Shrutsagar Ank 2013 02 025

Author(s): Mukeshbhai N Shah and Others
Publisher: Acharya Kailassagarsuri Gyanmandir Koba
Catalog link: https://jainqq.org/explore/525275/1

Page #1

SAIR
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर

Page #2

askos
GER

Page #3

आचार्य श्री कैलाससागरसरि ज्ञानमंदिर का गुरखपत्र
श्रतसागर)
oina
आशीर्वाद राष्ट्रसंत प. पू. आचार्य श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी म. सा.
. * संपादक मंडल *
मुकेशभाई एन. शाह कनुभाई एल. शाह
हिरेन दोशी डॉ. हेमन्त कुमार
केतन डी. शाह
एवं
ज्ञानमंदिर परिवार
१७ फरवरी, 20१३, वि. सं. २०६९, महा सुद-9
प्रकाशक
आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र कोबा, गांधीनगर-३८२००७ फोन नं. (०७९) २३२७६२०४. २०५, २५२ फेक्स : (०७९) २३२७६२४९
website : www.kobatirth.org email : gyanmandir@kobatirth.org

Page #4

अनुक्रम
१०
१ पंचतीर्थकर स्तवन २ सोजित्रा जिनालयना लेखो ३ प्रतिलेखन पुष्पिकाओ ४ छत्रधरनी परंपरा ५ लोद्रवपुरतीर्थ परिचय ६ श्रेणिकरास - एक परिचय ७ स्वस्तिक अने नंद्यावर्त ८ ज्ञानमंदिर कार्य-अहेवाल
हिरेन दोशी आ. विजयसोमचंद्रसूरि हिरेन दोशी हिरेन दोशी डॉ. उत्तमसिंह डॉ. उत्तमसिंह
नाथालाल एम. शाह
९ समाचार-सार
डॉ. हेमन्त कुमार
प्राप्तिस्थान
आचार्यश्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर त्रण बंगला, टोलकनगर परिवार डाइनिंग होलनी गलीमां पालडी, अमदावाद - ३८०००७ फोन नं. (०७९) २६५८२३५५
प्रकाशन सौजन्य
श्री रश्मिकांतभाई कामदार परिवार Rushab Ship Consultant, Inc., 43, Jonanthan. Drive, Edison, NJ 08820, USA.

Page #5

संपादकीय
श्रुत एक वटवृक्ष कवि आनन्द की एक पंक्ति याद आती है
"नानकडा को वट-बीजमा, वडला कैंक सूतेला जोया"। विचार बीज की तरह है। बीज को बोने से उसमें से कितने ही वटवृक्ष उत्पन्न हो जाते हैं | बीज और विचार इन दोनों में एक समानता यह है कि दोनों को अपनी शक्ति का एहसास नहीं होता है। यदि विचार और बीज को योग्य जगह वोया जाए तो अवश्य ही अप्रतिम परिणाम मिलता है। बड़े-बड़े परिवर्तनों के मूल में छोटे-छोटे विचार छुपे होते हैं। अध्ययन-वांचन से विचारों को बल मिलता है। श्रवण की जितनी महत्ता है उतनी ही अध्ययन की भी है। अनेक उदाहरण हैं कि अध्ययन के माध्यम से असरकारक एवं सुन्दर परिणामों की प्राप्ति होती है। अच्छी पुस्तकों का पढ़ना तो कठिनाईयों में भी सहायक सिद्ध होता है। सद्धांचन और सद्विचार एक-दूसरे के पूरक हैं और यह स्व-पर दोनों के लिये कल्याणकारी हो सकता है।
इन्हीं शुभ आशयों को लक्ष्य बनाकर आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर विद्वानों एवं सद्विचारकों की सेवामें वर्षों से उद्यमशील रहा है। अपनी विशिष्ट श्रुतरोवा के माध्यम से ज्ञानमन्दिर ने संशोधकों एवं विद्वानों के हृदय में अद्वितीय स्थान प्राप्त कर लिया है। ज्ञानमन्दिर के लिये यह गौरव और आनन्द की बात है। श्रुत सेवा की शृंखला में ज्ञानमन्दिर परिवार का एक छोटा सा योगदान अर्थात 'श्रुतसागर'......|
पिछले एक वर्ष से ज्ञानमन्दिर की ओर से श्रुतसागर का प्रकाशन नियमित रूप से हो रहा है। आज श्रुतसागर का २५वाँ अंक आपके हाथों में है। श्रुतसागर इस अंक से नया प्रौद आकार ग्रहण करेगा । इसका स्वरूप, उद्देश्य और विषय विस्तृत बनेगा। अपने भव्य भूतकाल एवं शास्त्रों में छिपे देदीप्यमान इतिहास का विस्तृत परिचय प्रस्तुत करने हेतु तमाम ऐतिहासिक सामग्रियों एवं प्रामाणिक साक्ष्यों को पूरक सामग्रियों के साथ प्रकाशित करके शोधकर्ताओं तक पहुँचाना ही श्रुतसागर की फलश्रुति है। आप सभी के लिये प्रतिमाह ऐतिहासिक लेख, विशिष्ट तीर्थस्थलों का परिचय, ज्ञानमन्दिर में संगृहीत विशिष्ट कृतियों की सूचना जैसे अनेक शोधप्रद एवं बोधप्रद विषयों को प्रकाशित करने की भावना है।

Page #6

- फरवरी २०१३ हमारे इस लक्ष्य की प्राप्ति में परम पूज्य गुरुभगवन्तों का आशीर्वाद और आप सभी का सहयोग अपेक्षित ही नहीं, बल्कि अनिवार्य है। आपके पास ऐसी कोई ऐतिहासिक कृति, संशोधित विशिष्ट सूचना, महत्त्वपूर्ण लेख आदि हों तो हमारे प्रकाशक के पते पर भेजें, उसे हम आपके नाम के साथ योग्य स्थान में प्रकाशित करेंगे। साथ ही श्रुतसागर से संबंधित आपके अभिप्राय की भी अपेक्षा रहेगी। आपका योग्य मार्गदर्शन हमें प्राप्त होता रहेगा, इसी आशा के साथ
.....
चित्र परिचय ० पेन नं. १
सोजीत्रा निवासी उपकेश वंशीय सोनी हरखाना परिवारे आ अष्टमंगलनी पाटली श्री पार्श्व-सुपार्श्वनाथ भगवानना चैत्यमां भरावी छे. जेनो विस्तृत
परिचय पेज नं. १४ नंबर उपर आपेल छे. ० पेज नं. २ वि. सं. १२२१ वैशाख सुदि ४ना सोमवारे प्राग्वाट् ज्ञातीय रूपाना दिकरा सामळे आ आदिनाथ पंचतीर्थीनी प्रतिष्ठा करावी छे. प्रतिष्ठाकारक आचार्य भगवंतश्रीनुं नाम के गच्छर्नु नाम जणातुं नथी. तेमज स्थळनो पण उल्लेख प्राप्त थतो नथी. आ धातु-बिंबनी पाछळना भागे भगवाननी डाबी पडखे
छत्र-धर जणाय छे. विस्तृत परिचय पेज नं. १९ उपर आपेल छे.
० पेज नं. ४ प्रस्तुत नंद्यावर्तनुं चित्र वि. सं. १५६८ मां लखायेल चंद्रप्रज्ञप्ति-सूत्रनी प्रतना अंते आपवामां आवेल छे. जेनो विस्तृत परिचय पेज नं. २७ उपर आपेल

Page #7

પંચ તીર્થકર સ્તવન
- સંપા. હિરેન દોશી સ્તવન ભક્તિના અઘરા માર્ગને સરળ અને સુગમ કરી આપે છે. શબ્દોના બીબામાં ભારોભાર ભાવ પૂરી આપે એ સ્તવન.
ભાવ સભર અઢળક રચનાઓથી મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્ય સમૃદ્ધ છે. આવી જ એક કૃતિ પ્રસ્તુત છે : કોરંટગચ્છીય આચાર્ય સર્વદેવસૂરિના શિષ્ય આ. નન્નસૂરિ કૃત પંચ તીર્થકર સ્તવન.
પ્રસ્તુત સ્તવનમાં કવિએ પાંચ તીર્થકરોના સ્તવનોની રચના કરી છે. પ્રથમ તીર્થકર શ્રી આદિનાથ. શ્રી શાંતિનાથ, શ્રી નેમિનાથ, શ્રી પાર્શ્વનાથ, અને શ્રી મહાવીરસ્વામીના ગુણ-વર્ણનોથી સભર આખી કૃતિ ર૯ કડી પ્રમાણ છે. કૃતિની રચનામાં પ્રાયઃ પરંપરાગત નિરુપણાને જ પ્રાધાન્ય અપાયેલ છે. કૃતિમાં રૂપક, પ્રભાવ વર્ણન, તેમજ તીર્થકર ભગવંતોનો તે તે નગરના મૂળનાયક તરીકે તે તે થળોનો ઉલ્લેખ મળે છે.
૧. શ્રી આદિનાથ ભગવાન શત્રુંજય તીર્થ ૨. શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન દહીદ્રાપુર તીર્થ ૩. શ્રી નેમિનાથ ભગવાન ગિરનારતીર્થ ૪, શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન સ્થંભનતીર્થ (ખંભાત) ૫. શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગવાન સત્યપુરતીર્થ (સાંચોર)
તીર્થકર સ્તવના સંબંધી મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યમાં ઘણી કૃતિઓ આજે અપ્રચલિત અને અપ્રકાશિત છે. આપણી પરંપરામાં પંચતીર્થકરની સ્તવના વિશેષે રહી છે. કલ્યાણકંદ સ્તુતિની પ્રથમ ગાથાની જેમ પંચતીર્થકરની સ્તવના એ આ કૃતિનો વણ્ય વિષય રહ્યો છે. આ કૃતિ જે ગુ.ક. ભા.૧ માં પેજ નં. ૧૮૯ પર નોંધાયેલ છે. પ્રસ્તુત કૃતિમાં શ્રી મહાવીર જિન સ્તવનમાં અન્ય એક સ્તવન મળે છે. એ સ્તવન પણ અહીં આપ્યું છે. બાકી તવનો અને કળશની ગાથાઓ સમાન છે. જે ગુ.ક.માં જે આદિ પદ નોંધાયેલું છે. એ સ્તવનની પ્રથમ કડીનું બીજું ચરણ હોવાની સંભાવના છે. અહીં પ્રકાશિત અન્ય મહાવીર જિન સ્તવન સાત પ્રતો મળે છે. તેમાં દરેકમાં આ જ પ્રમાણે છે. આ કૃતિની ઘણી બધી . હસ્તપ્રતો આચાર્ય કલાસસાગરસૂરિ જ્ઞાનમંદિરના સંગ્રહમાં છે. એમાંથી ૩૨૧૧૧ માં ક્રમાંકે નોંધાયેલી વિ. સં.૧૭પર માં લખાયેલી પ્રતના આધારે મૂળ-પાઠ

Page #8

फरवरी २०१३ સંપાદિત કર્યો છે. પ્રતમાં આ સ્તવન પછી બીજી કૃતિ લાવણ્યસમયની ચતુર્વિશતિજિન સ્તુતિ છે જે પ્રકાશિત છે. ત્યાર પછી તે મહિલ્લા નારાજ: સ્વતિ સંપૂર્ણ ત્યાર બાદ પ્રતિલેખન પુધ્ધિકા આપેલ છે.
પ્રતમાં પ્રતિલેખન પુષ્પિકા આ પ્રમાણે છે:- સંવત ૧૭૩૬ વર્ષે જ્યેષ્ઠ દ્રિ ४ शुक्रे श्रीजीर्णदुर्गे सकलपंडितशिरोमणि पंडितश्री ५ श्रीविवेककुशलगणि गणिविनीतकुशल गणि तत्सी(शि)ष्य गणि आणंदकुशललिखितं ।।
વિક્રમ સંવત ૧૭૩૬ના જેઠ સુદિ ૪ના શુક્રવારે પંડિત શિરોમણિ વિવેકકુશલ ગણિના શિષ્ય ગણિ વિનીતકુશલ ગણિના શિષ્ય આનંદકુશલ ગણિએ આ પ્રત જુનાગઢમાં લખી છે.
શ્રી આદિજિન સ્તવન શ્રીસેગુંજ રલીઆમણો તીરથ કેરો એ રાઉ, કરમ તણા મલ ચૂરવા મોટો જસ ભડવી. બહુ દિન કેરો મુજ મનિ એહ જ અછય ઉમહો, એણિ તીરથ યાત્રા કરી જાંણુ લ્ય ભવ લાહો. ૧ ૫હતા આદિ જિસેસર પૂરવ વાર નવાણું, પંખ કરી એણિ થાનકિં જઇઇ હું ઇમ જાણું, સુરત જિમ મનવંછિત પૂરઇ રાયણિ ખ”, પંખી આદિલપાદુકા* દૂરિ ગયાં સવિ દુઃખ. ૨ આદિલ જીવન જીવન જો તું નયણ નિરખ્યો, તો હું આણંદ અતિઘણઇ હીઅડલા ભીંતરિ હરખ્યો, ચિહું ગતિ માહિ ભમી કરી મુજ મન ગાઢું અરીશું, નિરુપમ તાહરી મૂરતિ દેખી નિશ્ચલ લીણું૩ પુંડરીક ગુણવંતો ગિરુઉ જગિ ગણધાર, પાંચ કોડિ મુનિવર તણો પંઠિ જસ પરિવાર, ચૈત્રી પુનમ વાસરિ મુગતિ ગયા એણિ હાર્મિ, તો એ તીરથ સ લહીઇ પુંડરિગિરનઈ એ નાંમિ. ૪ નાભિરાયા કુલ અતિ ભલું, ધન જણણી મરુદેવા, કોડિ ગમે સેવા કરઇ જેહના પુત્રનઈ દેવા,

Page #9

वि.सं. २०६९ - महा
ભણઇ નન્નસૂરિ બાલક જિમ આપણા તાતનઇ પાસિં, સાસય સુક્ષ્મની સુખડી માગું મનનઇ ઉલ્હાસઇં. પ ઇતિ શ્રી આદિનાથ સ્તવન ||૧|
શ્રી શાંતિજિન સ્તવન
દહીદ્રાપુરિ દીપઇ જોતાં નયણ ન છીપઇપ, સંતિ જિણેસર સામી વીનવાયું શિરનામી.૧
ણિ જંગ અતિઘણ આજઇ, મહિમા તાહરો ગાજઇ, અલીએ વિશ્વન° સવિ ભાજઇ, તિહુઅણુ જય ઘંટા વાજઇ. ૨ ચક્કાહિવ તણી પદવી, ભોગ અનોપમ ભોગવી,
તૃણ જિમ તે સહૂ ઠંડી, કરમ તણાં બલ ખંડી. ૩
તીરથંકર પદ પાંમી, અવિચલ સિવપુર ગામી, સંતિ જિણેસર સોલમો, ભાવિષ્ટિ ભવિયણ સો નો. ૪ જિણવરનઇ પાએ લાગું, અવર ન કાઇએ માંગુ, ભણઇ નન્નસૂરિ તુહ્મસેવા સમરથ તું જ દેવા. ૫
ઇતિ શ્રી શાંતિનાથ સ્તવન IIરી
શ્રી નેમિજિન સ્તવન
૧૧
ઊજલંગર અમ્હે જાયસ્યુંએ, એણિ તીરથે નિરમલ થાયસ્યુંએ નેમિજિણંદ બાવીસમોએ, મુજ હીયડલા આગલિ વીસમોએ . ૧ મેહલી મનનો આમલોએ, પૂજીજઇ નેમિ જિન સામલોએ કરમ તણાં મલ જિમ લોએ, અનઇ મુતરમણિ સરિસા મિલોએ. ૨ રાયમઇ રાયમઇ રાયમઇએ, પ્રભુ છાંડીનઇં મનમથ દમઇએ ઊજિમ ઉજગિરિ જઈઇએ, વ્રત લીધું એકમના થઈએ. ૩ પસૂએ જીવ ઉગારીઆએ, તિં ભવિઅણુ અતિઘણ(૩) તારીઆએ તુંહ જ પીડ્યાં પીહરૂ એ, તું શરણાગતવજપંજરૂએ. ૪ નેમિજિણેસર સઇ ધણીએ, નવિ મેહલું સેવા તુર્ભે તણીએ કરુણાસાગર હિતધરુએ, ભણઇ નન્નસૂરિ સેવક ઉદ્ધરુએ, ૫ ઇતિ શ્રી નેમિજિન સ્તવન ॥૩॥
૧૩
७

Page #10

૮
फरवरी २०१३
શ્રી પાર્શ્વજિન સ્તવન
સકલ મૂતિ ત્રેવીસમો સામિ, ખંભાયતપુર મંડણોએ નવનિધિ સંપજઉ જેહનઇ નાંમિ, પાસ જિજ્ઞેસર થંભણોએ. ૧ જાસ પસાઉ લઇ કરઇ સાનિધિ, ધરણેંદ્રનઇ પદમાવતીએ ભોગ સંયોગનઇં અવિહડ-ઋદ્ધિ, પામી જઇ મિન ભાવતીએ. ૨ દીસઇ ધોડિલો કલિહિ મઝારિ, મહિમા અવરહ દેવહતણોએ તિણિ જગિ માનીઇ વરણ અઢાર, દેવ દેહરાંસરિ થંભોએ.૩ ન્યાનપખઇં કિમ જાણીઇ આદિ, થંભણ પાસ તુમ્હારડીએ જિન ગુણ-ગાઇ નવલઇ નાદિ, મનનઇ રંગઇં ગોરડીએ. ૪ જયવંતા થંભણ પાસ જિણંદ, સેવક વંછિત સુરતરુએ નયણ સોહાવઇ પુનિમચંદ, ભણઇ નન્નસૂરિ મંગલકરુએ. ૫ ઇતિ શ્રી પાર્શ્વનાથ સ્તવન િ
શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન
મરુધર દેશ મઝારિ, પુર સાચોર વિચારિ તિણિ થાનિક નમુંએ, કે વીર ચોવીસમોએ.૧ ગાજણવઇ સુરતાણ, નામઇં હમીર અયાણ વાર બાવન ચડીએ, કે આયો ગડ અડીએ. ૨ શ્રીસાચોરડું વીર, સાચઇ બાવજ્ઞ વીર હેલા જીયતો એ, કે જંગ હવઇ દીપતોએ. ૩ અવર એ વડા સાર, તે નવિ લહીઇ પાર તું સમરથ સó ધણીએ, અર્ચિત્ય ચિંતામણીએ. ૪ સિદ્ધારથકુલિચંદ, દીઠલઇંપ પરમાણંદ ત્રિસલા ઉર ધર્યો એ, હું તિહુઅણસિરિ વર્ષોએ .૫ સોવન્નવજ્ઞ શરીર, સાત હાથ શ્રીવીર સીહ સુંલંછણુંએ, પ્રભુ નિરલંછણુ એ. ૬ જો તુસઇ૭ શ્રીવીર, તો લહીઇ ભવતીર કાજ સર્વે સરઇએ, જે તુર્ભે અણુસરÛએ. ૭
૧૬

Page #11

વિ.સં.ર૦૬૨-મહા
કોરંટગચ્છિ નગ્નસૂરિ વીનવઈ આણંદપૂરિ વીરજિસેસરુએ, કે જયવતા સુખકરુએ. ૮
કળશ પંચ તીરથ પંચ જિણોસર, પંચમીગતિ પહોતા સુંદર, નન્નસૂરિ ઇમ દઈ નવ-નવે, વીનવ્યા સુખદાયક તે સવે. ૧
શ્રી મહાવીરજિન સ્તવન સાચુરિ પરવર્યા જગત્ત વિખ્યાત, જાગતો જસ ઘણો જગિ અવદાત૮ સોઈ નમું ચોવીસમો શ્રીમહાવીર, તું અણું જિણવર ગુણ ગંભીર. ૧ મુરખ હું કિમ પામું અપાર, તું જિનશાસન કરો આધાર, વનવું ભોલુડા હું જિમ જિમ બાલ, તાત તું માહરી કરિને સંભાલ, ૨ હવણાં તાહરૂં સાસન દીઘું, તેહને નામિએ ભવિ તુષ છિપd, ભવિયણ હિત કરી આગમ ભાખ્યું, ભવિક જીર્વે તે હીયડઈ રાખ્યું. ૩ હિતદષ્ટિ સાચૂક અમીઅન છંટૂ, તુ મુજઇ એ કાજ નિધટ, જે નવિ પીધું કરણ-કચોલે, માનવ ભવ ગયો આલંભોલેં'. ૪ હું અછઉ સેવક તારો દાસ, ભવિ ભવિ હોજ્યો તુલ્બ પાએ વાસ વિનતી સુણો મુજ વીર જીન સામી, નનસૂરી પ્રણમેં નિજ સિરનામી. ૫
શબ્દાર્થ ૧. મનહર,
૨. ભડવીર, ૪. આદિનાથની, ૫. તૃપ્તિ પામે, ૭. વિપ્ન,
૮. ચક્રવર્તિ, ૧૦. સ્થિર થયો, ૧૧, સાથે, ૧૩, રક્ષણ કરનાર, ૧૪. મેલું-મૂકું, ૧૬. નિલંછન-કલંક રહિત, ૧૭. ખુશ થાય, ૧૯. ભોળા, નિખાલસ ૨૦. કચોલું
૩. વૃક્ષ, ૬. અપ્રિય ૯. તે ૧૨. ઉત્સાહ ૧૫, જોતા, ૧૮. પ્રગટ ૨૧, જંજાળ
* અન્ય પ્રતોમાં પ્રાપ્ત મહાવીર જિન સ્તવન.

Page #12

अर्ह नमः
ऐं नमः
સોજીત્રા અને તેના પ્રતિમા લેખો
- આ. શ્રી સોમચંદ્રસૂરિજી મ. સા. ૧૨મી સદીથી લઇ ૧૭ મી સદી સુધીનો કાળ જૈનો માટે જાણે કે સુવર્ણકાળ હતો. ધાર્મિક અને સામાજિક એમ બન્ને પ્રકારના કાયો તે સમયગાળામાં જૈન દ્વારા વિશેષ પ્રકારે થવા પામ્યાં. તેમાંય સલ્તનતની સહાયથી થયેલા ધાર્મિક કાર્યો માટે તે કાળ વિશેષ ઉલ્લેખનીય છે. મહારાજા વીરધવલની સહાયથી મહામાત્ય વસ્તુપાલ-તેજપાલ દ્વારા કરાવાયેલા જિનપ્રાસાદો, વિહારો, દાનશાળાઓ, તે જ રીતે યવનનૃપતિ અકબર પાસેથી શાહી ફરમાન મેળવી જ ગદ્ગુરૂ હીરવિજયસૂરીશ્વરજી, વિજયસેનસૂરીશ્વરજી મહારાજે કરેલા જીવદયાદિના કાર્યો ઇત્યાદિની નોંધ ઈતિહાસકારોએ પણ લીધી છે. આવા જ જિનભક્ત મંત્રી ગજરાજ દ્વારા નિર્મિત સોજીત્રાના જિનાલયોની પ્રતિમાઓના લેખો આપણે જોઈશું. મંત્રી ગદરાજ :
મૂળ ગુર્જર જ્ઞાતિના શ્રીમાળી મંત્રી સુંદરજી મેવાડના રાજા લાખાજી તેમજ ઈડરના રાજા રાવભાણના પ્રીતિપાત્ર તો હતા જ સાથે ગુજરાતના બાદશાહ મહમદ બેગડના દીવાન પણ હતા. તેમના પુત્ર ગદરાજ-ગદા કે ગદાક એવા નામથી પણ ઓળખાતા હતાં, મંત્રી ગદાની પત્નીનું નામ સાસૂ હતું, અને પુત્રનું નામ શ્રીરંગ હતું. ધર્મક્રિયામાં તત્પર મંત્રી ગદરાજ ધર્મ કરવાનો અવસર ક્યારેય ચૂકતા નહી. તેઓ દર ચૌદસના દિવસે નિયમિત રીતે ઉપવાસની આરાધના કરતા અને સાધર્મિક ભક્તિનો લાભ લેતા. સં. ૧૫૨૮માં મહોપાધ્યાય જિનમાણિક્ય ગણિના શિષ્ય પં. અનંતકીર્તિ ગણિએ મંત્રી ગદાના પત્ની સંઘવણ સાસુને ભણવા માટે શીલોપદેશમાલાની પ્રત લખી આપી હતી.
દેલવાડામાં કુંભલમેર દુર્ગના શેઠ ભીમા શાહ પોરવાડે આદિશ્વર ભગવાનનું દેરાસર બંધાવ્યું. આ જિનાલય ભીમવિહાર કે પિત્તલહર પ્રાસાદ એ નામથી આળખાય છે. સં. ૧પ૧પ માં પિતા સુંદરજી તથા પુત્ર ગદરાજ બન્નેએ છરી પાલિત સંધ સાથે આબુ-દેલવાડા તીર્થની યાત્રા કરી, ભીમ-વિહારનો જીર્ણોદ્ધાર કર્યો. મંત્રી ગદરાજ સં. ૧૫૫માં ૧૨૦ મણ પિત્તલનું બિંબ કરાવી આબૂના ભીમવિહારમાં પ્રતિષ્ઠિત કરાવવા સંધ લઈ ભાનું (ઈડરનો ભાણ) અને લક્ષ (મેવાડનો લાખો) નાં સત્કાર મેળવી, દેલવાડાના ભીમપ્રાસાદમાં લક્ષ્મીસાગરસૂરિ, સોમદેવસૂરિ, સુધાનંદનસૂરિ અને સોમજયસૂરિના હાથે પ્રતિષ્ઠા કરાવી, આ

Page #13

વિ..૨૦૬૨-મ
૧૧ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં મંત્રી ગદાની વિનંતિથી જિનસોમ વાચકને આચાર્ય પદ અપાવ્યું હતું તેમજ પં. જિનહસ અને પં. સુમતિસુંદરને ઉપાધ્યાય પદ અપાવ્યું હતું. તેમજ મંત્રી ગદરાજે સોજિત્રામાં ત્રીશ હજાર દ્રમ ટંક ખર્ચીને નવું જિનાલય બનાવ્યું હતું, અને આચાર્ય સોમદેવસૂરિ પાસે એ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. એ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં શુભ રત્નને વાચક પદ અપાવ્યું. આ સિવાય પૂ. આ. શ્રી. સોમદેવસૂરિ અને સુધાનંદનસૂરિના ઉપદેશથી સં. ૧પ૨૯ માં અમદાવાદમાં મોટો જ્ઞાનભંડાર પણ બનાવ્યો હતો. સોજિત્રા :
સોજિત્રા ગામ અમદાવાદથી ૮૦ કિલોમીટર, માતર તીર્થથી ૧૭ કિલોમીટર અને ડભોઉ ગામથી ૫ કિલોમીટરના અંતરે આણંદ જિલ્લામાં આવેલ છે. આ ગામના જિનાલયનો સૌ પ્રથમ ઉલ્લેખ ૧૪મી સદીની તાડપત્રીય જીવાભિગમસૂત્રની પ્રતમાં મળે છે. ત્યાર પછી તો ઘણી પ્રશસ્તિ (પુષ્પિકાઓ)માં તથા જિનબિંબોના લેખોમાં પણ આ ગામના નામનો ઉલ્લેખ મળે છે. આચાર્ય સોમસુંદરસૂરિ મહારાજના સમયમાં સોજિત્રામાં દિગંબરીય ભારકોની ગાદીની સ્થાપના થઈ હતી. પૂ. હીરવિજયસૂરિજી મ. સા. અહિ ર૦૦ સાધુ સાથે ચાતુર્માસ રહ્યા હતા પછી સેનસૂરિ મ. સા. આદિ ગુરુભગવંતોના પગલાંથી આ ગામ પાવન થયું છે. વિ. સં. ૧૭૧૦માં અહીં પંડિત સંધહર્ષ ગણિ એમના પરિવાર સાથે ચાતુર્માસ રહ્યા હતા, તેમજ તેમના શિષ્ય રત્નસિંહના પઠન માટે સાધુ અતિચારની પ્રત પણ લખી હતી. તેમજ વિ. સં. ૧૮૦૩માં શ્રાવક જીવણદાસના વાંચન માટે પં. દયાવિજય ગણિના શિષ્ય લક્ષ્મીવિજય ગણિએ સારસ્વત પ્રક્રિયાની પ્રત લખી હતી. શેઠ મોતીશાનો જન્મ આજ ગામમાં થયો હતો. તેમણે અહિ અજિતનાથ પ્રભુનું જિનાલય બંધાવ્યું હતું, છેલ્લે આ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા અમારી નિશ્રામાં સં. ૨૦૬૮માં મહા સુદ ૬ના રોજ કરવામાં આવી. એ સમયે અજિતનાથ જિનાલય સિવાયના અન્ય બે જિનાલયો એકત્ર કરી એક ભવ્ય પ્રાસાદ બનાવવામાં આવ્યો. ગદરાજમંત્રીનું વંશવૃક્ષ :
મંત્રી સુંદર
મંત્રી ગદરાજ, પત્ની-સાસૂ
મંત્રી શ્રીરંગ

Page #14

१२
સોજીત્રા ગામની પ્રતિમાના લેખો
३ नमिनाथ भगवान :- १८
१ चंद्रप्रभस्वामी भगवान :- २९
* श्रीचंद्रप्रभः मं. सुंद्रसुत गदा का. ।
२ सुविधिनाथ भगवान :- १९
-
* श्री सुविधिनाथबिंबं परि काहा - तेजा रामजीकेन कारिता सोजित्रा ग्रामे ।
* श्री नमिनाथः प करणा ।
४ मुनिसुव्रतस्वामी भगवान :- १९ * श्री मुनिसुव्रतः प नापा ।
५ धर्मनाथ भगवान :- ३३
* श्रीधर्मनाथः मं. सुंद्रसुत गदा का. ।
६ आदिनाथ भगवान :- २७
* आदिनाथबिंबं प तेजपालेन कारितं ।
७ महावीरस्वामी भगवान :- ३१"
* श्रीज्ञातनंदनः मं. सुंद्र का. प्र.
८ शांतिनाथ भगवान :- २५' * श्री शांतिनाथः........
९ वासुपूज्यस्वामी भगवान :श्री वासुपूज्यः प धां.
१० वासुपूज्यस्वामी भगवान :* श्री वासुपूज्यदेव आसू .......।
११ पार्श्वनाथ भगवान :- २७
* श्री पार्श्वनाथः मं. गदा का. 1
फरवरी २०१३
१२ श्रेयांसनाथ भगवान :- ३५
पुत्र
* संवत १५१९ वैशाख वदि ११ शुक्रे उप उ. सा. अदा सा. जीवा भार्या हीराई सुत सोमा सहितेन श्रीश्रेयांसनाथबिंबं प्रति. श्री संडेर. श्रीसीलसूरि ।

Page #15

वि.सं. २०६९-महा
१३. विमलनाथ भगवान :
श्रीअकबरछत्रपतिसभा-संप्राप्तवादिवृंद. श्रीविजयसेनसूरिभिः ।।
* ।। ६० ।। संवत् १६७० वर्षे वैशाख सित पंचमी सोमे
वृद्धशाखीय प. तेजपालनाम्ना स्वश्रेयसे श्रीविमलनाथबिंबं कारितं प्रतिष्ठितं
च श्री तपागच्छे
श्रीहीरविजयसूरिपट्टपूर्वाचल सहस्रकिरणा शृंगारभट्टारक
-
-
१४ अष्टमंगलनी पाटली* :
* । । र्द० ।। स्वस्ति श्री संवत् १६६० वर्षे श्रावण सुदि ४ रवौ हस्तनक्षत्रे सिद्धि नाम्नि ज्योगे तद्दिने ।। श्री ।। श्री सोजीत्राग्रामे श्रीउशवंशज्ञातीय बृहत्सज्जने सोनी हरखा भार्या बा. टाकू सुत सोनी संतोषीकेन भार्या सोभागदे पुत्र हंसराज वछराज सिंघराज संयुतेन श्रीपास - सुपास चैत्यालये लघुचैत्यकारितः । तत्र श्री जिनाग्रके - ढौकित मंगलाष्टकमिदं श्रेयसेऽस्तु ।। प्रशस्तिलेखिनां श्रीः ।।
[આ અષ્ટમંગલની પાટલી ૧૦' x ૧૨" લાંબી પહોળી છે તેના લેખમાં તેને પાર્શ્વ-સુપાર્શ્વ ચૈત્યાલયમાં સ્થાપિત કર્યાની નોંધ છે પરંતુ તે ચૈત્યોની કશી નોંધ મળતી નથી. કદાચ હાલમાં અજિતનાથ પ્રભુના જિનાલયમાં મૂળનાયક પ્રભુની ડાબે-જમણે પ્રતિષ્ઠિત શ્રીપાર્શ્વ-સુપાર્શ્વનાથ પ્રભુના કાઉસગ્ગીય પ્રતિમાજી અષ્ટમંગલની પાટલીના લેખમાં નોંધાયેલ બે પ્રભુજી હોઇ શકે, તે પૂર્વે સ્વતંત્ર જિનાલયના ગભારામાં અથવા સામરણયુક્ત દેરીમાં બેસાડાયા હોય અને તે બે દેરીની વચ્ચે નાનુ ચૈત્ય (?) બનાવી, એક પ્રતિમા પધરાવી તેની નીચેની બાજુ પબાસનમાં અષ્ટમંગલ આલેખન રૂપે આ અષ્ટમંગલની પાટલી પધરાવાઇ હોય એમ વિચારી શકાય.]
० उप - उपकेश
० सा. शाह
० बा बाई
० मं. - मंत्री ० परि., प. - परिख
१३
० ज्ञा. ज्ञातीय
० संडेर. - संडेरक गच्छनुं नाम
० सुंद्र. - सुंदर
० का कारितं
० प्र. - प्रतिष्ठितं
1
આ અષ્ટમંગલની પાટલીનો ફોટો અંકના મુખ્ય ટાઈટલ પર મૂકવામાં આવ્યો છે.

Page #16

કેટલીક પ્રતિdખન પુઘિકાનો સાર
- હિરેન દોશી સાહિત્યએ વર્ષોથી ઈતિહાસની સેવા કરી છે, એમાં ય જૈન સાહિત્યએ તો જૈન ઈતિહાસ અને જૈન પરંપરાને વધુ પારદર્શક બનાવી છે. ઐતિહાસિક કૃતિઓ, કૃતિની રચના પ્રશસ્તિઓ, અને પ્રતિલેખન પુષ્મિકાઓ જેવી ઐતિહાસિક સામગ્રીઓ ઈતિહાસની પૂરક બની રહી છે. થોડા સમય પહેલાં પ્રતિલેખન પુષ્યિકાઓની નોંધ કરવાનો વિચાર આવ્યો, સમય મળતાં જ્ઞાનમંદિરમાં સંગ્રહિત કેટલીક હસ્તપ્રતોની પુષ્મિકાઓ ઉતારી, એમાંથી વિક્રમની પંદરમી અને સોળમી સદીની કેટલીક પુષ્પિકાઓ અહીં આપી છે. પુષ્પિકાઓના સાર લખવા માટે જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ, જૈન પરંપરાનો ઈતિહાસ વિ. ગ્રંથોનો આધાર લીધું છે. પબ્લિકાઓમાં એવા કેટલાંય સ્થાન અજ્ઞાત રહ્યાં છે, જેના વિશે વધુ માહિતી કે સંદર્ભો મેળવી શકાયા નથી. એવા સ્થાનો વિશે વિદ્વાનો જણાવે એ જ નમ્ર વિનંતિ સાથે કેટલીક પુખિકાઓનો પરિચય અહીં પ્રસ્તુત છે.
છે નરવર્મનૃપ કથા, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૩૪ પ્રતના અક્ષરો પ્રમાણમાં મોટા અને સુંદર છે કૃતિ રચના વિ. સં. ૧૪૧૨ છે. પ્રાયઃ આ પ્રત કર્તાની સ્વહસ્તાક્ષરીય પ્રત હોવાની સંભાવના છે. એમની એક અન્ય પ્રસિદ્ધ કૃતિ ૬૩ કડીનો ગૌતમસ્વામી રાસ જે આજે ખૂબ જ પ્રચલિત છે. નૂતન-વર્ષે પૂ. ગુરુભગવંતો દ્વારા આ રાસ વંચાય છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૬૯૫ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - संवत १४१२ वर्षे श्रीविनयप्रभोपाध्यायै श्रीःस्तंभनकपुर स्थितैः
सम्यक्त्वसाराच्चक्रेनरवर्मनृपःकथा।।
ગૌતમપૃચ્છા સહ ટીકા, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૧૯ પ્રતિલેખકનું નામ અહીં જણાતું નથી, ખંભાતનગરમાં પાતસાહ અહિમદના રાજ્યકાળમાં બૃહત્તપાગચ્છની પરંપરાના કોઈ પ્રતિલેખકે આ પ્રત લખી છે. અક્ષરો સુંદર છે. વિશેષ પાઠમાં લાલ રંગનો ઉપયોગ કરેલ છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૬૬૦૭ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - संवत १४७६ वर्षे आषाढवदि ७ भूमौ अद्येह श्रीस्तंभतीर्थे पातसाह
श्रीअहिमद राज्ये वर्तमाने बृहत्तपागच्छे लिखितं ।।

Page #17

વિ.સં.૨૦૬૬-મહા
* દશવૈકાલિકસૂત્ર સહ ટીકા, પ્રત-પત્ર સંખ્યા – ૫૧
મુનિ ધર્મચંદ્રએ પોતાના સ્વાધ્યાય માટે આ પ્રત લખી છે. પ્રતના અક્ષરો સુંદર છે. દશવૈકાલિકસૂત્રની પંચપાઠી પ્રત છે. પાઠમાં પચ્છેદ સૂચક નિશાનીઓ કરવામાં આવી છે. પ્રતના અંતે પ્રતિલેખક (શ્રીમત્લાન્ટંખિનેશ્વરો રૂપનિધિર્તયાસાવો વાંછિત) આ પ્રમાણે જણાવે છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૫૮૮૪ નંબર પર નોંધાયેલ છે.
▾
१५
पुष्पिका - संवत १४८१ वर्षे भाद्र- वदि त्रयोदश्यां बुधे कोटनगरे मुनि धर्म्मचंद्रेण स्वपनार्थं लेखि ||
* ભક્તામર સ્તોત્ર અવસૂરિ સહ વર્ધમાનવિદ્યા જાપ, પ્રત-પત્ર સંખ્યા-૧૧
સાંમસુંદરસૂરિ મહારાજની કૃપાથી ગણિ વિશાલરત્ન મહારાજે વિ. સં. ૧૪૮૨માં દેવકુલપાટક (દેલવાડા)માં આ પ્રત લખી છે. પુષ્પિકાના અંતે સા. ખેઢા નિત્ય વંદન કરે છે, આવું લખાણ મળે છે. પ્રતમાં વિશેષ પાઠ માટે લાલ રંગનો ઉપયોગ થયો છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૧૩૬૪૩ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका संवत १४८२ वर्षे पौष मासे प्रतिपदातिथौ देवकुलपाटके गच्छनायकभट्टारकप्रभु श्रीसोमसुंदरसूरिप्रसादात् लिखिता सा. खेढा नित्यं प्रणमति विशालरत्नगणिः । ।
♦ શતક કર્મગ્રંથ ટીકા સહિત, પ્રત-પત્ર સંખ્યા – ૩૮
અક્ષર ખૂબ નાના છે. વિશેષ પાઠ લાલ રંગથી અંકિત છે, ખરતરગચ્છીય ઉપા. કવિ જયસાગરજીના ઉપદેશથી આ પ્રત લખાયેલ છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૧૫૪ નંબર પર નોંધાયેલ છે.
पुष्पिका - संवत १४९८ वर्षे ज्येष्ठवदि १० रवौ श्रीखरतरगच्छे श्रीजिनराजसूरिशिष्य उपाध्यायश्री जयसागराणामुपदेशेन शतकवृत्तिर्लिखिता ।।
• આરાધનાપતાકોદ્ધાર, પ્રત-પત્ર સંખ્યા – ૪
અક્ષરો સુંદર છે, વિશેષ પાઠ, અંક અને દંડમાં લાલ રંગ વાપરેલ છે. ગણિ વિજયહર્ષે વીરવાટક (વીરવાડા) નામના નગરમાં આરાધનાપતાકોદ્ધાર નામનો ગ્રંથ લખ્યો છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૯૦૩૭ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका संवत १४९९ वर्षे वैशाख - सुदि एकादशी दिने लिखितं वीरवाटके विजयहर्ष गणिना । ।

Page #18

१६
फरवरी २०१३ શ્રીપાલનરેંદ્ર કથા, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - રપ પ્રત અપૂર્ણ છે. પ્રતના પ્રારંભના પત્રો નથી, પ્રતમાં ઘણાં સ્થાને ટપ્પણયુક્ત વિશેષ પાઠ પણ આપવામાં આવ્યો છે. અક્ષર સામાન્ય છે. લેખન પદ્ધતિ પરંપરાગત છે. આચાર્ય શ્રી સોમસુંદરસૂરિજી મહારાજના પાંચમા શિષ્ય આચાર્ય શ્રીરત્નશેખરસૂરસૂરિ મહારાજ થયા, જેઓ પ્રકાંડ વિદ્વાન હતા, તેઓએ બાળપણમાં દક્ષિણ પ્રદેશના વાદિઓને જીત્યા હતા, એમને ખંભાતમાં બાંબી નામના બ્રાહ્મણ બાલસરસ્વતી'નું બિરૂદ આપ્યું હતું. તેમના શિષ્ય પંડિત હર્ષવીર થયા, અને તેમના શિષ્ય પડિત રત્નોદય વિજય ગણિના પઠન માટે મંજિગપુરમાં રહેતા સંઘવી સૂરાના પુત્ર સંઘપતિ જિનદત્તએ આ પ્રત લખી છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં પ૯૩૭ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - तपागच्छनायक भट्टारक प्रभुश्रीश्रीरत्नशेखरसूरि संवत १५१० वर्षे
कार्तिग व.१३ दिने पं.हर्षवीरशिष्य पं.रत्नोदयगणि जोग्यं ।। तेषां याचनाय भुजिगपुर वास्तव्य सं. सूरा सुत संघपति जिनदत्तेन लिखिता स्व श्रेयसे भद्र-भवतु लेखक वाचकयोर्निरंतरायम् | | શ્રી II
સ્નાત્રપૂજા, જિનાભિષેક, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૪ લેખન પદ્ધતિ પરંપરાગત છે, અક્ષરો સુંદર છે. ક્યાંક ક્યાંક પત્રના અંક સ્થાને રેખા ચિત્ર જોવા મળે છે. વિશેષ પાઠ માટે લાલ રંગ વપરાયેલ છે. આચાર્ય શ્રી સોમસુંદરસૂરિજી મહારાજના પટધર મુનિસુંદરસૂરિ મહારાજના શિષ્ય આચાર્ય લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મહારાજ થયા. એમણે વિ. સં. ૧૪૭૦માં ઉમાપુરમાં છ વર્ષની વયે ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું, વિ. સં. ૧૪૯૯માં દેવકુલપાટક (દેલવાડા)માં દેવગિરિ (દૌલતાબાદ)થી આવેલા મહાદેવ નામના શ્રાવકે કરેલા મહોત્સવમાં રત્નશેખરવાચકને સૂરિ-પદ આપ્યું અને મુનિ લક્ષ્મીસાગરને ગણિ-પદ આપવામાં આવ્યું. તેમજ વિ. સં. ૧૫૧૭ માં ગચ્છનાયક પદ મળ્યું હતું. એ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ મ. સા. ના શિષ્ય પંડિત સારવિજય ગણિએ આ પ્રત લખી છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૪૯૩૩૨ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - सं. १५२३ वर्षे पोस सुदि ४ चतुर्थी दिने शुक्रवारे खडठवाया ग्रामे
लिखितं तपागच्छाधिरानभट्टारकप्रभु श्रीसोमसुंदरसूरितत्पट्टे .

Page #19

વિ.સં.૨૦-મા.
श्रीरत्नशेखरसूरितत्पट्टे श्रीलक्ष्मीसागरसूरितत्शिष्य पं.सारविजयરાજ || આ ભક્તામર સ્તોત્ર ટીકા એવં ટીકાર્થ, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૭
અક્ષરો સામાન્ય છે, વિશેષ પાઠ માટે લાલ રંગ વાપરેલ છે. વિ. સં. ૧૫૪૬માં બેલદાણા પ્રાયઃ આજનું બુલઢાણા]માં આચાર્ય કનકપ્રભસૂરિ મહારાજના શિષ્યએ આ પ્રત લખી છે. પુષ્યિકાના અંતે વાચક ગુણકલશનો નામોલ્લેખ મળે છે. ૐ નમો શરાયે નમ: થી ગ્રંથનું મંગલાચરણ કરેલ છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૫૮૮૬ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - सं. १५४६ आषाढ वदि १४ दिने कृष्णपक्षे शुक्रवासरे बेलदाणा
ग्रामे श्रीभट्टारिक श्रीश्रीश्रीश्रीश्रीकनकप्रभसूरियः शिष्य मुनिराज लखितं श्रीश्रीवा. गुणकलश प्रति. श्रीस्तात् ।।
સમવસરણ સ્તવ, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૭ અક્ષરો મધ્યમ છે, વિશેષ પાઠ લાલ રંગથી અંકિત, કિનારીના ભાગેથી ખંડિત છે, પંડિત આનંદવીરગણિના શિષ્ય માણિક્યવીરગણિના શિષ્ય સંઘશુભ મુનિએ આ પ્રત લખી છે. પુષ્યિકાના અંતે પ્રતિલેખક આચાર્ય શ્રી સોમસુંદરસૂરિ અને એમના શિષ્ય આચાર્ય શ્રીવિશાલરાજસૂરિને વંદના જણાવે છે. ઉપરોક્ત બંન્ને આચાર્ય ભગવંતશ્રી પ્રતિલેખકશ્રીના વડિલ અથવા ગચ્છનાયકના સ્થાને હોવાની સંભાવના છે. સ્થળનો ઉલ્લેખ જણાતો નથી. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં પ૧૦૭ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका - संवत १५४८ वर्षे पोष वदि १५ गुरुवासरे लिखितं । पं. आनंदवीरगणि
शिष्य माणिक्यवीरगणि शिष्य संधशुभमुनि लिखिता।। श्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीसोमसुंदरसूरिगुरुभ्यो नमः श्रीश्रीश्रीश्रीश्री-विशालराजसूरि ગુરુભ્યો નમ: ||
પર્યતારાધના શીલવતોચ્ચાર દંડક, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૪ અક્ષરો સુંદર છે, પદચ્છેદ સૂચક નિશાની, વિશેષ પાઠ માટે લાલ રંગ વાપરેલ છે, પ્રસ્તુત પુમ્બિકામાં પ્રતિલેખકનું નામ જણાતું નથી, તેમજ પુષ્યિકા સુધારેલ છે. પ્રતિલેખકે હર્ષકુલગણિને પોતાના વિદ્યાગુરુ તરીકે જણાવેલ છે.

Page #20

फरवरी २०१३
૧૮
તેમજ પુષ્પિકાના અંતે ગુરુ હીરહર્ષાદિ ગણિને પણ વંદના જણાવે છે. સંભાવના છે કે હીરહર્ષના શિષ્ય આ પ્રતના પ્રતિલેખક હોવા જોઈએ, પ્રતિલેખક મુનિએ માંડવગઢમાં આ પ્રત લખી છે. પ્રતિલેખકના વિદ્યાગુરુ શ્રીહર્ષકુલગણિ આચાર્યશ્રીહેમવિમલસૂરિના શિષ્ય હતા, વિ. સં. ૧૫૫૭ માં હર્ષકુલ ગણિએ લાસ નગરમાં વસુદેવ ચોપાઈની રચના કરી તેમજ તેઓએ સં. ૧૫૮૩માં સૂત્રકૃતાંગ પર દીપિકા નામની ટીકા, બંધહેતૂદય ત્રિભંગી, અને વાક્યપ્રકાશની રચના કરી. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૮૩૪૦ નંબર પર નોંધાયેલ છે. पुष्पिका श्रीमंडपमहादुर्गे पूज्याराध्यध्येय पं. धर्महर्षगणि शिष्य उदयधर्मगणि पं. हर्षकुलगणि शिष्येण लिखितं ।। संवत १५५० वर्षे कार्तिक वृदि ८ दिने गुरौ लेखकपाठकयो कल्याणमस्तु चिरं नंदतु ।। पं. ज्ञानहर्ष गणि शिष्य पं. धर्म्महर्ष गणि पं. हीरहर्ष गणि गुरुभ्यो नमः || विद्यागुरु पं. हर्षकुलगणि गुरुभ्यो नमः ||
* વીતરાગ સ્તોત્ર, પ્રત-પત્ર સંખ્યા - ૧૨
અક્ષરો સામાન્ય છે, પ્રતના વિશેષ સ્થાનો માટે લાલ રંગ વપરાયો છે. ઉપરોક્ત પ્રતની જેમ અહીં પણ પ્રતિલેખકનું નામ અજ્ઞાત છે. તપાગચ્છમાં હેમવિમલસૂરિની પાટે આચાર્ય સૌભાગ્યહર્ષસૂરિ આવ્યા. આચાર્ય સૌભાગ્યહર્ષસૂરિના રાજ્યકાળ (સં. ૧૫૮૩થી૧૫૯૭)માં જયકલ્યાણના શિષ્ય કૃતકર્મરાજાધિકાર રાસની રચના કરી, તેમજ સૌભાગ્યહર્ષસૂરિના શિષ્ય સોવિમલસૂરિએ ધમ્મિલરાસની રચના કરી. સૌભાગ્યહર્ષસૂરિના આજ્ઞાનુવર્તી વિનયપ્રમોદ ગણિના શિષ્યએ સૂર્ય(સૂરત)નિવાસી શાહ આસા નામના શ્રાવક માટે આ પ્રત વિ. સં. ૧૫૮૪માં લખી છે. આ પ્રત જ્ઞાનમંદિરમાં ૨૧૯૬૪ નંબર પર નોંધાયેલ છે.
-
पुष्पिका श्रीतपागच्छाधिराज परमगुरु श्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्री श्री हेमविमलसूरि तत्शिष्य तत्पट्टे गच्छाधिराज श्री श्री श्री श्री श्री श्री श्री सौभाग्यहर्षसूरि राज्ये पूज्याराध्य पं. विनयप्रमोदगणि शिष्येण लखितं । । संवत १५८४ वर्षे वैशाख मासे शुक्ल-पक्षे गुरुवासरे आश्विन - नक्षत्रे पंचमी - तिथौ ભવિત !!શુમ ભવતુ 1 સૂર્ય વાસ્તવ્ય!! સા ાતા પતનાર્થે || शुभं भवतु ।।

Page #21

ધાતુ-બિંબોમાં મળતી છત્રધારની પરંપણ
હિરેન દોશી
દરેક પ્રતિમાઓ પોત-પોતાની રીતે આગવી અને અનોખી હોય છે. દા. ત. સમ્રાટ સંપ્રતિમહારાજના કાળનું બિંબ હોય તો બિંબની પાટલી ઉપર વેલનું ચિત્રણ જોવા મળે,(પ્રાયઃ કરીને લેખ ન હોય) પ્રતિમાની આંગળીઓ સુકોમળ હોય, કોણીની પાસે સ્હેજ ટેકા જેવો ઉપસાવેલો ભાગ હોય, છાતી વિશાળ હોય, કમ્મરનો ભાગ સહેજ પાતળો હોય, તે જ રીતે જો હીરવિજયસૂરિજી મ. સા. કે સેનસૂરિજી મ. સા. ના સમયની પ્રતિમા હોય તો પ્રતિમા પ્રાયઃ ભરાવદાર હોય, તેની નાસિકા તીક્ષ્ણ હોય, છાતીનો ભાગ થોડા પ્રમાણમાં ઉપસાવેલો હોય ઈત્યાદિ.
પ્રતિમાઓમાં મળતી આવી ઘણી બધી ભિન્ન-ભિન્ન લાક્ષણિકતાથી પ્રતિમાનો કાળ-નિર્ણય અને પ્રતિમા ભરાવનાર સંબંધી સંદર્ભો મેળવી શકાતા હોય છે. મા૨ા તાજેતરના કાર્ય દરમ્યાન ધાતુ-બિંબોના લેખો ઉતારતી વખતે ઘણા ધાતુ-બિંબોના લેખ ભાગમાં છત્ર-ધારની આકૃતિ જોવા મળી. એ વિષયમાં જે કાંઈ ધ્યાનમાં આવ્યું એ આપની સામે પ્રસ્તુત છે.
મહારાજા સંપ્રતિ, પરમાર્હત્ કુમારપાળ, મહામંત્રી વસ્તુપાળ-તેજપાળ જેવા શ્રાવકોએ ધણું દ્રવ્ય ખરચી ભવ્ય-પ્રાસાદોનું નિર્માણ કરાવ્યું, તેમજ ઘણાં જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠાઓ કરી, પોતાની શક્તિ અનુસાર અન્ય શ્રાવકોએ નાની-મોટી ધાતુ પ્રતિમાઓ પધરાવીને પોતાના શ્રાવક-પણાંના કર્તવ્યને પૂર્ણ કર્યું, આપણે ત્યાં પુરાતન કાળથી ધાતુ-બિંબોને પણ એક પ્રાસાદ-તુલ્ય માનવામાં આવે છે. ઘણી જગ્યાએ ધાતુ પ્રતિમા-લેખોમાં ધાતુ બિંબ માટે ચૈત્ય, પ્રાસાદ કે જિનાલય, જેવા પ્રાસાદ પરિચાયક શબ્દોનો ઉપયોગ પણ થયો છે.
સમયની ધારામાં પરિવર્તન અને પુનરાવર્તન કાયમી છે. સમયાંતરે ધાતુબિંબોનું વૈશિષ્ટ્ય બદલાતું રહ્યું. તત્કાલીન પરંપરા અને સામ્રાજ્યની અસરોના પ્રભાવ હેઠળ થયેલાં પરિવર્તનોથી પ્રતિમાના નિર્માણમાં પણ ઘણી વિશેષતા જોવા મળે છે. આવી જ ધાતુ પ્રતિમાઓમાંની એક વિશેષતા એટલે છત્ર-ધારની આકૃતિ.
છત્રધાર પરિચય
કેટલાક ધાતુબિંબોમાં પાછળની બાજુ છત્રને ધારણ કરી ઉભા રહેલ દેવની આકૃતિ મળે છે આવી આકૃતિઓ વિશેષે કરીને અંચલગચ્છીય પ્રતિમાઓમાં જોવા મળે છે. ધાતુ પ્રતિમામાં ભગવાનની જમણી-બાજુ પાછળના લેખ ભાગે છત્રધાર દેવની ભવ્ય આકૃતિ હોય છે. પ્રતિમામાં આ આકૃતિને ઉપસાવવામાં કે

Page #22

૨o
फरवरी २०१३ કોતરવામાં આવે છે. તેના જમણા હાથમાં છત્ર ધારણ કરેલું હોય છે. છત્રધાર દેવ વિવિધ અલંકારોથી યુક્ત જણાય છે. દેવની મુખાકૃતિ પ્રભુની સેવા પ્રાપ્ત થવાથી કૃતકૃત્યતાનો ભાવ જણાવે છે, સામાન્યથી સન્મુખ મુખવાળી અને પ્રભુ તરફ મુખવાળી આમ બે પ્રકારે આકૃતિઓ હોય છે. કેટલીક ધાતુ પ્રતિમાઓમાં છત્રધારના સ્થાન સંબંધે થોડો તફાવત જોવા મળે છે. સમ્રાટ સંપ્રતિ સંગ્રહાલયમાં સંગ્રહિત વિ.સં. ૧૨૨૧ની આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમામાં ભગવાનના ડાબા ભાગે છત્રધાર દેવની આકૃતિ જોવા મળે છે. પણ અહીં વિશેષ નોંધવા યોગ્ય એ છે કે આ પ્રતિમામાં કોઈ સ્વતંત્ર રીતે છત્ર ધારણ કરેલું જણાતું નથી. પરંતુ પરિકરમાં દર્શાવેલ છત્રને પાછળના ભાગે દેવદ્વારા ધારણ કરેલ દંડ સાથે જોડવામાં આવ્યું છે. અંચલગચ્છીય લેખ સંગ્રહમાં પેજ નં. ૧૭ ઉપર નોધાયેલ કચ્છઅંજારની સોલંકી યુગની વિ.સં. ૧૨૪૬ની પ્રતિમામાં પણ એ જ રીતે છત્રધારની આકૃતિ જણાય છે. છત્રધારની આકૃતિઓમાં સામાન્યથી આવી ભિન્નતાઓ જોવા મળે છે. આ આકૃતિ ધાતુબિબ ભરાવનાર વ્યક્તિ વિશેષની હોવાની શક્યતા નથી, કારણ કે પ્રાય: પ્રતિમા ભરાવનાર વ્યક્તિ વિશેષ બે હાથ જોડી પ્રભુ સન્મુખ એમનું સ્થાન હોય છે. વિશેષમાં આ સંબંધે વિદ્વાનો જણાવે એ જ આશા સાથે....
પ્રસ્તુત લેખમાં જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ કંઇપણ લખાઈ ગયું હોય તો ખાસ ત્રિવિધેત્રિવિધ મિચ્છામિ દુક્કડમ્.
આ પ્રસ્તુત લેખના સંપાદનમાં ઉપયોગી ધાતુ પ્રતિમાઓ સમ્રાટ સંપ્રતિ સંગ્રહાલયની છે.
(કૃષ્ણ વૈશ શેષ) पिरामीड के नीचे दो विशाल ध्यान गुफाओं का भी निर्माण किया गया है जिनमें करोड़ों जाप-मंत्र से सिद्ध-भावित की हुई नीलवर्ण की रत्नमय श्री पार्श्वनाथ प्रभु की प्रतिमा स्थापित की गई है तथा गुफा में श्री गौतमस्वामी एवं गुरु पादुका की स्थापना भी की गई है। पिरामीड परिसर में पौषधशाला का निर्माण भी किया गया है जहाँ आराधक भक्ति-भाव पूर्वक आराधना करेंगे। श्री घंटाकर्ण महावीरदेव मन्दिर प्रतिष्ठा महोत्सव का आयोजन
श्री तारंगा महातीर्थ की तलहटी में स्थित श्री सम्भवनाथ जैन आराधना केन्द्र के प्रांगण में सम्यग्दृष्टि शासनरक्षक श्री घंटाकर्ण महावीर देव की मंगल प्रतिष्ठा महोत्सव का आयोजन दिनांक १८ फरवरी, २०१३ से २० फरवरी, २०१३ तक परम पूज्य राष्ट्रसन्त आचार्य भगवन्त श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब की निश्रा में किया जायेगा।

Page #23

श्री लोद्रवपुर तीर्थ एक परिचय
• डॉ. उत्तमसिंह तीर्थाधिराज : श्री सहस्रफणा पार्श्वनाथ भगवान, श्याम वर्ण, पद्मासनस्थ, लगभग १०० से.मी. परिकर युक्त।
तीर्थ स्थल : जैसलमेर से १५ कि.मी. तथा अमरसागर से ५ कि.मी. दूर स्थित लोदरवा गाँव में।
प्राचीनता : लोद्रवपुर ग्यारहवीं शताब्दी में राजस्थान के लोद्र राजपूतों की राजधानी का प्रमुख शहर था। भाटी देवराज ने अपनी राजधानी वि.सं. १०८२ में देवगढ से यहाँ परिवर्तित की थी। उस समय इस नगर की जाहो-जलाली अद्भुत थी। नगर में प्रवेश करने हेतु बारह प्रवेशद्वार बनाये हुए थे। एक समय यह राज्य सगर राजा के अधीन था । राजा के श्रीधर तथा राजधर नामक दो पुत्र थे। जिन्होंने जैनाचार्य से प्रतिबोध प्राप्त कर जैन धर्म अंगीकार किया। इन्हींने यहाँ श्री चिन्तामणि पार्श्वनाथ भगवान के अति विशाल और भव्य तीर्थ का निर्माण कराया। यह उल्लेख श्री सहजकीर्तिगणि द्वारा लिखित शतदलपद्मयंत्र की प्रशस्ति में मिलता है जो आज भी इस मन्दिर के गर्भद्वार के दाँयी ओर विद्यमान है। लेकिन राजकीय विप्लव के परिणाम स्वरूप यह मन्दिर क्षतिग्रस्त हो गया। सर्वप्रथम सेठश्री खीमसिंह द्वारा जीर्णोद्धार कार्य का आरम्भ उनके पुत्र श्री पूनसिंह द्वारा कार्य संपूर्ण कराये जाने तथा पुनः धर्मपरायण सेठश्री थीरूशाह भणसाली द्वारा जीर्णोद्धार, नूतन जिनबिंब निर्माण एवं प्रतिष्ठा कराने का उल्लेख भी शतदलपद्मयंत्र में मिलता है जो निम्नवत है :
श्रीमल्लोद्रपुरे जिनेशभवनं सत्कारितं खीमसीः। तत्पुत्रस्तदनुक्रमेण सुकृती जातः सुतः पूनसीः ।।३।।
कालान्तर में रावल भोजदेव तथा जेसलजी (चाचा-भतीजा) के मध्य भयंकर युद्ध हुआ। जिसके परिणाम स्वरूप पूरा लोद्रवपुर शहर नष्ट हो गया तथा मन्दिर भी क्षतिग्रस्त हुआ। इस युद्ध में जेसलजी ने विजय प्राप्त कर नई राजधानी का निर्माण कराया और नाम रखा जैसलमेर । जैसलमेर के राजमान्य एवं संपन्न श्रावकों ने यहाँ के प्रसिद्ध किले में भव्य देरासरों तथा पाण्डुलिपि भण्डारों का निर्माण कराया। उस समय श्री चिन्तामणि पार्श्वनाथ भगवान की प्रतिमाजी को लोद्रवपुर से जैसलमेर ले जा कर नव निर्मित देरासर में प्रतिष्ठा की गई जो आज भी वहाँ विराजमान हैं।

Page #24

फरवरी २०१३ दानवीर धर्मपरायण सेठश्री थीरूशाह ने लोद्रवपुर के प्राचीन देरासर का पुनः जीर्णोद्धार कराने का बीड़ा उठाया। निर्माणकार्य आरम्भ कराकर श्रेष्ठीश्री ने संघ सहित शत्रुजयजी की यात्रा प्रारम्भ की और जब यात्रा पूर्ण करके वापस लौटे तब तक जीर्णोद्धार कार्य भी पूरा हो गया । अन्ततः लोद्रवा में नूतन भव्य मनोहर जिन प्रासाद बनकर तैयार हो गया। थीरुशाह ने अब इस जिनालय में विराजमान करने हेतु एक मनोरम्य अलौकिक प्रतिमाजी की खोज प्रारम्भ की | उसी समय गुजरात के पाटण निवासी दो शिल्पियों ने सहस्रफणा पार्श्वनाथ भगवान की दो अलौकिक और अति सुन्दर प्रतिमाओं का निर्माण किया। ये प्रतिमाजी कसोटी पाषाण से निर्मित की गईं। दोनों शिल्पियों ने विचार किया कि यदि इन प्रतिमाओं का पंजाब के मुल्तान में योग्य मूल्य प्राप्त हो सकता है। और एक दिन दोनों शिल्पी प्रतिमाओं को एक रथ में रखकर मुल्तान की ओर चल दिये। देवयोग से रात्रि-विश्राम हेतु दोनों शिल्पी राजस्थान के लोदरवा नामक इस गाँव में रुके। रात में उन्हें अधिष्ठायक देव ने स्वप्न में कहा कि इन प्रतिमाओं को यहीं के श्रेष्ठीश्री थीरूशाह को दे दें; उन्हें योग्य धन मिलेगा। थीरूशाह को भी स्वप्न में यह संकेत दिया गया कि वह इन प्रतिमाओं को शिल्पियों से ले कर नवनिर्मित प्रासाद में प्रतिष्ठित कराये।
प्रातःकाल दोनों एक-दूसरे को खोजने निकले। दोनों की मुलाकात हुई और थीरूशाह ने प्रतिमाओं के वजन के बराबर स्वर्णमुद्राएँ दे कर प्रतिमाजी ले लीं। शिल्पी भी खुश हो गये। जिस रथ में शिल्पी इन प्रतिमाओं को लाये थे वह रथ आज भी लोदरवा तीर्थ में विद्यमान है।
इस भव्य मनोहर तीर्थ में इन विशिष्ट कलात्मक प्रतिमाओं की प्रतिष्ठा वि.सं.१६७५ मागसर सुद द्वादशी के दिन खरतरगच्छीय समर्थ आचार्य श्री जिनसिंहसूरीश्वरजी म.सा. के पटधर श्री जिनराजसूरीश्वरजी म.सा. के करकमलो द्वारा हुई! यहाँ एक विशाल परकोटे के अन्दर स्थित पाँच देरासर पाँच अनुत्तर विमानों की आकृति का स्मरण कराते हैं। ये सभी देरासर सेठ श्री थीरूशाह द्वारा बनवाये हुए हैं। इनमें मध्यरथ श्री सहस्रफणा पार्श्वनाथ भगगन का विशाल देरासर मुख्य है जिसमें मूलनायक भगवान की प्रतिमाजी श्यामवर्णी हैं। इन प्रतिमाजी पर निम्नोक्त प्रशस्ति लिखी हुई है : ___||श्रीलोद्रवनगरे श्रीवृहत् खरतरगच्छाधीशैः सं. १६७५ मार्गशीर्ष सुदि १२ गुरौ भांडशालिकश्रीमल्लभार्या चांपलदेपुत्ररत्नथाहरुकेन भार्या कनकादेपुत्र हरराज

Page #25

वि.सं.२०६९-महा मेघराजादियुतेन श्रीचिंतामणिपार्श्वनाथबिंबं का. प्र. भ. युगप्रधान श्रीजिनसिंहसूरिपट्टालंकार भ. श्रीजिनराजसूरिभिः प्रतिष्ठितं ।।
इस प्रकार सेठश्री थीरूशाह इस प्राचीन तीर्थ का जीर्णोद्धार एवं जिन प्रतिष्ठा कराकर जैन परम्परा के इतिहास में जन्म-जन्मान्तर के लिए अजरअमर हो गये।
इसी कड़ी में इस तीर्थ का पुनः जीर्णोद्धार कार्य गुजरात के सेठ श्री कस्तूरभाई लालभाई की प्रेरणा एवं मार्गदर्शन के तहत श्री जीवनदास गोडीदास श्री शंखेश्वर पार्श्वनाथजी जैन देरासर ट्रस्ट, मुंबई तथा अहमदाबाद ट्रस्ट के आर्थिक सहयोग से वि.सं. २०२९ श्रावण वद सातम दिनांक १-८-१९७२ मंगलवार के दिन जीर्णोद्धार - कार्य प्रारम्भ हुआ और वि.सं. २०३४ कार्तिक पूर्णिमा दिनांक २५-११-१९७७ शुक्रवार के दिन पूर्ण हुआ जो अपने आप में एक अलौकिक कार्य है।
विशिष्टता : यह जैसलमेर पंचतीर्थी का प्राचीन मुख्य तीर्थस्थल है। यहाँ की शिल्पकला अद्भुत और निराली है। इस देरासर में पश्चिमी राजस्थान के शिल्पियों ने अद्भुत शिल्पकला का परिचय प्रस्तुत कर राजस्थान के गौरव में चारचाँद लगा दिये हैं। प्राचीन कल्पवृक्ष के दर्शन सिर्फ इसी तीर्थ में होते हैं जो अपने आप में गौरव का विषय है । एक जमाने में इस शहर की गणना भारत के बड़े शहरों में होती थी। इसी लिए भारत का सबसे बडा विश्व-विद्यालय यहाँ स्थापित किया गया था जो इस शहर के प्राचीन गौरव का परिचायक है।
प्राचीनकाल में जैनाचार्य यहाँ होकर ही मुलतान प्रदेश को जाते होंगे। इसी कड़ी में यहाँ के राजकुमारों ने प्रेरित होकर जैन धर्म अंगीकार किया होगा जिसके फलस्वरूप एक महान तीर्थ की स्थापना हुई। जो हजारों वर्षों से इस वीरान रण में आँधी-तूफानों के झपेटों को सहन करते हुए जैन इतिहास के गौरव-गरिमा की याद दिलाता है। यह अत्यन्त शुभ घड़ियों में आचार्य भगवन्तों तथा राजकुमारों द्वारा शुद्ध विचारपूर्वक किये गये महान कार्य का फल है।
वीरान जंगलों में विखरी हुई हजारों इमारतों के खण्डहर यहाँ के प्राचीन इतिहास की याद दिलाते हैं। जंगल में मंगल मनाने जैसा यहाँ का शान्त एवं शुद्ध वातावरण आत्मा को परम शान्ति प्रदान करता है।
यहाँ के अधिष्ठायक देव अत्यन्त चमत्कारी और साक्षात हैं। यही कारण है कि अनेकों बार इस क्षेत्र पर विध्वंशक आक्रमण होने पर भी यह तीर्थ आज भी अटल-अविचल विद्यमान है |

Page #26

२४
फरवरी २०१३
कहा जाता है कि पाकिस्तान द्वारा किये गये आक्रमण के दौरान यहाँ के अधिष्ठायक देव नागदेवता के रूप में कभी-कभी शिखर के ध्वजदण्ड पर बैठे हुए दिखाई देते थे। इस आक्रमण के दौरान भी यह स्थल पूर्णरूपेण सुरक्षित रहा । युद्ध में जानेवाले भारतीय सैनिक तथा अफसर लोग यहाँ से प्रभु के दर्शन करके ही आगे बढते थे। आक्रमण के दौरान ही सुविधा हेतु देरासर तक डामर की पक्की सडक सरकार द्वारा बनाई गई जो आज भी विद्यमान है। देरासर के सामने ही भव्य धर्मशाला तथा दादावाडी बनी हुई हैं जहाँ यात्रीयों के ठहरने एवं भोजन आदि की सम्यक् व्यवस्था है।
कला एवं सौन्दर्य : यहाँ अद्भुत कलात्मक कारीगरी का अद्वितीय रूप देखने को मिलता है । यहाँ के स्थंभ, छत एवं शिखर में लगा हुआ एक-एक पत्थर बारीकी पूर्ण की गई नक्काशी का सजीव दृश्य प्रस्तुत करता है । ऐसा कलात्मक चित्रण अन्यत्र बहुत ही दुर्लभ है। यहाँ विराजमान मूर्तियों को देखने पर लगता है कि शिल्पकारों में सजीव सौन्दर्य को चित्रित करने की होड़ लगी होगी । प्रवेशद्वार की तोरणकला अनुपम सौन्दर्य का जीता-जागता नमूना है।
सहस्रफणा पार्श्वनाथ भगवान की कसोटी पाषाण निर्मित ऐसी चमत्कारिक कलात्मक प्रतिमाजी के दर्शन अन्यत्र दुर्लभ हैं। इन प्रतिमाओं को जिस रथ में यहाँ लाया गया था उस कलात्मक रथ की कला भी अपने आपमें अद्भुत और अविस्मर्णीय है ।
प्रभुभक्तों से अनुरोध है कि ऐसे भव्य मनोहर चमत्कारी तीर्थ के दर्शन करने का पुण्योपार्जन अवश्य करें ।
संदर्भ-ग्रंथ
१. जैन तीर्थ परिचायिका, संपा. श्रीचन्द सुराना 'सरस'
२. खरतरगच्छ प्रतिष्ठा लेख संग्रह, ले. संपा. महो विनयसागरजी, प्राकृतभारती अकादमीजयपुर, प्रथम संस्करण, सन् २००५
३. जैन तीर्थ मार्गदर्शिका, संक. प्रकाशन श्री शुभद्राबेन नरोत्तमदास शाह परिवार
४. जैन तीर्थ सर्व संग्रह, भाग -१, खण्ड प्रथम, प्रकाशक-शेठ आणंदजी कल्याणजी, अहमदाबाद
५. श्री जैसलमेर - राणकपुर, श्री ओसिया तीर्थ यात्रा प्रवास (४) प्रकाशक- श्री अमदावाद जैन विशा ओशवाल समाज, मुंबई
६. श्री लोद्रवा पार्श्वनाथ महापूजनविधि, संपा. मुनि उदयरत्नसागरजी, प्रका. चारित्ररत्न फाउ चे. ट्रस्ट, मंबई

Page #27

कृति परिचय श्रेणिकरास
• डॉ. उत्तमसिंह जैन श्रुत साहित्य में महाराजा श्रेणिक की कथा विस्तार पूर्वक मिलती है। श्री उत्तराध्ययनसूत्र. श्री निरयावलिकासूत्र, श्री अंतगडदशांगसूत्र, श्री नंदीसूत्र, श्री भगवतीसूत्र, श्री ज्ञाताधर्मकथासूत्र, श्री उववाइयसूत्र आदि विविध आगम ग्रन्थों तथा कलिकालसर्वज्ञ हेमचन्द्राचार्यकृत त्रिषष्ठिशलाकापुरुष चरित्र में महाराजा श्रेणिक का जीवनवृतान्त वर्णित है। ___ मध्यकालीन जैन साधु भगवन्तों एवं कवियों ने उपरोक्त ग्रन्थों को आधार बनाकर महाराजा श्रेणिक के व्यक्तित्त्व एवं कृतित्त्व विषयक पद्यबद्ध रोचक और मनोहर विविध रासकृतियों की रचना की है।
प्रस्तुत रास तपागच्छीय कवि वल्लभकुशल कृत रासकृति है। प्रायः यह कृति अप्रकाशित है। इसकी रचना वि.सं.१७७५ में कार्तिक वदि तेरस, रविवार के दिन संघवी जयकरण के उपदेशार्थ जीरनगढ़ (जूनागढ) गिरनार में तपागच्छ नायक आचार्य श्री विजयरत्नसूरि के शिष्य आचार्य विजयक्षमासूरि के प्रशिष्य आचार्य सुन्दरकुशलसूरि के शिष्य जैन कवि श्री वल्लभकुशल द्वारा की गई है। कृति की प्रशस्ति में रचना संवत, रचना स्थल एवं ग्रन्थकार की परम्परा का विस्तार पूर्वक उल्लेख किया गाया है।
इस कृति की दो प्रतियाँ आचार्य श्री कैलाससागर सूरि ज्ञानमंदिर कोबा के ग्रन्थागार में विद्यमान हैं। जिनका प्रतक्रमांक ५४९१३ तथा ८३८४ है। हाथ द्वारा निर्मित कागज पर काली श्याही द्वारा यह ग्रन्थ लिखा गया है। जिसकी कुल फोलियो संख्या क्रमशः ५४ तथा ४८ है। प्रत्येक पृष्ठ पर १३/१४ पंक्तियों में सुन्दर अक्षरों में पद्यात्मक कड़ियाँ लिखी हुई हैं। अक्षरों की श्याही सुर्ख-काली और चमकदार है। लेकिन पन्ने पीले पड़ गये हैं। प्रत के मार्जिन हाँसाया में दोनों ओर लाल रंग से लाईनें बनाई हुई हैं। इसकी भाषा मारूगुर्जर है, तथा लिपि प्राचीन देवनागरी है । यह ग्रन्थ ४९ ढाल, १० चौपाई तथा ५० दोहाओं में रचित है। इसमें कुल १२३६ गाथाओं का संग्रह है, जो सात खण्डों में विभक्त है।

Page #28

२६
:
इस कृति के आदिवाक्य एवं अन्तिमवाक्य निम्नोक्त हैं : आदिवाक्य आदीसर आदे नमुं शिवसुखनो दातार ।
सुरनर सहु सेवा करें, सुरतरु सम साधार ||१|| प्रणमुं भगवती भारती, समरूं नवपद सार ।
अरिहंत सिद्ध गणधर नमुं, पाठक मुनि सुविचार ||२|| अन्तिमवाक्य : संवत १७ पंचोतरा वरषें, काति वदि मन हरखे छे ।
फरवरी २०१३
वार रवी तेरसि दिन कहीइं, इम जगमां जस लहीइं छे ।। श्रोता जननें अति सुखकारी, जगकीरति सुविख्यात छे । धन खरचीनें सुणे जिनवांणी, लिखमी तास प्रणांम छे ।।
इस रासकृति का सृजन सर्व सामान्य जन को ध्यान में रखकर किया गया है। इसकी भाषा सरल स्वाभाविक और मनोहारी है। इसमें विविध रागमय दुहा, चौपाई, ढाल एवं गुजराती गीतों का समावेश किया गया है जो कवि के कवित्व कौशल का परिचय कराता है। काव्य का प्राणतत्त्व रस प्रवाह है, इसी लिए कहा गया है वाक्यं रसात्मकं काव्यम् । कवि ने प्रमुख रूप से वीर रस का आलेखन किया है। साथ ही इसमें हास्य, करुण, भयानक, बीभत्स, श्रृंगार एवं अद्भुत आदि रसों की छटा भी देखने को मिलती है। इस कृति में कवि ने उपमा, रूपक, उत्प्रेक्षा एवं अर्थान्तरन्यास आदि अलंकारों का प्रयोग कुशलतापूर्वक किया है।
कवि ने कृति के प्रारंभ में प्रथम मंगल करते हुए आदीश्वर भगवान, गुरु भगवंत एवं विद्यादायनी माँ भगवती का गुणगान किया है और अपने आपको एक छोटा सा अदनासा जीव बताते हुए कहता है कि मैं अल्पमति कुछ कडियों का प्रास बैठाने का प्रयास कर रहा हूँ जो मेरे लिए एक छोटी सी नाव द्वारा अथाह सागर को पार करने के प्रयास जैसा है । कवि हृदय के इन उद्गारों से कवि के विशाल व्यक्तित्त्व और गुरु के प्रति समर्पण भाव का परिचय प्राप्त होता
है !
मध्यकालीन साहित्यरसिक गवेषकों के लिए यह ग्रन्थ शोध सामग्री प्रदान करने में सहायक सिद्ध होगा। इसी आशा के साथ....

Page #29

સ્વસ્તિક અને બંધાdd
- નાથાલાલ છગનલાલ શાહ સ્વસ્તિક અને નંદ્યાવર્ત જેવાં આર્યોનાં પવિત્ર અને માંગલિક ચિહ્ન માટે હિંદ અને યુરોપમાં ઘણા પ્રમાણમાં શોધખોળ થવા પામેલ છે. આવાં ચિહ્નોનો ઉપયોગ પ્રથમ જૈનોમાં ઇતિહાસકાળ પહેલાંથી થએલો મળી આવે છે. આ ચિહ્નની શરૂઆત ક્યારે થઇ તેની શોધ કરતાં જૈનસાહિત્યમાં વર્ણવ્યા પ્રમાણે જૈન તીર્થકર સુપાર્શનાથના લાંછનનું આ પ્રથમ ચિહ્ન ગણાય છે, તેમજ જૈન સાહિત્ય સ્થાનાંગ, બૃહત્કલ્પ, પ્રવચનસારોદ્ધાર, કલ્પચૂર્ણિ તેમજ સુયગડાંગ સૂત્ર વગેરેમાં એ સંબંધી ઉલ્લેખો મળી આવે છે. શ્રી સુપાર્શ્વનાથ અને તેમના લાંછન સ્વસ્તિક સંબંધી આ પ્રમાણે અંગ્રેજીમાં ઉલ્લેખ થયેલ છે :
Suparava was the son of Pratishta by Prithvi born at Banares, of the same line as the preciding and of golden coolour, His cognizance is the figure called Swastika in Sanskrit and Satya in Gujarati. His Devi was Santa, and he lived 2000,000 years, his nirvana on Samet Sikher being dated 9000 krors of Sagaras after the preceding.
અનુવાદ-સુપાર્શ્વ પ્રતિષ્ઠા અને પૃથ્વીના પુત્ર હતા, તેઓ બનારસમાં જન્મ્યા હતા, તેમનું કુળ તેમની પૂર્વના (તીર્થંકર) જેવું હતું અને તેઓનો વર્ણ સુવર્ણ જેવો હતો, તેમનું લાંછન જેને સંસ્કૃતમાં સ્વસ્તિક અને ગુજરાતીમાં સાથિયો કહે છે તે છે. તેમની (અધિષ્ઠાયિકા) દેવી શાંતા છે. તેઓ ૨૦૦૦000 જીવ્યા હતા. તેમનું નિર્વાણ સમેતશિખર ઉપર પૂર્વના તીર્થંકર પછી ૯૦૦૦ ક્રોડ સાગરોપમ પછી થયું.
મથુરા (કંકાલીટીલા)ના ખોદકામમાંથી જૈનોના પ્રાચીન સ્તૂપો તેમ જ શિલ્પકામના જે અવશેષો મળવા પામ્યા છે તેમાં કેટલાક ઇતિહાસકાળ પહેલાંના
અને કેટલાક તે પછીના સમયના છે. તેમાં માંગલિક ચિહ્નોમાં સ્વસ્તિકો કોતરાએલા મળ્યા છે.
આ સ્વસ્તિક અને નંદ્યાવર્ત માંગલિક ચિહ્ન હોવા સંબંધી કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરે છે.

Page #30

२८
फरवरी २०१३ वृषो गजोऽश्वः लवगः, क्रौञ्चोऽलं स्वस्तिकः शशी। मकरः श्रीवत्सः खड्गी, सहिषः शुकरस्तथा।। स्येनो वज्रं मृगच्छागौ, नंद्यावर्तो घटोऽपि च। कर्मो नीलोत्पलं शंखः, फणी सिंहोऽर्हतां ध्वजाः ।।
સિધુ નદીની ખીણમાંના મોહન જો ડારોની શોધખોળમાંથી કેટલીક જાતના સીલો મળવા પામ્યા છે, જેનો સમય શોધ ખોળ ખાતાના પુરાતત્ત્વના વિદ્વાનોએ ૫૦૦૦ વર્ષોનો નક્કી કરેલ છે. આમાં સ્વસ્તિક પણ મળી આવેલ છે. આ મળી આવેલ સ્વસ્તિકો બે પ્રકારના છે જે સર જોન માર્શલસાહેબ તરફથી બહાર પાડેલ વોલ્યુમ ૨ પૃષ્ઠ ૪૨૬માં નંબર પ૦૦ થી ૧૧૫ સુધી બતાવેલા છે. આ બે જાતના સ્વસ્તિક પૈકી સીધો સ્વસ્તિક અદ્યાપિ પર્યત જૈનોએ સ્વીકારેલ છે અને એનાથી ઉંધો સ્વસ્તિક આજીવિકોએ (દિગંબર જૈનોએ) ગ્રહણ કરેલ છે. આવા સ્વસ્તિકો એ ધાર્મિક ચિત્તની નિશાની છે જેનો જૈનોએ સિદ્ધની આકૃતિ તરીકે ઉપયોગ કરેલ છે.
"The Swastika is called by the Jains Sathia, who give it the first place among the eight chief auspicious marks of their faith. It would be well to repeat here, in view of what follows, the Jain version on this symbol as given by Pandit Bhagwanlal Indraji (The Hathigumpha inscriptions, Udayagiri Caves, P. 7), who was told by a learned Yati that the Jain believe it to be the figure of Siddha. They believe that, according to a man's karma, he is subjeci to one of the following four conditions in the next life-he either becomes a god or Deva, or goes to hell (naraka) or is born again as a man or is born as a lower animal.
But a Siddha in his next life attains to Nirvana and is therefore beyond the pale of these four conditions. The Swastika represents such a Siddha in following way. The point or Bindu in the centre from which the four paths branch out is Jiva or life, and the for paths symbolize the four conditions of life. But as a Siddha is free from all these, the end of each line is turned to show that the four states are closed for him."
The Buddhist doctrine mostly resemble those of the Jains, It

Page #31

વિ.સં.ર૦૬-મદા is just possible that the former might have held the Swastika in the same light as the latter. In the Nasik inscriptions No. 10 Of Ushavadata, the symbol is place immediately after the word of Siddham' a juxtaposition which corroborates the above Jain interpretation. We find the Svastika either at beginning or end or at both ends of an inscription and it might mean Svasti or Siddham.""
અનુવાદ-સ્વસ્તિકને જૈનો સાથિયો કહે છે અને તેને આઠ મુખ્ય મંગળોમાં પ્રથમ સ્થાન આપે છે, પંડિત ભગવાનલાલજીએ આ ચિહ્નની જે સમજુતી આપી છે તે આ સ્થળે આપવી યોગ્ય છે. (જુઓ હાથીગુફા શિલાલેખ, ઉદયગિરિની ગુફાઓ પાનું ૭) પંડિત ભગવાનલાલજીને એક વિદ્વાન યતિએ કહ્યું હતું કે જૈનો એને (સાથિયાને) સિદ્ધના નિશાન તરીકે માને છે. તેઓ માને છે કે મનુષ્યના પોતાના કર્માનુસાર તેને બીજા જન્મમાં આ ચાર ગતિમાંની એક ગતિ મળે છે-કાં તો એ દેવ થાય છે, કાં તો નરકમાં જાય છે, કાં તો ફરીને મનુષ્ય થાય છે અથવા કાંતો હલકા પ્રાણી-પશુ તરીકે જન્મે છે, પરંતુ સિદ્ધ તો પોતાની બીજી જિંદગીમાં નિર્વાણને મેળવે છે અને તેથી આ ચાર ગતિની ઉપાધિથી પર હોય છે. સાથિયો આવા પ્રકારના સિદ્ધને આ પ્રમાણે બતાવે છે - (સાથિયાના) મધ્યમાંના જે બિંદુથી ચાર માર્ગો નીકળે છે તે બિંદુને જીવ સમજવું અને ચાર માર્ગોને સંસારની ચાર ગતિ સમજવી. પણ સિદ્ધ આ બધાથી મુક્ત હોવાના કારણે સાથિયાની) દરેક પંક્તિનો છેડો વાળી દેવામાં આવે છે. અને તે એ બતાવે છે કે આ ચાર ગતિ તેના માટે (સિદ્ધના માટે) બંધ છે.
બૌદ્ધ સિદ્ધાંતોમાંના ઘણા ખરા સિદ્ધાંતો જૈન સિદ્ધાંતો જેવા દેખાય છે અને તેથી એ બિલકુલ સંભવિત જણાય કે બૌદ્ધોએ સ્વસ્તિકને જૈનોની જેમ જ
અપનાવ્યો હોય. ઉશાવદાતના નાસિકમાંના નંબર ૧૦ના શિલાલેખમાં એ (સ્વસ્તિકનું) ચિહ્ન સિદ્ધ શબ્દની પાસે જ મૂકવામાં આવ્યું છે, કે જે જૈનોની ઉપર મુજબની (સ્વસ્તિકસંબંધી) સમજુતીનું બરાબર સમર્થન કરે છે. સ્વસ્તિક કેટલાક શિલાલેખના પ્રારંભમાં, કેટલાક શિલાલેખના અંતમાં અને કેટલાકના બન્ને છેડે મળે છે એનો અર્થ 'સ્વસ્તિ કે સિદ્ધ એવો હોઇ શકે.
(વધુ આવતા અંકે)
1. Indian Antiquary Vo. 2, PP. 135, (1878) 2. Epigraphica Indica, Vol. 2. P. 311) 3. Mohon-jo-daro and the Indus Civiliztion, Vo. 2, by Sir John Marshall.) 4. Indian Antiquary Vol. XXVII. P. 196.

Page #32

આચાર્યશ્રી કૈલાસસાગરસૂરિ જ્ઞાનમંદિર, કોબા સંક્ષિપ્ત કાર્ય અહેવાલ જાન્યુઆરી-૧૩ જ્ઞાનમંદિરના વિવિધ વિભાગોના કાર્યોમાંથી જાન્યુઆરીમાં થયેલાં મુખ્યમુખ્ય કાર્યોની ઝલક નીચે પ્રમાણે છે
૧. હસ્તપ્રત કેટલૉગ પ્રકાશન કાર્ય અંતર્ગત કુલ ૧૦૫૯ પ્રતો સાથે કુલ ૩૦૩૫ કૃતિલિંક થઈ અને આ માસાંત સુધીમાં કેટલૉગ નં. ૧૫ માટેની ૬૨૨૧ લિંકનું કાર્ય પૂર્ણ થયું.
૨. હસ્તપ્રત સ્કેનીંગ પ્રોજેક્ટ હેઠળ હસ્તપ્રતોના ૮૧૮૩૧ પાનાઓનું સ્કેન કરવામાં આવ્યું.
૩. વિશ્વ કલ્યાણ ગ્રંથ પુનઃ પ્રકાશન પ્રોજેક્ટ હેઠળ ૩૫૮ પાનાઓની ડબલ એન્ટ્રી કરવામાં આવી.
૪. તા. ૦૮/૦૧/૨૦૧૩ મંગળવારના રોજ શ્રી ફાર્બસ ગુજરાતી સભા, વિલેપાર્લે, મુંબઈના જ્ઞાનભંડારની તેમની માગણીના અનુસંધાને હસ્તપ્રતોની સફાઈ, કન્ઝર્વેસન, ડિએસિડીફિકેશન વિગેરેના કાર્યોના અંદાજ માટે શ્રી શ્રીધર અંધારેજીએ મુલાકાત લીધી.
૫. લાયબ્રેરી વિભાગમાં જુદા-જુદા ૯ દાતાઓ તરફથી ૭૮૮ પુસ્તકો ભેટ સ્વરૂપે પ્રાપ્ત થયાં.
૬. લાયબ્રેરી વિભાગમાં પ્રકાશન એન્ટ્રી અંતર્ગત કુલ ૭૫ પ્રકાશનો, ૭૮૮ પુસ્તકો તથા પ્રકાશનો સાથે ૬૯૦ કૃતિ લીંક કરવામાં આવી, તેમજ ૯૩૭ પ્રકાશનો તથા ૧૯૨ કૃતિઓ તથા ૩પ૦ પ્રકાશન કૃતિલિકની સંપૂર્ણ માહિતી સુધારવામાં આવી.
૭. મેગેઝિન વિભાગમાં ૨૮૩ પેટાંકની સંપૂર્ણ માહિતી ભરવામાં આવી તથા તેની સાથે યોગ્ય કૃતિ લિંક કરવામાં આવી. તેમજ ૩૫ મેગેઝિન અંક કોપીઓની માહિતીઓ ભરવામાં આવી.
૮.૧૯ વાચકોને હસ્તપ્રત તથા પ્રકાશનોના ૬૯૮૮ પાનાની પ્રીન્ટ કૉપીઓ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી. આ સિવાય વાચકોને કુલ ૩૩૨ પુસ્તકો ઈશ્યુ. થયાં તથા ૪૨૩ પુસ્તકો જમા લેવામાં આવ્યાં. વાચક સેવા અંતર્ગત પૂ. સાધુસાધ્વીજી ભગવંતોને તથા વિદ્વાનોને નીચે પ્રમાણે માહિતી આપવામાં આવી. a. પ્રો. નલિની બલબીર, શર્બન નુવેલ યુનિવર્સિટી, પેરિસ અને શ્રીમતી કલ્પનાબેન શેઠને વિજ્ઞપ્તિપત્રના સંદર્ભ શોધ અનુસંધાને માહિતીઓ પૂરી પાડવામાં આવી.
b. ૫. પૂ. મુનિરાજશ્રી સુયશચંદ્રવિજયજી મ.સા. દ્વારા આપવામાં આવેલ અંદાજીત ૧૭૨૫ પુસ્તકોની યાદી ચેક કરી માહિતી મોકલાવી.

Page #33

વિ.સં.૨૦૬૧-મહા
३१
c. પ. પૂ. મુનિરાજશ્રી રત્નબોધિવિજયજી મ.સા.ને વિવિધ ગ્રંથોમાંથી જરૂરી માહિતીઓ ઉપલબ્ધ કરાવી.
d. અંજુ કુમારી, મધ્યપ્રદેશ તથા અલ્કાબેન શાહને તેમના સંસ્કૃત પ્રાકૃત ગ્રંથ સંબંધિત માહિતીઓ તથા જરૂરી ગ્રંથોની પ્રીન્ટ આપવામાં આવી. e. ડૉ. ભાનુબેન સત્રાને અજાપુત્ર, ત્રિષષ્ઠીશલાકાપુરુષ ચરિત્ર આદી ગ્રંથોના રેફરન્સ, ઝેરોક્ષ વગેરે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યાં.
f. શ્રી ભદ્રેશભાઈ શાહ, સુરતને ‘સિદ્ધહેમ' ગ્રંથની પાટણમાં હાથી પર નિકળેલ શોભાયાત્રાનું ચિત્ર મોકલવામાં આવ્યું.
૯. સમ્રાટ સંપ્રતિ સંગ્રહાલયની મુલાકાતે ૧૦૨૭ યાત્રાળુઓ પધાર્યા.
વિશિષ્ટ
-મુલાકાત
૧. ડૉ. વિનયભાઈ કે જૈને (પ્રમુખ, શ્રી જીવદયા ફાઉન્ડેશન, યુ.એસ.એ.) તા. ૧૭૦૧, ગુરુવારના રોજ સંસ્થાની મુલાકાત લીધી. તેઓશ્રીને જ્ઞાનમંદિરના ગ્રંથાલય, હસ્તપ્રત, સ્કેનિંગ, કમ્પ્યુટર વિભાગોમાં થતાં કાર્યો વિશેષરૂપથી બતાવ્યાં હતાં. બધા કાર્યોથી તેઓ ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા હતા, શ્રી દર્શિતભાઈ પણ સંસ્થાનો પરિચય કરાવવામાં સાથે હતા.
૨. શ્રી લલિતભાઈ શાહ (જૈના), શ્રી અશોકભાઈ તથા તેમના ધર્મપત્નીએ જ્ઞાનમંદિરના ગ્રંથાલય અને હસ્તપ્રતવિભાગની મુલાકાત લઈ વિશેષ માહિતીઓ પ્રાપ્ત કરી.
જ્ઞાનમંદિરની મુલાકાતે આવેલ સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો, વિદ્વાનો, સ્કૉલરો દ્વારા અપાયેલ અભિપ્રાયોમાંથી એક વિશિષ્ઠ અભિપ્રાય નીચે પ્રમાણે છે.
"Jay Jinendra, We would like to express our heartfelt thanks to Knaubhai, Darshit Bhai, Ketanbhai for their gracious hospitality. We had a reye opening" visit to Koba. The addiction of the team here is mind boggling. The manuscripts, Printed books textiles and icons are of unsurpassed quality and are a true contribution to human heritage. We look forward of working with SMJAK to help them in their mission of preserve and display human knowledge learning and art.
Dr. Vinay kumar Jain
Jiv Daya Foundation, USA

Page #34

राजकोट नगर में पूज्य राष्ट्रसन्त का समस्त श्रीसंघों द्वारा
भव्य स्वागत एवं प्रतिष्ठा महोत्सव सम्पन्न परम पूज्य राष्ट्रसन्त आचार्यदेव श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब, पूज्य ज्योतिर्विद् आचार्यदेव श्री अरुणोदयसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब, पूज्य गणिवर्य श्री प्रशांतसागरजी महाराज साहब आदि ठाणा का दिनांक ८ जनवरी, २०१३ को राजकोट पहुँचने पर समस्त श्रीसंघों द्वारा भव्य स्वागत किया गया।
राजकोट नगर के युनिवर्सिटी रोड जैन श्वेताम्बर मूर्तिपूजक संघ में दिनांक २३ जनवरी, २०१३ से २७ जनवरी, २०१३ तक महान शासन प्रभावक पूज्य राष्ट्रसन्त आचार्य भगवन्त श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब की निश्रा में भव्य प्रतिष्ठा महोत्सव का आयोजन किया गया, जिसमें वर्तमान काल के पाँचवें तीर्थंकर श्रीसुमतिनाथ भगवान की प्रतिमा मूलनायक के रूप में स्थापित की गई। इसके अतिरिक्त श्री सुविधिनाथ भगवान एवं श्री शान्तिनाथ भगवान की प्रतिमा, यक्ष-यक्षिणी, श्री माणिभद्रवीरदेव, श्री घंटाकर्णमहावीर, श्री भोमियाजी एवं अन्य देव-देवियों की प्रतिष्ठा सम्पन्न हुई। यह कार्यक्रम चतुर्विध श्रीसंघ की उपस्थिति में मंत्रोच्चार एवं जय-जयकार के साथ रविपुष्य योग में उल्लास पूर्वक सम्पन्न
हुआ।
__पंचदिवसीय प्रतिष्ठा महोत्सव में अनेक धार्मिक एवं सांस्कृतिक कार्यक्रमों का भी आयोजन किया गया एवं उपस्थित श्रद्धालुओं के लिये नवकारसी तथा साधर्मिक वात्सल्य की सुन्दर व्यवस्था आयोजकों की ओर से की गई।
राजकोट के समस्त श्रीसंघों की ओर से पूज्यश्री का चातुर्मास राजकोट में हो ऐसी भावना एवं विनती की गई तथा 'गुरुजी अमारो अन्तरनाद अमने आपो चातुर्मास' के जयकारा से सारा वातावरण गुंजायमान हो उठा। सभी कार्यक्रम पूर्ण भक्ति एवं हर्षोल्लास पूर्वक सम्पन्न हुए।
पद्म पिरामीड जिनालय प्रतिष्ठा महोत्सव सम्पन्न श्री बुद्धिसागर विहार, महुडीतीर्थ में पद्म पिरामीड जिनालय में जिनबिम्ब अंजनशलाका एवं प्राणारोपण का कार्यक्रम परम पूज्य राष्ट्रसन्त आचार्यदेव श्री पद्मसागरसूरीश्वरजी महाराज साहब की निश्रा में दिनांक १३ फरवरी, २०१३ को सम्पन्न हुआ।
गुजरात के सुप्रसिद्ध तीर्थ महुडी में महुडी-गांधीनगर हाइवे पर श्री बुद्धिसागर विहार में भारत का अद्वितीय विशाल व भव्य पद्म पिरामीड ध्यान मन्दिर का निर्माण हुआ है जो ८३ फीट लम्बा, ८३ फीट चौड़ा एवं ७२ फीट ऊँचा है। इस
(शेष पृष्ठ २० पर)

Page #35

प्रभु की पावनकारी प्रतिष्ठा
परमात्मा की प्रतिष्ठा करते प. पू. गुरूदेवश्री
PUR
परम-तारक सुमति-दायक
प्रभु सुमतिनाथ
गगने लहराती प्रभु सुमति की पताका
प्रतिष्ठा के माहात्म्य को समझाते पू. गुरूदेवश्री

Page #36
To. BOOK-POST / PRINTED MATTER प्रकाशक आचार्य श्री कैलाससागरसूरि ज्ञानमंदिर श्री महावीर जैन आराधना केन्द्र, कोबा, गांधीनगर - 382007 फोन नं. (079) 23276204, 205, 252 फेक्स : (079) 23276249 / E-mail : gyanmandir@kobatirth.org website :