________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તેનાથી રંગાય છે. આપણે જે જે દ્રશ્ય નિહાળીએ છીએ, આપણે જે જે મનુષ્યના પરિચયમાં આવીએ છીએ, આપણે જે જે પુસ્તકોનું પરિશીલન કરીએ છીએ તે સર્વેના સંસ્કાર આપણું મન:પટ પર પડે છે અને આપણું મન જ્યારે નવરું હોય છે ત્યારે તે સંસ્કારજન્ય વિચાર અને વિકારો સાથે રમ્યા કરે છે મનને ઉચ્ચ પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં રેકવું એ મનના વિકારોથી મુકત થવાનો રાજમાર્ગ છે. મનને એક વિષયમાં તલ્લીન કરવાથી એકાગ્રતા સિદ્ધ થાય છે. એકાગ્રતા એટલે મનની એક વિષય સાથે તન્મયતા.
આપણે આત્મા આપણું સમગ્ર જીવનપ્રદેશનો સમ્રાટ છે. વિવિધ કોણે દ્વારા આમાં સમગ્ર જીવનપ્રદેશપર સત્તા વિસ્તારી રહ્યું છે, ઈન્દ્રિપર મનની સત્તા વતે છે, મન પર બુદ્ધિની સત્તા વતે છે. અને બુદ્ધિ પર આત્માની સત્તા વતે છે. પ્રત્યેક કરણ જ્યારે પિતાના ક્ષેત્રમાં પિતાનું કર્તવ્ય કરે છે ત્યારે જીવનતંત્ર સુવ્યવસ્થિત ચાલે છે. પણ એક કરણ
જ્યારે બીજા કરણ પર પોતાની સત્તા સ્થાપવાનો પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે જીવનતંત્રમાં અરાજકતા વતે છે. ઈન્દ્રિયો જ્યારે મન પર પોતાનું સ્વામિત્વ સ્થાપન કરે છે ત્યારે મનુષ્ય વિષયેનો દાસ બને છે, બુદ્ધિપર જ્યારે મનની સત્તા વતે છે ત્યારે જીવન કામના અને આસકિતને આધિન વતે છે, આત્મા પર જ્યારે બુદ્ધિનો વિજય થાય છે ત્યારે જીવન વિવિધરંગી અને વિપથગામી બને છે. આત્માને ઓળખી તેની સત્તા પ્રત્યેક કરણપર સ્થાપવાથી જીવનમાં અખંડ શાંતિનું સામ્રાજ્ય સ્થપાશે. એકાગ્રતા એટલે અપૂર્વ શાંતિ.
મન શરીરને સ્વામી છે, મન જ્યારે શરીરના કાર્યોથી મુકત રહે છે ત્યારે જીવનમાં શાંતિ અને સ્વતંત્રતાનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે. અજ્ઞાનને વશ થઈ મને જ્યારે શરીર સાથે એકતા કરે છે ત્યારે તે શરીરથી ઉત્પન્ન થતી સુખદુઃખ, આરોગ્ય અનારોગ્ય, ભૂખતરસ વિગેરે લાગણી અનુભવે છે. જ્ઞાનનો ઉદય થતાં મનને જ્યારે તેના સત્ય સ્વરૂપની પ્રતીતિ થાય છે અને મન જ્યારે તેનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ સ્વીકારે છે ત્યારે તે શરીરના સંસર્ગથી ઉત્પન્ન થતી સુખદુ:ખ વગેરે લાગણુઓથી મુકત થાય છે. તે શરીરને જોતા મટી ભર્તા બને છે. તે શરીરના કાર્યોને કેવળ સાક્ષી તરીકે નિહાળે છે. શરીર એ પ્રકૃતિનું કાર્ય છે અને સુખદુખાદિ પ્રકૃતિના મુળાને લઈને ઉદય પામે છે એવું તેને સચોટ અને સદોદય જ્ઞાન થ ય છે, તે શરીરને આત્મસિદ્ધિના સાધન તરીકે સ્વીકારે છે. શરીર આત્મસિદ્ધિનું અણમેલું સાધન હોવાથી તેના ધારણ અથે તે આહારનું સેવન કરે છે, પણ આહારને માટે તે આહાર કરતા નથી. શરીરના સંસર્ગથી મુકત થઈ મન તેના સ્વતંત્ર અસ્તિત્વના આનંદમાં સ્થિર થાય છે. ભારતીના પાણી ઓસરી જતાં સરિતા જેમ શાંત સંખ્ય સ્વરૂપ ધારણ કરે છે તેમ મનની શરીર પ્રત્યેની આસક્તિનો વિલય થતાં મન
For Private And Personal Use Only
