Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩
સત્યજ્ઞાનનું રહસ્ય સાહજિક રીતે ઉપસ્થિત થાય છે. કોઈ વસ્તુનું એકી સાથે અસ્તિત્વ અને અનસ્તિત્વ ન જ સંભવી શકે. માયાનાં અસ્તિત્વને સ્વીકાર કરતાં અદ્વૈતમતવાદ સર્વથા નિર્મૂળ થાય છે. માયાવાદનું અસ્તિત્વ સ્વીકારતાં માયાનું નિરીક્ષણ અશકયવત્ બને છે. વેદાન્ત આ રીતે અદ્વૈતમતવાદના સંબંધમાં યથાચે સમાધાન નથી કરી શકતું.
મુસ્લીમેની માયાવાદના સિદ્ધાન્તથી સત્યને આવિષ્કાર નથી થઈ શકતે. એ સિદ્ધાન્ત જડવાદ જે જ અપાયકારી થઈ પડે છે. એ સિદ્ધાન્ત માન્ય રાખતાં આત્મા સ્વદૃષ્ટા બને છે. અને સ્વપ્નરૂપ વિશ્વના સર્વ પ્રાણીઓ કલ્પનાનાં ભૂત રૂપ પરિણમે છે. આ સિદ્ધાન્તથી આત્મા સત્ય તત્ત્વનાં પર વનરૂપ સિદ્ધ થાય છે. એ રીતે પરાવર્તનરૂપ આત્મા કે વ્યક્તિનો નાશ સંભવે છે. આ પ્રકારના નાશથી આત્માને શે આનંદ થઈ શકે એ કલ્પનાતીત થઈ પડે છે. વસ્તુના અમુક ગુણેનું ચિત્તથી નિસારણ કરતાં વસ્તુનું અનસ્તિત્વ સંભાવ્ય નથી. આથી મુસ્લીમ માયાવાદને આ સિદ્ધાન્ત ગમે તે હક લાગે પણ તે અયુક્તિક કરે છે. “ સર્વ ' શબ્દ એ છે કે જેમાં ચેતન તેમજ અચેતનને પણ સમાવેશ થઈ શકે. જગતને ચિત્ત અને ભૌતિક પદાર્થોરૂપ કે માત્ર ચેતનારૂપ ગણતાં હૈતવાદ પરિણમે છે. ચિત્તના ભિન્નભિન્ન ભાવ અને ચેતનાની જુદી જુદી દશાઓ એ વસ્તુતઃ ચેતના નથી. ચિત્તના ભાવે અને ચેતનાની ભિન્ન ભિન્ન દશાઓ એ વસ્તુતઃ ચેતનાથી વિભિન્ન છે. ચિત્તના ભાવો તેમજ ચેતનાની દશાઓમાં સ્વયમેવ બુદ્ધિ અને જ્ઞાન, સ્મૃતિ-શક્તિ તેમ જ સુખદુઃખને અનુભવ કરવાની શક્તિ પ્રવર્તે છે એમ અદ્યાપિ સિદ્ધ નથી થયું. ચિત્તના ભાવે અને ચેતનાની વિવિધ દશાઓમાં બુદ્ધિ આદિનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થયા વિના ચિત્તના ભાવે
અને ચેતનાની દશાઓ ચેતનાથી અભિન્ન છે એમ માની શકાય નહિ. વળી વિશ્વ અને સ્વપ્નની સામ્યતા સર્વથા સંભવી શકતી નથી. સ્વપ્ન અને વિશ્વની સામ્યતા હોય પણ ખરી અને ન પણ હોય. સ્વપ્નના ભાવેનાં નાટ્ય કાર્યમાં ચેતના નથી હોતી. આથી જ સ્વપ્નદ્રષ્ટા જાગૃત થતાં સ્વપ્નમાં થયેલા ભાવે તેમજ સ્વપ્નમાં નિરખેલાં દ્રશ્યનું તેને સ્મરણ થાય છે, પણ સ્વપ્નમાં નિરખેલા પ્રાણીઓના મનભાવનું તેને કશું જ્ઞાન હેતું નથી. જે સ્વપ્ન દ્રષ્ટાનું ચિત્ત એ પ્રાણીઓનાં શરીરમાં પ્રવેશી શકતું હોય, જે સ્વપ્નદ્રષ્ટાથી તેમને ચિત્તનું બળ અર્પી શકાતું હોય, અને સ્વપ્નમાં દ્રષ્ટ થતાં પ્રાણીઓ વરસ્તુતઃ અસ્તિત્વમાન બની શકતા હોય તે એ પ્રાણીઓને ચેતનાના જુદા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531389 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 38 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 4 MB |