Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ R 2125 zarIra kA rUpa aura karma ( eka vaijJAnika vivecanA ) lekhaka ananta prasAda jaina "lokapAla" bI0esa-sI. (iMjiniyariMga) akhila vizva jaina mizana alIgaMja, eTA, uttarapradeza ke lie saMyojaka-paTanA kendra ne prakAzita kiyA prathamavAra paTanA 17 mArca, 1953 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya "jIvana aura * vizva ke parivartanoM kA rahasya' zIrSaka merA lekha (akTUbara-navambara, 1646 ke) "anekAnta' meM prakAzita ho cukA thaa| usImeM kI eka kamI kI AMzika pUrtisvarUpa yaha lekha-"zarIra kA rUpa aura karma' likhA gyaa| naba taka "anekAnta" * kA prakAzana sahasA banda ho jAne para "jaina siddhAnta bhAskara" ke sampAdaka kA patra koI lekha bhejane ke lie milaa| maiMne yahI lekha unake pAsa bheja diyA jo "bhAskara" ke jUna 1950 ke aMka meM prakAzita huaa| uparokta donoM lekha saMkSepa meM Adhunika vijJAna kI prANavika yA paramANavika vicAra dhArA (Atomic or Electronic Theory) me mela rakhate hue jainiyoM ke "karma siddhAnta" (Karma Philosophy) ko pUrNa rUpa se siddha karate haiN| vidvAnoM kA kartavya hai ki isa viSaya kA aura adhika vivecanA tathA khoja DhUr3ha dvArA saMsAra meM hara zrAdhunika upAyoM se vyApaka pracAra kreN| isI dhyeya ko lekara karIba do varSa hue maiMne isI viSaya para eka pustaka aMgarejI meM bhI likhA para vaha vizeSa kAraNoM se abhI taka phAila meM hI par3A huA hai, prakAzita nahIM ho skaa| ___ saMsAra meM zuddha jAnakArI (jJAna) kA bar3A abhAva hai| usameM bhI pramAda aura dharmA dhatA ne aura gajaba kara rakhA hai / saMbhavataH isa choTe se lekha"zarIra kA rUpa aura karma" se sacce jJAna ke jijJAsuoM kA kucha samAdhAna ho sake aisA vicAra kara ise thor3e saMzodhana ke sAtha punaH pustaka rUpa meM prakAzita kiyA gayA, AzA hai yaha vidvAnoM kA dhyAna AkarSita kregaa| ananta prasAda jaina devendra nAtha dAsa lena paTanA-4 tA0 17-3-53 * aba punaH prakAzita hone lagA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra kA rUpa aura varma (eka vaijJAnika vivecana) [ lekhaka :-ananta prasAda jaina, B.Sc. (Eng.)] kisI vastu kA bAhyAkAra maulIkyUloM kA eka mahAna samudAya, saMgaThana yA ekatrIkaraNa hai| maulIkyUla hI kisI vastu kA choTA-se-choTA vaha avibhAjya bhAga hai, jisameM vastu ke sAre guNa pUrNarUpa se vidyamAna rahate haiN| ye choTe-choTe maulIkyUla milakara piNDarUpa ho kisI vastu ke AkAra aura rUpa kA nirmANa karate haiN| maulIkyUla ko jaina zAstroM meM "vargaNA" nAma diyA gayA hai| molIkyUloM ko hI guNa aura prabhAva ke anusAra vibhinna vargoM meM vibhAjita karane se "vargaNA" kahA gayA hai| eTama (Atom, mUlaskaMdha yA mUlasaMgha) bhI eka prAraMbhika prakAra kI vargaNA hI hai| ilekTrana, proTana aura nyUTana ityAdi ko jo eTama yA maulIkyUla kA sRjana yA nirmANa karate haiM hama aMgrejI meM "electric particles" aura hindI meM "vidyu takaNa" kaha sakate haiN| inhI 'vidyu takaNoM' ko "paramANu" bhI kahate haiN| jaina zAstroM meM inakA ekamAtra nAma "pudgala" rakhA gayA hai| ina "pudgalo" ke milane se "vargaNAe~" banatI haiN| hara eka maulIkyUla ( Molecule ) kA guNa, asara prakRti yA prabhAva saba usako AMtarika saMgaThana evaM banAvaTa ke Upara nirbhara karate haiN| kisI bhI vastu ke kisI aiTama yA maulIkyUla ke andara ilekTrana (Electron), proTana (Proton) aura nyUTana (Neutron) ityAdi paramANuoM kI kamaveza saMkhyA evaM pArasparika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ( 2 ) milAvaTa, sthiti, mela athavA saMgaThana eka vizeSa nizcita rUpa meM hI hote haiN| inameM se kisI eka meM bhI pharka par3a jAne se yA kama-veza hone yA jarA bhI idhara udhara hone se usa maulIkyUla ke guNa asara, aura prakRti saba meM tabadIlI A jAtI hai| vaha maulIkyUla usa vastu kA maulokyUla na raha kara dUsarI vastu ke maulIkyUla meM parivartita ho jAtA hai / maulIkyUla vargaNA kA parivartana honA hI vastu kA parivartana honA hai| eka vargaNA ke andara vibhinna pudgaloM kI saMkhyA, unakA sthAna, unakI ApasI dUrI evaM saMgaThana Adi saba kucha nizcita hotA hai| inhIM kI samAnatA ke Upara vastuoM ke guNoM kI samAnatA evaM viSamatA ke Upara vastuoM kI viSamatA nirbhara rahatI hai| kisI bhI vargaNA ke andara kisI bhI uparokta kathita vyorA meM kisI eka meM bhI jarA bhI hera-phera hone se vargaNA meM parivartana hokara usake guNa, prabhAva, rUpa, prakRti (Properties, Characteristics and nature) saba meM parivartana ho jAtA hai aura vastu badala kara dUsarI vastu ho jAtI hai| yaha bAta, sthiti aura krama Adhunika rasAyana vijJAna (Chemistry) dvArA pUrNarUpa se siddha, sthApita evaM digdarzita ho cukI hai aura roja hI vyavahAra tathA kriyAprakriyAoM meM dekhane meM AtI hai| ___hara eka krisTala ke rUpa, guNa raMga vagairaha usakI vargaNAoM kI banAvaTa ke Upara hI nirbhara karate haiN| krisTala hI kyoM, saMsAra kI sArI vastuoM ke rUpa aura guNAdika kI vibhinnatA kA kAraNa bhI unako banAne vAle maulIkyUloM (vargaNAoM) kI banAvaTa kI vibhinnatA hI hai| saMsAra meM jitane prakAra, kisma yA taraha kI vastue~ haiM utanI hI saMkhyA vargaNAoM ke prakAroM kI bhI haiN| ye asaMkhya, agaNita aura anaMta haiN| kisI bhI jIva kA zarIra anaMta prakAra kI vargaNAoM (molecules of matter) kI anaMtAnaMta saMkhyAoM kA sammilita saMgaThana, samudAya yA saMgha hai| mAnava kA zarIra to sabase adhika vicitra hone se isako banAne vAlI "vargaNAoM" (classified Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ molecules) kI vividhatA sabase adhika aura saMkhyAtIta hai| kisI vastu kI Antarika banAvaTa ke Upara hI usakA rUpa, guNa aura kriyA-prakriyA ityAdi nirbhara karate haiN| manuSya zarIra ke lie bhI yaha bAta utanI hI dRr3hatA evaM satyatA ke sAtha lAgU hai jitanI ki kisI dUsarI bejAna vastu (chemical substance) ke saath| vijalI vAle yantra apanI banAvaTa kI vibhinnatA, choTAI-bar3AI, rUpa, AkAra, aMdarUnI aMga pratyaMga kA gaThana evaM hara eka choTe-moTe vibheda ke anusAra hI bhinna-bhinna kArya saMpAdana karate haiN| vidyuta zakti yA vijalI kA pravAha saba meM eka hI taraha kA hotA hai| kevala banAvaTa kI vibhinnatA ke kAraNa hI kArya, asara evaM vyavahAra alaga-alaga vibhinnatA lie hue hote haiN| sTIma yA bhApa se calane vAle yantroM aura mazInoM ke sAtha bhI yahI bAta hai| bijalI yA sTIma (bhApa) svayaM kucha nahIM karate na unake yantra hI svayaM akele kucha karate haiM--para yantra aura zakti donoM ke saMyoga se hI saba kucha hone lagatA hai| AtmA aura zarIra ke sAtha bhI yahI bAta hai| yadi kisI pAnI se bhare ghar3e meM eka choTA cheda kiyA jAya to pAnI patalI dhAra meM eka cheda se hI niklegaa| cheda yadi bar3A kara diyA jAya to dhAra moTI ho jAyagI aura yadi kaI cheda kara die jAyaM to unake anusAra hI moTI patalI pAnI kI dhArAeM utanI hI saMkhyA meM nikleNgii| kisI cheda meM aisI "ToMTI" lagAdeM jisase Ter3hI yA dUra taka jAne vAlI yA kisI bhI dUsarI taraha kI dhArA jaisI cAheM nikalatI ho to yaha usa ToMTI kI banAkTa aura ghar3e meM yukta karane ke tarIke ke Upara nirbhara karatI hai, ityaadi| yadi eka manuSya ko kisI jAnavara kI khAla meM isa taraha banda kara diyA jAya ki usake hAtha paira khAla ke hAtha paira kI jagahoM meM ho to usa manuSya kI cAlaapanI na raha kara usa jAnavara kI hI samAnatA karegI, jisakI khAla hogii| eka baila kA zarIra aisA hai ki sajIva hone para vaha eka khAsa taraha ke hI karma kara sakatA hai, dUsare taraha ke nhiiN| yahI bAta dUsare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnavaroM yA jIvoM ke sAtha bhI hai| eka pakSI ke paMkha yadi kamajora haiM to vaha adhika nahIM ur3a sakatA hai| jisa vyakti kI bAheM majabUta hoMgI vaha adhika bojha uThA sakatA hai banisvata usa manuSya ke jisakI bAheM kamajora hoNgii| manuSya kI hara eka zArIrika kriyA usake avayavoM kI banAvaTa ke Upara hI nirbhara karatI hai| jisa avayava yA aMga yA bhAga kA jaisA saMgaThana hogA usa avayava dvArA usI anusAra kArya hogaa| eka laMgar3e se kisI zuddha paira vAle ke samAna sIdhA calanA nahIM ho sktaa| jisa aMga meM kamI hogI usakA asara usa aMga ke saMcAlana aura kriyA kalApa para pUrNa rUpa se dRSTigocara hogaa| ye aMga kyA haiM ? ye sabhI "vargaNAoM" ke samUha dvArA hI nirmita haiM-vargaNAoM kA saMgaThana jaisA huA inakI banAvaTa, rUpa aura guNa-karma meM bhI vaisI hI vizeSatA A gii| yaha bAta anyathA kaise ho sakatI hai kamajorapanA yA sazaktapanA ityAdi bhI vargaNAoM kI banAvaTa ke anusAra hI hote haiM, kama-veza yA jaise bhI hoN| yahA~ to kevala do eka jAnavaroM kA dRSTAnta diyaa| kisI bhI jIvadhArI ke zarIra kI banAvaTa usakI kriyAoM aura cAla-DhAla (movements) ko sImita kara detI hai| eka aura udAharaNa lIjie-thor3I dera ke lie yadi mAna liyA jAya ki kisI ghor3e ke murde zarIra meM kisI mAnava kI AtmA kA saMcAra kisI prakAra kara diyA gayA to kyA vaha punaH jI uThane para ghor3e ke kArya yA karma hI karegA ki manuSya ke ? uttara ekadama sIdhA hai ki usake zarIra kI banAvaTa aura gaThana ho aise haiM ki vaha mAnavocita kucha kara hI nahIM sakatA, usase to kevala ghor3e ke hI karma hoNge| yadi thor3I dera ke lie yaha bhI mAna liyA jAya ki jo manuSya jIva usa meM ghusA usakA mana evaM buddhi bhI jyoM kI tyoM hai taba bhI kevala samajhadArI meM kucha vizeSatA A sakatI hai para aMgoM kA halana-calana yA unase hone vAle kAma to ve hI hoMge jo usa ghor3e ke zarIra dvArA saMbhava hai| jaise baila aura ghor3e ke aMga saMcAlana, kArya kalApa, svabhAva ityAdi . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ unake zarIroM kI banAvaToM ke anurUpa hI hote haiM usI taraha kisI dUsare pazu jaise kuttA, billI, hirana athavA koI pakSI, choTe-choTe kITa pataMga, per3a paudhe ityAdi sabhI alaga-alaga apane-apane aMgoM kI banAvaTa yA zarIra kI rUpa rekhA AkRti aura gaThana ke anusAra hI karma kara sakate haiM aura isI kAraNa haraeka kA alaga-alaga nizci svabhAva hai| manuSya zarIra meM bhI avayavoM kI banAvaTa tathA mana, buddhi ityAdi kI vargaNA-nirmita rUparekhA ke Upara hI kisI bhI vyakti ke kArya saMpAdana kI zakti, yogyatA, kSamatA evaM taura-tarIkA yA usa avayava aura aMgopAMga ke halana-calana nirbhara karate haiN| kinhIM bhI do vyakti kI bhItarI yA bAharI samAnatA unakI vargaNAoM ke saMgaThana kI samAnatA ke kAraNa hI hai| koI do mAnava jitane-jitane eka dUsare ke samAna hoMge unakI hara eka bAteM, kArya-kalApa, AcAra vyavahAra ityAdi saba usI parimANa meM samAna yA prAsamAna hoNge| bAharI rUpa aura AkRti aMdarUnI banAvaToM se bhinna nhiiN| saba eka dUsare ke phalasvarUpa eka dUsare meM . "guNa-guNI" kI taraha eka haiN| isameM apavAda (exception) kI guMjAiza nhiiN| prakRti ke niyamoM yA kAryoM meM apavAda nahIM hote; vahAM to saba kucha svAbhAvika aura nizcita rUpa se hI ghaTita hotA hai| zarIra ko banAne vAlI "vargaNAoM" ke atirikta 'mana' (Mind) 'aura mastiSka (Brain) kI "vargaNAe" bhI alaga hotI haiM aura unakI apanI vizeSatAe~ aura guNa bhI apane vizeSa taura ke hote haiN| ina "manovargaNAoM" kI banAvaTa ke anusAra hI "mAnava-mana" kI harakateM, manodeza meM halana calana yA mana kI hara eka bAteM, vicAra yA kAma hote hai| "paddhala" to nirjIva hai aura pudagala kI racanA bhI nirjIva hI hai| svayaM vijalI ke yantroM kI taraha ye racanAe~ kucha nahIM kara sakatIM, jabaki unameM vidyutapravAha yA jIvana na ho| vidyu tayantroM meM aura mAnava zarIra meM bheda kevala yaha hai ki ina yantroM kA nirmANa karake unameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bijalI kA pravAha jArI kiyA jAtA hai jabaki mAnava zarIra meM AtmA yA jIvanI zakti aura zarIra sAtha-hI-sAtha AraMbha se hI rahate haiM aura zarIra kA parivartana sarvadA sAtha-sAtha hI hotA rahatA hai| hrAsa yA vRddhi bhI sAtha-hI-sAtha hotI hai| isase hama donoM ko alaga-alaga anubhUta nahIM kara paate| kevala mRtyu ke samaya hI aisA lagatA hai ki sAre zarIra kI banAvaTa jyoM-kI-tyoM hote hue bhI jo cAlU zakti thI vaha aba nahIM rhii| jaise bijalI ke calate yantra se bijalI kA AvAgamana haTA liyA jAya to vaha yantra eka dama kArya baMda kara degaa| phira bhI bijalI kA yantra sthira yA sthAyI dIkhatA hai jabaki hAr3a-mAMsa kA banA zarIra turanta sar3ane galane lagatA hai| ina hAr3a-mAMsa ko nirmANa karane vAlI vargaNAoM kA asara evaM guNa hI aisA hai jisake kAraNa yaha saba hotA hai / hAr3a-mAMsa hI kyoM, nirjIva dhAtuoM aura rasAyana (Chemicals) ke sAtha bhI aisI kitanI vastue haiM jo jaldI naSTa hone vAlI (perishable) hotI haiM aura kucha kAphI sthaayii| mAnava zarIra jina dhAtuoM aura rasAyanoM se banA hai unakI banAvaTa aisI hai ki vAyu (Atmosphere) kI vargaNAoM ke sAtha mila kara jIvana rahane para unameM parivartana cAlU / rahatA hai jaba ki jIvana rahita ho jAne para ve hI aisI vastuoM meM pariNata ho jAtI haiM jinheM hama durgandhimaya yA sar3A galA kahate haiN| para hotA saba kucha vargaNAoM kI banAvaTa, ApasI kriyA-prakriyA evaM guNa ityAdi ke kAraNa hI hai| yaha saba kucha svAbhAvika rUpa se apane Apa hI ApasI kriyA-prakriyA dvArA hotA hai| ____ manuSya kA 'mana' aura 'zarIra' hI manuSya ke svabhAva ko nirmita yA nizcita karate haiN| mana kI gati aura halana-calana evaM zarIra kI gati aura halana-calana ke dvArA hI manuSya kA prAcAra, vyavahAra, kriyAkalApa, cAla-calana, kAryakrama, acchAI-burAI, sAdhutA-duSTatA, zAMtatAtIvratA, dhairyatA, avyavasthitatA, krodha, kSamA, vaira-mela, haMsI-dukha, prasannatA-avasAda, miSThatA-kaTutA ityAdi saba kucha banate yA hote haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) mana evaM zarIra kI gati aura halana calana unako nirmANa karane vAlI vargaNAoM ke saMgaThana aura vargaNAnirmita rUparekhA para hI nirbhara karate haiM 1 1 saMsAra meM jitane manuSya haiM unake svabhAva, bolacAla, AcAra vyavahAra, likhanA par3hanA mAnasika saMcaraNa, kriyAkalApa aura unakA saba kucha eka dUsare se bhinna hai 1 manuSya jo kucha jaba bhI karatA hai vaha vargaNAoM kI banAI rUpa rekhA kI vizeSatA dvArA sImita evaM vaddha jIvanI zakti dvArA saMcAlita hotA huA hI karatA hai / eka manuSya kA rUya, zakla sUrata, sundaratA - kurUpatA, svasthatA, svabhAva kI acchAI, burAI ityAdi saba kucha usake zarIra aura mana ko nirmANa karane vAlI vargaNAoM dvArA nirmita aura eka khAsa taraha kAhI hotA hai / koI manuSya jo kucha bhI karatA hai usake atirikta vaha dUsarA kara hI nahIM sakatA / sA~pa ke zarIra kI vargaNAoM kA nirmANa hI aisA hai ki jo kucha bhojana karegA usameM se viSa bhI avazya taiyAra hogA / gAya jo kucha khAyagI usameM se dUdha bhI avazya taiyAra hogA / zarIra aura mana kA anyonyAzraya saMbaMdha hai / mana aura mastiSka bhI zarIra ke hI bhAga haiM / gAya jaba taka bacce vAlI rahatI hai tabhI taka dUdha detI hai 1 bAda meM vahI bhojana usake andara jAne para bhI dUdha nahIM utpanna karatA sabakA parivartana hotA rahatA hai / khAnapAna dvArA yA prakAza kiraNoM dvArA yA zvAsocchvAsa ityAdi dvArA bAhara se vargaNAtroM kA samUha hamAre zarIra ke andara jAtA rahatA hai vahA~ vidyamAna vargaNAoM se mila bichur3a kara kiyA - prakriyA dvArA saba kucha banatA badalatA rahatA hai / ataH manuSya kA svabhAva, rIti-nIti yA bAtavyavahAra badalane ke lie usako banAne vAlI vargaNAtroM meM parivartana Avazyaka hai I manuSya jo kucha socatA, vicAratA, dekhatA yA karatA hai, unase bhI AMtarika vargaNAoM ke saMgaThana meM parivartana hote rahate haiM / kisI manuSya kA prabhAva, vyaktitva, aura svabhAva ityAdi kI vicitratA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saba kucha vargaNAoM kI banAvaTa para hI avalambita hone se usake zarIra kI banAvaTa, rUpa rekhA yA saba kucha usakA nizcita aura abhinna rUpa se eka dUsare se saMbaMdhita hai| itanA hI nahIM kisI vyakti ke hara eka aMga yA aMga ke choTe-se-choTe bhAga kI banAvaTa yA rUpa rekhA bhI usake vyaktitva ityAdi kA pUrNa paricAyaka hai| kisI ke nAkhUna mAtra yA aMguliyAM yA hAtha dekhakara hI koI jJAnavAna usake vAre meM saba kucha batalA sakatA hai| kisI kI likhAvaTa dekha kara yA AvAja sunakara usake bAre meM isa vidyA kA jAnakAra yA anubhavI usake sambandha kI sabhI bAteM batalA sakatA hai| kisI ke rUpa prAkRti kI vibhinnatA ke sAtha hI usakA svabhAva, prabhAva socanA, vicAranA, bAta vyavahAra, cAla calana, likhanA par3hanA ityAdi saba kucha vibhinna hotA hai| hara vastu yA zarIra se agaNita rUpa meM ajasra pravAha pudgaloM kA nikalatA rahatA hai jo eka dUsare ke zarIra meM ghusa kara Apasa meM eka dUsare para prabhAva DAlatA rahatA hai| aisI vargaNAe bhI nikalatI haiM jinakI zakla sUrata hUbahU usI taraha kI hotI hai jisa vastu yA deha se ve nikalatI haiM aura jaba ye hI vargaNAeM hamAre netroM meM ghusatI haiM to vahA~ apanI praticchAyA se kisI vastu yA sattA yA zarIra kI rUparekhA, AkRtiyoM, raMga vagairaha kA AbhAsa karAtI haiM / pratibiMboM kA jJAna bhI isI taraha hotA hai| hara eka mAnava ke zarIra se usa mAnaba kI AkRti kI nikalane vAlI vargaNAeM kevala rUpa rekhA hI nahIM banAtIM balki usa mAnava ke guNa svabhAva ko bhI lie rahatI haiM, jinakA asara bAharI saMsAra para usI anusAra par3atA hai| satpuruSa kA bhalA aura nimnakarmI kA nimna / itanA hI nahIM hama jaisA jisa vastu yA zarIra yA pratichavi kA dhyAna karate haiM hamAre andara vaisI hI usI anurUpa vargaNAeM nirmita hotI haiM jo bAhara bhI nikalatI haiM aura apane andara bhI prabhAva DAlatI haiMzubha darzana yA acche logoM aura vastuoM kI mUrtiyAM yA chavi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) citra dekhanA aura dhyAna karanA zubhotkAraka hai| itanA hI nahIM jaba koI vyakti kisI vizeSa vastu yA vyakti ke rUpa kA dhyAna karatA hai to vargaNAoM kA usI rUpa meM nirmANa hokara hamAre andara una rUpAkRtiyoM kA bhAna karAtA hai| preta yA bhUta bAdhA bhI isI kriyA (Phenomena) ke phalasvarUpa hai| jaba kisI Dara, bhaya yA AzaMkA ityAdi ke kAraNa eka jabaradasta bhAvanA kisI vyakti ke mana ke andara sahasA yA samaya ke sAtha baiThate-baiThate baiTha jAtI hai taba vaha usI rUpa kA darzana aura dhyAna itanI ekAgratA evaM majabUtI se karane lagatA hai ki vargaNAtmaka rUpoM kA nirmANa svayaM usake zarIra kI gaThana ko eka dUsare rUpa ke zarIra ke samAna cAroM tarapha se ghera aura jakar3a lete haiN| yaha vargaNAtmaka racanA dRzya nahIM hone se hama usa zarIra ko vA usake prabhAva ko dekha nahIM pAte haiN| para cUMki usa vyakti ke zarIra meM Atmajyoti yA jIvanI rahatI hai. isase yaha Upara se Dhakane vAlA zarIra kriyAzIla ho jAtA hai| duSTa yA bure bhAvoM se duSTa karmI yA burI AkRtiyAM evaM zubha bhAvanAoM se zubha prAkRtiyoM kA nirmANa hokara unakA kArya yA asara isa zarIra ke aMgoM ko usI vizeSa prabhAva meM isa taraha pracAlita karatA hai ki donoM ke sammilita kriyA-kalApa hama usa vyakti kI svAbhAvika kriyAoM se bhinna pAte haiM; aura taba kahA jAtA hai ki usa vyakti ke Upara bhUta-bAdhA yA kisI gupta zakti kA prabhAva ho gayA hai| aisI hAlata meM mana kI ekAgratA yA tIvra bhAvoM kI prabalatA ko tor3ane yA bAdhA dene se lAbha dekhA jAtA hai| isase yaha bhI sAbita hotA hai ki vargaNA nirmita aise zarIra bhI ho sakate haiM jo hamArI AMkhoM se adRzya, prachanna, yA gupta rahe; pAradarzaka vastuoM kI banAvaTa ke samAna dikhalAI na deM phira bhI unameM AtmA ho, jIvana ho aura ve sacamuca isI loka meM yA kahIM bhI ghUmate-phirate aura jIvita hoM, unakI avasthiti (existance) ho; jainazAstroM meM bhI aise vyantara devoM kA honA kahA gayA hai| Adhunika samaya meM eka gola meja ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) cAroM tarapha tIna cAra puruSa baiThakara kisI mRtAtmA ke rUpa kA dhyAna karate haiM taba usa mRtAtmA kA jIva una cAroM meM se kisI eka para AyA huA kahA jAtA hai jaba vaha usa mRtAtmA ke sarIkhe kAma karane yA bAteM karane lagatA hai| yaha mRtAtmA svayaM nahIM AtI yaha to usakI rUpAkRti kA ekAgradhyAna karane se eka vargaNAtmaka rUpa kA nirmANa ho jAtA hai jo kisI khAsa vyakti para adhika prabhAvakArI hone se pratyakSa phala pradarzita karatA hai jaisA Upara kaha cuke haiM--vaise zarIra evaM rUpa kA jo karma honA cAhie yA ho sakatA hai vahI vaha vyakti apane apane aMdara vidyamAna jIvanI zakti ke sahAre karane lagatA hai| yahI isa vidyA kA gUr3ha rahasya hai| pudgala kI banAvaTa to nirjIva hai| isa zarIra meM jo kucha bhI saMjJAna ora cetanA pUrNa halana calana yA anubhava hote haiM yA kriyAe hotI haiM ve saba AtmA kI vidyamAnatA ke phalasvarUpa hI haiN| AtmA kI cetanA aura pudgala kA rUpI zarIra donoM ke milane se hI sAre kArya kalApa hote haiN| 'jIva' kI avasthiti ke vagaira kucha nahIM ho sakatA / 'preta bAdhA' yA 'bhUta bAdhA' jisa bhAvanAtmaka rUpa kA nirmANa vargaNAoM ke saMgaThana dvArA karatI hai vaha bhI usa vyakti meM jIvanI yA usake asalI zarIra meM rahane ke kAraNa hI prabhAva karatA hai| nirjIva meM yaha bAta nahIM ho sktii| ___mAnava zarIra ke andara jitanI vargaNAeM haiM unheM pradhAnataH tIna bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai| "kArmaNavargaNA", "tejasa vargaNA" evaM "audArika vrgnnaa"| manuSya kA hara eka kArya, vyavahAra, AcaraNa ina vargaNAoM ko alaga-alaga banAvaToM dvArA hI nirmita evaM paricAlita hotA hai| kisI eka karma ko utpanna karane yA kriyAzIla banAne vAlI ------------------ * inakI jAnakArI ke lie tatvArthAdhigama sUtra, dravya saMgraha jaise jaina siddhAnta granthoM kA manana kreN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vargaNAeM anAdikAla se aba taka na jAne kaba nirmita yA ikaTThI huI thIM kahanA kaThina hai| anAdikAla se aba taka inakA AdAna-pradAna evaMeka dUsare ke sAtha kriyA-prakriyA bhItara tathA bAhara se Ane-jAne vAle pudgala saMghoM ke sAtha hotI hI AtI hai| isI ko karma kRta "bhAgya' bhI kahate haiM jo samaya-samaya para kisI khAsa prakAra ke AcaraNa karAkara koI khAsa phala detA hai| mAnava kA "karma" yA "bhAgya" aura usakA rUpa, banAvaTa tathA AkAra saba ghaniSTa rUpa se guNa-guNI kI taraha sambandhita haiN| "manovargaNAoM" kA pujIbhUta viziSTa AkAra prakAra hI "mana" hai usakI kriyAeM bhI avyavasthita na hokara nizcita phalarUpa hI hotI haiN| manuSya kA svabhAva to phira nizcita evaM sImita hone se acchA yA burA apane Apa vargaNAoM ke prabhAva meM calatA rahatA hai| mAnava janma eka viziSTa yoni meM, kisI vizeSa sthAna meM aura kisI khAsa vyakti ke hI yahAM honA bhI ina vargaNAoM kI karAmata kara hI eka jvalanta udAharaNa hai / * kahane kA tAtparya yaha ki saMsAra meM yA vizva meM jo kucha banatA bigar3atA, nayA utpAdana, hera-phera, janma-mRtyu, sRSTi, pAlana-poSaNa, vinAza ityAdi jinheM loga kisI 'kartA' kA kartRtva mAnate haiM vaha saba svataH hI svAbhAvika gati evaM niyamita rUpa meM ina pudgaloM yA pudgala saMghoM ke milane bichar3ane ityAdi se hI hotA rahatA hai| sArA vizva eka abhinna, * kArmaNavargaNAoM dvArA manuSya yA kisI bhI jIvadhArI kA "jIvAtmA" eka yoni se "mRtyu" hone para dUsarI yoni meM kaise aura kyoM jAtA hai isake lie-"anekAnta" varSa 10 kiraNa 4-5 meM prakAzita merA lekha 'jIvana aura vizva ke parivartanoM kA rahasya dekheN| anekAnta varSa 11 kiraNa 7-8 meM prakAzita merA lekha "vizva ekatA aura zAnti" bhI bhAgya aura bhAgyaphala kI vizeSa jAnakArI ke lie dekheN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) avinAzI, zAsvata satya evaM saMpUrNa ikAI hai isakA koI bhAga alaga nahIM -- sabakA asara saba para akSuNNa rUpa se avazya par3atA hai / bhinnatA aura dveSa -vidveSa ityAdi ke vicAra hanikAraka evaM mUlataH bhramapUrNa haiM / koI vyakti, samAja yA deza alaga-alaga saccA sukha aura sthAyI zAnti sthApita nahIM kara sakate na pA hI sakate haiM / yaha avasthA to Akhira vizva ko eka samajha kara ucita vyavasthA dvArA kucha karane se hI upalabdha ho sakatI hai / jaise vyakti kA bhAgya usake pUrva kRta saMcita karmoM se banatA hai usI taraha dezavAsiyoM ke pUrva karmoM kA ikaTThA phala dezoM ke bhAgya kA bhI nirUpaNa karatA hai aura isI taraha vizva yA saMsAra kA bhI eka bhAgya banatA hai| grahoM, upagrahoM ityAdi kI gatiyoM aura unake kampana - prakampanAdi se niHsRta vargaNAtroM kA bhI asara dezoM aura vyaktiyoM para tathA isa pRthvI para par3atA hai-- para vyaktiyoM evaM dezoM ke karmoM kA samuccaya rUpa se saMcita prabhAva hI phalavato hokara saMsAra yA pRthvI ke bhAgya kA nirmANa karane meM pramukha hai / saccA sukha aura zAnti vizvavyApI rUpa meM hI sambhava hai - akelA akelA nahIM / bar3A kuTumba hai / koI akelA nahIM hai| sabhI loga yA deza sabhI dUsare logoM yA dezoM para apanA prabhAva DAlate haiM / vyaktiyoM aura dezoM ko bhI ApasI vigraha kI bhAvanAeM evaM nIca U~ca ke vicAra tyAga kara saMsArotthAna meM sahayoga denA hI hara taraha unake tathA saMsAra ke kalyANa kA dAtA ho sakatA hai / saMsAra eka vastu svarUpa para anekAntAtmaka dhyAna rakhanA hI jainapanA hai / yahI buddhimAnI hai / saccA dharma vahI hai jo mAnava-mAnava meM vibheda na kare / AtmA sabhI kA zuddha aura zarIra sabhI kA pudgalamaya eka sA hI pavitra yA apavitra jaisA samajhA jAya hai koI UMcA nahIM, koI nIcA nahIM-- koI mI na janma se pavitra hai na apavitra / ataH zUdraazUdra, chUta-achUta kAlA gorA ityAdi ke bheda bhAva tyAga kara hara eka ko samAna dekhanA aura vyavahAra karanA hI jaina dharma kA mUlamaMtra tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 1
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANa hai| "samatA-vAda", "samadarzIbhAva" hI asala jainatva hai| yahI manuSyatva bhI hai| - isakA AcaraNa hI jaina dharma kA AcaraNa hai--yahI - saccI mAnavatA yA manuSya kA apanA dharma hai| acchA burA svabhAva to pudgalanirmita vargaNAoM dvArA hI paricAlita hone se doSo koI nahIM; hA~ ina vargaNAoM kI banAvaTa meM tabadIlI lAne ke lie zuddha bhAva, acche karma evaM ucita zikSA saMskRti, samAna suvidhA aura upayukta paristhiti yA bAtAvaraNa kI AvazyakatA sarvaprathama hai / ahiMsA aura satya kA pAlana bhI samAnAcaraNa aura samabhAva yA samatA dvArA hI ho sakatA hai anyathA to pramAda aura dUsaroM ko nIce girA rahane ko majabUra karane yA girA rakhane ke kAraNa unake dvArA kie gae bure karmoM aura pApoM kA jimmedAra aisA karane vAlA vyakti svayaM hai| paristhitiyoM se majabUra, vivaza evaM bekAbU hokara koI garIba yA dukhI pApa karane ko bAdhya hotA hai to usako kaise doSI kahA jA sakatA hai| use ucita sAdhana, suvidhA evaM sahayoga dekara acchA yA yogya banAnA yaha dharma, samAja tathA deza aura saMsAra ke vidvAna evaM samartha aura prabhAva rakhanevAle sabhI samajhadAra vyaktiyoM aura sarakAroM kA kartavya hai| aisA na kara hama dharma se dhyuta to hote hI haiM manuSyatA se bhI vaMcita hote haiM / aisA karake hI hama puruSArtha to siddha karate hI haiM, apanA aura loka kA saccA kalyANa karate hue apanI saccI unnati karate haiM aura saMsAra kI unnati hone se punaH apanI bhI doharI unnati hotI hai| yahI apanA asalI svArtha hai aura yahI paramArtha bhii| yahI kara hama sukha evaM parama sukha ko sacamuca pA sakate haiN| jagaha-jagaha yA deza-deza kI zAsana vyavasthAoM kA bhI yaha prathama pradhAna kartavya hai ki sabake lie unnati aura jJAna lAbha kI samAna suvidhAeM upalabdha bnaaveN| jo pahale se hI nIce gire hue haiM unheM sarvaprathama Age bar3he hue yA uThe hue kI sIdha meM lAnA Avazyaka hai anyathA samAna suvidhA kA koI artha na nikalakara ulaTe vaha bar3he hue ko hI Age bar3hAne meM aura pIche Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAloM ko aura pIche haTAne meM hI prayukta hone lagatA hai| Aja vizva meM cAroM tarapha jo viDambanAe~ dRSTigocara hotI haiM ve isI kAraNa haiM ki vastu ke asala svarUpa, prakRti aura guNa ke sacce jJAna kA prakAza bahuta kama raha gayA hai| jahAM hai, vahAM bhI pramAda ke kAraNa ulaTI pravRti hI adhika dIkhatI hai| nimna svArtha ko hI loga apanA svArtha samajhate haiN| rupayA hI saba kucha samajha liyA gayA hai| ina sabakA nirAkaraNa evaM nirmala vastu svabhAva ke jJAna kI prApti jaina siddhAntoM meM varNita jIva aura pudgala tathA dUsare sahAyaka dravyoM ke rUpa aura kriyA-prakriyA ke manana aura grahaNa tathA vyApaka pracAra dvArA hI ho sakatA hai| saMsAra meM ahiMsA kA pracAra aura sthAyI zAnti tathA sarvatra sacce sukha aura satya kI sthApanA bhI isI sacce jJAna dvArA sambhava hai| kyA haraeka jaina mAtra yA manuSya mAtra kA kartavya yaha nahIM hai ki yathAzakti tanamana-dhana dvArA isako apanA saccA kalyANa svarUpa samajhakara sAre bheda-bhAva dUra kara saMyamita, saMtulita aura ekatrita udyoga aura isake pracAra meM apane ko lagA de ? dhaniyoM ko apane dhana kA sabase ucita upayoga karane kA dUsarA koI avasara isase bar3hakara nahIM A sakatA hai na vidvAnoM ko apanI vidyA kA hii| ghamaMDa aura lajjA chor3akara isa parama pAvana aura parama Avazyaka kArya meM zIghrAtizIghra juTa jAnA, laga jAnA, saMlagna ho jAnA hI samaya kI mAMga aura paramahitakArI hai| mAnava prakRti vargaNAoM se utpanna hotI hai aura unhIM ke prabhAva meM paricAlita rahatI hai| unameM parivartana lAne ke lie dRr3ha niSThA aura bhAvanAoM ko kAryarUpa meM pariNata karane se hI kucha sudhAra kI zrAzA ho sakatI hai| kisI kArya kA asara turaMta na hokara upayukta samaya para hI hotA hai| turaMta asara yA phala yA prabhAva na dikhalAyI dene se nirAza hone kI jarUrata nhiiN| kArya karane para vargaNAoM kI banAvaTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) meM hara jagaha parivartana hokara apane Apa upayukta phala degaa| hA~ karma aura udyoga evaM prayatna kA prArambha abhI se kara denA, yadi aba taka na kiyA ho to, Avazyaka hai| AzA hai ki mAnavatA ke hitacintaka, apane sacce svArtha kI saccI siddhi ke sAdhaka aura loka kalyANa ke icchuka iyara avazya dhyAna deNge| vijalI kI dhArA svayaM karma nahIM krtii| vidhutazakti kI vidyamAnatA meM hI yantroM dvArA vibhinna banAvaToM ke anusAra kArya apane Apa sampanna hone lagate haiN| taba kahA jAtA hai ki bijalI dvArA ye kAma ho rahe haiN| usI taraha AtmA svayaM kucha nahIM karatA para zarIra rUpI yantra apanI banAvaTa ke anusAra Atma zakti andara vartamAna rahane se svayaM kAryazIla rahatA hai| aura taba AtmA ko "kartA' kI upAdhi dI jAtI hai| sAtha hI AtmA cetanAmaya (conscious) hone se dukha, sukha kA anubhava bhI karatA hai isIse ise "bhoktA" bhI kahate haiN| __ AtmA to sarvadA eka samAna zuddha hai| karma to zarIra kA guNa hai| hA~, yaha karma AtmA ke vidyamAna rahane se jIvanI zakti ke prabhAva ke antargata hI hotA hai| AtmA bhI akelA karma nahIM karatA aura pudgala bhI akelA sacetana karma nahIM kara sktaa| vargaNAoM meM AdAna-pradAna hokara, tabadIliyAM hokara tajanya prabhAva dvArA hI zArIrika yA mAnasika kriyA-kalApa hote haiN| karmoM ko viziSTa aura acchA banAne ke lie ucita suvidhAe~ aura paristhitiyoM kA honA saMsAra meM atyanta Avazyaka hai| AtmA aura vargaNAoM kA samUha yaha zarIra na nIca hai na U~ca, na apavitra hai na pavitra / hamArI apanI unnati, dharma aura samAja kI unnati evaM deza aura saMsAra kI unnati karmoM ko acchA banAne se hI ho sakatI hai| isake lie hara eka ko sahAyatA evaM sahayoga tathA sahAnubhUtipUrvaka aise sAdhana upalabdha karane cAhie jisase vaha acchI saMgati, acche bhAva evaM zubha darzana prApta kara apane AtmA ko bA~dhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) vAlI vargaNAoM kI banAvaTa aura saMgaThana meM samucita parivartana lA ske| hara eka kA akSuNNa prabhAva hara eka dUsare vyakti para pUrNarUpa se par3atA hai| apanI pUrNa evaM saccI unnati ke lie apane cAroM tarapha ke sabhI logoM kI unnati Avazyaka hai| hama akele zArIrika mAnasika zuddhi kI saphalatA meM hajAravA~ bhAga bhI nahIM prApta kara sakate kyoMki vargaNAoM kA niHsaraNa aura praveza hara eka zarIra se dUsare zarIra meM hotA rahatA hai| rUpa, prAkRtiyoM kA bhI gaharA prabhAva par3atA hai| bhAvanAoM aura karmoM kA to phira kahanA hI kyaa| koI bhI citra mUrti, dRSya ityAdi jo hama dekhate haiM unakA gaharA asara hamAre Upara hara taraha se par3atA hai| isIlie tIrthaMkara kI zAnta, AtmasthadhyAnamaI mUrti kA darzana aura dhyAna hamAre bhItara zAnti utpanna karatI hai aura AtmabhAvanAoM ko uttarottara bar3hAtI hai| apane karmoM aura bhAvoM ke asara tathA khAnapAna ke prabhAva to hamAre zarIra aura karmoM para hote hI haiM aura unase hama avagata haiM--para dUsare logoM kI bAtoM, karmoM aura bhAvanAoM kA bhI asara hamAre Upara akSuNarUpa se par3atA rahatA hai| kisI ko doSa na / dekara sabako samAna avasara deM yahI saccA dharma hai aura hai anekAntAtmaka satya aura ahiMsA kA pAlana bhI / jaina karmavAda kA vahuta kucha spaSTIkaraNa isa vivecana se ho jAtA hai| vAstava meM jainAcAryoM kI karmavAda sambandhI prakriyA kA prarUpaNa nitAnta vaijJAnika aura maulika hai evaM dravya aura bhAvakarma ke svarUpa, aura kAryoM kA vivecana vijJAna praNAlI para Azrita hai| ____ "karmoM" kA rasAyanika mizraNa, usase utpanna zakti prabhAva tathA phala kisa AdhAra para Azrita haiM, Upara isakA saMkSepa meM nirUpaNa kiyA gyaa| isakI vizada jAnakArI ke lie dravya saMgraha, tattvArthAdhigama sUtra, gomaTTasAra ityAdi grantha deMkheM, eva merA lekha "jIvana aura vizva ke parivartanoM kA rahasya" dekheM-yaha lekha sampAdaka 'anekAnta', ahinsA maMdira, 1, dariyAgaMja, dehalI se prApta ho sakatA hai ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhila vizva jaina mizana jIvadhAriyoM kI cetanA yA jJAna aura unake karma kA AdhAra yA zrota kahAM, kyA, kaise aura kyoM hai isa viSaya ke sacce jJAna kA bar3A abhAva saMsAra meM aba bhI hai / vibhinna dharmoM ne apanI-apanI khicar3I alaga-alaga pakA kara aura eka dUsare kA virodha khar3A kara ke bar3A adhika golamAla kara rakhA hai| "dharmAdhipati" loga apanI pUjyatA, mahattA aura AjIvikA banAe rakhane ke lie loka aura samAja ko apane caMgula aura rUr3hiyoM, mUr3hatAoM yA mithyA mAnyatAoM se mukta nahIM hone dete| bhautika vijJAna kI vyApaka jAnakArI aura pracAra ke isa tarka buddhi-satya ke yuga meM bhI logoM ne bhramAtmaka dhArmika vicAroM, bhayoM athavA ArthikasvArtha ke vazIbhUta satya ko hI tarka, atarka, kutarka ityAdi se vikRta banA kara use hI yA ADamvaramaya asatya ko hI apane aura dUsaroM para lAda rakhA hai| .. dharma, Izvara, nyAya aura rakSA ke nAma meM bhayAnaka mahAyuddha hote haiM aura narahatyAeM karor3oM kI saMkhyA meM kI jAtI haiN| eka tIsare sarvanAzI vizva yuddha kI taiyAriyAM aba bhI joroM meM jArI haiN| ___yaha sArA ragar3A-jhagar3A zuddha AtmajJAna kI kamI yA satya aura ahiMsA ke abhAva ke hI kAraNa hai| "vastu vijJAna" binA "Atma vijJAna" ke adhUrA hai| ise dUra karanA hara samajhadAra vyakti, saMsthA, aura sarakAroM kA kartavya hai| akhila vizva jaina mizana ne isa dizA meM kadama baDhAyA hai| mizana ne iMgalaiMDa, jarmanI, phrAnsa, iTalI, amerikA Adi pazcimIya dezoM meM apane pracAraka upalabdha kara ahiMsA, satya, zAnti aura macce Atmadharma ke saMdeza kA vistAra karane kI ceSTA kI hai| "Voice of Ahinsa" maigajina aMgarejI meM nikAla kara evaM bahuta se acche acche TraikTa lAkhoM kI saMkhyA meM prakAzita kara sabhI jagaha baMTavAkara isane bar3A bhArI kAma kiyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhila vizva jaina mizana ( bhItara ke pRSTa kA zeSAMza ) svakalyANa aura mAnava kalyANa ke sacce icchuka vyaktiyoM kA (vizeSataH apane ko saccA ahiMsAvAdI samajhane vAloM kA) yaha prathama kattavya hai ki akhila vizva jaina mizana ke isa anupama kArya ko tana mana dhana se pUrNa sahAyatA dekara Age bddh'aaveN| __ mizana kI sahAyatA ke kucha tarIke __ (1) svayaM yathAzakti dAna deM aura dUsaroM se dilavAveM (2) svayaM mizana ke sadasya baneM aura dUsaroM ko banAveM (3) mizana ke prakAzita TraikTa aura patrikAe~ svaMya par3heM aura dUsaroM meM pracArita kreN| (4) mizana se prakAzita hindI kI "ahiMsA vANI" mAsika patrikA (vArSika zulka-pAMca ru0) aura aMgarejI kI "Voice of Ahinsa"-bymonthly (Annual Subscription Rs. 6-0-0) ke grAhaka baneM aura banAveM (5) TraikToM ko apane kharce se chapavAkara vitarita kara zuddha jJAna aura ahiMsA kA vyApaka vistAra karane meM sahAyaka hoM (6) mizana ke kendra sabhI jagaha sthApita kareM (7) isa saMsthA ko sarvadA yAda rakheM aura apanI saMrakSatA, sahayoga, sahAnubhUti, evaM sahAyatA pradAna kara protsAhita karate rheN| sahAyatA bhejane aura vivaraNa prApta karane kA patAH zrI kAmatA prasAda jaina, ___D. L., M.R.A.S. pradhAna saMcAlaka, akhila vizva jaina mizana po0 alIgaMja, ji0 eTA, uttarapradeza vaizAlI presa, paTanA-4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com