________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રંગાશે. (ઉર્વ પ્રદેશમાં વિચરતો જીવનરથ મનના કુટિલ સાથિકમથી ઉન્માર્ગે દેરાશે. પવિત્ર જીવન પતિત થશે. પણ મનની માયાવી જાલમાંથી મુકત થઈ, તેનું બહરૂપી સ્વરૂપ પારખી, બુદ્ધિ જે મન પર તેની સત્તા સ્થાપન કરે તે આંતરજીવનમાં શાંતિનું સામ્રાજ્ય સ્થપાશે આંતરજીવનની અશાંતિ અને અવ્યવસ્થાનું કારણ મન છે. બુદ્ધિ મનને સ્વામી છે; મન બુદ્ધિને સેવક છે આંતરજીવનની શાંતિ અને સુવ્યવસ્થાનો આધાર વિશુદ્ધ બુદ્ધિપર છે. વિશુદ્ધ બુદ્ધિજ શુદ્ધ જ્ઞાનજન્ય વેધક શક્તિથી મનનું માયાવી સ્વરૂપ ભેદી તેને સત્ય સ્વરૂપમાં નિહાળી શકે છે. બુદ્ધિ જ્યારે મન પર તેનું સ્વામિત્વ સ્થાપન કરશે ત્યારે મનમાં ઉછળતા સંસ્કોરે સ્વયમેવ શાંત પડશે અને મને બુદ્ધિના આદેશ પ્રમાણે કાર્ય કરશે. વિશુદ્ધ બુદ્ધિ અશાંત મનને શાંત કરવાનું અમોઘ શસ્ત્ર છે.
આપણુ આહારને મનની એકાગ્રતા સાથે નિકટ સંબંધ છે. આપણે જે આહાર કરીએ છીએ તેવી આ પણ ધાતુ બંધાય છે. અને આપણી ધાતુને અનુ રૂપ આપણી ચિત્તવૃત્તિ બંધાય છે. માનસિક સ્થિરતા અનુભવ તો માનવી જે મધનું સેવન કરે તે અલ્પ સમયમાં તેના મનની સ્થિતિ વિકૃત બને છે. આપણે જે પદાર્થોનું સેવન કરીએ છીએ તેની અસર માનસિક પ્રદેશ પર થાય છે. મનુષ્ય જ્યારે મિષ્ટાન્નનું સેવન કરે છે ત્યારે તેની પ્રકૃતિ અસ્વસ્થ રહે છે, તેની મનની એકાગ્રતામાં વ્યગ્રતા ઉપજે છે અને તેની બુદ્ધિ ચંચળ અને વિવશ બને છે. સાત્વિક આહારનું સેવન કરવાથી મનુષ્ય માનસિક સ્થિરતા અનુભવે છે. સાત્વિક આહારનું સેવન કરવાથી આપણામાં બળ, તેજ અને વીર્યની અભિવૃદ્ધિ થાય છે, તામસ અને રાજસ પ્રકૃતિને અનુકૂળ પદાર્થનું સેવન કરવાથી જ્ઞાનતંતુઓ શિથિલ પડે છે, અને જ્ઞાનતંતુઓ શિથિલ થવાથી મનુષ્ય ઈન્દ્રિયો પર સંયમ કેળવી શક્ત નથી. તામસ અને રાજસ પ્રકૃતિને પોષક આહારનું સેવન કરવાથી ઉઠતા કુતર્કો અને વિચારતરંગોથી મન સૂક્ષમ પ્રદેશમાં ભટકે છે અને તામસ અને રાજસ પ્રકૃતિને અનુકૂળ એવા સો પોતાની તરફ આકર્ષે છે. કમે કમે મનુષ્યનું મન મલિન થાય છે અને તેનું અધ:પતન થાય છે. સાત્વિક આહારનું સેવન કરવાથી બુદ્ધિની સ્થિરતા વૃદ્ધિ પામે છે અને બુદ્ધિની સ્થિરતા એકાગ્રતાની પિષક છે.
સતત આત્મજાગૃતિ કેળવવાથી આપણે મનની શાંત નિષ્ક્રિય અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી શકીશું. મનની પ્રવૃત્તિઓનું સાક્ષી તરીકે અવલોકન કરવાથી તે કેવા કેવા વિ કારો સાથે રમે છે, કેવી કેવી કલ્પનાઓ કરે છે, આશાના કેવા ઉચ્ચ મીનારા ચણે છે એ સર્વનું આપણને યથાર્થ જ્ઞાન થશે. જ્ઞાનનો ઉદય થતાં એ સર્વે પ્રવૃત્તિઓ માંથી મુક્ત થવાને માગ આપણને જડી આવશે. જ્ઞાનનો ઉદય થતાં મનુષ્ય આત્મ વિકાસને અંતરાયરૂપ વસ્તુનો ત્યાગ કરે છે અને ત્યાગની વૃદ્ધિ થતાં મનુષ્ય બાહ્યા બંધનથી મુક્ત થઈ વિપુલ આત્મભાવ અનુભવે છે. તેનું સમગ્ર
For Private And Personal Use Only
