Aajna Sadhuo Navin Manas ne Dori Shake

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 3

દર્શન અને ચિંતન
પચાસેક વર્ષ થયાં
હવે આપણે જૈન સમાજ તરફ વળીએ. છેલ્લાં જૈન સમાજમાં નવ શિક્ષણના સચાર ધીરે ધીરે શરૂ થયો. આ સંચાર જેમ જેમ વધતે ગયા તેમ તેમ પ્રત્યાધાતી ખળા આગળ આવવાં લાગ્યાં. જૈન સમાજના નવા માનસ સાથે જૂના માનસની અથડામણી થવા લાગી. એ ઘટના તે! આખી દુનિયાના સાધારણ નિયમ પ્રમાણે જ હતી, તેથી તેમાં કાંઈ નવાઈ પામવા જેવું ન જ હોય. પણ અહીં જૈન સમાજની એક ખાસ પ્રકૃતિ વિચારવા જેવી છે. તે એ કે ત્યારે આપણે જૈન સમાજનું જૂનું માનસ' એમ કહીએ છીએ, ત્યારે સાધુઓનું માનસ એટલું જ ખરી રીતે સમજવું ોઈ એ. બેશક કટ્ટર સ્વભાવના અને દુરાગ્રહી જૈન ગૃહસ્થ સ્ત્રીપુરુષો હતાં અને આજે પણ છે, છતાં જૈન સમાજનું સુક્ષ્મ નિરીક્ષણ કરનાર વાસ્તે એ વાત ભાગ્યે જ અજાણી હશે કે જૈન ગૃહસ્થ સ્ત્રીપુરુષોની દોરવણીનાં સુત્રા ખરી રીતે સાધુઓના જ હાથમાં રહેલાં છે. આને અથ એ નહિ કે તમામ ગૃહસ્થવર્ગ કાઈ એક ક્ષણે પોતાનું નેતૃત્વ સાધુવને આપી દીધું છે, પણ આને અથ એટલે જ છે કે જૂની પરંપરા પ્રમાણે એમ મનાતું આવેલું છે કે ભણતર્ અને ત્યાગમાં તે સાધુએ જ વધે. ગૃહસ્થેા ભણે તાય ધંધા પૂરતું. બધા વિષયાનુ અને બધી બાજુથી જ્ઞાન તા સાધુઓમાં જ સંભવે. ત્યાગ તે સાધુઓનું વન જ રહ્યું. આવી પરંપરાગત શ્રદ્દાને લીધે જાણે કે અજાણે ગૃહસ્થવર્ગ સાધુઓના કથનથી દોરવાતા આવ્યા છે અને વ્યાપારધધા સિવાયના કાઈ પણ વિચારણીય પ્રદેશમાં સાધુએક જ માત્ર વધારે સારી સલાહ આપી શકે એમ પરાપૂર્વથી મનાતું આવ્યું છે. એટલે જ્યારે કાઈ નવી પરિસ્થિતિ ઊભી થાય ત્યારે જૂના ઘરેડપથી વર્ગ ક્ષેાભ પામે કે અકળાય તે વખતે પણ સીધી કે આડકતરી રીતે સાધુનું માનસ જ એ ક્ષેાલનું પ્રેરક નહિ તો પોષક હોય જ છે. જો એવા ક્ષોભને ટાણે કાઈ સમર્થ વિચારક ઘરેડપથી શ્રાવક્રને યોગ્ય સલાહ આપે તે તેા ખાતરીથી એ ક્ષોભ જલદી શમે. અજ્ઞાન, સંકુચિતતા, પ્રતિષ્ઠાભય કે બીજા ગમે તે કારણે સાધુ નવીન શિક્ષણ, નવીન પરિસ્થિતિ અને તેના બળનુ મૂલ્ય આંકી નથી શકતા. તેને પરિણામે તે નવીન પરિસ્થિતિના વિરોધ ન કરેતેય જ્યારે ઉદાસીન રહે છે ત્યારે ધરેડપથી શ્રદ્ધાળુ શ્રાવકે એમ માની લે છે કે મહારાજ સાહેબ આવી બાબતમાં ચૂપ રહે છે, વાસ્તે આ નવીન પ્રકાશ કે નવીન પરિસ્થિતિ સમાજ વાસ્તે ઈષ્ટ ન જ હોવી જોઈએ. તેથી તે વગર વિચાર્યે પણ પેાતાની નવી પેઢી સામે થાય છે. એમાંય કાઈ પ્રભાવશાળી સાધુઓ હાથ નાખે છે ત્યારે તે બળતામાં ઘી હોમાઈ એક હાળી પ્રગટી પ્રચ’ડ કડાકા થતા સભળાય છે.
સાધુ
૩૮૨૩