________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચારિત્ર ગઠન.
૧૬૩
Consciousness” એટલે કે માત્ર અંગભૂત બની ગયેલી કઈ ટેવ, જ્ઞાનપૂર્વક નેતિક ભાન ઉપલબ્ધ કરવા માટે પુરતી નથી.” હમે આ મત સામે હમારે નમ્ર અવધ રજુ કરીએ છીએ. અમારી દલીલ એટલીજ છે કે ગમે તેવી ટેવ માટે પ્રથમ એ ટેવને અનુસરતી ઇચ્છા, માગણી, રસવૃતિ હોવી જ જોઈએ. તેમ ન હોય તો એ અંગભૂત અને પ્રકૃતિમાં એકરસ બનેલી ટેવને અવકાશજ કયાંથી હોત! અને
જ્યારે એ ઈચ્છા કે માગણુને એ ટેવની પૂર્વગામી તરીકે સ્વીકારાય ત્યારે એમાં ઉપગ અને નૈતિક ભાનનો સ્વતઃ સ્વીકાર અને સમાવેશ થઈ જાય છે. પ્રથમ ઈચછા કાળે નૈતિક ભાન હોયજ છે અને એમ હોય તેજ તેને અનુસરતુ વર્તન અને વર્તનને અનુસરતી ટેવ બંધાય છે. અત્યારે આપણામાં અહિંસાની વૃતિ ટેવ રૂપે બની ગએલી છે તેનું કારણ કેઈ કાળે પૂર્વ જન્મમાં તે વૃતિ તરફ આપણું સંપૂર્ણ રૂચિ, અને અભિલાષા હોવી જોઈએ. એમ ન હોત તે આ કાળે તે વૃતિ એક સુવિહિત ટેવ રૂપે, સહજ ભાવે આપણામાં હોઈ શક્ત નહી. પ્રથમ અવશ્ય તે વૃતિ ફરજ રૂપે, ધર્મ રૂપે આપણું નૈતિક પ્રદેશમાં સ્થાન મેળવે છે અને આપણી પાસે તે વૃતિને અનુસરતું વર્તન કરાવે છે. પુનઃ પુન: વર્તનથી તે ટેવરૂપ બની આખરે સ્વયંવહ (automatic) બની જાય છે, પછી તે તે આપણા આંતર મનમાં જ રહે છે અને ત્યાં રહ્યા રહ્યા આપણી બધી પ્રવૃતિ ઉપર અસર ઉપજાવે છે. તેને અનુસર્યા વીને આપણને કદી ચેન પડતું નથી.
આ પ્રકારે આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે ચારિત્રનું ઘડવું, ફેરવવું, રચવું, નવીકરણ કરવું એ સર્વ “ટેવ” ઉપર અવલંબીને રહેલું છે. બાલ્યકાળથીજ પડી ગયેલી ઉત્તમ ટેવ ભવિષ્યમાં પ્રકટવા યોગ્ય વિજય વૃક્ષના બીજ તરીકે કાયમ રહી હોય છે. નાનપણમાં જ પ્રમાણીકપણાની ભાવના દઢ અંકિત થાય તો મોટી વયે તે ટેવને અનુસર્યા વિના તેને ચાલતુજ નથી. તે જ પ્રકારે નાનપણમાંથીજ ખંત, ઉદ્યોગ, ધૈર્ય, પ્રયત્ન આદિ સુંદર ટેવ પડી ગયેલી હોય તો મોટી વયે તે સર્વ દેશીય વિજયની ઉપાદાન સામગ્રીનું કાર્ય બજાવે છે. વ્યક્તિનું, સમાજનું, દેશનું કે વિશ્વનું કલ્યાણ એ ટેવોની સારતા કે અસારતા ઉપર અવલંબીને રહેલું છે. જે દેશમાં કે સમાજોમાં એ “ ટેવો ” કેળવવા ઉપર લક્ષ્ય અપાતું નથી તેની ઉપર અધોગતિ અને નિષ્ફળતાની છાપ નિરંતર પડેલી રહેલી જ જોવામાં આવે છે સારી ટેવોની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ન્યુન છે.
(અપૂર્ણ)
ہے کی
For Private And Personal Use Only
