________________
co
અનેકાંત અમૃત
प्रवयनसार गाथा - ४८]
अथ सर्वमजानन्नेकमपि न जानातीति निश्चिनो ति
जोण विजाणदिजुगवं अत्थे तिक्कालिगे तिहुवणत्थे। णादं तस्स ण सक्कं सपञ्जय दव्वमेगं वा ॥ ४८ ॥ योन न विजानाति युगपदर्थान् त्रैकालिकान् त्रिभुवनस्थान् । ज्ञातुं तस्य न शक्यं सपर्ययं द्रटमेकं वा ॥ ४८ ॥
જાણે નહિ યુગપદ ત્રિકાળિકત્રિભુવનસ્થ પદાર્થને,
તેને સપર્યય એક પણ નહિ દ્રવ્ય જાણવું શક્ય છે. ૪૮ मन्वयार्थ :- (य:) ४ (युगपद्) भेडीसाथे (त्रैकालिकान् त्रिभुवनस्थान) les त्रिभुवनस्थ (- नासनेत्रो मोन) (अर्थान्) पहोंने (न विजानाति) तो नथी, (तस्य) तेने (सपर्ययं) पर्याय सहित (एकं द्रव्यं वा) मे द्रव्य ५५॥ (ज्ञातुं न शक्यं) uj शस्य नथी.
इह किलेकमाकाशद्रव्यमेकं धर्मद्रव्यमेकमधर्मद्रव्मसंख्येयानि कालद्रव्याण्यनन्तानि जीवद्रव्याणि । ततोऽप्यनन्तगुणानि पुद्गलद्रव्याणि । तथैषामेव प्रत्येकमतीतानागतानुभूयमानभेदभिन्ननिरवधिवृत्तिप्रवाहपरिपातिनोऽनन्ता: पर्यायाः । एवमेतत्समस्तमपि समुदितं ज्ञेयम् । इहैवैकं किंचिजीवद्रव्यं ज्ञातृ । अथ यथा समस्तं दाह्यं दहन् दहन: समस्तदाह्यहेतुक समस्तदाहाकारपर्यायपरिणतसक लैक दहनाकारमात्मानं परिणमति, तथा समस्तं ज्ञेयं जानन् ज्ञाता समस्तज्ञे यहेतुकसमस्तज्ञेयाकारपर्यायपरिणतसकलैकज्ञानाकार चेतनत्वात् स्वानुभवप्रत्यक्षमात्मानं परिणमति । एवं किल द्रव्यस्वभावः । यस्तु समस्तं ज्ञेयं न जानाति स समस्तं दाह्यमदहन् समस्तदा हेतुकसमस्तदाह्याकारपर्यायपरिणतसकलै कदहनाकारमात्मानं दहन इव समस्तज्ञेयहेतुकसमस्तज्ञेयाकारपर्यायपरिणतसकलैकज्ञानाकारत्मात्मानं चेतनत्वात् स्वानुभवप्रत्यक्षत्वेऽपि न परिणमति । एवमेतदायाति य: सर्व न जानाति स आत्मानं न जानाति ॥ ४८॥
હવે સર્વને નહિ જાણનાર એક ને પણ જાણતો નથી એમ નક્કી કરે છે :
ટીકાઃ- આ વિશ્વમાં એક આકાશદ્રવ્ય છે, એકધર્મદ્રવ્ય છે, એક અધર્મદ્રવ્ય છે, અસંખ્ય કાળદ્રવ્યો છે, અનંત જીવદ્રવ્યો છે અને તેનાથી પણ અનંતગુણા પુદ્ગલદ્રવ્યો છે; વળી તેમને
