________________
SHES
By
જીવનું જોખમ ખેડી નદીમાંથી લાકડાં કાઢનાર સુખી કે દુઃખી?'
રાજાએ તરત ચેકીદારને મોકલ્યાઃ “જા, એ માણસને બોલાવી લાવ! એનાં દુઃખ હું કાપીશ.'
ચેકીદાર એ માણસને લઈને તરત પાછા આવ્યા. એ માણસે કહ્યું: “રાજન ! મારી પાસે બે બળદ છે. એકને શિંગડું નથી. શિંગડા માટે મહેનત કરું છું.'
રાજા કહે, “હું શિંગડું કરાવી આપીશ.”
માણસ કહે, “આપ પ્રથમ મારા બળદ જુઓ, પછી શિંગડું કરાવી આપવાની હિંમત કરજે.”
સવારે રાજાને તેડું આવ્યું. રાજા ગયા. જોયું તો નગરના શ્રેષ્ઠી મમ્મણશેઠનું ઘર ! મમ્મણશેઠને જોતાં જ રાજા શ્રેણિક ઓળખી ગયા કે આ જ રાતવાળો માણસ.
મમ્મણ શેઠ રાજાને પોતાના ખજાનામાં લઈ ગયા. ત્યાં બે બળદ હતા. સાવ સોનાનાં શિંગડાં; હીરા–માણેકથી જડેલાં, એક બળદની કિંમત લાખો રૂપિયા હતી.
મમ્મણ શેઠ કહે, “બીજા બળદનું એક શિંગડું ખાંડું છે. એ પૂરું કરવા કાળી રાતે મજૂરી કરું છું. હું ફક્ત તેલચેખા ખાઉં છું; મિષ્ટાન્ન ખાનારને મૂર્ખ કહું છું. ને હું એકલે મહેનત કરતો નથીઃ મારા દીકરાને પરદેશ રાખું છું. ફક્ત તેમનું કમાયેલું ધન ઘરમાં રાખું છું. ચમડી તૂટે તો એ નવી આવે, પણ દમડી તૂટે તે એ નવીન આવે.'
રાજા શ્રેણિકને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થયું. તેણે ભગવાન મહાવીરને પ્રશ્ન કર્યો, “આ જીવન કે કર્મવિપાક?”
૨૭.
