંકારથી અથવા અજ્ઞાનથી થાય છે. વિવેકથીવિચારથી એ અજ્ઞાનને પડદે ફાડી નાખવાથી રાગ-દ્વેષ નષ્ટ થઈ જાય છે. અને જે રાગ-દ્વેષ નીકળી જાય છે કે સુખ-દુઃખને પ્રવાહ આપોઆપ સુકાઈ જાય છે. પછી તે કોઈ પણ સ્થિતિમાં નથી સુખ થતું કે નથી દુઃખ થતું, અને સુખ-દુઃખરહિત આનંદમાં જ બધા ભેગ ગવાય છે. - જે લેકે અસહિષ્ણુતામૂલક સુખની સ્થિતિમાં ધન, પુત્ર, પરિવાર, સ્વા
થ્ય, ઐશ્વર્ય, યશ, માન વગેરે લૌકિક વસ્તુઓની પ્રચુર પ્રાપ્તિમાં પ્રભુની દયા માને છે અને એ વસ્તુઓના વિનાશ અથવા અભાવમાં પ્રભુને કેપ માને છે, તેઓ પ્રભુનું રહસ્ય જ નથી સમજતા. આપણે નથી જાણતા કે આપણું કલ્યાણ શેમાં રહેલું છે, પરંતુ સર્વસની આજ્ઞા આપણે સર્વથા સન્માનપૂર્વક માથે ચડાવવું જોઈએ.
ઘણી મહત્વની વાત તે એ છે કે વિધાન અને વિધાતા જુદા જ નથી; તે બધું એક જ છે. સુખમય સુજન અને ભયંકર સંહાર એ બને તે આનંદમય પ્રાણારામના બે આનંદમય સ્વરૂપ છે. તે કોઈ વખત ભયંકર

Page #33

-
-
-
-
-
૨૭
પાંચ સકાર. ભૂકંપ તથા કરાળ કાળના રૂપમાં પ્રકટ થાય છે તે કઈ વખત શાંત સુખસામ્રાજ્ય અને સુશીતલ વિકાસના વેશમાં પ્રકટ થાય છે. તે જ એ રસિકશેખરની રસિકતા છે. જે તેને એક વખત જાણી લે છે તે એનું કાંઈ સૌમ્ય રૂપ દેખીને ચક્તિ નથી થતો તેમ જ ભયાનક રૂપ જોઈને ડરતો નથી. તે તે સઘળી વાતમાં દરેક વખત સર્વત્ર તે આનંદમયને જોઈને, બધામાં તેને કમળ મધુર સ્પર્શ પામીને, હમેશાં દિવ્યાનંદમાં જ ડૂબે રહે છે. એ આનંદ અસહિષ્ણુતામૂલક હર્ષ નથી. વિષયમાં તો એ આનંદ જ નથી. એની અંદર દુઃખનું પ્રતિદ્વન્દી સુખ છે. એ આનંદના દર્શન તો તેઓને જ થાય છે કે જેઓ વિષયના જગતની જડ જગતની ઉપર થઈને આત્માના ચેતનના જગતમાં ચાલ્યા જાય છે. એ દ્વન્દાતીત આનન્દ તેઓને જ પ્રાપ્ત થાય છે કે જેઓ અસહિષ્ણુતામૂલક હર્ષશેકની હદ ઓળંગીને દિવ્ય આનંદના સામ્રાજ્યમાં પ્રવેશ કરે છે; કેમકે પછી તે તે ઈશ્વર સિવાય કોઈને જોતો જ નથી.
પ્રભુ ભક્ત પ્રત્યેક સુખદુઃખના રૂપમાં સર્વથા, સર્વદા અને સર્વત્ર પ્રભુના ચરણેના દર્શન કરીને તેનું સ્વાગત કરે છે. સુખમાં તેને ભૂલી જતે નથી, દુઃખમાં રડતાં નથી, તે તો નિત્ય નિરંતર આનંદમય રહે છે. તે જ દ્વિદ્ધસહિષ્ણુતાનું સર્વોત્તમ સ્વરૂપ છે.
કન્વયસાહિષ્ણુતા જ દુઃખ છે અને એ દુઃખને આપણે જોરથી પકડી રાખ્યું છે. જે આપણે પ્રત્યેક દ્વન્દ્રમાં આનંદની કલ્પના કરીએ તે એ કલ્પનાથી જ આપણું દુઃખ ઘણું ઓછું થઈ જશે. ખરી રીતે પ્રત્યેક દ્વન્દ્ર આનંદરૂપ જ છે. આપણે નિરંતર તે અપાર અગાધ આનન્દસાગરમાં ડુબી રહેવું જોઈએ. એટલું યાદ રાખવું જોઈએ કે આપણે આનંદમાંથી ઉત્પન્ન થયા છીએ, આનન્દમાં જ રહીએ છીએ, આનન્દમાં જ આપણું અવસાન છે, આપણે મહાન આનંદથી જ હમેશાં પરિપૂર્ણ છીએ, આપણે આનન્દ સ્વરૂપ જ છીએ, તે પછી કોઈ પણ અવસ્થામાં-ભયાનક મૃત્યુમાં પણ આપણને આનંદના જ આનન્દમય દર્શન થશે. જનિત સુખદુઃખરૂપી “દુઃખ ” હમેશને માટે નષ્ટ થઈ જશે.
વેગસહિષ્ણુતા અજ્ઞાન અને અહંકારને લઈને મનમાં ઊભા થનારા કામ, ક્રોધ, લેજ, અભિમાન, વૈર, હિંસા, પ્રમાદ વગેરે દુષ્ટ ભાવના વેગને રોકી રાખવે અને

Page #34

-
૧
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એને વશ ન થવું એ વેગ સહિષ્ણુતા છે. વિષયાસક્તિને લઈને વારંવાર એને વેગ વર્ષાઋતુમાં નદીઓના પ્રવાહની માફક ઘણે જ પ્રબલ થાય છે, પરંતુ વિચારપૂર્વક ધીરજથી તેને વેગ સહે જોઈએ; કેમકે સહેવામાં જ કલ્યાણ છે. અને પરમાત્માનું અવલંબન કરવાથી એમાં કોઈ મોટી વાત નથી. બધા પાપની ઉત્પત્તિ કામ, ક્રોધાદિમાંથી જ કહેલી છે અને તેમને નરકના દ્વારરૂપ ગણીને તેનાથી બચવાની આજ્ઞા કરેલી છે.
त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।।
कामः क्रोधस्तथालोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ॥ અર્થાત કામ-ક્રોધ અને લોભ એ ત્રણ પ્રકારના નરકના દરવાજા છે. એ આત્માનું પતન કરનાર છે, તેથી એ ત્રણેને ત્યાગ કરવો જોઈએ. એના વેગને રોકી રાખનાર પુરૂષને લાયક તેમ જ સુખી ગણવામાં આવ્યા છે.
शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक्शरीरविमोक्षणात् । कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ।।
અથ-જે મનુષ્ય શરીરમાંથી નીકળવા પહેલા જ એ કામ, ક્રોધથી ઉત્પન્ન થયેલા વેગને સહી શકે છે–રોકી શકે છે તે જ સંસારમાં લાયક અને સુખી ગણાય છે. એ વેગોને સહન ન કરતાં તેના પ્રવાહમાં ખેંચાઈ જવાથી કેટલા ભારે અનર્થ અને અપરાધ થાય છે, કેવી રીતે અનંતકાળ સુધી દુઃખભેગના કારણરૂપ દુષ્કર્મરાશિનો મનુષ્ય સંગ્રહ કરી લે છે તેના પર ધીરજથી વિચાર કરતાં હદય કંપી ઊઠે છે. એ વેગેને સહવાને ઉપાય છે. ભગોમાં વૈરાગ્ય અને ઈશ્વરમાં અનુરાગ. ભાગોમાં વૈરાગ્ય થયા વગર ઈશ્વરમાં અનુરાગ નથી થત, અને ઈશ્વરમાં અનુરાગ થતાં ભેગમાં રાગ નથી રહી શકતો. જેણે એ પૂર્ણકામ પ્રાણરામ સૌન્દર્ય માધુર્ય અને ઐશ્ચર્યને નિધિરૂપ ઇશ્વરના સ્વપ્નમાં વિચારથી પણ દર્શન કરી લીધા હોય છે તેને પછી કયા સુખની ન્યૂનતા રહે છે? તે તે હંમેશને માટે પિતાનું સર્વસ્વ તે અખિલ સૌન્દર્ય સારસાગર, દિવ્યાતિદિવ્ય, માધુર્યનિધિ, હૃદયબધુના ચરણોમાં સમર્પણ કરી દે છે.
જ્યારે કેઈ બીજુ રહેતું જ નથી ત્યારે બીજા કેઈને માટે તેનામાં કામની વાસના જ કેવી રીતે રહી શકે ? જ્યારે આખું વિશ્વ તેને વિશ્વાતાપથી પરિ. પૂર્ણ દેખાય છે ત્યારે કોઈની ઉપર કઈ રીતે કોલ કરી શકે છે

Page #35

-
- વર્તમાન સમાચાર.
૨૦૯ જ્ઞાની મુનિગણ સદા સર્વદા જેની ચરણરજના લેભી રહે છે તે અખિલ ઐશ્વર્યસાગર ઈશ્વરમાં જ્યારે અનુરાગી થઈ જાય છે ત્યારપછી બીજી કઈ લેભનીય વસ્તુ માટે લેમ રહી શકે ? મતલબ એ છે કે ઈશ્વરમાં અનુરાગ થયા પછી બધાની સાથે વિરાગ આપોઆપ થઈ જાય છે અનુરાગ પૂર્ણ થયા પહેલાં ઈશ્વરના પ્રેમ, મહત્ત્વ, તત્ત્વ તેમ જ શુદ્ધ સત્ત્વની વાતે જ શ્રદ્ધાપૂર્વક સાંભળ્યા પછી ચિત્ત તેનામાં અનુરાગી થવા લાગે છે. ઈશ્વરના ચરણકમળની પરાગનું પાન કરનાર ભ્રમર વિષયરૂપી ચંપાના ફૂલ પર શા માટે જાય? પરંતુ જ્યાં સુધી ઈશ્વરમાં અનુરાગ ન થાય ત્યાંસુધી વિષયમાં દુઃખદોષ જોઈને અને ઈશ્વરમાં અપાર સુખ સમજીને વિષયેથી ચિત્ત હઠાવવાને અને ઈશ્વરમાં લગાડવાનો પ્રયત્ન કરવો પડશે. એ જ “વૈરાગ્ય ” અને અભ્યાસ ” છે. વિષયોથી ચિત્ત હઠાવવાનો પ્રયત્ન કર્યા વગર ઈશ્વરની તરફ મન લગાડવાને અભ્યાસ સહજ નથી થતો. એટલા માટે અને કાર્ય સાથેસાથ થવા જોઈએ. પછી જેમ જેમ વિષયોમાં વિરાગ અને ભગવાનમાં અનુરાગની વૃદ્ધિ થશે, તેમ તેમ વેગસહિષ્ણુતા આપોઆપ આવી જશે. --(ચાલુ)
વર્તમાન સમાચાર, અખિલ ભારતવર્ષીય શ્રી વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘને વિનતિ.
જગદ્વિખ્યાત યુગપ્રવર્તક સર્વમાન્ય મહેમ આચાર્ય દેવ ૧૦૦૮ શ્રીમાન્ આત્મારામજી મહારાજનો શતાબ્દિ મહોત્સવ વડોદરામાં ઊજવવાનું સદ્દભાગ્ય અનેક પ્રયાસ પછી વડોદરાનાં શ્રી સંઘને સાંપડયું છે. તેને પાકે નિર્ણય વડેદરાના શ્રી સંધના મનથી આજ જ ફાગણ સુદ ૧૨. ને બુધવારના રોજ આચાર્ય મહારાજ ૧૦૦૮ શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસુરીજી મહારાજના વડોદરામાં પધારવાથી થયો છે.
શ્રી આત્મારામજી મહારાજના સંધાડાના સાધુઓનું સંમેલન ભરવાનું સદભાગ્ય વડે - દરા શ્રી સંઘને સાંપડેલ તેને સત્તાવીશ વર્ષ ઉપરાંતના વહાણું વહી ગયા પછી તે મહાન પુરૂષની શતાબ્દિ ઉજવીને પ્રસંગ સાંપડવાથી આ સંઘ સમુદાય આજ સવારથી ઉલ્લસિત થઈ આચાર્ય મહારાજના સ્વાગત અર્થે ઉલટી પડયો હતો. એક મારવાડી જૈન બંધુ શ્રી પિપરાજજી તરફથી મહારાજ સાહેબનું સામૈયુ કરી યાકુતપૂરામાં મારવંડી જેનબંધુઓના નિવાસસ્થળમાં આવેલ ઉપાશ્રયે લઇ જવામાં અવ્યા. સામૈયામાં ચાંદીની અંબા ડીવાળા હાથી પાગા વિગેરે સરકારી સામગ્રી લાવી મારવાડીભાઈએ પોતાને ભક્તિભાવ વિશેષ રીતે પ્રદર્શિત કર્યો હતે.
શતાદિનો નિર્ણય બહુજ મોડે થવાથી કામગીરી માટે હવે ભક્ત, પખવાડીયું છે. બાકી રહેલ છે; છતાંએ કામકાજને પહોચી વળવાની તૈયારી આજથી શરૂ કરવા માંડી છે:

Page #36

૨૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રીતસરની આમંત્રણ પત્રિકા કાર્યક્રમ નિર્ણિત થયે બહાર પાડવામાં હજુ અઠવાડીયું પસાર લઈ જશે તેથી દરેક સ્થળોના શ્રી સંઘને વિનંતિ કરવામાં આવે છે કે શતાબ્દિ મહોત્સવપરવડોદરા પધારી પોતાની ગુરૂદેવ પ્રત્યેની ભક્તિ અને ફરજ બજાવવા તૈયાર થાય અને પોતાને ત્યાં બીરાજતા મુનીરાજે અને ગુરૂણીજી મહારાજે જેઓ વિહાર કરી પખવાડીયામાં વડેદરા પહોંચી શકતા હોય તેઓશ્રીને વડેદરા તરફ વિહાર કરવા શ્રી સંઘ તરફથી વિનંતિ કરવા દરેક ગામના સ્થાનિક શ્રી સંધને આગ્રહભરી વિનંતિ છે. વડોદરા સં. ૧૯૯૨ ફાગણ શુ. ૧૨ શ્રી આત્મારામજી શતાબ્દિ છે
સંધ સેવક, મહોત્સવ–પ્રચારકાર્યાલય.
વાડીલાલ મગનલાલ વૈદ્ય.
શાંતિસ્નાત્ર મહોત્સવ–આ સભાના ક્રેઝરર શેઠ ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદના સુપુત્ર ભાઈ હિમ્મતલાલના શુભ લગ્ન પ્રસંગે અત્રે શ્રી ગોડીજીના દહેરાસરજીમાં શાંતિસ્નાત્ર તેમના તરફથી ઘણા જ ઉત્સાહપૂર્વક ભણાવવામાં આવ્યું હતું. તેમ જ આઠ દિવસ સુધી પ્રભુની આંગી રચાવવામાં આવી હતી અને જુદી જુદી પૂજાઓ ભણાવવામાં આવી હતી.
લગ્ન પ્રસંગ જેવા વ્યવહારિક કાર્યો સાથે આવા ધાર્મિક પ્રસંગેની સંકલના કરવામાં આવે તે આવકારદાયક છે અમો તેની અનુમોદના કરીએ છીએ.
ભાઈ હરિચંદ અમીચંદને સ્વર્ગવાસ-શુમારે પંચાવન વર્ષની પ્રૌઢ ઉમરે લાંબા વખતથી બિમારી ભોગવી મહા વદી ૩ ના રોજ ગોઘા શહેરમાં પંચત્વ પામ્યા છે. શ્રી હરિભાઈ ઘણા વખતથી મુંબઈ વેપાર અર્થે રહેતા હતા. તેઓ વેપારમાં કુનેહબાજ હતા. વળી ઉદાર, મિલનસાર, સરલ અને ધર્મશ્રદ્ધાળુ હતા. આ સભામાં ઘણા વર્ષોથી લાઈફમેમ્બર હતા અને સભા પ્રત્યે પ્રેમ ધરાવતા હતા. તેઓના આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઈચ્છીએ છીએ.
શેઠ ચુનીલાલ પ્રેમચંદનો સ્વર્ગવાસ–સુરત નિવાસી શ્રી ચુનીલાલભાઈ છેડા વખતની બિમારી ભેગવી ફાગણ સુદ ૫ ના રોજ પંચત્વ પામ્યા છે. તે શ્રદ્ધાળુ, સરળ, ધર્મપ્રેમી, દેવ-ગુરૂભક્ત હતા. તેઓ આ સભા ઉપર પ્રેમ ધરાવતા હોઈ ઘણા વખતથી આ સભાના સભાસદ થયા હતા. તેઓના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચ્છીએ છીએ.
શાહ જાદવજી લલુભાઈને સ્વર્ગવાસ-ભાવનગરનિવાસી ભાઈ જાદવજી ધંધાથે ઈદેર રહેતા હતા, જ્યાં સામાન્ય બિમારી ભેગવી ફાગણ સુદ ૧૧ને મંગળવારના રોજ પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ સાદા, સરલ, નિરભિમાની, માયાળુ અને શ્રદ્ધાવાન હતા. તેઓ આ સભાના સભાસદ હતા, તેઓના પવિત્ર આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઈચ્છીએ છીએ.

Page #37

અમારૂ પ્રકાશન ખાતુ
છપાયેલા ગ્રંથા. ( મૂળ. ) ૧ શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ–પ્રથમ અંશ.
રૂા. ૩-૮-૦ ૨ શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ દ્વિતીય એશે.
રૂા. ૩-૮-૦ ૩ શ્રી બહુતકલ્પસૂત્ર પ્રથમ ભાગ.
રૂા. ૪-૦-૦ ૪ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ (શુદ્ધ) રૂા. ૨-૦-૦
છપાતાં ગ્રંથા. ૫ શ્રી વસુદેવ હિંડિ બીજો ભાગ. ૭ પાંચમે છઠ્ઠો કર્મ ગ્રંથ. ૬ શ્રી બૃહત્ક૯પસૂત્ર બીજો ત્રીજો ભાગ. ૮ શ્રી ગુણચંદ્રસૂરિ કૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. ભાષાંતર
| ગુજરાતી ગ્રંથ. ૧ શ્રી સામાયક સૂત્ર. મૂળ ભાવાર્થ વિશેષાર્થ સહિત. રૂા. ૦-૨-૬ - ૨ શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિકમણ છે, |
રૂા. ૦૧૦-૦ ૩ શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સુત્ર
ગુજરાતી તથા શાસ્ત્રી બંને અક્ષરવાળા (શ્રી જૈન એજયુકેશનઓડે જૈન પાઠશાળાએ
| માટે મંજુર કરેલ). રૂા. ૧-૪-૦ રૂા. ૧–૧૨-૦ ૪ શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો પંદરમો ઉદ્ધાર અને સમરસિંહ, રૂા. ૮-ર- ૦ ૫ શ્રી શત્રુજ્ય તીથ વર્તમાન ઉદ્ધાર અને કર્મશાહ રૂા. ૭-૪-૦ ( શ્રી જૈન આત્માનંદ શતાબ્દિ સિરિઝ. ૧ શ્રી વીતરાગ મહાદેવ તેત્ર મૂળ.
૦-ર-૦ ૨ પ્રાકૃત વ્યાકરણ ( અષ્ટમાધ્યાય સૂત્રપાઠ ).
૦-૬-૦ ૩ શ્રી વીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળી સાથે ભાવાંતર. ૦-૪-૦ જ શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી
| મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર ૫ શ્રી નવમરણાદિ સ્તોત્ર સન્ટાહ. ૬ ચારિત્રપૂજા, પંરાતીથ પૂજા, શ્રી પંચપરમેષ્ઠી પૂજા
છપાતાં ચ થા. ૭ શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર (મૂળ દશ ષય ) પ્રત તથા
- બુકાકારે. ( નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ) ૮ ધાતુ પારાયણ. ( ૯ શ્રી વૈરાગ્ય કપલતા ( શ્રી યશોવિજયજીકૃત)
પ્રાકૃત વ્યાકરણ રુપિટ કાતિ.
૦
-૮
-
2
છે
'
-
૦-૨

Page #38
( Reg. No. B, 481. શ્રી નવપદ આરાધન ઓળી સમયે એક વધામણી શ્રી સિદ્ધચક આરાધન વિધિ-વિધાન, સ્નાત્રે, પૂજા, ચૈત્યવંદને, સ્તવન, સ્તુતિઓ, મંત્ર, નવપદ મંડળ, યંત્રે વિ૦ અનેક વિવિધ ચિત્રે સાથે. શ્રીપાળ રાજાનો રાસ. આજ સુધીમાં પ્રગટ થયેલા રાસો કરતાં આ રાસમાં ઘણી નવીનતા છે. સુંદર સોળ ચિત્રો વિગેરે હોવાથી તે સૌ કરતાં વધુ ઉપયોગી મનાય છે. અને તેથી આજે સૌ કોઈ તે મગાવવા ઉત્સુક છે. ઉંચા કાપડના બાઈડીંગના રૂ. 2-8-0 ચાલુ કાપડના બાઇડીંગના રૂા 2-0-0 પાટેજ અલગ, લખે. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર, શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીવિરચિત श्री बृहत् कल्पसूत्रम्(મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક 1 લું પીઠિકા.) અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રના પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભંડારની અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. નિરંતર ઉપયેગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવું આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેના વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શું છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસ ગિક નિવેદન સર્વ કેઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સર્વ કઇ સમજી શકે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. કિંમત રૂા. 4-0-0 પિસ્ટેજ બાર આના. | લખો:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર. આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.–ભાવનગર. For Private And Personal Use Only