________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે. પ્રકાશકે–સંપાદકે, એ જર્મન લેખનું હિંદી ભાષાંતર સંક્ષિપ્તમાં આપ્યું છે. ડૉ. લેઝનાપ, શરૂઆતમાં મૂર્તિઓના વિધાનનો ક્રમિક ઇતિહાસ રજુ કરે છે. જે વખતે બ્રહ્મને આકાર આપવાની–મૂર્ત રૂપ આપવાની મુશ્કેલી નડતી હતી તે વખતે જેનેએ ઘડતરની અને પૂજનની એક નવી જ શૈલી પ્રરૂપી. બીજાઓ કરતાં જૈનધર્મને એમાં વધુ સફળતા મળી, એમ તેઓ માને છે.
જૈન અને બૌદ્ધોની પ્રતિમા–પદ્ધતિની તુલનાત્મક સમીક્ષા કરતાં ડો. લેઝના કહે છે કે –
જેન સિદ્ધાંત પ્રમાણે મુક્તાત્મા હંમેશા સંસારના શિખર ઉપર રહેલા ઈશત્ પ્રાગુભાર લેકમાં સર્વજ્ઞ, આનંદસ્વરૂપ અને પૂર્ણ આધ્યાત્મિક પુરૂષના રૂપમાં રહે છે. તેમને સાંસારિક ઘટમાળ સ્પર્શી શકતી નથી. સંસારના સુખ–દુઃખથી તેઓ પર છે. એમને વ્યક્ત આકૃતિ અથવા દેહ નથી હતાં; પણ અંતિમ જન્મના સ્વરૂપનો ભાગ રહે છે. એટલે સિદ્ધના જીવે એક સરખા હોય છે. આવા મુક્તાત્માને પાર્થિવ પ્રતિમાનું રૂપ આપવું હોય તે એમને વસ્ત્ર રહિત, ધ્યાનમગ્ન, સ્વગીય શાંતિથી દીપતી મુખમુદ્રાવાળા જ બનાવવા જોઈએ. જિનપ્રતિમાના અધું મીંચાયેલા નેત્ર, સંસાર તરફનો વૈરાગ્ય સૂચવે છે. એમનામાં વ્યક્તિત્વને ભાવ લોપ પામેલ હોય છે તેથી સર્વ તીર્થકરો એક સરખા જ લાગે છે. ચિન્હ અથવા લાંછનથી એમનું વ્યકિતત્વ ઓળખી શકાય છે.
“તીર્થકર ભગવાનની પ્રતિમા, મુક્તાવસ્થાને પ્રકટ કરે છે. સાંસારિક વ્યકિતત્વની સ્મૃતિ સાથે એને કશી નીસબત નથી હતી. આ બન્ને વાતે સપ્રમાણુ સિદ્ધ થઈ શકે છે. એક તો અનેક પ્રતિમાઓની નીચે એ વાતનો સાફ ઉલ્લેખ મળે છે અને બીજું, તીર્થંકરની પ્રતિમાઓ માત્ર ધ્યાનને માટે જ ઉપયોગી છે એનાથી કોઈ પણ પ્રકારનો સાંસારિક સ્વાર્થ ફળવાનું નથી, એમ સ્પષ્ટપણે ઉપદેશાયું છે. મુક્તિની ઇચછા પ્રકટાવવી અને તેમાં સહાય કરવી એ સિવાય જિનપ્રતિમાનું બીજું એ કે લક્ષ્ય નથી.
સામાન્ય લેકસમુદાય ઉપર એ પ્રતિરાઓની ખૂબ સરસ છાપ પડતી જોઈ, બૌદ્ધોને પણ બુદ્ધની પ્રતિમાઓ રચાવવાનું સૂઝયું; પણ એમને નિર્વાણ સંબંધી સિદ્ધાન્ત એ હતી કે જેથી નિર્વાણ પ્રાપ્ત અવસ્થા, મૃત્તિમાં શી રીતે આણવી ? એ એક પ્રશ્ન થઈ પડે. જેને અને બદ્ધોના નિર્વાણ સંબંધી સિદ્ધાન્ત ભિન્ન ભિન્ન છે, એટલે એવું બન્યું કે બૌદ્ધોએ
For Private And Personal Use Only
