________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૭ સમ્રાટ થયો હતો. આ ઘટના ઈ. સ. પૂર્વે ૧૮૮ માં બની હશે જેથી બહસ્પતિમિત્ર અને પુષ્પમિત્ર એ એક જ વ્યકિત છે. એમ માનવામાં સંશય રહેતો નથી. જેથી પ્રસ્તુત લીપીમાં ઈ. સ. પૂર્વે ૧૮૮ માં મગધમાં સિંહાસન પર બેઠેલ પુષ્પસિનો નિર્દેશ છે. કલિંગમાં મહાભારતના વખતથી જે આર્યાધિકાર ફેલાવે છે,
અને જે આયરાજાઓએ રાજ્ય કરેલ છે તેના પુરાવા મળી શકે છે. ખારવેલે પિતાને રાજર્ષિ વંશ પન્ન જણાવેલ છે, પણ તે પોતાને ક્ષત્રિય તરીકે સ્પષ્ટ પરિચય આપતો નથી. આ બારવેલનો આત્મસંબંધ તામ્રલિપ્તના રાજર્ષિ વંશ મયૂરધ્વજ વંશ સાથે હોય એમ અનુમાન કરી શકાય છે. મયૂરધ્વજ વંશ શિશુનાગનંદ રાજવ તથા માર્ય સમ્રાટ વંશના અરસામાં કે તેની પૂર્વે આજ પ્રદેશમાં હતો (વંશનો સમકાલીન કે તેની પૂર્વ છે) ગ્રીકદત અને ચીની પરિવ્રાજકના લખેલ ઇતિહાસમાં તામ્રલિપ્ત રાજ્યની કથા વિસ્તારથી લખેલ છે. મહાભારતમાં પણ તામ્રલિપ્ત રાજ્ય મયૂરધ્વજને ઉલ્લેખ છે. જેમીનીય મહાભારતમાં આ રાજર્ષિ મયૂરધ્વજની અલૌકિક કથા છે. અત્યારે પણ તેનું પ્રમાણ સ્વરૂપ શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુનની મૂર્તિમાં તમલકના હરિમંદિરમાં વિદ્યમાન છે. આપણે તે (ખારેવેલ ) ને પ્રાચીન એતિહાસિક સ્થિતિની વિચારણા કરીને રાજર્ષિ મયૂરધ્વજ વંશની સાથે નિકટ સંબંધવાળે માની શકીએ છીએ. તે જૈન ધર્માવલંબી હતો. નંદરાજ વર્ગના અરસામાં અને સમ્રાટ ખારવેલના સમયમાં ઉડિબાની પ્રજામાં જૈનધર્મનો ફેલાવો થયો હતો. અત્યારે કલિંગ રાજ્ય ઉકલ કે ઓડ અને ગંગાચિડિ રાજ્યની આંતરગત મનાય છે. ને થ્વીનીએ સંગ્રહ કરેલ ગંગારિડિ અને કલિંગી ( કલિંગ ) એક સાથે દેખીને એમ માની શકાય છે કે તે અરસામાં કલિંગ ગંગારિડિના પેટામાં હતું. તથા તે વખત હાલને ઉડિપ્યા તથા એડિપ્યાના દક્ષિણના મેદાવરી સુધીના પ્રદેશ કલિંગ એવા નામથી ઓળખાતો હતો. પણ ત્યાર પછી ઉડિબ્બા, આંધ, તે ઉત્કલ નામથી પ્રસિદ્ધ થયું. તેમ પ્રાચીન કલિંગનો કેવળ દક્ષિણ ભાગ કલિંગના નામથી વિખ્યાત છે. ત્યારથી ઉત્કલ સમસ્ત કલિંગ કે ત્રિકલિંગ એવા નામથી વિખ્યાત હતો (ગડ રાજમાળા. પુ. ૨. )
આ હસ્તિગુફાની લીપીમાં કલિંગ સમ્રાટ ખારવેલના તામ્રલિપ્ત અથવા બં. ગદેશ આદિ પૂર્વે દક્ષિણ દિશામાં રહેલ રાજયની સન્મુખ ગયા હોય એવી એક પણ કથા મળી શકતી નથી. બીજી બાજુ જોવા જઈએ તો તામ્રલિપ્તના રાજાઓ મહાભારતીય યુગ પછી બરાબર અખંડપણે તેના સિંહાસનને વારસો મેળવી રહ્યા હતા. અને પછીના સમયમાં કલિંગ દેશના ભિન્ન ભિન્ન સમ્રાટના વખતમાં તામ્રલિતના રાજ્યની વિરૂદ્ધ આક્રમણ અથવા યુદ્ધ થવાને ઉલ્લેખ મળી શકતું નથી. આથી આપણે જાણી શકીએ છીએ કે તામ્રલિપ્ત રાજ્ય સમૂહ પ્રાચીન
For Private And Personal Use Only
