Aajna Sadhuo Navin Manas ne Dori Shake

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 9

૩૮૮ ]
દન અને ચિંતના
હતી જ નથી. તેથી તેઓ વિજ્ઞાનને કા ત્યારે જ લે છે જ્યારે તેમને પોતાના મતસમર્થનમાં વિજ્ઞાનમાંથી કાંઈ અનુકૂળ મળી આવે. ખરા ઇતિહાસને તેઓ ત્યારે જ પ્રશંસે છે, જ્યારે તેમની માન્યતાને અનુકૂળ કાંઈ તેમાંથી મળી આવે. તાર્કિક સ્વતંત્રતાની વાત તે ત્યારે જ કરે છે જ્યારે તે તર્કના ઉપયાગ અન્ય નાના ખંડનમાં કરવાના હોય. આ રીતે વિજ્ઞાન, ઇતિહાસ, ત અને તુલના એ ચારે શિક્ષણવિષયક દૃષ્ટિનુ તેમના શિક્ષણમાં નિષ્પક્ષ સ્થાન છે જ નહિ.
C
આધુનિક નવીન શિક્ષણ
આથી ઊલટુ, આ દેશમાં કૉલેજો અને યુનિવર્સિટી સ્થપાતાં જ આદિથી અંત સુધી શિક્ષણના વિષયા, તેની પ્રણાલી અને શિક્ષકા એ ખધાંમાં પરિવન થઈ ગયુ છે. માત્ર કૉલેજમાં જ નહિ, પણ વર્નાક્યૂલર નિશાળથી માંડી હાઈસ્કૂલ સુધીમાં પણ શિક્ષણની પ્રત્યક્ષ પદ્ધતિ દાખલ થઈ છે. વિજ્ઞાન કાઈ પણ જાતના પક્ષ કે ભેદભાવ સિવાય સત્યના પાયા ઉપર શિક્ષણમાં દાખલ થયું છે. ઇતિહાસ અને ભૂગાળના વિષયા પૂરી ચેોકસાઈથી એવી રીતે શીખવાય છે કે કાંઈ પણ ભૂલ કે ભ્રમણા સાબિત થતાં એનુ સંશોધન થઈ જાય છે. ભાષા, કાવ્ય આદિ પણ વિશાળ તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ શીખવાય છે. ટૂંકમાં કહીએ તો, નવીન શિક્ષણમાં પ્રત્યક્ષસિદ્ધ વૈજ્ઞાનિક કસોટી દાખલ થઈ છે, નિષ્પક્ષ અતિહાસિક દૃષ્ટિને સ્થાન મળ્યું છે અને ઉદાર તુલનાત્મક પદ્ધતિએ સાંકડી મર્યાદાઓ વટાવી છે. આ ઉપરાંત નવીન શિક્ષણ આપનાર માસ્તરો કે પ્રોફેસરો કાંઈ શીખનાર વિદ્યાર્થીના પથ પોષવા કે તેમના પૈતૃક ઘરેડી માનસને સ ંતોષવા અધાયેલા નથી—જેવી રીતે પશુની પેઠે દાસ થયેલા પેલા પડતા કમરજીએ પણ અંધાયેલા હાય છે.
વાતાવરણ ને વાચનાલયા
માત્ર આટલા જ ભેદ નથી, પણ વાતાવરણ અને વાચનાલયાને પણ ભારે તફાવત છે. સાધુઓનું ઉન્નતમાં ઉન્નત વાતાવરણ એટલે અમદાવાદ કે મુંબઈ જેવા શહેરની સાંકડી શેરીમાં આવેલ એકાદ વિશાળ ઉપાશ્રયમાં પાંચ-પંદર ગણિયા સાધુઓનું ઉદાસીન સાહચય. એમને કાઈ વિશાળ અભ્યાસી પ્રેાફેસરના ચિંતન-મનનને લાભ નથી કે સહવાસનું સૌરભ નથી. એમનાં પુસ્તકાલયેામાં નાનાવિધ છતાં એક જ જાતનું સાહિત્ય હોય છે. નવીન શિક્ષણના પ્રદેશ આખા નિરાલા છે, એમાં તરેહતરેહના વિષયો ઉપર ગંભીર અને વ્યાપકપણે અભ્યાસ કરેલ ફેસરાની વિચારધારાને