Book Title: Vijay Prashasti Sar
Author(s): Vidyavijay Muni, Harshchandra Bhurabhai
Publisher: Jain Shasan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022726/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // // vijayaprazastisAra // kartA AcAryopAsakaH-muni vidyAvijaya / lakhanaU nivAsI bAbU dIpacandajI sundaralAlajI, zrImAla kI sahAyatA se zAha-harSacandra bhUrAbhAI sampAdaka 'jainazAsana' ne prakAzita kiyA / vIra saM0 2436 san 1612 zrI dAmodara presa lakhanaU meM esa. ena. zarmA dvArA mudrita / iseDic CO Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahama samarpaNa paropakAra parAyaNa, dharmadhuraMdhara, zAsana rakSaka, pUjyapAda mAtaH smaraNIya, zrIguru varya samIpeSu ! guru deva! paramAtmA vIrake zAsanakI unnati ke liye, jaina sAhitya ke pracArake liye, Apa zrImAn kA avizrAnta udyoga aura prazaMsanIya prayatna sarvasAdhAraNa para vidita hai kisI se chipA nahIMhai / 'savI jIva karaMzAsanarasI' isalo. koktiko Apane caritArtha hI kara diyA hai| itanA hI nahIM ? mere jaise pAmaroM ke uddhArake liye jisa 2 bhAMti se-jisa 2 prakAra se ApazrIne anugraha kiyAhai, vaha sarvayA anirvacanIya hai| ina upakAroM se anugRhIta hotA huA isa choTIsI pustaka ko Apa kI sevA meM Adara pUrvaka samarpaNa karatA huuN| saba prakAra se ApakA vidyAvijaya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra vizArada-jainAcArya zrI vijaya dharma sUri mahArAja / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI graham // zrImadvijayadharmasUribhyonamaH / * upodghAta * isa bAta ke kahane kI AvazyakatA nahIM hai ki - zrAtmahita aura parahita sAdhana karane vAle zuddhacaritravAn mahApuruSoM ke jIvanacaritra ke adhyayana se manuSyajAti ko jitanA lAbha huA hai aura ho sakatA hai, utanA kisI anya sAdhana se nahIM ho sakatA / jIvanacaritra mohAndhakAra meM par3e hue logoM ko jJAna prakAza meM lAne vAlI eka apUrva vastu hai / jIvanacaritra Antarika sadguNa rUpa svacchatA aura durgaNarUpa malInatA dikhAne vAlA adbhuta darpaNa haiM / saMsAra meM jitane ziSTa puruSa hue haiM, sabane apane sAmane kisI Adarza puruSa kA jIvana caritra hI rakha kara unnati ke mArga meM praveza kiyA hai / yaha bAta svAbhAvika aura anivArya haiM ! binA kisI Adarza ke manuSya kucha kara nahIM sakatA / manuSya kA AcaraNa Adarza ke anusAra hI hotA hai| aise avasara meM mahA puruSoM kI jIvanI sarva sAdhAraNa manuSyoM ke caritra sudhArane meM kahA~ taka upayogI hosakatI hai ? isa bAta ko sahRdaya pAThaka svayaM anubhava kara sakate haiM / isa pustaka meM varNita caritra nAyakoM ke AcaraNa se manuSyamAtra asIma lAbha uThA sakate haiM / yaha saba ke mananayogya rahasya hai| mukhya tathA jagadguru zrI hIravijayasUri, zrIvijaya senasUri tathA zrIvijayaMdevasUri-ina tIna mahAtmAoM ke pavitra caritroM se yaha graMtha guMphita hai / ye mahAtmA vikramIya solahavIM aura satarahavIM zatAbdiyA~ meM hue haiM / bAlapana meM virakta hokara dIkSA ke uparAnta hamAre tInoM caritra nAyakoM ne zAsana unnati ke liye kitanA ghora prayatna kiyA thA unakA zAsana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta / prema kitanA har3ha aura pragAr3ha thA-samrATa akabara jaise narapAloM ko pratibodha karane meM kitane sAhasa aura utkarSa kA una mahAnubhAvoM ne paricaya diyA thA, evaM usa yavanarAjyatvakAla meM svadharmarakSA ke lie yaha loga kaise udyata the yaha saba bAte sUkSmatayA isa grantha meM nigadita hai| sutarAM yaha bhI jJAta hogA ki-ve mahAnubhAva aise dhuraMdhara AcArya hone para bhI tapa-japa-saMyama-tyAga vairAgya meM kaise sudRr3ha the? / punaH isa pustaka ke avalokana se aitihAsika viSaya ke bhI bahuta saMdigdha rahasyoM kA patA laga skegaa| isa pustaka ko maine 'zrIvijayaprazasti' nAmaka mahAkAvya ke AdhAra para nirmita kiyA hai| aura katipaya anya pustakoM se bhI sahA. yatA lI hai| tisa para bhI yadi kisI azuddhi ko koI pAThaka sapramANa sUcita kareMge to maiM dvitIyAvRtti meM use saharSa sudhArane kI ceSTA kruuNgaa| - isa graMtha ke nirmANa karane meM mere suyogya jyeSTha bandhu, nyAya zAstra ke dhuraMdhara vidvAn mahArAja zrIvallabhavijaya jIne bahuta sahAyatA pradAnakI hai ataeva maiM ApakA anugRhIta huuN| yadyapi merI mAtRbhASA gujarAtI hai, tathApi isa pustaka ko maine hindI meM likhane kA sAhasa kiyA hai / ata eva isameM bhASA saMbandhI aMzuddhiyA~ kA bAhulya honA sambhava hai / AzA hai ki pAThakavRnda una azuddhiyA~ kI mora dRSTipAta na karake pustaka ke sArahI ko grahaNa kreNge| kArtikI pUrNimA / bIra sambat 2436 tA024-11-12 kartA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham zrImadvijayadharmasUribhyo nama : 'vijayaprazastisAra'. * pahalA prakaraNa * ( vijayasena sUrikA janma aura 'kamA ' zeThakI dIkSA). jisa samaya medapATa (mevADa ) deza, karNATa-lATa-virATa-ghanaghATa-saurASTra-mahArASTra-gaur3a caur3a-cIna-vatsa matsya-kaccha-kAzI. kozala-kuru aMga-baMga-dhaMga aura maru Adi dezo meM sabase bar3ha kara pradhAna ginA jAtA thA, jisa samaya usakI bhUmi rasa pUrNa thI, jisa samaya usa deza ke samasta loga Rddhi samRddhi se kuberakI spardhA kara rahe the aura jisa samaya vahAM ke nivAsI ( raMka se lekara rAya paryanta) nIti-dharma kA samyakprakAra se pAlana kara rahe the, usa samaya, ekaroja mAkAza meM bhramaNa karate hue aura nAnAprakAra kI bhUmi ko dekhane kI icchA se 'nArada muni isa medapATa( mevAr3a )deza meM pAe / isa deza kI unnati aura svAbhAvika saralatA se Apa adhika prasanna hue aura Apane isa vizAla pradeza meM kucha kAla taka nivAsa bhI kiyaa| kyoMki vahA~ Apake nAma se eka nagara basa gayA jisakA nAma 'nArada purI' pdd'aa| isa alaukika nArada purI kA yathArtha varNana honA kaThina hai / kyA yaha lekhanI isa kArya ko acchI taraha kara sakatI hai ? kabhI nahIM / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra | isa nArada purI ke pAsa eka parvata ke zikhara para bhI pradyumna kumAra ne zrI nemInAtha bhagavAn kA eka caitya (mandira) banavAyA / aura unhoM ne isa mandira meM bahuta hI manohara aura netroM ko Ananda denevAlI zrI nemInAtha bhagavAna kI pratimA sthApita kI / pradyumnakumAra isa bhagavAn ke dhyAna ko apane antaHkaraNa se dUra nahIM karate the aura aharniza dharma bhAvanA meM samaya kA sadupayoga karate the / isa nArada purI meM eka kamA' nAma ke zeTha rahate the / unakI 'koDImadevI' nAmakI eka dharmapatnI thii| ina donoM kI deva meM devabuddhi, guru gurubuddhi aura dharma para bhI pUrNa zraddhAthI / arthAt yaha donoM samyakta yukta the | kyoMki zrI hemacandrAcArya prabhu kahate haiM ki: " yA deve devatA buddhi gurau ca gurutAmatiH / dharme ca dharmadhiH zuddhA samyaktvamidamucyate // 1 // D ina donoM kI zrIjinezvara meM parama bhakti aura sAdhujanoM meM parama prIti thI / mana, vacana, kAyAse yaha donoM dharma pracAra ke vIra rUpahI horahe the / audArya, zaurya gAMbhiryAdi uttamottama guNa to mAno inake dAsa hokara rahate the / isa dampatI ke putra sukhakA saubhAgya nahIM prApta aura isa kAraNa yaha bar3e duHkhI rahate the / kintu donoM mokSa ke abhilASI hone se apane dravya ko*sAta kSetroM meM kharcete the aura kliSTa karmoM ko kSaya karane vAle tapameM lavalIna rahate the / aura yaha donoM sabaMdA bar3I zraddhA pUrvaka paJcaparameSThI maMtra kA dhyAna karate the / thA eka samaya kI bAta hai ki koDIma devI nitya niyamAnusAra eka roja paJcaparameSThI kA dhyAna karatI huI nidrA ke adhIna ho gaI ! isa devI ne rAtri meM eka svapna dekhA / kyA dekhatI hai ki * sAdhu, sAdhvI, bhAvaka, zrAvikA, jinabhavana, bimba aura jJAna Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA prkrnn| eka bar3A bhArI siMha, sAmane khar3A hai jo ki hastiyoM ke trAsa kA nidAna bhUta garjanA ko karatA hai, jisakA raMga sarvadA sapheda hai| jisane apanA mu~ha nikAsA hai / jisakA bar3A bhArI pUMcha nolAkAra huA hai / isa prakAra ke svapna ko samyakprakAra se dekhatI huI AnaMda se bharI huI koDIma devIne nidrA ko tyaagaa| prAtaHkAla uTha kara usane apane pati ko namaskAra karake rAtri meM dekhA huA svapna nivedana kiyA / kyoMki pativratA-satI strI ke liye to svapna apane pati ko hI kahane yogya haiN| 'kamA zeTha ne isa utsama svapna kA phala bar3e bicAra pUrvaka kahA ki-" he priye ! isa uttama svapna ke phala meM tujhe putrotpatti ho. gii|" basa ! isa kathana ko sunatI huI koDIma devI atIva prAnaMda meM nimagna hogaI / basa usI roja se devIne garbhako dhAraNa kiyaa| jaba uttama jIvakA janma hone vAlA hotA hai taba mAtA ko usamo. tama dohada (garbha lakSaNa ) utpanna hote haiM / isa garbha ko dhAraNa karane ke bAda koDIma'devI ko bhI uttamottama dohada utpanna hone lge| jaisA ki usake citta meM isa bAtakI balavatI icchA huI ki mai garIba logoM ko dAna hU~ / jinezvara bhagavAnkI pUjA kruuN| munirAja ke dvArA bhagavAnakI vANI kA pAna karUM / pavitra munirAjoM ko dAna duuN| zrIsaMghameM svAmI vAtsalya kruuN| tIrtha yAtrA karUM , ityAdi / kamA zeTha ne vipula dravya se apanI zaktyanusAra ina icchAoM ko pUrNa kiyaa| devI bhI garbhavatI strI ke yogya kAryoM ko karatI huI jisameM kisI prakAra se bhI garbha ko takalIpha na ho usI prakAra yatna pUrvaka rahane lgii| dina-pratidina garbha bar3hane lgaa| anukrame koDIma devI ne vi. vikrama saMvat 1604 mitI phAlguna zukla pUrNimA ke dina uttamaH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / lakSaNopeta putrako janma diyA / isa bAlaka ke mukha para sUryake samAna teja camakatA thA / sUti kA gRha inhI bAlaka ke teja se dedipya. mAna ho rahA thaa| kamA zaTha ke kula meM-mitra maNDala meM asIma AnaMda chA gayA / zeThane bar3A bhArI janmotsava kiyA / apane nagara ke saikar3o yAcaka dhanI kara diye aura vahAM ke rAjA udayasiMha se prArthanA karake yA dravya se jisa prakAra hosakA bahuta se kaidI kArAgAra se chur3avA diye| bAlaka dina-pratidina bar3hane lgaa| saba loga isako dekhakara AnaMda meM nimagna hojAne lge| jagat ke isa naye atithi ke utta. mottama lakSaNa aura caSTAeM dekha kara sAmudrika zAstrI loga kahane lage ki-'yaha bAlaka isa bhUmaMDala meM jIvoM ko mokSa mArga ko dikhAne vAlA eka dharma guru hogA' / putra ko uttama lakSaNoM se vibhUSita dekha kara usakA nAma 'jayasiMha' rakkhA gayA / atyanta Azcarya ko karane vAlI pratibhA vAlA yaha bAlaka dina para dina bar3hane lagA / jayasiMha ke utpanna hone ke bAda isa gAMva kI unnati apUrva hI rUpa meM hone lagI / ataeva yaha bAlaka sAre nagara ko priya humA / yaha 'jayasiMha' bAlaka jaba par3hane ke lAyaka huA, taba mAtA pitAne isa ko zubha muhUrta meM bar3e mahotsava pUrvaka pAThazAlA meM baitthaayaa| buddhivAna 'jayasiMha' buddhi ke prAdhikya se uttarottara apUrva vidyAoM kI zikSA grahaNa karatA huA Age bar3hA / jaba vaha apane adhyApaka se thor3e samaya meM sampUrNa vidyAoM ko grahaNa kara cukA taba unake mAtA-pitA ne jayasiMha ke vidyA gurukA dravyAdi. ka se bahuta satkAra kiyaa| - priya pAThaka! dekhiye kyA hotA hai ? jayasiMha abhI to bAlyAvasthA meM ho hai| mAtA pitA kI sevA-bhakti kucha bhI nahIM kI hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahalA prakaraNaM / 5. pitA ko eka putra kI lAlazA thI, vaha saMpUrNa pUrI ho gaI hai / pi tAne abhI to putrakA sukha kucha bhI nahIM liyA hai / kevala usa ke mukhacandra kA darzana mAtra kiyA hai| aisI avasthA meM 'kamA ' seTha kyA socate haiM ? " mujhe eka putra kI icchA thI so dharma ke prasAda le pUrNa huI hai / putra avasthA ke lAyaka hone AyA hai / aba maiM isa asAra saMsAra ko tyAga karake mokSa ko dene vAlI dIkSA ko grahaNa karUM " dekhiye ! pAThaka : kaisI saMtoSa vRtti hai ? uttama jIvoM ke to yahI lakSaNa haiM? seTha ko isa asAra saMsAra se viraktabhAva paidA huA / eka dina kI vAta hai-' kamA' seTha ne bar3I gaMbhIratA ke sAtha apanI dharma patnI se kahA ki - " he priye ! he bhAyeM ! tumheM eka putraM huA hai, aba tuma saMtoSa vRtti ko dhAraNa karo / maiM aba tumhArI anumati se tapagacchanAyaka guruvarya zrIvijayadAnasUrazvira ke pAsadIkSA grahaNa karUMgA / " pati ke yaha vacana koDamadevI ko tar3ita pAta samAna lage / ina bacanoM ko sunakara satIoM meM zaMkhara samAnaM koDImadevI bolI ki - " he svAmin ! he Iza ! jaise binA candrama kI rAtri sukha dAyaka ho nahIM sakatI hai, vaise Apake vinA ajJAna meM rahI huI maiM kyA karUMgI ? merI kyA gati hogii| 1 satInoM ko mAtA zaraNa nahIM hai | pitA zaraNa nahIM hai / putra zaraNa nahIM hai / aura bhAI bhI zaraNa nahIM / kintu satIoM ke liye to eka pati hoM zaraNa hai / ataeva he svAmin ! Apa ke sAtha meM hamArA bhI manuSyaM janma kA phala, tapasyA kA AcaraNa hI honA ucita hai / arthAta yaha 'prANa priya ' jayasiMha ' bAlaka ke sAtha maiM bhI Apake prasAda se zrApake sAtha meM tapasyA aura vrata aMgIkAra karUMgI " / 5 isa prakAra ke vilApa yukta vacanoM ko suna karake seTha ne kahA ki " he bhArye ! jaise sarpa kaMcukI ko chor3a detA hai vaise hI maiM bhI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / gArhasthya ko tyAganA cAhatA huuN| itanA hI nahIM kintu yaha vicAra merA nizcita hai / he prANa piye ! yaha jayasiMha abhI bAlaka hai, a. ta eSa tU isakI rakSA kara aura isake sAtha tU ghara meM raha / jaba yaha bAlaka bar3A hojAya taba tujhe dIkSA grahaNa karanI ho to karanA / abhI tere liye yaha anucita bAta hai| aise bAkyoM ke samajhAne para koDImadevI ne apane patiko dIkSA lene kI mAjhA dii| isa samaya meM tapagacchanAyaka zrI vijayadAnasUri jI stambha tIrtha meM virAjamAna the / aba 'kamA 'zeTha dIkSA lene ke irAde se nAradapurI se zubha muhUrta meM ravAnA hokara thor3e dinoM meM stambha tIrtha gae / vahAM Akara AcArya mahArAja se prArthanA kI ki " he prabho ! he bhaTTAraka pUjyapAdA ! dIkSAdAna se mujhe anugraha ka. riye!" tadanantara prAcArya zrIvijayadAnasUrIzvara ne saMvata 1611 kI sAla meM zubha divasa meM inako dIkSA dI / ava kamA zreSThIM 'muni' hue / khar3aka kI dhAra kI taraha cAritra ko pAlana karane lge| dharma ke mUlabhUta vinaya kA sevana karane lge| aura dRSTha mana se pUrva RSiyoM ke sadRza 'sAdhu' dharma kA pAlana karate hue picarane lge| , eka dina apane bhaginIpati 'kamA' zreSThI ne 'dIkSA grahaNa kI hai ' aisA suna karake pallIpura (pAlI ) nagara se 'zrIjayata' nAmake saMghapati koDImadevI ko milane ke liye 'nAradapurI' pAe vahAMpara kucha roja rahakara jayasiMha aura unakI mAtA koDImadevI ko ghaha zreSTI apane gharapara lAe / meru kI guphA meM jaise kalpavRkSa mArai parvata kI guphA meM jaise kezarI siMha nirbhaya hokara rahatA hai, usI taraha isa pallIpura (pAlI ) nagara meM 'jayAsiMha kumAra ' apanI mAtA ke sAtha atyanta harSita ho rahane lage aura nagara nivAsiyoM ko mAnanda dekara samaya vyatIta karane lge| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA prkrnn| ava isa prakaraNa ko yahAM chor3a karake dUsare prakaraNa meM prasaMgA. nusAra zrImahAvIra svAmI kI pATa paraMparA dikhAkara, mAge phira isI bArtA kA vivecana kiyA jaaygaa| . dUsarA prkrnn| (zrIsudharmAsvAmI se lekara zrIvijayadAnasUriparyanta pATaparaMparA aura zrItapagacchakI utpatti ityAdi / ) priya pAThaka ! bhagavAna zrImahAvIra deva kI pATa para pahale pahala gaNako dhAraNa karane vAle, ahiMsA,satya,asteya, brahma aura akiMcana rUpa pAMca mahAvrato ko pragaTa karane aura pAlana karane vAle zrIsudharmA svAmI hue / tadanantara ' zrIjambUsvAmI ' hue / isake bAda prathama zrutakevalI 'zrIpramavasvAmI' hue / prabhavasvAmI ke bAda 'zrIsayya. mbhavasUri' hue / jina sayyambhavasUrike gRhasthAvasthA meM zrIzAMtimAtha bhagavAna kI pratimA se mithyAtvarUpI andhakAra dUra hogyaa| isa pATa para 'zrIyazobhadrasUri' hue / tadanantara 'zrIsambhUtiSijaya AcArya' aura upaslaggaharastotrale marakIkI vyAdhi ko dUra karane dhAle 'zrIbhadrabAhusvAmI' hue / yaha donoM gurubhAI the| inhoM meM zrIsambhUtivijaya paTTadhara jAnanA cAhiye / bhImadrabAhusvAmI gaccha kI sAra-saMbhAla karane vAle the, ataeva donoM ke nAma pATa para likhe jAte haiN| ina donoM ke pATa para antima zrutakevalo 'zrIsthulImadra' hue / bhIsthUlibhadra svAmI ke bAda inake mukhya ziSya AryamahAgirI aura zrIAryasuhAsta ke nAmake do pratibhAzAlI puruSa AThavI pATa para hue / AThavI pATa para ina donoM ke hone ke Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / bAda 'susdhita' aura 'supratibuddha' isa nAmake do prAcArya hue / ina donoM ke dvArA 'kauTika' nAmakA gaccha calA / kyoMki aisA kahA jAtA hai ki inhoM ne eka koTi bAra sarimaMtra kA smaraNa kiyA thaa| yahAM para yaha vicAraNIya bAta hai ki zrIhemacandrAcArya to 'susthita supratibuddha' aisA akhaMDita nAma vAle eka hI muniko mAnate haiM / kyoMki zrIhemacandrAcArya prabhune apane triSaSThizalAkA puruSa caritra kI prazasti meM likhA hai kiHajani 'susthitasupratibuddha' ityabhidhayA''ryasuhastimahAmuneH / zamadhano dazapUrvadharo'ntipada bhavamahAtarubhaJjanakuJjaraH // 1 // : aba gurvAvalI meM to do alagna 2 suri kahe hue haiM / 'vijayaprazasti' granthakArane bhI tadanusAra do pRthak nAma ginAe haiN| ina koTika gacchameM kramase 'zrIindradinnasari' 'zrIdinasUri' aura 'zrIsiMhagiri' hone para dazapUrva dhara 'zrIvajrasvAmI nAma ke prAcArya terahamI pATapara hue / isa vajrasvAmIne bAlyAvasthAmeM hI prAcArAGgAdi gyAraha aMgoM ko nirdambha ho ke, pAriNAmikI buddhi se aura padAnusAriNI labdhi karake kaNThAna kiye the / zrIvajra svAmI kI khyAti se isa jagata meM vajra zAstrA prasiddha huI / isa dhajra zAkhA. kI kIrti adyAvadhi logo meM vidyamAna hai / vajrasvAmI ke ziSyoM meM mukhya ziSya 'zrIvajUsena' gaccha ke nAyaka hue / ina 'zrIvAsena sUri ko 'nAgendra', 'candra', 'nivRti', aura 'vidyAdhara' nAma ke cAra ziSya the| ina cAroM ke nAma se cAra kula utpanna hue / jaise kinAgendrakula, cAndrakula, nivRtikula aura vidyAdhara kula / ina cAra kuloM meM bhI cAndrakula jagata meM bahuta prasiddha hai / isa cAndrakula ke utpAdaka zrIcandrAcArya se anukrama karake 'zrIsAmantabhadra suri, 'zrIvRddhadevasUri', 'zrIpradyotanasUri', 'zrImAna devasUri', zrImAnatu. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dUsarA prkrnn| sUri', 'zrIvIrasUri', zrIjayadevasUri', zrIdevAnandasUri ', 'bhIvikramasUri', 'zrInarasiMha sUri', 'zrImamudrasari', 'zrImAnadevasUri', 'zrIvibudhaprabhasUri', 'zrIjayAnandasUri', 'zrIraviprabhasUri', 'bhI. yazodevasUri', 'zrIpradyumnasari ', 'bhImAnadevasari', 'bhIvimalacandrasUrI', 'zrIudyotanasuri', 'zrIsarvadevasUri', 'zrIdevasUri', 'zrImarSadeSasUri', 'zrIyazobhadrasUri ', ' zrInemicandrasUri', 'zrI. municandrasUri ', 'zrIajItadevasUri',aura zrIvijayasiMhasari' mahodayoM ke hone ke bAda prAraMbha se tetAlIsamI pATapara pakahI guru ke ziSya zrIsomaprabhasUti aura zrImaNiratnasUrIzvara hue / tadantara isa pATadhara cAndrakula rUpI samudra meM candra samAna zrIjagaccandramunIzvara hue| bhIjagaccandrasUrIzvara ne bAraha varSa paryanta AyaMbila tapa kI prA. rAdhanA kI / isa tapa ke pratApa se pRthIpara kalaMka' nAza huA arthAta vaha " tapA" aisI khyAti saMsAra meM pragaTa huii| saMvata1285 ke sAla se bhIjagaccandrasari se isa jagata meM 'tapagaccha' kI prasiddhI huii| isa tapAgaccha se bar3hakara anyatra samyakacaraNa-karaNa-samAcArI rUpa kriyA hai hI nhiiN| aba isa cavAlIsamI pATapara hue jagaccandrasUrise anukrameNa 'bhIdevendrasUri, ''zrIdharmaghoSasUri, ''zrIsomaprabhasUri,' 'zrIsomatilakasUri, ' ' zrIdevasundarasUri, ' 'bhIsomasundarasUri,' 'zrImunisundarasUri,' 'zrIratnazekhara sUri,' 'zrIlakSmIsAgarasUri,' 'zrIsumatisAdhusUri, ' mahodayoM ke hone ke bAda pacavanavIM pATapara sU. rIzvaroM meM zreSTha ' zrIhemavimalasUri' hue / aura inakI pATarUpa kuMbhadezameM 'bhImAnaMdavimalasUri' virAjamAna hue / yahI zrImAnaMdavimalasUri saM0 1582 meM eka dina pacana nagara ke nikaTa zrIvaTapallI nagarI meM apane ziSya parivAra zrIvinayabhAva paNDita AdikoM ko sAtha meM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / lekara padhAre the| isa samaya meM sAdhuoM meM parigraha aura kriyA meM zithilatA kI vRddhi hogaI thI; ataeva ina prAcArya mahArAjane upayogI prastra, pAtra aura pustaka ko chor3akarake dUsare saba parigrahoM ko haTAyA aura kriyA meM bhI yathocita sudhAra kiyaa| pUjya munivaroM kA aura vizeSa karake prAcAryAdi ucca padavI dhAraka mahAgajoM kA isa ora dhyAna honA ucita hai| pUjyo ! vartamAna samaya bhI aisAhI AyA hai jaisA ki zrImAnavimalasUri ke samaya meM AyA thA / Ajakala dhArmika bAtoM meM aneka prakAra kI zithilatA de. khane meM ArahI hai / inakA adhika varNana karake nindA stuti karane kA yaha sthala nahIM hai| idAnIntatra doSoM ko dekhakara yaha saba loga svIkAra kareMge ki vartamAna samaya meM uparyukta donoM bAtoM meM sudhAra karane kI bahutahI AvazyakatA hai| bhImAnaMdavimalasUrijI kI taraha isa samaya meM bhI koI sUrIzvara yA muni maNDala nikala par3e to kyAhI a. cchA ho? astu! .. zrImAnaMdavimalasUri jIne apanI upadeza zakti se kutirthiyoM kI yuktiyoM ko naSTa karake zuddha mArga kA prakAza kiyaa| isa sUrIzvara ke prabhAva se hajAroM jIvoM ne zAna-darzana-cAritrarUpa ratnatraya prApta kiyaa| sivAya isake aSTa pravacana mAtA meM yatnavAna bhImAnaMdavimalasUri ne chaha, aTTama, AlocanAtapa, vizasthAnakatapa , aSTakarmanAzakatapa, Adi tapasyA ke dvArA apane zarIra ko kRza karane ke sAtha apane pApoM ko bhI bhasma kara diyaa| jisa pUjyapAda ne bhItapAgaccharUpa prAkAza meM udayAvasthA ko prAptakara zrImahAbIradeva kI paramparArUpa samudra ke taTako a. tyantahI ullAsa se alaMkRta kiyA / yaha sUrIzvara ne, apanI pATapara prAcAryavarya zrIvijayadAnasUri ko sthApita karake saM0 1596 meM samAdhI ko bhajate hue, ahamadAbAda ke nikaTa nijAmapura nagara meM isa martyaloka ko tyAga karake devaloka ko alaMkRta kiyaa| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA prakaraNa / 11. AcArya bhISijayadAnasUrIzvara isa bhUmaMDala meM aneka jIvoM ko zuddha mArga ko dikhAte hue vicarate rahe / Apane ekAdazAMgi kI aura bAraha upAMga kI pratiyAM ko apane hAtha se kaIbAra zuddha kiyA / isa bhIvijayadAnasUrijI kI kriyA, svabhAva aura AcAra kurAnatA ko dekhane vAle loga bhIsudharmAsvAmI kI upamA ko dete the / eka dina kI bAta hai ki zrIvijabaMdAnasUriprabhu marudeza ko alaMkRta karate hue kramazaH 'ajamerudurga' (laukika puSkara tIrthake nikaTa) M padhAre isa durga meM rahane vAle binapratimA ke zatru 'lukA' nAmaka kumati ke rAgI logoMne krura grAzaya aura dveSa buddhi se duSTa vyantara bhUta-pizAca vAlA makAna vijayadAnasUrijI ko Thaharane ke liye dikhaayaa| sUrIzvarane bhI apane ziSya maNDala ke sAtha uti makAna meM nivAsa kiyA / usa makAna meM rahane vAle duSTa devAne manuSyAko mArane kI ceSTA ve zurU kI / the aneka prakArake vibhatsarUpoM ko dhAraNa karake usa samudAya ke sAdhuoM ko DarAne lage / ekadina yaha bAta sAdhuoM ne apane cAcArya mahArAja ko nivedana kI / zrAcArya mahArAja ne apane manameM vicAra kiyA ki jaise pAnI ke pravAha se vandi kA nAza hotA hai vaise puruSa ke prabhAva se yaha vighna bhI prApa hI saba zAnta ho jAya~ge / usa roja rAtako sAdhu loga Avazyaka kriyA - paurasI Adi karake so gaye / kintu hamAre sUrIzvarajI nidrA na lekara suri maMtrakA dhyAna karane lage / usa samaya zrIvijayadAna sUrIzvara ke sAmane dhITa hote hue, hAsya karate hue,' rudana karate hue, pRthvI para jora se girate hue, aneka prakAra ke viruddha zabda karate hue, nAnA prakAra kI krir3AoM ko khelate hue aura bAla ceSTAoM ko phailAte hue ve devatA loga bhAne lage / kintu una devoM kI sabhI ceSTAeM sUrIzvara ke sAmane vyartha hogaI / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AL .. 12 vijyprshstisaar| sUrIzvara apane dhyAna meM aise nimagnathe ki ina kriyA se kiMcimmAtra bhI vicalita nahIM hue aura barAbara apanA zuddha bhAva dhAraNa kiye mAsana para virAjate rahe / jaba nagara pAsI aba logoM ko yaha vizvAsa huA ki sUrizvara ke prabhAva vyantaroM kA sarvadA ke liye vighna dUra hogyaa| taba loga muktakaNTha se prazaMsA karane lage "aho! ina munirAjoM kA kaisA prabhAva hai ? kaisA tapasteja hai ? sabhI loga rAgI hogae / jaise sarpa apanI kaMcukI ko zIghra tyAga kara detA hai usI taraha vahI logoM ne kumati-kadAgraha ko tyAga karake vizuddha mArga ko aMgIkAra kiyaa| bhIvijayadAnasUrIzvara ne gujarAta pattana nagara-gAndhAra baMdaramahIzAnaka-vizvala magara evaM maru deza meM nAradapurI, zivapurI mA. di nagaroM meM, tathA medapATa (mevAr3a) meM ghATapura, citrakuTa durga mAdi meM, isI prakAra mAnava deza meM dadhyAlayapura Adi sthAnoM meM aneka jinarSiyoM kI pratiSThA karAI / sAthahI sAtha apane upadezase hajAroM jIpoM ko pratibodhita kiyaa| aise hI aneka kAryoM ko karate hue zrIvijayadAnasUrIzvara pRthvItala meM vicarate rahe / kahanA paramAvazyaka hai ki zrIvijayadAnasUri gaccha ke nAyaka, dhuraMdhara prAcArya hone para bhI prApa tyAga-pairAgya meM bhI kisI se kama nahIM the| isa bAtakI pratIti isI se hI hotI hai ki mApa ghata-dugdha. dadhi-gur3a-pakkAna-taiTha ye chaH vikRtioM meM se sirpha ghatahI ko grahaNa karate the / kahiye / kaisA vairAgya hai ? kaisI tyAga vRttihai| aba yaha prakaraNa yahAM hI samApta karake, Age ke prakaraNameM zrIvijayadAnasUrIzvara ke paTTadhara zrIhIravijayasUri jI itvAde kA varNana kiyA gayA hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA prakaraNa / tIsarA prkrnn| (hIravijayasUri kA janma, dIkSA, paNDitapada, upAdhyAyapada, prAcAryapada ityAdi) . bhIhIravijayasari kA janma suprasiddha gujarAta deza ke bhUSaNarUpa pralhAdapura (pAlanapura ) meM huA thaa| pralhAdapura ke viSaya meM eka pesI kathA hai: "prAcInakAla meM eka pralhAda' nAmakA rAjA huA thaa| usa rAjAne zrIkumArapAla rAjAkI banavAI huI suvarNamayI bhIzAntinAthabhagavAna kI pratimA agni meM galAdI / aura usakI vRSa banAkara maccalezvara ke sAmane sthApita kiyaa| aba isa pApase rAjAko mahAduSTa-ekA roga utpanna huaa| isa roga ke kAraNa rAjA kA teja lAvaNya ityAdi jo kucha thA saba naSTa hogayA / rAjA ne apane nAma se pralhAdapura (pAlanapura) nAmakA grAma bsaayaa| isake bAda zrI zAntinAthaprabhukI mUrtiko galAdenele jo pApa lagAyA usakI zAnti ke lie rAjA ne apane nagara meM zrIpArzvanAthaprabhu kA bhIpralhAdanavihAra' nAmakA caitya bnvaayaa| isa mandira ke banavAne ke puNya se rAjA kA roga zAnta hone lgaa| aura kucha dinoM ke bAda rAjA ne apane asalI rUpa tathA gavaNya ko prApta kiyA / sAre nagara ke loga isa pArzvanAthaprabhudarzana se sarvadA apane janma ko kRtArtha karane lge|" . isI nagara meM eka 'kuMrA' nAmakA zreSThI rahatAthA / yaha sApuruSa zreSTa buddhi, dayA-dAkSiNya-nirlobhatA-nirmAyitA-ityAdi sadguNoM se alaMkRta thaa| itanA hI nahIM yaha seTha brahmacArI gRhasthoM meM eka ziromaNi ratna thaa| isa mahAnubhAvako eka 'nAthI' nAma kI bar3I Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / muzIlA kI thI / yaha pativratA apane pati ke sAtha mAMsArika sukhoM ko mAnanda anubhava karatI thii| isa dharma parAyaNA mAthIdevI ne uttama garbha ko dhAraNa kiyA / jisa prakAra zukti meM muktAphala dina-pratidina bar3hatA hai| usI prakAra garbhavatI kA garbha bhI dina paradina bar3hane lagA / isa uttama garbha ke prabhAva se zeTha ke ghara meM addhi-samRddhi kI adhika vRddhi ho gii| __ navamAsa pUre hone ke anantara saM0 1553 ke mArgazirSa sudIra ke dina isa devIne uttamottama lakSaNopeta putra ko janma diyaa| zeTha ne isa putrake janmotsava meM bahuta hI uttamottama kArya kiye / zeTha ke vahAM kaI dinoM taka maMgalagIta hone lage / yAcakoM ko aneka prakAra se dAna die / sAre nagara ke bhAvAta vRddha bAba prasanna mana hokara usa mahotsava meM sammilita hue / 'uttama puruSoM kA janma kisa ko bhAnaMda dene vAlA nahIM hotA hai ? candramA kI kalA ke samAna dina pratidina yaha pratibhAzAlI bAlaka bar3hane lagA / jo loga isako dekhate the vo yahI kahate the ki yaha bhAratavarSa kA apUrva tejasvI hIrA hogA / isa bAlaka kI mAtA ne svapna meM 'hIrarAzI' hI dekhIthI / putra ke uttamottama lakSaNa bhI chipe hue nahIM the| arthAta vaha hIre kI taraha camakatA thA / basa kahanA hI kyA thA? saba logoM ne mila kara isakA nAma bhI 'hIrA' rakha divA / loga ciko 'hIrajI' karake pukArate the / kAla kI mahimA aciMtya hai| humA kyA? hamAre hIrajI bhAike mAtA pitAne thor3e hI dinoM meM samyak mArAdhanA pUrvaka devaloka ko alaMkRta kiyA / kucha dina vyatIta hone ke bAda hIrajI bhAi apane mAtA-pitA kA zokadUra karake apanI bahana ko milane ke vicAra se zrImaNahilapATaka (maNahilapura pATana ) gaye / bahana apane bhAisI sundara prAkRti ko Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 tIsarA prakaraNa / dekha kara bahuta hI harSita huii| vA madhe prema kA pAna karane lgii| .. priya pAThaka ! bhava dekhiye kyA hotA hai ? / idhara munipuGgava sadguNanidhAna bhIvijayadAnasUrIzvarajI bhI usI nagara meM virAjamAna the| janma saMskAra se hamAre hIrajIbhAI kA sAdhupara pUrNa prema thA / eka roja hArajIbhAi upAzraya meM cale gae / sUrIzvara ko namaskAra karake eka jagaha baiThagae / taba sUri jI ne inhIM ke yogya bahuta hI manohara dharma dezanA dI / 'nikaTamaghIpuruSoM ke liye thor3I bhI dezanA bahuta upakAra kAraka hotI hai|' basa ! upadeza sunatehI hIrajI ko saMsArase viraktabhAva paidA hogyaa| harSa prakarSa se gada gada hokara apanI bahana ke pAsa Akarake bar3e vi.. naya bhAva se kahane lageH: "he lodari ! he bahana ! maiMne Aja saMsAra sAgarase tArane vAlI aura apUrva sumako denevAlI zrIvijayadAnasUrIzvara mahArAja ke mulAbiMda se dharma-dezanA sunI hai| aba maiM una gurUjI se avazya bakSiA grahaNa kruuNgaa| matapaya he priya bahana ! tU mujhe aashaade"| : isa bAkya ko sunate hI bahana kA kalejA bhara AyA aura vaha prabhumukhI hotI huI apane laghu bandhu ko bar3e pyAra se kahane lgii| / he priya bandho ! he komala hRdayI vatsa ! tere liye dIkSA baDehI kaSTa se sevana karane yogya hai / bhAI ! dIkSA lene ke bAda dhUpa-jAr3A sahana karanA pdd'egaa| khulAzira rakhanA pdd'egaa| keza kA luJcana karanA pdd'egaa| naMge pAMva se cakhanA pdd'egaa| ghara.2 bhikSA mAMganI pdd'egii| aneka prakArakI tapasyAmoM kA sevana karanA pdd'egaa| bAisa parisahoM ko sahanA pdd'egaa| isa liye abhI tere liye dIcA yogya nahIM hai / tU prathama to eka surastrI jaisI padamaNI strI ke sAtha zAdI karale / unake sAtha meM aneka prakAra ke sAMsArika sukhoM ko Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / bhoga le / vatsa ! jaise latA ko vRkSa prAdhAra hai vaise mere liya tU hI prAdhAra hai"| aisa 2 madhura bacanoM se samajhAne para bhI hIrajI apane vicAra meM nizcala rahA aura usane dhaMdyakI taraha vairAgya vacanarUpI auSadhi se apanI bahana ke haTharUpI roga ko dUra kiyaa| - isake bAda hIrajI upAzraya meM Akara vaMdanApUrvaka guru mahArAja se kahane lagA-'hebhagavan ! Apake pAsa maiM kleza ko nAza karane vAlI dIkSA grahaNa karane AyA hUM / merI icchA hai ki Apase maiM dIkSA grahaNa karUM / prAcAryavarya isa bAlaka ke komala bacanoM ko sunate hI harSita hogaye / kyoMki kahA bhI hai ki - 'ziSyaratnasya prAptau hi harSa-utkarSabhAg bhavet / ziSyaratna kI prApti meM bar3e logoM ko bhI harSa hotA hai / sAmudrika zAstra meM kahe ie uttama lakSaNoM ko dekha karake tapagacchanAyaka zrIvijayadAnasUrijIne nizcaya kiyA ki yaha bAlaka honahAra gacchanAyaka dekha par3atA hai| astu ! isake bAda atula dravya kharca karake eka bar3AbhArI dIkSA mahotsava kiyA gayA / khAna pAna nATaka ceTaka ityAdi bar3I dhUmadhAmake sAtha eka suMdara ratha meM baiThAkara nagara ke samasta manuSyoM se veSThita isa kumAra ko nagara ke madhya meM ho karake lecle| isa prakAra le bar3e samAroha ke sAtha vanako jAte hue bAlaka ko darzaka loga Azcarya meM hokara dekhane lge| niyata kie hue sthAna meM saM0 1566 kArtika kRSNa dvitIyA ke dina zubhamuhUrta meM hIrakumAra ne zrIvijayadAna sUrIzvara ke pAsa dIkSA grahaNakI / guru mahArAjane isakA nAma hIraharSa' rkkhaa| isake bAda yaha muni jJAna-darzana cAritrakI ArAdhanA samyakaprakAra se karate hue, gurucaraNAbiMda kI sevA meM lavalIna rahate hue guruvarya ke sAtha meM harSapUrvaka vicarane lge| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA prakaraNa / aba hIraharSamuni, prANAti pAta-mRSAvAda adattAdAna-maithuna aura parigraha viramaNarUpa pAMca mahAvratoM ko,ryAsamiti-bhASAsamiti eSaNAsamiti-nikSepaNAsati-pAriSTApanikAsamiti rUpa pAMca samiti ko,managupti-bacanagupti-kAyagupti rUpa tInagupti ko samyakaprakAra se pAlana karane lage / Apane thor3e hI samaya meM apane guru mahArAja se svazAstra kA sampUrNa abhyAsa kara liyA aura jainasiddhAnta ke pAragAmI hogae / eka dina guruvarya zrIvijayadAnasUrijI apane. antaH. karaNa meM socane lage ki " yaha hIraharSamuni bar3AbuddhimAna hai, tArkika hai, ataeva yaha agara zaivAdizAstroM ko jAnane vAlA hojAya to bahuta hI uttama ho / jagata meM yaha adhika upakAra kara sakegA, jaina zAsana kA udyota bhI vizeSarUpeNa kara skegaa|" isa vicAra ko muni mahA. rAja ne kevala mana hI mAtra meM na rakkhA, kintu isako kArya meM lAne kI bhI koziza kI / pApa ne zIghra hIraharSamuni ko dakSiNa deza meM jAne kI preraNA kI / kyoMki usa samaya meM dakSiNa meM zaivAdi zAstroM ke vecA acchera paNDita upasthita the| hIraharSa to tayyArahI the| kevala mAjhA kI hI derI thii| bhIvijayadAnasUrIzvara ne zrIdharmasAgaragaNi pramukha cAra munirAjoM ke sAtha meM hIraharSa ko dakSiNa dezakI ora bhejA / dakSiA sa deza meM eka devagirinAmakA kilA thA / vahAM jAkara ni pAMcoM R. SiyoM ne nivAsa kiyA / isa devagiri meM raha kara inhoMne cintAmaNyAdi zaivAdi zAstroM kA prakhara pANDitya thor3e hI dinoM meM prApta kiyaa| kArya siddhi hone ke bAda ye loga turantahI gujarAta deza meM lauTa pAe / jisa samaya yaha gujarAja Ae usa samaya guruvarya zrIvijayadAnasUri, gujarAta meM nahIM the kintu marudeza meM bihAra kara gaye the / ata eva guru mahArAja ke darzana karane meM utsuka bhIhIraharSamuni ne bhI marudeza prati prasthAna kiyA / thor3e hI dinoM meM nAradapurI, jahAM zrIvijayanadAnasUrI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vijayaprazastisAra zvara virAjate the, A pahuMce / basa ! kahanA hI kyA ? bar3e vidvAn aura vinayavAn ziSya ke Ane se gurumahArAja ko atyanta harSa prApta bhayA / hIraharSa ke lie to kahanAhI kyA ? isa mahAnubhAva ko to gurumahArAja ko dekhate hI harSa ke anu nikalane lage / tAtkAlika banAye hue 108 zloka kA pATha karake, baddhAJjalIpUrvaka, vidhi sahita hariharSa ne gurumahArAja ko baMdanA kii| candra ko dekha karake jaise samudrakI urmiye ullAsa ko prApta hotI hai| vaise hI putra samAna, vi. khudakalAsampanna ziSya ko dekha 2 kara guruvarya mahArAja harSita hone lge| kucha samaya bAda usI nAradapurI nagarI meM saM-1607 meM zubhadina ko dekha karake bhIRSabhadevaprabhu ke prasAda meM gurumahArAja ne ina hIra. harSa ko sabhA samakSa vidvad ' pada diyA / isa pada ko pAlana karate hue kevala ekahI varSa huA ki nAradapurI ke samasta zrIsaMghane tapagacchAcArya zrIvijayadAnasUri mahArAja se prArthanA kI ' he prabho hama logoM kI yaha prArthanA hai ki zrIhariharSa paNDita ko ' upAdhyAya' pada diyA jAya to bahutahI uttama bAta hai| gurumahAgaja ke manameM to yaha bAta thI hI aura saMghane vinati kI / sUrijI mahArAja ke vicAra aura bhI puSTa hue| isake bAda saM0 1608 mitI mAgha zukla paJcamI ke dina nAradapurI hI meM bhIsaMgha ke samakSa zrIvarakANA pArzvanAthakI zAkSI meM, bhInemina nAtha bhagavAna ke caitya meM gaccha meM upasthita samasta sAdhuoM kI anu. mati sahita zrIhariharSa paNDita 'upAdhyAya' pada para sthApita kie gye| upAdhyAya pada para niyata hone ke pazcAt sUrijIne socA ki zrItapAgaccha kA Adhipatya hIraharSopAdhyAya ko hogaa| aisA vicAra karake Apane sUrimantra kA arAdhana karanA prArambha kiyA / jaba pUre tIna Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA prakaraNA / 16 mAla hogaye, taba sUrimaMtra kA adhiSThAyaka devatA atyanta harSapUrvaka bhIsUrimahArAja ke sanmukha pratyakSa hokarake kahane lagA:-' he prabho ! hariharSa nAmaka vAcaka ApakI pATapara sthApana hone yogya hai'| basa ! itanAhI kaha karake vaha antarddhana hogayA / devatA kA uparokta bacana suna karake sUrijI ko atyanta harSa huA | Apane apane mana meM vicAra kiyA ki yaha bar3e Azcarya kI bAta hai ki isa devatAne merehI abhiprAya ko spaSTa rUpase kahA sUrIzvara ne A karake yaha bArtA apane maMDala meM prakAza kI / samasta ne yahI kahA ki "jailI ApakI icchA ho, sAdhumaNDala vaise hI kArya hogA' / isake bAda saM0 1610 mitI mArgazirSa zukla dazamI ke dina zubhamuhUrtameM mahotsava pUrvaka 'zirohI' nagara meM caturvidha saMghakI sabhA ke samakSa paramaguru zrIvijayadAnasUrIzvara ne tapagaccha ke sAmrAjyarUpa vRkSaka bIja bhUta zrIhIraharSa vAcaka koM 'prAcArya' kI padavI dI / sUripada hone ke samaya bhIhIraharSopA dhyAyakA nAma 'zrIhIravijayasUri' rakkhA gayA / priyapAThaka ! dekha lIjiye ! zrAcArya padavIyoMkI kailI paripATI thI ? / bhAgyavAn puruSa padavI ko nahIM cAhate haiM kintu padavIeM bhAgyavAnoM ko cAhatI hai / kheda kA viSaya hai ki Ajakala ke loga padavIyoM ke pIche hAtha pasAre ghUmate-phirate haiM / gRhasthoM ke saikar3oMhajAroM rupaye naSTa karavA dete haiM / phira bhI padavI milI to milI nahIM to loka meM apratiSThA hotI hai| kyA do-cAra paNDitoM ko kisI prakAra prasanna kara liyA aura isI rIti se koI bhI TAiTala pAkara kRtakRtya hojAnA hI yathArtha padavI pAnA hai 1 aisA nahIM hai, yadi ucca pada para baiThane kI icchA hai to pakSI paramAtmA ke ghara kI lene kI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijyprshstisaar| koziza karanI caahithe| bintu ThIka hai ! nirnAtha jaina prajA meM vartamAna samaya meM jo na ho so thor3A hai| ... ... .'zirohI nagara se vihAra karate hue zrIvijayadAnasUri mahA rAjane zrIhIravijayasUri ko patana (pAraNa ) nagara meM cAturmAsa karane kI prAzA dI / aura Apa svayaM kokaNa deza kI bhUmi ko pavitra karate hue sUrata bandara pdhaare| cauthA prkrnn| (zrIvijayasenasUri kI dIkSA, upAdhyAya-prAcAryapara, 'meghanI' Adi sattAIsa paNDitoM kA lupAkamata tyAganA, aura surata meM digambara paNDita, zrIbhUSaNa ke sAtha zAstrArtha karake usako parAsta karanA ityAdi) idhara 'jayasiMha' bAlaka apanI mAtA ke sAtha apane mAmA ke yahAM eza-ArAma se divasa vyatIta kara rahA hai| samasta logoM ko AnaMda de rahA hai| eka roja yaha bAlaka apanI mAtA se kahane lagA "he.janani ! he mAtaH ! aba maiM apane pitA 'kamA' RSi kI taraha janma-maraNAdi vyapattiyAM ko nAza karane vAlI dIkSA gra. haNa karane kI icchA bAlA hUM, arthAt jo mArga mere pitA ne liyA hai vahI mArga meM lenA cAhatA huuN"| ina vAkyoM ko suna karake mAtA kahane lagI " he bAlaka! tU abhI bahuta choTA hai| lohamAra kI taraha viSama bojhe vAlI aura zArIrika saukhya ko dhvaMsa karane vAlI dIkSA abhI tere bogya nahIM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA prakaraMgA / 21 hai / he putra ! tIkSNa talabAra kI dhArapara calanA sugama hai / kintu dIkSA le karake usako pAlana karanA bar3A kaThina hai / he sukumAra ! abhI tU eka manohara rUpavAlI kanyA ke sAtha bivAha karake gRhasthA vasthA kA samasta sukha bhogale / devAMganA tulya suMdara strI ke sAtha devatA kI taraha samasta sukhoM kA anubhava karale " / isa prakAra mAtAke bacanoM ko sunatA huA ' jayasiMha' bAlaka bolA " he mAtaH ! AlanopakArI zrImahAvIra devane muktimArga meM nibaddha buddhi vAle puruSoM ke liye to gRhasthAvasthA mahA pApakA kAraNa dikhalAyA hai / ataeva mujhe to aise agAravAsa kI icchA nahIM hai / vaha strI aura vaha nATaka-ceTaka, sajjana puruSoM ko varSa dAyaka nahIM hote haiN| maiM samasta prANiyoM meM adbhuta abhayadAna ko dene kI icchA karatA hUM / he ambe ! samAdhiyukta mana vAle mahAtmA puruSoM ke mArga meM calane kA merA bicAra hai aura usa mArga meM saMsAra sambandhI duSkarma - vyApAra - prayAsAdirUpa ApattieM sarvadA nahIM hai / 'ataeva merI to yahI icchA hai ki tuma bhI zIghratayA utsuka mana hojA / arthAt saMyama svIkAra karane meM merI sahAyatA kara / ina vAkyoM ko sunakara aura bAlaka kA nizcaya bicAra jAna kara eka dina isa bAlaka ko sAtha meM le karake koDimadevI ne surata jAne ke liye prasthAna kiyA / mArga meM jagaha 2 devadarzana - gurudarzana karate * hue, trasa-sthAvara jIvoM kI rakSA karate hue aura bhAvacAritra ko dhAraNa karate hue bahuta dina vyatIta hone ke bAda yaha loga sUratabandara meM jApahuMce / isa samaya sUrata bandara meM zrIbijayadAnasUrIzvara - birAjate the / apane sukumAra vayaska bAlaka ko sAtha lekara koDima devI ne guru maharAja ko vidhi pUrvaka praNAma kiyA / vinIta bhAvale hAtha jor3akara kahane lagI / merI yaha icchA hai ki isa bAlaka ke Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazAstisAra / sahita Apake pAsa caritra grahaNa karUM / Apa hama donoMpara anugraha kariye" / devI ke isa bacana ko sunakara aura manohara prAkRti yukta bAlaka ko dekhakara guru maharAja apane prataHkaraNa meM harSita hue / isa ' jayasiMha ' bAlaka ke mukha mAdhurtha meM guru mahArAja kI dRSTi bAra 2 sthiti pUrvaka par3ane lgii| isa bAlaka ke pratyeka zarIra. bacana aura gati ityAdi ko zAstrokta rItyA dekhakara guru mahArAja ne socA ki yaha bAlaka isa jagata meM prabhAvazAlI puruSa hogA / parAkramI aura apUrva kAryoM ko karane vAlA hogaa| __ yaha vicAra karate hue Apane dIkSA dene kA vicAra nizcaya raksA / bhAddhavarga eka bar3A bhArI aThAha mahotsava bar3I dhUma dhAma se kiyaa| jisakA varNana isa lekhanI kI zaktise bAhara hai / dIkSA ke dina aneka prakAra ke prAbhUSaNoM se alaMkRta 'jayasiMha' kumAra hastipara prArohaNa hokara, zahara ke samasta mArgoM meM paribhramaNa karatA humA aura atuladAna ko detA huA guru maharAja ke pAsa pAyA / niyata kiye hue sthAna meM saM0 1613 mitI jyeSTha zuklae: kAdazI ke dina zubha muhUrta meM ' jayasiMha kumAra' aura unakI mAtA koDimadevI ko dIkSA dIgaI / guru mahArAjane 'jayasiMha' kA nAma 'jayavimala' rakkhA / dIkSA dene ke antara sUrIzvara ne yaha cAtumAsa sUrata meM hI kiyA / yadyapi isa samayameM jamasiMha (jayavimala) muni hI varSa ke the tathApi apanI zuddha buddhi se unhoM ne bajrasvAmI kI taraha zAstrAdhyayana kara liyA / arthAta guru maharAja se kitanehI zAstra par3ha liye| . eka dina bhIviz2adAnasUrIzvara ne bicAra kiyA ki yaha jayavimala vinayAdi guNoMse vibhUSita hai, tIkSaNabuddhi vAlA hai, usama lakSaNa par3e haiM ataeva yaha muni hIravijayasUri ke pAsa meM vizeSa yogyatA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 cauthA prkrnn| prApta karegA' basna / yahI vicAra har3ha karake mahArAja ne jayavimala ko gujarAta jAneke liye prAkSA dii| vihAra karate hue jayavimalako u. ttamottama lAbha sUcaka zakuna hue / Apa jagaha2upadeza dAnako karate. hue bahuta dinoM me gujarAta jA pahu~ce / gujarAtameM bhI aNahilapura pATana, ki jahAM bhIhIravijayasUri jI birAjate the vahAM gae / nagara meM praveza karane ke samaya bhI jayavimala ko bahuta kucha accha2 zukana hue / prAcArya zrIharivijayasUrijI ke pAda paMkajameM namaskAra karane ke samaya bar3e harSa pUrvaka jayavimala ke mastakapara zrIharivijaya sUrijI ne apanA hAtha sthApana kiyA / isa laghumuni ko dekha kara samasta munimaNDala aura zahara ke logoM ko cita apUrva mAnanda abhivyApta ho gayA / sara loga unakI ora dekhane lage / 'jayavi. mata' muni vinaya pUrvaka zrIharivijayasUrijI se vidyA ko grahaNa karate hue vicarane lge| . idhara bhIvijayadAnasUrijI surata bandara se vihAra karate hue aura aneka jIvoM ko pratibodha karate hue 'zrIpaTapallI' nagarI meM paae| yahAM para mApane apanA aMta samaya jAnA / saMyamarUpI zikhara meM dhvajatUlya, aura pApa ko nAza karane vAlI ArAdhanA ko kiyA aura arihaMtAdi cAra zaraNoM kA dhyAna karate hue, aura cAra mAhAroM ke tyAga rUpa anazana ko karake zrIvijayadAnasUrIzvara ne saM0 1621 vaizAkha zukla dvAdazI ke dina deva loka ko bhUSita kiyA / isa svargavAsI sUrIzvarakI bhakti meM lIna isa nagara ke zrIsaMghane guru pAdukA kI sthApanA rUpa eka stUpa bhI nirmANa kiyA / aba tapAgaccha rUpI AkAza meM hIravijayasUri rUpI sUrya kA prakAza phailane lgaa| mAre gacchakA kArya prApahI meM zira para paapdd'aa| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / eka samaya meM hIravijayasUri kI icchA sUrimaMtra kI prArAdhanA karane kI huI, vihAra karate hue Apa 'DIsA' zahara meM padhAre jahAM bar3e prAstika aura dharma-priya loga rahate the| isa nagara meM sAdhusa. mudAya ko par3hAne kA, yoga vahanAdi kriyAoM ko karAne kA aura vyAkhyAna ityAdike dene kA kArya zrIjayavimala ke Upara niyata karake zrIharivijaya surijI ne trimAsika surimaMtra kA dhyAna karanA prArambha kiyA / eka dina dhyAnArUr3ha sUrimaMtra meM talAlIna sUrijI ko jAna kara sUrimaMtrakA adbhuta adhiSThAyaka devatA sarikI sAmane upasthita huvA aura bolA " he bhagavan ! ApakI pATa zrIjayavimalagaNi ke yogya hai / " isa prakAra kI deva bANI ko suna kara prAcArya bahuta prasanna hue| hIravijayasUri jI jaba dhyAna se mukta hue taba inhoM ne yahI vicAra kiyA ki-jaya vimala nAmake ziSyazekhara ko apanI pATa para sthApana karanA cAhiye / yaha vicAra Apane sAdhu-sAdhvIbhAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMghake samakSa sUcita kiyaa| kyoMki jaba taka mAnane vAloM kI ruci aura zraddhA na ho, taba taka bhArIse bhArI padavI ho to bhI usase kucha kArya nahIM nikala sktaa| prAcIna kAla meM Aja kala ke samAna niyama nahIM thA ki cAhe koI mAne cAhe na mAne, para padavI kA vizeSaNa nAma meM avazyahI lagAyA jAya gA / aba to yaha cAla hai ki padavIdhara apane ko padIyogya samajhatA hai basa vaha lambera pada apane nAma meM lagA hI khegaa| cAha koI usakI mAne yA na mAne / isase bar3ha kara zoka kI kyA ghAta hogI? dhanya hai aise mahAtmAmoM ko ki jo sacce padavI dhara hone para bhI apane ko kabhI Apase 'muni' zabda kA vizeNa bhI nahIM lagAte haiN| hIra vijayasUri jI ke vicAra kA samasta saMghane sAnaMda anu. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA prakaraNa | 25 modana diyaa| isake bAda ' DIsA ' nagara se Apane ziSyamaNDala ke sAtha vihAra kiyA / jayasiMha munine zrIhIra vijayasUrijI se sva-parazAstra bhI apane . svAdhIna kara lie / inhoM ne vyAkaraNa sambandhI aneka grantha par3hane ke sAtha hI kAvyAnuzAsana - kAvyaprakAza-vAgbhaTTaliMkAra - kAvyakalpalatAchandAnuzAsana- vRttaratnAkara zrAdi granthoM kA bhI abhyAsa kiyA / nyAya zAstra meM syAdvAdaratnAkara - ( yaha grantha aNahilapurapATana meM rAjA sidarAja jayasiMha ke samakSa ' kumudacandra ' nAma ke digambara AcArya ke sAtha bivAda karake 'jayavAda' prApta karane vAle zrIdevasUri ne banAyA hai) anekAnta jayapatAkA ratnAkarAtratArikA pramANamImAMsA nyAyAbatArasyAdvAdakalikA, evaM sammatitarkAdi jaina nyAyagrantha tathA tatvaciMtAmArIkiraNAvalI prazastapAdabhASya ityAdi anya zAstroM kA abhyAsa karake diggaja pANDitya ko prApta kiyA / zrIhIravijayasUri vihAra karate hue jaba stambhatIrtha padhAre, taba nagara meM rahatI huI eka 'punI' nAmakI bhAvikA ne bahuta dravya kA vyaya karake sundara racanApUrvaka zrIjIne. zvara bhagavAn kI pratiSThA krvaaii| isa nagara ke loga ' jayabimala ke pAriDatya ko dekha karake cakita hogaye / ' yogya puruSakI yogyatA pahacAnanA aura yogya kA yogya satkAra karanA, yaha bhI sajjana loga apanA parama dharma samajhate haiM / ' ' jayavimala' kI yogyatA ko dekha karake samasta zrIsaMghane sUrijI se prArthanA kI ki 'mahArAja ! bar3e vidvAnra tejasvI jayacimala munIzvara ko ' paNDitapada' pradAna karanA acchI bAta hai' / ' iSTaM vaidyopadiSTaM ' isa nyAyAnusAra sUrIzvara ne apanA vi cAra dRr3ha kiyA / isake vAda saM0 1626 mitI phAlguna zukla dazamI ke dina tyAgI vairAgI aura vidvAn 'jayatrimala ' ko Apane 'pArasa' upAdhi se bhUSita kiyA / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . * vijayaprazastisAra / .: kucha dina ke pazcAt stambhatIrtha se sUrIzvara ne apane ziSya maNDala ke sahita vihAra kiyaa| aura vihAra karate hue ahammadAvAda sApahuMce / ahamadAbAda ke samIpavartI ahammadapura nAma ke zAkhApura meM Apane nirvighnase cAturmAsa samApta kiyaa| eka dina bhIhIravijaya. sUrijI rAtri meM porasI par3hAkara gacchaviSayaka ciMtA karate hue sogaye / usa samaya eka adhiSThAyika deva Akarake kahane lagA 'hesUrIzvara ! isa jayavimala paNDitako 'paTTapradAna karane meM ApakI kyoM anu. tsukatA mAlUma hotI hai ? he pUjya ! yaha paTTadhara zrImahAvIra paramAmAkI pATaparaMparA meM eka 'divAkara ' hogA, itane zabda kaha karake vaha deva adRzya hogyaa| - isake pazcAt bAcaka-upAdhyAya paNDita-gitArtha pramukha samasta. munigaNa ne namUtA ke sAtha prAcArya mahArAja se prArthanA kI 'heprabho ! zrIsaMgha kI icchA zrIjayavimala paNDita ko 'prAcArya ' pada para sthA. prana karane kI hai / aura vaha icchA jaise bane zIghra kArya meM pariNata honI cAhiye / ' devavANI saMghavANI aura apanA abhiprAya yaha tInoM kI aikyatA hone se prAcArya mahArAja ne kahA " epamastu !" tadanantara ahammadAbAda ke zrIsaMgha ke atyAgraha se, sUrijImahArAjane zahara meM praveza kiyA / praveza hone ke bAda hI 'AcArya' padabI ke nimitta eka mahotsava zrIsaMghakI tarpha se Arambha huA / isa samaya meM isa nagara ke nagara zaTha, gRhastha dharmapratipAlaka, zreSThI 'zrImUlacandra' ne vicAra kiyA ki-nyAyopArjita dravya ke phala ahatpratiSThA karanA, jinacaitya, jina pUjA, gurubhakti aura zAnaprabhAvanA hI dharmazAstroM meM kahe hue hai / ataeva una phaloM ko zaktyanusAra mujhako bhI prApta karanA yogya hai / maine zrIzatrajayatIrtha meM zrIRSabhadeva bha. gavAna ke prasAda kI dakSiNa aura pazcima dizA meM eka caitya banavAyA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA prkrnnaa| hai| usI prakAra yaha avasara bhI mujhe apUrva hI prApta huA hai| isa lie isa kArya meM bhI kucha lakSmI kA vyaya karake yogya phala prApta karU / aisA avasara punaH nahIM prApta hotA hai| jisa ke antaHkaraNa meM hI aise bhAva utpanna ho gae, vo kyA nahIM kara sakatA hai / isa zreSThIne isa samaya meM dAna zAlAeM khula- . vA dI / svAmIvAtsalya karanA prAraMbha kiyaa| maMgalagIta gAne bAloM ko baiThA diyA / gharaghoDe nikAlane prArambha kie / kahAM taka kahA jAya ? / inhoMne bahuta dravyoM ko lagA kara isa mahotsava kI apUrva zobhA bar3hA dI / isa prakAra ke mahotsava pUrvaka saMvat 1628 mitI phAlguna zukla saptamI ke dina zubha muhUrta meM 'jayavimala' ko prathama upAdhyAya pada para sthApana karake turanta hI 'AcArya' pada diyA gyaa| isa nava rikA nAma zrIhIravijaya sUrIzvara ne 'bhIra vijayasenasUri' rakkhA / isa 'prAcArya' padarI ke samaya meM aura bhI bahuta se munirAjoM ko padavIeM mIlI / jaise ki zrI vimalaharSa paNDita ko 'upadhyAya' pada , padmasAgara-labdhilAgara zrAdi ko 'paNDita' pada isyAdi / isa mahotsava para upasthita samasta dezoM ke logoM ko eka-eka rupaye kI prabhAvanA kI gaI, aura yAcaka logoM ko bhI dravya-vastrAdi se dAna diyA gyaa| ___yaha donoM gurU ziSya (prAcArya) zrItapAgaccha rUpI zakara ke pratibhAzAlI cakra ko calAne vAle hue / prAcArya padavI hone ke bAda kuccha roja to ApakA vahAM hI rahanA huA / tadantara logoM ko dharmopadeza dete hue vicarane lage / jisa samaya meM yaha donoM vidvAna sUri dharmopadeza karate hue vicarane lage, usa samaya kutIrthayoM kA pracAra aneka sthAnoM se uTha gayA aura unakI svArtha lIlaya kI mahimA adhikAMza meM kama ho gyii| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayatrazastisAra | jisa samaya meM zrIhIravijayasUrIzvarajI, zrIvijayasenasUrI zvara ke sAtha meM gujarAta deza meM vicarate the| usa samaya meM eka abhUtapUrva bAta dekhane meM AI / * lumpAkamatakA adhikArI meghajI nAma kA eka vidvAn thA svayaM zAstra dekhane se jina pratimA ko dekha kara apane andhatva ko dUra karane kI vAJchA thI / zrIdIravijayasUri prabhRti isa bAta ko suna karake bar3e harSita hue| aura isa bAta ko suna karake zrIvijaya senasUri ityAdi punaH ahammadAbAda pdhaare| zrIsUrIzvaroM ke Ane ke bAda 'meghajI' RSi apane sattAisa paNDitoM ke sAtha, zrI sUrijI ke sanmukha upasthita huA / lupAka manako tyAga karake zrIsUrIzvara ke satyopadeza ko usane grahaNa kiyA / sUrIzvara ne ina 'meghajI RSi' Adi kI icchA se ina logoM ko bar3e mahotsava ke sAtha navIna zaikSatva meM sthApita kiyA / meghajI RSa Adi zrIzrA cArya ke sAtha meM zAstrAdhyayana ko karate hue, bar3e vinayabhAva le rahane lge| isase logoM ko aura ho AnaMda hone lagA / kucha samaya ke uparAnta ahamadAbAda se vihAra karake AcAryaupAdhyAya - paMDita evaM meghajI Adi samasta maNDala ke sAtha meM bicarate hue zrIharivijayasUrijI 'aNahilapura' pATana Ae / Apane cAturmAsa bhI yahAM hI kiyA / cAturmAsa samApta hone ke bAda saM-1630 mitI poSa kRSNa caturdazI ke dina apane pATaghara zrIvijayasenasUri ko gaccha kI sAraNI-vAraNA 'paDicoyaNA pradAna arthAt gaccha aizvarya ke sAmrAjya kI AjJA (anumati) dI | isa kArya ke Upara isa nagara ke logoMne bar3A bhArI utsava kiyA / jisa avasara para maru - mAlava- - medapAThasaurASTra-kaccha - kokaNa Adi dezoM se hajAroM loka ekatrita Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA prakaraNa / hue the / zrIvijayasenasUri gaccha kI samasta anujJA arthAt gaccha sambandhI samasta adhikAra prApta karake aura bhI adhika zobhAya. mAna hue / jisa samaya hIravijayasUrijI ne vijayasenasUriko gaccha saMbandhi anujJA dI usa samaya meM hIravijayasUrijI ne yahI zabda kahe "he mahAnubhAva ! isa gacchakA Adhipatya aura gacchakI anuzA ke sAtha meM terA saMbandha ho" aura Ajanmaparyanta gaccha ko terA vi. yoga kadApi na ho / vijayasenasUri ke gacchakI anujJA ko prApta karane ke bAda cAritra ke mUla bIja rUpa gaccha kI sampatti dina prati. dina bar3hane lgii| eka divasa gaccha kA pUrNa prabandha nirvAha karane meM kuzala aura sarva prakAra ke vicAra karane meM samartha apane ziSya (prAcArya) ko dekha karake zrIhIravijayasUri apane mano mandira meM vicAra karane lage ki yaha bijayane nasUri yadi merese pRthak bihAra kare to bahuta dezoM ke bhavyoM ko pavitra karane meM bhAgyazAlI bana sake aura usakI padavI kA gaurava bhI bar3ha sake / isa prakAra ke vicAra kA nizcaya karake Apane bhIbijayasenasUri ko pRthaka bihAra karane kI prAjJA dii| isa pAjhArUpI mAlA ko apane kaNTha meM dhAraNa karake zrIvi.. jayasenasUri vicarane lge| bicarate 2 kisI roja'campAnera' na. gara ko inhoM ne prApta kiyaa| isa nagara meM eka 'jayavaMta' nAma kA zreSThI rahatA thaa| isane bahuta drabya kA byaya karake zrIvijaya. senasUrike pAsa saM0 1632 baizAkha zukla trayodazI ke dina pratiSThA krvaaii| ___ yahAM se vihAra karake sUrIzvara 'suratabandara' Ae / nagara ke logoM ne eka bar3A pravezotsava kiyA / cAturmAsa yahAM hI kiyaa| sUrIzvara kI kIrti cAroM bhora phaila gii| yahAMpara eka 'bhIbhUSaNa' Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 . vijayaprazastisAra / nAma kA paMDita rahatA thA / usako sUri mahodaya kI yaha kIrti bar3I asahya huI / eka dina aisAhI huA ki isa nagara ke samasta zrI. saMgha tathA zrImizra Adi aneka anyamatAnuyAyI pakhitoM kI sabhA meM zrIvijayasenasUrikA 'bhIbhUSaNa' paNDita ke sAtha zAstrArtha huaa| kahanA hI kyA hai| zera ke sAmane zRgAla kahAM taka jora kara sakatA hai ? thor3e hI praznottaroM meM zrIbhUraNa, paNDita, mUka ho. gae / prAcArya mahArAja kI bijaya huii| zrIbhUSaNa paNDita aneka jaina paNDita aura brAhmaNa paNDitoM kI sabhA meM mUrkha kI taraha isI ke pAtra hue / zrAvaka varga evaM nagara ke aura 2 logoM ne zrIvijaya nasUri kA adhika sanmAna kiyaa| . aba Apa surata bandara meM aneka prakAra se jaina dharma kI vijaya patAkA ko phaharAte hue vahAM se bihAra karake pRthvI talako pAvana karate hue punaH gujarAta ke pattana nagara meM padhAre aura cAturmAsa yahAM hI kiyaa| pAMcavA prkrnn| . hA (zrIhIravijayasUri aura akabarabAdazAha kA samAgama, hIravijayasUri ke upadeza se akabara bAdazAha kA __ 'ahiMsA' para anurAga honA aura apane rAjya . . meM bAraha dina hiMsA koI na kare isa prakAra kA pharamAna patra likhanA ityAdi / ) isa samaya rAjA akabara, jo ki bar3A prasiddha mogala samrATa hogayA, rAjya karatA thaa| isakI mukhya rAjadhAnI 'mAmA' nagara Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ZAROO jagad gurU zrI hIra vijaya sUri kA akabara bAdazAha ko dharmopadeza denaa| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavA prkrnn| 31 meM thii| lekina yaha rAjA adhikatayA 'phatepura' (sikarI ) meM rahatA thaa| rAjA akabara kA rAjya cAroM dizAoM meM phailA huA thaa| yaha vahI prakavara hai jo ki humAU kA putra thaa| eka samaya kI bAta hai ki aneka rAjAmoM se namana karAtA huA yaha akabara bAdazAha dharmAdharma kI parIkSA karane lagA / jisase paraloka kI saMmpatti prApta ho, usa prakAra kA puNya jisa mArga meM ho usa mArga kI parIkSA karane meM parIkSaka hubhaa| itanA hI nahIM, kintu pratyeka darzana ke dharma gurumoM se milanA bhI isane bhArambha kiyA / rAjA makabara bauddhAdi pAMca darzanoM ke dharma guruoM se sAkSAta kara cukA, kintu apane 2 matake abhiprAyoM ko spaSTa rUpa se sthApita karake AtmA kA priyamArga batAnevAlA ina pAMco darzanoM ke guruoM meM me kisI ko nahIM pAyA / jaba rAjA ne koI bhI manoza muniko yathArtha rUpa meM nahIM dekhA taba udAsa hokara cupa baitthaa| eka dina 'atimetakhAna' nAmaka kisI puruSa se rAjAne sunA ki isa jagat meM manohara bhAkRti vAle, satyavacana ko kahane vAle, mahA buddhimAna, samasta zAstra ke pAragAmI 'zvIhIravijayasUri' nAmake munIndra haiM / sUrya ko taraha vaha bhI eka pratibhAzAlI puruSa hai / isa . prakAra kI jaba prazaMsA sunI taba rAjA ne bar3e utsAha se pUchA ki " vaha isa basta kahAM haiM?" atimetakhAna ne kahA ki mahArAja! ghe sUrIzvara isa bakhta gujarAta deza meM bhavyajIvoM ko mukti mArga dikhA rahe haiN| isa prakAra niSkapaTa bacana suna karake rAjA bahutahI prasanna humA / tadanantara rAjAne bhIhIravijayasUrIzvara ko bulAne ke lie eka patra likha kara apane 'mevar3A' nAmaka manuSyoM ke hAtha 'akamipura meM sthita zrIvastrAna nAmaka zAhI ke pAsa bhejaa| unhoMme jAnA ki bhIhIravijayasUri isa samaya gandhArabandara meM haiN| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / pesA jAna karaka unhI logoM ko vahA~ bheja diyaa| jaba yaha loga vahAM pahu~ce to unake mukhase rAjA akabdhara kA bulAvA suna kara sUrIzvarAdi saba koI paramAsanna hue / rAjA kA patra par3hA / aura isa ke bAda sUrazvira ne vahAM jAne kA vicAra nizcaya rkhaa| cAturmAsa pUrNa hone ke pazcAt mArgazIrSa zukla saptamI ke dina zubha muhUrta meM zrIsUrIzvara ne gandhArabandhara se bihAra kiyaa| 'sthAnara meM, nagara2 meM uttamottama mahotlavapUrvaka rAjA-mahArAjAzeTha zAhUkAra sabhI se parama sanmAnita hote hue aura jijJAsuoM ko saMsAra sAgara se pAra utarane kA mArga dikhAte hue aura svasa. mudAya ko jJAnAbhyAsa karAte hue, gujarAta, mevAr3a-mAlavA Adi dezoM meM hokara zrImunirAja zrIphatepura ( sIkarI), ki jahAM akabbara bAdazAha rahatA thA, vahA~ pdhaare| . saM-1636 jyeSTha kRSNa trayodazI ke roja prAtaHkAla meM sUrIzvara ne pura praveza kiyaa| isa pravezotsava ke samaya meM logo ne bahuta kucha dAna kiyA / ina logoM ke dAnoM meM 'meDatA' ke rahane vAle 'saradArAMga' nAmaka zrAvaka ne jo dAna kiyA vo sabase bar3ha kara thaa| nagara praveza ke pazcAt sUrIzvara ne vicAra kiyA ki-aya pahile akabara bAdazAha se milanA acchA hai / rAjA ko milane kA samaya nizcaya karake saiddhAntika ziromaNi, vAcaka zrIvimaja varSa gaNi-aSTAvadhAna zatAvadhAnAdi zakti dhAraka yAcaka zrIzAnti candragaNi-paMNDita sahajasAgaragaNi-paNDita siMhavimaratagaNivaktRtva kavitvakalAvAn paNDita hemavijayagaNi-vaiyAkaraNacUDAmaNi paNDita lAbhavijayagaNi aura gurupradhAna zrIdhanavijayagaNi pramumna teraha muni tathA zrIthAnasiMghasA-zrImAnasiMghasA-kalyANa sA Adi aneka zrAddha varga ko sAtha lekara zrIhIravijayasUrIzvara Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavA prkrnn| bhImabbarabAdazAha kI rAjasabhA meM padhAre / ina vidvamaNDalIko dekhate hue sArI sabhA harSita hogii| svayaM akabarabAdazAha ne vi. nayapUrvaka sAmane jAkara ke susvAgata pUchane ke sAtha zrIhIravijaya. sUrIzvara ke pAdadvaya meM namaskAra kiyA / isa samaya kI zobhA ko kauna varNana kara sakatA hai ? namaskAra karane ke samaya meM zrIsUrIzvarane, sakalasamRddhi ko dene vAlI kintu yAvat mokSaphala ko denevAlI 'dharmalAbhaH' isa prakAra kI prAziSa dekarake rAjA ko santuSTa kiyA / (jainamuni loga kisIko AziSa dete haiM taba 'dharmalAbho'stu ' yahI zabda kahate haiM / ) akabbaravAdazAha kI rAjasabhA meM jisa samaya hIravijayasUri jI padhAre aura jaba akabarabAdazAha kI bheTa huI, usa samaya kyA huA ? isa viSaya meM jagadguru kAvya ke praNetA paka zloka se kahate haiM ki: caMgA ho gurUjItivAkyacaturo haste nijaM tatkaraM kRtvA sUri varAnninAya sadanAntarvastraruddhAGgaNe / tAvacchrI guravastu pAdakamalaM nAropayantastadA / vastrANAmuparIti bhUmipatinA pRSThAH kimetad guro / akabarane pUchA-"gurujI ! caMge to ho ?" phira unakA hAtha pakar3a kara unheM mahaloM ke bhItara legayA / aura vichaune para viThAnA cAhA,parantu sUrIzvarane vastrAsana para paira rakhane se inakAra kiyaa| isa para akabara ko prAzcarya huA / aura sUrimahodaya se usane isakA kAraNa pUchA / jaina zAstroM meM isa taraha bistara para baiThane kI AkSA nahIM hai, ityAdi bAte jaba akabarane sunI taba use aura bhI Azcarya huaa| .. akabarabAdazAha ke namaskAra karane ke bAda, zekhujI-pAhur3I Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vijayaprazastisAra / aura dAnIbAra nAma ke tIna putra evaM sabhA mAe hue samastalogoM meM bhUmi sparza karake namaskAra kiyaa| samasta sabhA ke zAnta hone ke bAda 'mevar3A' nAmake eka puruSane sUrIzvara ke prAcArAdi niyama jaise ki-nitya eka hI daphe mAhAra karanA, sUrya kI vidyamAnatA hI meM vicaranA, yAcanA kipa hue sthAna meM nivAsa karanA, eka mahIne meM kama se kama 6 upacAsa avazya karanA, ATha mahIne bhUmi para sorahanA, garama pAnI pInA, ikkA-gAr3I-Adi kisI vAhana meM na baiThanA, ityAdi bahuta se niyama sunAye / isa niyamoM ko sunate hI logoM ke roma harSita hogye| priya pAThaka ! kyAhI prAcArya kI prAcAravizuddhatA thI? zA. sana ke rakSaka, prabhAvazAlI aura dhuraMdhara AcArya hone para isa prakAra kI una tapasyA karanA kyA Azcaryajanaka nahIM hai ? kintu yaha kahanA cAhiye ki una mahAtmA ke ataHkaraNa meM sampUrNa vairAgya bharA huA thA / vaha yaha nahIM samajhate the ki aba hama prA. cArya hogaye haiM, aba to hame harajagaha zAstrArtha karane par3eMge / dhAdioM ke sAtha vAda vivAda karane par3eMge / isa lie jIbhara ke puSTa padArtha roja ur3AveM / kintu una mahAtmApururSoM meM isa prakAra ke svArtha kA leza bhI nahIM thaa| pAThaka ! unalogoM ke romara meM vairAgya bharA huA thaa| vaha loga jo upadeza dete the vaha sacce bhAva se dete the aura isI lie to una logoM kA upadeza saphala hotA thaa| una logoM kA 'dharmopadezo janaraJjanAya' aisA siddhAnta nahIM thaa| sAthahI sAtha vaha yaha bhI samajhate the ki yadi hama sacce prAcAra meM nahIM raheMge / yadi hama jaisA upadeza dete haiM vaisA bartAva nahIM kareMge to hamArI saMtati kaise sudharegI? hamArI saMtati para kaise acchA prabhAva par3a sakatA hai? Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavA prkrnn| 35 isake uparAnta rAjA aura sUrIzvara donoM kSamApati ekAnta sthAna meM vicAra karane ko baiThe / isa avasthAmai sthira buddhi hokara rAjA meM bhIharivijaya sUrIzvara se 'Izvara kA svarUpa' pUchA / sUrI. zvarane bhI bar3I gaMbhIratA ke sAtha paramAtmA kA svarUpa, jisa taraha siddhasenadivAkara-kalikAla sarvajJa bhIhemacandrAcArya prabhu Adi pUrvAcAryoM ne varNana kiyA hai usake anusAra Apane bhI kathana kahakara rAjA ko smjhaayaa| isa vivecana ko Adara pUrvaka sunatA huA rAjA bhatyanta tuSTamAna-prasanna huA / isake pazcAt rAjA ne apane rAjya meM rakne hue jainAgama, (aMgopAMga-mUlasUtrAdi) tathA bhAgavata-mahAbhArata-purANa-rAmAyaNAdi jo zaivazAkha the vaha saba zrIsUrIzvara ko dikhalAe / aura vinaya pUrvaka kahA ki-"yaha saba pustake Apa grahaNa kriye"| isa prakAra ke vAkya kaha kara vaha graMtha sUrIzvara ko bheTa karane lagA / rAjA kA bahuta prAgraha hone para bhI sarijI ne svIkAra nahIM kiye / taba rAjAne syAga kiye dhue pustakoM meM bhI munirAja kA nirmamatva dekhakara apane manameM vicArA ki "maho ! yaha munimataMgaja pustaka ko bhI grahaNa nahIM karate haiM to maiM jo dhana-kAJcana dene ko vicAra kara rahAhU~ una sadha padArthoM ko yaha kaise grahaNa kreNge|" jaba pustaka sUrIzvara ne nahIM prahaNI taba saba pustake alaga rastravAdI arthAt rAjA khuna inase mukta hogyaa| vaha saba pustake makabara bAdazAha' ke nAma se mAnA ke eka bhaMDAra meM bheja dI gaaN| . rAjAne bar3e samAroha ke sAtha sUrIzvara ko upAzraya meM pahu~cA. thaa| jaba zAhImandira se vidA hokara munIpuGgava rAjadvAra prato. slI meM hote hue calane lage, usa samaya kI zobhA ko dekha karake bhAstika loga mana meM kahane lage, kyA Aja mahAvIra janma rAzI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 . vijayaprazastisAra / saM 'bhasma nAmakA dugraha utarA hai ? / isa samaya meM rAjA ne aneka yAcakoM ko dAna diye / aura gIta-vAditra kI bhI sImA nahIM rksii| kucha kAla 'phatepura meM hI raha karake vahAM se vihAraM kara sUMrIzvara AgarA padhAre / AgarA bAdazAha kI rAjyadhAMnI thii| cA. turmAsa Apane pAne meM hI kiyA / akabara bAdazAhane apanI sabhA meM ina zabdoM meM sUrIzvara kI prazaMsA kI ki "dharmakartavya rUpa kriyA meM mora satya bhASaNa karane meM tatpara aise kisI anya muni ko maine Aja taka nahIM dekhA hai " Ane meM rahe hue guru mahArAja kI adbhuta mahimA ko suna karake rAjA atIva harSita humA / u-. sane paryuSaNA parva ke divasoM meM apane rAjya meM DuggI piTavAkara yaha AzA pracArita karA dI ki prajA kA koI manuSya jIva hiMsA ne kre| cAturmAsa samApta honepara kuzAvarta dezameM padhArakara 'zauryapura' nagara meM zrIsUrijI nemIzvara kI yAtrA karane ko cale / yAtrA karake punaH mAgare meM pdhaare| yahAM para Apane zrI ciMtAmaNipArzvanAtha kI pratiSThA kii| tadantara yahAM se bihAra karake punaH phatepura (sikarI) pdhaare| jahAM ki akabara bAdazAha rahatA thaa| gurU mahArAja kA apane nagara meM bhAgamana suna karake bAdazAha akabara bar3A harSita huA aura usane milane kI abhilASA pragaTa kI / sUrIzvara bhI punaH rAjAko dharmopadeza dene ko utsuka hue / japa rAjAne sUrIzvara ko bulAne ke liye prAdamI bheje naba sAmAnya muniyoM ko upAzraya meM hI rakha karake kevala sAta vidvAnoM ko sAtha meM lekara munirAja rAja darabAra meM padhAre / isa samaya sUrIzvara ne bahuta prasanna hokara rAjA ko upadeza diyA / isa upadeza kA yahAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavAM prakarayA | 37 taka prabhAva par3A ki :- rAjAne apane rAjya meM bAraha dina taka (bhAvaNa vadI 10 se bhAdoM sudI 6 taka ) samasta jIvoM ko abhayadAna dene kA pharamAna patra likha diyA aura isa pharamAna petra kA pracAra apane karmacAriyoM se sAre rAjya meM karA diyA / akabara ke isa pharamAna kA anubAda mAlakaMna sAhaba ne apanI pustaka meM diyA hai / hama jyoM kA tyoM prakAzita karate haiM: - IN THE NAME OF GOD, GOD IS GREAT. "FIRMAN OF THE EMPEROR JALALODEN MAHOMED AKBAR SHAH, PADSHA, GHAZEE. "Be it known to the Moottasuddies of Malwa, that as the whole of our desires consist fu the performance of good actions, and our virtuous intentious are constantly directed to one object that of delighting and gaining the hearts of out subjects, etc. "We on hearing mention made of persons of any religion or faith, whatever, who pass their lives in sanctity, employ their time in-spiritual devotion, and are alone intent on the contemplation of the Deity, shut our eyes on the external forms of their worship, and considering only the intention of their hearts, we feel a powerful inclination to admit them to our association, from a wish to do what may be acceptable to the Deity. On this account, having heard of the extraordinary holiness and of the severe penances performed by Hirbujisoor and his disciples, who reside in Guzerat, and are lately come from thence, we have ordered them to the presence, and they have been ennobled by having permission to kiss the abode of honour. tr After having received their dismissal and leave to proceed to their own country, they made the Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijyprshstisaar| following request: - That if the King, protector of the poor, would issue orders that during the twelve days of the month Bhodon, called Putchoossur ( which are held by the Jains to be particularly holy), no cattle should be slaughtered in the cities where their tribe reside, they would thereby be exalted in the eyes of the world, tue lives of a number of living animals would be spared, and the actions of His Majesty would be acceptable to God; and as the persous who made this request come from a distance, and their wishes were not at variance with the ordinances of our religion, but on the contrary were similar in effect with those good works prescribed by the venerable and holy Mussalman, we consented, and gave orders that during those twelve days called Putchoossur, no animal should be slaughtered. ___" The present Sunnud is to endure for cver, and all are enjor ined to obey it, and use their endeavours that no one is molested in the performance of bis religious ceremonies. Dated the "th. Jumad-ul-Sani, 992, Hijirah isake uparAnta sUrIzvara ke upadezase kArAgAra se kaidI logoM ko chor3a diyaa| tathA dRr3ha paJjara se pakSI samUhoM ko bhI chor3a diyA / rAjA ne sUrIzvara ke sAmane yaha bhI kahA ki isa bhUmi meM jahAM taka merA Adhipatya hai vahAMtaka koI puruSa mIna makarAdi ja. tacara prANiyoM ko bhI nahIM mAregA / yaha kahakara rAjA ne 'sIkarI ke pAsa 'DAbara' nAmakA sarobara jo ki tIna yojana pramANa kA thA, baMda karAyA / isa sarovara se rAjA ko bahuta dravya kI AmadanI hotI thii| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThA prakaraNa / . upayukta vAraha dinake sivAya ' navaroja kA dina '-' ravivAra kA dina ' 'pharabaradina mahine ke .pahile aThAraha dina''adhIja mahinA sArA' ityAdi dinoM meM bhI koI hiMsA na kare, aisA phara* mAna patra apane rAjya meM pracAra kiyA thaa| tathA isa samayameM rAjA ne zrIharivijayasUri jI ko 'jagadguru ' esI upAdhi dI thii| yaha saba bAta granthAntaroM se jJAta hotI haiN| isa prakAra bahuta se kAryoM ko karAte hue zrIsUrIzvara ne isa sAla kA cAturmAsa phatepura meM hI kiyA / yahAMpara cAturmAsa karale se bAdazAha ko bhI bahuta kucha lAbha kI prApti huii| chtthvaaNprkrnn| (vijayasenasUri va unake ziSyakA kharataragaccha vAloM se zAstrArtha, kharataragaccha vAloM kA parA jaya honA aura rAjA khAnakhAna se vijaya senasUrikI mulAkAta-ityAdi) idhara pUjyapAda zrIvijayasena sUrIzvarajI bhramara kI taraha prAmAnugrAma vicarate hue, do cAturmAsa anyatra karake tRtIya cAturmAsa pacana meM karane kI icchA se saM-1642 ke varSa meM punaH pattana'nagara meM yahA~ pAne ke bAda pAcaka dharmasAgara ke banAe hue " pravacana para" meM savAragamya bAloM se gharIghara kA zAstrArtha huaa| baha viSAda lagAtAra caudaharoja taka rAjA kI sabhA hotA rhaa| antameM caudave dina sUrizekhara zrIvijayasenasUri kA jaya aura barataragaccha ke AcArya kA parAjaya huA / svarataragaccha vAle bar3e ruSTa hogae / A.A Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / isa zAstrArtha meM kharataragaccha vAloM kI jaba dAla na galI taba a. hamadAbAda jAkara ke kalyANagaja nAmaka eka nRpAdhikArI kA prA. bhaya lekara kharataragaccha vAloM ne zrIvijayasenasUri ke eka ziSya ke sAtha meM var3A bhArI vivAda uThAyA / yaha vivAda bhI 'khAna khAna' vAmaka mahArAjendra kI sabhA meM sAmantAdika rAjaloka tathA nagara ke bar3e 2 logoM ke sAmane humaa| isa bibAda meM bhI aneka zAstroM meM pravINa, buddhimAna aura tejasvI ziSya ne kalyANarAja kA aura auSTrika matake anuyAyI saMgha kA bibhrama dUra kara diyaa| isa prakAra jaya ko prApta karane vAle muni kA bar3A satkAra kiyA aura bar3I jayadhani ke sAtha saba zAstra dhUma dhAma se apane sthAna para lAe gae / jaise jala meM telakA biMdu phaila jAtA hai, usI taraha yaha jaya dhvani cAroM ora phaila gii| ravi ke udayase koka pakSI to mAnaMdita hotA hai / kintu ulUka ko to aprIti hI hotI hai| evaM rItyA isa jaina zAsana kI unnati se tapagacchIya zrIsaMgha ko to bar3A AnaMda huA kintu anya kutIrthiyoM ko bar3AhI hArdika kaSTa humA / isa jaya dhvanine jaba hamAre zrISijayapenasUrIzvara ke karNa meM praveza kiyA, taba isa sUrIzvara kA antaHkaraNa bar3AhI prasanna huvA / prApane zIghra ahamadAbAda mAne kA vicAra kiyA aura pattana nagara se bihAra karake logoM ko upadeza dete hue Apa thor3e hI dinoM meM ahamadAbAda pdhaare| Apake Agamana se nagarake samasta loga AnaMdita hue / logoM ne zahara ke sampUrNa mArga meM acchI 2 sajAvaTeM kii| bar3I dhUmadhAma ke sAtha sUrIzvara kA pravezotsava kiyA / isa pravezotsava meM rAjA ne bhI hAthI, ghor3e, ratha Adi bahutasI sAmagrI sAmila kI / isa abhUtapUrva baraghor3e ke sAtha zrIvijayasenasUrIzvara ne nagara ke sara Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThA prkrnnaa| 41 masta logoM ko darzana dete hue upAya ko alaMkRta kiyA / bhAda dharga kI striyoM ne suvarNa kI caukiyoM para hIrA mANika, motI i. syAdi ke sAthIe aura naMdAvarta vanA2karake bar3I zraddhA se sUrIzvara kI pUjA kI / zrAddha varga ne atula dravya kA byaya karake zAna pUjA prabhAvanA ityAdi kie| zrIsaMgha meM svAmI vAlsalya hone lge| sUrI. zvara kI dharmadezanA se hajAroM loga karmakSaya karane lage aura sUrI zvara ke pratApa se inakI kIrti bhI cAroM ora phaila gii| isa kIrti ko suna kara zrIkhAnakhAna rAjA atyanta prasanna huA aura zrIsUrIzvaramahArAja ke darzana karane kI usakI prabala icchA huii| usane Adara satkAra ke sAtha apane sevakoM ko bheja kara sUrIzvara ko rAjasabhA meM bulAye / sUrIbhara bhI apane bidvAn ziSyoM ko sAtha lekara sabhA meM padhAre / vahAM jAkara sUrijIne samayocita zrIsarvazabhA. Sita dharmaprakAza kiyaa| isa dharmopadeza ko sunate hI sArI sabhA prasanna hogaI / aura dharmopadeza ko sunakara rAjA ko yahI kahanA par3A ki "isa kaliyuga meM yadi koI dharma mArga prazasya hai to yahI mArga hai jo zrIsUrIzvarajIne prakAza kiyA hai" / rAjA ke mukhArSida se isa prakAra ke vacana nikalane se zrIsUrIzvara kI mahimA kI koI sImA hI narahI / rAjA ke pratyAgraha se sUrIzvara ne isa sAlakA cAturmAsa isa rAjanagara meM hI kiyA / isale rAjA ke mana meM bahuta hI gaurava utpanna huaa| . Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BAN vijayaprazastisAra / sAtavoM prakaraNa / ... ( zrIvijayadevasUri kA janma, dIkSA, vijayasenasUri kI . kahuI pratiSThAyeM tathA hIravijayasUri aura vijayasena sUri kA samAgama / ) rAjadeza nAmaka dezake bhUSaNa samAna' ilAdurga' (iDara ) nAmakI nagarI meM eka 'sthirA' nAmakA bheSThI rahatA thA / isa zreSThI kI eka 'rupAI' nAmakI bhAryA thI jo bar3I suzIlA evaM patinatA thI / isa pa. tiprANA abalA ke garbha se saM0 1634mitI pauSazuklA trayodazI ke dina eka patibhAzAlI aura uttamaguNa sampanna bAlaka kA janma humA / mAtA pitA ne bar3e samAroha ke sAtha isa bAlaka kA nAma 'vAsa' rakkhA / bAlaka kramazaH bAlapana ko tyAga karake jaba bar3A humA taba eka dina usake pitA kA anazanAdi karake musamAdhipUrvaka dehAnta hogyaa| pitA ke dehAnta hojAne ke bAda isa bairAgyavAn bAlaka ne apanI mAtA se kahA:-mai zivamukha ko denevAlI dIkSA ko grahaNa karane kI utkaTa icchA rakhatA hUM, ataeva Apa mujhe mAmA diijie|" putra ke isa dRr3hatA ke bacanoM ko suna karake mAtA ne yaha kahA ki "henandana ! maiM bhI tere sAtha meM bahI mokSasukha ko denevAlI dIkSA grahaNa kruuNgii| apane ko anumati dene ke sAtha svayaM mAtA kA dIkSA lene kA vicAra sunakara putra aura bhI adhika Anandita huaa| mAtA ne yahI vi. cArA ki jaise ratna jo hotA hai vaha suvarNa ke sAtha hI meM zobhA ko dhAraNa kara sakatA hai / vaise yaha merA putra bhI jaba gurU kI sevA meM rahegA tava hI yogyatA ko prApta karegA' vasa! yahI vicAra kA nipUcaya karake mAtA apane putra ke sAtha ilADUrga (iDara) se calakara Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavAM prakaraNa / ahamadAbAda ko gaI jahAM ki bhIvijayasenasUri virAjate the / isa putra kI 'saumyAkRti' aura vistANalocana Adi uttama cinhoM ko dekha kara sUrIzvara ne mana meM vicAra kiyA ki yaha bAlaka bhaviSya meM samasta saMgha ko saMtoSa karane vAlA hogA / jaba sUrIzvara ne yaha bhI sunA ki mAtA ke sAtha meM yaha vAlaka bhI dIkSA lene vAlA hai, taba to kahanA hI kyA thA ? sAre saMgha meM Anandara phailgyaa| isake bAda sUrIzvara ne zubhamuhUrta meM saM-1643 mitI mAgha zukla dazamI ke dina mAtA aura putra donoM ko dIkSA dI / surIzvara ne isa dIkSita munikA nAma 'vidyAvijaya' rkkhaa| pAThaka isa bAtakA vicAra kara sakate haiM ki isa navavarSa ke bA. laka ke antaH karaNa meM dIkSA lena kA vicAra honA aura mAtA kA prAzA denA kaisI Azcarya kI bAta hai ? kyA yaha bAteM sivAya pUrva janma ke saMskAra ke ho sakatI hai ? kabhI nahIM ? ___ choTI hI avasthA meM muni vidyA vijayane niSkapaTa hokara, va. vinaya pUrvaka guru mahArAja se vidyAbhyAsa kara liyA / dIkSA ho jAne ke bAda yahAM para eka mahiSade' nAma kI dhAvikA rahatI thii| usa ke gharamai phAlguna zukla ekAdazI ke roja sUrIzvara ne jinabiMva kI pratiSThA kii| isa samaya meM gandhAravandara se 'indrajI' nAma ke zeTha prAcArya ko vandanA karane ko bhAye the / inhoMne sUrijI se vinati kI ki-'zrImahAbIrasvAmI kI pratiSThA karavA karake mai apane janma ko saphala karanA cAhatA hUM / prataeva Apa apane caraNa kama se gandhAra bandara ko pavitra karie ' / isa binati ko svIkAra karake mahamadAbAda se bihAra karake bhIvijayasenasUri gandhArabandara meM padhAre / yahA~ para padhAra karake mApane do pratiSThAeM kii| eka saM. 1643 mitI jyeSTha zukla dazamI ke dina 'indrajo' zeTha ke ghara meM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / 'mahAvIra svAmI kI aura dUsarI jyeSTha kRSNa ekAdazI ke dina 'dhanAI' nAma kI zrAvikA ke mandira meM / sUrIzvara ne cAturmAsa stambha tIrthahI meM kiyaa| aba idhara bhIhIravijayasUrIzvara ne anukrama se zrAgrA phatepura. abhirAmASAda aura pAnA isa taraha cAra cAturmAsa karake idhara maru dazako pavitra karate hue 'phalodhI' tIrtha kI yAtrA karake zrI nAgapurame padhAre / aura vahA~ hI cAturmAsa kiyaa| cAturmAsa samApta hone ke bAda zrIsUrIzvarane gujarAta jAne kA vicAra kiyA / jaya gujarAta meM bicarate hue zrIvijayasenasRriNI ne yaha bAta sunI ki guru varya gujarAta padhArate haiM taba vaha atyanta khuza hue aura guru varya ke sAmane jAne ko prastuta hue| zrIvijayasenasUri Adi munIzvaroM ne 'zirohI' Akarake zrIharivijaya sUrijI ke darzana karake apanI prAtmA ko kRtArtha kiyA / sirohI meM yaha donoM dhuraMdhara AcAryoM ke padhArane se logoM ko bahuta hI lAbha huzrA / kucha kAla zirohI meM guru paryakI sevA meM raha karake bAda guruaAzA rUpa mAlA ko kaNTha meM dhAraNa karake zrIvijayasenasUrIzvara ne zirohIse vihAra kiyaa| aura pRthvItala ko pAvana karate hue Apa vajInArAjI nAmaka zrAddha ke vahA~ bhaItU pratiSThA karane ke liye stambhatIrtha pdhaare| ___ gandhAra bandara meM 'AlhaNa" nAmaka zreSThI ke kula meM 'vajIrA' tathA 'rAjInA' nAmaka do bhAi bar3e dharmAtmA rahate the / vaha donoM premI bandhu gandhAra bandara se saMbhAta gaye / eka divasa devavasAtU ina donoM bhAiyoM ne khaMbhAta meM A karake deva bhakti-guru bhakti-svAmi vAtsalya--tathA anya prakAra ke dAna karake bahuta dravyakA vyaya kiyA / yahAM para ina logoMne aise uttamottama kArya kiye ki jisase ina donoM kI kIrti deza-dezAntaroM meM phaila gii| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavAM makarA | 45 jisakA savistara varNana karanA lekhanI kI zakti se bAhara hai / isake anantara rAjA akabarabAdazAha kI rAja sabhA meM aura phareMga ke rAjA kI rAjasabhA meM bhI inake guNagAna hone lage / ina donoM mahAnubhAvoM ne dharma-artha- kAma ina tInoM puruSArthoM ko apane prAdhIna kara liyA | eka roz2a niSpApa - niSkapaTa svabhAva yukta yaha donoM bhAi mApasa meM vicAra karane lage ki apane dravya se deva guru kRpA se saba kucha kArya hue| aba jina bhavanameM jina biMbakI pratiSThA karAnI cAhiye / kyoMki jina bhavana meM jinaMpratimA ko sthApana karAne se jo phala utpanna hotA hai usa puNyarUpI puraMpa se mukti kA sukha milatA hai / yaha vicAra karake jinabiMba kI pratiSThA karAne ke liye eka bar3e bhArI utsava aura bar3I dhUmadhAma ke sAtha saM0 1645 miti jyeSTha zukla dvAdazI ke dina uttama muhUrta meM zrIvijana sena sUrIzvara ke hAtha se zrIcintAmaNi pArzvanAtha tathA zrImahAvIra svAmI kI pratiSThA karavAI | sapta phaNidhara isa ciMtAmaNi pArzvanAtha kI pratimA 41 aMgula kI rakkhI / isa pratimA kA camatkAra cAroM ora phailane lagA / kyoM ki pratyeka puruSa kI manokAmanA isa pratimA ke prabhAva se pUrI hotI thI / isake pazcAt yahAM para ina donoM mahAnubhAvone eka pArzvanAtha prabhukA maMdira bhI banavAyA / isa maMdira meM bAraha staMbha, chadvAra aura sAta devakulikA sthApita kI gaI / isa maMdira meM saba milA karake 25 jina biMba sthApana kara vAye / saba se bar3ha kara bAta to yaha huI ki isa maMdira meM car3hane-utarane kI 25 to zi. dA~ rakhavAI thIM ! mULa pratihArameM eka bAjU meM 37 prAMgula pramANa vAlI zrIAdIzvara bhagavAnakI pratimA aura dUsarI bAjU meM 33 aMgula pramANa vAlI / zrImahAvIra svAmI kI pratimA virAjamAna / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / kI gaI / isa prakAra isa manohara-mya maMdira meM zrIjinezvaroM kI zrIvijaya senasUrIzvarane pratiSThA kii| AThavAM prakaraNa / (akabara bAdazAha kA zrIzanaMjayatIrtha karamocana pUrvaka pharamAna patra denA / zrIvijayasenasUri ko bulAnA / zrIvijayasenasUrikA lAhaura prati gamanamArgameM aneka rAjAoMse sammAnita honA aura sukhazAMti se lAhora __pahuMcanA / ityAdi) aba zrIbijayasenasUri gandhAra bandara se bihAra karake apane guru zrIhIravijayasUri jI ke pAsa aae| ina donoM prAcAryoM ne saM0 1646 kI sAla kA cAturmAsa rAjadhanyapura (rAdhanapura) meM kiyaa| yahAMpara eka dina zrIhIravijayasUri jI ke pAsa lAhora se akabara bAdazAha kA patra mAyA / usameM unhoM ne yaha likha bhejA ki:-" abase isa tIrtha kA kara mere rAjya meM koI nahIM legA / isa prakAra kA maine nizcaya kiyA hai| aba ApakA pavitra zarbujayatArtha Apako kara mocana pUrvaka dene meM AtA hai"| isa taraha likhakara sAthahI sAtha yaha bhI rAjA ne likhA ki-"mApa mere Upara kRpA karake apane paTTadhara ko yahAMpara bhejiye| kyoMki jaba maiMne pahile Apake darzana kie taba se maiM puNya se pavitra humA hUM / aba bhApa chapA karake apanA koI vidvAn ziSya mere pAsa bhejiye" isa patra ko par3hakara bar3e vicAra pUrvaka Apane zrIbijayasenasUrijI se kahA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAThavA prkrnn| 47 ki " hesvacchAtman / bhImakabara bAdazAha ko milane ke liye tU jA / isa rAjA kI bhUmi meM sthiti ko phailAte hue hama . logoM ko unakI AmA zubha phala kI dene vAlI hai / " isa bacanoM ko sunatehI zrIvijayasenasUri ne kahA ' jaisI pUjya kI praamaa!'| basa ! mApane akabara bAdazAha ke pAsa jAne kA vicAra nizcaya kiyA / aura saM0 1646 mArgazirSa zukla tRtIyA ko zubha muhUrta meM zrIhIravijayasUri jI ko namaskAra karake mApane lAbhapura (lAhaura) ke prati pramANa bhI kiyaa| mArga meM calate hue pahile Apa patana (pATaNa ) padhAre / yahAM para bhAvaka logoM ne bar3A utsava kiyaa| yahAM ke saSa maMdiroM ke da. zana karake kramaza delavAr3A Adi tIrthoM kI pAtrA karate hue 'zivapurI' padhAre / yahAMpara 'suratrANa' nAmaka rAjA rahatA thA / sU. rIzvara kA mAgamana munakara rAjA ne apanI 'zirohI' nagarI bahuta hI zuzobhita kI / aura bar3I bhakti ke sAtha do koza taka agamAnI karane gayA / rAjA ne sUrIzvara kA bar3e sarakAra ke sAtha pura praveza krvaayaa| yahAM para kucha dina sthiratA karake sUri jI Age bddh'e| kramazaHvicarate hue aura bhavya jIvoM ko upadeza dete hue bhInA. radapurI' (joki apanI janma bhUmi thI ) meM padhAre / cAhe jaise ma. nuSya ho aura cAhe jaisA janma bhUmi vAlA grAma ho, janma bhUmi meM jAne se sabako mAnaMda hotA hai / kyoMki jananI janmabhUmizca svargA dapi garIyasI' yaha lokokti bAra meM pracalita hai / surijI ko bhI yahAM Ane se bahuta mAnaMda humA / yahA~para sUrijIne pUrvAvasthA ke saMmbandhi samUha ke Agraha se kucha samaya nivAsa kiyA / yahAM ke logoM ne bahuta dravya saracA karake sUrijI ke upadeza se zAmana kI prabhAdhanA kii| vahAM be vihAra karake bhApa medinIpura (meDatA) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jela vijayaprazastisAra / pdhaare| yahAM ke rAjA ne bhI sUrijI kA bar3A satkAra kiyA 1 yahAM " bairATa nagara-mahima nagara Adi nagaroM meM hote hue aura dharmopadeza dete hue lAhaura se 6 koza dUra' ludhiyAnA meM pdhaare| baha samAcAra lAhaura meM prasiddha hogayA ki zrIvijayasena sUrijI lodhijJAnA padhAre haiM, taba bhIakabara bAdazAha ke maMtriyoM kA adhipati 'zekha' kA bhAI 'phayajI' (joki dazahajAra senAkA senAdhipati thA) vaha aura aneka loga guru mahArAja ke darzana karane ko vahAMpara jA. phuNce| yahAM para samasta logoM ke sAmane phayajI - senAdhipati ke Agraha: se guru maharAja ke ziSya bhInandivijaya nAma ke suni ne aSTAvadhAna sAdhana kie| isa camatkAra ko dekha karake saba loga, cakita hogae / isa camatkAra se camatkRta hotA huA zekha kA bhAI fayajI akabara bAdazAha ke sAmane jAkara kahane lagA " he : rAjezvara ! bhIhIra vijayasUri lAbhapura meM padhArate haiM / aba thor3IhI. dUra haiM / yaha sUrijI bhI guNoM ke eka mAtra bhaNDArahI haiM inake zi sya bhI bar3I 2 kalAoM ko jAnane vAle haiN| iva mahAtmAoM meM na ndivijaya nAma ke muni adbhuta haiM / isa prakAra kI tArIpha ko sunatehI rAjA munijI ke darzana ka rane ko utsuka huvA / sUrIzvara ne apanI ziSyamaNDalI ke sAtha Ate hue ' paJcakozI' banako prApta kiyaa| jahAM kI rAjA kA mahala thA / yahA~ pahile paNDita suracaMdragaNike ziSya zrImAnucandra nAmake upAdhyAyako bhIhIravijayasUrine rAjA ke sAtha meM dharma goSTI ke liye baiThAyA / isa paJcakrozI vanameM bhAnucandra upAdhyAya sAmane Ae / rAjAne apane nagara nivAsiyoM ke sAtha hAthI, ghor3e, payadala yadi senA aura apane maMtrI vargako bhI bhejakara sUrIzvarakA bahutasatkAra kiyaa| isa dhUmadhAma ke sAtha sUrijIne lAhaura zahara ke pAna Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThavA prakaraNa / eka 'gaMja' nAmaka zAstrApura meM nivAsa kiyaa| isake pazcAt aSTA vadhAnI ko dekhane kI icchA se rAjAne surIzvara ke ziSyoM ko apanI pAsa bulAe / guru mahArAja kI AjJAnusAra zrInandivijayAdi sAdhu rAjA kI rAjasabhA meM gaye / isa sabhA zrInandivijaya munine prAzcaryakArI-adbhuta aSTAvadhAna ko sAdhana kiye / isa camatkArI vidyA ko dekha karake saba loga muktakaNTha se prazaMsA karana lage, yahAM taka ki svayaM bAdazAha bhI apane mukha koma zeka skaa| . isake bAda jyeSTha zukla dvAdazI ke dina rAjA ne bar3e utsava ke. sAtha zrIsUrIzvara ko nagara praveza karavAyA / rAjA ne hamAra sUrI. zvara ko 'bhabajAphajala' nAmaka prasiddha niyomI ke makAna meM nivAsa krvaayaa| isake bAda rAjA ne bhIsUrIzvara ko apanI baiThaka meM bulAne ke liye apane maMtriyoM ko bhejA / sUrIzvara apanA gaurava aura dharma kA gaurava samajha karake rAjA ke makAna meM pdhaare| rAnA ne bar3I namratA ke sAtha zrIrijI se pUchA ki " he guravaH ! Apake zarIra meM aura mApake ziSya maNDala meM acchI taraha kuzata. maMgala sukha zAnti hai ? he mahArAja ! zrIhIravijayasari jI kauna deza meM kauna nagara meM vidyamAna hai / ve bhI sukha zAnti se jagat kA uddhAra karane meM kaTibaddha haiM ? ve mahAtmA jI vartamAna kauna 2 kArya meM prAca hai ? kRpAkara mujhe saba hAla sunaaiye| .. tadantara sUrijI ne bar3e madhura svarase kahA:-he rAjan ! prApake anubhAva se bhUvalaya meM rahate hue hameM saba prakAra se sukha zAnti prApta hai| he mahAnubhAva !isa jagata meM bhApake zAsanakAla meM sa. masta prakAra ke bhaya naTa hue haiN| ataeva prApake prabhAva se sabako zAnti prApta hai| sUri puGgava, guruvarya zrIhIravijayasUrIzvara jI ka. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vijayaprazastisAra | 1 " vartamAna samaya meM gujarAta deza meM birAjate haiM / ve dayAlu mahArAja jJAna-dhyAna-tapa-apa aura samAdhi se zrIparamezvara kI upAsanA karate haiM / he rAjezvara ! ApakI samasta dharmAnuyAiyoM ke Upara priya dRSTi ko dekhakara tathA ApakA samasta sthAnoM meM zrAdhipatya jAnakara zrIhIravijayasUri jI mahArAja ne Apa ko 'dharmalAbha' rUpa AziSa dI hai| he bhUpAla ! sakala dharma kI mAtA 'dayA' hai / lamasta puNyoM meM muniyoM ke manakI karuNAhI abhISTa hai / ataeva lamasta dharmAcaraNa meM dayA kA hI pradhAnya hai / he rAjan ! isa prakAra kI kRpA-dayA ne vartamAna samaya meM samasta jagat ko vyApta kiyA hai / he bhUpa ! yaha ApakI bahu vyApaka 'dayA' se " guruvarya bahuta prasanna haiM / ve guruvarya jI svayaM bhI dayA ke bhaNDAra haiM / ApakI dayA unako abhilaSita hai| jisa prakAra dharma kA mUla dayA hai usI prakAra dayA ke mUla Apa haiM / ApakA aisA mahatva bicArakara sUrIzvara jI Apake kalyANAbhilASI haiM arthAt Apake aise dharmAtmA rAjA kA kalyANa ho yahI hamAre guruvarya kI mano kAmanA hai / 1 ina bacanoM ko sunatI huI sArI sabhA atIva harSita hogaI / aura saba apane aMtaHkaraNa meM yahI vicAra karane lage ki graho isa catura puruSa kA kaisA bacana cAturya hai ? | ! isake pazcAt rAjAne kahA ki-' he sUrIzvara ! zrAja kI sabhA kI yaha icchA hai ki - zrInandivijaya munIzvara pahile dikhAe hue aSTAvadhAna ko sAdhana kare, to bahuta acchI bAta hai ' / sUrijI ne zIghra apane ziSya ko zrAjJA dI / nandivijaya munine aSTAvadhAna sAdhana kiye| isa camaskAraka vidyA se sArI sabhA aura rAjA prasanna hogae / aura sampUrNa sabhA ke sAmane isa muni gharako 'khu Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navavA prakaraNA / 51 zaphahama ' zabdakA vizeSaNa dekara unakI atyanta prazaMsA kI / isa samaya rAjA kI aneka sAmagrI ke sAtha logoM ne bar3A utsava kiyA / evaM rItyA rAjasabhA meM bar3e sammAna ko prApta karake zrIbijayale masUri apane ziSya maNDala ke sAtha upAbhaya meM padhAre ! zrAddha varga ne Aja se eka aThAra mahotsava prArambha kiyA / isa apUrva zAsana prabhAvanA ko dekhakara anyadarzanI loga jainoM kA eka chatra rAjya mAnane lage / navavA prakaraNa ---- ( brAhmaNoM ke kahane se rAjAkA bhramita honA, zrIvijayasenasUrike upadezase rAjA kA bhrama dUra honA / 'izvara'kA saccAsvarUpa prakAza karanA aura sUrijI ke upadezase bar3e 2 cha kAryokA banda karanA ) isa prakAra sUrijI kA aura rAjA kA pragAr3ha prema dina paradina car3hane lagA / sUrijI kI mahimA bhI bar3hane lagI / isa jaina dharmakI mahimA ko nahIM sahana karane vAlA eka brAhmaNa eka dina rAjA ke pAsa jA kara volA: -- "he mahArAja, ye jaina loga, pApa puJja ko haraNa karane vAlA - agat ko banAne vAlA - niraMjana - nirAkAra - niSpApa - niSparigraha zrAdi guNa viziSTa 'Izvara' ko mAnate nahIM hai / aura jaba ve loga IzvarahI ko nahIM mAnate haiM to phira una kA dharma mArga vRthA hI hai / kyoMki jagadazvira kI sattArahita hokara ye loga jo kucha Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i vijyprshstisaar| sukRtAcaraNa karate haiM vaha laba niSphala ho hai / prataeva grApa jaise rAjarAjezvara ke liye jainoM kA mArga kalyAkArI nahIM hai / " basa | brahmaNa devatAke isa bacana se hI rAjA ko bar3A krodha huaa| eka dina sUrIzvara rAja sabhAme Ae, taba rAjAne krodhako apane antaHkaraNa meM rakkhA aura upara se zAnti rakha karake sUrIzvara se kahA " he sUrijI loga kahate haiM ki ye ApakI jo kriyApaihaiM ve saba logoM ko pratyaya karAne vAlI haiM / mamazuddhi ko karane ghAtI nahIM haiM / ataeva isake nimitta se samasta prANiyoM ko Thagane vAle ye mahAtmA haiN| kyoMki Izvara ko to mAnate nahIM hai / he guru dharyaM ! isa prakArakI mere manakI zaMkA Apa ke vacanAmRta se nAza honI cAhiye / " * bAdazAha kA yaha bacana sunate hI sUrIzvara samajha gae ki rAjAkI svayaM yaha kopAgni nahIM hai, kintu brahma devatA kI yaha phai lAI huI mAyA hai / astu / sUrIzvara ne rAjA se kahA- he rAjan ! hamaloga jisa prakAra se Izvara kA svarUpa mAnate haiM, usa prakAra se aura kisI mata meM Izvara kA svarUpa dekhA nahIM jAtA hai | jarA sAva dhAna ho karake Apa sunie / "jisa Izvara ke harSa - pIyUSa se bharapUra netra zAnta-rasAdhikya ko chor3ate nahIM haiM / jisa kA vadana, samasta jagat ko paramapramoda rUpa- sampattiko detA hai / jo prabhu azvameSa- mayUrAdi kisi vAhana para baiThate nahIM haiM / jisa ko mitra putra kalatrAdi koi bhI parigraha nahIM hai / jisa Izvara ko tina jagat meM bhUta-bhaviSyat aura vartamAna vastu kA prakAza karane vAlA za na sarvadA pUrNarUpa se vidyamAna hai / jisa Izvara ko kAma-krodha-mohamAna-mAyA-lobha-nidrA Adi dUSaNa haiM hI nhiiN| jisake jJAna-guNovarSa ke Age sUrya bhI eka khadyotakI upamA hai / jisa prabhukA - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navadhA prakarayA / Shou nAtizaya jIvoM ke aMtaHkaraNa meM pragaTa hokara AzAna rUpI andha kAra ko nAza karatA hai / punaH jo Izvara janma-jarA-maraNa-grAdhivyAdhi-upAdhi se rahita hai / jo Izvara strI-puruSa-zatru-mitra ka rAya-zeTha zAhukAra - sukha-duHkha ityAdi meM sarvadA samAna mana vAlA hai arthAt samabhAva hI ko dhAraNa karatA hai / jisa ko zabda rUparasa- gandha aura sparza rUpa pAMcoM prakAra ke viSayoM kA abhAva hai / jisane unmAdAdi pAMco pramAda ko jIta liyA hai| aura jo izvara aThAraha doSoM se rahita hai / isa prakAra ke cidAtmA macitya sva rUpa-paramAtmA Izvara ko hama mAnate haiM / he rAjan | jisa adhamaM brAhmaNa ne Apa ko kahA hai ki - jaina darzana meM paramezvara kA svIkAra nahIM kiyA hai / vaha sarvathA asatyalApI hai| kyA usa brAhmaNa ne 'hanumAna nATaka' kA yaha nimna likhita zloka nahIM par3hA hai: yaM zaivAH samupAsate ziva iti brahmeti vedAntino / bauddhAH buddha iti pramANapaTavaH karmeti mimAMsakAH // arhannityatha jainazAsanaratAH kartteti naiyAyikAH / soyaM vo vidadhAtu vAtiphalaM trailokyanAtho hariH // 1 // arthAta- paramAtmA ko zaiva loga 'ziva' kaha karake upAsanA karate haiM / vedAntI loga 'brahma' zabda se / pramANa meM paTu bauddha loga 'buddha' zabda se / mimAMsaka loga 'karma' zabda se / jaina zAsana meM rata jaina loga 'arhan' zabda se tathA naiyAyika loga 'kartA' zabda se vyavahAra karate haiM / vahI trailokya kA svAmI paramAtmA tuma logoM ko bAchita phala dene vAlA hai / " isa zloka se yaha bAta suspaSTa mAlUma ho jAtI hai ki 'khoga paramAtmA ko mAnate haiM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAraH / he rAjan ! vaha paramezvara jisako hama arhana zabda se pukArate haiM, vaha do prakAra ke svarUpoM meM sthita hai / pahile to tIrthavara saH mavasaraNa meM sthita hote hue aura jJAnAdi lakSmI ke sthAna bhUta bicarate hue haiM / isa samayamai bhagavAna ko cotIla atizaya aura vANI ke paiMtIsa guNa hote haiM / ( sUrIzvara ne inakA bhI svAsamajhAyA / ) ' dUsare prakAra meM arthAt dUsarI avasthA vAle devakA svarUpa isa taraha hai / vaha paramAtmA jisakI AtmA saMsAra se ucchinna hai, jo sarvadA cinmaya aura jJAnamaya hai / isakA kAraNa yaha hai ki usa avasthA meM usake pAMca prakAra ke zarIroM meM se koI bhI nahIM hai isake atirikta vaha Izvara anupama hai arthAta jisakI upamA dene 'ke liye koI vastu hI nahIM hai tathA jo nitya hai / aise deva ko ima mAnate haiM / samuccaya rUpase kahA jAya to aThAraha dUSaNoM se rahita deva ko hama mAnate haiM - aThAraha dUSaNa ye haiM: zrantarAyA dAna-lAbha-vIrya-bhogopabhogagAH / hAso tyatI bhItirjugupsA zoka eva ca // 1 // kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA ca viratistathA / rAgo dveSazca no dopAsteSAmaSTAdazApyamI // 2 // dAnAntarAya, lAbhAntarAya, vIryAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, hAsya, rAta, arati, bhaya, zoka, jugupsA, kAma, mi dhyAtva, ajJAna, nidrA, avirati, rAga aura dveSa yaha aThAraha dUSaNoM kA Izvara meM abhAva hai / he rAjan ! aba Apako vizvAsa huA hogA ki jainI loga jisa prakAra Izvara ko mAnate usa prakAra aura koI bhI nahIM mA nate haiM / kintu anya loga vyartha Izvara mAnane kA dAvA karate haiN.| 3 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navavA prakaraNA / ' 5 Izvara ko mAna karake isapara aneka prakAra kA bojhA DAla denA yA Izvara ko mAna karake usake vicitra prakAra ke svarUpa batAkara kalaGkita karanA yaha kyA Izvara ko mAnanA hai ? nahIM ! kadApi nahIM yaha bhakto kA kAma nahIM hai| yaha kAma to kubhakoM kA hai / isa prakAra bar3e vistAra se Izvara kA svarUpa sunatehI rAjA kA citta niHsaMzaya hogyaa| aura anya vAdiyoM ke muMha uttara gaye / isa sabhA meM sUrijI kI jaya hogii| sUrijI ne vAdazAha ke samukha brAhmaNo ko mUka banAkara yaza staMbha gAr3a diyaa| isake bAda bAdazAha saMstuti ke bhAjana hokara sUrIzvara apanI ziSya maNDala ke sAtha upAzraya meM pdhaare| isa samaya meM sUrIzvara ne vAcaka pada kA nandimahotsava kara vAyA, jisameM akabara bAdazAha ke abajala phayaja nAmaka maMtrI ne adhika dravya kA vyaya kiyA / sUrIzvara ne akabarabAdazAha ke sAtha dharmacarcA karane hI meM divasa vyatIta kie / -aba eka dina rAjA parama prasanna citta baiThA thA / rAjA kA citta bar3AhI prasanna thA / isa samaya meM sUrIzvara ne rAjA se kahA kiH-' henupezvara ! Apa pRthvIpAla haiM / jagat ke saba jIvoM kI rakSA karane kA dAvA rakhate haiM / tathApi go, vRSabha, mahISa, mahiSI kI jo hiMsA Apake rAjya meM hotI hai vaha hameM AnandadAyaka nahIM haiM / arthAt jagat kA upakAra karane vAle niraparAdhI jIvoM kI hiMsA karanA kadApi yogya nahIM hai / dUsarI bAta yaha ki Apa jaise . sArvabhauma-saumya rAjA ko mRta manuSyadravya grahaNa karanA tathA ma nuSya bAMdhI jAya taba usakA dravya lelenA yaha bhI Apa kI kIrti ke lie yogya nahIM hai / arthAt ye kAma ApakI kIrti ko hAni pahuMcAna bAle haiM / ata eva he rAjan ! uparyukta kArya Apa Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijyprshstisaar| kehie ucita nahIM mAlUma hote haiN| kyoMki Apane bahuta dravya kI utpanika kAraNabhUta 'dANa' aura 'jIjImA' nAmakA kara tyAga diyA hai to phira uparyukta kAryoM meM bhApako kyA vizeSa cintA ho sakatA hai| : sUrijIne dikhalAye hue uparyukta cha kArya rAjAkI tuSTi ko karane vAle hue / rAjA ne apane adhikArI dezoM meM uparyukta cha kArya banda karane kI sUcanA ke mAzA patra sampUrNa rAjya meM bhejavA die| - akabara bAdazAha ke prAgraha se sUrijI ne isa sAla kA cA. turmAsa to lAhaura hI meM kiyA / jaise 2 prAcArya mahArAja ke sAtha meM bAdazAha kA vizeSa samAgama hotA gayA taile 2 bAdazAha ke aMtaHkaraNa meM vizeSa rUpase 'dayA bhAva 'pragaTa hotA gyaa| jaise candrakI vidyamAnatA meM prakAza suzobhita hotA hai, vaise zrIsUrIzvara kI vidyamAnatA meM lAbhapura (lAhaura ) zahara bahutahI de. dIpyamAna hotA rahA / zrIbijayasenasUri ne bAdazAha kI sabhA meM 363 bAdimoM ko parAsta kiyaa| tathA bAdazAha ne prasanna hokara bhIvijayasenasUri ko 'savAI' kA khitAba diyaa| yaha bAteM pra. sthAntaroM se jJAta hotI haiN| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dazavA prkrnn| dshvaaNprkrnn| (zrIhIravijayasUrijI kI siddhagiri kI yAtrA, vahA~ se Akara . unnatanagara meM do cAturmAsa karanA, vijayasenasUri kA . paTTana AnA, hIravijayasUri kA svargamana aura .. ... . zrIvijayasenasUri kA vilApa / ) idhara jaba bhIvijayasenasUri lAhora meM virAjate the, usa samaya meM zrIhIravijayasUri pATana meM cAturmAsa karake sakala duHkhoM ko dhvaMsa karane vAlI zrIzacaMjayatIrtha kI yAtrA karane ko utsuka hue / cAturmAsa samApta hone para bahuta sAdhu ke samudAyase veSTita zrIsUrIzvara siddhagirI ( zabaMjaya ) padhAre / isa samaya meM sUrijIke sAtha bahuta dezoM ke zrIsaMgha bhI Aethe, jinhoM ne nAnAprakAra ke dravyoM se zAsana kI prabhAvanAyeM kI aura devagurubhakti meM sadA tatpara rhe| / tIrthAdhirAja kI yAtrA karane ke samaya pahile pahala triloka ke nAtha zrIRSabhadeva bhagavAna ko tIna pradakSiNA dete hue Apane manavacana aura kAyA se stuti kii| yAtrA karane ko Ae hue saMgha ne bhI atuccha dravya se pUjA prabhAvanA karake puNya upArjana kara liyaa| yahAM para thor3e hI roja raha karake bhIsUrIzvara ne yahAM se anya sthAna ko vihAra kiyaa| ___ unnatapurI ke zrIsaMgha ke Agraha se ApakA unnatapurI meM prAnA huA / isa nagara meM dharma kA lAbha adhika samajha kara Apane cAtu. mAMsa bhI yahAM hI kiyA / kheda kA viSaya isa samaya yaha huA ki yahAM para Apake zarIra meM kisI asAdhya rogane praveza kiyA aura isase Apako yahAM para cAturmAsa bhI karanA pdd'aa| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / idhara hamAre bhIbijayasenasUri lAhora se bihAra karane ko utkaMThita hue| yahAM para Apane bahuta vAdiyoM se jaya prApta kiyA, phira yahAM se vihAra karake pRthvItala ko pAvana karate hue Apa 'mahimanagara' padhAre / Apane yahAM cAturmAsa kiyaa| isa avasara para Apake pAsa unnatapurI se eka patra bhAyA / usameM yaha likhA gayAthA ki-'paramapUjya zrIharivijayasUri mahArAja ke zarIra meM vyAdhi hai, aura Apa jaldI / yahA~ Aie / ' patrako par3hate hI saba munimaNDala ke antaHkaraNoM meM bar3A duHkha utpanna huA / basa ! zIghrahI yahAM se saba loga unnatapurI ko prasthAnita hue / mArga meM choTe bar3e zaharoM meM loga bar3e2 utsava karane lge| kyoMki Apa akabarabAdazAha ko pratibodha karake bahuta se acche 2 kArya karake Ate the| bahuta dina vyatIta hone para Apa pattana (pATana) nagara meM padhAre / idhara unnata nagara meM prabhu zrIhIravijayasUrijIne jAnA ki aba bherA anta samaya hai / aisA samajha karake Apane caurAsI lakSa jIva yonike sAtha kSamApanA aura cAra zaraNa rUpa, cAritra dharma rUpa sundara gRhakI dhvajA kI upamA ko dhAraNa karane vAlI, kriyA krlii| saMlekhanA aura tapake nirmANa se apanI AtmA ko tINa bala jAna karake zrIharivijayasUrijI ne apane saba munimaNDala aura zraddhAlu bhAvakoM ko ekatrita kie| sabake ikaTThe hone para Apane antima upadeza yaha diyA ki: he zraddhAlu munigaNa! thor3e hI samaya meM merI mRtyu hone vAlI hai| isa mRtyu se mujhe kisI bAta kI ciMtA nahIM hai / kyoMki isa maraNa kA bhaya nAza karane ke liye tIrthakara jaise bhI samartha nahIM hue / kahA bhI hai ki Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavAM prakaraNa / titthayarA gaNahArI suravaiNo cakikesavA rAmA / saMharibhA hayavihiNA kA gaNaNA iyara logANaM // 1 // arthAt-tIrthakara, gaNadhara, devatA cakravartI, kezava, rAma prAdi, sabhI isa prakAra mRtyu ko prApta hue taba itara logoM kA kahanA hI jaba aisI hI avasyA hai to phira kyoM mujhe duHkha ho ? he munigaNa ! isa saMyama kI ArAdhanA meM bhI Apa logoM ko ko kisI taraha kI ciMtA nahIM hai| kyoMki paTTadhara zrIvijayasenasUri mere sthAna para maujUda haiM / dhIra, vIra, gaMbhIra bhIvijayasenasUri tumhAre jaise paNDitoM ke dvArA mukhya kara sevanIya hai / (isa avasara para samasta mAdhuoM ne 'tahati-tahati' karake isa mAzA ko zira para dhAraNa kiyaa)| he munigaNa ! bhIvijayasena sUrikI prAjJA ko mAnate hue saba koi prema bhAva se rahakara paramAtmA vIra ke zAsana kI unnati karane meM kaTibaddha rhnaa|" . basa ! saba sAdhumoM ko isa prakAra hitazikSA de karake anazana karane kI icchA karate hue sUrIzvarane kahA ki-"maharSioM kA yahI mArga hai ki AyuSya ke anta meM bhavaduHkhako nAza karane vAlA anazana kare" sAdhu loga manA karane lage aura dumsI hone lage taba punaH sUrijI ne kahA ki-" he mahAtmAgaNa ! mokSa ke he. tubhUta kRtya meM Apa loga bAdhA mata DAlo" ityAdi vacanoM se, apane ziSya maNDala ke bhAgraha kA nivAraNa karake mApa anazana karane ko prastuta hoge| isa kriyA ko dekhate hue ziSya logoM se kaha loga mUchita hone lge| kaha loga kelpAMta karane lage / sUrIzvara ne ziSyoM ke kalpAMta ko haThA karake bhIpaJca parameSTikI sAkSI se matiutsUkatA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / ke sAtha anazana kara liyaa| isa samaya meM bhAddha dharga ne jo mahotsava kiyA usakA varNana isa likhanI se honA asambhava hai| isake pazcAt mokSa sukha ko dene vAlA namaskAra (navakAra) maMtra kA dhyAna karate hue, mana-vacana-kAyA se kiye hue pApo kI niMdA karate hue, prANi mAtra maitrI bhAvako dhAraNa karate hue, zarIra kA bhI mamatva ko tyAga karate hue zrIhIravijayasUrIzvara ne saM-1652 mitI bhAdrapada zukla ekAdazI ke dina isa bhavasaMbaMdhI malIna zarIra ko tyAga karake devayoni kA manojJa zarIra dhAra* Na kiyaa| ____ aba zrIhIravijayasUrajI isa loka se cale gae / mApane deva boka ko bhUSita kiyA / zrIsUrIzvara kA dehAnta hone para isa nagara ke samasta saMghane isa mRta zarIra ko aneka prakAra ke candanAdi sugandhita padArthoM se vilepana kiyA / eka vizAlA-nAmaka zivi. kA ko banA karake usameM usa mRta zarIra ko sthApana kiyA / zoka citta vAle hajAroM manuSyoM ne saMskAra bhUmi meM le jA kara bhandanAdi kASTa se usa zarIra kA agni saMskAra kiyaa| isake uparAnta isa unnata nagara se zrIsUrIzvara svarga gamana ke samAcAra patra grAma grAma bheje gaye-jaba pATana nagara meM zrIvijaya. sema sUrIjI ke pAsa yaha duHna dAyaka samAcAra AyA aura jaba ve use par3hane lage to unakA hRdaya akasmAta bhara AyA / saba sAdhumaNDala bar3A dukhI humA / pavitra guru mahArAja ke viraha se khedakI sImA rahI nahIM / hamAre zrIvijayasenasUrijI sakheda gada gada vANI se bolane lage:-.. - " he tAta / he kulIna ! he abhijAta ! he Iza ! he prabho ! Apa mujha se bAra 2 yaha kahate the ki tUM mere hRdaya meM haiM ' yaha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sans dazavA prkrnn| saba majAgalastanavat' ho gayA / he prabho / mai lAhaura se aisA samajha karake nikalAthA ki 'guru varya ke caraNa kamala meM jAkara sevA kruNgaa| parantu he nAtha Apane to jarAsA bhI vilaMba nahIM kiyaa| he svAmin ! Apa ke mukha kamala ke bhAge rahane se Apa ke caraNArvida meM rahane se merI jo zomA thI vaha zobhA aba Apake viraha se 'gaganavallI' ke samAna hogh| . he bhagavana ! aba Apake binA maiM kisake prati mahArAja sAheba ! mahArAja sAheba ! kahatA huA vidyAbhyAsI panUMgA / he nirmameza ! Apake mukha kamala ko dekhane se mujhe jo rati hotI thI vaha rati he prabho ! aba kisa taraha hogI ? he prabho ! 'tU jA''tU kahe' 'tU mAva' 'tU bhaNa' ityAdi Apa ke komala bacanoM se merA aM. taHkaraNa jo phala jAtA thA aba vaha AnaMda mujhe kaise prApta hogA? aura usa komala zabdoM se mujhe kauna pukAregA ? he prabhA / aba prApakI AjJA ke abhAva meM mai kisakI prAjJA ko apane mastaka para dhAraNa karUMgA ? he svAmin ! Apa ke asta honese aba kupAtika loga bicAre bhavya jIvoM ke aMtaHkaraNa meM apane saMskAroM kA pra. dheza karAkara andhakAra ko phailA deNge| he prabho ! mApa jaise prakAzamaya svAmI ke abhAva meM hamAre bharatakSetra ke loga aba kisa pa. vitra puruSa ko apane aMta:karaNa meM sthApana karake prakAzita hoNge| he guruvarya ! jaise kalpavRkSa samasta janako sukhakara hai| vaise ApakA aura akabara bAdazAha kA saMga samasta jagata ko lAbha dAyaka thaa| kyA ! aba mApake viraha se prajA ko vaha sukha phira kabhI bhI hone vAlA hai ? he kRpAnAtha ! Apane kRpArUpI sundarI ke sAtha akabara bAdazAha kI zAdI karAdI hai kintu usa dampata kI jor3a biraha rahita na raho, yahI maiM cAhatA huuN| he guro ! ApakI kIrtilatA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / jaba taka sUrya candramA kA prakAza hai taba taka saMsAra meM rhegii| kyoMki Apake vANI rUpa pradIpa se sodyama hokara bhIakabara bAizAha ne zrIzatrujayArtha jainoM ke hastagata kiyA hai / he vibho ! dIpaka ke asta hone se andhavAra phaila jAtA hai vaise Apa jaise sUra ke asta hone se aba kumati loga apane andhakAra ko phai. lAge / yahI mujhe duHkha hai / he pitaH ! ApakA utkRSTa cAritramApakI saMyama pArAdhanA, sacamukha nivRti padako hI dene vAlI thii| tathApi Apa devagata hue / isakA kAraNa isa kalikAla kI mahimA hI hai| he prabho! 'tapa-japa-saMyama-brahmacarya ityAdi mokSa chatya hai| 'sAdhu dharma mujhe bahuta priya mAlUma hote haiM ' ityAdi, jo Apa ka. hate the vaha saba vyartha hogayA / kyoMki Apa to svarga meM clege| yadi Apako tapAdi priya hI the to svarga meM kyoM mApa pdhaare| he munIndra ! jo koI ApakA nAma smaraNa karatA hai / jo vyakti prA. pakA dhyAna karatA hai unako zrApa sAkSAta haiM / Apa usI prakAra zraddhAluvarga ke liye pratyakSa haiM jaise mitra ke lekhAtaroM ko dekhakara loga usakA milanA pratyakSa samajhate haiN| - isa prakAra bahuta vilApa karake zrIvijayasenasUri zAnta hue / aura phira mahAtmA puruSa ne bhAsma-satatva ko nivedana karate hue. zoka ko bhI zAnta kiyaa| zrIhIravijayasUri jI ke dehAnta hone se bhItapagaccha kA sa. masta kArya bhIvijayasenasUrihI ke zirapara paapdd'aa| dina prati dina zrIgaccha kI zobhA bhI hIravijayasUri ke samaya hI kI taraha bar3hane lagI ! mithyAtvioM kA jora jarA bhI nahIM bar3ha sakA / jainadharma kI vijaya patAkA bar3I jora se phaharAtI hI rahI aura zrIharivijaya. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyArahavA prakaraNa / . sUri meM jaina zAsana kI prabhutA rUpa jo lakSmI thI vahI zrIvijaya. senasUri ne prApta kii| gyArahavAM prakaraNa / ( zrIvijayasenasUri kI kIhuI pratiSTAeM / tIrthayAtrAeM / bhUmi meM se zrIpArzvanAtha prabhU kA pragaTa honA / zrIvidyAvijaya (vi.. jayadevasUri ) ko prAcAryapada evaM bhinna 2 munirAjoM ko bhinna 2 pada pradAna honA ityaadi)| aba bhItaMpagaccha rUpI bhAkAza meM sUrya samAna zrIvijayasenasUri bhavya jIvoM ko upadeza dete hue vicarane lge| zrIpattana na. gara se bihAra karake stambha tIrtha ( khaMbhAta )ke logoM ke nivedana se prApakA khaMbhAta AnA humA / yahAMpara mApakA eka cAtumAsa huvaa| khaMbhAta se vihAra karake Apa ahamadAbAda pdhaare| yahAM ke logoM ne bar3A utsava kiyaa| sunA-cAMdI ke dravyase sUrIzvara kI pUjA kii| yahAM eka 'bhoTaka' nAmaka bhAvaka, joki bar3A zraddhAvAna thA, rahatA thaa| isa mahAnubhAva ne bar3e utsava ke sAtha zrIsUrIzvara hAtha se.jina biMba kI pratiSThA krvaaii| isa pratiSThA ke samaya meM surijI ne paM0 landhisAgara muni ko upAdhyAya pada pradAna kiyaa| yahAMpara eka 'vacchA' nAmaka jauharI ne bhI sUrIzvara dvArA jina viva kI pratiSThA krvaaii| ina pratiSThAnoM ke atirikta paMcamahAyata aNuvrata brahmavata AropaNAdi bahuta se zubhakArya sUrIzvarane yahAMpara kie / yahAMpara sUrijI ke cAturmAsa karane se mAre nagara ke logoM ko AnaMda kA apUrva lAbha huaa| isa samaya kA sampUrNa vRtAnta Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / kahane ke nimitta eka bar3e graMtha kI AvazyakatA hai| mArAMza baha ki yaha varSa bhI aisA huA ki jisase sAre deza ke loga parama pra: sanna rahe / ahamadAbAda zahara meM haiN| cAturmAsa samApta karake Apa kRSNApura ( kAlupura ) pdhaare| eka dina kAlupura meM virAjate hue sUrIzvara ne paramparA se yaha bAta sunI ki:-" zahara meM DhIMku' nAmaka pATaka (pADe) meM zrIciM. tAmaNi pArzvanAtha bhagavAna kisIne bhUmi meM sthApana kie huehaiN"| logoM kI icchA prabhU ko bAhara nikAlane kI huI / lekina rAjAzA ke binA kaise nikAla sakate the ? isa samaya ahamadAbAda meM kAjI husenAdi rahate the| inase mulAkAta karake zrIsUrIzvarane bhIprabhu ko bAhara nikAlane kI AjJA dilvaaii|" isake bAda saM0 1654 meM ziSTa puruSa ko svapna dekarake zrIprabhu ciMtAmANipArzvanAtha prabhu pragaTa hue / prabhu ke pragaTa hone se cAroM ora mAnanda chaagyaa| bhagavAna ke darzana se logoM kI iSTasiddhieM hone lgii| isa pratimA ko bhIsaMghane sikandarapura meM bar3e utsava ke sAtha sthApana kiyaa| eka divasa zrIsUrijI apane ziSyamaNDala ke sAtha zrIpArzvanAtha prabhu ke mandira meM padhAre aura inhoMne jo prabhukI stuti kii| isakA thoDAsA ullekha yahAM para kiyA jAtA hai| ... "jisakA nAma smaraNa karane se zvAsa-bhAndara-zleSma aura kSayAdi roga nAza hojAte haiN| aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro| 'jisakA nAma smaraNa karane se samasta prakAra ke cora bhAga jAte haiM aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro| "jisakA nAma smaraNa karane se yuddha meM jaya hotA hai, jisake nAma smaraNa se bhavI prANI bhaya se chUTa jAte haiM, jisakA nAma Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyArahavA prkrnn| smaraNa karane se apatya rahita puruSa bhI adbhuta putra kI prApti ka. ratA hai-aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro| . "jisakA nAma smaraNa karane vAlA puruSa bhaneka prakAra ke ghodd'e| hAthI ratha-padAti prAdi padArtha yukta rAjya ko prApta karatA hai-aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro| . " jisakA nAma smaraNa karane se maMtra-taMtrAdi kI vidhipaM bhI siddha hotI hai-aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro"| . " jisakA nAma smaraNa karane ke prasAdhya vidyAeM bhI sAdhya hosakatI hai-aise prabhu rakSA kro"| "jisake nAma smaraNa se, aneka tapasyA se prApta hone vAlI, aSTasiddhi prApta hotI hai-aise pArzvanAtha prabhu rakSA kro"| . "jisake 'mo-hI-bhI-ahaM zrIciMtAmaNipArzvanAthAya namaH isa prakAra ke maMtra se sArA jagat paza hojAtA hai-aise pArzvanAtha prabhu raNa jagat kI rakSA kro"| islAdi prakAra se svaccha aura nirmala hRdaya pUrvaka zrIpArzvanAtha prabhu kI staSanA karake isa prabhu kA nAma sUrIzvara ne 'zrIciMtAmaNi pArzvanAtha' sthApana kiyA / zrIsaMgha ke bhAgraha se sUrijI ne cAturmAsa sikaMdarapura meM hI kiyaa| isa sikandarapura meM eka lahuzrA' nAmaka suzrAvaka rahatA thA, jo bar3A buddhimAna aura dhanADhya thaa| isa mahAnubhAva ne apane dravya se bhIzAntinAtha prabhu kA eka biMba banavAyA aura utsava ke sAtha bhIsUrIzvara ke hAtha se pratiSTA karavA / isa pratiSThA ke sa. 'maya bhInandivijaya munIzvara ko " vAcaka" pada diyA gayA aura 'vidyASijayamuni jI ko " paNDita " pada / aba sUrijI kI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayaprazasvisAra / pacchA sUrimaMtra kI ArAdhanA karane kI huI aura isI vicAra se Apane lATApallI ( lADola ) ke prati vihAra bhI kiyaa| . nADola meM bhAkara Apane cha vigaya (ghRta-dugdha-dahI-tela-gur3a aura pakvAnna ) kA tyAga kiyaa| chaha-aTThamAdi tapasyA karanA mA. raMbha kii| tathA paThana-pAThanAdi kA kArya apane ziSyoM ko de karake bacanoccAra karanA banda karake dhyAnAnukUla veSa tathA zarIrAvayavoM ko rakha karake Apa sUrimaMtrakA smaraNa karate hue dhyAnameM baiTha ge| ... saMpUrNa dhyAna meM prArUDha hote hue aba tIna mAsa pUre ho gae taba eka yakSa baddhAJjalI hokara,sUrijI ke sAmane A khar3A huaa| aura kahane lagA 'heprabho ! he bhagavan ! Apa paNDitavarya zrIvidyA. vijaya jI ko svapaTTa para sthApana kro| yaha vidvAna muni prApahI ke pratibiMba rUpa haiN|' basa ! itane hI zabda kara vaha antardhyAna ho gayA / huna bacanoM ko sunate hue sUrIzvara bahuta prasanna hue / jaba sarijI dhyAna meM se bAhara nikale arthAt dhyAna se mukta hue taba logoM ne bar3A utsava kiyaa| isa sAlakA cAturmAsa Apane lADo. lahI meM kiyaa| isake uparAnta yahAM se vihAra karake pRthvI talako pavitra karate hue Apa iDara padhAre / vahAM eka bar3A gar3ha hai, yahAM para Akara zrIRSabhadevAdi prabhu ke, darzana karake saba muni gaNa kRtakRtya hue / yahAM se Apa tAraMgAjI tIrtha kI yAtrA karane ko padhAre / tAraMgA meM zrIajitanAtha prabhukI yAtrA karake phira saurASTra deza meM padhAre / saurASTra deza meM Ate hI Apane pahile pahala tIrthAdhirAja zrIzatrajapa kI yAtrA kI / aura yahAM se 'UnA' padhAre / UnAmeM jagadguru zrIharivijaya sUrIzvarakI pAdukA kI upAsanA karake punaH siddhAcala ko (zatruJjaya) padhAre / yAtrA kara. . ke khaMbhAta ke zrIsaMgha ke atyAgraha se Apa kA khaMbhAta pAnA huaa| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyArahavA prakaraNa / khaMbhAta meM Apane gaMbhIra vANI se dezanA denI bhArambha kI / isa dezanA meM mukhya viSaya bhagavatpratiSThA-tIrtha yAtrA-aura bar3e bar3e utsoM se zAsana prabhAvanA' Adi rakane the| sUrIzvara ke upadeza se prati zraddhAvAn-dhanavAn-buddhimAn zrImalla' nAmaka bhAvaka ke manameM yaha vicAra huA ki 'lakSmalitA kA yahI phala hai ki yaha sukRta meM lagAI jAya / kyoMki jisa samaya isa saMsAra se hama cale jAyeMge, usa samaya khAlI hAthahI jaayeNge| na to bhAkAma AvegA, na pitA, na mAtA aura na lakSmI / lakSmI vahI sArthaka hai jo isa hAtha se dharma kAryoM meM lagAI jAyagI' basa ! yahI vicAra karake 'zrImalla' ne prAcArya padavIkA mahotsava karanA nizcaya kiyaa| - gujarAta-mAravAr3a-mAlavA Adi dezo meM kuMkuma patrikAeM bhejavA dI gii| isa mahotsava ke Upara aneka deza ke zrAvaka ikaDe hone se yaha nagara paJcaraMgI pAgha se suzobhita hone lgaa| zrImalla bhAvaka ne mahotsava mAraMbha kiyaa| apane yahAM para eka sundara maNDapa kI racanA kI / zahara ke samasta rAjamArga sApha karavAe / sugandhita jala se nagara meM chir3akAva ho gyaa| ghara ghara meM nae toraNa bAMdhe gae / gharakI divAle raMga biraMga se suH zobhita kI gai / vRkSoM ke Upara dhvajA-patAkAeM lajAi gaI / deva-mandira bhI atyuttama rIti se sajAe gae / dekhate hI dekhate meM sampUrNa nagara amarApurI kI upamA lAyaka bana gyaa| : AcArya padavI ke dina 'bhImalla ' zeTha apane bhrAtRputra zobhacanda ko sAtha meM lekara, paJcavarNa ke vastra dhAraNa karake aneka pra. kAra ke AbhUSaNo se alaMkRta hokara zrIsUrijIke pAsa Ae aura isa taraha prArthanA karane lageH- . Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayamazastisAra / he pUjapAda ! sUri padakI sthApanA kA samaya nikaTa AyA hai Apa kRpA karake mere gharako pavitra kariye " / isake pazcAt turantahI zrIsUrIzvara aneka sAdhu-sAdhvI-bhAcaka bhAvikA ke vRnda ke sAtha vahAM padhAre jahAM ki AcArya padavI dene ke liye maNDapa kI racanA huI thii| saM0 1656 mitI baizAkha' zukla 4 somavAra ke dina uttama nakSatra meM zrIvidyAvijaya munIzvara ko. 'sUra' pada arpaNa kiyA gyaa| isa nae sUrijI kA nAma zrIvijayadevasUri ' rakkhA gayA / 6 zrImalla' nAmaka bhAvaka ne isa samaya abhUtapUrva dAna kiyA / vAdyAdi sAmagriyoM kI to sImAhI nahIM thiiN| bAhara se Ae hue atithiyoM ko uttamottama bhojana dekara svAmivAtmaya kiyA gayA / isa utsava ke samApta hone ke bhItarahI zrIsaMgha ke Agraha se zrIsUrIzvara ne zrI meghavijayamuni jI ko upAdhyAya pada diyA / isake bAda thor3ehI dinoM meM 'kIkA' nAmaka Thakkura ke yahAM zrIprabhupratimA kI pratiSThA kI aura usI samaya vijayarAja munIzvara ko bhI upA dhyAya pada diyA gayA / isa taraha ' zrImalla ' aura ' kIkA ' Thakkura ne samasta saMgha ko saMtuSTa kiyA / $ isI zahara meM cAturmAsa pUrNakara sUrijI phira mahilapura pA Tana pdhaare| isa nagara meM cAturmAsAnta meM zrIvijayasenasUri kI icchA zrIvijayadevasUrijI ko gaccha kI samasta AjJA dene kI huI / isa kArya ke nimitta mahAnU parIkSaka paM0 sahasavIra nAmaka zrAvaka ne eka bar3A utsava kiyA / isa utsava pUrvaka saM0 1657 mitI pauSa vadI 6 ke dina uttama muhUrta meM zrIbijayadevasUrIzvara ko saM pUrNa siddhAnta saMbandhI vAcanA dene kI tathA tapagaccha kA adhipa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavA prakaraNA / svAtmika AzA dI gii| itanAhI nahIM balki usa AzA rUpI nagarI: ke killebhUta uttama sUrimaMtra bhI arpaNa kiyA gayA / aba mahilapura pATaNa se vihAra karake sUrijI bhIsaMkezvaraH jI pdhaare| yahAM para bhIsaMgezvarajI pAzrvanAtha kI yAtrA kI aura nayavijaya nAmaka muni ko luMpAkamata syAga karA kara guru ziSya kA AbhayaNa karate hue upAdhyAya pada arpaNa kiyA / isa samaya aneka ghor3e - hAthI-uMTa paidala vagairaha AIvara ke sAtha mAra ghADa deza se mahAn saMghapati hemarAja, bhIsaMghakI sAtha meM zatruJjaya tIrtha kI yAtrA ko jAte hue bhIsaMkhezvara meM Akara bar3e utsava ke sAtha munIzvaroM kA darzana karane ko thor3e roja Thahara gae / yahAM se vihAra karake prAmAnubrAma bicarate hue, bhavya prANiyoM ko vIra paramAtmA kI vANI kA lAbha dete hue surIzvarajI ahamadA bAda padhAre / bArahavA prakaraNa / ( aneka pratimAoM kI pratiSThA / tejapAla nAmaka zrAvaka kA baDA bhArI saMgha nikAlanA / rAmasainya tIrtha kI yAtrA / megharAja munikA kAmata tyAga karanA / tIrthAdhirAjakI yAtrA aura zrIvijayadevasUrijI kA pRthak vicaranA ityAdi ) ahamadAbAda ke bhAvakoM ne zrIsUrIzvarajI kI vANIle apUrva lAbha utthaayaa| idhara pratiSThA para pratiSThA hone lagI / eka puNyapA la nAmaka zrAvaka ne 51 aMgula pramANa kI zrIzItalanAtha svAmI kI pratimA kI, tathA unake bhAi ThAkara ne 75 aMgula pramANa kI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 vijayaprazastisAra / zrIsaMbhavanAtha svAmI kI pratimA kI pratiSThA karavAI / isI ke sAtha 2 eka nAkara nAmaka zrAvaka ne bhI 51 aMgula pramANa kI zrIsaMbhavanAtha svAmI kI pratimA kI pratiSThA karavAI / isa avasara para stambhatIrtha ke raIsa vajazrA (brajalAla) nAmaka zrAvaka me ( jisane kI pahile bhI zrIpArzvanAtha prabhu kI pratiSThA karavAha thI ) eka pArzvanAtha prabhu kI tirasaTha aMgula pramANa kI mUrti banabAkara pratiSThA karavAI / " isa pArzvanAthaprabhu kI mahimA apUrvahI hone lagI / jo vyakti svarga aura mokSa ko dene vAle isa pArzvanAthaprabhu ke nAma-maMtra kA sarvadA apane antaHkaraNa meM smaraNa karane lagA, usako zrAdhivyAdhi-virodha - samudrabhaya-bhUta-pizAca - vyantara-cora Adi sabhI prakAra ke bhaya naSTa hone lage / bAta bhI ThIka hai / 'bhIpAi nAthAya namaH isa maMtra meM hI isa prakAra kI zakti sthApita hai / pUrvAcAryoMne bhI yahI kahA hai ki:prAdhivyAdhivirodhivAridhiyudhi vyAlasphaTAlorage / bhUta pretamalimlucAdiSu bhayaM tasyeha no jAyate // nityaM cetasi ' pArzvanAtha ' iti hi svargApavargapradaM / sanmantraM caturakSaraM pratikalaM yaH pAThasiddhaM paThet // 1 // isake sivAya cAturmAsa samApta hone ke pazcAt 'siMghajI nAmaka zreSThIne ajitanAtha prabhukI pratimA sthApita krvaaii|' zrIpAla ' nAmaka jaharIne 67 aMgula pramANa kI pArzvanAthakI, pratimA pratiSTita krvaaii| jisakA nAma 'jagadvallabha' rakkhA / evaM stambha tIrtha ke raIsa tejapAla nAmaka bhAvaka ne 66 aMgula pramANa kI AdIzvara bhagavAn kI pratimA sthApita karavAI / paTTaNa nagara nivAsI tejapAla sonIne 47 aMgula pramANa kI bhIsupArzvanAtha prabhukI pratimA * 3 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavA prakaraNa / nimmita karAI / ina Upara kahIM pratimAoM aura anya aneka pratimAnoM kI pratiSThA bhIvijayasena sUrIzvara ne apane hAtha se kii| isa sAla meM bhIsUrIzvara ke upadeza se zrItejapAla sonI ne saMghapati hokarake tIrthayAtrA karane ko saMgha nikAlA / hajAroM manuSya ko sAtha lekara zrIguru mAjhA prApta kara saMghapati yAtrA ke liye cale / mArga meM jahAM 2 zrAvaka kA ghara AtA thA, vahAM 2 pratyeka ghara meM eka 2 'mahimundikA' dete the / pahile pahala isa saMgha ne tIrthAdhirAja zrIzatruJjaya tIrtha kI yAtrA kI / isake pazcAt mIrohI-rANapura nAradapurI-varakANA Adi tIrthokI yAtrA karake mAravADa meM sthita prAyaH samasta tIrthoM kI yAtrA karake sArAsaMgha apane deza meM AyA / apane nagara pAne ke bAda saMghapatine zrAvaka ke pratyeka gharameM eka 2 lAiDU aura rupaye yukta pakara thAla kI prabhAva. nA kI / yaha saba prabhAva bhIvijayasenasUrijI kA hI thA / kyoMki tIrtha yAtrA-svAmibhAIkI bhakti mAdi zAsana prabhAdhanA ke kArya karane se kaise 2 phalakI prApti hotI hai ? yaha saba guru mahArAja ke upadeza se zreSTI ne jAnA thaa| * bhIvijayasenasUri jI ke ahamadAbAda meM rahane se logoM ko dharmopadeza kA apUrva lAbha huaa| logoM ne dharmakAryoM meM dravya vyaya karane meM jarA bhI saMkoca na kiyaa| isa udAra carita kA pUrA ba. na karanA kaThina hai| saM0 1656 ke ekahI cAturmAsa meM zrAvakoM ne 'eka lakSa' mahi mundikA vyaya kie| . isake bAda sUrIzvara kI icchA rAdhamapura jAne kI huii| yahAM se calakara pahile zrIsaMkhezvara pArzvanAtha kI yAtrA karake sUrIzvara ne rAdhanapura ke samIpabhUmi ko prApta kiyA / nagara ke bhAvakoM ne bar3e utsAha ke sAtha sUrijI kA sAmelA kiyaa| ... Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .72 vijyprshstisaar| : yahAM ke logoM ko bhI dharmadezanA kA apUrva lAbha milA / sUri jI ke samudAya kI, jJAna-dhyAna-tapa-saMyamAdi kriyAoM kA kucha aisA prabhAva par3atA thA ki unako dekhate hI logoM ko dharmakI bhora abhiruci ho jAtI thii| bhApake satsaMga se upadhAna mAlAropaNacaturthavrata-bArahavata bhAdi aneka prakAra ke niyama zrAvakoM ne prahaNa kie the| isI taraha sArA cAturmAsa sUrIzvara jI ke vArakSita lAsa lehI samApta huaa| kucha kAla pahile zrIhIravijayasUrIzvara ke samaya meM (sambata 1626 ke sAta meM ) rAmasainya nAmaka nagara kI bhUmi meM se eka ma. nohara zrIRSabhadeva bhagavAna kI pratimA nikalI huI thii| yahAM ke zrAvakoM ne isa pratimA ko isI sthAna meM eka bhUmigRha meM sthApana kI thii| isa bAta kI prasiddhi jagata meM pahale hI se phaila cukI thii| isa tIrtha kI yAtrA karane ke liye rAdhanapura kA bhIsaMgha zrIsUrIzvara ke sAtha meM calA / kramazaH calate hue bahuta dina vyatIta honepara isa tIrtha meM vaha saMgha prApahuMcA / zrIRSabhadeva bhagavAna ke darzana karake saba loga kRtakRtya ho gae / zrIsaMgha ne bhI bahuta dravya kA vyaya karake sthAvara-jaMgama tIrtha kI acchI taraha bhakti kii| yahAM kI yAtrA karane se logoM ko apUrva bhAva utpanna hue| phira lauTa karake saba loga rAdhapura pAe / sUrIzvara Adi munivara bhI usa samaya vahAM pdhaare| / rAdhanapura meM sUrIzvara ke pAne ke bAda aneka zubha kArya hue| jinameM 'bAsaNajoTa ' nAmaka bhAvaka kA bar3e utsAha ke sAtha eka nae maMdira kI pratiSThA karAnA, eka mukhya kArya thaa| kucha dina yahAMpara Thahara karake phira Apa 'bar3atI' nagara meM gae / yahAM zrI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavA prkrnn| vijayadAnasUri aura zrIhIravijayasUri ke do kIrti staMbha bar3e hI pAzcaryakArIye / isakIti stambhake bhAge pratyeka bhAdrazukla ekAdazI ke dina vaTapallI aura pattana nagara ke loga ikaTThe hokarake bar3A satsava karate haiN| yahAM Akarake vijayasenasUri ne isa kIrti stambha ke sAmane gurupayoM kI stavanA kii| yahAM se bihAra karake pattana nagara ke zrAvakoM ke prAgraha se pApa pattana pdhaare| ' dUsarI ora, isa patnanagara meM virAjate hue zrIvijayadevasUri ke vAgavilAsa se utsAhita hokara lukAmata kA svAmI muni megharAja (jo pahile pahala lukAmata ko tyAga karane vAle meghajI RSi kA praziSya thA) ke maname apane matako tyAga karane kI icchAhuI / vaha bhI. vijayasenasUrijI ke caraNa kamala meM aayaa| vijayasenasUrijI kI dezanA sunane se ina mahAnubhAvakI zraddhA aura bhI pakkI huI / isake bAda muni megharAja ne lukA mata ko tyAga kiyA aura zrItapAgaccharUpa vRkSa kI zItala chAyA meM rahane lgaa| bar3e samAroha ke sAtha tapAgaccha meM yaha dIkSita kie gye| - eka dina isa pattananagara ke eka 'kumaragiri' nAmaka pura ke bhAcakabarga ne atIva AgrahapUrvaka vinati kI- hevapAlu mahArAja ! mApa ke caraNakamala se hamArA choTA pura pavitra honA caahiye|' lAbha kA kAraNa dekha karake munivaroM ne ASAr3ha zukla pratipadA ke dina isa pura meM praveza kiyaa| isa pura meM cAturmAsa karane se yahA~ ke logoM ko dharma kRtya karane kA acchA avasara prApta huaa| pattananagara ke loga bhI isa upadeza kA lAbha sarvadA le sakate the| . . cAturmAsa samApta hone para zrIsUrIzvarajI zrIsaMslezvara pArzvanAtha kI yAtrA ko padhAre / punaH bhIsaMgha ke Agraha se ApakA pacananagara Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijyprshaastisaar| pAnA huA yahAM para phAlguNa cAturmAsa raha karake Apane stambha tIrtha jAne ke lie prayANa kiyaa| isa prakAra pRthvI talako pAvana karate hue cANasamA rAjanagara-' Adi kI yAtrA karate hue Apane stambhatIrtha meM praveza kiyA / Apake upadeza se yahAM ke logoM ne bhI pratiSThAdi bahuta se kArya kiye / bhAra vakoM ke Agraha se cAturmAsa kI sthiti sUrijI ne yahAMhI kii| cAturmAsa vyatIta hone ke bAda Apane akabarapura nAmaka zAkhApura meM prAkara cAturmAsa kiyA / tadanantara bihAra karake Apa gandhArapura meM pdhaare| gandhAra bandara meM bhI Apane bahutasI pratiSThAeM kI, aura upadeza dvArA logoM ko lAbha pradAna kiyaa| yahAM se Apa vihAra karake bhUgu. kaccha-rAnera Adi hote hue tApInadI ko nAbase ullaMghana karake su. rata pdhaare| yahAMpara bhI pratiSThAeM kI aura cAturmAsa kI sthiti samApta karake bihAra kiyaa| stambha tIrtha Adi sthAnoM meM hote hue zrIvijayadevasUri ke sahita bhApa zrIsiddhAcala jI padhAre / vahAMpara esa samaya stambha tIrtha-rAjanagara-pattana-navIna nagara-dvIpa bandira Adi nagaroM se saMgha Ae hue the| ina logoM ko bhI sUrijI ke upadeza se bahuta lAbha milA / yahAM se bhIvijayasenasUri jI ne dvIpa bandara ke logoM ke Agraha se dvIpa bandara kI ora prayANa kiyA aura gu. jarAta ke logoM ke Agraha se zrIvijayadevasUri ko gujarAta meM vicarane kI AjJA dii| jisa prakAra kastUrI kI sugandhi phailAne kI koI AvazyakatA nahIM pdd'tii| yaha pApahI se phailajAtI hai| usI prakAra sUrIzvara jI kI yaza-kIrti cAroM ora phailagaI / saurASTra dezameM vicarane se laurA'Tradeza ke loga apane 2 grAmoM meM lejAne ke liye nitya prArthanA karate Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI rahate the| sUrijI kA AnA dvIpabandara ke pAsa unnata nagara meM huaa| usI sthAnapara parama pUjya-prAtaHsmaraNIya guruvarya bhIhIravijayasUrijI kA dehAnta huyA thaa| vahAM Apane sabake prathama apane guru vayaM kI pAdukA ke darzana kiye / aura usake bAda phira unnata nagara meM praveza kiyaa| dIpabandara se 'meghajI' nAmaka eka vyavahArI aura 'lADakI' nA. , makI usakI zIlavatI bhAryA, yaha donoM unnata nagara meM sUrijI ke da. .rzanArtha Ae / bahAM Akara unhoMne bhIsUrIzvara ke hAtha se pratiSThA ka - rabAI / yahA~para bhI navIna pratiSThAnoM kI dhUma macagaI / eka 'amUlA' nAmakI bhAvikA ne pratiSThA krvaaii| dUsarI dvIpa mandira nivAsI kA. lIdAsa' nAmaka zrAvaka ne bhI krvaaii| zrIsaMgha ke prAgraha se cAturmAsa mApane yahAMhI kiyaa| cAturmAsa pUrNa hone ke bAda Apa ' devapattana pdhaare| isa nagara meM amaradatta, viSNu aura lAlajI nAmaka tIna bar3e dhanika rahate the| ina tInoM ne bar3e samAroha ke sAtha zrIsUrIzvara ke hAtha se tIna pratiSThAeM krvaaii| yahAM se bihAra karake Apa bhIdevakula pATaka(delavAr3A) padhAreM / yahAM bhI 'hIrajI' nAmaka bhASaka ke ghara meM eka pratiSThA kI aura dUsarI zobhA nAmakI bhAvikA ke ghara meN| .. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / terahavAM prakaraNa / (kaSitAna-kalAsa-pAdarI yukta pharaMgI samudAya kI prArthanA / zrInandivijayakA dvIpamandira jAnA / giranArajI kI yAtrA / svayaM zrIsUrIzvara kA dvIpamandira padhAranA / saMkhezvara kI yAtrA / grAmAnugrAma vicaranA aura . antima upsNhaar)| jisa samaya meM bhI vijayasenasUrIzvarajI devakula pATaka meM virAjate the / usa samaya meM dvIpa bandara ke phiraMgI loga, apane kapatAna ( adhikArI vizeSa ) kalAma ( amAtya vizeSa ) pAdarI (dharma guru ) ityAdi ke sAtha zrIsRrijI ke pAsa prAkara prArthanA karane lage: "he guruttaMsa ! he nirmala hRdaya ! Apa dvIpa bandira padhAra kara hama jaise andhakAra meM par3e hue logoM kA kucha uddhAra karie / kadAcita Apa svayaM na mAnake to kisI eka uttama cele ko bheja karake hamAre hadayoM ko zAnta kriye|" isa prakAra phiraMgI logoM ke pratyAgraha se surIzvara ne apane nandivijaya nAmaka camatkArI muniko dvIpa bandara bhejA / bhInandivijabakI kalA kauzalya aura camatkArika vidyAmoM se loga atyanta prasanna hue| logoM ne bhInandivijaya munIzvara kA bahutahI satkAra kiyaa| Apane yahAM para tIna roja Thahara karake vyAkhyAna dvArA jI. vAdi nava tatvoM kA upadeza karake leAgo ke antaHkaraNoM meM bahuta hI prabhAva DAlA / bhIsaMgha ke sAtha tIna dina raha kara bhApa punaH guru mahArAja ke pAsa bhAgae / eka dina mApane zrInemanAtha prabhu Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ terahavA prkrnn| kI yAtrA ke liye vihAra kiyaa| sAtha meM dvIpa bandara kA bhIsaMgha bhI patA / bahuta dina vyatIta hone para prApa giranAra jI phuNce| isa samaya giranAra meM 'khurama '. rAjya karatA thaa| yaha rAjA svabhASa hI sAdhunoM ke prati bar3A phara svabhAva rakhatAthA / kintu bhIvijavasenarijI ke tapasteja se yaha bhI zAnta ho gayA / kahAM taka kahA jAya ? / rAjA ne surIzvara kA bar3A hI pavAra viSA / eka dina bhIsaMgha ke sAtha meM saba loga giri para par3he aura zrIsiddharAja jayasiMha ke mahAmaMtrI 'sajjana zreSThI' dvArA nirmANa kiye hue 'pRthivI jaya' nAmaka prAsAda meM virAjamAna bhI memImAtha kI manohara pratimA ke darzana karake saba loga kRtakRtya hue / aneka prakAra se munivaroM ne bhAva pUjA aura baMdhane dravyAdi se pUjA kI / vahAM para kucha dina Thahara kara saba loga devapattana pAe / yahAM se dvIpa bandira kA saMgha guruvaMdana karake svasthAna para calA gayA / devapacanameM sUrIzvarane do cAturmAma karake bar3e utsava ke sAtha do pratiSThAe~ kI / isake uparAnta yahAM se vihAra karake delavADe meM pdhaare| yahAM mAnepara vaha phiraMgI loga bo bhInandivi. jaya jI ko prArthanA karake pahale apane dvIpa bandara meM le gaye the unhoMne yaha vicAra kiyA-'zrIguru mahArAja vartamAna devakulA pATaka meM padhAre hue haiN| tathA jina ke prabhAvase yahAM kA saMgha vAtrA ke liye gata varSa meM gayA thA, vaha bhI sakuzala pahuMca gayA hai| ata eva usa epakArI mahAtmA kA punaH darzana karanA caahiye|'.. isa prakAra vicAra karake phiraMgI loga devakulapATaka meM prAra', aura zrIguru mahArAja se prArthanA karane lageH__ " he guro ! isa jagata meM hitakArI kAryoM ke karane meM dakSa Apa hI haiN| mApahI ASAr3ha ke megha kI taraha isa jagatake vAla.. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *vinayAzaktisAra / tArana chapamA hamAre sAmrAjya meM sthita DIpa bandara meM Apa samAsmiA aura hamAre manosthoM ko pUrNa kriye|". / isa prakAra kI sasyAgrahapUrNa prinatiko munakara mUrijI mare vicAra kiyA ki phiraMgI logoM kA isanA mAha hai| dvIpahirake bhIsaMgha kA mAnaha to pahile se hI hai| mAyAvahAM para jAnA ucita hai| vahAM jAne se dharma-dhanakA lAbha to apane ko hogaa| aura anya jIvoM ko bhI bodhi prApta rUpa lAbha hogaa| phira rasa bandara meM abhItaka kisI prAcArya kA jAnA nahIM huA hai ityAdi bAte moca karake bhISijayasenasUni dvIpa bandira padhAre / mArga meM dvIpAdhipati phiraMgI ne 'macuA' nAmaka vAhana ko bhejA aura usameM baiTha karake bhASa pAra utare / guru mahArAja ke pura pradeza ke samaya phiraMgI logoM ne tathA zrIsaMgha ne bar3e uslAho prAyaavarNanIya mahotsava kiyaa| miSya byAkhyAna vANI hone lgii| sabaloga sUrIzvara ke upadeza rUpI amRta se apanI tRSAko zAnta karane lge| eka dina phiraMgI khogoM kI mukhya sabhA meM bhI jora aura sUrIzvara ne satya dharma kA prati pradAna kiyA / arthAt i. hone yaha bAta siddha karake dikhAyA ki-adi ko bhI mokSamArga ko sAdhana karAne vAlA dharma hai to vaha jaina dharma hI hai| logoM ke antaHkaraNa meM isa bAtakA nizcaya hogayA / samasta loga-mAsvayaM yukta hokara yaha kahane lage:-"mahA! sUrIzvara jI kA kaisA prabhAva hai ki phiraMgI se prAcAra vihIna loga bhI isake upadeza se saMtuSTa home| mahAtmAnau ke jAturya kI kyA bAta hai|" kucha dina rahakara devakula pATaka meM bhAkara sUrIzvara ne cAturmAsa kiyaa| ...cAturmANa hone ke pazcAt 'navAnagara' ke kitanehI adhikArI vo masyAgraha se mApa" bhANavADa hote hue navAnagara pdhaare| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sozvara ke darzana karane ke liye 'jAma' rAjA bhI kabhI bAbA karatA thaa| cAturmAsa yahAM hI kiyaa| ..: tadantara bhaneka nagaroM ke bhIdha ke sAtha sUrinI zrIsaMskAra pArzvanAtha kI yAtrA karane ko pdhaare| yahAM kI yAtrA ke prApha ahamadAbAda padhAre / bhIvijayadevamUri jI ne bhI sApha ke sApahI ahamadAbAda meM cAturmAsa kiyaa| .. isa varSa meM ahamadAbAda meM bar3A bhArI, yaha kArya zumA viyahAM kI jAti meM eka bAraha varSa se virodha calA pAtA thaa| jo ki kisI se bhI naSTa nahIM huaathaa| vaha virodhabhI sUrIzvarakI upadeza vApI se naSTa huA aura saba logoM meM aikya hogyaa| . ziSa pAThaka! sarvadA upadeza kA prabhASa tabAha hotA ki jaya upadezaka svayaM usa taraha kA mAcaraNa karatA ho / yadi svayaM upA deza karane vAlA prazAntikA utpAdaka hai, to unake upadeza kA pra. bhASa logoMpara jarA bhI nahIM ho sakatA hai / isI liye upadezakoM ko cAhiye ki vaha prathama svayaM zAnti-priya bane / . ..cAturmAsa utArane ke bAda sUhIzvara no do pratiSThA mAgha mAsa meM aura do baizAkha meM krvaaii| phira donoM sUrIzvara pRthvI talako pavitra karane lge| upasaMhAra / pavitra prAtaHsmaraNIya jagadupakArI mahAtmAnoM ko yaha saMkSipta jIvanI " zrIvijanaprazasti kAvya" ke AdhArapara likhI gaI hai| isakI samApti ke prathama itanA kahanA paramAvazyaka hai ki zrI. vijayasenasUrIzvara ke rAjya meM pradhAna paTTadhara vijayadevasUri the| Apa zAsana bhArako vahana karane meM atyanta nipuNa the| inameM ma. tirikta pAu" upAdhyAya" padadhArI, aura saikar3oM muni "paDita, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayaprazastisAra / padavI dhaarkthe| isa pavitra samUha meM aneka vyAkaraNa zAkha ke pAragAmI, kitane tarka zAstramai vRhaspati tulya the| aura kitanehI mAzucavi tathA vyAkhyAna dene meM pAcaspati horahe the / gaNadhara-zruta kevarIkatasUtra, bhopAMgAdimeM tathA bahuta se gaNitazAstra, jyotiSa, sAhitya chandAnuzAsana,liMgAnuzAsana, dharmazAstra Adi saba viSayoM ke jAnane vAle paikar3oM sAdhu bhIsUrijI mahArAja ke sAmrAjya meM the| - bhIsUrijI mahArAja ke upadeza se bhIzatruJjaya-bhItAraMgA-bhI. vidyAnagara-bhIrANapura-bhImArAmaNapura-patnanagara meM paMcAsara pA. zrvanAtha-bhInAraMgapurIyapArzvanAthAdi ke tIrtha kA ityAdi bahuta se tIrthozAra hue / pratiSThAeM to bahutasI jIvana caritra meM dikhAI gaI haiM / bhImezvara prAma meM zrIpArzvanAtha kA zikharabaMdha mandira kA nirmANa bhI sUrIzvara ne karavAyA thaa| - nagara 2 meM sthAna2 meM rAjA mahArAjAoM ke atuccha mahotsavoM se pUjita zrIhIravijayasUri aura bhovijayasenasari puNya prabhAvase isa caritra ko par3hane vAle pAThakoM ko uttamottama guNoM kI prApti ho, yaha icchA karatA humA isa pavitra caritra ko yahAMhI samApta karatA hai| OM zAntiH zAntiH shaantiH| sUcanA ' "bhIhIravijayasUri, makabara bAdazAha ko dharmopadeza de rahehaiM," isa bhAva kI phoTu jisako cAhie, vaha 'zvetAmbara mosavAla jaina lAyabrerI, cauka lakhanaU' isa patese maMgavAte / kebInAiTa ) phUlalAraza). Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-zAsana / (pAkSika patra ) yaha patra harapUrNimA tathA amAvAsyA ko prakaTa hotA hai / isa patra meM aitihAsika, naitika evaM dhArmika viSaya ke lekha prakAzita huA karate haiM / gujarAtI ke sAtha hindI bhASA meM bhI prAyaH lekha rahate haiN| vArSika 2) grAhaka hone vAle ko cAhie ki apanA, nAma, gAMva ityAdi pUrA patA sApha akSaroM meM likha bhejeN| zrIyazovijayanagranthamAlA (saMskRta mAsika pustaka) bhIyazovijaya jainagranthamAlA mAsika meM ekasau pRSTha saMskRta aura prAkRta ke nikAle jAte haiM / jisameM nyAya, keza tathA mahAkAvya ke grantha kramazaH prakAzita hote haiM / DAka mahasUla ke sAtha vArSika 8) prathama se lene meM Ate haiM / namUnA kA aMka kisI ko bhejane meM nahIM AtA hai| zAstravizArada jainAcArya-zrIvijayadharmasUrijI kRta 1. jainatattvadigdarzana (hindI bhASA ) 2. jainazikSAdigdarzana 3. (gujarAtI) 4. puruSArthadigdarzana (hindI bhASA) 040 5. Atmonnatidigdarzana (gujarAtI) 6. ahiMsAdigdarzana- (hindI) 0-40 (baMgalA) 0-40 vijayaprazastisAra (hindI) 06-0 patAH-zAha-harSacandra bhUrAbhAI / aMgrejI koThI-banArasa-siTI, 002.0 0.2-0 0.2.0 0.06