Aajna Sadhuo Navin Manas ne Dori Shake

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 8

આજના સાધુએ નવીન માનસને દેરી શકે?
[૩૮૭ બીજે માર્ગ દેખાતું જ નથી. તેમનો ઈતિહાસ એટલે જન સાહિત્યમાં દાખલ થયેલ કોઈ પણ ઘટના–પછી તે કાલ્પનિક વાત હોય, રૂપક હેય, અગર પરાપૂર્વથી ચાલ્યા આવતા કથાનકે હોય—એ બધું તેમને મન ઈતિહાસ અને સાચે ઇતિહાસ છે. તેમને ખવાતી ભૂગોળ દશ્ય વિશ્વની પેલી પારથી શરૂ થાય છે. એમાં પ્રત્યક્ષ જોઈ શકાય, સ્વયં જઈ શકાય એવાં સ્થાન કરતાં મેટા ભાગ ક્યારેય પણ આ જિંદગીમાં જઈને જોઈ ન શકાય એવાં સ્થાનોને આવે છે. એમની ભૂગોળમાં દેવાંગનાઓ છે, ઇન્દ્રાણીઓ છે અને પરમાધાર્મિક નરકપાળે પણ છે. જે નદીઓ, જે સમુદ્રો અને જે પર્વતના પાઠ તેઓને શીખવાના હોય છે તે વિશે તેમની પાકી ખાતરી હોય છે કે જોકે અત્યારે તે અગમ્ય છે, છતાં એ છે તો વર્ણવ્યાં તેવાં જ. તત્ત્વજ્ઞાન બે હજાર વર્ષ પહેલાં જે ઘડાયું તે જ અવિચ્છિન્ન રીતે અને પરિવર્તન સિવાય ચાલ્યું આવે છે એવા વિશ્વાસ સાથે જ તે શીખવવામાં આવે છે. છેલ્લાં બે હજાર વર્ષમાં આજુબાજુનાં બળાએ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના વિણ વાતે જે દલીલે, જે શાસ્ત્રાર્થો જન સાહિત્યમાં દાખલ કર્યો છે તેનું ઋણ સ્વીકારવાની વાત તે બાજુએ રહી, પણ ઊલટું એ અભ્યાસી સાધુઓ એવા સંસ્કારથી પોષાય છે કે અન્યત્ર જે કહ્યું છે તે તે માત્ર જૈન સાહિત્યસમુદ્રનાં બિંદુઓ છે. નવમા અને દશમા સૈકા સુધીમાં બૌદ્ધ વિદ્વાનોએ જે તાવિક ચર્ચાઓ કરી છે અને લગભગ તે જ સૈકાઓ સુધીમાં બ્રાહ્મણ વિદ્વાનોએ જે તાત્વિક ચર્ચાઓ કરી છે તે જ વેતાંબર કે દિગંબરના તત્વસાહિત્યમાં અક્ષરશઃ છે, પણ તે પછીની શતાબ્દીઓમાં બ્રાહ્મણ વિદ્વાનોએ જે તત્ત્વજ્ઞાન એવું છે અને જેને અભ્યાસ સનાતન બ્રાહ્મણ પંડિત આજ સુધી કરતા આવ્યા છે અને જૈન સાધુઓને પણ ભણુવતા આવ્યા છે, તે તત્ત્વજ્ઞાનના વિકાસથી, એક યવિજયજીના અપવાદ સિવાય, બધા જ જૈન આચાર્યોનું સાહિત્ય વંચિત હોવા છતાં જૈન તત્વજ્ઞાનના અભ્યાસી સાધુઓ એમ માનતા હોય છે કે તેઓ જે તત્ત્વજ્ઞાન શીખે છે તેમાં ભારતીય વિકસિત તત્ત્વજ્ઞાનને કોઈ પણ અંશ બાકી રહી જ નથી ! ભારતીય દાર્શનિક સંસ્કૃતિના પ્રાણભૂત પૂર્વમીમાંસા અને ઉત્તરમીમાંસા અને દર્શનેના પ્રામાણિક થડ પણ અભ્યાસ સિવાય જૈન સાધુ પિતાના તત્વજ્ઞાનને પૂરેપૂરું માનતા હોય છે. ભાષા, વ્યાકરણ, કાવ્ય, કેષ એ પણ એમના શીખવાના વિષય છે, પણ તેમાં કોઈ નવા યુગનું તત્ત્વ દાખલ જ નથી થયું. ટૂંકમાં, જૈન સાધુઓની શિક્ષણપ્રણાલીમાં જેકે અનેકાંતવાદનું વિષય તરીકે સ્થાન હોય છે, છતાં એ પ્રણાલીમાં અનેકાંતની દૃષ્ટિ જીવંત