Shravika Subodh 1920 07 Pustak 01 Ank 02

Author(s): Rukminiben Hirachand Zaveri
Publisher: Jain Vanita Vishram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/544502/1

Page #1

• ૐ નમો નિને ન્યૂ
મંડ
Registered No.
શ્રાવિકાસુબોધ
શ્રી જૈન વનિતા વિશ્રામ અંગે પ્રકટ થતુ ત્રિમાસિક,
श्राविकाणां सुबोधाय, तासां गौरव हेतवे । विधवानां प्रशान्त्यर्थं पत्रिकेय प्रकाश्यते ॥
3
ભાતિપતાઓને સૂચના ૪ માતાને બે મેડલ ૫ સ્ત્રીઓનુ ક ૬ સ્ત્રીઆની શૈાભા.
વ્ય.
B. Janisten
૭ દુ:ખીને દીલાસા.
૮ પદેષ દર્શન.
કર બોટ
પુસ્તક ૧ ૩. સ. ૧૯૭૬ ના અસાઢ સુદ ૧૩ સપાદિકા. વ્હેન રૂકિમણી. રા. સા. હીરાચંદ માતીચ ઝવેરીની વિધવા.
વિષયાનુક્રમણિકા
લેખકનુ નામ
૧ બાળા અને વ્હેનાને હિતશિક્ષા કવિ સાંકલચંદ,
૨ નોંધ.
સંપાદિકા.
જૈન ‘ અનુભવિકા.”
શેઠે ફરામજી ખરસેદજી, . સા. કનુમ્હેન છગનલાલ. શ્રીયુત ગેકુલદાસ દ્વારકાદાસ રાયચુરા. સા. યોાદાબ્વેન.
૯ મ્હારૂં હૃદય.
ગ. સ્વ. સંતશિષ્યા. હેત ચંચળ ત્રિભુવન, અનેબી રત્નવિજયજી,
૧૦ માતાની મહત્તા.
૧૬ આ ઉપયોગી પુરતુ પુસ્તકાલય. આ તે સુકી ચીમનલાલ દેશી.
૧૨ “ ફેશ
૧૩ જૈન વનિતા વિશ્રામને મળેલી
પુસ
3
セ
11
૧૩
૧૪
१७
૨૦
२४ २७
31
વસ્થાપિકા
વાર્ષિક મૂલ્ય, ૧ રૂપીઆ.
છુટક નકલના ચાર આના, આ ત્રિમાસિક અમદાવાદમાં શ્રી સત્યવિજય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં 'શા સાંકલચદ હરીલાલે છાપ્યું, અને સુરતમાં ગોપીપુરામાં ચાંલાગલામાં હેન રૂકિમણીએ પ્રકટ કર્યું .

Page #2

ગ્રાહકેાને સૂચના.
આ ત્રિમાસિકના પહેલા અંક રાખી જેમણે મનીઓર્ડરથી લવાજમ મેાકલી આપ્યું છે, તેમને આ બીજો અંક મેકલી આપવામાં આવ્યા છે. પણ જેમનું લવાજમ આવ્યું નથી અને જેમણે તે અક નહિ મેકલવા લખ્યું નથી તે સર્વને બીજો અંક વી.ડી. થી મેાકલવામાં આવનાર છે. આશા રાખવામાં આવે છે કે તેઓ ૧) પીએ એક આનેા ભરી ખીજો અંક સ્વીકારી લેશે. આ ત્રિમાસિક હાવાથી અમને પાસ્ટ ઓફિસ તરફથી રજીસ્ટર નંબર મળ્યે નથી, અને તેથી અમને પેસ્ટેજનું ખમણ' ખર્ચ થાય છે. જેમને આ ત્રિમાસિક ઉપયેગી લાગતું હોય તેઓ જે એકાદ ગ્રાહક વધારી આપવા મહેરબાની કરશે તેા આ કામ ઘણી સરલતાથી ચાલશે.
લી. સંપાદિકા “ શ્રાવિકા સુધ”
લેખકોને સૂચના—આ ત્રિમાસિક માટે લેખેા લખી મોકલવા મુનિમહારાજો સાધ્વીઓ, શ્રાવક ખધુ તથા શ્રાવિકાઓ તથા અન્ય વિદ્વાનેા અને ભણેલી હેનેાને વિનંતી કરવામાં આવે છે. મહેરબાની કરી લખાણુ કાગળની એક ખાજુએ સાહીથી લખવુ કે જેથી છાપનારને અડચણ ન પડે, જેને પાતાનું નામ પ્રકટ કરવાની ઇચ્છા નહિ હાય તેનું નામ છાપવામાં નહિ આવે, પણ અમારી જાણ માટે પોતાનું નામ તથા ઠેકાણું લખી મેાકલવુ
શ્રી જૈન વનિતા વિશ્રામના હેતુ.
આ સંસ્થાના મુખ્ય હેતુ એ છે કે જૈન વિધવા અેના આ સંસ્થામાં રહી સાધુ જીવન ગાળે, ધર્મનીતિસંબધી જ્ઞાન પામે, તેનું નિરૂદ્યમી જીવન ઉદ્યોગી બને, તે કર્તવ્ય પરાયણ થાય, તથા તેઓની માનસિક તથા આધ્યાત્મિક સ્થિતિ સુધરે કે જેથી તેઓનું જીવન આપેાઆપ શાંતિવાળું, ગારવવાળું તથા આત્મશ્રદ્ધાવાળુ બને, અને તેઓ પોતાના કુટુંબને સહાયક, તથા સમાજને પણ ઉપચાગી થઈ પડે. તે ઉપરાંત સધવા શ્રાવિકા હૈના તથા જૈન કન્યાઓને ધર્મ નીતિની તથા વ્યવહારિક કેળવણી આપવી કે જેથી તે ઉત્તમ ગૃહિણી તથા માતા અને અને કર્તવ્યનિષ્ઠ થાય.

Page #3

સુરતના શ્રી જૈન વનિતા વિશ્રામને અંગે પ્રકટ થતું ત્રિમાસિક
૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯
શ્રાવિકાસુબોધ.
પુસ્તક ૧ લું
૧૯૨૦ ની ૧ લી જુલાઈ
અંક ૨ જે.
સીતા સુભદ્રા, નળરાય રાણી, જે દ્રોપદી શીળવતી વખાણું; જે એહવી શીળગુણે સવાણું, સુલક્ષણા મેં જગમાંહી જાણી,
ર –સૂક્ત મુક્તાવલી. સી એ પુરૂષની સહચારિણી છે, તેની સરખાજ મનવાળી છે, પુરૂષની બધી પ્રવૃત્તિ સૂક્ષ્મતાએ જાણવાને તેને અધિકાર છે. જેટલી છૂટ પુરૂષ ભેગવે છે, તેટલી જ તેને ભેગવવાને હક્ક છે, અને જેમ પુરૂષ પોતાના ક્ષેત્રમાં સર્વોધરી છે, તેમ સ્ત્રી પોતાના ક્ષેત્રમાં છે. આ સ્થિતિ સ્વાભાવિક હોવી જોઈએ. એ કાંઈ અક્ષરજ્ઞાનનાં પરિણામ નહિ હેય. અજ્ઞાનરૂપી અંધ કપમાં ડુબેલા જડ પુરૂષે પણ, ન શોભી શકે, ન ભેગવી શકે તે અધિકાર, કૂડી પ્રથાને લીધે, સ્ત્રીઓ ઉપર ભગવે છે સ્ત્રીઓની આ દશાને લીધે આપણી ઘણી પ્રવૃત્તિઓ અર્થે જઈને અટકી પડે છે. આપણાં ઘણાં કાર્યો પૂરાં થી નીકળતાં નથી. અધ મુડીથી જ વેપાર કરનારા પછમબુદ્ધિ વેપારીના દ્રવી આપણી સ્થિતિ છે.
–શ્રીયુત મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધી. બાળા અને બહેનોને હિતશિક્ષા
ગરબી. (બહેની સાંભળી પેલી કેયલકી તફેદમારે ગાતી છંદમાં રે-એ રાગ.) *
સખી સદાચાર પાળી સંસાર સુધારીએરે, લાજ વધારીએ, ટેક. બહેની શિયળ સુભૂષણ સજીએ, પરનિંદા તજીએ પ્રભુ ભજીએ; પતિવ્રત્ત પાળી ઉભય સુકુળ અજવાળીએરે, લાજ વધારીએ. વિનય વિવેક વડીલને કરીએ, વેરઝેરનો વાદ વિસરીએ; . અધિક ઉણે સંતોષી રહી મન વારીએ, લાજ વધારીએ. સ. ૨ પતિની આવક જાવક ભાળી, ખરચ ખુટણ કરીએ સંભાળી; હઠ કરી કંઈ ન લઈએ, નિજ મન મારીએરે, લાજ વધારીએ. સ. ૩.

Page #4

શ્રાવિકે સુબેધ.
1
જુઠી વાત ન મુખ ઉચ્ચરીએ, પરની વાતે પેટ ન ભરીએ; ખાટી આવે પરને પીડ ન પાડીએરે, લાજ વધારીએરે.
સ. ૪ ચારી ચાડી ચૂગલી તજીએ, અદેખાઈ તજીએ સુખ સજીએ; શોક્ય બાળકો નિજ બાળકમ પાળીએરે, લાજ વધારીએરે. સ. ૫ ઝીણાં આછાં વસ્ત્ર ન સજીએ, અંગે આછકલાવેડા તજીએ; કુળવંતી કજીઓ કંકાસ નિવારીરે, લાજ વધારીએરે. સીતા દમયંતી પંચાળી, સતીઓના ગુણ નિત્ય સંભાળી; તસ પગલે ચાલી જગ જશ વિસ્તારીએરે, લાજ વધારીએ. વિધા ભણી વિપરીત જે ચાલે, માત તાત લજવે દુઃખ સાલે; ભર્યું ગણું બધું દરીએ એ નારીએર, લોજ વધારી બેરે. નિર્મળ સદાચાર શીળ પાળે, સુકુ સ્ત્રી ચાલે શુભ ચાલે; સાંકળચંદ સુજસ સંસારે સારી એરે, લાજ વધારીએ.
ને . આ શ્રાવિકાસુબોધ ત્રિમાસિકને પ્રથમ અંક પરમોપકારી ચરમ તીર્થકર શ્રી મહાવીર પ્રભુની જન્મતિથિ ચૈત્ર માસના શુક્લ પક્ષની ત્રદશીને દિવસે બહાર પડયું હતું. તે જુદા જુદા સંભાવિત જૈન બંધુઓ તથા બહેનેપર મોકલવામાં આવ્યો હતો. તેમણે તે અંકને સારી રીતે સત્કાર આપી આ અમારા લધુ પ્રયાસને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે, તે બદલ તે હેને તથા બંધુઓને આભાર માનવામાં આવે છે.
કેટલાક જૈન બંધુઓએ તથા બહેનેએ તેમજ વિદ્વાન મુનિરાજેએ આ ત્રિમાસિ. કના સંબધમાં જે જે ઉપગી સૂચનાએ કરી છે તે લક્ષમાં રાખી તેને અમલ આ અંકમાં કર્યો છે.
સુરતની જૈન વનિતા વિશ્રામની સંસ્થાના હેતુઓ તથા નિયમોથી જેન પ્રજાને વાકેફ કરવી એ જે ત્રિમાસિકનો એક ઉદ્દેશ છે, તે પણ કેટલેક અંશે ફળીભૂત થતો જાય છે. ત્રિમાસિક વાંચનારામાંથી કેટલાક બંધુઓ તથા બહેને તે સંસ્થાનો રિપોર્ટ મંગાવે છે, તથા તે સંસ્થા સંબંધી વિશેષ માહીતી મેળવવા ઇંતેજારી રાખે છે. આથી આશા રહે છે કે ભવિષ્યમાં વધુ કન્યાઓ તથા સંધવા, અને વિધવા બહેનો આ સંસ્થાનો લાભ લેશે. માંગરોળ વાળા શેઠ તુલસી મેનછ કર ને ત્યાં લગ્ન પ્રસંગે મારે જવાનું થયું હતું. તે શહેર માંથી આ સંસ્થાને જે મદદ મળી છે, જેને ટુંક અહેવાલ આ ત્રિમાસિકના છેવટના ભાગમાં માલમ પડશે.
આ ત્રિમાસિક માટે લેખો લખી મોકલનાર બહેનો તથા બંધુઓને આ સ્થળે ઉપકાર માનું છું. આ ત્રિમાસિક જોડે આ સંસ્થામાં રહેનારી બહેનને ગ્રુપ ફેટ આપવા ગયા અંકમાં લખ્યું હતું. પણ કેટલીક અડચણને લીધે તે તૈયાર થઈ શક નથી. ઘણું કરીને આવતા અંક ડે જરૂર આપવામાં આવશે. જે બંધુઓ, બહેનેએ, તથા મુનિરાજે એ આ ત્રિમાસિકના ગ્રાહક કરી આપવા તસ્દી લીધી છે તે સર્વને આભાર માની હાલનો વિરમું છું.
લી. સંપાદિ,

Page #5

જન્મદાયી પણ કહેત્રાતા માતાપિતાને સૂચના
જન્મદાયી પણ કહેવાતા માતપિતાને સૂચના.
અને
બાળકાનું કર્તવ્ય. ( લેખક:—હેન અનુભવિકા )
૩૫
ગતાંકથી ચાલુ.
સુજ્ઞ વાંચકવૃંદ ! માબાપેા કસાઇ કરતાં પણ વધારે કઠીન અને કઠેડર હૃદયવાળાં ખની પોતાની બાળાને કેટલીકવાર દુઃખનાજ ડુંગરા ઉચકાવતાં જરા માત્ર પાછી પાની કરતાં નથી અને જ્યાં ત્યાં ધકકેલી મુકતાં શરમાતાં નથી તે બધું આપણા હૃદયમાં રેડાયું. હવે ક્રૂરતાની સાંકળાથી ઝકડાયેલી બાળાઓનાં હ્રદય઼ કેટલાં બધાં દુઃખથી સડસે છે, તે આપણે તપાસીએઃ—
સવારના નવેક વાગ્યાના સમય થયા હતા. આકાશમાં બાળસ્ પેાતાનાં અગમ્ય ગૃહમાંથી રમવાને હજી હમણાંજ બહાર આવતા હતા. પક્ષીએ વિશાળ બ્યામમાં આમ તેમ કરતાં હતાં. માક્રમાસનું સામ્રાજ્ય હેવાથી સવારમાં વિશેષ ઠંડી પડી હૂંતી. શીતળ પવન વૃક્ષની ડાળીએ ઝુકવતા હતા. શેરીનાં લેકે શાલ અથવા પછેડી આઢી તડકામાં સ્નાન કરતાં હતાં, અને ગપ્પાં હાંક્યાં હતાં. આવા પ્રભાતના સમયે કાન્તા દીલગીર ચહેરે લમણે હાથ દઇ ક્ષેત્રજી પર વિચારગ્રસ્ત બેઠી હતી. પાસે કેટલીક ચેડીએ પડી હતી. ત્યાંથી થોડેક દૂર એક સાવરણી પડી હતી. કાન્તાની આંખા તે બન્ને વચ્ચે હીચકા ખાતી હતી. તેવામાં તે ચેાપડી તરફ સ્થિર લેાચનથી જોવા લાગી. ધીમેધીમે તેની આંખા અ શ્રુથી ભીંજાવા લાગી અને જોતજોતામાં તેની આંખમાંથી અશ્રુમેના અસ્ખલિત પ્રવાહ વહેવા માંડયા. સરસર કરતાં સરી પડતાં મેાતીના દાગ઼ા જેવાં એ અશ્રુ બિંદુએથી શેત્રંજી ભીતી થવા લાગી. ડસમાં પણ ઉભરાઇ જવા લાગ્યાં. આ સ્થિતિ થેાડીવાર ટકી રહી. નવના ટંકારા થતાંજ કાન્તાએ ક્રાણુ જાણે થા વિચારથી પેાતાના સાલ્લાના. છેડા વડે આંખા લુવા માંડી. એટલામાં નીચેથી બારણાં ઉધડયાં અને અવાજ આવ્યો, કાન્તા આ કાના અવાજ હતા તે કાન્તા જાણી ગઇ. ડુસકાંથી ભરાયેલી છાતીમાંથી કાંઇ પણ પ્રત્યુત્તર ન વાળી શકી, પણ દાદર પાસે આવી પાતાની પ્રિય સખી શાન્તાને ઉપર આવવા ઇસારત કરી. શાન્તા ઉપર આવી અને કાન્તાનું કરમાયેલું, ઉદાસ,હાસ્યશૂન્ય મુખ જોઈ પૂછ્યું, “ કેમ વ્હેન ! આજે ગામ પ્રેમ બની ગઇ છું ? આજે તારા મુખારવિન્દમાં આટલી બધી ઉદાસીનતા કેમ જાય છે?
..
કાન્તાએ વાત ઉડાવંતાં કહ્યુ, “ વ્હેન એતા કાંઇ નહીં. મ્હારાં પ્રારબ્ધ. પૂર્વીકૃત ક અત્યારે મ્હારી સમક્ષ ઉપસ્થિત થયાં છે, દુઃખ સહન કર્યાં વિના......” એમ અધવચ ખેલતાં ખેાલતાં ડુસકાં ભરતી અટકી પડી. આંખમાંથી ચેાધાર અદ્ભુ વર્ષાવતી કાન્તાને બેઇ શાન્તા પણ રડી પડી. ખરેખર ! એ તે સ્વાભાવિકજ છે કે દુ:ખી માણસનું દુ:ખ સાંભળતાં વજસમાન આપણાં હૃદય પણ પીગળી જાય છે. કાન્તાને શું દુઃખ હતું તેથી શાન્તા તદ્દન અજાણુ હતી, છતાં કામળહૃદય શાન્તા અશ્રુ વણુ કરે તેમાં શું આશ્ચય ?
.

Page #6

શ્રાવિકા સુબોધ.
ખા ઉમે સખીઓએ રડવામાં પાંચેક મીનીટ વટાવી. ત્યારપછી શાન્તા કઠણ હૈયું કરી પોતાના અશ્રુ લુછી નાંખી બોલી –“ હારી પરમપ્રિય સખી ! કહે હારા સમ છે તને. તારું દુઃખ તું હને નહીં કહે ત્યારે કોને કહીશ? જુદાઈ ન રાખ. તારાં રડતાં નયન જોઈ અને હારા હૃદયના ધબકાર સાંભળી હારી છાતી ચીરાઈ જાય છે. હારા અંતરની વરાળ મને દેખાડ જરા ધીરજ ધર બહેન, આમ પોચા હદયના થઈ ઘડીએ ઘડીએ રે ઇએ તો કાંઈ દી નહીં વળે. વિપત્તિનાં વાદળ ખસેડવામાં અપૂર્વ ધૈર્યની જરૂર પડે છે તે તું ક્યાં નથી જાણતી? હારા દુઃખથી હું પણ દુઃખી છું. હારાં દુઃખમાં હું અર્ધભાગ તે જરૂર માગી લઇશ. કહે બહેન તું કેમ રડી?”
માતાનું હદય ભરાઈ આવ્યું. ડુસકાંથી છાતી ખાલી કરતી બેલી -બહેન ! હારાથી મહારે કોઈ વાત છાની છે જ નહીં. હને કહ્યા વિના આ હદયને ભાર ઓછા થવાને નથી તને કહ્યાથી જ મહારું દુઃખ હલકું પડશે. પૈસા મૂકવા જગ્યા મળે પણ વાતને વિશ્રામ સદભાગ્યેજ પ્રાપ્ત થાય છે ” એ કહેવત અનુસારે, હે સુખદુઃખભાગિણિ સખી ! તું જ મહારો વિશ્રામ છે ”
શાન્તાએ ગંભીર વદન કરી કહ્યું, “બહેન, આવી ત્યારી પ્રશંસાને હું યોગ્ય પાત્ર નથી. હું હારી ફરજ અદા કરે તે કાંઈ સ્તુત્ય કાર્ય નથી. હવે આવું આવું કહી વધારે વખત ન ગુમાવ. કહી દે હે અશ્રુ કેમ પાડ્યાં”
કાન્તાએ રડવાનું કારણ કહ્યું -“ ગઈ રાત્રિએ હું હારી પથારીમાં આમતેમ આ ભેટતી હતી. ત્યારે મહારા પિતાશ્રી એકાએક બહારથી આવ્યા. મહારાં વૃદ્ધ માતુશ્રી સઘડી કરી તાપતાં હતાં. પણ ત્યાં આગળ બેઠાં. તે આવ્યા કે તરત જ હું સ્થિર થઇ આખો મીંચી પડી રહી. અને નિદ્રાધીન થઈ હેઉ તેમ ચાળા કરી પિતાશ્રીની વાત સાંભળવા લાગી મને નિદ્રાધીન થયેલી જાણી તેઓએ મને બોલાવી પણ નહી. પિતાશ્રીએજ શરૂઆત કરી કે, “ આપણી જ્ઞાતિમાં ત્રણ મુરતિઆ છે એક તે પિલા લક્ષાધિપતિ મgતલાલને પુત્ર અભણલાલ, બીજે પુંજાલાલને પુત્ર કચરાલાલ અને ત્રીજે ઘેલાભાઈને પુત્ર ગાંડાલાલ. મફતલાલ તે કાલ સવારેજ કન્યા જોવા આવનાર છે. અને બાકીના બે ત્રણ દિવસ પછીથી આવશે. પણ હવે તે ત્રણમાંથી કોણ યોગ્ય છે તે ત્યારે જોવાનું છે.”
ત્યારપછી માતુશ્રીએ કહ્યું-શાં રૂપાળાં નામ ! તેમનાં નામ સાંભળી કોણ અપાર આનંદ ન પામે !!” '; “ પણ આપણે કયાં નામ સાથે પરણાવવી છે. લક્ષ્મીવાન અને હેશીઆર મુરતિઓ હેય એટલે પત્યું ” પિતાશ્રીએ તેમનાં વખાણ કર્યા :
તેઓ ક્યાં સુધી ભણેલા છે?” માતુશ્રીએ પૂછયું
“ઠીક, લખી વાંચી જાણે પણ ધારે તે શીખી શકે. પૈસાદાર છે, ન ભણે તે શું ? બેઠા બેઠા સુખેથી ખાય, પીએ અને આનંદ ન કરે!! આટલું બધું ધન છે, પછી તેમને શા સારૂ કમાવા જવું પડે? કમાવા જવું પડે તેય અભણલાલતો લાત મારી પૈસા પેદા કરે તેવો છે. પછી શું? જરા ભણેલાની દશા જુએ. પેલો મણીલાલને દીકરા કાન્તિલાલ હેટે આખળા જેવડે થયો પણ હજુ ચોપડીઓનો સાલજ મૂકતે નથી. તેના બાપના પૈસાનું પાણુ જ કરવા બેઠે છે, અકમી નાદાન છોકરો ! બાપને

Page #7

જન્મદાયી પણ કહેવાતા માતાપિતાને સૂચના. કૅણ જાણે શું એ હાલ કરશે ! . બારિસ્ટરની પરીક્ષા આમવા હવે વિલાયત ઉપડવાને છે! હવે રહ્યું કંઈ બાકી ! ત્યાં ગયા એટલે વટલાઈ જવાને ધરમને તે છાપરાના નવા પર મૂકવાને. ચોવીસમાં તીર્થ કરનું નામ હજુ આવડતું નથી. મરતી વખતે કોણ જાણે મણીલાલના કાનમાં શું એ સંભળાવશે ! એના કરતાં તે આપણે અભણલાલ બીચારે હજાર દરજો સારો. ધમષ્ઠ કુટુંબ. ખાનધન માણસો. લે હવે મહાસ વિચાર તો એ નવાણું ટકા ત્યાંજ ના બવાને થયો છે. પછી હારે વિચાર”, પિતાશ્રીએ કાળ્યું
કાન્તાએ કહેલ માતપિતાના ઉપયુક્ત વિચાર સાંભળી શાન્તા અસંત દીલગીર થઈ, કાન્તા ફરીથી રડવા લાગી.
બેન, રડના પૈર્ય ધર. “ઘણું કર્યું કાળે ઘણું બૈર્ય ધાર ” એ વાક્ય વાંચ્યું પણ તેને અનુભવમાં ઉતાર. રડ્યા વિના કોઈ ઉપાય . પત્રકાર તારા પિતાને તારે અણગમો દર્શાવ. અથવા તે જે તુ અનુમતિ આપે તે હું તારા માતપિતાને ચરણે પડી માગી લઉં કે તારી ઇચ્છા પાર પાડે’ શાન્તાએ આશ્વાસન આપ્યું
“બેન, કહીશ તે પણ શું ? તેઓ બીચારાં ભેળાં છે. તેઓ તે પારધી વાત પર ભરોસે રાખી અનેક જ્ઞાતિભાઇઓને હાજી હા ભણી સંતોષે છે. આથી મારું આ અંતઃકરણ પીડાય છે. શું કરું; લાચાર ! માતુશ્રી નથી જોતાં તેના રૂપને,, કુળને, નથી પૂછતાં મુરતિઆઓનું શિક્ષણ, ચાલાકી, નિર્વ્યસન અને યે વય. મારે હવે શું કરવું? જ્ઞાતિની કરાર પત્રિકામાં પિતાશ્રીએ સ્વાર્થીબ્ધ બની સહી કરવી નતી જોઇતી. અહ૫ સુખને કાજે પિતાની પુત્રીને અંધારે કુવામાં ઉતારવા તેમણે જરા માત્ર પાછું વળીને જોયું નહી. બંધુઓના સદભાગ્યે તેમને કન્યા આવી મળત પણ તેમનાં અલ્પ સુખ માટે મહા શિક્ષિત હાથ એક અજ્ઞાન, વિષયાંધ, છાણ મોટી ઉપાડી લેશમાંજ જીવન વ્યતીત કરનાર કુટુંબમાં નાલાયક વયોવૃદ્ધ વ્યકિતને અપવાને સંકલ્પ મને જીવતી બાળી મૂકે છે. શું કહું બહેન ! પરાધીનતાથી અમર્યાદિત દુઃખ સહન કરી શક્યા હવે શક્તિ નથી. બહેન માતપિતાએ લાડ લડાવી મહેકી કરી તે આજ કારણ માટે ! હા, હવે તેમના જુલમની હદ આવી રહી. જાહેરમાં જ મારું લિલામ કરી દેનારાંને ધિક્કાર સિવાય આ સળગતી આંતરડી શી દુવા દે?” કાન્તાએ મનના વિચાર કહ્યા અને રડી પડી. "
+ + + + + +
બેઉ સખીઓ આમ વાર્તાલાપ કરી રહી હતી. કાન્તા પિતાના અંતરની વરાળના ગોટે ગોટા શાન્તા તરફ કાઢતી હતી અને શાન્તા ભીંજાઇ જતી હતી, તેવામાં અકસ્માત કાન્તાની મા શ્રી ત્યાં આવી ચડી, અને લેને જોતાં જ બેઉ જણ સ્વસ્થ થઈ ગયાં. શાન્તાને જોતાં જ તેની માતુશ્રી સળગી ઉઠી. શાતા કાન્તા પાસે આવે તે તેને બીલકુલ પસંદ ન હતું. તે આવતાં જ બોલી;
“કેમ શાંતાડી, મેં તને કેટલીવાર ના પાડી છતાં મારી કાનાનું પાસું જતું મૂકતી નથી ! નકટી, તને કેટલીવાર કહું કે મારે મારી છોડીની પાસે જ આવવું નહીં. હું જાણું છું કે કાનાને ચઢાવી ચઢાવી છાપરે લઈ જનાર તુજ છે. હું તને આજથી સાર ના પાડું છું કે કાન્તા પાસે તારે આવવું જ નહીં. ઉઠ ઉભી થા અને જા તારે ઘેર પારકા ઘરમાં ઘુસતા શરમ નથી આવતી. સવાર પડીને આ આવી ભટકાતી નડી તે.” કાન્તાની માતુશ્રીએ તીખા મરચાં ઉડાડ્યાં. ' :

Page #8

શ્રાવિકા સુબોધ. .
“માતુશ્રી ક્ષમા કરે. મારી બેનપણીને આવાં નિર્લજ અને અપમાનકારક શબ્દ ન છાજે. જરા ધીરેથી બોલશો શું જશે. તે બીચારી કાંઈક આશ્વાસન આપવા આવે છે મને અને થોડીવાર સાંત્વન કરી જતી રહે છે. ક્યાં આપણું ઘરનું પવાલું પાણી એ પીએ છે. આમ નકામી ગાળાનો વરસાદ શીદ વરસાવો છો ? એણે આપણું શું બગાડયું છે વારૂ? જે કહેવું હોય તે મને કહોને. બળતામાં ઘી હેમાય, કાંઇ જમીન ઉપર રડવાથી દેવતા ખુશ થશે કે ?
' ' ', “ચુપ રહે ! નાદાન છોકરી ! બહુ બહેકી ગઈ છે હમણાં હમણુથી ! સવારના પહેરમાં ઉઠયાં એટલે પુસ્તકનાં થોથાં ફેરવ્યા કર તું; તારે સાસરીઆમાં ઘણું જ સહન કરવું પડશે ! તું શાનું આશ્વાસન કહે છે? તને શું દુઃખ પડયું વારૂં ? ” ગુસ્સાના આવેશમાં આવી માતુશ્રીએ કહ્યું,
માતુશ્રી ! કહેતાં પહેલાં ક્ષમા કરશે. મારા મનમાં વિરાજી રહેલી મૂર્તિ સિવાય અભણલાલ, કચરાભાઈ, અને ગાંડાલાલ બધા ભાઈ સમાન છે. મારું હદય જેમના ભણી બહુજ આકર્ષાઈ રહ્યું છે, તે મૂર્તિને જ આ જમણે હાથ આપવા મારો નિશ્ચય છે. તે સિવાય બીજા માણસને હું પરણનાર નહીં. પ્રથમથી જ ચેખું કહી દઉં છું” કાન્તાએ હીંમત ધરી કહેવા માંડ્યું.
ફાટેલી, આટલી બધી જીભડી ન લંબાવ. તારી મરજી મુજબ લગ્ન કરાશે કેમ? અમે આટલા બધા વરસ પાણીમાં ગાળ્યાં અને આજકાલની તું બહુ ડાહલી થઈ ગઈને ! ફલાણે પસંદ છે અને હક પસંદ નથી એ આપણુ ગરીબ ઘરને ન છાજે. આપણે તે રૂપા વધારે લઈ નાળીએર આપવાનું છે, સમજી !.” જરા કડક થઈ માતુશ્રીએ કહ્યું.
“મારે શું સમજવાનું હોય માતુશ્રી ! વખતનાં વાજાં વાગશે ત્યારે બધુંય સમજાશે. મારા ઉપર લાલચોળ શાને થાઓ છે ? થાઓને તમારી બુદ્ધિ ઉપર. અત્યાર સુધી દાણાં દળી દળી અને કેળવણી આપી તે શા સારૂ? ગળચી દબાવી મારીજ નાખવીતીને ! મરી ગયા પછી તમને આવા સંતાપ ન થાત. ”
“છકેલી છોકરી, હવે બસ ચૂપ મરને; સામાં જવાબ આપતાં શરમાતી નથી! હમણું તને જોવા આવશે, અને અમારું ધાર્યું બધું ધૂળમાં મળી જશે. એ આવી જાય પછી તારી હેળી સળગાવજે”. માતુશ્રીએ નીચે ઉતરી જતાં કહ્યું.
માતુશ્રી નીચે ગયાં, અને કાન્તા ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડી.શાન્તાની આંખમાંથી પણ અશ્રુ પ્રવાહ ચાલુજ હતું. કાન્તાને બહુ જ લાગી આવ્યું. પિતાની નિર્દોષ બેનપણી શાતાને પણ કઠોર વચન સાંભળાં પડ્યાં તેથી કાન્તાનું હૃદય ચીરાઈ જતું હતું, પણ તે સ્વસ્થ થઈ અને શાન્તાને નમન કરી કહેવા લાગી; : “બેન, હારી આ કૃતઘી સખીને માફ કર. મહારા માટે તે બહુ જ સાંભળ્યું; પણ શું કરું? ગળે ફાંસો ખાઈ આપઘાત કરું કે ઝેરની ભરેલી પ્યાલી પી જાઉં તો પણ માતુશ્રીએ કરેલા વાક્કહાર મારાથી વિસરાશે નહીં. બેન, હવે તું જા અહીંથી. તારું શુભ થાઓ બેન. મારું વિધિએ ધાર્યું હશે તેમ થશે, બેન ! રડ ના, તું જા અહીંથી મારે લીધે તું શા સારૂ આટલું બધું સાંભળે છે?” કાનાએ રડતે રડતે કહ્યું.

Page #9

જન્મદાયી પણ કહેવાતા માતાપિતાને સૂચના.
* “ કાન્તા, ધન્ય છે અને કે આજે તારી ઉપર વરસતાં ગાલીના ઝપાટાથી હું કંઈક ભીની થઈ. હશેમાતુશ્રીની નજરમાં હું અપરાધી ઠરી અને તેની શિક્ષા મને મળી ગઈ. બહેન! ખચીત જાણજે કે જેની સાથે તારે સંબંધ વિધાતાએ જવાને ધારી રાખ્યો હશે તેની સાથે જ તું જોડાઈશ કેમકે ચિહિત અરે, gિ : સાર્થ જેયાં કર અને વિધિ જ્યાં દેરે ત્યાં જા. તે સીવાય હવે બીજો ઉપાય નથી. માતુશ્રી ગાળાના દાનેશ્વરી છે, પણ આપણે શિક્ષિત લોક ગાળીદાનમાં તદન અસમર્થ છીએ. આપણી પાસે ગાળો હેય તે આપણે ગાળ દઈએને. માટે સમજુ થઈ માતપીતાના સામું કોઈ પણ બાલીશ મા. હાં”
બહુ સારૂ તું હવે જ. ફરીથી આજરોજ તારે ત્યાં મળીશ”
શાન્તાને વળાવા કાન્તા બારણું સુધી ગઈ અને “બેને આવજે” એમ સરળ નયને કહી પાછી પોતે પિતાની બેસવાની ઓરિંડીમાં આવી. અને શું કરવું હવે તેના ઉપાય શોધવા લાગી. થોડીવાર વિચાર કરી તે ઉઠી અને જાણે કોઈ નિશ્ચય જ ન કર્યો હોય તેમ એક કાગળ પર લખવાલાગીઃ- * :
પૂજ્ય માતપિતા!
હું જાઉં છું. હેળીમાં બેસી સળગી મરવાજ જાઉં છું. પણ કયાં? તે હું કહીશ નહીં. તમે તમારે કાન્તાની છબીને સુખેથી પરણાવજે. જેની સાથે મારે હદય મળ્યું છે તેની સાથે જ હું જોડાઈશ તમારા માર્ગમાં હું કંટકરૂપ છું. નિરર્થક શોધ કરશે નહીં. હવે હું ડીશ જ નહીં. તમે તમારા મનથી કાના મરણને શરણ થઈ ગઈ છે એમ માનજે. જન્મદાયી માતપિતા!
| હું જાઉં છું, હું જાઉ છું, ત્યાં આવશો કેઈ નહીં;
સો સો દવાલે બાધતાં ત્યાં ફાવશો કોઈ નહી. છે ઇસ્ક જે ખૂબ તે, જોયું હવે જે ના દી; કિસ્મત બતાવે ખેલ તે આનંદથી જેવા સહી. મુજ હર્મિ એ તમ વારિધિ! તમ વારિધિ મુજ ઉર્મિ છે જે હિકમતે આ છે બન્યું, તે જાણશે કઈ નહિ. કે છે ખુશી ! કે છે નહીં! દિલ જાણતું જે છે તે છે.
જ્યાં જ્યાં ઠરી દિલની ખુશી, ત્યાં ત્યાં ખુશી દીવ છે નકી. શું પૂછવું! શું બેલવું ખુશ છે અને રહેજો ખુશી; વ્યર્થ આંસુ ખેરશે તે, પુછશે કે નહીં!
–કલાપી અપરાધ સર્વ ક્ષમા કરશે. આજથી હલે આપના કડવા વચન સાંભળી શકીશજ નહીં. પ્રવાસમાં દુખ પડશે તે તેને સુખ તરીકે માની લઈશ. લ્યો હવે હું રજા લઉં છું. સ્વતંત્રતાજ મારું ખરું સુખ છે. અરણ્યમાં અને અત્યન્ત સુખ પ્રાપ્ત થશે. પ્રભુના નામનું અન કરીશ, અને સાક્ષાત હારા પ્રભુને મેળવીશ. હા ! પૂજ્યમાતા ! પૂજ્ય જનની ! તે અપાર ઉપકારે મારા પર કર્યા છે ! તે ઉપકારને સારા અને નરશો બદલો કર્મરાજા

Page #10

૪૦
શ્રાવિકા સુધ.
-~
~
~
~~--
આપશે જ. હારા લલાટમાં જે દુઃખની પરમ્પરા ભેગવવી લખી હશે, તે ભોગવવાજ હું આ ગ્રહને ત્યાગ કરું છું. જરાએ શોક કરીશ ના. મહારી હેળી સળગાવવા જેટલે શ્રમ હું નથી આપતી. દુખની હેળીમાં હું હવે સળગી, તેવી કસોટીઓમાંથી ગળાઈ હું શુદ્ધ થઇશ. અને એજ ચળકાટથી તમારી જ આંખમાં ઝળઝળી આવશે. દુઃખથી હું ડરીશ, નહીં. દુઃખની પરિસીમાને પહોંચી તેને અંત સુધી હું સહીશ અને મહારા હૃદયમાં રમી રહેલા પ્રભુને સાક્ષાત્કાર થતાંજ મને સુખ થશે અને દુઃખના કારમાં ચક્રો શીરપરથી ખસી
તે જ આપની આ અપરાધી પુત્રી કાન્તા, આપ બેઉહયાત હશો તે, આપની ચરણમાં ફરી એકવાર શીર નમાવશે. હે વિશ્વેશ્વર પરમાત્મા ! આપનાં સર્વ દુઃખ નાશ કરે એવી પ્રાર્થના કરી હું અટકીશ.
લી. આપનીજ? ના, પણ હવે
“દુઃખ સહનાભિલાષી કાન્તા” પત્ર એક પેટી ઉપર મૂક્યો. તેના ઉપર એક પત્થર મુક્ય કેમકે પવનથી ઉડી ન જાય. અને પોતે પોતાનાં આભૂષણે ઉતાર્યા અને પત્ર પર મૂક્યાં. હાથમાં ફકત એકજ બંગડી રહેવા દીધી શરીર પર સાદાં વસ્ત્રો પરિધાન કર્યા. અને ગૃહમાંથી સટકી જવાને લાગ શોધવા લાગી. પિતાશ્રી કાંઈક કામ માટે બહાર ગયેલા હતા. ઓરડામાં માતુશ્રી બેઠાં બેઠાં કામ કરતાં હતાં. પછીતમાં એક બારી પડતી હતી, ત્યાંથી દોરડું બાંધી કાન્તા આખા ગૃહને છેલ્લા નમસ્કાર કરતી સરસર નીચે ઉતરી પડી અને ક્ષણવારમાં પાછળિના ચોગાનમાં આવી ઉભી રહી. કાન્તાનું ગૃહ નદીના તીરપરજ જરા ઉંચી જમીન પર હતું એટલે કાના નદી કીનારે આવી ઉભી રહી. ધન્ય છે ! કાતાની કઠણ છાતી અને તેમાં છૂપાએલી સાહસિક વૃત્તિ ઔરજ હતી. નદી કીનારે આવી અને ઈશ્વરનું સ્મરણ કરતી આકાશ સામું જોતી હતી; તેવામાં અચાનક તેને પગ નદીમાં ખેંચાય અને ધબાક દઇને તે નદીના પ્રવાહમાં પડી અને કોઈક ને ખેચતું હોય તેમ લાગ્યું. તે કોણ હશે ? શું કે જળચર જીવતે નહીં હૈય; સાહસિક કાન્તાને તે ક્યાં લઈ જશે ! કોણ જાણે તે ખેંચનાર વ્યક્તિ કોણ હશે ? કાન્તા તણાવા લાગી અને નદીના પ્રવાહમાં અદૃષ્ય થઈ પિતાનું ગૃહ ત્યાગી ચાલી ગઈ. .
નાતે દેશનું અંગ છે, અને દેશની ઉન્નતિ માટે તેમની ઉન્નતિ છે. આપણું રાષ્ટ્ર જીવન નને સૌથી મહત્ત્વનો પ્રશ્ન આપણી સ્ત્રીઓની કેળવણીને છે. ગુજરાત એની પાછળ જેટલું ધન ખરચી શકે તેટલું થોડું છે જેટલો પરિશ્રમ લઈ શકે તેટલે ઘડે છે. નાતે હજુ આ દેશમાં બીલકુલ ગતિ નતી કરતી, એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ નથી. પિતાની સંતતિના આચાર વિચાર ઘડવાની, રાષ્ટ્ર જીવનની ખીલવણી કરવાની, એમાં આવતા દેશનું નિવારણ કરવાની અથવા એની ઉન્નત ભાવનાઓની પ્રેરણું કરવાની શક્તિ સ્ત્રીઓ કેળવણીથી જ મેળવી શકશે. ગુજરાતી સ્ત્રીઓ સુશિક્ષિત થશે તે ગુજરાતની એક્તા અને શૈરવ જોતજોતામાં વધશે સ્વર્ગસ્થ સાક્ષર રણજીતરામ વાવાભાઇ મહેતા :

Page #11

માતાને બે બેલ.
માતાને બે બોલ.
( લેખક શેઠ ફરામજી ખરશેદજી મુ. ભાવનગર) પ્રજા બાલના પગ ઉપર ચાલે છે ” એ મહા મંત્ર દરેક હિન્દી વ્યક્તિના હૃદયમાં રમી રહેવો જોઈએ. તનદુરસ્ત બાલક એ પ્રજાના ચાલુ અસ્તીત્વનું જામીન ખત છે, અને બાલક એ પ્રજાની મૂડી છે, માટે પ્રજાના જીવન વાસ્તે બાલકના જીવનને આધ્યાત્મીક દરજજો આપવો જોઈએ, અને બાલ-જનનીને દરેક રાષ્ટ્રીય હિલચાલમાં દેવીપદ આપવું જોઈએ.
બાલ-સંરક્ષણને સવાલ આજકાલ દુનિયાના દરેક સુધરેલા દેશમાં ઘણો અગત્યને સવાલ થઈ પડ્યું છે અને એટલા માટે એ બાબતને લગતી ઘણી જનાઓ અને સંસ્થાઓ ઉપસ્થિત કરવામાં આવી છે.
શું ઉપાયે લેવાથી બાલક તનદુરસ્ત બને અને થાય એ સવાલ કૌટુમ્બીક, સામાછક અને રાષ્ટ્રીય છે અને તેમાં આર્થિક, ઔદ્યોગિક અને કેળવણીના પ્રશ્નો સમાવેશ થઈ જાય છે.
હાલમાં બીજી બાબતે ઉપર ખાસ ધ્યાન ન આપતાં, માત્ર માતા અને તેનાં બાલકને જ આપણે વિચાર કરીશું.
એટલું તે સાચું કે બાલક માતાના જીવનમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી પેદાશ છે. માતાના લોહીમાંથી બાળકના શરીરની રચનાનાં ત લેવામાં આવે છે. બાલક નવ માસ સુધી માતાનાં ઉદરમાં રહી જમતી વખતે વજનમાં આશરે સાત શેર હોય છે. આ વજન તેણે માતાના લોહીમાંથી મેળવેલું છે તેથી દરેક માતાએ પોતાના બાળકને દરરાજનું એક રૂપિયાભાર જેટલું વજન આપ્યું છે એમ કહીએ તો ચાલે. આવાં તત્ત્વ બાલકને પુરાં પાડવામાં માતાને પોતાના શરીરનું જીવન દ્રવ્ય આપવું પડેલું છે અને તેટલા માટે માંતાએ પિતાની સગર્ભા સ્થિતિમાં પોતાના ખોરાક ઉપર વિશેષ ધ્યાન આપવાની ખાસ જરૂર છે. આથી હું એમ કહેવા માગતા નથી કે જ્યારથી માતાને સગર્ભા સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય ત્યારની તેણે ખૂબ ખાવું. જસ્થાન તે દેખીતે સવાલ છે જ નહીં. બાલકનું નવ માસમાં થયેલું વજન સાત શેર છે એટલે દરરોજનું એક રૂપિયાભાર વજન આવ્યું તે શી ખોરાકના જસ્થાને વધારે તે નજીવો આવે છે, પણ લેવામાં આવતા ખેરાકનાં તે કેવાં હોવા જોઈએ એ સવાલ વધારે અગત્યનું છે. ઘર બાંધવાને ઈંટ, ચૂને વગેરેની જરૂર છે, પણ જે આપણે માત્ર ચુનાજ ભેગો કરીએ અને તેથી જેવી રીતે મકાન બંધાય નહીં -અને જેમ ઈંટ તથા પત્થર એકલા ભેગા કરવાથી મકાન બંધાય નહીં, પણ જેવી રીતે મકાન બાંધવામાં તેમાં વપરાતી સર્વ ચીજોની તેના જોઈતા પ્રમાણમાં જરૂર પડે છે તેવી રીતે શરીરની રચના કરવામાં પણ તેમાં જોઈતા દરેક પદાર્થો તેના પ્રમાણમાં જોઈએ. આ પદાર્થ માત્ર માતાના લેહીમાંથી જ મળી શકે અને તેટલા માટે માતાનાં લોહીમાં આ પદાર્થો તેને જોઈતા પ્રમાણમાં લેવા જોઈએ. લેહીમાં આ તો, માતા જે ખેરાક લે

Page #12

૪૨
શ્રાવિકા સુધ. તેમાંથી, આવે છે. માટે બાલકના શરીરની રચનામાં તને, માતાના ખેરાકમાંથી લેવામાં હેઇ ખોરાક તેવા પ્રકારનો જોઈએ. આ એક વાત થઈ.
હવે ખેરાક ખાવાથી જ લોહીમાં આ ત આવી જાય છે એમ નથી, કારણ કે ખોરાક પાચન થઈ, સ્વચ્છ થઇ, લેહીના ઝરામાં આવે તે પહેલાં તેને ઘણી જાતની સ્થિ- li તિમાંથી પસાર થવું પડે છે. તે સર્વે સ્થિતિમાંથી પસાર થવાને
- ૧. સ્વચ્છ અને ખુલ્લી હવામાં ઉંડા શ્વાસોચ્છવાસ લેવાની જરૂર છે. જેમ હવા વધારે સ્વરછ તેમ ફેફસામાં ફરતું લોહી વધારે સ્વચ્છ થઈ શકે છે. અને જેમ લોહી વધારે સ્વછે તેમ શરીરની સર્વ ક્રિયાઓ વધારે સારી રીતે બનાવી શકાય છે.
૨. સ્વચ્છ અને ખુલી હવાને પુરેપુરો લાભ લેવાને અને લોહીની જીવનશકિતનો પુરેપુરો ઉપયોગ કરવાને અંગ કસરતની અમુક પ્રમાણમાં આવશ્યક્તા છે. જેમ લેહી શ. રીરના દરેક ભાગમાં સારી રીતે કરે તેમ શરીરને બમણો લાભ છે.
(અ) શરીરના ઘસાઈ ગયેલા ભાગોને નવાં તત્ત્વો મળે છે. અને શરીરને વધવાના પદાર્થો વધારે મળે છે.
(બ) વપરાઈ ગયેલાં તો જે હવે ઝેર રૂ૫ છે તેને દૂર કરવાને વધારે અવકાશ મળે છે.
૩. શરીરને જેમ સ્વરછ હવા, યોગ્ય બે રાક અને ઘટીત કસરતની જરૂર છે તેમ તેને આરામ અને ઉઘની પણ જરૂર છે.
ઉત્તમ પ્રકારનું બાલક થાય તે માટે માતાની પિતાની સગર્ભાવસ્થા વખતની તનદુરસ્તી ઉત્તમ પ્રકારની હોવી જોઈએ અને તે તનદુરસ્તી સારી રહે તેટલા માટે ઉપર જણાવેલ ત્રણ પ્રકારની બાબતોની જરૂર છે
તદુપરાંત માતાની માનસિક સ્થિતિની અને તેની આસપાસની સામાજીક સ્થિતિની પણ માતાની તનદુરસ્તી ઉપર બહુ અસર થાય છે, અને તેથી તે અસર બાલકની તનદુરસ્તી ઉપર પણ થાય છે.
સ્ત્રીની સગર્ભાવસ્થામાં તેને એક દેવી તરીકે ગણીને તેની દરેક રીતે યોગ્ય સંભાળ લેવાની જરૂર છે અને આ બાબતમાં આપણને આપણાં પવિત્ર શાસ્ત્રો અને આધુનિક વિજ્ઞાનને પણ પુરેપુરો ટેકો છે.
દીકરી પરણે તે પહેલાં, અને ૫ણ્યા પછી તે માતા થાય ત્યારે તેણે શું શું કરવાનું છે તેનું જ્ઞાન તેને આપવું એ અતિશય જરૂરનું છે, પણ તે દિશા તરફ આપણું વલણ હેય એમ લાગતું નથી, પણ આવી સ્થિતિ હવે લાંબે વખત ચાલી શકે તેમ નથી.
આપણું શરીરની રચનામાં મુખ્ય ચાર જાતના પદાર્થો છેઃ
૧. માંસ બનાવનાર દ્રવ્ય—ટી–Proteid.આ કવ્ય દૂધ, ઘઉં અને દાળ વગેરેમાં છે.
૨. શક્તિ આપનાર અને શક્તિ જાળવી રાખનાર દ્રવ્ય જેવા કે લૂહિ-Starch, સાકર-Sugar, વગેરે–આ દ્રવ્ય ચેખા વગેરેમાંથી મોટા પ્રમાણમાં મળે છે.
૩. ગરમી આપનાર અને જાળવી રાખનાર દ– Fat.-આ દ્રવ્ય ઘી, તેલ, માંખણ વગેરેમાં મોટા પ્રમાણમાં છે.

Page #13

સ્ત્રીઓનું કર્તવ્ય. ૪. ખનીજ પદાર્થો—ચૂ પિટાશ, સોડા, લોઢું, મેનિશીયમ ફેસરણ વગેરે આ પદાર્થો દૂધ, ઘઉં, ચોખા, દાળ વગેરેમાંથી મળે છે લીલી તરકાર (શાક) માંથી
આવા પદાર્થો બહુ સારી રીતે મળે છે. * : આપણું ચાલુ ખોરાકમાંથી આવાં દ્રવ્ય મળે છે એટલે રાકની પસંદગીમાં કાંઈ વિશેષ કરવાનું રહેતું નથી, પણ સગભાં સ્થિતિમાં માત્ર થોડે ઘણે ફેરફારને અનુકુળ રીતે કરવો જોઈએ
જેમ જોઈતા રાકની જરૂર છે અને તેના અભાવથી નુક્સાન છે તેમ ન જેતે ખેરાક લેવાથી પણ નુક્સાન છે. સ્ત્રીઓને તેની સગર્ભાવસ્થામાં ઘણી ન ખાવાની ચીજો ખાવાનું બહુ મન થાય છે અને ખાય છે તેથી તેને પોતાને નુકસાન થાય છે, એટલું જ નહીં, પણ તેથી બાળકને પણ તે નુકસાનના ભોગ થવું પડે છે; કારણ કે સગર્ભાવસ્થામાં બાલકનું જીવન માતાના જીવનથી સ્વતંત્ર નથી.
(અધુરું)
સ્ત્રીઓનું કર્તવ્ય..
( લેખક અ. સ. કહેન છગનલાલ મહેતા-સુરત) સુજ્ઞ વ્હેને
સ્ત્રીઓમાં જે પ્રકાશ પાડતા “શ્રાવિકા સુધ” નામના ત્રિમાસીકને પ્રેમથી વધાવી લેવાને ભારતની સર્વ ભગિનીઓ તૈયાર થાઓ. એ ત્રમાસિક જે વ્યક્તિ દ્વારા બહાર પડે છે, તેને માટે હું એવી આશા રાખું છું કે એ ત્રિમાસીકથી આપણાં-સ્ત્રીઓનાં-હદયમાં રહેલું અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર તેના પ્રકાશથી દૂર થશે અને દૂર થશે એટલું જ નહિ પણ તે વ્યક્તિના ઉંચા વિચારે, શુદ્ધ ભાવના, વગેરેની સારી છાપ એ ત્રિમાસિકમાં જરૂર પડ્યા વિના રહેશે નહિ. અને તે દ્વારા આપણને પણ તેમનાં સૂક્ષ્મ વિચારોની અસર થઈ. લાભ થશે; તેથી મને આશા છે કે સર્વ પ્રિય બહેને એને લાભ લેશે.
પામી પદવી મેટી ઘરધણીઆણીની, . . નચીંતાઈને આળસ નહિ જ સુહાયજે; ફરજ ઘણી માથે હારી છે આપણે,
ફરજ યુક્ત દેષિત બધે મનાય. પામી. હે ને !
સ્ત્રીઓનું કર્તવ્ય શું છે તે મારી અલ્પમતિ પ્રમાણે અહીં લખવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, તે તેમાંથી હંસના સ્વભાવે સાર ગ્રહણ કરશો એવી મારી વિનંતી છે. - આ વિષય ઘણો વિશાળ છે, પણ ટુંકાણમાં હું તેનું સહેજ દિગદર્શન કરાવવા પ્રયત્ન કરીશ.
આરંભમાં જે ચાર લીટી ઉપર લખી છે તે ઉપરથી આપે જાણ્યું હશે કે ધર્મ પત્ની થવું યાને સ્ત્રી અને પુરૂષે લગ્નમાં સાથે જોડાવું એ કાંઈ જેવુંતેવું કામ નથી. સ્ત્રી અને પુરૂષે બન્નેએ ખાસ સમજવાની જરૂર છે કે, હવે પછી આપણે જે કરવાનું

Page #14

શ્રાવિકા સુધ.
છે તે મેજશખમાં મિઠ સમય ગાળવાનું નથી, પરંતુ અનેક જાતની ફરજ બજારને જન્મ સફળ કરવાને છે.
પામી પદવી મોટી ઘરધણીઆણીની” એ પ્રમાણે જે કહ્યું છે તેના મર્મ એજ છે કે સંસારના સર્વ વ્યવહારોને જે પ્રધાનરૂપ સ્ત્રીના ઉપરજ રહેલો છે, ને તેથી જ ઘર , ધણીઆણીની પદવી મહેણી કહી છે. .
જ્યાં પદવી મોટી હોય, ત્યાં જોખમદારી પણ મોટી હોય છે–આવી રીતે સ્ત્રી એ ઘર સંસારનું રાજ્ય ચલાવવાનું છે. આ કામમાં સ્ત્રીઓની ફરજ શું છે તે આપણે જાણવું જોઈએ.
પ્રથમ તે પોતાના રાજા રૂપ પતિની પ્રત્યે તેનું કર્તવ્ય શું છે તે તેણે સમજવું જોઈએ. પતિના પર ઉંચા પ્રકારની ભક્તિ રાખવી; તેમને પિતાના ઇષ્ટ દેવ પ્રમાણે પૂજ્ય ગણવા; નિરંતર તેમને પ્રેમ મેળવવા પ્રયત્ન કરે; તેમનું હિત સાચવવું અને તેમની સર્વ પ્રકારની શુભ ઇચ્છાઓ પરિપૂર્ણ કરવી એ પહેલું કર્તવ્ય છે.
નાના પ્રકારના સંજોગોને લીધે સંસારમાં પરિતાપ-વિપત્તિઓ-અને દુઃખનાં અનેક પ્રસંગે આવે ત્યારે પિતાના પતિને ધીરજ અને શાતિ મળે એવાં મીઠાં અને મધુર વચને બોલવાં તેમજ તેમના મનને સુખ થાય એ પ્રયત્ન કરે, એ પણ કંઇ જેવું તેવું નથી.
કુટુમ્બમાં પતિ સિવાય જે જે બીજા માણસો હોય છે તેમાં કેટલાંક વકિલ, કેટલાક પિતાના સમાન સ્થિતિના, અને કેટલાક ઉતરતા દરજજાના હોય છે. વડિલ જનેને સન્માન આપી તેમની સેવા કરવી એજ તેમના પ્રત્યેની આપણી મહેદી ફરજ છે
જેઓ પોતાની સમાન વયના છે તેઓની સાથે આપણે સ્નેહથી વર્તવું-અને એક બીજાના વિચારો દર્શાવી સાચા નિર્ણય પર આવવું અને યોગ્ય લાગે ત્યાં તેઓને બેધ. દાયક થઈ પડવું એ તેમના પ્રત્યેની આપની ફરજ છે.
વળી પિતાથી જે ઉતરતા દરજજાના હેય જેવાં કે સેવક વર્ગના માણસો, તેઓની સ્થિતિને મનમાં હમેશાં વિચાર રાખે. ભવિષ્યમાં તેઓ પણ આપણે જેવી સ્થિતિએ ચઢવાને સમર્થ થશે, એમ ધ્યાનમાં રાખવું. તેમની સાથે કુરતાભરેલું વર્તન કદી પણ રાખવું નહિ. પણ તેમના ઉપર દયાભાવ રાખવો અને કઠોર વચન કદાપિ ઉચ્ચારવું નહિ. એ પણ ઘણું અગત્યની ફરજ છે.
- આમ કરવાથી એવા વર્ગના માણસેની ઉન્નતિ કરવામાં આપણે તેવાને સહાય આપી તેમની ફરજ શું છે તે પણ વખતે વખત સમજાવીશું તો તેઓ આપણું , પર વિશ્વાસ અને અને આધાર રાખશે અને દિનપ્રતિદિન વિશેષ સારી સેવા કરતાં શીખશે.
આ સિવાય જ્યારે સંતાનને ઉછેરવાને સમય આવે તે વખતે યાદ રાખવું કે બાળપણમાં જે છાપ અંતરમાં પડે છે તે બાપ જીવન પર્યત ટકી રહે છે, માટે તે અવસ્થામાં પિતાના વિચારો અને કાર્યો હમેશાં ઉચ્ચ પ્રકારના રાખવાં.
બાળક આસપાસ જેવું જશે તેવું કરવાને તે પ્રયત્ન કરશે; માટે જેમ બને તેમ આપણે સ્ત્રીઓએ પ્રેમ, કમળો, દયા, ક્ષમા, સહનશીલતા, ઇત્યાદિક સદ્ગુણોનું સેવન

Page #15

સ્ત્રીઓની શેભા.
કરવાની જરૂર છે, કે જે ઉપરથી નહાનું બાળક તે તે ગુણનું અનુકરણ કરીને પિતાની જંદગીને સારે પાયો નાંખવાને ભાગ્યશાળી થઈ શકે.
તેઓના તન અને મનનું સારી રીતે પિષણ કરીને તેને ખીલવવાને માટે મેગ્ય પ્રયત્ન કર, એ પણ ખરેખરૂં અગત્યનું કામ છે. '
કુટુમ્બના સર્વ માણસનું પોષણ કરવું અને તેમનું રક્ષણ કરવું. તેમને કીર્તિવંત કરવામાં માત્ર તેનું સારું થાય છે એટલું જ નહીં પણ સ્ત્રી પોતાનું પણ કલ્યાણ કરે છે.
આ પ્રમાણે વિચાર કરતાં દેશના ભવિષ્યને આધાર સ્ત્રીના ઉપર કેટલો બધે રહેલે છે, તેને પણ વિચાર સરી આવે છે –
વિશ્વ વિષે સત્તા બહુ પ્રસરી નારની, એથી જગના હેતુ સર્વ સધાય;
એમ વિચારી નિશદિના વર્તે હનીરે.' આ પ્રમાણે વર્તીને આપણા જન્મને હેતુ સફળ કરવાને આપણે શક્તિમાન થઈએ, તેને માટે પ્રથમ વિદ્યા ભણવાની જરૂર છે-વિધા સંપાદન કરી આપણા ભારત દેશને માટે આપની શક્તિના પ્રમાણમાં ફાળો આપવા ભારતની સર્વ કહેનાએ એકત્ર મળી સંપીને કાર્ય કરવાને ઉત્સાહથી તૈયાર થવું જોઈએ. આપણે દેશ જે અત્યારે અધમ દશાએ આવી પડ્યો છે તેને પાછો પૂર્વની સ્થિતિએ લાવવા આપણે સર્વે એ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
. દેશ હિતનાં કામ કરવાને જગતની સર્વ શુભ શક્તિએ આપણને સહાય કરે અને શક્તિમાન બનાવે, એજ છેવટની પ્રાર્થનાં છે. | માટે મારી ભારતની ભગિનીઓ! હાલમાં આપણે જે હાલે દેશ દુઃખની ખીણમાં પડ્યો છે તેને સત્વર પાછો સુખની ઉંચી ટેકરી પર લાવવા પ્રયત્નશીલ થાઓ.
સ્ત્રીઓની શોભા.
શ્રીયુત ગોકુલદાસ દ્વારકાદાસ રાયચુરા, શાંતિ, વિવેક અને વિનયથી ગૃહરાજ્ય ચેલાવવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે. સુખ દુઃખમાં સમાન ભાવથી પતિની સહચારિણી થવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
નયનમાં નેહ, મીઠી મંજુલ વાણી, પ્રેમમૂર્ણ હૃદય અને શીલવંતું છાન એ સ્ત્રીઓની - સાચી શોભા છે.
સાદાઈ અને સ્વચ્છતા સાથે હૃદયમાં વિશુદ્ધતા ધરાવવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે
ગૃહની ગુલામડી નહિ પણ પિતે “ ગૃહદેવી ” છે એવો સુન્દર ભાવ સમજી તે પ્રમાણે વર્તવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે. . | નમાલાં, નિર્બળ અને દુરાચારી બાળકોની માતા થવાને નહિ પણ સર જગદીશચંદ્ર બેઝ, સર રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, લોકમાન્ય તિલક મહારાજ અને ર્ડો. સુબ્રમન્ય આયર જેવા પ્રભાવશાલી, દેશભક્ત વીરનરેની માતા થવાને પિતે સરજાયેલી છે એમ સમજવામાં સ્ત્રીની સાચી શોભા છે.

Page #16

શ્રાવિકા સુધ.
- કલેશક નિંદા તિરસ્કાર, કુથલી અને અદેખાઈને અળગાં કરી, સુસંપ સદ્દવિચાર, દયા, જ્ઞાનપૂર્ણ વાતો અને સ્નેહનું સામ્રાજ્ય સ્થાપવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે. '
પોશાક પહેરી પતિને કેટલાક વ્યર્થ ખર્ચમાં ઉતારવા કરતાં સાદો અને આ બરૂદાર પિશાક ધારણ કરી પિતાથી બની શકે તેટલો પૈસે બચાવી દુખી દેશ ભાન ઉહાર અર્થે પ્રયત્ન કરવામાં સ્ત્રીઓને સાચી શોભા છે. .'
સાસુ, સસરા અને કુટુંબની કુથલી કરવામાં રોકાયલી ખેને જ્ઞાનની વાત સમજવી સમાગે ચડાવવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે..
એકાદ સુન્દર મશીન પાલીસવાળો દાગીને પહેરી શરીરને શમાવવા કરતાં એકાદ સુંદર સ્ત્રીજીવનના મેઘેરા પાઠો સમજાવનારું પુસ્તક વાંચી–તેને વિચાર કરી–તેવું શુભ વર્તન જીવનમાં ઉતારવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
“ પતિ એજ પરમેશ્વર ” એ સૂત્રને દર સમક્ષ રાખી પતિમાં રહેલા દુર્ગણે આડકતરી અથવા સીધી રીતે સુધારવા નિરંતર પ્રયત્ન કરવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
અજ્ઞાન હેને તર તિરસ્કારને બદલે યા દાખવી, તેઓ ખરેખરી સ્ત્રીઓ બની શકે તે માટેના માર્ગો શોધી, તેઓને સુમાર્ગે ચઢાવવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે. - પુત્રી તરીકે, ખેન તરીકે, પત્ની તરીકે અને માતા તરીકે સંસારમાં પોતાની ફરજ બજાવવા નિપુણતા પ્રાપ્ત કરવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
“ લગ્ન ” એ શબ્દનું ખરેખરૂં રહસ્ય સમજી વિકાસક્રમમાં અહર્નિશ પતિના મદદગાર થવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
' ફલોરેન્સ નાઇટૅગલ, દેશભગિની નિવેદિતા અને હિંદ ઉદ્ધારમૈયા બેસન્ટ જેવી , સેવિકા થવામાં સ્ત્રીઓની સાચી શોભા છે.
દુ:ખીને દીલાસે
( લેખક, અ, સૈિ યશદા બહેન ). પ્રિયસખી લીલાવતી !
તારો પત્ર વાંચતાં તારી તેમજ તારા જેવી અનેક વિધવાઓની દુઃખમય સ્થિતિ મારી આંખ આગળ ખડી થાય છે. તારી વૈધવ્ય સ્થિતિમાં પુત્ર મોટે થશે, સૌ સારાં વાનાં થશે; એવી આશાએ તારા દિવસો પસાર કરતી હતી તે તારી આશા પણ નિષ્ફળ થઈ. અને હવે તારું જીવન કેવળ નીરસ થઈ ગયું છે, એમ તને જણાય છે. હવે જીવન જીવવા યોગ્ય નથી અને આના કરતાં તે આપઘાત કર્યો હોય તે સારું એવા વિચારો તારા મનમાં પેદા થાય છે. તારો પત્ર વાંચતાં કઠણ હૃદયનાં મનુષ્યની આંખમાંથી પણ આંસુ ચાલવા લાગે એવી તારી સ્થિતિ છે. પણ બહાલી વ્હેન ! જરાપણ ગભરાઈશ નહિ, અને મુંઝાદને આપઘાત કરવા જેવું સાહસ કામ કરવા દેરાતી નહિ. હું અત્યારે તને જે સલાહ આપું છું તે પર વિચાર કરશે તે તને કાંઈક શાંતિ મળશે. તારું દુખ તથા દૂર થશે, એવું કહેવાની તે મારી હિમ્મત નથી, પણ તારું દુખ સહ્ય થશે, અને તે દુઃખમય સ્થિતિને

Page #17

દુઃખીને દીલાસો. તુ એવી રીતે સદુપયોગ કરી શકીશ કે ભવિષ્યના જીવનમાં આવા દુ:ખના પ્રસંગે તારે શિર આવી પડશે નહિ.
ડેન ! તારે જીવન સાથી ચાલ્યો ગયો. જેના જીવન સાથે તેં તારું જીવન વણું નાખ્યું હતું, અને જેની આંખોએ તું દુનિયાને જોતી હતી, તે તારા પ્રિયપતિના મરણ ઘા હજુ તું ભૂલી ગઈ નથી. તેમના કારણે સમયે તારા પુત્ર દેઢ વર્ષને હતો. તે માટે થઈને પાંચ વર્ષને થયો. તારા હૃદયની ઉજડ જેવી થયેલી ભૂમિપર નવું પુષ્પ ઉગવા લાગ્યું, તારી આશાઓ બંધાય, એ આશાને અંકુરા આવવા લાગ્યા, પણ વિમ્ કાળે એકજ ઝપાટે તે પુષ્પને અને તેની સાથે તારી સર્વ આશાઓને ઉડાડી દીધી. તે હતી નહતી થઈ રહી. આ તારી દુઃખમય સ્થિતિથી મને નથી લાગતું એમ નથી. બહેન ! તે હું જોઈ શકું છું અને તારી સાથે મારો ખરા હૃદયની દીલસોજી છે. જે તારામાં હૃદયના ભવ જોવાની શક્તિ હોય તે તું મારા હૃદયમાં તારા દુઃખનું પ્રતિબિંબ જોઈ શકીશ. પણ બહેન ! મને જે કાંઈ સજ્ઞાન મારા માતપિતા પાસેથી મળેલું છે, તથા મારા પ્રિયપ્રતિએ મને જે સોધ આપ્યો છે, તે વડે હું તે દુઃખનો કેવી રીતે સદુપયોગ કરે એ કાંઈ જોઈ શકું છું અને મારા તે વિચારે હું તારી આગળ રજુ કરું છું.
હાલી બહેન ! જે તારી સાથે બેસી રડવાથી તારૂં દુઃખ ઓછું થતું હોય તે આ તારી બહેન રડવાને તૈયાર છે, પણ તેથી તે તારા દુઃખમાં વિશેષ ઉમેરે થશે. તને તારા પર પડેલા ઘાનું સ્મરણ થશે, અને હા તાજા થશે. માટે જે હું બોધ આપું છું તે ઉપરથી મારું હૃદય નિ હુર છે-લાગણી વગરનું છે, એમ માનવાની ભૂલ કરતી ના.
વહાલી સખી ! આપણે માથે જે કાંઈ દુઃખ આવે છે, તે બે કારણથી આવે છે. આપણે તે દુઃખને વાતે લાયક છીએ માટે તે આવે છે, અને વળી તે દુઃખ આપણને અમુક ૫ઠ શીખવવાને આવે છે કે જે પાઠ આપણે બીજી કઈ રીતે શીખી શકીએ નહિ. તારૂં વૈધવ્ય એ તારા પૂર્વ કૃત કર્મને આભારી છે. તે તારા પતિની માંદગી વખતે ઘણું સારી સેવા કરી, રાતદિન ઉજાગરા વેઠીને તેમની બરદાસ કરી, દવા પાછળ પૈસા ખરચવામાં તે પાછું વળીને જોયું નથી, છતાં તેમનું મરણ થયું. હવે આ સ્થિતિને વાસ્તે તું લાયક હતી, એમ કહેતાં કલમ ચાલતી નથી, પણ કમના નિયમ પ્રમાણે તેમ કહ્યા વગર છૂટકો નથી. તારા વહાલા-લાડોલા-રમકડા તુલ્ય આંધળાની આંખ સમાન પુત્રના મરણનું કારણ પણ તારે પૂર્વ ભવને કોઈ દોષ હોવો જોઈએ કે જેથી પુત્ર વિયોગનું દુઃખ સહg કરવાને તેને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે. પણ આ બધું ભૂતકાળના કર્મોનું પરિણામ છે. તેના ઉપર હવે તારે અધિકાર નથી. અને હવે તે બાબતે બબડવાને કે શેક કરવાનો સમય નથી. બબડવાથી, શેક કરવાથી કે પાકા દોષ શોધવાથી તારી હાલની સ્થિતિ સુધરશે નહિ. એટલું જ નહિ પણ તારું ભવિષ્ય પણ - બગડશે માટે હવે તારા ભવિષ્યને વિચાર કર. ભૂતકાળમાં રમવાનું છોડી દે. અને વર્તમાન કાળને એ સારો ઉપયોગ કરકે તારું ભવિષ્ય તારી ઈચ્છા પ્રમાણે બની શકે.
હેન ! કુદરતના નિયમ પ્રમાણે દુઃખ એવા રૂપમાં આવે છે કે જે આપણે તેને ઉપયોગ કરીએ તો આપણે વિકાસ ઘણી વરાથી થાય. આ વૈધવ્યને પણ હેતુ છે. તારા પુત્રનું મરણ થયું એમાં પણ હેતુ રહે છે. તારો સ્વભાવ અતિ પ્રેમાળ છે. તું

Page #18

શ્રાવિકા સુએન.
અનેક નમાયાં બાળકાની માતા થવાને સરજાએલી હતી. પુત્રમાં ગાંધાઇ રહ્યો હતો. હવે તું સ્વતંત્ર છું. હવે જે તે પાર પાડવાના સમય આવી લાગ્યા છે.
:
મ્હેન ! તું ભણેલી છું, તું સમજી છે. હવે તેા તારે પણ નરસિંહ મહેતાની સાથે ગાવા લાગવુ` કેઃ—
re
તારા પ્રેમ તારા એકના એક હેતુથી તારા જન્મ થયા હતા
.
ભલું થયું ભાંગી જંજાળ, સુખે ભજશુ શ્રીગાપાળ” હવે પ્રભુને ભજવાના સમય આ યા છે. પણ તે પ્રભુને ભજવાને ઉત્તમ માર્ગ એજ છે કે સ` મનુષ્યેામાં રહેલા કન્રુત પ્રથમ ભજવા, આ કાર્ય ક્ષેત્ર વિશાળ છે. પણુ વ્હેન ! તારે તારા પેાતાના વાસ્તે કાર્ય ક્ષેત્ર નક્કી કરવું જોઇએ. મારી સમજ પ્રમાણે તારે તે જે વિધવા અેના નિરાધાર, અભણુ, અજ્ઞાત હેાય તેના ઉદ્ધારના માર્ગ શોધી કાઢવા જોઇએ. તેમના ભણી તારે। દીલસેાજી ભર્યાં હાથ લંબાવવા જોઇએ. અને તે ઉપરાંત જે બાળક કે બાળકી માબાપ વિનાનું હોય તેમનું ભલું કરવાના રસ્તા હાથ ધરવા જોઈએ. આ સેવાને તારા વનના સાથી બનાવ. તે સેવા દ્વારા પ્રભુ તારા જીવનના સાથી થશે, અને ભવિ ધ્યમા તું અખંડ સાભગ્ય પ્રાપ્ત કરીશ. વ્હેન ! આ કામની શરૂઆત તાર કુટુંબથી કરજે.તારી નણંદ તથા તારી ભત્રીજી જે વિધવા બનેલી છે, અને જે પેાતાના દિવસે દુઃખમાં ગાળે છે, તેમની સાથે તું હેતથી ખેલવા લાગ. તેમના ભણી દીલસેાજી રાખ. તારા નવરાશના સમય તેમના આગળ સારાં એધદાયક પુસ્તકા વાંચવામાં ગાળજે. આથી તેમના કંટાળાભર્યાં જીવનમાં કાંઇક રસ આવશે; અને તેમના આનંદથી તમે પણ કાંઇક આનંદ અનુભવાશે.
3
વ્હેન ! તુ એકની નહિ પણ અનેક નિરાધાર અને અનાથ પુત્રાની માતા થજે. તે તને ખરી માતા કરતાં પણ વધારે પ્રેમથી રાશે. દીલસેાજીમાં . સામા પ્રત્યેની ખરી લાગણીમાં કેટલું બધું બળ અને આકર્ષણ છે, તે તે જ્યારે તારા અનુભવમા આવશે, ત્યારેજ તું સમજી શકીશ. મ્હેન ! આ માર્ગે ચાલતાં કાંપણ અડચણુ પડે તે। આ તારી હેનને પૂજે. આ પત્ર પૂરા કરતાં પહેલાં સહૃદય કલાપિએ લખેલી કેટલીક લીંટીઓનું સ્મરણ થાય છે, તે હું અહીં લખી મેાકલું છું, તે પર વિચાર કરજે.
છે વૈધવ્યે વધુ વિમલતા મ્હેન ! સાભાગ્યથી કૈં ! છે ભક્તિમાં વધુ વિમળતા વ્હેન ! શૃંગારથી કૈં ! મ્હેની તારા મૃદુ હૃદયને એક્સ વૈધવ્ય આપી; ઉંચે ઉંચે તુજ દિલ જશે લેઇ ધીમે ઉપાડી.
લી. તારી સમસુખદુ:ખી
વ્હાલી સખી
યશેાદા”.

Page #19

પરદેષ દર્શન.
*
૪૮
પરદેષ દર્શન.
( લેખક ગં. સ્વ. સંતશિખ્યા-અમદાવાદ ) મનુષ્ય માત્ર ભૂલને પાત્ર છે, એમ દરેક મનુષ્ય કહે છે એટલું જ નહિ પણ પિતાની ભુલોને દબાવવાને-થયેલી ભુલોને બચાવ કરવાને પણ એજ સૂત્ર કામે લગાડે છે. પરંતુ જ્યારે બીજા મનુષ્યની ભુલ જવામાં આવે છે તે વખતે કોણ જાણે તે-ઉપરોક્ત સૂત્ર ક્યાં જતું રહે છે તે સમજાતું નથી ! સઘળા ક્લેશ અને ઘરની ઉત્પતિનું મુળ આજ છે, અન્ય કશું નહી. ટુંકી દૃષ્ટી અને અન્યની ભૂલ જોવાની ટેવ એજ વેરને જન્મ આપનાર છે. આવા પ્રકારના વેરભાવ કે પ્રથમ બહુજ ટુંકા પ્રમાણમાં હોય છે, પણ જેમ જેમ સમય જ જાય છે તેમ તેમ જે અન્યની ભુલ અને કાર્ય આશય સમજવામાં લક્ષ ન અપાય અને દેશ દષ્ટિ દૂર થાય તે પછી વેરભાવ ભયંકર પરિણામ પકડે છે. અને છેવટે એકજ પિતાના પુત્રો એકબીજાના કટ્ટા દુશ્મન બની તુમુલ યુદ્ધ મચાવે છે, લેહીની નદીઓ વહેવડાવે છે અને દેવભૂમિને રાક્ષસીભૂમિ બનાવે છે અને પિતાની તેમજ અન્યની પાયમાલીનું બીજ રોપે છે જેનાં કડવાં ફળ ભવિષ્યની પ્રજા ભોગવે છે અને તે પણ પાયમાલ થાય છે. આ શું ઓછી બેદકારક બીના છે ?
સુખાથી મનુષ્યએ આવી ભયંકર પાયમાલીનું મૂળ જે દેશ દષ્ટી તેનાથી જેમ બને તેમ અળગજ રહેવું જોઈએ જેથી કરી પોતાનું અને પરનું અહિત થતું અટકે. જ્યારે અન્યની ભૂલો અને દોષ જોવામાં આવે ત્યારે તેવાઓ પ્રત્યે તિસ્કાર બતાવવાને બદલે વિશુદ્ધ પ્રેમ બતાવવો જોઈએ. પરંતુ હાલમાં તે ઘણું કરી અન્યની ભૂલે લેવામાં આવી–પછી ભલે તે ઘણુ જ નાની હોય અથવા મોટી હોય પણ ભૂલ દીઠી-કે તુર્તજ તેના સગાંસ્નેહી, સ્વજન કે દુર્જન ઘણું કરી બધાંય એક યા બીજા રૂપમાં તેને ઉતારી પાડવા યત્ન કરે છે, તેને નિદે છે, લોક દષ્ટીમાં તેના સદગુણે છુપાવી દુર્ગુણ આગળ ધરી સ્થળે સ્થળેથી તેને તિરસ્કાર થાય તેવા પ્રયત્નો કરે છે. તેની સાથે બેલવું નહી. તેની સાથે લેવાદેવા નહી. તેને તેને કોઈપણ પ્રકારની મર્દ નહી. તેના પ્રત્યે દયા જેવી લાગણી નહી. અ! આતે મનુષ્યની કેટલી બધી જડતા ! પરમ કૃપાળુ મહાત્મા પુરૂષોએ તે પાપીમાં પાપી અને અધમી જુલ્મી તરીકે લેખાતા જીવોને તારીને તેને તિરસ્કાર કર્યા વિના મહાન વ્યક્તિો બનાવ્યા છે ત્યારે તેનાજ પુત્રે આજે એકબીજાની નહાની સરખી ભૂલ પણું સાંખી શક્તા નથી, એના જેવી નિર્દયતા બીજી કઈ કહેવાય? બીજાની ભૂલો જોવામાં આવતાં અને તેને તિરસ્કાર થતાં ભૂલ કરનારની લાગણી ઉશ્કેરાઈ જાય છે અને અન્ય મનુષ્પો રિધિકાર વૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમજ વધારે ભૂલો કરવાની પ્રવૃત્તિમાં પડે છે. તેને . મને જાતિ અનુભવ છે. વિદ્વાનો કહે છે કે “ મનુષ્યને છેડી ભૂલોમાંથી વધારે ભૂલો કરાવનાર અને દોષ તેમજ જુલમના ખાડામાં ઉતારી પાડનાર બીજું કોઈ નહી પણ નિંદક અને દેવ ગ્રાહી મનુષ્ય જ છે અને એવા નિંદકે આ દેવી પૃથ્વીને રાક્ષસી પૃથ્વી બનાવે છે. એ જ ર:

Page #20

શ્રાવિકા સુધ.
આ સેનેરી શબ્દોને અસત્ય કહેવાની કેણ હીમત કરશે ? સમજે કે કોઈ પણ ધાતુનું વાસણ કેટલોક વખત એમનું એમ પડ્યું રહે અને તેથી તેને કાટ લાગી જાય; પછી તે વાસણને જોઈ “ આને તે કાટ લાગી ગયા છે, આતે ખરાબ થયું છે ” એમ કહી તે વાસણની ઉપેક્ષા કરીને તેને સુધારવા પ્રયત્ન ન થાય તે પરિણામે તે - વાસણને લાંબા સમયે સદંતર નાશ થાય, પણ તે વાસણને કાળજી પૂર્વક દરરોજ માંજવામાં આવે તે એક વખત એવો પણ આવે છે. જે વાસણ ખરાબ દેખાતું હતું તે જ સુંદર બને અને તેને ઉપયોગ કરવાની હોંશ થાય છે. તેવી જ રીતે મનુષ્યને કોઈ પણ જાતના સંજોગોને લીધે કાટ લાગ્યો હોય ત્યારે તેને તિરસ્કાર થાય તે તેને પિતાની ભૂલ સુધારવાને અવકાશજ ન મળે, પણ તેના પ્રત્યે કાળજી રાખી તેને સદુપદેશથી સુધારવામાં આવે છે તે મનુષ્ય એક વખતે મહાન વ્યક્તિ બની શકે છે એ તદન સંભવિત જ છે. એક ઠેકાણે મેં વાંચ્યું છે કે “ હાલને ઉત્તમોત્તમ જીવ અને હાલને અધમાધમ જીવ સમય જતાં અવસ્થાન્તરને પામે છે ” મનુષ્યની બાહ્ય અને અત્યંતર સ્થિતિ હમેશાં એક સરખી રહેતી જ નથી તે પછી આપણે હાલમાં અન્યની હાંસી, નિંદા અને તિરસ્કાર કરીએ છીએ પણ કદાચ કમસંગે એવીજ કે એથી પણ વધારે ભયંકર ભુલો આપણે કેમ નહિ કરીયે એની ખાત્રી શું ? આપણું સંપૂર્ણ જીવન કોઈપણ જાતની ભુલ વિનાનું જશે એના માટે જામીન કોણ? કોઈ નહી. દુનિયામાં કહેવત છે કે ટાંક્યા કમની કેને ખબર છે ? કોઈને નહી. તો પછી બીજા પ્રત્યે બીજાની ભૂલો પ્રત્યે શા માટે વિચાર સર પણ કરવો જોઈએ !
એકતે આ મનુષ્ય જીવનની સ્થિતિ અલ્પ અને વળી અનિશ્ચિત એવા જીવનમાં પિતાનું આ ભવનું અને અને આવતા ભવનું હિત કરવાને બદલે પરોપકાર કે એવા કોઈ
જીવન સાર્થક કરનાર કર્તવ્ય કરી તેમાં જીવનની પુર્ણના દરવાને બદલે પારકી ભૂલો અને દે જઈને તેઓની નિંદા વિગેરે કરી આ અમુલ્ય જીવન નિરર્થક ગુમાવી અધોગતી હાથે કરી શા માટે હેરવી જોઈએ? ટુંકામાં એજ કે અન્ય મનુષ્યનાં બહારનાં કર્તવ્ય જોઈ એકદમ તેને માટે હલકો મત બાંધવો નહી પણ તેના વિચારે આપણી દષ્ટિએ હલકા જણાતાં, કામને આશય અને કાર્યને ઉદ્દેશ પુરેપુરે સમજવા પ્રયત્ન કરવો. અને કાર્ય કરનારને આશય પૂર્ણ સમજાય, ત્યાર પછી જે કાંઇ અભિપ્રાય બાંધવો હોય તે બાંધવા પણ એમાં શું ? આ કામ તે દેખીતી રીતે જ હલકું છે વિગેરે કહી કાંઈપણ સાહસ કરવું નહી. વખતે એમ સાહસ કરતાં આપણી જ ભૂલ થતી હોય તે ? માટે દરેક કાર્ય દરેક વાક્યને ઉચ્ચાર બહુજ સંભાળથી અને સાવચેતીથી કરવા પ્રયત્ન કરોજાતે ઘણી તપાસને અંગે કદાચ કોઈના કર્તવ્ય એકદમ હલકાજ જણાય તે આપણે તેનાથી દૂર રહેવું પણ તેની હલકાશ પાડવા ઉધમ કરવો નહીં.વિદ્વાને કહે છે કે લેવાય તો ગુણ લેવે પણ કોઈનો દુગુણ લે નહી'; બેલાય તે સત્ય અને પ્રિય બોલવું પણ અસત્ય અને અપ્રિય તે બેલવુંજ નહીં થાય તે હેઈની પણ ભક્તિ કરવી નહીંતર દુર રહેવું પણ અભક્તિ કરી પિતાની પાયમાલીનું બીજ રોપવું
હીં; આ શબ્દો દરેકના હૃદયમાં કરાઈ રહે અને પરલક્ષી મટી સ્વલક્ષી બની આત્મશ્રેય કરે તે મનુષ્ય કોઈપણ રીતે દુખી થાય ?, નિશ્વે નજ થાય; પરંતુ ચાલુ જમાનામાં તેમ બનવું અશક્ય છે. શ્રીપાળ મહારાજના રાશમાં આવેલા એક શ્લોકમાં પણ કહ્યું છે કે

Page #21

- પણ કામ એ વ્યક્તિ જ બિયા , શ શ . .
परस्तुति स्व निंदा वा, कर्ता कापि न विद्यते. પિતાની સ્તુતિ અને પાસ્કી નિંદા કરનાર લે ઘેર ઘેર જી આવશે. પરંતુ પિતાની જ નિંદા અને પારકી સ્તુતિ કરનાર તે ઈ’ વિકાજ હિાય છે. દુર રહે એ ડુંગર બજ જોવા નહીં જતાં પિતાનેજ ઉબરે બળાતે જઈ તેને હલાવાને ઉપાય કરવો તેજ શ્રેષ્ઠ છે. એ વિષે શિખામણ લેવા લાયક એક ગંરબી નીચે લખવામાં આવે છે; તે વાંચીને આપણે બધાયે વિચારવું જોઈએ.
સારી આ શિખામણ સર્વે સાંભળે, કહું છું ઉરમાં આણી ઉંડી દાઝ; દુનિયાના લેકમાં દોષ વધી પડ્યા, તેનું શોધે કોઈ ને કારણે આજે જે સારી. ૧ મેટાના અવગુણ તે સઉ ઢાંક્યા રહે, તેને કહેવા કેઈ ન ભીડે હાજે; વ્યાજ વધીને બમણું તમણ થાય છે, તેય વખાણે મુખ પર લોક તમામ જે સારી. ૨ સામાના દે તે સહુ જોતા રહે, રાઈ સમે કણ કેળા સમ દેખાય છે; નિજ અવગુણ તે વિરલા જન જોવા મથે, જાતે જુવે તે તેનાં કારજ થાય. સારી.૩ દોષ વધ્યાં તે સાથે દુખ વધ્યાં ઘણાં, માટે તેને કરવો કાંઈપણ ક્યાસ, * પિતાના દેશે સૌ પિતે પારખ, હદય તણી સી રાખો રોજ તપાસજો. સારી. ૪
સુતાં ઉઠી સ્મરણ કરે જગદીશનું, માગો મુખથી એવું પ્રભુની પાસ; દિવસ બધામાં દુબુદ્ધી આધી ખસે, સત્કર્મોને સદા રહે અભ્યાસ. સારી. ૫ એવો ઉધમ ઉપરથી સઉ જન આરે, નિશ્ચય કરીને નિર્મળ રાખે ચીત; દુખ જશેને સુખના દહાડા દેખીશું, પ્રભુજી કેરી પુરણુ ઘધશે પ્રીત. સારી. ૬
સુતાં પાછાં સ્મરણ કરે જગદીશનું, સુખને માટે માન પ્રભુને પાજો; , વળતી પુછે પ્રશ્ન ઘણું મનને તમે, દીવસ બધામાં કીધે કાંઈ અનાડજો. . સારી. ૭
પરમાર્થ કીધે કે પડ્યા લેકને ? કાળું હૃદય હતું કે ચેખું ચીજો ? નિંદા મેં કીધી કે રૂડું ભાંખીયું ? દેષ કર્યો કે પુરણ રાખી પ્રીતળે ? સારી. ૮ ભું કરીને રાઓ છું હું કોઈનું? શું ઈછી ભુલ્યો છું નિજ ધર્મજે ? ભુંડાના સંગે શું હું મુંડે થો ? અવળે ચાલી કીધાં કુડાં કર્મ ? સારી. જ નિજ મન બધે મેટા મનના માનવી, બીજાના અવગુણની વળતી વાત; સો સોનું સંભાળે સૈ સુખ પામશો, નવ થાશો કેાઈ રાંક દમી રળીયાત જે. સારી.૧૦ ટેલિને ટપકાં નવ રાખ એકલાં, તેની સાથે મનને કા મેલજો; માળાના મણકા નવ મેલે એકલા, રાખે નીતિ તે સાથે સામેલજો. સારી. : 11 ભું શું ભાખો છો ભક્ત બનીની, જ્ઞાની થઈને મનમાં રાખો જે; -મેલું મન રાખો છો શુદ્ધ શરીરમાં, મન માર્યાવિણ મિથ્યાવેશ વિશેષ છે. સારી. ૧૨ જગત બધું જાણે છે જુઠા વેશને, તેપણું મુખપર કરતા લેક વખાણ;
થી નવ ભૂલાતા ભારે માનવ, ઈશ્વર છે બાહ્યાંતરને જાણો. સારી. ૧૩ દુનિયાના ડાહ્યા નવ થા એલા, ઈશ્વર રાચે એવાં કરજો કમજો; ચાર ઘડીનું ચાંદરણું ચાલી જશે, વળતી ઈશ્વર જોશે ધર્મ અધર્મ. સારી.. ૧૪

Page #22

શ્રાવિકા સુધ મન ચેખું રાખે તે મહા પદ પામશે, બીજા જાણે મિયા સર્વ ઉપાય; * ટેક રહ્યો દુનિયામાં તેથી શું થયું, જે ઈશ્વરને અણુરાજીપો થાયજે. સારી. ૧૫ નિજ મનને શોધેથી દુગુણ વામશે, વળતી વધશે પ્રભુમાં પ્રેમ, તેથી સજજન શાંતિને સુખ પામશે, પ્રભુ પણ તમ પર રાખે હી રહેજે. સારી વકી ' એટલું તે ચેકસ ખ્યાલમાં રાખવા જેવું છે કે જે કોઈ હેટા માણસોએ અનેક અયોગ્ય કામ કર્યા હશે અને કરતાં હશે તે પણ તેને કઈ - કાંઈપણ કહેવાની હામ ભીડી શકશે નહીં, પરંતુ ઉપરથી તેના વખાણ કરવા પણ ચુકશે નહીં. પણ જો કોઈ સાધારણ મનુષ્યના સેજ ગુન્હા આવ્યા હશે તે તેને ભયંકર અગ્ય ગણી તે મનુષ્યને તદન જાનવર જેવું બનાવી દે છે કે જેથી તે બીચારું કોઈપણ કાર્ય કરવાને આગળ પગલું ભરી શકે, તેવી સ્થીતીમાં પણ તેને રહેવા દેતા નથી, આ શું એાછી ખેદ કારક બીના છે?
“ મહેટાં જે કરે તે છાજે, છતાં ઢોલ નગારાં વાગે;” ? “ નાનાં જે કરે તે જાય, ઉપર ગડદા પાટુ ખાય.” મહેટાને કહેવાય નહી, નાનાને કહેવાય; સાસુને સે વાંક પણ વહુને જ વાંક ગણાય.
મહારું હૃદય.
( લેખક બહેન ચંચલ ત્રિભુવન ) " સદગુણ સંપન્ન ધર્મનિષ મહારી પ્રિય સખી શાન્તા બહેન ! આજે પ્રભાતમાં આ પને માયાભર્યો પત્ર મલ્યો. વાંચી અપાર આનંદ થયે છે. પ્લેન ! આનંદમાં છું. આપની પ્રત્યેક પળ આનંદમાં વ્યતીત થાય એમ હું પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના કરું છું. મહારા. મેટા ન! જ્યારથી મહને આપને વિયોગ થયો ત્યારથી મહારામાં જે ફેરફાર થયો છે તે આપને કેવી રીતે જવું? પ્રત્યક્ષ મળીને મહારું હદય આપની આગળ ઉઘાડું એમ થાય છે. પણ હાલમાં આપ તે દૂર છે. એ દિવસ ક્યારે આવશે કે આપણે ભેગા મળી ભવિષ્ય જીવનના સુખ માટે પ્રયત્નો શોધીશું. અને આદરીશું, આપે લખ્યું કે-“ તું હારું જીવન હાલમાં કેવી રીતે વ્યતીત કરે છે તે સંકેચ રાખ્યા વગર લખ” એ મહારી, માયાળુ વ્હેન ! આપના પત્રના ઉત્તરમાં હું આજે હારું હૃદય ઉધાડું છું. હું નિશ્ચયથી માનું છું કે તે જોઈ આપને બહુજ આનંદ થશે. બહેન ! દોઢ વરસ થવા આવ્યું છે. જે મહારું જીવન તમે જોયું હતું તે જીવન ખરેખરે જીવવા એગ્ય હતું કે નહીં તે સંદેહ છે, પણ હાલમાં તે મહારું જીવન જીવવા ગ્ય બન્યું છે એ આપ નક્કી માનજો. હું અંધકારમાંથી પ્રકાશમાં આવી છું. હું મહારાષાને સારી રીતે જોઈ શકું છું. મારા દેજેને જોવાનું ભૂલી છું. બહેન ! આપની આગળ હવે હું જરાપણ છાનું રાખીશ નહીં. ખ-: રેખર હું રાત અને દિવસ ચિંતામાંજ ગુર્યા કરતી હતી તેથી મહારું શરીર કૃશ થઈ ગયું હતું જેમ કેઈ ભયંકર માંદગીમાં સપડાએલો માણસ હોય તેવી હારા શરીરની દશા હતી. ઘણું ઘણી વખત કંટાલે આવ અને આત્મઘાત કરીને મરી જવા માટે તૈયાર થતી, આમ

Page #23

,
, '
,
ને આમ મહીનાના મહીનાં પસાર થતા ગયા પણ મહારા શુભ કર્મના સગે આપના વડીલ બંધુને સત્સંગ થશે અને તેમનાથી જે બેધ મને મળ્યો કે હારી આંખો ઉઘડી,
આ અમુલ્ય જીવન આમ નષ્ટ કરવા માટે નથી, આત્મઘાત એ ભયંકર પાપ છે. શુભ યા અશુભ કમ ભેગવ્યા વગર છુટકે નથી. ભવિષ્ય જીવન સુધારી લેવા માટે ઉત્તમ તક છે. પ્રભુમય બનવું હોય તે હાલમાં કાંઈ બગડ્યું નથી. ભુલ્યા ત્યાંથી ફરી ગથવું. ચિંતાને છોડી ઘો, ચિંતામાં ગુર્યા કરવું એ આત્મહિંસા છે એજ મોટામાં મોટું પાપ છે. જેવું વાવ્યું હતું તેવું પ્રાપ્ત થયું છે. જેવું વાવીશું તેવું ભવિષ્યમાં લણીશું. પ્રભુ પદ પામવા માટે સેવાને માર્ગ સ્વીકારે સેવા તેનાથી મનથી અને ધનથી થાય છે. ધન નથી તે ફિકર નહીં, તનથી અને મનથી સેવા કરનારા પણ પ્રભુને જલ્દીથી પામી શકે છે.
બહેન! આ બેધથી મહારામાં અપાર શકિત પ્રાપ્ત થઈ; ચિંતા નાશ પામી. તેજ ક્ષણે મહે પ્રતિજ્ઞા લીધી કે આજથી હું પ્રતિજ્ઞા લઉં છું કે હું હવે કોઈ દિવસે આત્મઘાત કરવું તે શું પણ આત્મઘાત કરવાનો સંકલ્પ પણ મનમાં નહીં લાવું. અને મહારા જેવી અનેક દુઃખી ઑને જે આ આત્મઘાતને વિચાર કરતી હશે તેમને પણ પ્રભુનાં વચને સંભળાવી તે વિચારથી હઠાવીશ, હેન ! હું તે ઘેરથી એકદમ નીકળી આશ્રમમાં આવી. ,
અત્રેના બને આશ્રમ જોઈ સ્વર્ગમાં આવ્યા જેટલો મહને આનંદ થયો. ઑટે આશ્રમ (વનિતા વિશ્રામ) અથલા લાઈન્સમાં છે. તેની વ્યવસ્થા બહુજ સારી છે એ આશ્રમની શાખા મુંબઈમાં છે. એ બન્ને આશ્રમની વ્યવસ્થા આદ્ય સંપાદિકા ગં. સ્વરૂપ હાની બ્લેન ગજજર તથા ગં. સ્વરૂપ બાજી ગોરી બહેન જાતે કરે છે. આપ આ બન્ને સંસ્થાઓને દરવર્ષે બહાર પડતે રિપિટ વાંચતાં જ હશે. એવી ઉત્તમ સંસ્થાઓને જન્મ આપનાર બને બહેનેને વારંવાર ધન્યવાદ ઘટે છે. આ બન્ને બહેનોની સાથે મહારા સ્નેહી માયાળુ બહેન હાલીબેને પણ આ આશ્રમો માટે પિતાનું જીવન સ્વાર્પણ કર્યું છે. આવા આશ્રમે દરેક શહેરમાં કે પ્રાન્તમાં ઉધડવાની જરૂર છે, કાઠીયાવાડમાં તે ખાસ જરૂર છે. - બહેન ! હું તે જૈન વનિનાવિશ્રામમાં રહી અને “ મહિલા વિદ્યાલય” માં અભ્યાસ માટે જવા લાગી. મહારા જીવનની નવી શરૂઆત થઈ. આ આશ્રમના વ્યવસ્થાપિકા હેન ગં. સ્વરૂપ રૂક્ષ્મણિ હેન. રાવસાહેબ હીરાચંદ મોતીચંદના ધણિયાણું છે. તેઓએ આપણી ઓંનેના માટે આ ત્રિમાસિક કાઢવા માંડ્યું છે જેને પ્રથમ અંક અપિને મલ્યા ને આપે જે ઉત્તમ અભિપ્રાય આપીને માસિકના માટે લાગણી દર્શાવી છે અને જે મદદ મોકલી છે તે માટે હું આપને ક્યા શબ્દો વડે ઉપકાર માનું?
ઓ હાર હેટા બહેન ! મહારા જીવનમાં આ એક વરસની અંદર ઘણે ફેરફાર થયો છે. મહારું વાંચન વધતું જાય છે. વિવેક, વૈરાગ્ય, સદાચાર અને પ્રેમ એ ચાર વસ્તુએને મહે મહારી આગળ મુકી હારા જીવનમાં ઉતારવા પ્રયત્ન કરવા માટે છે. બહેન! ચિંતા કરી કરીને જે મહારા શરીરને આમ જર્જરિત ન કર્યું હતું તે આજે હું પ્રભુના માર્ગમાં આગળ વધેલી હેત. તનથી નિરોગી રહેવું, એ આપણા હાથની વાત છે એ મને હમણુંજ સમજાયું છે. હું હવે પ્રથમ તનથી નિરોગી રહી નથી જ્ઞાની બનવાને પ્રયત્ન મહે આ દર્યો છે. હદયથી પ્રેમી અને અંતર આમાંથી સત્યવતી થવા માટે શરૂઆત કરી છે.

Page #24

શ્રાવિકા ખાધ.
કેટલેક અંશે તેમાં ત્રી છુ. મ્હને મ ંપૂર્ણ ખાત્રી છે કે હું આ શેષ જીવનમાંજ મ્હારૂં ભ વિષ્ય સુધારી લઇશ. દુર્ગુણને કાઢી નાખવા માટે મ્હારામાં હિમ્ગત આવતી જાય છે.
મ્હેન ! હે જે પ્રતિજ્ઞાએ લીધી છે તે આપને લખી જણાવું છું. આ પ્રતિજ્ઞાઓને હું મ્હારા જીવન સૂત્રરૂપે ગણું છું. પ્રભુની કૃપાથી હું હારી જીન્દગીમાં એ પ્રતિજ્ઞાઓથી ચલાયમાન નહી થાવું એમ મ્હારા અંતર આત્મા કબૂલે છે. આ પ્રતિજ્ઞાઓ અવિચલપણે પાલવાની શકિત પ્રભુ કૃપા હને આપે. આપમેટા મ્હેનનાં પણ એજ આશીર્વાદ હુ છુ..—
૧૪
હારી પ્રતિજ્ઞા.
( ૧ ) આજથી હું મ્હારા આત્માને સદ્ગતિના માર્ગમાં દેરીશ.
( ૨ ) મન, વન અને કાયાથી હું પ્રતિજ્ઞા લઉં છું કે કાષ્ઠનું અહિત ચિંતવન કરીશ નહીં; કાઇના આત્માને મ્હારાથી દુઃખ થાય તેમ નહી કરવા કાળજી રાખીશ. (૩) સાંસારિક વિટંબનાએથી કટાયેલે મ્હારી આત્મા ઘણા વખત આત્મઘાત કરવાને ઇચ્છત પણ આજથી હું પ્રતિજ્ઞા લઉં છું કે ગમે તેવા સંકટમાં પણ આત્મઘાત કરવાની ઇચ્છા. મનમાં પણ નહીં લાવું.
( ૪ ) હું મ્હારા સ્વધર્મથી બહુજ વેગળી હતી પણ હવે હુમ્હારા ધર્મ વિવેક, વૈરાગ્ય, સદાચાર, પ્રેમને માની તે પ્રમાણે ચાલવા પ્રયત્ન કરીશ.
( ૫ )ં મ્હારા પ્રાણુપતિ સિવાય આખા વિશ્વવાસિચેાને મ્હારા બધુ તરીકે સમાં છું. હવે એ સુત્ર મ્હારી અેનેને સમજાવી આપીશ.
( ૬ ) સવારમાં આછામાં ઓછી પદર (૧૫) મિનિટ પ્રભુનુ ધ્યાન ધરીશ. અને પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે પ્રેમ ભાવ રાખી સર્વને માટે સુખની પ્રાર્થના કરીશ.
( ૭ ) કલેશ કંકાશેથી અલગી રહીશ.
(૮) હિંસાના સ્વરૂપને સમજી અહિંસા ધર્મ પાલન કરીશ. ( ૯ ) સત્સંવતના સ્વરૂપને સમજી સત્ય મેલીશ.
( ૧૦ ) વરસની સમાપ્તિએ અથતા બેસતા વરસને દહાડે મ્હારાથી આખા વરસમાં થએલી ભૂલેાની તપાસ કરી પ્રભુ સાક્ષીએ પ્રાયશ્ચિત લઇશ અને મ્હારાથી જે જે શુભ કાર્યો થયાં હાય તેને માટે પ્રભુને ઉપકાર માનીશ.
લીધી છે. આપ હુને હવે જે કાંઇ
મ્હેન ! આ ઉપર લખ્યા પ્રમાણેની પ્રતિજ્ઞા સૂચના કરવા ધારતા હા તે જરૂર કરજો.
મ્હેન! હું જ્ઞાન બલ પ્રાપ્ત કરવા માટે જેટલું બને છે તેટલું મથુ છુ. આશ્રમને અંગે બહાર જવાનું થાય છે માટે પત્ર મારું વ્હેલું લખાય તા ક્ષમા કરજો. હેન! મ્હારૂં મગજ નથી ચાલતું. મગજ શકિત બહુજ ઓછી છે.. ક્રમવાર અભ્યાસ કરવામાં હું બહુજ પછાત પડી છું. પણ હવે તેા કાંઇક આશ્રમની જાતથી ( તનથી મનથી ) સેવા કરી આ ત્મિક જ્ઞાન થાય એમ ઇચ્છું છું.
લી. આપને હરઘડી યાદ કરનાર, આપની ન્હાની વ્હેન ચળ

Page #25

૫૫
માતાની મહત્તા. માતાની મહત્તા
:
:
- ( લેખક. મુનિશ્રી રત્નવિજયજી મુ. દમણ). .. . .
જેનશાસ્ત્રમાં અનેક સ્થળે માતાઓને રત્નકુક્ષી કહેલી છે. કારણ કે તેઓ પુરૂષ રન તેમજ સ્ત્રીરત્નને જન્મ આપનારી છે. તેમને કોઈ સ્થળે રત્નગર્ભા પણ કહેવામાં આવેલી છે. રત્નગર્ભા આ વિશેષણ પૃથ્વીને તેમજ સ્ત્રીમાતાને લાગુ પડે છે. દુનિયામાં બેજ તત્ત્વ ઉત્તમેત્તમ છે; એક મહતત્ત્વ અને બીજું મહિલાતત્ત્વ. જગતના બીજા ઉત્તમ ત જેવા કે કેસરિસિંહ, કામધેનુ, ગજરત્ન, અશ્વરત્ન, ધુરંધર વૃષભરન, બત્રીસ લક્ષણવત પુરૂષ, તીર્થ કર, ચક્રવતી, વાસુદેવ, પ્રતિવાસુદેવ, કામદેવ, દેવાધિદેવ, ધર્મદેવ, નરેદેવ, વિક્રમદેવ, ભેજ-, દેવ, ભૂદેવ, ગુરૂદેવ, બુદ્ધદેવ, શંકરદેવ, ઈશુદેવ; મહમુદદેવ, જરથોસ્તદેવ, ઇત્યાદિ અપાર દેવાને જન્મ આપનારી માતાઓ જગતને વંદનીય છે. કાળ ચક્ર બધા પદાર્થોમાં ફેરફાર "કરી નાખે છે, પણ સ્ત્રીતત્ત્વમાં કદી પણ ફેરફાર થયો નથી. ત્રણે લોકમાં અબાધ્ય અને ત્રણે લકમાં પૂજ્ય પદાર્થ આ સ્ત્રીતત્ત્વ છે. સત પુરૂષ કરતાં સતી સ્ત્રીની કિંમત વધારે હોય છે. અખ ડ પ્રભાવતી સુશીલા સાધી સ્ત્રીનું માહામ્ય દેવ પણ આંકી શકે નહિ. સાધવી સ્ત્રીની પૂજા દરેક પ્રજામાં પારાવાર ચાલે છે. જ્યાં ધર્મનાં મહટાં કામ કરવાનાં હોય છે. જેવા કે તીર્થયાત્રા, રણયાત્રા, દિગ્વિજય યાત્રા, પ્રતિમાઓની અંજનશલાકા, પ્રાણપ્રતિષ્ઠા, શાંતિસ્નાત્ર, અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર, નવગ્રહપૂજા, ચતુર્વિધ સંઘ સ્થાપના, રાજ્યાભિષેક, વિવાહ, ખાતમુહૂરત, વાસ્તુપૂજા, ઇત્યાદિ શુભ કામ જ્યાં કરવાનાં હોય છે ત્યાં સ્ત્રીની આવશ્યક્તા હોય છે. છેક જંગલી પ્રજામાં પણ સ્ત્રીપૂજા, માતૃપૂજા આદિ રિવાજે ચાલુ છે. એ રીવાજોમાં મોટી વિકૃતિ થઈ ગઈ છે. છતાં તે પાછળ રહેલું તત્ત્વ તે કાયમ છે. કાળચક્રમાં ઘણી બાબતેમાં ફેરફાર થયા છે, છતાં રત્નગર્ભા સતી સાધ્વી સ્ત્રી પિતાને અખંડ પ્રતાપ જાળવી રહી છે, નિષ્કલંક જીવનયાત્રા કરી રહી છે, તેથીજ સવારના પહોરમાં લાખો કરેડે મનુષ્યો સતીએનાં પવિત્ર નામો ઉચ્ચારી પિતાને પવિત્ર માને છે શિર સુકાવી કૃતાર્થ થાય છે અને પિતાની ભાવિ પ્રજાને એ શુભ કાર્યમાં સામીલ કરે છે. પવિત્ર જનવીની હત્તા કોણ ગાઈ. શકે કે કઈ કલમ તે લખી શકે? સતી માતાઓના સુપુત્રોએજ દુનિયાને ઉડી મુખવાળી, બનાવી છે. સતી સ્ત્રીની છાયા પડવાથી રોગ, શોક કે ભૂત પિશાચ નાશી જાય છે. સર્પ અને વીંછીનાં ઝેર ઉતરી જાય છે. ચોરી કરવા આવેલા ચાર લોક ત્યાંને ત્યાં અટકી જાય છે. અને ખુની મનુષ્યો પણ થાંભલાની માફક થંભે જાય છે. માતાઓને મહિમા અઢાર પુરાથી પણ અધિક છે.
શ્રાવિકા એ ચારે તીર્થની જન્મભૂમિ-જન્મદાતા છે. સકળ સંઘની માતા ! તારી, બલીહારી છે. તું હવે સાવધાન થઈ છે, પત્રોમાં તારી કીર્તિ ગાજવા લાગી છે. અમને મેટી આશા છે કે હવે જનસંસાર સુખી થશે. એક વાત બરાબર ચક્કસ થતી જાય છે કે સ્ત્રી કેળવણીની જરૂર છે અને જ્યાં સુધી માતાએ ભણી સુસંસ્કારવાળી ન બને ત્યાં સુધી નિર્બળતા અને માવડીયાપણું કદી મટવાનું નથી. જન્મતાંવાર કોઈ જ્ઞાની થઈ જતા નથી. જ્ઞાની થવા માટે અનુકૂળતા મળવી જોઈએ. એવી અનુકૂળતા ડેકાણે ઠેકાણે થતી જાય છે

Page #26

શ્રાવિકા સુધ
૫
કેળવાયેલી વ્હેનાએ પાતાની અજ્ઞાન મ્હેતાનું હિત સાધવા ભાગ આપવા તૈયાર થવું જોઇએ. પેાતાનું જીવન ખીજાને ધડારૂપ બનાવવું એજ લોકોને નીતિના, માર્ગ શીખવવાનું ઉત્તમ સાધન છે. શાસન દેવતાઓ સત્બુદ્ધિ આપે અને જૈનવનિતાવિશ્રામ જેવી સંસ્થાએ સ્થાપન થાય જેથી નિઃસ્વાર્થી જૈનતિ પ્રકટ થાય અને પુરીથી એક વખત પ્રાચીનકાળની સ્થિતિનું આપણને દર્શન થાય એજ પ્રાર્થના.
સ્ત્રી ઉપયાગી ફરતું પુસ્તકાલય.
સુજ્ઞ ભગિનીઓ !
આપણે એક ઓરડામાં પ્રવેશ કરીએ છીએ. હવે જો તે એરડામાં અંધારૂં હોય તા આપણે રસ્તામાં પડેલી ખુરશી સાથે અથડાઇએ છીએ, અથવા થાંભલા સાથે આપણું માથું કુટાય છે, અથવા તેા માર્ગમાં પડેલા દુધના લોટા આપણે પગની ઠેસથી ઢાળી નાંખીએ છીએ અને એવી ખીજી સે। અડચણા આપણા માર્ગમાં ઉભી થાય છે. આનુ કારણ શું ? કારણું ખીજાં કાંઈ નિહં પણ અંધકાર. તે અંધકારને દૂર કરવાના એકજ માર્ગ છે, અને તે પ્રકાશ છે. દીવા ધરમાં પ્રગટાવા, પછી તમે નિર્ભીય રીતે બધા ઘરમાં કરી શકશેા, તમે કોઇ પણ વસ્તુની સાથે અથડાશે નહિ અને તમારૂં સર્વ કામ સુગમ થશે. આ સંસારની પણ એવીજ સ્થિતિ છે. જ્ઞાન વગર આપણે જ્યાં ત્યાં અથડાઇએ છીએ, આપણા માર્ગમાં અનેક અડચણા આવે છે, તે શી રીતે દૂર કરવી, તે આપણે જાણતા નથી. આપણે જાતે દુઃખ વેઠીએ છીએ અને બીજાને દુઃખના કારણભૂત બનીએ છીએ. તે અહીં પણ અજ્ઞાન રૂપ અંધકારને દૂર કરવા જ્ઞાનરૂપી દીપકની જરૂર છે. જ્યાં પ્રકાશ નથી ત્યાં અંધકાર રહે છે, તેમ જ્યાં જ્ઞાન નથી, ત્યાં માનસિક અંધકાર ઘર કરી રહે છે, અને તેનો સાથે ઘણા અનથો જન્મ પામે છે, માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની આવશ્યક્તા છે,
જ્ઞાન સૂર્ય કરતાં પણ અધિક છે. સૂર્ય આપણને દિવસના સમયમાં પ્રકાશ આપે છે, ત્યારે જ્ઞાન સવ સમયે રાત્રે તેમજ દિવસે આપણાં જ્ઞાનચક્ષુ ખાલી આપણને વસ્તુ માત્રનું ભાન કરાવે છે. વીજળી અને વરાળના જ્ઞાનથી જગતમાં કેવા કેવા ચમત્કારો બની રહ્યા છે તે જુએ અને પછી જ્ઞાનના પ્રભાવ આપે આપ સમજાઇ જશે. જ્ઞાન એ ઉત્તમ આભૂષણ છે તે કાઇ પણ પ્રકારના આભૂષણું કરતાં વધારે ચળકે છે. તેને ચાર ચારી જતા નથી, ભાઇએ તેમાં ભાગ માગતા નથી, અને કાઇને પણ આપવાથી તે વધ્યાં કરે છે, એ રીતે વિચારતાં સ્કૂલ ધન જ્ઞાન આગળ કાંઇ હિસાબમાં નથી. સર્વ દાનમાં જ્ઞાનદાન ઉત્તમ કહ્યું છે, કારણ કે:
अन्नदानं परंदानं विद्यादानमतः परंम् । अन्न क्षणिका तृप्तिर्यावज्जीवं तु विद्यया ॥
અમદાવાદની શ્રી જૈન વીશા ઓસવાલ ક્લબ તરફથી કરતું પુસ્તકાલય ખુલ્લુ કરવાની ક્રિયા થઇ, તે પ્રસ ંગે વ્હેન સુભદ્રા ચીમનલાલ દાશીએ વાંચેલું ભાષણ.

Page #27

સ્ત્રી ઉપયોગી પુસ્તકાલય.
૫૭ | | અન્નનું દાન એ પણ ઉત્તમ દાન છે, પણ વિદ્યાદાન એ તેથી પણ વધારે ઉત્તમ છે, કારણ કે અન્નથી ક્ષણિક તપ્તિ થાય છે, ત્યારે વિદ્યાર્થી જીવનપર્યત સતેજ થાય છે.
- જ્ઞાન એ એક સારા મિત્રનું કામ કરે છે. જ્ઞાનની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ઓછી ગણાય.
જ્ઞાન રૂપી સન્મિત્ર પાપકર્મથી દૂર રાખે છે, હિતકારી કાર્ય કરવામાં યોજે છે, ગુહવાત ગુપ્ત રાખે છે, ગુણોને પ્રકટ કરે છે, દુઃખ વખતે આપણો ત્યાગ કરતા નથી, અને ગ્ય સમયે મદદ આપે છે. આ બધાં કામ જ્ઞાન રૂપી સન્મિત્ર કરી શકે છે. જ્ઞાન આપણને આ ભવમાં જ ઉપયોગી થાય છે, એમ નથી, પણ જ્ઞાનવડે ધર્મના સિદ્ધાને આપણે બરાબર સમજી શકીએ છીએ, અને તેથી મનુષ્ય પોતાના દોષ કયાં છે, પિતાની ભૂલ કયાં છે તે સમજે છે, અને તે ભૂલથી કેવી રીતે મુક્ત થવું તે પણ જાણે છે. વળી રાગ દ્વેષથી કરેલાં કર્મોને નાશ કરવાને અને ઉંચામાં ઉંચી મેક્ષદશા મેળવવાને પણ જ્ઞાનજ ઉત્તમ કારણ છે.
હવે આવું જ્ઞાન મેળવવાનાં અનેક સાપને છે. તેમાં પુસ્તકો, સત્સમાગમ, ગુરૂ, દેશાટન વગેરે મુખ્ય છે. આપણે અહીં તે બધી બાબતનો વિચાર નહિ કરતાં ફક્ત પુંતકોને જ વિચાર કરીશું. - પુસ્તકે ! એ મહાન પુરૂષના સ્થાયીરૂપ પામેલા વિચારે છે. કાળક્રમમાં સર્વ વિનાશ પામે છે, તેમ મોટા મોટા ગ્રન્થકારે મરણને શરણ થઈ ગયા, પણ તેમણે આપેલો ઉપદેશ તથા જ્ઞાન તેમના રચેલા ગ્રન્થોમાં સમાયેલા છે. “ ગ્રન્થ એ મોટામાં મેટા શિ ક્ષકો છે. તેઓ સોટી અથવા ચાબકો માર્યા સિવાય ક્રોધ અથવા સખ્ત શબ્દોને ઉપયોગ કર્યા સિવાય, પૈસા કે વસ્ત્ર બદલા તરીકે લીધા સિવાય આપણને નિરંતર ઉપદેશ આપે છે. જો તમે તેમની પાસે જાએ, તે બીજા શિક્ષકોની માફક તેઓ કદાપિ ઉંઘતા હતા નથી. જો તમે શોધક દષ્ટિથી તેમને પૂછે તે તમારાથી તેઓ કાંઈપણ છાનું રાખશે નહિ. જે તમે ભૂલ કરે તો તેઓ કદાપિ ચીડાશે નહિ. જો તમે તદન જ્ઞાનરહિત હશે તે પણ તે તમને હસી કાઢશે નહિ.” પુસ્તકો રૂપી મિત્રો આપણને કદાપિ કંટાળો આપતા નથી. આપણે ઈચ્છા કરતાં વધારે વાર તેઓ આપણે ત્યાં બેસતા નથી. આખી કોમનું જીવન એક સમર્થ લેખક કે વિચારકના વિચારથી ઘડાય છે.સિસેરા નામને ઇટાલીને વિદ્વાન જણાવે છે કે “પુસ્તક વગરને ઓરડો તે આત્મા વગરના શરીર જેવો છે વળી એક બીજો વિદ્વાન જણાવે છે કે દેશને સારૂ ભરનાર શુરવીરોનાં લેહી કરતાં વિદ્વાનોએ પુસ્તકો લખવામાં વાપરેલી રૂશનાઈ વધારે કીમતી છે.પુસ્તકોની જેટલી પ્રશંસા કરીએ તેટલી ઓછી, તોપણ એક ત્રિદાન મહાશયના વિચાર જણાવવાની ઈચ્છા દાબી શકાતી નથી.” તે લખે છે કે;-“ પુસ્તકો જુવાનને કપાળની કરચોળીઓ અથવા ધોળા વાળ લાવ્યા સિવાય અનુભવ - વૃદ્ધ બનાવે છે. વૃદ્ધાવસ્થાની અશક્તિ અથવા અગવડ સિવાય મનુષ્યને વૃદ્ધ મેળવેલ અનુભવ આપે છે.” ટુંકામાં કહીએ તે સારી ગ્રાનું પુસ્તકાલય સર્વ પ્રકારની ધન સંપત્તિ કરતાં વધારે કિંમતી છે અને જગતને કોઇપણ પદાર્થ સરખામણીમાં તેની સાથે ટકી શકે તેમ નથી. તે માટે કોઈપણ વ્યક્તિ જે સત્યની સુખની, જ્ઞાનની, શાસ્ત્રની અને છેવટે ધર્મની ભક્ત હેવાનું માન ધરાવે છે. તેણે પુસ્તકોના ભકત થવું, એ આવશ્યક છે.

Page #28

શ્રાવિકા સુબોધ.
અસલ એવો સમય હતો તે પુસ્તક મળવાં મુશ્કેલ થઈ પડતાં; હાલમાં છાપખાનાની શોધને લીધે પુસ્તક સસ્તાં અને જથાબંધ બહાર પડે છે, તે છતાં જેઓ તેને લાભ ન લે, તેમને વિષે શું કહેવું? ચાણક્ય નીતિમાં કહેલું છે કે – 2. वलीपलितकायेऽपि कर्तव्यः श्रुतसंग्रहः ।
न तत्र धनिनो यान्ति यत्र यान्ति बहुश्रुताः ॥ "श्रुत्वा धर्म विजानाति, श्रुत्वा त्यजति दुर्मतिम् । श्रुत्वा ज्ञानमवाप्नोति श्रुत्वा मोक्षं च गच्छति ॥ पदं पदाध पादं वा आहरेच्च सुभाषितम् ।।
मूर्वोऽपि प्राज्ञतां याति नदीभिः सागरो यथा ॥
ચામડીમાં કરચલી પડી હેય, અથવા વાળ ઘળા થયા હોય, તો પણ જ્ઞાનને સં. ગ્રહ કરો. જ્યાં જ્ઞાની જાય છે, ત્યાં ધનવાનને સારૂ ગતિ નથી. શ્રવણું કરવાથી, વાંચવાથી જ ધર્મ જણાય છે, ખરાબ બુદ્ધિને ત્યાગ થાય છે, જ્ઞાન પમાય છે અને મોક્ષ પણ મળી શકે છે. સારા વચનનું ( સુભાષિતનું ) એક પદ, અર્ધ પદ, અથવા પદને ચે ભાગ પણ ગ્રહણ કરવામાં આવે તો જેમ સમુદ્ર નદીઓને લીધે વિશાળ બને છે, તેમ મૂર્ખ પણ જ્ઞાની બને છે. માટે ઉત્તમ પુસ્તકો પસંદ કરીને તે વાંચવા જોઈએ. વળી પુસ્તમાંથી જે જે ઉપયોગી સૂચનાઓ લાગે તે એક નોંધ પિથીમાં ઉતારી લેવી જોઈએ, અને તે પુસ્તકમાંના ઉત્તમ વિચારો બની શકે તેટલા પિતાના દરરોજના જીવનવ્યવહારમાં ઉતારવા જોઈએ. આવી રીતે પુસ્તકો ઉપર ટપકેથી વાંચી નહિ જતાં દરેક પુસ્તકને વિચાર પૂર્વક વાંચવું, તેમાં આપેલી સૂચનાઓ પર વિચાર કરવા અને તેમાંથી યોગ્ય સાર ગ્રહણ કર.
ઉપર પ્રમાણે આપણે પુસ્તકોના વાંચનથી મળતા લાભનો વિચાર કર્યો. હવે આ વિશાઓસવાળ જૈન કલબનું એક પુસ્તકાલય છે, તેને લાભ તેના સભાસદો લે છે, અને જે કલબને કોઈ સભાસદ જોખમદારી માથે તે એસવાળની નાતના કોઈ પણ ગૃહસ્થને પુસ્તક વાંચવા સારૂ આપવામાં આવે છે. પુરૂષો તે વર્તમાનપત્રો વાંચીને, બીજા પુરૂષોના સંબંધમાં આવીને, જાહેર વ્યાખ્યાનેનું શ્રવણ કરીને, અને બીજી અનેક રીતે - તાના જ્ઞાનને વધારે છે, પણ આપણી બહેને, માતાઓ અને દીકરીઓને આવા પુસ્તકાલયનો લાભ મળે તો તેમના જ્ઞાનમાં ઘણું વધારો થાય, અને તેમના વિચારો સંકુચિત મટી વિશાળ થાય, તેઓ બહારનું જગત કેવું છે, તે સંબંધી કાઈક ખ્યાલ બાંધી શકે પિતાની ફરજો બરાબર કેમ બજાવવી તે જાણી શકે, અને પિતાનું જીવન ઉચ્ચ પ્રકારનું નીતિમય અને સમાજને લાભકારી બનાવી શકે. આપણી ઘણી બહેનને વાંચવાની રૂચિ હોય છે, પણ લગ્ન પછી તે રૂચિને ખીલવવાનાં સાધન નહિ મળવાથી તે મંદ પડી જય છે અને છેવટે અસ્ત થઇ જાય છે. તે આવા પુસ્તકાલયથી તે રૂચિ જાગ્રત થશે, નવરાશના સમયને સદુપયોગ થશે, અને જે જ્ઞાન આ રીતે મળશે તેથી તેમનું પિતાનું અને

Page #29

ફઈબા. તેમના બાળકનું શ્રેય થશે. એટલું જ નહિ પણ કામનું ભાવી ગારવ વધારવામાં કે કેળવાયેલી માતાઓનાં સંતાને ઘણું સારે ભાગ ભજ પશે.
બીજ વાવ્યા પછી સમજુ વર્ગ તરત જ ફળની આશા રાખતા નથી તેમ આ પુ સ્તકાલયના લાભો તરતમાં ન જણાય એ સ્વાભાવીક છે. પરંતુ જેમ જેમ વાંચનબળ વધતું જશે તેમ તેમ ભાવિાજાનું ભવિષ્ય વધારે સંસ્કારી અને સંગીતપણે ઘમતું જશે આ ઉચ્ચ ઉદેશ ધ્યાનમાં રાખી “સ્ત્રી ઉષાગી ફરતા પુસ્તકાલયની યોજના કરવામાં આવી છે. તેમાં સ્ત્રી ઉપયોગી, નીતિમય પુસ્તકો પસંદ કરવામાં આવ્યાં છે. તેમાં સ્ત્રીએનું આરોગ્ય, બાળ કેળવણી, માંદાની માવજત, સ્ત્રી કેળવણી, ગૃહશિક્ષણ, ગૃહિર્મ, નારીધમ એ બધાં વિષયને લગતાં પુસ્તકોની ખાસ પસંદગી કરવામાં આવી છે. વળી તે સાથે ઉત્તમ સ્ત્રીપુરુષનાં ચરિત્રોજેમાં વર્ણવામાં આવ્યાં હોય, તેવાં પુસ્તકો પણ મળી શક્ય તેટલાં એકઠાં કરવામાં આવ્યાં છે. જુ ઉત્તમ પુસ્તકોની પસંદગી કરવાનું કામ ચાલુ છે અને કોઈપણ બંધુ અથવા બહેન તરફથી જે જે ઉપયોગી પુસ્તકોનાં નામ સર ચવવામાં આવશે, તેમાંથી ફંડની શક્તિના પ્રમાણમાં પુસ્તક ખરીદવામાં આવશે.
હાલ તુરત અજમાયશ માટે નીચે પ્રમાણે ઘેરણું નક્કી કરવામાં આવેલું છે પછી. જેમ સમય જતાં યોગ્ય લાગશે તેમ ફેરફાર કરવામાં આવશે. '
૧ કલબને એક માણસ પુસ્તકની એક પેટી લઈ દરેકને ઘેર ફરશે, અને જે હેનને પુસ્તક વાંચવાની ઇરછા હશે તેને તે પુસ્તક આપશે.
૨ અઠવાલએ અગર પંદર દિવસે તે પુસ્તક પાછું લેવામાં આવશે, અને નવીન પુતની માગણી થતાં તે આપશે.
૩ તેની પાસે એક નંબુક રાખવામાં આવશે, તેમાં લેનાર બહેને સહી કરી આપવી. ૪ પુસ્તક પાછું આપતી વખતે તે જમે કરાવવું. ૫ પુસ્તકને સ્વચ્છ રાખવું અને કાળજીપૂર્વક સાચવવું.
ઉપર મુજબના આશયને ધ્યાનમાં રાખીને આ પુસ્તકાલયને ખુલ્લું મુકવાની મેજનાને હાથ ધરવામાં આવી છે. આપ બહેને આપનાજ ઉપયોગના આ ખાતા તરફ આપને ઉદાર હાથ લંબાવશે એજ વિનંતી. અસ્તુ,
ફેઈબા !! ”
-
એક સંપૂર્ણ ટુકી વાત,
- સુરતમાં, પુનમચંદ શેઠને કી બહુ લાડમાં ઉછર્યો હતે ! ઘરમાં સ્થીતિ સાધારણ હતી. તે પણ શેઠે કીકાને ભણાવવા એક માસ્તર રાખ્યો હતો. નિશાળે પણ વખતે વખત બદલાવતાર પણ આજે બાર તેર વર્ષ થયા છતાં કો હજુ ગુજરાતી બીજા ધોરણમાં આથતો હતો ! કીકાના મનનું વલણ ક્યા ધંધા ઉપર છે તે તપાસવા માસ્તર વખતે વખત તેને ચિત્રકળા બતાવતા, સંગીત સંભળાવતા, ફોટોગ્રાફવાળાની દુકાને,. શિલ્પીની

Page #30

છે.
શ્રાવિકા સુક્ષ્માન.
દુકાને, રસાયનીક લેમ્બેરેટરીમાં વગેરે ફેરવતા પણુ કીકાનુ લક્ષ કયા ધંધા ઉપર વળશે -તે કશું સમજાતું નહતું. પુનઃમચંદ શેઠની સ્ત્રી રસેાડામાંથી તે ધર કામથી પરવારતાં નહીં, અને સહજ કુરસદ મળે તેા ઝીકા શું કરે છે તે તરફ તેમનું લક્ષ નહતું. તે પોતે ખારાખડી સુધી ભણ્યાં હતાં અને રસેાડા અને ધરના ધંધામાંથી દુનીયા શું કરે છે તે જાણવાને તેમને વખત ન હતા. એક વખત પુનમચંદ શેઠે કહ્યુ કે–કકાને જો હવે પરણાવતા નથી અને ઠેઠ રહ્યો તેા રહી જશે ત્યારે શેઠાણી ખુશી થયાં કે ઘરમાં વહુ આવશે અને કામ કાળમાં મદદ કરશે! નાતમાં કન્યાની અછત ન હતી, તેમ કંઇ કન્યાએ ઉભરાઇ જતી ન હતી પર ંતુ પૈસાદારના છેાકરાને માટે પાંચ પચીસ ઠેકાણેથી પૂછાતું, અને ગરીબને છે.કરા સારા હાય તા પણુ વખતે રખડી પડતા.
કુદરતે એક દિવસ પુનમચંદ શેઠની સ્થિતિનું રૂપાન્તર બનાવી દીધું' ! એક રાજ કીકાએ તેના માસ્તરને પૂછ્યું કે—“ લીટરી ' એ વળી શું હશે ? તે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુથી સમ જાવવા માટે કીકાના માસ્તરે અટકચાળાના ચાડીયામાં શેઠાણી પાસેથી એક રૂપિ માગી લ એક લાટરીમાં કાકાના નામથી તે ભરેલા, તેમાં મ્હોટી રકમનું નામ બીજા કાઇને નહીં, પણ કીકાના નામવાળી ટીકીટ ઉપર જ લાગ્યું ! !
પણ પછી શું થયું?! બેકદર દુનિયા! કીકાને માટે કન્યાનાં મામાં ઉપર મામાં આવવા માંડયાં. અને તેમાં સારા ધરનાં અને સાધારણ સ્થીતિવાળાનાં માગાંમાંથી પસંદ કરવાતુ. કામ મુશ્કેલ થઇ પડયું ! શેઠાણી તેા પ્રભુના ધરનું માણુસ હતાં. આઠમાં નવ ઉમેરીયે તેા કેટલા થાય તે તેમને ખબર ન હતું ! અને પુનમચંદ એક શેઠને ત્યાં મુનીમની નાકરી કરતા અને ફાલતુ વખતમાં થેાડુંક “ શેર ખીઝનેસ ” કરતા ! એટલે કીકાને પરણાવવા માટે કન્યા શોધવાનું કામ કરૂં થઇ પડયું.! પુનમચંદ । વ્હેન તેમનાથી મ્હેાટાં પચાસેક વર્ષનાં, પુખ્ત ઉંમરનાં અને જાજરમાન ઐરૂં હતાં, અને ભરૂચમાં તેમને પરણાવ્યાં હતાં. તે જ્યારે જ્યારે આવતાં ત્યારે પુનચંદ શેઠના ઘરમાં કંઇક હાહા થતું. જાગૃતિ આવતી. ધરમાં નવું જીવન જોવામાં આવતું. પણ તેમને આપવાના દાગીનામાં શેઠાણી વચમાં પડવાથી તે રિસાઇ ગયાં હતાં. તે છ મહિનાથી આવતાં બંધ પડયાં હતાં ! આજે એમની બહુ જરૂર પડી. કારણ કે એ પેાતે કેટલીક છેાકરીએની માતા હતાં અને અધીને તેમણે નાતમાં ઠેકાણે પાડી હતી
શેઠની સ્થીતિ બદલાઇ ગઇ સાંભળી તે આજે પેાતાના દાગીનેા પૂરેપૂરી રકમને લેવા માટે આવ્યાં ! લોટરીની ટીકીટના પૈસા તે જો કે હજી આવવાના હતા પરંતુ મામલેા આશા ભર્યાં હતા એટલે શેઠે આવકાર આપ્યા અને તેમના દાગીનેા પૂરા કરી આપવાનુ કહ્યું. આ તકના લાભ લઇ શેઠાણીએ કીકાને માટે આવેલાં માગાંનાં નામ કહી બતાવ્યાં.
“ તમે કાઇ એમાં હવે વચમાં પડશે નહીં ! તમારાથી આવું કામ નહીં બને. જેનું ક્રામ તે જે કરે ! સમજ્યા ! “ હેને મ્હાટા અવાજ કહાડી કહ્યું.
""
સમરથ મ્હેન : ” પુનમચંદ શેઠે કહ્યું “હું તમારી વાટ જ જોતા હતા. આપણી’ નાતની સ્થીતિમાં અમે બેમાંથી એકે સમજતાં નથી.—’
સમરથ—પણ તમને હવે એમાં પૂછવાનુ છે કેાણુ ? તમે તમારે એવું ધણી ધણીઆણી એક કારે બેસી રહેાને ! વખત થાય ત્યારે સર્જીને વરઘેાડામાં સામેલ થો, પછી કઇ ?

Page #31

ફઈએ.
ગોકીબાઈ–બહેન ! મહારો અપરાધ થયો હોય તે - સમરથ–જો! જે, વળી, પાછું એ સંભાર્યુ? માફી માગવા તૈયાર થાઓ છે તે અપરાધ કરે છે જે શું કરવા? હવે એ વાત બસ કરે! હું કહું તેમ તજવીજ કરવા માડે! છેકસ પરણવવા એ હાનાં બચ્ચાંના ખેલ નથી! આજે તે હું પાલીતાણું તરફ જાઉં છું, ત્યાંથી આવીને હારા ભાઈએ બતાવ્યાં તે તમામ ઘરમાં આપણે માટે સારું કર્યું તે હું બતાવું છું, સમજ્યાં? મહારે માટે નીચે ગાડી એકદમ મંગાવો, ટેવને વખત થવા આવ્યો છે.
હમેશાં બીજે વખતે તે સમરથ બ્રેન સ્ટેશન ઉપર ચાલીને જતાં પણ આજે તે ભાઇને વખત બદલાઈ જઈ સારે થયો છે. અને પોતે કીકાના વેવીશાળનું બીડું ઝડપ્યું છે. ઘરમાં નેકર હતો નહીં એટલે ઈદગીમાં બીજી ત્રીજી વખત ગાકીબાઈ જાતે શેરીમાં જઈ ભાડાની ગાડી કરી લાવ્યાં. તહેવારને દિવસ હોવાથી ગાડીવાળે રૂ. બે માગ્યા તે ઠરાવી સમરથ હેનને આશાભરી ઉપકારની લાગણીઓ સાથે વિદાય કર્યા.
ગાડીમાં બહુ ભીડ હતી. ડાકોરજીને મેળો બહુચરાજીને મેળો અને અજમેરને રસ એટલું સાથે આવેલું હોવાથી બચકાં પિટકાંની પેઠે હાથ પગવાળાં મનુષ્યો પૂરેલાં હતાં ! અને “દશ માણસ બેસે” ત્યાં પંદર વિશ બેસી ચૂકેલું તેવામાં સમરથ હેન સુરત ના સ્ટેશન ઉપર આવ્યાં. પણ એમને એક સાસરા તરફને દૂરને સગે સ્ટેશન ઉપર કલાર્ક હતો એટલે તેમના પગમાં જેર હતું. બન્યું પણ એમ જ! એમને જોતાં જ તે દેડતો આવ્યો અને એક ખાનામાંથી ચકલાંના ટોળાની પેઠે ચીંચીં કરતાં માણસને બેલતાં બંધ કરી અંદર સમસ્થ બાઈને તેમનાં પિટક સાથે બેસાડી દીધાં ને ગાડી ઉપડી..
સારા નસીબે આ ખાનામાં ઘણું ખરાં બૈરાં હતાં; અને બૈરાંના ટોળામાં સમરથનું જોર બહુ ચાલતું. એમની સહજ પ્રભાવશાળી કદાવર આકૃતિએ બે માણસ જેટલી જગા તે રેકી, પણ તેમના દમામમાં, તે જગા થઈ શકી. “એ તમારા કંઈ સગા છે?” ગાડી ઉપડતાં જ નજીકની એક સ્ત્રીએ પૂછ્યું.
સગા, શું કરવાના હતા? એને કન્યા કયાં હતી કન્યા, હું હોઉને એ છોકરો પરણે. પછી આટલું એ ન કરે, આટલું?” પરગામનાં પેસેન્જર સન્મુખ સમરથે, પિટકામાંથી પાનને ડાબડો કહાડતાં કહાડતાં નિર્ભય રીભે ચલાવ્યું. સમરથની સામે જ એક સ્ત્રી તેની બે છોકરીઓ સાથે બેઠી હતી. એ ત્રણેનાં કપડાં ઉપરથી જ તેમની સાધારણ સ્થીતિ જણાઈ આવતી હતી. રંગે ત્રણે-માતા અને બે પુત્રીઓ કાળાં હતાં, કુદરતે સહજ પાર્ક કાળો રંગ બનાવી મૂક હતા. તેમાં રહેતી છોકરી બાર તેર વર્ષની હતી તેને જે થોડીક વખત ઉપર શીતળા નીકળવાથી મહેપર શીળીનાં ચાઠાં એટલાં બધાં થઈ ગયાં હતાં કે એક રેતીનો દાણે મૂકવા જેટલી જગો બાકી ન હતી ! આ લેકેએ સમરથને માટે સંકોચાઈને જગો કરી “ કયાંથી આવે છે?” સમરથે પૂછયું. “મુંબાઈથી” એ છોકરીએની માએ જવાબ આપ્યો.
મુંબાઈમાં ધંધે હશે !”
ના, હેન, આ હેટી છોકરીને માતા નીકળ્યા ત્યારથી એની એક આંખ જાણે જવા બેઠી છે! તેની દવા કરાવવા ગઈ હતી! કે તમારા જેવાએ કહ્યું કે-મુંબઈમાં સારી

Page #32

કર
શ્રાવિકા સુક્ષ્માન
દા ચશે તે નસીબ હશે તેા એનેા અવતાર સુધરી જશે. આજકાલ કરતાં અને ચૈદ વર્ષ થવા આવ્યાં. નાતમાં આવી છેાકરી માટે વર મળવા બહુ કઠીણુ કામ થઈ પડયું છે. અમારા વાજ્રીયામાં—તમે પણ વાણીયા છે! વ્હેન ! ”
સમરથ—હા, અમે......વાણીયા છીએ, પ—અ—અ—ણ આ બ્રેકરી કંઇ-ભણી છે ?
'
'ના રે વ્હેન, જેવું તેવું લખી વાંચી જાણે એટલુ' જ, એટલે વળી વધારે મુશીખત છે, મૂળ તા કાળી છે, તેમાં વળી માતા નીકળ્યા–એક આંખ જો કે જશે નહીં પણુ બહુ નાતો થઈ ગઈ છે, અને તેમાં વળી મેાઇ, રાંડ ભણી નથી—સુઇ હતતા સારી. ” સમરથ—આવા નહીં એટલે બધાં કાંફ્રા સ્તા! લે! પાત ખાશે!?
ના, પાનની બાધા છે. ”
"
“ કેમ, વાર્ ?”
r
આ છોકરીનું ઠેકાણું પડે ને તેને સારે। વર મળે બાધા રાખી છે! ”
તા
જ પાન ખાવુ એવી
1.
“ ! તારી ! પગુ એસ ખાધા રાજ્યે સારા વર મળી
આવશે કે ? ”
..
“ દેવ ઉપર શ્રદ્ધા રાખી, થય તેટલું' તેવું કંઇક કરવું તે ખરૂંને ?
r
..
જુમા, જાઓ, પ્રયત્ન વગર દેવ મદદ કરતાજ નથી
“ શું પ્રયત્ન કરૂં ? ”
k
સમરથ—પ્રયત્ન ! માણુસ થઇને પ્રયત્નનું પુછે છે ? જીએ, હું સાત બકરીઓની મા છું. તેમાંની મ્હોટી થયેલી પાંચને નાતમાં સારાં સારાં ઠેકાણાં શેાધી પરણાવી છે, ને તે બધી કંઈ રૂપવાન ન હતી તેમ છતાં પશુ—અક્કલની, હાંશીયારીની જરૂર છે, મ્હારી બાઇ! છેકરીઓની મા થંઋતે આમ શુ બાધાઓને ભરાંસે બેસી રહી છુ ?! - ખાનામાંનાં પેસેન્જરેના ગડબડાટ આ વાતથી આછા થયાને ઘણાખરાનું ધ્યાન સમરથના ખ્યાન તરફ ખેચાયું.
“ મને કઇ રસ્તા સુજતા નથી. છેવટ આ છેડીઆને લઇને કૂવામાં પડુ એમ થાય છે. જ્યાં પૂછાવ્યુ ત્યાં “ કન્યાને બતાવા ” એમ સામેથી હેવરાવે છે અને છેડી તા આવી ! ! એના બાપ બિચારા સુરતમાં ઇધર ઉધર છેકરાં ભણાવે છે અને આવા વ્યવહારમાં પૂરું સમજતા નથી. ”
સમર્થ—તેમાં આટલાં ગભરાઓ છે થા માટે ? હેાંશીયારી હેાય—સાહસ હેાય— ધીરજ હાય તા છેાડીને વર મળવાજ જોઇએ!
rr
પણ તમારા જેટલી હિમત અમારે લાવવી ક્યાંથી ? !
સમરથ—જીએ, આ હેાટી છેાડી કાળી છે ખરીને ! અને એને વરનાં મા બાપ જોવા માગે છે ! વારૂ તેા તેને એક ઉપાય છે. મ્હાંપુર લગાડવાનેા પાઉડર તમે જાણા છે? તેને પી*કપાઉડર કહે છે. તે પૈસાના લાવવા—કત એ પૈસાના—
..
અરે, પણ અમને તે વળી ક્યાં મળે ? અમરૂં ગામ કઇ હું મ્હાટુ નથી..” સમરથ—તમે સાંભળ્યા તા ખરા! ગભરાએ છે. કેમ ? પાઉડર ન નળે તેા માટીથી લીંપેલી ભીંત હેયને તેના ઉપર ખડી લગાવેલી હાય તે જરા તેનુ મ્હાં ધેાઈ ધીમેધીમે તે

Page #33

ફાઈબા.
યુ-અગર ખડી લગાવવી ! બહુ ધીમે હૈ ! જોરથી નહીં!– અને તે ભીંત માટીછાણની ન હોય–તેનાપર ચુને હોય હાઈટવોશ કરેલું હોય અગર છેવટ ખડી લગાવેલી હેવી જોઈએ. , “ પણ તે તે મહાપર તુત દેખાઈ આવે તેનું કેમ?”
સમરથ–અરે, પણ તમે ધીરજ રાખી સાંભળો તો ખરા ? હારી છોડીઓમાંથી ત્રણ કાળી જ હતી-- કે આટલી કાળી તે નહીં જ ! પણ તે બધી તેવી જ રીતે પસાર કરાવી, આતે તમે નાતનાં એટલે સલાહ આપું છું. કન્યાને દેખાડવાને વખન સંધ્યાકાળને રાખ એટલે માત્ર બતીના પ્રકાશમાં રૂ૫ ખુબ ખીલશે. તમે નાટકના છોકરાઓને નાચતાં જુઓ છે તે બધાં શું રાત્રે દેખાય છે તેવા સ્વરૂપવાન હોય છે? નહીં જ! વારૂ, એ જાણે થયું રંગનું પછી કપડાં ! તેમાં છેલ્લામાં છેલ્લી ફેશનનાં પોલકાથી એને એવી અચછી રીત્યે મઢી લેવી કે જેનાર તો અંજાઈ જ જાય. વારૂ, “ મી. કોલેસાબ ” નામને ફોટોગ્રાફર છે-સુરતમાં રહે છે વખતે મુંબઈ પણ રહે છે તે ફેટોગ્રાફમાં કોયલને પણ બગલું બનાવી મૂકે છે, બલું સમજ્યાં ? તેની પાસે આ છોકરીની છબી પડાવવી. ને પ્રથમથી તે છબી તેને સાસરે મોકલી દેવી ! બસ પત્યું. વારૂ, જ્યારે જોવા મળે ત્યારે તમારે સાથે જ રહેવું, ને “ તું કંઈ ભણી છે?” એ જે પ્રશ્ન સાસરીયાંમાંથી કોઈ પૂછે—હવે તે તેવાજ પ્રશ્નો પુછે છે–તે ચોપડીઓનાં નામની એક મહેદી લાંબી યાદી તેને હેડે કરાવવી સમજ્યાં ? આ છોકરી ગાડી જેવી શું હસ્યા કરે છે ત્યાં ખાસ કરીને તે વખતે તે હસવું નહી જ ! વ તારું નામ શું છે? છોકરી ? ”
છોકરી શરમાઈને નીચું જોઈ જ રહી. એટલે તેની માએ ઉપાડ્યું.
એને શું પૂછે છે? એનું નામ પણ એના રૂપ જેવું જ પડી ગયું છે-એનું નામ ઉજમડી !”
સમરથ–છટ ! છટ ! છટ !
ચૌદમી સદીનું નામ એનું નામ પણ ફેરવી નાખો, એનું નામ એનું ના–આ–આ મ બસ ! ચંદ્રાનના આજથી રાખે ! જુઓ આટલું કરવું. પછી જોઈ લો કે તે પસાર થાય છે કે નહીં !
અરે, બહેન જે તે પસાર થાય તે તમને તે હું દેશની પેઠે પૂછું !
“હવે ક્યાં પૂજવા આવશો? આ ભરૂચ સ્ટેશન આવ્યું. ત્યાં હું તે ઉતરીશ. રસ્તે -જતાં ચાલતાં પણ કોઈ ઉપર ઉપકાર થાય તો ઠીક ચંદ્રાનના પાસ થાય તે મહને યાદ કરો મહારું નામ સમરથ!- - -
- કીકાની સમરથ ફેઇ ભરૂચ ઉતરી પડ્યાં ત્યાંથી બીજે રોજ પાલીતાણે ગયાં. એક છોડી ત્યાં પરણાવી હતી ને તેને સુવાવડ આવવાની હતી. પાલીતાણામાં તેમને બે મહિના રોકાવું પડયું. પુનમચંદને ઘેરથી કીકાના લગન ઉપર આવી પહોંચવા મતલબના બે ત્રણ તાર ભરૂચ ગયાને ત્યાંથી અટકી પડ્યા. કૈટરીની ટીકીટ તે શિક્ષકના કબજામાં હતી તેથી તે દેડી પહેર્યો અને ટીકીટ બતાવી નાણાં લઈ મુંબઈ જ રહ્યો હતો. ઉજમ ઉર્ફે ચંદ્ર

Page #34

૬૪
શ્રાવિકા સુધ .
નનાની માએ સમરથના શીખવ્યા મુજબ પાર્ટ ભજવી ચંદ્રાનનાને પસાર કરાવી લગ્ન કરાવી દીધાં!
- પાલીતાણા સુધી છેવટને એક તાર આવવા પામ્યું એટલે સમરથ દેડતી આવી કી પરણીને આવ્યો તેજ રોજ–જાન સાથે તે પણ આવી પહોંચી. અને હાથમાં કન્યાને" મેટ આપવાની સારી સરખી વિટિ લઈ કન્યાનું મહે-જેવા જતાં જ ચમકીને બોલી
“હાય ! હાય !!” આ પેલી રડ ગાડીમાં મળી હતી તે છોકરી ઉજમ !!! અરે રે! દુનીયામાં ઉપકાર કરતાં પણ આવું થાય છે?
એક વધારે અજાયબી! પિતાની જાતને જાણીને કીકાને શીખવવા માટે રાખેલ શિક્ષક હૈટરીના પૈસા લઈ મુંબઈ જ રહ્યો હતો તે ઉજમ ઉ| ચંદ્રાનનાને બાપ નીક
! તેને ખબર મળતાં તે સુરત આવ્યો, અને બેઉ કુટુંબે નાણાં સરખે ભાગે વહે લઈ સમાધાન કર્યું. ચંદ્રનનાને પરણ્યા પછી ભણવા નિશાળે મૂકવી પડી.
| (સંપૂર્ણ.)
છેવટના ત્રણ માસમાં મળેલી મદદ.
શે. મોતીચંદ હેમચંદ તરફથી. ૧ થાળી ૨ પ્યાલા. ૧ વાડકો ૧ લેટે ૧ રકબી. શેઠ તલકચંદ જવેરચંદ તરફથી. ૧ તપેલી. શેઠ. સાકરચંદ મેતીચંદ તરફથી. રૂ૧૫ર ) ના ના વાસણો આવ્યાં હા. બહેન સરસ્વતી બહેન લાવ્યા. ૧પા-) પતળનું તપેલું નં. ૧ પણ પીતળના ખુમચા. ૧૦). વાડકા. - ૧૩ા) , તપેલી. ૧૩ , પ્યાલા. પા લેટા. ૩ ) છીંબાં. કાત્રિ તાંબાને ચારણે નં. ૨ ગાત્રા પીતળની તાંબડી નં. ૧ ૧૬) તાંબાનું બેડું નં. ૧
૩માત્ર વાસણની કલાઈ કરાવી, રૂ. ૧૦૮) બુરાનપુરમાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા સમયે ત્યાના સંધ તરફથી ૧૦૦)
રૂપીઆ ગં. સ્વ. બહેન હીરાકુવર લાવ્યા છે.

Page #35

છેવટના ત્રણ માસમાં મળેલી મદદ
, ૨૦૧૭ના માંગરોળમાં શેઠ તુલસીદાસ મનજી કરાણીને ત્યાં લગ્ન પ્રસંગે આ આશ્રમની
વ્યવસ્થાપિકાને જવાનું થયું હતું ત્યારે બે સભાઓ મેળવવામાં આવી હતી. એક પુરૂષો માટે અને બીજી સ્ત્રીઓ માટે. તે પ્રસંગે શ્રીયુત વાડીલાલ મેડતીલાલ શાહ તથા રા. શિવજીભાઈ દેવશીભાઈ તથા મી. રાયચુરાએ શ્રી જૈનવનિતા વિશ્રામના સંબંધમાં ઘણાં અસરકારક વ્યાખ્યાને કર્યા હતાં, જેના પરિણામે આને શરે બે હજાર રૂપીઆ મળ્યાં હતા. તેમાં રૂપીઆ ૬૫૦ શેઠ તુલસીદાસ મેનજી. તથા તેમના સંબંધીઓ તરફથી મળ્યા હતા રૂ. ૧૦૧) શ્રીયુત વાડીલાલ ભાતીલાલ શાહે તે પ્રસંગે ભર્યા હતા. એક મુસલમાન ગૃહસ્થે રૂ. ૨) આ કુંડમાં ભર્યા હતા, જે એક જૈનબંધુએ રૂ. ૫૧) આપી ખરીદ કર્યા હતા. બાકીના રૂપીઆ ત્યાંના જૈન બંધુઓ તથા બહેનો તરફથી મળ ! હતા. એકંદરે પુરૂષા તરફથી
રૂ. ૧૧૬ ૬) આવ્યા હતા અને બહેના તરફથી રૂ. ૮૪છા આવ્યા હતા. રૂ. ૭૫) શા. નાગજી અમરસી કલીકાટવાળા (રહેવાશી કર છે માંડવીના)નાં પત્ની સા. સ્ટ્રેન
અમરતભાઈ તરફથી આવ્યા છે. તેમણે રૂ. ૭૫) ની રકમ દશ વર્ષ સુધી આ
પવા કબુલ્યું છે. - રૂ. ૧૦૦) અમદાવાદના શા. ભાયચંદ ઝવેરચંદ તરફ થી તેમની એસ્ટેટના રીસીવર વકીલ
ચીમનલાલ નથુભાઈ તથા શા. રમણલાલ નાથાલાલ તરફ થી આવ્યા તે. રૂ. ૧૧) શા ઘેલાભાઈ મહાસુખરામ શ તિનાથની પાળ અમદાવાદ. ). ૨, ૫) શા. ગીરધર પરસાતમ રામજી મંદીરની પાળની સામે. હા. બાલાભાઈ, ૨. ૫) શેઠ મોહનલાલ મનસુખરામ. શાંતિનાથની પાળ. રૂ. ૨૫) બહેન શીવકાર હરખચંદ તરફથી. રૂ. ૫) બ્લેન જવલ વધમાન તરફથી રૂ. ૧૫) એક બાઈ તરફથી રૂ. ૫) મીઠાંબાઈ ખેતશી. રૂ. ૭) વાડીલાલ નગીનદાસ અમદાવાદવાળા.
લી. વ્યવસ્થાપિકા. જૈન વનિતાવિશ્રામ સુરત,
नैन वनिता विश्रामनी मुलाकात लेनाराना अभिप्रायो.
मुनिराजश्री तिलक विजयजीनो अभिप्राय. आज सुवरके नव बजे श्री जैन वनिता विश्रामको देखनेका प्रसंग मीला यहां पर रहेने वाली बालीकाओने सुंदर रागसे कीतने एक भक्ति तथा प्रभु प्रार्थना के काव्य सुणायेथे. यह वनिता विश्राम अभीतक छोटे पाये पर है, इस्मे कन्याओ तथा विधवाओको रख्खा जाता है, तथा ऊन्हे खाने पीनेका ऊपरांत शिक्षण और धार्मिक ज्ञान प्राप्त करनेका इस संस्थामे अच्छा प्रबंध है. दुःखी या विधवाए यदी

Page #36
REC4 इस आश्रममें रहकर शुशिक्षित बने ओर धर्मका अच्छा अभ्यास करे तो उन्हो का जीवन बहुत ऊच ऊत्तम बन शंकता है. ऊनके समयका सदुपयोग और वे अपने शानसे दुसरी व्हेनोका कल्याण कर शके यहां पर सधवा व्हेनोको भी रखनेके लीये अच्छा प्रबंध है. छोटी व्हेनोको बचपणसे भी अच्छे श्रेष्ठ संस्कार डालनेकी जो यह योजना है सो अतीव प्रशंसनीय है. इस संस्थाका लाभ विषेश व्हेनोको मीले इस लीये इस संस्थाको ऊंच पायेपर लानेकी परम आवश्यकता है। और इस्मे जैन बन्धुओको खास मददं करनेकी जरुरत है, योंकी इस प्रकार स्त्री सुधारके लीये जैनोमे यह एकही संस्था है. इस प्रसंगमे व्हेनो और बालीकाओंको मेरी तरफसे स्त्रीशिक्षणके विषयमें कुच्छ उपदेश देनेमे आयाथा. इस संस्था के कार्य वाहकोमें व्हेन रुकिमणी व्हेन हार्दीक ऊत्साहसे भाग लेती है. मेरी आशा हैकी दुसरी व्हेने तथा बन्धु एसे प्रशस्त कार्यकी तरफ अमीदृष्टी रखकर उसे अधिक संगीन बनानेका प्रयत्न करेंगे. -दा: मुनि तिलकविजयजी. पंजाबी. ता. 19-1-20. શા, નાગજી અમરશી કલીકેટ (મલબાર) વાળા તેની ઘરવાળા અમૃત સાથે આ જૈન વનિતા વિશ્રામમાં સં', 1976 ના ચૈત્ર વદ 10 વાર સામેના દિવસે આવેલા. આ આશ્રમમાં રહેલો વિધવા બ્લેન તથા બાળા ઓ ની રહેણી કરણી, રીતભાત, સભ્યતા જોઈ ઘણે સતિષ પામ્યા છીએ. બાળાઓના મીલન સ્વભાવ, વિવેક બુવહારિક અને ધાર્મિક નાનની પરીક્ષા સંભાષણું ગદ્યપદ્યમાં ચાલેલ તેથી અમેને ઘણાજ સંતોષ થયા છે. આ ખાતાને ઉત્તેજનની ધણી જરૂર છે. તે સખી ગૃહસ્થા યથાશક્તિ કરતા રહેશે તે આગળ જતાં આ ખાતું” ઘણું કામ કરી બતાવો. કારણ કે આ ખાતાના કાર્ય વાહક ટ્વેના રૂકમણી હેન વગેરેએ તન, મન, ધનને ઘણે ભાગ આપેલ છે અને આપે છે. આ ખાતાની કાર્ય પદ્ધતિ વાંચેલ, વળી અત્રે આવી નજરે જોવાથી અમેને ધણાજ સતીષ થા છે, અને આ ખાતું દિન પ્રતિદિન સારી પાયરી ચઢશે, એવી પૂરણ શ્રદ્ધાં થવાથી 5 સાલ દશ સુધી દર સાલે રૂ. 75) પંચોતેર આપવા, અને મારા ઘરવાળા અમૃતનું નામ આ ખાતાના મેમ્બર તરીકે નોંધાવ્યું છે, અને પહેલા વરસના રૂ. 75) પંચાતર માજરાજ રોકડા આપ્યા છે. त 1475 ना चैत्र 110 वार नाम ता, 30--20. नाग अभशा