________________
૩
અભેદ આત્માને લક્ષમાં લેતાં તે ભેદનો વિકલ્પ પણ તૂટી જશે, ને એકલા લક્ષ્યરૂપ આત્માનો અનુભવ રહી જશે-આ રીતે લક્ષણ વડે લક્ષ્યની પ્રસિદ્ધિ થાય છે.
લક્ષ્ય સાથે એકતા કરે તેને લક્ષણ કહ્યું, પણ લક્ષ્યને છોડીને પર સાથે એકતા કરે તેને લક્ષણ ન કહેવાય. સ્વ સન્મુખ થયેલું જ્ઞાન જ આત્માની પ્રસિદ્ધિ કરે છે.
જે જ્ઞાન આત્મા તરફ વળીને આત્માને લક્ષ્ય કરે-ધ્યેય કરે-સાધ્ય કરેપ્રસિદ્ધ કરે તે જ્ઞાન આત્માનું લક્ષણ છે, ને તે જ્ઞાનની સ્વ-પર પ્રકાશક શક્તિ ખીલી ગઈ હોવાથી તે પરને પણ જાણે છે.
૧૬. દરેક આત્મા પોતે અનંત શક્તિનો પિંડ ચૈતન્ય પરમેશ્વર છે, તેને બતાવવાની આ વાત ચાલે છે. તે કઈ રીતે જણાય? તે જ્ઞાન લક્ષણથી જ જણાય છે. તે તે સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નથી. જ્ઞાનને સ્વમાં વાળી આત્માનું લક્ષણ કરવું અર્થાત્ જ્ઞાન વડે આખો આત્મા લક્ષમાં લેવો તે જ આત્માને જાણવાની રીત છે ને તે જ ધર્મ છે.
૧૭. જ્ઞાન લક્ષણ વડે આત્મા જણાય-એવા ભેદરૂપ જે વ્યવહાર અહીં કહ્યો છે તે નિશ્ચયપૂર્વકનો વ્યવહાર છે. એટલે કે અભેદ આત્માને જ્યારે લક્ષિત કર્યો ત્યારે લક્ષ્ય-લક્ષણના ભેદને વ્યવહાર કહ્યો. નિશ્ચય વગર વ્યવહાર કોનો? રાગ રહિત નિશ્ચય સ્વભાવને જાણ્યો ત્યારે જ મંદ કષાયરૂપ શુભ રાગમાં વ્યવહારનો આરોપ આવે છે. અભેદનું લક્ષ હોય તો જ ભેદને વ્યવહાર કહેવાય છે. વ્યવહારને વ્યવહાર તરીકે જાણનારું જ્ઞાન પોતે વ્યવહાર સાથે ભળીને નથી જાણતું પણ પોતે રાગથી જુદું પડીને એને ભેદનો આશ્રય છોડીને વ્યવહારને જાણે છે. અખંડ પરિપૂર્ણ આત્મ દ્રવ્યનું લક્ષ કરતાં શ્રદ્ધા વગેરે અનંત ગુણોની પ્રસિદ્ધિ થાય છે.
૧૮. ‘લક્ષણને જાણ્યા વિના, થાય ન લક્ષનું જ્ઞાન' અહીં તો આત્મ સ્વભાવની બહુ નજીક લાવીને વાત કરી છે. ‘જ્ઞાન તે આત્મા’ એટલો ભેદ પાડીને અભેદ આત્માનું લક્ષ કરાવે છે.
૧૯. લક્ષણ અને લક્ષ્યની પ્રસિદ્ધિ એકી સાથે છે. જ્ઞાન અને આત્મા દ્રવ્યપણે અભેદ છે-એની ઓળખાણ માટે લક્ષ્ય-લક્ષણના ભેદથી કહ્યું હતું, પણ વસ્તુપણે તો અભેદ છે. જ્ઞાનને જ્યાં આત્મ સ્વભાવ તરફ વાળ્યું ત્યાં તો જ્ઞાન
