________________
•
આત્મામાં અનંત શક્તિઓ છે, તે બધાને જાણનારું તો જ્ઞાન છે, તે જ્ઞાન એકેક શક્તિને જુદી જુદી રીતે પ્રસિદ્ધ નથી કરતું પણ અનંત શક્તિસંપન્ન એક આત્મા ને પ્રસિદ્ધ કરે છે. જ્ઞાન લક્ષણને ઓળખ્યા સિવાય આવો આત્મા
અનુભવમાં - લક્ષમાં આવતો નથી. ૪. પરસ્પર ભિન્ન એવા અનંત ધર્મોના સમુદાયરૂપે પરિણમેલો જે એક જ્ઞપ્તિમાત્ર
ભાવ છે તે આત્મા જ છે તેથી આત્માને જ્ઞાનમાત્રપણું છે, માટે જ્ઞાનમાત્ર
એક ભાવમાં આવી જતી અનંત શક્તિઓ આત્મામાં ઊછળે છે. ૫. આત્મામાં અનંત ગુણો છે, તેઓ પરસ્પર ભિન્ન છે. જેમ આત્મા કદી જડરૂપ
થતો નથી તેમ આત્માનો જ્ઞાનગુણ કદી દર્શનગુણરૂપે થતો નથી, કોઈ પણ ગુણ બીજા ગુણરૂપે થઈ જતો નથી. એ રીતે અનંત ગુણો પરસ્પર ભિન્ન છે; ગુણ અપેક્ષાએ અનંતતા અને દ્રવ્યપણે એકતા - એ રીતે આમાં અનેકાન્ત
આવી જાય છે. ૬. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યથી ભિન્ન; દ્રવ્યના અનંત ગુણોમાં દરેક ગુણ પરસ્પર ભિન્ન; તેમજ તે દરેક ગુણની એકેક સમયની પર્યાય પણ ભિન્ન ભિન્ન સ્વતંત્ર છે. વળી એકેક પર્યાયમાં અનંત અવિભાગ પ્રતિષ્ણદ અંશો છે, તેમાંનો એક અંશ બીજા અંશપણે નથી-વસ્તુ સ્વભાવની આવી સ્વતંત્રતા જૈનદર્શન બતાવે છે. આવા ગુણ-પર્યાય રૂપ ધર્મો આત્મામાં રહેલા છે. એકેક આત્મા અનંતધર્મની મૂર્તિ
૭. ગુણો પરસ્પર ભિન્ન, તેમ પર્યાયો પણ પરસ્પર ભિન્ન છે. દરેક ગુણની અવસ્થા
માં પોતાનું સ્વતંત્ર વીર્ય છે. દરેક પર્યાય પણ પોતે પોતાના સામર્થ્યથી જ પોતાની રચના કરે છે, એવો જ પર્યાય ધર્મ છે. પર્યાય પોતે જ પોતાનું કારણ છે. એક જ સમયમાં પોતે જ કારણ અને કાર્ય છે. દરેક દ્રવ્ય પોતાપણે સતુ, દરેક ગુણ પોતાપણે સહુ, એકેક સમયની દરેક પર્યાય પણ પોતપોતાના સ્વરૂપે
સત્ છે. બસ! છે તે જાણી લેવાનું છે. ૮. આમાં એકલો નિરપેક્ષ વીતરાગ ભાવ જ આવે છે. આમ કેમ? અથવા આનું
કારણ કોણ ?' એવા વિકલ્પને અવકાશ નથી, એકલું જ્ઞાતપણું જ રહે છે. ૯. આત્મા જ્ઞાનમાત્ર જ છે. જ્ઞાન શું કરે ? જેમ હોય તેમ ફક્ત જાણે. જાગવાના
કાર્યમાં તો શાંતિ જ હોય. જાણવામાં આકુળતા શાની હોય? ન જ હોય. જ્ઞાનમાત્ર ભાવે પરિણમવું તેનું નામ મુક્તિ; તે જ્ઞાનમાત્ર ભાવે પરિણમતા
