Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

આત્માનંદ પ્રકાશ
વિચાર અથવા ઉહાપોહ કરવાની જરૂર જણાતી નથી; તેનું કારણ એજ હોય છે કે તેમ કરવાને તમે ટેવાઈ ગયા હોય છે, અમુક પ્રકારેજ તમારૂં પ્રવર્તન છે કેમકે તેમ પ્રવર્તવાની તમે ઘણા વખતથી “વપાડી છે. તમને હજી એ વાતની શંકા છે? એમ હોય તે તમે તમારી આસપાસ નજર કરે અથવા તમારા પિતાના અંતઃકરણમાં દષ્ટિ સ્થાપ, અને તમને જણાઈ આવશે કે તમે ઘણી જુની ટેવો ગુમાવી
છે અને નવી ટેવને તે જુની ટેવનું સ્થાન આપેલ છે, ચારિત્રનું બંધારણ એ ટેનું જ બંધારણ છે, અને ચારિત્રનું પરિવર્તન એ ટેનું જ પરિવર્તન છે. આ વાત કદાચ તમે આ વાંચ્યા અગાઉ પણ જાણતા હશે અને આથી તમને નવું તત્વ કદાચ નહી મળેલું તમે માનતા હશે, પરંતુ આ વાતને તમારા અંત:કરણમાં ટ્ટપણે અંકિત કરવાથી તમને અનેક મર્મની હકીકત અવગત થશે.
અને તે સાથે બીજું એ સ્મૃતિમાં રાખવું યોગ્ય છે કે ટેવ એ આંતરમનમાં રહે છે, ખરું છે કે ટેવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન આપણું બાહ્યમનમાં હોય છે, અર્થાત
જ્યારે તે નવીજ પડે છે ત્યારે તેને આપણે ભારપૂર્વક (consciously) પિષીને ઉછેરીએ છીએ, પરંતુ જ્યારે તે ટેવ સ્થિર થાય છે ત્યારે તે આપણા અંતઃકરણના અવ્યક્ત પ્રદેશમાં ચાલી જાય છે, પછી તે આપણા ચારિત્રનો વિભાગ બની જાય છે, પછી તે ટેવને અનુસરવા માટે આપણે કાંઈ ખાસ પ્રયત્ન કરવો પડતું નથી, પરંતુ તે ટેવ આપણી પ્રકૃતિભૂત બની જાય છે. અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે habit is second nature અથોત ટેવ છે તે બીજી પ્રકૃતિ છે. અરે ! બીજી પ્રકૃતિ નહી પણ દસ પ્રકૃતિ જેટલું તેનું બળ હમે માનીએ છીએ. ડયુક ઓફ વેલીંગટનને ટેવમાં એટલી બધી શ્રદ્ધા હતી કે તે પોતાના સૈનિકમાં અમુક પ્રકારની ટે દાખલ કરવા માટે બહુ યત્નવાન રહે, અને જુદી જુદી કસરતો દ્વારા તેના લશ્કરમાં અમુક ઈષ્ટ ટેવ તે નાખ્યાજ કરતા. જ્યાંસુધી તે ટેવ પ્રકૃતિમાં એકરસ ન થાય તેને માટે પ્રયત્ન ન કરવા છતાં તે નિરંતર હાજર રહેતેટલી હદે તે ટેવોનું અનુશીલન કરાવતે.
ટેવના સંબંધમાં Darwain પિતાના સંબંધે એક ઉદાહરણ પિતાના પુસ્તકમાં રજુ કરે છે. તે કહે તો કે “મારામાં ભય પામવાની ટેવ એવા ઉંડા મૂળ ઘાલીને બેઠી છે કે જ્યાં ભયનો સહેજ પણ અવકાશ ન હોય ત્યાં પણ હું એકદમ આંચકે પામીને પાછુ હઠું છું. હું જ્યારે પ્રાણુઓના સંગ્રહસ્થાનમાં ( Zoological garden) જતો અને કાચના પીંજરામાં રાખેલા મોટા સપને, પીંજરા ઉપર હાથ અઢેલીને જેતે, ત્યારે કેટલીક વાર તે સર્પ મને કરડવાના ઇરાદાથી પીંજરા ઉપર પિતાની ફેણ અફળાવતો. આ વખતે હું ત્રાસ પામીને થોડા કદમ