________________
૧૪
ઈંટ-ચૂનાથી નિર્માયેલા સૌન્દર્યનિરપેક્ષ પાયાની દૃઢતા પર અવલમ્બે છે; એ જ રીતે આત્માના નિઃશેષ અધ્યાત્મની ભવ્ય મહેલાતાનુ આધારભૂત અવલમ્બન અપુનઃન્વક દશા છે. ભલે ત્યાં અધ્યાત્મનુ સૌન્દર્ય પ્રગટ દશામાં ન ખીલ્યું હોય. પરન્તુ ભાવિ સૌન્દયની ખિલવટ આત્માની આ વિચારક્રાન્તિમાં જ સમાયેલી છે.
આ ક્રાન્તિકારી વિચારસરણી અનાદિકાલીન ગાઢતમ રાગમાં વિરાટ ખંડ સજે છે અને આત્મા અધ્યાત્મ તરફ અભિયાન આરંભે છે. અહીં આત્માના રાગભાવમાં વિરાટ ખડ સર્જાય છે એ સાચુ પરન્તુ વ્યવહારમાં દેખીતી રીતે ખાસ ફરક પડતા નથી, ભાગાપભાગમાં રાગવૃત્તિ કાયમ રહે છે; એની પ્રવૃત્તિ પણ કાયમ રહે છે. ફરક પડે છે માત્ર એની તીવ્ર પરિણતિમાં, અને એ જ એક મહત્ત્વની ક્રાન્તિ છે.
ચરમાવ`ગત આ ક્રાન્તિ વિદ્યુત્ રેખા સમી હેાય છે. તે સિવાય તે। પાછે! અજ્ઞાનના ગાઢ અન્ધકાર છવાયેલા રહે છે. વિદ્યુતના ક્ષણસ્થાયી ઝબકારામાં અહી આત્માને સૌ પ્રથમ મુક્તિનુ લક્ષ્યદર્શીન થાય છે. પરન્તુ અજ્ઞાનના અન્ધકારમાં હજુ એને લક્ષ્યવેધ કરવાનુ શુદ્ધ સાધન સાંપડયું નથી. લક્ષ્યદર્શીન થયા પછી પણ સાધન શુદ્ધિ ન સધાય તે એ દશાને તાત્ત્વિકતાની એક બાજૂ અનધ્યાત્મ તરીકે જ ઓળખાવે છે; જ્યારે બીજી બાજુ અધ્યાત્માભિમુખ અનધ્યાત્મ તરીકે ઓળખાવે છે, તાત્ત્વિક ઝીણવટને બાજુ પર રાખીને સ ંક્ષેપમાં આપણે એટલું સમજીએ કે આત્માને મોક્ષ, ધમ આદિ વસ્તુ જાણવા સમજવાની ક્રાન્તિકારી તક સૌ પ્રથમ આ ભૂમિકા ઉપર જ પ્રાપ્ત થાય છે. ત્યાર પછી આત્માને લક્ષ્યદશન ઉપરાન્ત સાધનની શુદ્ધિ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આમ છતાં મેાહનું પ્રાબલ્ય હોવાથી આત્મા આવશ્યક વિશિષ્ટ જ્ઞાનથી વંચિત હોય છે. અહીં પણ આત્મા અધ્યાત્માભિમુખ અનધ્યાત્મમાં હોય છે. અલબત્ત આગળ કરતાં અહીં એની દશા વધુ શુદ્ધ હોય છે.
