Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531163/1

Page #1

echi
The Atmanand Prakash. REGISTRED No. B. 481.
R
श्रीमजियानन्दसूरिसद्गुरुच्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
OMGAREERSAD9888062996-2055
सेव्यः सदा सद्धरु कल्पवृक्षः
।
श्रीमत सम्यक्त्वरत्नं जिनमतललितं ज्ञानरत्नं गरिष्ट शुद्ध सद्वत्तरत्नं भविजनसुखदं सारसंवेगरत्नम् । सद्भावाव्यात्मरत्नं गुणगणखचितं तत्वसद्धोधरत्ने । आत्मानंदप्रकाशो दधिपरिमथनात् वाचकाः प्राप्नुवन्ति।।शा
Read aasansar पु. १४. वीर संवत २४४३ माघ. आत्म सं.२१. अंक ७ मो. -H
-9665550 प्रकाशक-श्रीजन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
विषयानुभव ની’બર વિષય, પૃષ્ઠ. નખર, વિષયક ૧ ધમ પ્રશંસા ... .. ૧૫૫ ૬ જૈન આચાર વ્યવહારની શુદ્ધિના २नतिहासि सालि प्रायनशता.......... १७७
यात्रियान.......-५८७व, ४३ मन व प्रत्येच्या ४ मनित्यता निदर्शन ...
प्रेम खवा नाय?... १७३। [ પ મુનિરાજશ્રી લલીતવિજેસંહ8નું 2 વત્ત માનું સમાચાર. ... ... ૧૭૫ भाषण ... ...१६५ पुरत पडाय... ... १७८
पषि-भूदय ३.१) पाला न माना ४.
wwEfim
१४
આનંદ મીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું -ભાવનગર, -Samridhammacamwritings

Page #2

સ્થાન દેવ ચોગ્ય એક નમ્ર સૂચના
( હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલા ચ થા. )
| આ સભાના લાઈફ મેમ્બરાને ભેટ. સાધુ સાધ્વી મહારાજા તથા જ્ઞાન ભંડાને ભેટ આપવાના પ્રથા. |
હાલમાં અમારા તરફથી નીચે લખેલા સંસ્કૃત અને ભાષાંતરના તેમજ ઐતિફાસિક ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ થયા છે.
સ કૃત યુકે, મૂળ ભાષાંતર તથા એકલા ભાષાંતરના ગ્રંથા. ૧ ક્ષેત્રસમાસ.
૧ કુમારપાળ ચરિત્ર હિંદિ. ૨ પ્રાચિન ચાર કર્મ ગ્રંથ.
૨ સમ્યકત્વ કૌમુદિ.. ૩ સંધસિત્તરી.
૩ અનુયાગદ્વાર સુત્રના સંક્ષિપ્તસાર, ૪ કુવલયમાળા-કથા,
૪ પ્રકરણ પુછપમાળા (દ્વીતીયપુષ્પ) ૫ કરૂણા વજીયુધ નાટક. - ૬ વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણિ ( ઐતિહાસિક ગ્રંથ.) ૭ કૃપારસ કાષ (
) સાધુ સાધ્વી મહારાજ તથા જ્ઞાનભંડારના મેનેજરોને વિનતિ. ઉપર મુજબના પ્રથા હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયા છે. જેમાં વલયમાલા, વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણિ તથા 'પારસ કાષ આ ત્રગુ પુસતકા કિંમતથી આપવાના છે અને બાકીનાન‘બર ૧-૨-૩-૫ એ ચાર સંસ્કૃત ગ્ર’થે ભેટથી આપવાના છે. સંસ્કૃત સિરીઝ ! દરેક ગ્રંથો મુનિમહારાજુએ જ્યારે જ્યારે જેટલી જેટલી કાપીએ ભેટ મ’ગાવે છે ત્યારે ત્યારે બહાળી સંખ્યામાં ધારા મુજબ તેટલી તેટલી કાપીયો ભેટ મોકલવામાં આવે છે, જેનું લીસ્ટ અત્યારસુધીનુ સભાના દફતરમાં રાખેલું છે. એ લીસ્ટ પ્રમાણે જયારે જયારે નવા ગ્રંથા તૈયાર થાય છે, ત્યારે ત્યારે તેઓશ્રીને પારટેજ પુરતા વી પી થી લખ્યા મુજબ શિરનામે મોકલી આપવામાં આવે છે. આ ધારા એ જ ઉપરના સ કૃત 2 થી નબર ૪-૬-૭ પણ જે મુશ્યવાળા છે તે કિમતાથી વી પી છે અને નંબર ૧-૨-૩-૫ કે જે ભેટના છે તેમનું ફકત પોસ્ટેજ પુરતુ’ વી પી કરી અમારા સભા ના, દફતરમાં જે નેધ છે. તે પ્રમાણેની દરેકની કાપીયો સાધુ, સાધ્વી મહારાજ અને જ્ઞાનભંડારાના મેન નેજરને આવતા માસની સુદ ૫ના રોજથી મોકલવામાં આવશે, જેથી દરેક મુનિમહારાજા વગેરેએ પ્રથમની જેમ અમને શ્રાવકનું નામ મોકલી પુસ્તકા વી પી થી મ ાવી લેવા અથવા તેઓશ્રીએ તે વીરુ પી૦ કાઈપણ શ્રાવક પાસે સ્વીકારાવી લેવું’ એવી નમ્ર વિનંતિ છે. જેઓશ્રીને મૃયવાળા પુસતકાની, ભેટના પુસ્તકા જેટલી નકલોના ખપ ન હોય તેઓશ્રીએ તુરતજ આ માસિક મળ્યા પછી દીવસ ૮ આઠની અંદર સભા ઉપર લખી મોકલવું, કે જેથી તેના સંબંધમાં, ચોગ્ય વિચાર કરી તે પ્રમાણે વ્યવસ્થા કરવામાં આવે ! જો કોઈપણ ખુલાસે નહીં આવે તેઓશ્રી, ઉપર તેઓશ્રીના નામે લીસ્ટમાં નાંધ્યા પ્રમાણે ભેટની અને મૂલ્યની ( કિ’મત લેવાની) દરેકની સરખી નકલાના હિસાબ ગણી તે પ્રમાણે થી ૦ પી. થી મે કલવામાં આવશે.

Page #3

જswaઝકલર
તરફ
કaw wદરહ :. દર
રિક
& Gજ
84 8.
8
%
ફી શાન
01 જ છોઝિશક :
ભજ રિજિજૂછોકરી 8- *#બક
બાઈબ
લજીભ # @
श्ह हि रागषमोहाद्यनिनूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
કરકરાર રહe
પુરત શ૪]
વીર સંવત ૨૪૪૩, મા ગ્રામ સંવત ૨૩. [ ગ્રં ૭ મો. 8
धर्म प्रशंसा.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જ્યાં ગુજે મુનિ ભંગ રંગ ધરતા ગુંજારવે જ્ઞાનના, જ્યાં સત્ શ્રાવક પક્ષિઓ મધુરે કર્તા સદા તાનના; ખીલ્યા બોધતરૂ સુપલવ ધરી સમ્યકત્વ પુપે ભર્યા, તે ધર્મો પવને રહ્યા જન સહુ સંસાર વારિ તર્યો. ૧
ગીતિ. સમ્યકત્વ સત્ય સદ્ગુણ, સામ્ય સદાચાર સર્વ જન સેવા સકાર ષ તે સેવ, મલશે તેથી ભવે મધુર મેવા. ૨
FAMAYNURHAYAVRU YAUAD
કનકપુરનષRSAનિકay

Page #4

E
૧૫૬
આત્માનં પ્રકાશ.
જૈન ઐતહાસિક સાહિત્ય.
શ્રીજ્ઞાનવિમલસૂરિ–નિવાણુ રાસ.
તપાગચ્છીય સવિજ્ઞ પક્ષમાં, સર્વેથી પ્રથમ આચાર્ય જ્ઞાનવિમલસૂરિ થયા. તેમનુ મુનિ–અવસ્થાનું નામ નવિમલ હતુ. તેમના ગુરૂશ્રી શ્રધીરવિમલ હતા. જ્ઞાનવિમલસૂરિ ક્રિયાપાત્ર અને સુવિહિત સાધુ હતા. તેમના સમયમાં યતિઓમાં શિથિલાચાર દિનપ્રતિદ્દિન વધતા જતા હતા. શ્રી સત્યવિજય પન્યાસે ક્રિયાદ્ધાર કરી, યતિ સમુદાયથી પ્રથટ્ટ સવિત્ત સમુદાયની નીંવ ન્હાંખી શ્રીજ્ઞાનવિમલજી પણ પાછલથી તે પક્ષમાં મળી શુદ્ધ સાધુવૃત્તિ પાળવા લાગ્યા હતા. તેમને ગચ્છપતિએ આચાર્ય પદ સમર્પિ વિજ્ઞપક્ષની મહત્તા વધારી હતી. તેમણે શ્રી ચંદ્રકેવલી રાસ વિગેરે ઘણી રચના ગુજરાતીમાં કરી છે, નરભવિતૢ તેાવનયમાળા વિગેરે પ્રાકૃત ગ્રંથા પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. રાધનપુર આદિ કેટલાએ ઠેકાણે તેમણે પ્રતિષ્ઠા પણ કરાવેલી છે. આવી રીતે તેએ એક સારા વિદ્વાન અને પ્રતિષ્ઠાવાન્ આચાર્ય હતા. તેમના જીવનવૃત્તાન્ત સંબંધી હજી સુધી કાંઇ પણ મ્હાર આવ્યુ નથી તેથી તેમને જન્મ કયારે અને કયાં થયા, કયા કુલમાં તેઓ અવતર્યા, કયારે દીક્ષા લીધી અને કયારે સૂરિપદ પામ્યા એ આદિ કશુ પણ આપણી જાણમાં આવ્યું નથી. પ્રવકજી મહારાજના વિશાળ શાસ્ત્ર સંગ્રહમાંથી તેમને ત્રણ પાનાને નિર્વાણુ-રાસ મળી આવ્યે છે કે જેમાં એ બધી બાબતાના ઉલ્લેખ છે પરંતુ કમનસીબે એ રાસના મધ્યના પત્ર ટૂટક છે. પહેલા અને ત્રીજો પત્ર ઉપલબ્ધ થયા છે. ખીજે ઠેકાણે કેટલીક તપાસ કરી પરંતુ કાંઇ લ મળ્યું નથી. ઇતિહાસ રિસકાની જાણ માટે એ તૂટક નિર્વાણુ રાસ આ નીચે આપું છું. આમાં જે આવી ગયું છે તે પણ, એ સૂરિના વિષયમાં નવું જ છે તેથી આપણને તે તેટલે ભાગ પણુ ઉપકારી જ છે સંભવ છે કે, આ ઉપરથી કેાઈ મુનિ કે શ્રાવક શેાધ કરશે તેા કયાંક સંપૂર્ણ પણ મળી આવશે. રાસ સરલ અને સ્પષ્ટ હાવાથી તેની અંદર આવેલી હકીકતને અત્રે નોંધી પુનરૂકત કરવામાં કાંઈપણ વિશેષતા ન જાણી કેવળ મૂલરૂપેજ આપવામાં આવે છે. ભાષા અને જોડણી, પ્રતિઅનુસાર જ રાખવામાં આવી છે.
મુનિ જિનવિજય,

Page #5

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
પ્રણમી થભણપાસજી, જે પ્રભુ ત્રીભુવન ભાંણુ; સરસતિ સામિણિ ચિત ધરી, ગાઉં ગુરૂ નિર્વાણુ. ગછપતિ મારે મન વસ્યા, આસવ'શ સિણગાર; ભિન્નમાલ નયરે થયા, શ્રી ગુરૂના અવતાર. સાહવાસા કુલ માંડણા, કૅનકા માત મલ્હાર; સવત સાલ ચારણું એ, જનમ થયા સુવિચાર. વાસવ ગેાત્ર સુકરૂ, નાથુ નામ ઉદાર; વૈરાગી ધીરવિમલ કવિ, ક્રિયાવત જયકાર. તેહ પાસે ઉછાહ સ્યૂ'; લીધેા સયમ ભાર; સંવત સતર ખિલાતરે, ધરી વૈરાગ્ય અપાર. પામી સુગુરૂ પસાય—એ દેશી.
સંવત સતર અડતાલે' સાર, ફાગુણ શુદિ પંચમી ગુરૂવાર; ગામ સાંડેરૂ' પાટણ પાસ, ઋષભ પ્રસાદે મન ઉલ્હાસ. મહીસાગર સૂરીથી ગ્રહ્યં સાર, ઉપસ'પદ્માě સૂરિમંત્ર ઉદાર;
૧૫૩
૨
3
૪
७
૮
૧૦
૧૧
૧૨
નવિમલ અતિ નામ, અભ્યસે બહુ પરે, શાસ્રતણા તે નિસદિને એ; જ્ઞાનાવરણી કર્મ, તસક્ષય ઉપસમે, મહૂ શાસ્ત્ર મતિ અનુસરીએ. અમૃત વિમલ કવિરાય રે, વિદ્યા ગુરૂ થકી, કાવ્ય તર્ક ન્યાયે નિપુણતાએ. ઘાણેારા નગર મઝાર રે, પંડિત પદ ઇિ,સંવત સત્તાવીસ વત્સરે એ. શ્રી વિજયપ્રભ સૂરિ રાજ રે, માહ સુદ દસમીઇ, ઉત્સાહ યાગ્ય તે જાણીને એ. ૯ શ્રીવિમલ કવરાય રે, સતર એગણુ ચાલે, સુર લેાકાંતિ સંચર્યા એ. તે નવિમલ કિવેરાય રે, ગુરૂપદ શાભતા, વિજનનાં મન મેહતાએ, સાંન ક્રિઆને યાગે રે, ભવ્ય પ્રાણી પ્રતે, ધર્મોપદેશે તારતાએ. શ્રી વિજયપ્રભ સૂરી રાજ રે, તે શ્રીગુરૂપ્રતે, બહૂ માંને પાસે ડવે એ. નવ દિક્ષિત મહૂ શિષ્ય રે, દીક્ષા તેહાને, દેવરાવે ગષ્ટપતિ કન્યે એ. ગછપતીને આદેશે રે, સતર સડતાલે; પાટણ પધાર્યા તે કિવએ. ક્રીએદ્વાર તિહાં કીધ રે, ક્ગુણુ શુદ્ઘિ પંચમી, ગચ્છ નિષ્ટાઇ વિચરતાએ. ગચ્છવાસી ગીતા રે, કેતલાએક મિલી, સિથલાચાર દ્વેષી મુનીતણાએ. મન ચિતે સહુ તેહ રે, ચેાગ્ય જોઈ અવર ને, જ્ઞાન ક્રિયાવત ગુરૂ થાપઇએ. વિચાર કરે સહૂ તાંમ રે, નવિમલ કવિ, સૂરીપદને એ જોગ્ય છે એ, દેશી ચાપઇની.
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
મ
૨૦

Page #6

૧૫૮
આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ્ઞાનવિમલ સૂરી ઈતિ નામ, થાણું શુભ ગૅ તિણ ઠામ. ૨૧ તે મહાસ ધન બહુ ખરચીઓ, પારિખ નાગજીઈ જસ લીઓ; તે ગુરૂ વિચરે દેશ વિદેશ, દેતા ભવિજનને ઉપદેશ.
૨૨ જિહાં જિહાં વિચરે શ્રી ગુરૂરાય, તિહાં તિહાં ભવિજન હર્ષ ન માયઃ અમૃતથી મીઠી ગુરૂવાણિ.................
+
આ.
ગુણ૦ ૪૭
ગુણ૦ ૪૮
શ્રી ગછપતિનું ઉદાર, નિર્વાણ મહોત્સવ સાર; કરીનેં રે વલી જીવદયાઇ ચિત્ત ધર્યું છે.
ગિરૂયારે ગુણ તુહ તણુએ દેશી. ગુણ ગાયા મેં ગુરૂતણા, મેહન ગ૭પતિ રાય બેં; શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરીસરૂ સકલ સૂરીમાં રાયા બેં.
ગુણ ગાયા મેં ગુરૂતણું.–આંચલી, શ્રાવક ખંભાયતી તદા, મનમાં એમ વિચારે છે, અમારિ પલા નયરમાં, જીવ છેડા સુખકાર છે. વલી દરીઈ માછી જના, જાલ ન માંડે કોઈ બે; માઝ માસ સવાલોં, ઈમ લાભ બહૂ તસ હોઈ . ઈમ જીવ છોડા બહુ પ, વલી ગો બેલદને ભેંસા બે, મહાજન માહે મુંકાવિઓ, ઈમ અભયદાન વિશેસા બે. દ્રવ્ય દેઈ સેવક કર્યા, વલી માછીજન કેઈ રે; વલી ચડી માર સંતોષીયા, દ્રવ્ય બહ તસ દેઈ બે. જેન અને મિથ્યા મતી, તે ગુરૂને સહુ જસ બોલે રે, જ્ઞાન કિયા ગુણે કરી, કેઈ ના તસ તાલે છે. રાય પુન્યાય તણી પરે,..તપ જે ગુરૂ રાજા છે, સાહસીક સત્વ તણે ગણે, જસ ઉદાસીન્ય ગુણ તાજા છે, શ્રી ગુરૂ નીશ્ચય સ્થાનકે, કૃષ્ણ નિસાઈ ઉદ્યોત રે, થાઇ તે દેખું છું, મનમેં અચરી જ હોતરે. વલી સુપનથી બહૂ પ્રાણી, સંકેત મિસેં દિખા ; તે અનુમાં જાણીઇ, શ્રીગુરૂ સુરગતિ પાવે છે. ગુણનિધિ શ્રી ગુરૂરાજી, પુન્યવંત પટે ધારી બે શ્રી વિજયપ્રભસૂરી તણે, મહિમાવંત મનોહારી બે.
ગુણ૦ ૪૯
ગુણ૦ ૫૦
ગુણ૦ પી
ગુણ પર
ગુણ૦ ૫૩
ગુણ૦ ૫૪
ગુણ૦ ૫૫

Page #7

ચારિત્ર ગઠન.
૧૫૦
રાગ ધન્યાસી, ઈણિ પરં શ્રીગુરૂરાય તણું ગુણ, હર્ષ ધરી મેં ગાયા; તેહથી વંછિત સકલ સમીહિત, શુભપરિ મેં સવિ પાયા રે.
ગુરૂ જ્ઞાનવિમલસૂરી ગાયા. જેહના નામ થકી સવિ સંપદ, હોર્વે સુજસ સવાયા રે, મહિમાવંત ગુણનિધિ એ ગપતિ, અહનિસ ધ્યાનેં ધાયા રે. ગુરુ પ૭ તપગચ્છ અંબર મોહે પ્રગટ્યો, તરૂણિ પરે તે જ સવાયા; જે ભવિજન ગુરૂને નિતુ સમરે, તસ સંકટ દૂરિ પલાયા રે. ગુરુ ૫૮ સંવેગી સોભાગી ગળપતિ, જ્ઞાન ક્રિયા સવાયા; જે ભવિ પ્રાણીઈ શ્રીગુરૂ સેવ્યા, તે સવિ સંપદ પાયા રે. ગુ૦ ૫૯ વંછિત પૂરણ સંકટ ચૂરણ, ગુણનિધિ શ્રીગુરૂરાયા; કર જોડી નિજ સેવક પણે, ગુરૂ ગોયે વંછિત પાયા રે. ગુ. ૬૦ इति गुरुनिर्वाणसम्पूर्णम् । पं० श्रीरत्नविजयेन लिखितम् ।।
ચારિત્ર ગઠન,
(Character Building.)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૪૩ થી શરૂ) ગતાંકમાં હમે જણાવી ગયા છીએ કે ચારિત્રની ઉત્તમ ઘટના માટે નીચેની ઉપાદાન સામગ્રી આવશ્યક છે. (૧) પ્રબળ રસવૃત્તિ, (૨) શ્રદ્ધા, અને ( ૩ ) સંકલ્પબળ. આ ત્રણે તત્વોની આવશ્યક્તા મન ઉપર દઢપણે સ્થિર થયા પછી હવે આપણે કાર્યના પ્રદેશ ઉપર આવીએ છીએ.
પ્રથમ તો ચારિત્રને અનુસરતી ટેવ habit) પાડવાની આવશ્યક્તા છે. તમને કદાચ “ટેવ” શબ્દથી નીરાશા ઉત્પન્ન થશે અને આશ્ચર્યથી બોલી ઉઠશો કે શું ટેવથી ચારિત્ર બંધાય છે ? હમે ઉત્તર દેશું કે હા ટેવ ! કેમકે એ “ટેવ શબ્દમાંજ આ સમગ્ર વાતનું ગુપ્ત રહસ્ય સમાએલું છે, આપણું અત્યારનું ચારિત્ર શેનું બનેલું છે એ તમે બારીક ધ્યાન આપી કદી જોયું હશે તો તમને માલુમ પડયું હશે કે તે વંશ ક્રમાનુગત સંસ્કારે અથવા પ્રાપ્ત કરેલી ટેનું જ બનેલું છે. અત્યારે પણ એ વિષયની આલોચના કરી દેશે તો એ વાતની પ્રતીતિ તમને આ ક્ષણે જ મળશે. તમે એવી અનેક પ્રવૃતિ, અનેક કાર્ય કરે છે કે જેમાં તમને કાંઈ

Page #8

આત્માનંદ પ્રકાશ
વિચાર અથવા ઉહાપોહ કરવાની જરૂર જણાતી નથી; તેનું કારણ એજ હોય છે કે તેમ કરવાને તમે ટેવાઈ ગયા હોય છે, અમુક પ્રકારેજ તમારૂં પ્રવર્તન છે કેમકે તેમ પ્રવર્તવાની તમે ઘણા વખતથી “વપાડી છે. તમને હજી એ વાતની શંકા છે? એમ હોય તે તમે તમારી આસપાસ નજર કરે અથવા તમારા પિતાના અંતઃકરણમાં દષ્ટિ સ્થાપ, અને તમને જણાઈ આવશે કે તમે ઘણી જુની ટેવો ગુમાવી
છે અને નવી ટેવને તે જુની ટેવનું સ્થાન આપેલ છે, ચારિત્રનું બંધારણ એ ટેનું જ બંધારણ છે, અને ચારિત્રનું પરિવર્તન એ ટેનું જ પરિવર્તન છે. આ વાત કદાચ તમે આ વાંચ્યા અગાઉ પણ જાણતા હશે અને આથી તમને નવું તત્વ કદાચ નહી મળેલું તમે માનતા હશે, પરંતુ આ વાતને તમારા અંત:કરણમાં ટ્ટપણે અંકિત કરવાથી તમને અનેક મર્મની હકીકત અવગત થશે.
અને તે સાથે બીજું એ સ્મૃતિમાં રાખવું યોગ્ય છે કે ટેવ એ આંતરમનમાં રહે છે, ખરું છે કે ટેવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન આપણું બાહ્યમનમાં હોય છે, અર્થાત
જ્યારે તે નવીજ પડે છે ત્યારે તેને આપણે ભારપૂર્વક (consciously) પિષીને ઉછેરીએ છીએ, પરંતુ જ્યારે તે ટેવ સ્થિર થાય છે ત્યારે તે આપણા અંતઃકરણના અવ્યક્ત પ્રદેશમાં ચાલી જાય છે, પછી તે આપણા ચારિત્રનો વિભાગ બની જાય છે, પછી તે ટેવને અનુસરવા માટે આપણે કાંઈ ખાસ પ્રયત્ન કરવો પડતું નથી, પરંતુ તે ટેવ આપણી પ્રકૃતિભૂત બની જાય છે. અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે habit is second nature અથોત ટેવ છે તે બીજી પ્રકૃતિ છે. અરે ! બીજી પ્રકૃતિ નહી પણ દસ પ્રકૃતિ જેટલું તેનું બળ હમે માનીએ છીએ. ડયુક ઓફ વેલીંગટનને ટેવમાં એટલી બધી શ્રદ્ધા હતી કે તે પોતાના સૈનિકમાં અમુક પ્રકારની ટે દાખલ કરવા માટે બહુ યત્નવાન રહે, અને જુદી જુદી કસરતો દ્વારા તેના લશ્કરમાં અમુક ઈષ્ટ ટેવ તે નાખ્યાજ કરતા. જ્યાંસુધી તે ટેવ પ્રકૃતિમાં એકરસ ન થાય તેને માટે પ્રયત્ન ન કરવા છતાં તે નિરંતર હાજર રહેતેટલી હદે તે ટેવોનું અનુશીલન કરાવતે.
ટેવના સંબંધમાં Darwain પિતાના સંબંધે એક ઉદાહરણ પિતાના પુસ્તકમાં રજુ કરે છે. તે કહે તો કે “મારામાં ભય પામવાની ટેવ એવા ઉંડા મૂળ ઘાલીને બેઠી છે કે જ્યાં ભયનો સહેજ પણ અવકાશ ન હોય ત્યાં પણ હું એકદમ આંચકે પામીને પાછુ હઠું છું. હું જ્યારે પ્રાણુઓના સંગ્રહસ્થાનમાં ( Zoological garden) જતો અને કાચના પીંજરામાં રાખેલા મોટા સપને, પીંજરા ઉપર હાથ અઢેલીને જેતે, ત્યારે કેટલીક વાર તે સર્પ મને કરડવાના ઇરાદાથી પીંજરા ઉપર પિતાની ફેણ અફળાવતો. આ વખતે હું ત્રાસ પામીને થોડા કદમ

Page #9

ચારિત્ર ગઠન,
૧૬૧
દુર ભાગી જતો. જો કે મને પાકી ખાત્રી હતી કે પીંજરાને કાચ એટલો બધો જાડો છે કે સર્પની ફેણ ગમે તેટલા જોરથી તેની સાથે અથડાય તો પણ તે ભાંગે તેમ ન હતી અને મને ઈજા થવાને કઈ રીતે સંભવ ન હતું, છતાં ભયની ટેવનું જોર મને પાછો ખેંચી જતી. કેટલીક વાર તે દઢ સંકલ્પ કરીને પાછો નજ હઠવાને હું નિશ્ચય કરતા, પણ જ્યાં તે સર્પ જેરથી પિતાની ફણા અફાળે કે તુર્ત હું ભાગી જતો અને મારે નિશ્ચય નિશ્ચયને ઠેકાણે રહેતે.” સંકલ્પ બળ કરતા ટેવનું બળ અધિક છે એમ ડારવીન માનતો હતો.
પરંતુ અમે હિંમતથી કહીએ છીએ કે ગમે તેવી પ્રબળ ટેવને આપણું ચારિત્રમાંથી આપણે દુર કરી શકીએ તેમ છીએ. સરત માત્ર એટલીજ કે આપણા આંતર મનમાં એ ટેવથી વિરોધી ટેવ દાખલ કરવી અને વિચાર તેમજ કાર્યની એક જુદી જ દિક્ષા ગ્રહણ કરવી.
નવી ઉત્તમ ટેવનો આપણામાં સંચાર થાય તેવો સંકલ્પ કરતી વખતે જ એ ટેવ આપણે પાડતા હોઈએ છીએ તેમ નથી. વાસ્તવમાં એ ટેવને આપણા બંધારણમાં સ્થિર થવાનો ખરે પ્રસંગ એ સંક૯પ કર્યા પછી જ આવે છે. એ સંકલ્પ અથવા પ્રબળ ઈચ્છા કર્યા પછી આપણું આંતર મન ( subconscious mind) એ ટેવને પિષવા માંડે છે. આપણે જ્યારે ભાનપૂર્વક અથવા બુદ્ધિના વ્યાપાર દ્વારા ટેવને દાખલ કરતા હોઈએ છીએ. તે વખતે તે આપણે એ કાર્યને બહુજ છેડે હિસ્સ કરતા હોઈએ છીએ. પરંતુ એ કાર્યને પુરૂ કર્યા પછી જ્યારે આપણા બાહ્ય મનને બીજા કેઈ કાર્યમાં પરાવીએ છીએ ત્યારે આપણું આંતર મન ઉપાડી લે છે અને આપણને ખબર પણ ન પડે તેમ ટેવને આપણે પ્રકૃતિને વિભાગ કરતું હોય છે. આજે શીખેલો પાઠ આવતી કાલે સરલ થાય છે તેનું કારણ એજ હોય છે કે દરમ્યાનના વખતમાં આંતર મને એ પાઠ ઉપર બહુ કામ કરેલું હોય છે. આંતર મનમાં એક સંસ્કાર મુકીએ તો તે દરમ્યાનના સમયમાં એ સંસ્કારના ઉપર કામ કર્યો જાય છે અને તેને બળવાન બનાવે છે. આ પ્રકારે ટેવો દાખલ કરવાનું ખરૂ કામ આપણા મનને અવ્યક્ત વિભાગ જ કર્યું જાય છે. આપણા બાહ્ય મનને માત્ર તે પ્રકારને સંસ્કાર દાખલ કરવાનું જ છે અને એ સંસ્કાર જેવા સંકલ્પ બળ પૂર્વક, તીવ્રપણે, ધ્યાન પૂર્વક નખાય તેના ઉપર એ ટેવના પિષણનો આધાર
એક લેખકે ઠીક કહ્યું છે કે “Sow an act, reap a habit, sow a habit reap a character, sow a character, reap a destiny.” અથોત “કાર્યનું

Page #10

૧૬૨
આમાનંદ પ્રકાશ.
બીજ વાવ, અને દેવરૂપી ફળ મેળવશો, ટેવનું બીજ વાવો, અને ચારિત્રરૂપી ફળ મેળવશો, ચારિત્રરૂપી બીજ વાવ, અને ઉત્તમ જીવનરૂપી તેનું ફળ મેળવશે. આ પ્રકારે ટેવ એજ ચારિત્રની નીયામક છે. બાળકોનું ચારિત્ર કેળવવા માટે, આવા પ્રકારે તેમના અંત:કરણમાં દાખલ કરેલી ઉત્તમ ટેવો ભવિષ્યમાં કેવું સુંદર કામ કરે છે તે સમજાવવાની જરૂર નથી. આપણા દર્શન વેત્તાઓ અને ધર્મશીલ મહાનુભાવો એ બાલ્યકાળથી જ ઉત્તમ ટેવો દાખલ કરવાની જે પદ્ધત્તિઓ અને આચાર વિહિત કરેલા છે, તેની ખરી કીમત અને ઉપયોગીતા આ પ્રકારનું ચારિત્ર કેળવવા માટેજ સમજવાની છે. અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અને સંતોષ એ આ વિશ્વ તેમજ પરલોકમાં સુખ મેળવવાના પરમ સાધનો છે. એવો આપણા મહાજનને સંપૂર્ણ નિશ્ચય હોવાથી, તે સગુણો આપણા હદયનો એક અવિ છે અંશ બની જાય તે અર્થે તેના અનુશીલન ઉપર તેમણે એટલો બધો ભાર મૂક્યો છે કે તેના પુનઃ પુન: વાંચન, શ્રવણ, વર્તન આદિથી તે સર્વ આપણામાં સુવિહિત ટેવ રૂપે પરિણમી શકે. એ ટેવ જ્યારે આપણામાં દઢ થાય છે, ત્યારે આપણા બધા કાર્યમાં તે પ્રેરક શક્તિ (motive power) રૂપે વર્તે છે. અર્થાત્ આપણું બધી પ્રવૃત્તિમાં તે સહચારી ભાવે હોય છે. જો કે આપણને તે વખતે તે હેતુ પ્રેરકબળ કે ટેવ એકેનું વ્યક્ત ભાન કે ઉપયોગ (Consciousness) હોતો નથી, છતાં વાસ્તવમાં આપણે તે કાળે એક બળવાન ઉત્તમ ટેવની ઉત્તેજનાવડેજ પ્રવર્તતા હોઈએ છીએ. Herbert Spencer નામના એક ઉત્કૃષ્ટ પંક્તિના વિદ્વાને ખરૂં કહ્યું છે કે –“The Jhabit. ually honest man does what is right not consciously because he
ought' but with simple satisfaction and is ill at ease till it is done. " અર્થાત જેને પ્રમાણીકપણુ દેવરૂપ બની ગયું છે. એ વ્યાજબીજ કરે છે, અને તેમાં વ્યાજબી કરતી વખતે તે એમ સમજીને નથી કરતો કે વ્યાજબી કરવું એ મારી ફરજ છે માટે કરું છું, પણ જ્યાં સુધી તેમ ન થાય ત્યાંસુધી તેને ચેન પડતું નથી.”
ઘણા વિચારો અને લેખકે એમ માનતા હોય છે કે ઉપયોગ વિના ભાન રહિતપણે આચરેલું સદાચરણે કાંઈ કામનું નથી. કેમકે ત્યાં સુવિકસિત નૈતિક જ્ઞપ્તિ (Developed unoral consciousness) ને અવકાશ હોતો નથી. આ મત અનેક ઉત્તમ કેટીના વિદ્વાન મનુષ્યો ધરાવતા જણાય છે. દાખલા તરીકે અમેરીકાના સમર્થ વિદ્યમાન પંડિત Josiah Royee એક સ્થળે એમ જણાવે છે કે “The establishment of organised habit is nover in itself enough to ensura the growth of an enlightener moral

Page #11

ચારિત્ર ગઠન.
૧૬૩
Consciousness” એટલે કે માત્ર અંગભૂત બની ગયેલી કઈ ટેવ, જ્ઞાનપૂર્વક નેતિક ભાન ઉપલબ્ધ કરવા માટે પુરતી નથી.” હમે આ મત સામે હમારે નમ્ર અવધ રજુ કરીએ છીએ. અમારી દલીલ એટલીજ છે કે ગમે તેવી ટેવ માટે પ્રથમ એ ટેવને અનુસરતી ઇચ્છા, માગણી, રસવૃતિ હોવી જ જોઈએ. તેમ ન હોય તો એ અંગભૂત અને પ્રકૃતિમાં એકરસ બનેલી ટેવને અવકાશજ કયાંથી હોત! અને
જ્યારે એ ઈચ્છા કે માગણુને એ ટેવની પૂર્વગામી તરીકે સ્વીકારાય ત્યારે એમાં ઉપગ અને નૈતિક ભાનનો સ્વતઃ સ્વીકાર અને સમાવેશ થઈ જાય છે. પ્રથમ ઈચછા કાળે નૈતિક ભાન હોયજ છે અને એમ હોય તેજ તેને અનુસરતુ વર્તન અને વર્તનને અનુસરતી ટેવ બંધાય છે. અત્યારે આપણામાં અહિંસાની વૃતિ ટેવ રૂપે બની ગએલી છે તેનું કારણ કેઈ કાળે પૂર્વ જન્મમાં તે વૃતિ તરફ આપણું સંપૂર્ણ રૂચિ, અને અભિલાષા હોવી જોઈએ. એમ ન હોત તે આ કાળે તે વૃતિ એક સુવિહિત ટેવ રૂપે, સહજ ભાવે આપણામાં હોઈ શક્ત નહી. પ્રથમ અવશ્ય તે વૃતિ ફરજ રૂપે, ધર્મ રૂપે આપણું નૈતિક પ્રદેશમાં સ્થાન મેળવે છે અને આપણી પાસે તે વૃતિને અનુસરતું વર્તન કરાવે છે. પુનઃ પુન: વર્તનથી તે ટેવરૂપ બની આખરે સ્વયંવહ (automatic) બની જાય છે, પછી તે તે આપણા આંતર મનમાં જ રહે છે અને ત્યાં રહ્યા રહ્યા આપણી બધી પ્રવૃતિ ઉપર અસર ઉપજાવે છે. તેને અનુસર્યા વીને આપણને કદી ચેન પડતું નથી.
આ પ્રકારે આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે ચારિત્રનું ઘડવું, ફેરવવું, રચવું, નવીકરણ કરવું એ સર્વ “ટેવ” ઉપર અવલંબીને રહેલું છે. બાલ્યકાળથીજ પડી ગયેલી ઉત્તમ ટેવ ભવિષ્યમાં પ્રકટવા યોગ્ય વિજય વૃક્ષના બીજ તરીકે કાયમ રહી હોય છે. નાનપણમાં જ પ્રમાણીકપણાની ભાવના દઢ અંકિત થાય તો મોટી વયે તે ટેવને અનુસર્યા વિના તેને ચાલતુજ નથી. તે જ પ્રકારે નાનપણમાંથીજ ખંત, ઉદ્યોગ, ધૈર્ય, પ્રયત્ન આદિ સુંદર ટેવ પડી ગયેલી હોય તો મોટી વયે તે સર્વ દેશીય વિજયની ઉપાદાન સામગ્રીનું કાર્ય બજાવે છે. વ્યક્તિનું, સમાજનું, દેશનું કે વિશ્વનું કલ્યાણ એ ટેવોની સારતા કે અસારતા ઉપર અવલંબીને રહેલું છે. જે દેશમાં કે સમાજોમાં એ “ ટેવો ” કેળવવા ઉપર લક્ષ્ય અપાતું નથી તેની ઉપર અધોગતિ અને નિષ્ફળતાની છાપ નિરંતર પડેલી રહેલી જ જોવામાં આવે છે સારી ટેવોની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ન્યુન છે.
(અપૂર્ણ)
ہے کی

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અનિતા દિન.
હાય થઈ અતિ હાનિ એ રાગ. રહ્યું અમર ન કોઈ જારી, કરે શીદ મારામારી-રઘુ ટેક. બાળ કાળ જીવ સરલપણાથી, વ્યતિત કરે સુખવાસ; પછી વિદ્યાભ્યાસ પિપાસ, (૨) વિનોદ વિદ્યાસ.
મસ્ત યારી, રહ્યું. ૧ તરૂણપણે જર જમીન જેરૂની, લાલચમાં લપટાય; કરી પ્રપંચ મન.મકલાય, (૨) પ્રભુ ન ભજાય.
મેહ ભારી.... • રહ્યું. ૨ વૃદ્ધપણે મન ગાત્ર ગળે પણ, આશા નદી ઉભરાય; અને તે ભદધિ માંદા, (૨) વિલય થઈ જાય.
ગતિ ન્યારી................રહ્યું ક્ષણમાં ભષ્મ થનાર પતંગી, કેમ ઉડે આકાશ; ચળકે કુશ બિંદુ પ્રકાશ, (૨) નિમીષમાં નાશ.
થાય વારી... રહ્યું. ૪ વાસ્તવિક સ્થિતિ જીવની એવી, પડે ન પાર ઉમેદ; પણ મેહ કષાયથી ખેદ, (૨) કરે છળ ભેદ.
રાત દાડી, ........રહ્યું. પ જીવન રેખા ચંચળ જાણું, ભજ પ્રભુ નામ અખંડ; કર સુકૃત સાંકળચંદ, (૨) સદા આનંદ.
લહા ભારી............. રહ્યું. ૬

Page #13

મુનિ શ્રી લલીતવિજયજીનું ભાષણ,
૧૬૫ આમરણ ગામમાં થયેલ પ્રાંતિક કોન્ફરન્સની પહેલી બેઠકમાં આપેલું
મુનિશ્રી લલીતવિજયજી મહારાજનું ભાષણ.
यस्यनिखिलाश्चदोपाः न संति सबै गुणाश्च विद्यते ।
ब्रह्मा वा विश्नुर्वा हरोजिनो वा नमस्तस्मैः ।। १ ॥ રાજકુમાર મંડળ, અમલદાર વર્ગ તથા સર્વ બંધુઓ!
આજ આનંદની સાથે મારે પ્રદર્શિત કરવાનો સમય પ્રાપ્ત થયું છે કે જે સમયમાં જે ઉન્નતિના માર્ગોને આપણે બધા ઘણુ દીવસેથી ચાહતા હતા તે પુન્યચેગે આજ પ્રાપ્ત થાય છે, સોનું એ કીમતી પદાર્થ છે, પણ તેમાં સુગંધી હોતી નથી, જે કાર્ય સર્વાગ સુંદર થાય છે અથવા તો સર્વીશે મનઈચ્છિત નીવડે છે, તેને સંસારની રૂતી પ્રમાણે સેનાને સુગંધી એવી ઉપમા આપવામાં આવે છે. જે કાર્યની શરૂઆત ગઈ કાલથી થઈ ચુકી છે અને જે કાર્યને હાલ આજે પ્રારંભ કરવામાં આવે છે તે કાર્ય તેવું જ છે. એક તો પ્રભુ પ્રતિષ્ઠા અને બીજો પ્રાન્તિક કેન્ફરન્સને મેલાવડે. આવા પ્રસંગે કદાચિત-કથંચિત ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે. અને ભા. ગ્યવાનેજ આવા કાર્યને ઉત્સાહ પૂર્વક અથથી તે ઇતિ પર્યત પાર પહોંચાડે છે.
આજનો વિષય કેળવણીને છે. કેળવણી એ એક શિક્ષાવાચક શબ્દ છે, અને તેના સંબંધમાં આજે આ મંડપમાં ઉપસ્થિત અનેક વક્તાઓ તરફથી ઘણું કહેવામાં આવ્યું છે. છતાં તેજ વાતને કાંઈક ભિન્ન શૈલીથી કહી આપ લોકેને તે ઉપર વિચાર કરવાની તથા મળેલા યંગ્ય સાધનોને સફળ કરવાની ભલામણ કરું છું.
શિક્ષા એ એ તો ગંભીર અને વિશાલ વિષય છે કે જેના ઉદરમાં સૃષ્ટિનાં તમામ કાર્યોનો સમાવેશ થઈ જાય છે, આજે મારા પહેલાં મહાશય વક્તાઓએ વ્યવહારિક, નૈતિક, ઔદ્યોગિક તથા ધામીક શિક્ષાને માટે ઘણું તે પણ બહુ સારું કહ્યું છે, હવે તે વિષય પર વિશેષ કહેવું તે યદ્યપિ પિષ્ટપેષણ જેવું છે તો પણ તમારી બધાની ખાસ પ્રેરણા મારા હૃદયને પ્રેરે છે. જાણવું, કહેવું, અને કરવું એ ત્રિપુટી દરેક કાર્યની સિદ્ધિમાં અસાધારણ કારણ ગણાય છે. સદાકાલથી આ એક કુદરતી નિયમ ચાલ્યો આવે છે કે જેના મનમાં, વાચામાં અને ક્રિયામાં એકસર વર્તાવ હોય તેજ પ્રારંભ કરેલ કાર્યને ઠેઠ સુધી પહોંચાડી શકે છે અને તેનું જ કરેલ કાર્ય અનુકરણીય હોય છે. દરેક કાર્ય કરતાં પહેલાં મનને વિચારશીલ ગંભીર તથા સહનશીલ બનાવવાની જરૂર છે. જો કે સારા કામમાં વિને પણ આવે છે પણ તે વિનોથી ન ડરતાં તેનો અભાવ કરી નિષ્ઠા રાખવાથી કાર્યસિદ્ધિ થાય છે તમને

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સ્મર્ણ હશે કે મહારાણા પ્રતાપ ઉપર ઘણાં વર્ષો સુધી વિપત્તિ પડી છતાં પણ મહારાણાએ તેની કશી પણ દરકાર ન રાખતાં પિતાના ઈચ્છીત કાર્યમાં સાવધાનતા રાખી, હૈયે રાખી પરોપકારનું કાર્ય કર્યું, એક વખત રાણું વાતે એ પણ આવ્યો હતો કે જે વખતે તેણે આ આપત્તિઓથી કાયર થઈ પ્રાણ ત્યાગનો સંકલ્પ કર્યો હતો તે ખબર જ્યારે વાંકાનેરના પૃવીસીંગજીને મલી કે તેમણે તત્કાલ મહારાણા પ્રતાપને એક કાગળ લખ્યું કે જેમાં ક્ષત્રિચિત નીચે લખેલ ભાવાર્થ હતો.
चाहे सदैव सहेना हरिवज्रताप, पैनाक दूर करना न कदापि आपत्ति । जाना न भूल जलधे ये वर्णयंति, अंगीकृतं सुक्रतिनः परिपालयंति ॥
આ પદનો ભાવાર્થ એવો છે કે પુરાણોમાં એવી પણ એક કથા છે કે પૂર્વ કાલમાં પર્વતને પાંખો હતી તેની સાથે એ પણ તેઓનો સ્વભાવ હતો કે જ્યાં સૂર્ય અસ્ત થાય ત્યાંજ તે સ્થિર થઈ જતા આ બનાવથી સંસારમાં ઘણું શહેરો ઘણું ગામો અને ઘણાં પશુ પક્ષીઓ પર્વત નીચે દબાઈ મરી જતા, લોકેએ રૂષીઓ પાસે જઈ પિતાના દુ:ખની વાત કહી તે સાંભલી રૂષીઓ લેકોએ તપોબળથી ઇદ્ર મહારાજને આરાધન કર્યો ઇંદ્ર મહારાજાએ સાક્ષાત આવી પુછયું કે મને શી આજ્ઞા છે રૂષીઓએ લોકોનાં દુ:ખની વાત કહી એટલે ઇંદ્ર મહારાજાએ પિતાનું બલીષ્ટવસ્ત્રથી તમામ પર્વતોની પાંખે ભેદી નાખી તે વખતે મિનાક પર્વતને કાંઈક બુદ્ધિ સુજવાથી તે સમુદ્રને શરણે ગયે. ઇદ્ર માહરાજને તે ઘટનાની જ્યારે સૂચના થઈ કે તેને જાજવલ્યમાન વજસને સમુદ્ર ઉપર મૂક્યો તે વખતની આ ઘટના છે. સમુદ્રની તે સ્થિતિ જોઈ કવી મહાસાગરને ઘેર્ય અખંડ રાખવા વાસ્તે આ પઘદ્વારા બોધ આપે છે હવે આ પત્ર વાંચી માહારાણા પ્રતાપસિંગે દીનતાને તથા ઔદાસી ને જલાંજલી દેઈ પહેલાંની પેઠે પરોપકારમાં પ્રવૃત્તિ કરી. આ ઉપરથી સર્વ સભ્યજન સમજ્યા હશે કે મહારાણા પ્રતાપ તથા આપતી સમયમાં તેમને વૈર્ય પમાડનાર મહારાજા પૃથ્વીસીંગ જેવી સ્થિરતા રાખવાથી જ પ્રારંભીત કાર્યમાં સફળતા મળે છે અને શીક્ષાનું પણ એજ ફલ છે કે જેમ બને તેમ સ્વ કાર્યમાં તથા પર કાર્યમાં સાવધાનતા રાખી વિજય મેળવ. નહિ સુખસ્વસીંહ મુખે પ્રવિશંતીમૃગા:
સંસાર ભરનાં વિદ્વાનને તથા દરેક સંપ્રદાયનાં શાસ્ત્રોને સંમત અખંડ તથા અવીચલ સિદ્ધાંત છે કે પરોપકારાય સતાંવિભૂતય:
અને આપના આજના વિષયનો પણ મૂલ ઉપદેશ એજ છે એટલું જ કહી આજનું વ્યાખ્યાન તથા કાર્ય ક્રમ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.

Page #15

જેન આચાર વ્યવહારની શુદ્ધિના પ્રાચીન દષ્ટા. ૧૬૭ જૈન આચાર વ્યવહારની થાકના પાચીન દષ્ટાંતો.
કે જે આ ન આગમમાં પ્રતિક્ષણે આચાર-વ્યવહાર શુદ્ધિના પ્રસંગો ઘણું આવે
ની છે અને તેની અંદર નીતિ, પ્રમાણિકતા, સત્યનિષ્ઠા અને શુદ્ધતાને ઉ
છે ત્તમ પ્રકારે પ્રતિપાદન કરેલા છે, પ્રાચીન કાલે થઈ ગયેલા વ્યવહારતી કુશળ જૈન પુરૂના ચરિત્રમાં પણ એ વિષે સારે પ્રકાશ પડે છે. અનેક જૈન મહાત્માઓ સત્ય તત્ત્વનો પ્રકાશ પાડવાને માટે મહાન પ્રયત્નો કરતાં દેખાયાં છે. જનસમાજ ઉત્તમ વ્યવહારશુદ્ધિ મેળવી શકે, તેને માટે વિવિધ દેશનાના વનિઓ પણ તેમણે જ પ્રગટાવ્યા છે. જેના પ્રતિધ્વનિ અદ્યાપિ સાંભળવામાં આવે છે. જે અત્યારે પણ તે વ્યવહારશુદ્ધિના લેખોનો વિચાર કરવામાં આવે તો આપણને ચોક્કસ રીતે જણાશે કે, આપણું વિદ્વાન પૂર્વજો તે આચાર-વ્યવહાર શુદ્ધિના ભંડારને ખેલવાની કુંચી આગમરૂપે આપી ગયા છે, પણ એ કુંચી મેળવવાને માટે આપણે ઉપેક્ષા કરીએ છીએ. આપણે ધર્મ અને વ્યવહાર રૂપાંતર પામતો જાય છે, પણ તે યશસ્વી થઈ આજ સુધી હજુ ટકી રહ્યો છે. તે કારણ કે પણ પ્રકારનું ચાતુર્ય આપણા વ્યવહારની રચનામાં હોવું જોઈએ. એ ચાતુર્ય કયુ, તે જોવાને આપણા ધર્મ અને વ્યવહારના આચારમાં કિંવા પરિસ્થિતિમાં કોઈપણ વિશેષ મહત્ત્વ છે કે કેમ, તેને આપણે વિચાર કરે જોઈએ.
આચાર અને તન્લક ધમે આ બાબતનો વિચાર કરતાં એવું જણાઈ આવે છે કે ધર્મના નીતિત અને આચારનો મેળ બેસાડવા ઉપર આપણું વ્યવહારના પ્રવર્તકેનું શ્રેષ્ઠત્વ અવલંબને રહેલું હોય છે અને આપણા ધર્મશાસ્ત્રકારોએ જે વ્યવહાર તત્વની માંડણી કહેલી છે, તેમાંના કેટલાએક તો આપણુ પરંપરાએ સ્થાના હણના કમથી ઉચ્ચ કેટી ઉપર લહી જવા વગર રહેતા નથી. આ બાબતના દષ્ટાંત તરીકે પંડિત શ્રી શુભવદ્નસૂરિએ પિતાના ત્રષિમંડળ ગ્રંથમાં આપેલા કેટલાએક ચરિત્રે મનન કરવા જેવા છે. તે ત્રાષિમંડળના કર્તાએ જે કે તે ચરિત્ર સામાન્યરૂપે વર્ણવેલા દેખાય છે, પણ તેમાંથી વ્યવહારશુદ્ધિના ઘણું દષ્ટાંત મળી શકે છે. ચક્રવત્તી સનકુમારનું જીવનચરિત્ર અવલોકતાં એવું એક નીતિસૂત્ર જણાય છે કે, અનેક પ્રકારના લાભો અને લાલ મળતાં છતાં પણ ઉત્તમ પુરૂષે શરણે આવેલાનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. ચક્રવત્તી સનકુમાર અને સુનંદા રાણીના પ્રસંગમાં તેમને તે શરણાગત વાત્સલ્યનો અદ્દભુત મહિમા દેખાયું હતું. સનસ્કુમારચક્રીને

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
બલવાનું અનેક વિદ્યા સાથે વેર થવાના પ્રસંગે આવ્યા છે, અને તેને અંગે કેટલીએક વિપત્તિઓ ભેગવવી પડી છે, તથાપિ તે મહાન ચક્રીએ પિતાના શરણાગત વાત્સલ્યના ધર્મનેવિસર્યો નથી. તે ચકવત્તી એક વિદ્યાધરની પુત્રીને પર હતો. તેની ખરી મહારાણી સુનંદા હતી તથાપિ તે બંનેની ઉપર સમાન ભાવ રાખતા હતો. આખરે તેને વિનયંધર નામના આચાર્યનો સમાગમ થયે. ત્યારે તેનામાં વૈરાગ્યભાવના પ્રગટી હતી. તથાપિ તેણે પોતાની પ્રજામાં શુદ્ધ વ્યવહાર પ્રવર્તે એવી ચેજના કરી હતી. પોતાની પ્રજા જે શુદ્ધ વ્યવહાર માર્ગે પ્રવર્તે તો તેમનામાં અને ધિક મનોબળ, અધિક પવિત્રતા અને અધિક કાર્યક્ષમતા આવી શકે, એમ તે દઢ રીતે માનતો હતો.
સાંપ્રતકાળે આપણું લક્ષ જે શુદ્ધ વ્યવહાર તરફ ઓછું છે, તેજ આપણી ૯ઘતિનું બાધક થાય છે. પ્રત્યેક સમાજે ધર્મના તત્વની પહેલાં આચાર ઉપર અધિક નજર કરવી જોઈએ. દીર્ઘદશી વિદ્વાને આચારનેજ ધર્મને પાયે ગણે છે. જે આચારની અવ્યવસ્થા હેય તે ધર્મની વ્યવસ્થા ટકી શકતી નથી, એમ તેઓની માન્યતા છે. આપણે તે અત્યારે નજરે જોઈએ છીએ. આચારની મર્યાદા તુટવાથી આ પણી જાતિની મહત્તા ઘટી ગઈ છે. અને તેથી ઇતરજન જેનાના આચાર-વિચારનો અવર્ણવાદ બલવાને મંડી જાય છે.
આઆર અને વ્યવહાર ને પરપસ્પર ગાઢ સંબંધ છે. શુદ્ધ વ્યવહારમાંથી શુદ્ધ આચાર પ્રવર્તે છે અને શુદ્ધ આચારમાંથી શુદ્ધ વ્યવહાર પ્રવર્તે છે. ઋષિમંડળકારે પદ્મ-બળદેવના ચરિત્રમાં એવા ઘણા પ્રસંગો આપેલા છે. જગતમાં રામના નામથી પ્રખ્યાત થયેલા પદ્મ બલદેવે પોતાના પ્રવર્તનમાં વ્યવહારશુદ્ધિના પ્રકાશ એ પાડયો છે કે, જે સાંપ્રતકાળે આપણને અત્યંત શિક્ષણીય છે. જનકપુત્રી સી. તાએ અનેક વિપત્તિઓ ભેગવી પરંતુ લોકાચારને કલંક લાગે એવી વાત કદિ પણ કબુલ કરી નથી. રામચરિત્રમાંથી વ્યવહાર અને આચારના એવા ઉત્તમ પ્રસંગો આવે છે કે, જે ઉપરથી આપણું જનસમાજને ઘણો બોધ મળી શકે છે. સાંપ્રતકાળે આપણામાં વિચાર અને આચારની એકતા દુર્ઘટ થઈ પડી છે. આપણુમાં જેમ જેમ માણસ સાંસારિક સમૃદ્ધિ અને સંબંધની ટોચે પહોંચતા જાય છે, તેમ તેમ તેનામાં વ્યવહાર શુદ્ધિને આપનારા આચાર-વિચારોની દુર્ઘટના વધતી જાય છે. આથી કરીને સમાજમાં તે કાંઈ પણ લાભ કરી શકતો નથી, પરંતુ ઉલટું તેના તરફથી કલહ કલેશ, વિવાદ, વિગ્રડ અને અનેક વિટંબનાઓ ઉપજે છે. આપણે અત્યારે જોઈ શકીએ છીએ કે, ઉન્નતિને માર્ગે ચાલતા એવા પ્રવાહને અલના કરનારા એવા મેટાઆજ નજરે પડે છે,

Page #17

જેન આચાર વ્યવહારની શુદ્ધિના પ્રાચીન દષ્ટતે. ૧૬૦ ભગવાન મદ્વિનાથ પ્રભુના ચરિત્રનું અવલોકન કરશો તો જણાશે કે, ઉત્તમ શ્રાવકનું વર્તન કેવું હોય તે તે ચરિત્રમાં આવેલા અહંન્નક નામના શ્રાવકના ચત્રિ ઉપરથી દેખાઈ આવે છે. સમૃદ્ધિ અને સત્તામાં ચડીઆતા થએલા શ્રાવકે પિતાની કાર્યસાધક શક્તિનો કે ઉપયોગ કરે જોઈએ? તે પ્રથમ વિચારવાનું છે. તેણે તો પ્રથમ સમાજની વ્યવસ્થા જાળવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જે સમાજમાં પાતે જન્મેલ છે, તે સમાજ કેવી રીતે ઉન્નતિએ આવે? અને મનુષ્ય જીવિતનો હેતુ કેવી રીતે સચવાય ? એ વિષે વિચારી તેણે પિતાની કાર્યસાધક શક્તિનો ઉપયોગ કરવા પ્રવર્તવું જોઈએ. અને પોતાના સમાજની અંદર કાયિક અને માનસિક વ્યવહાર શુદ્ધ અને ઉજવળ બને તેને માટે ઉચ્ચ ભાવના જાગ્રત કરી બીજામાં તે જા ગ્રત કરાવવાને તન, મન અને ધનથી મહાન પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. મહાનુભાવ અહંત્રક શ્રાવકના હૃદયમાં ઉચ્ચ ભાવનાને દઢ વાસ હતા, તેથી પોતાના જીવનમાં અનેક અંતરાયો આવ્યા છતાં પણ તેણે સમાજસેવાને ઉગ્ય માર્ગ છેડો નહતો. આ સદ્દગુણને લઈને તે આ લેક તથા પરલોકને ઉત્તમ સાધક બન્યો હતો.
સાંપ્રતકાળે.શ્રાવિકા માતાઓના ઉદરમાંથી અહંસક જેવા મહાન્ પુત્ર જન્મતા નથી. અને કદિ કઈ કઈ જન્મે છે. તે સાંપ્રતકાળના જૈન સમાજના દુભંગને લઈને તેઓ નેતા પદ ઉપર આવી શકતા નથી અને કદિ સદ્દભાગ્યે કોઈ આવે છે, તો તે બીજા અયોગ્ય નેતાઓના મંડળમાં ભળી જાય છે અથવા તેમનાથી દબાઈ જાય છે. આપણા આગમમાં દાક્ષિણ્યતાને ગુણ ઊત્તમ ગણેલે છે, પણ એ ગુણના ઉપયોગને માટે ઘણો ભાગ હજુ સુધી અજ્ઞાન રહ્યો છે. દાક્ષિણ્યતાનો અર્થ ડહાપણ અથવા બીજાની મરજી સાચવવી કે અનુકૂળ રહેવું એવો થાય છે, પણ તેના તાત્વિક અર્થ કેવો છે, તે વિષે હાલ ઘણે થોડે વિચાર કરવામાં આવે છે. દાક્ષિણ્યતાને તાત્વિક અર્થ એ છે કે, જેઓ નીતિ પ્રમાણિકતાથી વિચાર કરી કોઈ પણ સામાજિક કાર્યનો નિર્ણય કરતા હોય અને તે સાથે તેમના હૃદયમાં સમાજનું હિત કરવાની ખરી શુદ્ધ વૃત્તિ હોય, તેવાઓને અનુકૂળ રહેવું, તે ખરી દાક્ષિણ્યતા છે. અને તેવી દાક્ષિણ્યતામાં જ સદગુણનું સ્વરૂપ રહેલું છે. પરંતુ આજકાલ તો દાક્ષિણ્યતાને એક ખુશામત રૂપે ગણવામાં આવે છે. તેથી તેને લઈને સારા નેતાઓ પણ ગ્ય સેવા કરી શકતા નથી.
સાંપ્રતકાળે આપણે કેવા નેતાઓ જોઈએ છીએ, તે આપણે આપણા સમજની સમક્ષ જાહેર કરવું. જોઈએ. જે અનુપમ દઢતા અને દીર્ઘદ્રષ્ટિથી પિતાની શુદ્ધ બુદ્ધિના જ્યને માટે વિશ્વાસ રાખીને અને કર્તવ્યને પ્રસંગે હીંમતથી સઘળી

Page #18

૧૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જવાબદારી માથે હરી લઈને સમાજના હિતને માટે તત્પર રહે છે, જેઓ બીજા ઊખળ અને સ્વાથી નેતાઓને ઊન્માર્ગે ચડતાં રોકે છે, અને જેઓ વિરલ સમતાથી કર્તવ્ય કરે છે અને એ કરવામાં કેવળ સમાજના હિત ઉપર જ લક્ષ રાખે છે, તેઓ જ ખરા નેતાઓ ગણાય છે. આવા નિર્ભય, દક્ષ અને અખૂટ સામવાળા નાયકે આપણાં સમાજમાં મળવા કઠિન થઈ પડ્યાં છે.
આજકાલના શેઠીઆઓમાં ખરું નેતાપણું જોવામાં આવતું જ નથી. પરંતુ કીર્તિને લેભ, સ્વાર્થપણું અને સત્તાનું પકડી રાખવાપણું રહેલ હોય છે. જેમના હૃદયમાં વ્યવહાર કે આચારની શુદ્ધિના ઝાંખા પણ અંકુરો ન હોય, તેવા નેતાઓ પાસેથી આપણે સમાજ વ્યવહાર અને આચારની શુદ્ધિની આશા શી રીતે રાખી શકે ? સાંપ્રતકાળે આપણા સમાજનું ભાગ્ય ચડીઆતું નથી. ચાલતા સુધા રાના યુગને લઈને આપણા સમાજમાં કદિ કોઈ સારી કેળવણી લઈ આગળ પડનારા થાય છે, પરંતુ તેઓના હૃદયમાં સમાજ સેવાના ધર્મની ભાવના પ્રગટતી નથી અને કદિ પ્રગટે તે તેમનામાં આત્મભેગ આપવાનું સામર્થ્ય આવતું નથી.
જ્યાં સુધી સમાજને એવા કેળવાએલાઅને આત્મભેગ આપનારા સમાજ સેવક નેતાઓ મળશે નહીં, ત્યાં સુધી આપણો સમાજ ઉન્નતિના સાધનો મેળવવાને ભાગ્યશાળી થશે નહીં. એટલું જ નહીં પણ જે અત્યારે પ્રત્યેક સ્થાને સમાજની અંદર અનંત કલહ, કલેશ, વિવાદ, વિગ્રહ, અને વિટંબનાએ ઉભી થવાથી સમાજની વિવિધ સંસ્થાઓમાં અવ્યવસ્થા ચાલે છે અને અંધ શ્રધ્ધા અને ગાડરીય પ્રવાહના જેવી લોકોની પ્રવૃત્તિ થઈ રહી છે, તે ચાલુ જ રહેવાની. જેથી આપણા સમાજની દુર્દશા દૂર થઈ શકશે નહીં. - ઋષિમંડળમાં આપેલા કાર્તિક શેડનું ચરિત્ર અવલોકશે તો તેમાંથી વ્યવહાર અને આચારની શુદ્ધિ માટે અનેક ઉદાર પ્રસંગો મળી શકશે. જોકે તેમાં તે કાર્તિક શેડનું સામાન્ય ચરિત્ર આપેલું છે, પરંતુ તે ઉપરથી વિવિધ પ્રકારના આદર્શરૂપ જીવન બનાવવાના શિક્ષણ મળી શકે છે. તે મહાન ઉચ્ચ વૃત્તિવાળા કાર્તાિક શેઠને થયેલે ગરિક નામના મિથ્યાત્વી તાપસને પ્રસંગ તે સ્વધર્મ અને કર્તવ્યમાં એકનિષ્ઠા અને દઢતા રાખવાને ઉત્તમ બોધ શિખવે છે. આ સીવાય બીજા સમાજ સેવાના મહતું કાર્યો તે મહદય શેઠ તરફથી થયા હતા. મહાનુભાવ કાર્તિક શેઠે સમૃદ્ધિ અને વૈભવની દરકાર કરી નથી. અને પ્રાપ્ત થયેલા વૈભવને પોતાના ઉપકારી જીવનનું કેદ્ર બનાવ્યું નથી. તેના હદયની ભાવના એ હતી કે, જનસમાજની જે કાંઇ સેવા થાય, ધર્મબંધુઓને ઉદયની દિશાઓ બતાવી શકાય, અને લેકકલ્યાણના માર્ગો સ્વહસ્તે ઉધાડી શકાય તે આ મનુષ્ય જીવન સર્વ રીતે સાર્થક થાય, તે થયા પછી

Page #19

જૈન આચાર વ્યવહારની શુદ્ધિના પ્રાચીન દુષ્ટતે.
૧૭૧
મનોભથી વિમુક્ત થવા, ભવિષ્યની ચિંતા અને વર્તમાનનો ઉપયોગ કરી રહેવાને પ્રવર્તવું અને મનુષ્ય પ્રાપ્ય એવા જે જે મહાસુખ મનાય છે, તે સર્વ વસ્તુતાએ સુખ નથી, આવું માની દેશ અને કાળથી રહેવાને મહામાર્ગ સ્વીકારો.
મહાનુભાવ કાર્તિક શેઠની આ દષ્ટાંતરૂપ ભાવનાઓને ભાવનારા શ્રીમંતો અને વિદ્વાનો આપણા સાંપ્રત કાળના સમાજને ક્યાંથી મળી શકે? જે કે અન્ય દેશ અને અન્ય કોમની ઉન્નતિ જયારે આપણે નજરે જોઈએ છીએ ત્યારે આપણાં હૃદયમાં આશાના અંકુરો પ્રગટ થાય છે, પરંતુ એ આશા સફળ થવી તે અત્યારે આકાશકુસુમવત્ છે.
સાંપ્રતકાળે આપણો વ્યવહાર અને આચાર ઘણો જ અવ્યવસ્થિત થઈ ગયે છે. આપણુમાં એ વ્યવસ્થાની હાનિને લઈને આપણે ઉચ્ચ પંક્તિમાંથી ઉતરતી પંક્તિમાં આવતા જઈએ છીએ. તેને લઈને આપણી પાત્રતા ઘટતી જાય છે અને મત્સર, અસૂયા, દ્વેષ ઇત્યાદિ વિકારોને વિશેષ અવસર મળતો જાય છે. વળી જેકે આ પણો સમાજ વ્યાપારના માર્ગને અભ્યાસી અને અનુયાયી છે. તથાપિ આપણે જે ઉચ્ચ કેળવણી તરફ ઉપેક્ષા કરીશું તો આપણામાંથી તે વ્યાપારની યેગ્યતા પણ ઓછી થયા વગર રહેશે નહીં, કારણકે, આજકાલ સર્વે વિષયનો વિકાસ કેળવણું શિવાય થઈ શકતો નથી. પ્રત્યેક વ્યાપારના માર્ગમાં ઉચ્ચ કેળવણીની અપેક્ષા રહેલી છે.
ષિમંડળના કર્તાએ જે સુદર્શન શેઠ અને થાવગ્ગાપુત્રના પ્રસંગો આપિલા છે, તે પ્રસંગો ઉપરથી ધર્મ, અને આચારનું અભિમાન રાખવાના અનેક શિક્ષણ મળી શકે છે. જો કે તે ચરિત્રનો પ્રધાન વિષય વૈરાગ્ય છે, તથાપિ તેને અંગે કર્તાએ વ્યવહારિક અને આચારિક માર્ગોનું સારું દિગ્દર્શન કરાવ્યું છે. જૈનધર્મ પ્રત્યેક આચાર ધર્મમૂલક હોય છે, તેથી ધર્મ અને આચારનો સંબંધ યુક્તિપૂર્વક સમજી શકાય છે. ધર્મશાસ્ત્રકારે જે-તત્વના પાયા ઉપર વ્યાવહારિક ધર્મની માંડણી કરે છે, તેમાંના કેટલાક તત્વે વિવિધ પ્રકારના હોય છે.
સાંપ્રતકાલે ધર્મ, વ્યવહાર અને આચારના આપણાં પરિણામો વિચિત્ર થઈ પડ્યા છે. એ પરિણામોને આપણા નેતાઓ આપણા સમાજને ઉચ્ચ માગે લઈ જઈ શક્તા નથી. એટલું જ નહીં પણ જે ફરી કોઈ સમાજ ઉચ્ચ માર્ગે જવાના પ્રયાસો કરે છે, તો તેને તે નેતાઓ અંતરાયરૂપ બને છે. ઘણે સ્થળે એવું બને છે કે, જે ધાર્મિક દ્રવ્યની સુવ્યવસ્થા-ગ્ય વ્યવસ્થા કરવા કે બીજા સાંસારિક સુધારાની બાબતો હાથ ધરવા માટે કઈ ઉત્સાહી નવીન વર્ગ આગળ પડવા જાય છે તે તે આગ્રહી નેતાઓ તે વર્ગને ઉત્સાહહન કરવા માટે આડકતરી રીતે અથવા કોઈવાર સીધી

Page #20

૧૭૨
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ.
રીતે પ્રવૃત્તિ કરતા દેખાય છે. સાંપ્રતકાળની નેતાઓની આવી પ્રવૃત્તિ આપણા સમાજને માટી હાનિકર્તા થઇ પડી છે; તે સ ંબધે હવે આપણે જાગ્રત થવાની જરૂર છે. આપણાં નવીન ઉત્સાહી યુવકે એ હવે સમાજ સેવા કરવા માટે તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરવા વળવુ જોઇએ. તેએએ પેાતાનુ શાંત પણ મધુર અને અલૈકિક પ્રેમ શાર્ય ખતાવવું જોઇએ. આપણા પૂર્વજોના ચરિત્રા જોશે તે જણાશે કે તેઓએ પોતાના અદ્દભુત સમાજસેવા રૂપ ચૈાઢ પ્રેમની છાયા આ ભારતવર્ષ ઉપર પ્રસરાવી હતી અને તેથી જ તે સમયના સમાજ ઉન્નતિના ઉંચા શિખર ઉપર આરૂઢ થઇ શકયા હતા. સાંપ્રતકાલે પણ જો દિ સંપૂર્ણ અંશે ન મની શકે તેા ઘેાડા ઘણાં અંશે પણ જો એ પૂર્વજોની ભાવનાનું અનુકરણ થશે તા આપણા સમાજ કે જે કેટલાએક અયેાગ્ય નાયકાને હાથે વ્યવહાર અને આચારમાં છિન્નભિન્ન અને અવ્યવસ્થિત થતા જાય છે, તેના કાંઇપણ પુનરૂદ્ધાર થયા વિના રહેશે નહીં.
ન
આપણે જો આપણાં કેવળ આગમ માર્ગને અનુસરી આપણા વ્યવહાર અને આચારના વિચાર કરીશુ તે તેમાં આપણે એટલુ તે ઉમેરવુ જોઇશે અને જે શાસ્ત્રકારોએ ક્માન કરેલું છે કે આપણા ધર્મ, વ્યવહાર અને આચારની પદ્ધતીઆમાં દેશકાલાનુસાર ફેરફાર કરવા પડશે. કારણ કે, હમણાંની પરિસ્થિતિ તરફ જોતાં આપણે કઇ દિશાએ પ્રવર્ત્તવુ, એ ખાસ લક્ષમાં રાખવુ જોઇએ. તશિપ તેમ એટલે 'નીશાના રાખવા કે, “ આપણે આપણા સનાતન જૈનધર્મ તરીકે એક ધર્મ રાખવા અને તેના પ્રધાન સ સ્કારોમાં કાઇ પણ જાતના ફેરફાર કરવા નહીં; માત્ર દેશકાલને ચાગ્ય એવા આચરણમાં સુધારા વધારા કરી તે સંસ્કારાને જોડી દેવા જોઇએ.” આ શિક્ષાસૂત્રેા સદા સ્મરણમાં રાખવાથી આપણે આપણા સમાજની ઉન્નતિ સારી રીતે કરી શકીશુ. આપણે હવે સમજવું જોઇએ કે, આપણા સમાજની ધાર્મિક, વ્યવહારિક અને આચારિક ઉન્નતિ કરવાનું મુખ્ય સાધન ઉંચી કેળવણી છે. અને તે કેળવણી એવી હોવી જોઇએ કે જેથી આપણા સમાજમાં વ્યવહાર અને આચારના ઊંચા ચારિત્રા અંધાય, જ્યારે તેવા ઊંચા ચારિત્રા મેળવવાના ઉપદેશેાની ગર્જના પ્રત્યેક સ્થાને સ્થાને અને ઘેર ઘેર વિસ્તરશે, ત્યારે જ તેના મેાટા નાદથી આપણા સંઘરૂપી વૃક્ષના પેાલાણુમાં છુપા .ભરાઇ બેઠેલાં અને સમાજની ઉન્નતિના મધુર ફળને ટાંચી ખાનારા અયોગ્ય આચાર-વિચાર-વ્યવહારરૂપી ગીધ પક્ષીઓ ત્રાસ પામીને ઉડી જશે. પરમકૃપાળુ અધિષ્ઠાયક દેવાની કૃપાએ તેવા સમય જલદી પ્રાપ્ત થાય ! ! !

Page #21

દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ પ્રત્યે કેવા પ્રેમ હાવા જોઇએ ?
૧૯૩
શુદ્ર દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ પ્રત્યે કેવો અવિહડ મેમ હોવો જોઇએ ?
લેખક મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે,
૧ શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ, સંઘ સાધર્મિક પ્રત્યે ખરી અંતરગ ભક્તિ એ મુક્તિનું અમેાઘ ( અચૂક ) વશીકરણ છે.
૨ ખરી ભક્તિ સદ્દગુણાનુરાગથી ( સદ્ગુણ-સદ્ગુણી પ્રત્યે ખરો પ્રેમ-મહુ માન રાખવાથી ) પ્રગટે છે અને તેથી તેની વૃદ્ધિ પણ થાય છે.
૩ વિનય–નમ્રતા ગુણુ વગર ખરી ભક્તિ અનતી નથી પણ વિનયથી જ તેવી ભક્તિ મને છે અને તેવી ભક્તિથી વિનય ગુણની વૃદ્ધિ પણ થાય છે.
૪ નમ્રતા વગરનું જ્ઞાન, નીર વગરની નદી જેવું નકામું છે-શામતું નથી. શુષ્ક—પોપટીયા જ્ઞાનથી મટ્ઠ-અહુકાર આવવાના મેાટા ભય રહે છે. ખરી ભક્તિથી એ ભય દૂર થાય છે અને નમ્રતામાં એથી વધારા જ થાય છે.
૫ વિનય પાંચ પ્રકારે થઈ શકે છે. ૧ નિર્દેષ અને અનુકૂળ ખાનપાનાદિક દેવા વડે તથા વન્દેનાદિક ખાદ્યભક્તિ કરવા વડે. ૨ આંતરગ પ્રેમવડે. ૩ સદ્ગુણની પ્રશંસા-સ્તુતિ-સ્તવના કરવા વડે, ૪ નજીવા દોષની ઉપેક્ષા કરવા વડે અને ૫ મન, વચન, કાયાથી થતી આશાતના તજવા વડે.
હું કઈ પણ પવિત્ર ધર્મકરણી કરતાં વિધિ રસિક જનાએ શાસ્ત્રોક્ત દોષ તજવાના જરૂર ખપ કરવા બેઇએ. કહ્યું છે કે
૩
“ દગ્ધ શુન્યર ને અવિધિ દોષ, અતિપ્રવૃત્તિ' જેહ; ચાર દોષ છંડી ભો, ભક્તિભાવ ગુણગેહ.
""
(૧) અમુક એક કરણી ( દેવદર્શન, ગુરૂવંદન, સામાયક, પ્રતિક્રમણાદિ કરતાં અનેરી અનેરી કરણી ઉપર લક્ષ દોડે, મૂળ કરાતી કરણીમાં લક્ષ (ઉપયેાગ) ન રહે, મન અન્યત્ર ભટકે તે દુગ્ધ દોષ.
(૨) કરાતી ધર્મ કરણીમાં કશું લક્ષ રાખ્યા વગર જ સંમૂમિની જેમ કરણી કરાય, બેભાન જેવી અવસ્થામાં કરણી કરાય, તેના હેતુ, પરમાર્થ તરફ કશુ લક્ષ ન રહે-બેદરકાર રહે તે શૂન્ય દોષ.
(૩) જે ધર્મકરણી જેવી મર્યાદા સાચવી કરવી જોઈએ તે તેમ નહિ કરતાં આપ ઇચ્છાએ જે ન્યુનાધિક કરે અથવા આગળ પાછળ કરે અથવા ઇચ્છા મુજમ તેની ઉપેક્ષા-બેદરકાર કરે, મર્યાદા ન સાચવે તે અવિધિ દોષ,

Page #22

૧૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
SI;
(૪) દેશકાળ સ્થિતિ સંગેનો વિચાર કર્યા વગર, સ્વશકિત ઉપરાન્ત હદ એલંઘી આપ ઈચ્છાએ જે કામ કરવામાં આવે તે અતિ પ્રવૃત્તિ દોષ. કહ્યું છે કે
ઉચિત ક્રિયા નિજ શક્તિ ઈડી, જે અતિ વેગે ચઢતે;
તે ભવસ્થિતિ પરિપાક થયા વિના, જગમાં દીસે પડત.” ઈo ૭. વિધિરસિક ભક્તજનોએ ભક્તિ પ્રસંગે શાસ્ત્રોક્ત સાત પ્રકારની શુદ્ધિ સાચવવા જરૂર ખપ કરવો જોઈએ, સાત પ્રકારની શુદ્ધિ નીચે મુજબ સાચવવાની છે
“અંગ વસન મન ભૂમિકા, પૂજેપકરણ સાર;
ન્યાય દ્રવ્ય વિધિશુદ્ધતા, શુદ્ધિ સાત પ્રકાર.” પ્રથમ દેહશુદ્ધિ, બીજી વસ્ત્રશુદ્ધિ, ત્રીજી મનશુદ્ધિ, થિી ભૂમિકાશુદ્ધિ, પાંચમી પૂજેપકરણની શુદ્ધિ, છઠ્ઠી દ્રવ્યશુદ્ધિ અને સાતમી વિધિશુદ્ધિ એ સાત પ્રકારની શુદ્ધિનો વિશેષ અધિકાર શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થાદિ યાત્રા વિચાર નામના પુસ્તકમાં વિસ્તારથી આપેલ છે તે પણ દિશા માત્ર અહીં પ્રદર્શિત કરવામાં આવે છે.
(૧) કંઇક ઉષ્ણ જળ ( તીર્થ જળ શીતળ હોય તો પણ તે) વડે શરીરશુદ્ધિ જયણા પૂર્વક (અન્ય એકેન્દ્રિય પ્રમુખ જીવની વિરાધના ન થાય તેમ) નિર્જીવ સ્થળે કરી, અંગુચ્છાવડે શરીરને સારી રીતે લુંછી દેવું તે દેહશુદ્ધિ.
(૨) ચાફ ધોયેલાં અખંડ ધોતર (ધોતીયું) ઉત્તરસંગ ધારીને, ભક્તિ પ્રસંગે અષ્ટપુટ (આઠ વડો) મુખકેશ બાંધીને તેમજ સ્વશક્તિ યા સ્થિતિ અનુસારે અન્ય આભૂષણદિક પહેરીને શુદ્ધ દેવ ગુરૂની ભકિતમાં અથવા તીર્થરાજની સેવામાં જેડાવું તે વસ્ત્રશુદ્ધિ.
(૩) અનેરા સઘળા સંકલ્પ વિકપ શમાવી દઈ, ભકિત કરવા યોગ્ય શુદ્ધ દેવ ગુરૂ સંઘ સાધર્મિકના ગુણાનુવાદ (ગુણ ચિન્તવન) કરવામાં, એવી ગ્યતા પામવા માટે (તન) મન જોડી દેવું તે મનશુદ્ધિ.
| (૪) દેવ ગુરૂની વાસભૂમિકા (દેરાસર ઉપાશ્રય પ્રમુખ) ને ભક્તિ પ્રસંગે બરાબર જયણાથી પૂંજી પ્રમાઈને સાફ કરી લેવી તે ભૂમિકાશુદ્ધિ. અથવા શલ્ય સમાન પરિણામની અસ્થિરતા, અરૂચી અને ચાલુ પ્રવૃત્તિમાં ખેદ રૂપ મનના દોષ દૂર કરવા પૂરતો પ્રયત્ન કરે તે ભૂમિકાશુદ્ધિ.
(૫) ભક્તિનાં સાધન સારાં–સુંદર રાખવાં તે ઉપકરણશુદ્ધિ.
(૬) ભક્તિ પ્રસંગે વાપરવા યોગ્ય દ્રવ્ય અનીતિથી અન્યાયથી યા અપ્રમાણિકપણે પ્રાપ્ત કરેલ ન હોય પણ ન્યાયપાર્જિત હોય તે દ્રવ્યશુદ્ધિ.

Page #23

વર્તમાન સમાચાર.
૧૭૫
(૭) દેવ ગુરૂ સંઘ સાધમિકનાં દર્શન, વંદન, પૂજન, ભક્તિ બહુમાન પ્રસંગે શાસ્ત્રોક્ત વિધિનું યથાશક્તિ પાલન કરવું તે વિધિશુદ્ધિ.
આ ઉપર જણાવેલી સાત શુદ્ધિ યથાયોગ્ય રીતે સાચવવા સહ કઈ ભવ્યાત્માઓએ યથાશક્તિ અવશ્ય આદર કરો, તેની ઉપેક્ષા ન કરવી. કેમકે અવશ્ય કરવા યોગ્ય કરણીમાં ઉપેક્ષા (અનાદર) કરવાથી ખરે લાભ મળતું નથી, જન્મ મરણનાં બંધન તૂટતાં નથી, જેથી પરિણામે જીવને સ્વેચછા ચારિતાવડે અનંત અપાર સંસાર પરિભ્રમણ કરવું પડે છે.
૮ જીન ભુવને ૮૪ આશાતના (મેટી ૧૦ આશાતના ) અને ગુરૂ પ્રત્યે ૩૩ આશાતના તજવા ભવ્યજનોએ જરૂર લક્ષ રાખવું. તેને વિશેષ અધિકાર ભાગ્યત્રય પિકી દેવવંદન ભાષ્ય અને ગુરૂવંદન ભાગમાંથી તપાસી લહીને ઉક્ત આશાતના દેષ તજવા હરદમ ખપ કરતા રહેવું.
૯ દેવગુરૂની જમણી બાજુએ રહીને પુરૂએ અને ડાબી બાજુએ રહીને સ્ત્રીએ દર્શન, વંદન, પૂજન સ્તુતિ સ્તવનાદિક કરવા જોઈએ અને ચૈત્યવંદન કરતાં કમમાં કમ નવ હાથને અને અધિકમાં અધિક સાઠ હાથને અવગ્રહ (વચલું અંતર) રાખી બેસવું જોઈએ. ઘર દેરાસરમાં સ્થળ સંકોચથી અવગ્રહ કમી રાખી શકાય.
ઉપર મુજબ દેવવંદન કરતાં વચ્ચમાં અંતર રાખવાને હેતુ આપણું (ઔદારિક) શરીરથી પ્રભુની આશાતના થવા ન પામે એ છે. તેવી જ રીતે ગુરૂવંદનાદિ પ્રસંગે પણ સ્ત્રી પુરૂષોએ ગુરૂ અવગ્રહ સાચવવા જોઈએ. પુરૂષને ૩ હાથને, અને સ્ત્રીને ૧૩ હાથને ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય રા હાથને અવગ્રહ રાખવો જોઈએ. સાધુ સાધ્વીઓને પણ એ નિયમ એક સરખી રીતે પાળવો જોઈએ, એવી શાસ્ત્ર આખ્યાથનો સ્વેચ્છાચારથી અનાદર કરનારને આજ્ઞાભંગ પ્રમુખ કઈક દેષ લાગે છે.
અપૂર્ણ.
کی ہے
વર્તમાન સમાચાર,
શાસન પ્રેમી મુનિ મહારાજાઓને વિનંતિ.
શ્રી સુરત મુકામે વાચના. બાગમાદય સમીતિ તરફથી કરાતી વાચના પહેલાં પાટણ, બીજી કપડવંજ અને ત્રીજી અમદાવાદમાં થઈ. તે વાચનામાં લાભ લેતા મુનિ મહારાજાઓને અત્રે પધારી વાંચના ચલાવવા

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અત્રેના સંધના સંભવિત ગૃહસ્થ અમદાવાદ ગએલા હતા, જેથી અત્રેના સંધની ઉદય સ્થિતિ ને અંગે મુનિમંડળે અત્રે આવી વાચના શરૂ કરવાનું જણાવ્યું છે. અને તેથી મુનિ મંડળનું સામૈયું પિસ વદી ૧૩ રવીવારે સંઘના ઉત્સાહ મુજબ કરવામાં આવેલ છે. અને તે જ દિવસે બપોરથી વાંચનામાં વિશેષાવશ્યક વિગેરે શરૂ થશે. માટે આપના પરિવાર સહિત વાંચનામાં પધારી અત્રેના સંધને લાભ દાયિક થશે એવી પ્રાર્થના છે.
શ્રી મુંબઈ–શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની ધાર્મિક પરિક્ષા.
પરમ ઉપકારી મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજના ઉપદેશામૃતવડે જન્મ પામેલી આ સંસ્થામાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓની ધાર્મિક પરિક્ષા આ વરસે વલસાડના સબજડજ શ્રીયુત સુરચંદભાઈ બદામી બી. એ. એલ. એલ. બી. એ લીધી હતી. જેમાં એક સિવાય સર્વ વિદ્યાર્થીઓ પાસ થયા છે. પંડિત વૃજલાલજી જેવા વિદ્વાન, અને સદવર્તનશાળી પુરૂષ જેવા ધાર્મિક શિક્ષક હોવાનું તે ફળ છે.
- ઘાર્મિક અભ્યાસમાં તત્ત્વાર્થાધિગમ અને જ્ઞાનસાર ગ્રંથો ચલાવવામાં આવે છે, જો કે વિદ્યાર્થીઓને શરૂઆતના અભ્યાસ તરીકે અમારા નમ્ર મત પ્રમાણે કઠીન છે તેને બદલે જૈન તત્ત્વસાર, શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ કે ધર્મબિન્દુ જેવા કોઇપણ ગ્રંથે જ ચલાવવામાં આવે તે શરૂઆતના અભ્યાસ તરીકે યોગ્ય છે. જેથી તે માટે તેના વ્યવસ્થાપક વિચાર કરશે. સિવાય બીજી તમામ રીતે અમો કાર્યપદ્ધતિ પસંદ કરીયે છીયે અને અભ્યદય ઈછીયે છીયે. વિદ્યાર્થીઓનું પરિણામ નીચે મુજબ છે.
સીનીયર કલાસના વિદ્યાથીએ. નામ માર્કસ નામ
માર્કસ શાહ મેહનલાલ હાથીભાઈ. ૭૩ શાહ ઓધવજી ધનજી. ?' ચીમનલાલ દલસુખભાઈ,
” ચુનીલાલ જીવરાજ. ” છગનલાલ નાનચંદ.
” અંબાલાલ માણેકચંદ. પ ” અંબાલાલ ચત્રભુજ.
” મોહનલાલ હેમચંદ. પરીખ ચીમનલાલ મોતીલાલ ૬૪ જસાણી રતીલાલ માણેકચંદ. મહેતા દલપતભાઈ વીઠ્ઠલદાસ. ૬૨ શાહ ગોવિંદજી ઉજમસી.
જુનીયર કલાસના વિદ્યાર્થીઓ. નામ
માર્કસ નામ
માર્કસ કાપડીઆ નરોતમ ચુનીલાલ. ૧૦
દેશી અમૃતલાલ મોતીચંદ. ૫૬ ” ત્રીભોવનદાસ છોટાલાલ ૬૯ શાહ દલસુખભાઈ મહીજીભાઈ. ૫૬ શાહ નગીનચંદ જગજીવનદાસ. ૬૪ દોશી સાકળચંદ હકમચંદ. પ૩ ?” દીપચંદ છવણ.
શેઠ ચમનલાલ ચુનિલાલ. ” ખીમચંદ ઝવેરચંદ.
મહેતા મનજીભાઈ ધરમશી.

Page #25

વર્તમાન સમાચાર,
૧૭૭
સંઘવી મોતીલાલ છગનલાલ. શાહ માયાભાઈ ઠાકરશી, કાઠાર રસ્તીલાલ અમરચંદ.
૫૯ ૫૯
પરીખ ભાઈલાલ બેચરદાસ. મેદી મોતીલાલ મગનલાલ. ४४ ચીનાઈ જગમોહનદાસ કલ્યાણજી. ૨૭
પછ
અમદાવાદમાં મહત્સવ અને તેવા પ્રસંગોએ સમાજ ઉન્નતિ માટે
આપવું જોઇતું લક્ષ. હાલમાં ઉકત શહેરમાં બીરાજતાં શ્રીમદ્ મુક્તિવિજયજી ગણિના શિષ્ય શાંતમૂર્તિ પંન્યાસજી શ્રીમદ્ કમળવિજયજી મહારાજને આચાર્ય અને તેમના શિષ્યો મુનિરાજ શ્રી દેવવિજયજી, મુ. નિરાજ શ્રી મોહનવિજયજી અને મુનિરાજ શ્રી લાભવિજયજીને પંન્યાસ પદવીઓ આપવાના મહાવો થયા છે. જેને માટે અમે અમારો આનંદ પ્રદર્શિત કરીએ છીએ. સાથે અઢાઈ મહોત્સ વગેરે કાર્યો પણ થયા છે. જાણવા પ્રમાણે સાધુ, સાધ્વી મહારાજ વગેરેને આ મહોત્સવ પ્રસંગે અમુક ધાર્મિક ગ્રંથે પણ ભેટ આપવામાં આવેલ છે. આવા પ્રસંગે દેવ દ્રવ્ય જેવા ખાતામાં દ્રવ્ય ઉત્પત્તિ પણ સારી થાય છે. પરંતુ વર્તમાનકાળે જેનોની સ્થિતિ સુધારણ અર્થે કે તેમના બાળકોને ઉંચી કેળવણી અર્થેના સાધનો માટે કોઈ જેનબંધુઓ યાદ કરતા નથી, તે આવા પ્રસંગેએ લક્ષ આપવાની ખાસ જરૂર છે અને જ્યારે અમારા મુનિમહારાજાઓ લક્ષ આપશે ત્યારે કાંઈ ઉન્નતિના માર્ગની શરૂઆત થયેલી જોવાશે.
(શ્રી નાંદવા સંઘ.) बुराणपुर वालेके संघके साथ धर्मधुरंधर परमोपकारी श्रीमान् हंसविजयजी महाराज साहेब तथा पन्न्यासनी श्री संपद्विजयजी महाराजादि मुनियो बडनगरसे विहार करके गाम अमला पधारे, वहांसे पडगारा आना हुवा, वहांसे बदनावरके दो प्राचीन चमत्कारी देवलोकी यात्रा कीइ वहां श्री चंद्रप्रभुस्वामी के देवल नीचे एक बडा विकट गली कुंचीवाला भमिगृह है, उसमें श्री ऋषभदेव स्वामीकी पुराणी अति मनोहर मूर्ति है, कहते है कि इस मूर्तिसे अमृत झरता है, दुसरे देवलमें श्री पार्श्वनाथ भगवानकी मूर्ति एक कोणेपर मोजुद थी, वहांसे १९५६ माघ शुक्ल ८ के रोज आधी रात्री समये सरकके मूळ नायकजी, के स्थानपर बिराजमान होगइ, उस वक्त देवताइ बाजे बजे सो अनेक मनुष्योने सुणे और मूर्तिकी नासिका खंडित थी सो भी अखंड होगइ वहांसे वखतगढ आना हुवा, वहां पूजन तथा व्याख्यानमें ढुंढक तथा तेरापंथी भाइयोने भी लाभ लिया था, वहांसें कानून आना हुवा, वहांसे महाराज श्री नागदा पधारे,

Page #26

૧૭:
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
वहांसे कलसाणा गाम आना हुवा, वहांपर धार ( याने धारानगरी) के नरपतिके मान्यवर पुराणीजी कितनेक गृहस्थोके साथ, श्रीमान् हंस विजयजी महाराज साहेबकी मुलाकात लेनेको आये, मांडवगढके प्राचीन इतिहासका तथा धारामें भोजराजाकी सभाके अलंकाररूप धनपाल पंडितका ब्यान खास पूर्वोक्त गुरु महाराजजीने सुणाया, वहाँसे एकलदुणा होकर दिठाण पधारे, वहांसे बगडी आना हुवा. पूर्वोक्त महात्माका माळवा देशमें पधारनेसे अवर्णनीय लाभ हुवाहै.
નીચેના પુસ્તકો અમોને અભિપ્રાય અર્થે ભેટ મળેલ છે જે ઉપકાર
સહિત સ્વીકારીયે છીયે. ૧ મુનિ. ( માસીક અંક. ક, ૪ થે ) વિશ્વ મરદાશ ગાર્ગીય. કેમ્પ ઝાંશી. ૨ બારવ્રતની ટીપ.
શ્રી મહાવીર જૈન સભા. ખંભાત. ૩ ભાવ શતક.
શાહ વંકાવન દયાળ. માંગરોળવાળા. ૪ રત્નગદ્ય માલિકા.
શાહ. શિવજી ભગવાનજી. મુંબઈ. ૫ સમ્યકદર્શન. ૬ ધ્યાનદીપિકા.
પન્યાસજી મહારાજ શ્રી ૭ નિતીમય જીવન અને મૃડધર્મ. ૮ નીતિવાકયામૃત. અંત સમયની ક્રિયા. | કેશરવિજયજી મહારાજ.
મહેતા વહાલુભાઈ લવજીનો સ્વર્ગવાસ. ઉકત પાલનપુર નિવાસી અગ્રગણ્ય અને પ્રતિષ્ઠિત શ્રીમાન જૈન ગૃહસ્થ થડા વખતની બીમારી ભોગવી આ માસમાં પાલનપુરમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. મરહુમ બંધુ એક ખરેખર દેવ, ગુરૂ અને ધર્મના ઉપાસક હતા. સ્વભાવે સરલ, શાંત અને મીલનસાર હતા. પાલનપુરની જેન પ્રજાને ખરેખર તેમની ખોટ પડી છે. આ સભા ઉપર તેઓ અત્યંત પ્રેમ ધરાવતા હોઈને આ સભાના સભાસદ થયા હતા. જેથી આ સભાને પણ એક નરરત્નની બેટ પડી છે. એથી અરે ! પુર્ણ દીલગીર છીએ, અને તેમના પુત્ર અને કુટુંબને દિલાસો આપવા સાથે તેમના પવિત્ર આ ત્માને પૂર્ણ શાંતિ મળે તેમ ઈચ્છીયે છીયે.

Page #27

હૃદયને હાર ! આનંદને ભંડાર ! પુસ્તકાલયને શંગાર !
મહોપાધ્યાય શ્રી શાન્તિચંદ્રગણિ કૃત.
સંસ્કૃત ગ્રંથ, कृपारस कोश.
(ારસને મંદાર)
(જેન ઐતિહાસિક સાહિત્ય ગ્રંથ) જૈન સમાજમાં ભાગ્યે જ કોઈ એવો હશે કે જેણે કૃપારસ શાનું પવિત્ર નામ સાંભળ્યું ન હોય ! પરંતુ સાથે અંદર શી હકીકત છે ? અને તે કેટલું મહત્વવાળે છે તે કેાઈ વિરલા જ જાણી શકે તેમ છે ! આ પવિત્ર ગ્રંથ તેજ છે કે જેના શ્રવણથી ખુશી થઈ મહાન મુગલ સમ્રા અકબર બાદશાહે પોતાના વિશાળ રાજ્યમાં સાલ ભરમાં છ મહિના સુધી જીવહિંસા બંધ કરી હતી અને જૈનધર્મનું બહુમાન કરી જગમાં ખ્યાતિ વધારી હતી. તેજ આ કૃપારસ શોધ ગ્રંથ છે જે છપાઈ તૈયાર થયો છે. આ મહાન ગ્રંથના સંપાદક જૈન ઇતિહાસ પ્રેમી અને વિક્રરત્ન મુનિરાજ શ્રી જિનવિજ્યજી મહારાજ છે, કે જેનો જૈન ઇતિહાસિક શોધ માટે અપરિમિત પ્રયાસ છે. પુસ્તકના પ્રારંભમાં એક લાંબી પ્રસ્તાવના ઉકત મહાત્માએ રસીલી અને આકર્ષક હિન્દી ભાષામાં જગદ્દગુરૂ શ્રી હીરવિજયરિને સઝા અકબર બાદશાહે શી રીતે આમંત્રણ કર્યું? તેઓશ્રીનો સત્કાર શી રીતે કર્યો ? ઉપાધ્યાયજી શ્રી શાન્તિચંદ્રજીએ શું શું કર્યું ? આ ગ્રંથની શામાટે રચના કરી અને અકબર બાદશાહે તેમને શું કરી આપ્યું, ઇત્યાદિ વાતે ઘણી જ ખુબી ભરેલી અને આકર્ષક રીતે લખવામાં આવેલી છે. બાદશાહે રિજી મહારાજને જે જે મહાન ફરમાન-સન આપી છે. તેની વિશ્વાસનીય અંગ્રેજી નકલે હિન્દી ભાષાંતર સહિત આ - પવામાં આવેલ છે. સાથે ઘણી જ મુશ્કેલીથી અને ઘણો જ ખર્ચ કરી મૂળ ફારસી ફરમાનોના સુંદર અને મોટા બે ફોટોગ્રાફસ ( છબીઓ , સાથે આપવામાં આવેલ છે, કે જે આજ સુધીમાં કોઈપણ સ્થળે પ્રગટ થયા નથી. અકબર બાદશાહની હારને પણ એક ફોટોગ્રાફ આપવા સાથે ગ્રંથના પ્રારંભમાં શ્રીહીરવિજયજમુરિ અને બાદશાહને દર્શનીય ફોટોગ્રાફ આપવામાં આવ્યો છે. પુસ્તકની અંતમાં આખા ગ્રંથને સરલ ટુંક સાર આપવામાં આવેલ છે. એ રીતે આ ગ્રંથની સુંદર રચના કરવામાં આવી છે.
આ ગ્રંથ ઉંચા અને જાડા આર્ટપેપર ઉપર અને લાલ એમ ડબલ રંગમાં, સુંદર ટાઈપમાં છાપવામાં આવેલ છે. ઉપરનું ટાઈટલ અને બાઇડીંગ પણ બદ જ ચિત્તાકર્ષક બનેલ હોવાથી દૃષ્ટિને પ્રિય થઇ પડે તેમ હોવાથી ઘરન-લાઈબ્રેરીને એક મૃગાર અને નમુના રૂપ બનેલ છે. તે બાબતમાં વિશેષ પ્રશંસા નહિ કરતાં ફકત એટલું જ કહીયે છીએ કે, આવી જાતનું બાહ્ય અત્યંતર બંને રીતે પૂર્ણ મનોરંજક અને અનુપમ પુસ્તક જૈન સાહિત્યમાં કે કઈપણ જૈન પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરનાર તરફથી એક પણ પ્રકટ થયેલ નથી. જેઓ પોતાના ઘર કે પુસ્તકાલયને સુશોભિત કરવા ઇચ્છતા હોય તેમ જ એક મહાન જૈનાચાર્યના જગત્ કલ્યાણકારી જીવનની દરની ઝાંખી કરવા ઈચ્છતા હોય તેમણે આ પુસ્તક અવશ્ય ખરીદ કરવું. | કિંમત રૂ ૧-૦-૦ પિસ્ટ જુદુ, જે પુસ્તક જોતાં તદ્દન નજીવી લાગશે. માત્ર થોડી નકલ જ શીલીકમાં છે. જેથી જેમણે ખરીદવું હોય તેમણે અમને લખી મોકલવું. પાછળથી રૂ ૫) આપતા પણ મળશે નહીં અને પસ્તાવું પડશે.

Page #28

સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું-છપાતા ઉપયોગી ગ્રંથો.
માગધી–સંસ્કૃત મૂળ અવસૂરિ ટીકાના ગ્રંથો.
.
દ
૧ “સત્તરીય ઠાણ સટીક” શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. ૨ “સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની બીજી સ્ત્રીના સ્મરણથે.
હા. શેઠ મગનલાલ કરમચંદ તરફથી ૩ “ રત્નશેખરી કથા ” શા. હીરાચંદ ગહેલચંદની દીકરી બેન પશીબાઈ પાટણવાળા , ૪“દાનપ્રદીપ”
શા. મુળજી ધરમશી તથા દુલભજી ધરમશી પોરબંદરવાળા ત. ૫ “ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર” શા, જીવરાજ મતીચંદ તથા પ્રેમજી ધરમશી પિોરબંદર
શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ કૃત. વાળા તરફથી શા. મુળજી ધરમશીના સ્મરણાર્થે. • ૬ “ સ્થાનક પ્ર-સટીક” શા, પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ રળીયાબાઈ માંગ
રળવાળા તરફથી. ૭ “બંધહેતુદય ત્રિભંગી સટીક” શા. પુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૮ “સુમુખાદિમિત્ર ચતષ્ક કથા” શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી. ૯ “ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય” શા. હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૧૦ “પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ” શા. મનસુખભાઈ લલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફથી. ૧૧ “સંસ્કારક પ્રકીર્ણ ટીક” શા. ધરમશી ગોવીંદજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૧૨ “શ્રાવકધર્મવિધિ પ્રકરણ સટીક શા, જમનાદાસ મોરારજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૧૩ “ધર્મપરિક્ષા શ્રીજિનમંડનગણિકૃત” બે શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૧૪ “સમાચારી સટીક શ્રીમદ્ એ. શા. લલુભાઈ ખુબચંદની વિધવા બાઈ મેનાબાઈ પાટણકે શેવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કૃત , વાળા તરફથી. ૧૫ “પંચનિગ્રંથી સાવચેરિ” ૧૬ “પર્યત આરાધના સાવરિ” ૧૭ “પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સંગ્રહણી સાવચરિ” ૧૮ “બદયસત્તા પ્રકરણ સાવરિ’ ૧૯ “પંચસંગ્રહ”
શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. ૨૦ “શ્રાધ્ધવિધિ” ૨૧ “ષદર્શનસમુચ્ચય. શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ ગોઘાવાળા તરફથી. ૨૨ “ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર શ્રીમદ્ બાબુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી પાટણવાળા તરફથી.
ભાવવિજયજી કૃત ટીકા. ૨૩ “બૃહત સંઘ| શ્રીજિનભદ્રગણુ ક્ષમાશ્રમણકૃત”
એક સભા તરફથી. ૨૪ “કુમારપાળ મહાકાવ્ય ” શા. મગનચંદ ઉમેદચંદની વિધવા બાઈ ચંદન પાટણ ત ૨૫ શ્રી વિજયચંદ કેવળી ચરિત્ર (મૂળ) પાટણનિવાસી બેન રૂક્ષમણિ તરફથી.

Page #29

જેન ઐતિહાસિક ગ્રંથાની પ્રસિદ્ધિની જે શરૂ આત કરવામાં આવેલી છે, તે પ્રવત્ત કજી મને હારીજ શ્રી કાતિવિજયજી મહારાજના શાસ્ત્રસંગ્રહ જે કે તેઓશ્રીની અથાગ મહેનતનું અને કપાનું ફળ છે, અને તેની આવી રીતે જે સુંદર યોજના થાય છે તે મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજની કૃપાનું ફળ છે; સદરહ સંગ્રહ એટલા માટે છે કે તે પ્રસિદ્ધ કરવાને પુષ્કળ દ્રવ્યની સહાયજોઈએ પરંતુ તેની રાહ નહીં જોતાં ધીમે ધીમે તે બહાર મુકવું અને તેવા ગ્રંથે જે પ્રસિદ્ધ થાય તે ભેટ નહીં આપતાં ચોગ્ય કિંમત રાખી, તેના ઊપજેલા દ્રવ્યમાંથી ઉત્તરોત્તર તેવાજ પ્રથા છપાવવા, કે જેથી અથાગ શ્રમે અને અમુક વખતે જૈન ઐતિહાસિક અનેક ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ થતાં જૈન દર્શનની પ્રાચીનતા ઉપર ઈતર દશનામાં પણ સારા પ્રકાશ પડી શકે; તેવા હેતુથી આ પ્રકારે આ કાર્યની શરૂઆત આ સભાએ કરી છે. જેથી તેવા ઐતિહાસિક ગ્રંથાની દરેક પાસેથી યેગ્ય કિંમત લેવી કરાવી છે.
જેથી દરેક મુનિમહારાજા–અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરા અન્ય સભ્યો અને જેન બંધુએ તે જાણી દરેક પ્રકારની તે કાર્ય માં (તે વિશાળ શાસ્ત્રસંગ્રહમાંથી ઐતિહાસિક ગ્રથા પ્રસિદ્ધા કરવા) દરેક પ્રકારની સહાય આપશે એવી વિનંતી છે.
અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરાને નમ્ર વિનંતિ. નંબર ૧-૨-૩-૪-૫ ગ્રંથે મૂળ સંસ્કૃત હોવાથી તેના ખપી જૈન બંધુઓ ભાગ્યે જ હોવાથી અને તેના ઉપયોગમાં ન આવતા હોવાથી પ્રથમ મુજબ મુનિ મહારાજા વગેરેને આ વખતે તેઓશ્રીની વેતી ભેટ રામાપવામાં આવશે, કે જેને લઇને જ્ઞાનદાનના તેઓશ્રી થશે. છતાં તેના ખપી–અભ્યાસી કોઈ બંધુ હોય તેઓશ્રી પત્ર લખી મગાવશે તે તેમને મોકલી આપવામાં આવશે તે સિવાય. બાકીના
ભાષાંતરના ઉપર જણાવેલ તમામ ગ્રંથ નંબર ૧-૨-૩-૪ અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરાને દર વખતની જેમ ફાગણ સુદ ૫ થી પેસ્ટેજ પુરતા પૈસાનુ વીરુ પી૦ કરી તમામ ભેટ મોકલવામાં આવશે જેથી તેઓ સ્વીકારી લેશે એવી વિનંતિ છે.
અન્ય બંધુઓને ( નાન ખાતુ' હોવાથી તેની કિંમતે આપવામાં આવશે.
મુનિ મહારાજાએ જાહેર સભા અને જાહેર લાઈબ્રેરીના
મેનેજરોને નમ્ર સુચના.' ૧ સમ્યકત્વ કૌમુકિ. ૨ શ્રી અનુયાગદ્વાર સૂત્રના સંક્ષિપ્ત સાર, ૩ પરમાણુ, પુગળ, નિગાઢ છત્રત્રીશિ.
એ ત્રણ પૈકી પ્રથમ ગ્રંથ અમારી પાસેથી નાં. ર-૩ ના પ્રથા મુનિરાજે માટે અમદાવાદ - (નરાજ શ્રી દેવવિજયજી મહારાજ પાસેથી અને અમારી પાસેથી મંગાવવા, પાસ્ટ જ ભેટ 'ગાવનારે આપવું પડશે. સીલીકમાં હશે ત્યાં સુધી મોકલવામાં આવશે.

Page #30
ઘણીજ થોડીક નકલ બાકી છે, તૈયાર છે ! જલદી મગાવા. તેયાર છે विज्ञप्ति त्रिवेणि. ( સંસકૃત ગ્રંથ) (જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય ગ્રંથ)| આ અપૂર્વ ગ્રંથ જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્યના હૈtઈને આવી જાતનું પુરતક જેની સાહિત્યમાં તો શું પરંતુ સમગ્ર સંક સાહિત્યમાં પગુ હજુ સુધી પ્રગટ થયું નથી. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ આ ગ્રંથ ખરેખર મહત્વના છે. તેમાં આવેલા વૃત્તાંત જૈન સમાજની તત્કાલિનસ્થિતિપરા 'કેવું સરસ અજવાળ” પાડે છે. તે આ ગ્રંથનું અવલોકન કરે માલમ પડે તેવું છે. | આ ગ્રંથના સંપાદક શ્રીમાનુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી મહારાજ છે. આઠ કામના ગ્રંથ ઉપર ૧ર ફાર્મની પ્રસ્તાવના લખી જૈન ઇતિહાસ ઉપર ઉકત મહાત્માએ સારું અજવાળું પાડેલું છે કિંમત ( કપડાનું પ’ ) રૂા. 1-0-0 ( સા દુ’ બાઈડીંગ) રૂા. 0=14-0 ( અમારે ત્યાંથી મળશે, ) પાસ્ટેજ ન્ 6. હાલમાં નવા પ્રથા છપાવવાની થયેલી ચીજના, ( જેની છપાવવાની શરૂઆત થઇ ચૂકી છે.) ? ગાવિન જૈન જેવા સંગઠ. (વિસ્તારયુકત ટિપણી અને ઉપાદ્રઘાત સાથે ) 2 विज्ञप्ति संग्रह. રૂ વિનયવ પારબ્ધ. (બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી માહિતી સાથે) છ જૈન ગ્રંથ મરાતિ સંગ્રા. (જૈન. ઇતિહાસનાં અંગભૂત સાધના.). 5 जैन ऐतिहासिक रास संग्रह. 31 प्राचीन पांचमो कर्मग्रंथ. बाइ मणीवाइ जामनगरवाळा तरफथी. ६शवजयोद्धार पं० विवेकधीरकृत / / 7 लिंगानुशासन-स्वोपज्ञ टीका.३७ धातुपारायण. 8 અધ્યાત્મ મત પરિક્ષા. ભાષાંતર 6 શ્રી નવોપરા, ( શ્રીમદ્ યશોવિજયજી કૃત ન્યાય અપૂર્વ 'થ. ) આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદો. 1 શેઠ કેશરીચંદ નગીનદાસ રે 0 છાણી, પેટ વ૦ લાઈફ મેમ્બર, ર શેઠ (રામદાસ જેઠાભાઈ રે 0 રંગુન. 3 રોડ કસ્તુરભાઈ કાળચ'દ ર ામનગર, બીજી વ ઇ લા ક મેમ્બર, 4 શેઠ કમળશીભાઈ ગલાબચંદ 20 રાધનપુર સીઇ વે ઇ લાઇફ મેમ્બર. 5 શેઠ ચીમનલાલ પ્રેમચ'દ 20 રાં દેર.. પે, વહ વાર્ષિક મેમ્બર. શેઠ માધવજી નાગજી 20 આમરણ ( જામનગર ) શ્રી ઈ -0 લાઈફ મુંબર, For Private And Personal Use Only