Sadbhavna

Author(s): Padmasagarsuri
Publisher: Sadvichar Parivar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008735/1

Page #1

રામાયણ
સરે
પૂ.આચાયૅશ્રી પદ્મસાગ૨જી
सदधि
_
_
સુવિચાર પરિવાર પ્રકાશન

Page #2

કુટું“બમાં કાયમી સ’સ્કાર સિંચનની વ્યવસ્થા કરવા અને નિષ્ઠાભરી સેવાપ્રવૃત્તિઓના સાથીદાર બનવા માટે સદ્દવિચાર પરિવારનું સભ્યપદ
આાવન: રૂ. ૪૦૧ સુબ્બી : રૂ. ૧૦૦૧
વજન: રૂ. ૫૦૧ વિશિષ્ટ સેવા : રૂ. ૫૦૦૧
વ્યક્તિનું અવસાન થયા પછી
પણ એનું સભ્યપદ ચાલુ રહે છે તે કુટુ'બતે મળે છે.
સભ્ય થતાં જ ૭૫ થી ૧૦૦ રૂપિયાનાં પ્રકાશને ભેટ અપાય છે. તે પછી દર મહિને સુવિચાર અને બાળકનું છાપુ એમ એ માસિક્રે તેમજ દર વર્ષે કેટલાંક પ્રકાશને ભેટ મેાકલાય છે.
કૃટબમાં સ’સ્કાર સિચન માટેનાં એ માસિકે :
સુવિચાર
૧ વર્ષ : રૂ. ૧૫ ૩ વર્ષ : રૂ. ૪૦
૧ વર્ષ : રૂા. ૬
બાળકનું છાપું
વિદેશમાં ૩૪૦ વિદેશમાં રૂ. ૧૦૦
વિદેશમાં : ૩।. ૧૫
વિવિધ પ્રસગે વહેં'ચવા માટે પ્રેરણાભર્યો'
પ્રકાશતા પણ મગાવજો, વાંચો ને વહેચો.

Page #3

વિશ્વ સદ્ભાવના દિવસનુ પ્રેરક પ્રવચન સદ્દભાવના
સ્વ. ડાહીબેન ચીમનલાલ અંબાલાલ શાહ (ખડાલવાળા) સ્મૃતિ ગ્રંથાવભિ
: પ્રવચનકાર :
રાષ્ટ્રીય સંત પ. પૂ. આચાર્યશ્રી પદ્મસાગર સુરીશ્વરજી મ. સા.
: :પ્રેરક :
સાહિત્યપ્રેમી મુનિરાજશ્રી દેવેન્દ્ર સાગરજી મ. સા.
; સકલન :
કુમારપાળ દેસાઈ
वसुधैव
↑
स‌विधान
સવિચાર પરિવાર પ્રકાશન
ભાર

Page #4

, SADBHAVANA
૦ પ્રવચનકાર રાષ્ટ્રીય સંત પ. પૂ. આચાર્યશ્રી પદ્મસાગર સુરીશ્વરજી મ, સા,
૦ પ્રેરક
મુનિરાજશ્રી દેવેન્દ્ર સાગરજી મ. સા.
o સંકલન
શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ
૦ પ્રત: ૧૦,૦૦૦
૦ પ્રકાશક :
સદ્દવિચાર પરિવાર મોટા વાઘજીપુરા, દરિયાપુર ટાવર સામે, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૧ ફોન નં. ૩૩૭૬૭૦
કેશ કે. દેસાઈ ચંદ્રિકા પ્રિન્ટરી, મિરજાપુર રોડ, અમદાવાદ૩૮૦ ૦૦૧ ફોનઃ ૨૦૫૭૮
ભય : ૧ પ્રત : રૂ. ૧
*
૧૦૦ પ્રત: રૂ. ૮૦

Page #5

સાવના
પેાતાના ધર્મ પ્રવચન દ્વારા પ્રાણીમાત્રને કલ્યાણુકારી એવી અપૂર્વ સાધનાના પરિચય અન ત ઉપકારી જિનેશ્વર પરમાત્માએ આપ્યા છે. એક વ્યક્તિ કેવી રીતે અનેકને ઉપકારી અને અને કેવી રીતે અનેક એકને સહયાગ આપે તેની સાપેક્ષ દૃષ્ટિ પેાતાના પ્રવચન દ્વારા જિનેશ્વર પરમા માએ જગતને દર્શાવી છે. જ્યાં સુધી આપણે માત્ર સ્વકેન્દ્રી જ રહીશું, સ્વા માં જ જીવીશું ત્યાં સુધી સંઘર્ષ રહેવાના જ. યારે આપણે આપણા વિચારા દ્વારા એકમાંથી અનેક સુધી વ્યાપક બનીશું ત્યારે સદ્દભાવનાનું દર્શન થશે. આ એક દાર્શનિક તથ્ય છે. આજ સુધી આપણે દુનિયાને માત્ર આપણી આંખે જ તેર્ક છે, આપણા વિચારો મુજબ જગતને જાણ્યુ છે અને એ જ સંઘનું કારણ બન્યાં છે; પરંતુ જે દિવસે આપણે પરમાત્માની દૃષ્ટિથી જગતને જોઇશુ. અને પરમામાની વિચારણાનેા આધાર લઈ ને જગતની ઓળખ મેળવીશું તેા તે પરિચય ચાક્કસ પ્રેમ જન્માવશે જ, કારણ કે એ વિચારથી આપણામાં ઉદારતા જાગશે. અનેકની રક્ષાના ભાવ ઉદભવશે. એ વિચારાથી પૂર્ણતા પ્રાપ્ત થશે અને સદ્ભાવના સાકાર થશે.
તે આજની વર્તમાન પરિસ્થિતિ જોઈએ. તા પરમાત્માની ઉપેક્ષાને કારણે, એમના વિચારાની અવગણુનાને
૩

Page #6

કારણે જગત સ‘ધ
માટેનુ' યુદ્ધસ્થળ બની ગયુ છે. વ્યક્તિ કદાચ બહાર કાઈન સાથે લડતા ન હોય, તે પશુ પોતાની જાત સાથે સતત લડતા હોય છે. આથી જ લિયો ટોલ્સ્ટોયે આધુનિક માનવજીવનને દર્શાવતાં કહ્યું કે, "The life of the man is the field of the battle."
અર્થાત્ મનુષ્યનુ જીગન એ યુદ્ધનું મેદાન ની ગયુ છે. મનુષ્ય રાજ સઘર્ષ કરે છે, પેાતાની જાતને સોંદ્રના ખળખળતા અગ્નિમાં નાખી રહ્યો છે. આમ તો આપણે વાત આખી દુનિયાની કરીએ છીએ, વિશ્વશાંતિ અને વિશ્વ મૈત્રોની વાત કરીએ છીએ, પર‘તુ એ વિચારાને આચરણનુ સ્વરૂપ કદી આપ્યુ ́ નથી. વિચાર માત્ર વિચાર જ રહી ગયે છે. આચારમાં એને સ`કાંત કર્યા વિના એ વિચાર કયારેય પૂર્ણ બનતા નથી. ભગવાન મહાવીર અને અનેક મહાન ચિંતનશીલ મનીષિઓએ વિચારને આચાર સુધી પહેાંચાડવાની પ્રેરણા આપી અને કહ્યું કે તમે જે વિચા૨ કરા છે, જે બેલા છે. તે મુજબનું જ તમારું' માચરણ હેવુ જોઈ એ. અમારે માચરણુની ભાષામાં જ ધમ જોઈએ છીએ માત્ર વિચારાની મૂર્છામાં ડૂબેલા ધર્મ એઈતો નથી. જે ધમ માત્ર વિચાર પર જ આધારિત છે તે કચારેય કલ્યાણુ નડુિ કરે. તે તાવિકૃત અને બંધિયાર બની જશે. એમાંથી સઘ અને સંકુચિતતાને જન્મ થશે. પર ંતુ ને એ વિચાર જાગૃત બનીને માચાર સુધી પહોંચી જાય, સક્રિય બની જાય તા એ વિચારની સાવિતા માનવીના
જીવનનું ધારણ અને રક્ષણ કરે છે. ભગવાન મહાવીર

Page #7

સ્વામીએ એમ ન કહ્યું કે મારું કલ્યાણ થાઓ, મારા સમાજનું કલ્યાણ થાઓ અથવા તે મારામાં આસ્થા રાખનારા અનુયાયીઓનું કલ્યાણ થાઓ. પરમાત્માએ તે કહ્યું, શિવમતુ ગત” પ્રાણ માત્રનું કલ્યાણ થાઓ, કઈ એકનું નહિ. ભગવાન મહાવીરના આ વિચારમાં કેટલી બધી પૂર્ણતા અને પવિત્રતા છે ! એમણે એમના જીવનમાં કઈ સંઘર્ષ રહેવા દીધે જ નહતે. પરમાત્મા સહુના અને ધર્મ પણ સર્વને. ધર્મ એ દુકાન પર વેચાનારી વસ્તુ નથી, પરંતુ એ તે આત્માની વસ્તુ છે. આ કેઈ સેદ કરવાની ચીજ નથી કે અધિકાર જમાવવાની બાબત નથી, એના પર તે પ્રાણીમાત્રને અધિકાર છે. “ધર્મ' શબ્દને અર્થ છે “આત્માને ધારણ કરનાર.” સદવિચારનું પિષણ કરનાર, એને જીવનમાં આશ્રય આપનાર અને એને આચરણ સુધી પહોંચાડવાને પ્રયાસ કરનાર ધર્મ છે. આથી મારે તે એ ધર્મ જોઈએ જેમાં વિચારોનો આગ્રહ ન હોય પણ આત્મશુદ્ધિની ખેવના હોય.
ભગવાન મહાવીરે એટલે જ સાપેક્ષ દૃષ્ટિ આપી છે. જેને કારણે આપણે વિધેયાત્મક (positive) અને નિષેધાત્મક (negative ) વિચાર કરી શકીએ છીએ. આ બંને પ્રકારનું ચિંતન આપણી પાસે હોવું જોઈએ. જો આ પ્રકારની દષ્ટિનો ઉદય થાય તે જગતમાં કઈ સંઘર્ષ રહેશે નહિ.
તમે જોયું હશે કે ગાયે જુદા જુદા રંગની હેય છે. કેઈ કાળી તે કોઈ પીળી, કેઈ લાલ તે કે સફેદ.

Page #8

·
ગાયાના રંગ જુદો જુદો હોઈ શકે પણ એ બધી ગાયાનુ દૂધ તા સફેદ જ હોય છે. એવી જ રીતે વિશ્વમાં ધર્મ અનેક પ્રકારના છે, પરંતુ જે ધમ આત્મા સાથે સ`ખ'ષિત છે તે હંમેશાં દૂધ જેવા જ ઉજ્જવળ હશે. એના પર તમે તમારા વિવેક પ્રમાણે સાચુ' ખાટુ' લેબલ લગાવશે. પરંતુ ધર્મ કચારેય અધમ બનતા નથી, એના મૂળ સ્વરૂપમાં કચારેય વિકૃતિ નથી આવતી. બહારના લેબલ સાથે મારે કોઈ મતલબ નથી. એની અંદરના માલ મારે જોવાના છે. હું તે તમને ત્યાં સુધી કહીશ કે વિશ્વમાં પરસ્પર સદ્ભાવ ઉત્પન્ન કરવા માટે ધર્મના અ'િસા, સચમ, તપ, અપરિગ્રહ, વિચારામાં અનેકાંતવાદ જેવાં મોણિક તત્ત્વને લઈને એક વિશ્વમ ચ તૈયાર કરવા જોઈએ અને દરેક વ્યક્તિ આ મૌલિક તત્ત્વા પ્રત્યે નિષ્ઠાવાન અને વફાદાર બની જાય, દરેક ધર્મના અનુયાયી પોતાના ધર્મ તરફ પ્રામાણિક બની જાય. ઈશ્વર પ્રત્યે અને પેાતાના આત્મા પ્રત્યે ઈમાનદાર બની જાય તે આજની સમસ્યાએનુ સમાધાન થઈ શકી.
આ બધી સમસ્યાએાના જન્મ વ્યક્તિ પેાતાના બિચારાને મા પર લાદવા માગે છે તેમાંથી થાય a. એક સમયે આ દેશ સમગ્ર વિશ્વને શિક્ષણુ, આદશ અને સ'સ્કૃતિના મહાન સંસ્કાર આપવાવાળા હતા તેને વિચારાની વિકૃતિને કારણે ઘણું સહન કરવુ" પડથુ' છે. આના દેશ જુદા જુદા ભાગલામાં વહેચાઈ ગયા છે. વિદેશથી

Page #9

ઓરીએન્ટલ કોન્ફરન્સમાં આવેલા અનેક વિદ્વાને મને મુંબઈમાં મળવા આવ્યા ત્યારે મેં એમને કહ્યું કે તમે દૂર દેશાવરથી ઓરીએન્ટલ કોન્ફરન્સમાં ભાગ લેવા આવ્યા, એનાથી મને આનંદ થશે. પરંતુ તમે અમારે માટે કયે ન વિચાર, કઈ નવી ભાવના કે કયું નવું દર્શન લઈને આવ્યા છે તે મારે જાણવું છે.
આ વિદ્વાને એ સંક્ષેપમાં કહીં કે અમારા દેશમાં એવું શું છે કે જે અમે ભારતને આપી શકીએ ? અમે તે અહીંથી લેવા–પામવા આવ્યા છીએ. અમે અહીંના ધર્મમાં જે જોયું તેવું દુનિયાના કેઈ ગ્રંથમાંથી અમને સાંપડયું નથી. તમે દી લઈને શોધવા જશે તે પણ વિશ્વના કેઈ ગ્રંથમાં રામને આદર્શ નહિ મળે. પરમાતમાં મહાવીર જેવા તપ અને ત્યાગ કેઈ પણ ધર્મ. ગ્રંથમાં શોધ્યા જડશે નહિ. રામને આદર્શ, સંતાની પવિત્રતા, પરમાત્મા મહાવીરના તપ અને ત્યાગ અમારી સંસ્કૃતિમાં કયાંય નહિ જડે. અમે તે ભૂમિની પવિત્રતાથી ઘણા પ્રભાવિત થયા છીએ. તમારા સંસ્કાર, સંસ્કૃતિ અને ધર્મમાંથી અમે પ્રેરણાના પીયૂષપાન કરવા માગીએ છીએ. અમારો દેશ બહારથી સુંદર દેખાય છે, પણ અંદર જવાલામુખી ભભૂકી રહ્યો છે, અને કેઈ ને ખબર નથી કે એને વિસ્ફોટ ક્યારે થશે ? અણુશસ્ત્રોના ખડકલા થાય છે, પણ એ જ અણુવિસ્ફટ જગતના વિનાશનું કારણ બની જશે. અમારી પાસે કેઈ વિવેક કે અનુશાસન નથી. સ્વયંનું સ્વયં પર નિયંત્રણ - સેફ કલ – નથી.

Page #10

જ્યારે આપણી આર્યપ્રણાલી તે વિચાર પર વિવે. કના અનુશાસનમાં માને છે. ઋષિમુનિઓએ અમને માર્ગદર્શન આપ્યું છે. આપણું દેશમાં આટલા બધા ધર્મ અને આટલી બધી વિચારસરણીઓ હોવા છતાં ભારતમાં કેટલી શાંતિથી સહુ સદ્દભાવપૂર્વક જીવે છે ! સમુદ્રમાં જેમ બધી નદીઓ ભેગી મળે છે અને સમુદ્ર એ બધી નદીઓને પોતાનામાં સમાવી લે છે તેવી રીતે આપણુ આર્ય સંસ્કૃતિની સૌથી મોટી વિશેષતા એ છે કે અમે બધાં જ દેશનેને તમામ પ્રકારની વિચારસરણીઓને અનેકાંત દષ્ટિથી સમન્વય કરીએ છીએ. પરમાત્મા જિનેશ્વરના શાસનની સૌથી મોટી વિશેષતા સહુને સમન્વય કરી લેતી સાપેક્ષ દષ્ટિ છે. આ માટે માત્ર દષ્ટિ બદલવાની જ જરૂર છે.
વર્તમાન સમ્યમાં સદભાવનાના સૌથી મોટા અભાવનું કારણ એ છે કે એક બાજુ સામ્યવાદ અને બીજી બાજુ અન્યાન્યવાદ એવી બે વિચારધારાઓને સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો છે. આ બંને વચ્ચેના સંઘર્ષ એટલે ભયંકર છે કે ભવિષ્યમાં જે વિસ્ફોટ થએ તે જગતના અસ્તિત્વ સામે સૌથી મોટે ભય ઊભેલ છે.
બે વર્ષ પહેલાં વિયેતનામ, કેરિયા, મંચૂરિયા વગેરે દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયાઈ દેશોને પ્રવાસ કરીને આવેલી વ્યક્તિ મને મળવા આવી હતી. તેઓ વિભાજિત થયેલા કોરિયામાં ગયા હતા. ત્યાં પણું બે વિચારસરણુઓને

Page #11

તુમુલ સ`ઘ ચાલે છે. એક અમેરિકાના નિયં ણુ હેઠળ છે, તે બીજી સામ્યવાદી ખેાના પ્રભુત્વ હેઠળ છે. ત્યાં તે નગરની બહાર એક અતિકાસિક સ્થળ જોધ ગયા હતા કે જ્યાં લાખા માનવીઓના ભીષણ યુદ્ધ ભેગ લીધે હતા. એમણે દૂરથી કાઈ વસ્તુને માટેો ઢગલે જોય. ખૂબ દૂરથી જોતાં હાવાથી તેમણે તેમના સાથીએ ને પૂછ્યું' કૈ, આ ઢગલા તે ટેકરી છે ?
66
""
ત્યાંની સ્થાનિક વ્યક્તિએ એમને કહ્યુ કે તે ટેકરી નથી, પરંતુ યુદ્ધમાં માર્યા ગયેલા માધુપાની ખેાપરીએને ઢગલા છે. હવે તમે જ વિચાર કરા કે ઈતિહાસ કેટલા બધા વિકૃત થઈ ચૂકયો છે ? સદ્ભાવના અને આત્મીયતા જેવા શબ્દો માત્ર પુસ્તકામાં જ રહ્યા છે, આપણા જીવનમાં તે કયાંય એવા મળતા નથી. લાખે। વ્યક્તિ યુદ્ધમાં માતને ઘાટ ઊતરી ગઈ અને એના શરીરનાં હાડિપ'જરા અને ખાપરીઓના ઢગલા કર્યા, જેથી લેકને દૂરથી ટેકરી જેવા લાગે. કેટલી ભયંકર અને વિકૃત આ પરિસ્થિતિ છે! જો હજી પણ આપણે જાગીશું નહિ તેા એ વ્યક્તિએ જે માત્ર કારિયામાં જ જોયું તે આખી દુનિયામાં જેવા મળે.
આજે એટલાં બધાં વિનાશક શસ્રી તૈયાર થયાં છે કે એક ક્ષણમાં આખી દુનિયા નષ્ટ થઈ જાય. યુદ્ધને જન્મ આપનાર અને પ્રાત્સાહન આપનાર વ્યક્તિ પરમાત્માની દૃષ્ટિમાં આ દુનિયાના સૌથી માટી અપરાધી છે. જીવન તા

Page #12

જાગૃતિ, લેકસેવા અને સદભાવનાથી પ્રેમનું મંદિર સર્જવા માટે મળ્યું છે. આ મંદિરમાં વિના નિમંત્રણ આપોઆપ પરમામદશા આવી જશે. આપણે આજ સુધી આની ઉપેક્ષા કરી છે. આપણે ક્યારેય આપણુ જીવનની. ગહરાઈમાં નજર કરી નથી અને તેથી પ્રકૃતિ પાસેથી પ્રેમને ભંડાર લઈને આવેલી વ્યક્તિ પિતાના ભૂલથી એ અમૃતને ઝેરમાં પલટી નાખે છે. આપણી ભૂલનું આ પરિણામ છે. દરેક વ્યક્તિ તનાવ – ટેન્શન– થી પરેશાન છે. દરેક વ્યક્તિના મનમાં એક પ્રકારનું યુદ્ધ ચાલે છે દરેક વ્યક્તિ સતત સંઘર્ષમય જીવન જીવતા હોય છે. આવું હોય ત્યાં તમને સમન્વય મળશે કયાંથી ? આને માટે માનવીએ ક્યારેય એવા પ્રયાસ કર્યો જ નથી.
સામાન્ય પારિવારિક દ્વિષ પણ વ્યક્તિ અને એના કુટુંબને બરબાદ કરી શકે છે. આવી વ્યક્તિ ટેન્શનથી તરફડે છે અને રોગથી ઘેરાય છે. અને એક દિવસ એ. અકાળ મૃત્યુને હવાલે થાય છે. આપણું જીવનમાંથી આવે સંઘર્ષ કદી સમાપ્ત થવાને નથી. આમ છતાં અમારો પ્રયાસ છે કે આ વેદનામાંથી વધુ ને વધુ લોકોને ઉગારી શકાય. તેમને માટે પ્રયત્ન કરવા તે અમારુ નૈતિક કર્તવ્ય પણ છે. જે કંઈ વ્યકિત અસાધ્ય રોગથી પીડાતી હોય તે આપણે એને ઈલાજ કરીએ છીએ, પિતાની નૈતિક જવાબદારી સમજીને. સવિચારના ચાહકે, જુએ છે કે દુનિયા તે અત્યારે મરવા પડી છે. એ

Page #13

યુદ્ધથી પીડિત અને વિચારાની બીમારીથી ગ્રસિત છે, પરંતુ સદ્ભાવનાના તકાજે એ છે કે આમાંથી જેટલું ખેંચાવી ઢંકાય તેટલુ' આપણું બચાવી એ
મત? મમાં બીમારીના ઉપચાર સદ્ભાવના જ છે, આ એક દવા છે અને જૈન સ`સ્કૃતિમાં તે પ્રતિ વર્ષ ક્ષમાપના દ્વારા આ દવાનુ સેવન કરવાના ઇલાજ અતાવ્યા છે. જીધન તે ભૂલ અને અપરાધથી ભરપૂર છે. આપણે વિચારીશું કે કઢાચ માનથી ક્રેઈ ભૂલ થઈ ગઈ હોય, કાઈ વિવઢ કે સઘ થયા હોય અથવા તે તમને મારા પ્રત્યે કટુતા કે વેર રાખવાનું' કંઈ નિમિત્ત મળી ગયું હોય તે હુ. તેના ઉપચાર જાતે જ કરી લઈશ. ક્ષમાપના દ્વારા અને મૈત્રી દ્વારા સદ્ભાવનાનું સન કરીશ. આ વિચાર જેમ જેમ અન્ય શેમાં જશે તેમ તેમ આજે નહિ તા આવતીકાલે એમણે આ ભૂમિકા પર આવવુ' પડશે. જે દિવસે એમને પોતાની ભૂલ સમજાશે ત્યારે એમણે જાતે જ હાજર થવું પડશે. સધ કથાય શાંતિ જન્માવત નથી. અનેકાંત જ શાંતિ અને સમાધિનું કારણ બની શકે છે.
આજનું વિશ્વ સ'હારની પરાકાષ્ઠા પર ઊભુ` છે. એ તેરશેારથી વિનાશને નિમ ત્રણ આપે છે. આવા લેાકા પાસે તે વિચારાનુ પાગલપન છે અને વ્યક્તિ જ્યારે દિલ તથા દિમાગથી પાગલ બની ાય છે ત્યારે એને એ સમજાતું નથી કે જીન કર્યાં છે અને મૃત્યુ કર્યાં છે?
૧૧

Page #14

આ વિશ્વમાં આજે પણ એવા કેટલાક વૈજ્ઞાનિકા અને રાજપુરુષો છે કે જેમનુ' માનસ ગુમરાહ છે. તેએ પાતાના વિનાશ” વિચારેથી એટલા બધા પીડિત છે કે એમને ખ્યાલ પણુ નધી આવતા કે તેઓ દેશને અને પ્રજાને ઈ દિશામાં દોરી રહ્યા છે
એમનામાં જે દિવસે વિવેકનુ’ જાગરણ થશે, વૈચારિક ભૂમિકા આવશે અને જે દિવસે તેઓ સદ્દભાવનાની મહત્તા સમજવા લાગશે તે દિવસે આ મૂલ્યને જરૂર સ્વીકારશે આજે હિતેા આવતીકાલે પણ પરમાત્માના પરમ શબ્દને સ્વીકારવા પડશે. હું તમને જીવનમાં ઉતારવા જેવી એક વાત કહું. તદ્ન સામાન્ય એવા સૌંધ પણ વ્યક્તિને કેટલા તબાહ કરી નાખે છે !
ઉત્તરપ્રદેશની અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટને દેશની ઘણી જૂની અને ઐતિહૃાસિક માનવામાં આવે છે. અંગ્રેજોના સમયની આ એક ઘટના છે, એ ઘણુા સ‘પન્ન જમીનદારે હતા. તે બંને એકબીજાના ગાઢ મિત્રો હતાં, પરંતુ કાઈ લેવડદેવડના પ્રશ્ન પર એ બંને વચ્ચે ઝઘડા શરૂ થયા. ખ'નેએ અદાલતને આશ્રય લીધો. એમાં એક લેણદાર હતા અને ખીતે દેવાદાર, એને કૈસ હાઈ કા માં ગયે અને એથીય આગળ એ જમાનાની ઇંગ્લૅન્ડની પ્રીતિકાઉન્સિલ સુધી પહોંચ્યા, અનેન સપત્તિના નશા હતા અને બદલા લેવાની તીવ્ર ભાવના હતી. વર્ષા સુધી આ કેસ ચાલ્યું અને તેને પરિણામે બંને જમીનદાર ખુવાર થઈ ગયા.
૧૨

Page #15

હાઈકોર્ટની બહાર આ બંનેની મૂર્તિ મૂકવામાં આવી. આજે એ ત્યાં છે કે નહિ એની મને ખબર નથી, પરંતુ એ સમયે એ મૂર્તિઓની નીચે એમના જીવનને ઈતિહાસ લખવામાં આવ્યા હતા અને કેટમાં આવતા પહેલાં તમે આ બંનેને જુઓ અને એની નીચે લખાયેલી બરબાદીની કથા વાંચીને કોર્ટમાં પ્રવેશ કરો. આ બે મિત્રોની મૂર્તિમાં એકની પાસે માત્ર લંગોટી જ બચી હતી અને બીજાની પાસે તે તે પણ ન હતી. એની નીચે લખ્યું હતું કે આ બંને કોર્ટમાં આવ્યા અને પછી જ્યારે બહાર નીકળ્યા ત્યારે એમની કેવી દુર્દશા થઈ તે તમે જુઓ. જે લેણદાર હતો એ માત્ર સંગેટી બચાવી શક્યો. જ્યારે દેવાદાર પાસે તે તે પણ ન રહી. કેર્ટમાં જવાનું આવું છે પરિણામ. એક સામાન્ય ઝઘડા કે દ્વેષને લીધે અથવા તે લેણદેણના ઝઘડાને લીધે આવું પરિણામ આવતું હોય તે જગતમાં ચાલતા આટલા મોટા વૈચારિક ઝઘડાનું પરિણામ શું આવશે તે વિચારવા જેવું છે.
બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં અઢી કરોડ નિર્દોષ માનવીઓની હત્યા થઈ અને પાંચથી સાત કરોડ જેટલા લોકે ઘાયલ કે અપંગ થયા. અબજો રૂપિયાની સંપત્તિ નાશ પામી. કેટલાયે આજીવિકા ગુમાવી, તે કેટલાયને ઘરસંસાર વેરાન બની ગયે. આવું ભયંકર પરિણામ હજી હમણાં ઈ. સ. ૧૯૪૬માં જ આપણે જોયું છે અને તેમ છતાં જે જગતને સાચી સાન ન આવે તે કહેવું શું? ઠોકર ખાધા પછી પણ વ્યક્તિ પિતાની જાતને સાચવે નહિ તે
૧૩

Page #16

એને કહેવું શું ? આ તે એવી મૂર્ખતા કહેવાય કે જેને માટે શબ્દકેશમાં કેઈ શબ્દ નહિ મળે.
આથી સદવિચાર પરિવારને હું ધન્યવાદ આપું છું કે તમારે પ્રયાસ આવતીકાલે સફળતા પામશે. આજે બીજ વાવી રહ્યાં છીએ તો તે ક્યારેક તે વૃક્ષ બનવાનું જ. ભવિષ્યની પેઢીને એનું ફળ જરૂર મળશે. સદવિચાર પરિવાર તરફથી આજે સદ્દભાવનાનું બીજ રોપવામાં આવે છે. તેનું આજે નહિ તે આવતીકાલે, શુભ પરિણામ આવશે જ, તે અનેક વ્યક્તિઓને માટે શાંતિનું સાધન બનશે, અનેક રાષ્ટ્રોને માટે ઉપયોગી અને માર્ગદર્શક બનશે. આપણે બીજા દેશેની વાત જવા દઈએ તે પણ આપણે દેશની દશા જોઈને મનમાં એવો વિચાર આવે છે કે આપણે કેટલાં બધાં જુદાં જુદાં રાજ્યમાં વહેંચાયેલા છીએ ? વ્યવસ્થાની અનુકૂળતા ખાતર રાજ્યની રચના થઈ, પરંતુ એ વ્યવસ્થામાં એવી વિકૃતિ આવી કે એમાંથી ભાષાની સમસ્યા પેદા થઈ. અને આગળ જતાં એમાં સાંપ્રદાયિક દ્વેષભાવને જન્મ થયે.
આ દેશ અંદરોઅંદર ખૂબ લડયો છે. ગાંધીજીએ રામરાજ્યની એવી સુંદર કલ્પના કરી હતી કે આપણે આ દેશમાં એ આદર્શ સાકાર કરીએ. ભારત સમગ્ર વિશ્વને માટે યુનિવર્સિટી બની જાય. આખી દુનિયાને જ્ઞાન અને પ્રકાશ આપનાર બને. આપણી પાસે જે વિચાર પ્રકાશ અને વિચારની મૂડી છે તે સમગ્ર વિશ્વમાં વહેંચી શકીએ,

Page #17

પરંતુ ગાંધીજીનું આ સ્વપ્ન હજી સાકાર થયું નથી. જે ગાંધીજી આજે જીવંત હેત તે આનું સૌથી વધુ દુઃખ એમને થયું હતું. એમની ભાવના હતી કે આ દેશ સ્વર્ગ બને. સામાન્ય જેવું આદર્શ રાજ્ય બને કે જ્યાં કઈ શરાબી, દુરાચારી કે વેશ્યા ન મળે. આવી એમની કલ્પનાને સાકાર કરવા માટે તે એમણે પોતાના પ્રાણની આહુતિ આપી. પરંતુ આપણે દેશની દિશા એનાથી તદ્દન ઊલટી થઈ ગઈ છે. આજે દશા એવી આવી છે કે દુનિયા આપણને ઉપદેશ આપે છે અને તે આપણે સાંભળ પડે છે. એક એવે સમય હતો કે હ્યુ-એન-સાંગ યાત્રી બનીને આ દેશનું પરિભ્રમણ કરવા આવ્યા ત્યારે એણે કહ્યું કે જે કાંઈ શીખવું હોય તે ભારતની યાત્રા કરો. એણે લખ્યું છે કે ભારતની સંસ્કૃતિ જોઈને હું ચકિત થઈ ગયે, મેં પણ માંગ્યું તે કઈ એ મને પાછું ન આપ્યું, કારણ કે “અતિથિ દેવો ભવ'માં માનતે આ દેશ માત્ર પાણું પીવડાવવામાં પિતાનું અપમાન માને છે. તે પહેલાં દૂધ આપે છે, પછી પાણી. એ સમયે દેશમાં ઘી અને દૂધની નદીઓ વહેતી હતી. પરંતુ આજે આપણે એવી દુર્દશા કરી છે અને આપણું દુષ્કાની એવી સજા મળી છે કે નદીનું પાણી પણ સુકાઈ ગયું છે. તેણે લખ્યું છે કે ભારતમાં મેં ક્યાંય ઘરને તાળું મારેલું જોયું નહિ, કેવી પ્રામાણિકતા હતી આ દેશમાં ! કેટલે બધે સદ્દભાવ હતું કે પ્રત્યેક વ્યક્તિને સહયોગ આપ પણ ઈના
૧૫

Page #18

'
આત્માને દુઃખ પહોંચાડવાનુ' આ લોકો જાણતા નહોતા. હ્યુ-એન-સાંગની વાત માત્ર ૧૩૦૦ વર્ષ પહેલાંની છે અને વિચાર કરી આપણી આજની દુર્દશાના ! આજે પણ વિદ્યાલયેા છે અને એ જમાનામાં પણ વિદ્યાલયેા હતા. નાલ‘દા, તક્ષશીલા જેવ વિદ્યાલયા તા એકલા ખગાળમાં વીસ હજાર હતા. સાધુસ`તાની નિશ્રામાં શિક્ષણુ અપાતું, તે ઋષિમુનિઆના આશીર્વાદથી શિક્ષા પામતા હતા. અને જીવનના આદશ મેળવીને મહીંથી જતા. તેએ શીખતા હતા, ' મચત્ ર્ (હમેશ સત્ય ખેલવુ' ), ધર્મમ્મૂ વ ( ધર્મનું આચરણ કરવુ'), મારે મન, વિàવે મત્ર(માતાપિતાને તી સમાન માનવા) હવે તા આપણી આખી સસ્કૃતે નષ્ટ થઈ ગઈ. આપણી સંસ્કૃતિ માત્ર નાચવાગાવા સુધી જ – થિયેટર સુધી જ – સીમિત થઈ ગઈ છે. આ સંસ્કૃતિ આખા પરિવારને છિન્નભિન્ન કરી નાખશે. સમગ્ર રાષ્ટ્રના ધ્વંસ કરશે, આપણે ફરી પ્રયાસ કરવા પડશે કે સઘ ને કઈ રીતે દૂર કરી શકાય ? આપણે એકખીજાનું જાણવાને અને સમજવાના પ્રયાસ કરીએ. સારા વિચારાની ઉપેક્ષા કે ઘૃણા કરવાને બદલે તેના જીવનમાં સ્વીકાર કરવાની સાહસિકતા કેળવીએ. સત્ય હમેશા એક રહેશે. Truth is one, તે કથાય એ પ્રકારનું હાય નહિ.
કાઈ વ્યક્તિ તમને પૂછે કે તમે કેમ છે ? તે! તમે જવાબ આપશે કે હું સ્વસ્થ છું'. પણ પછી કાઈ એવુ
•
૧૬

Page #19

નહિ પૂછે કે તમારું સ્વાશ્ય કેવા પ્રકારનું છે, કારણ કે
સ્વારશ્યને કઈ ભેદ કે પ્રકાર હોતો નથી. પરંતુ જે તમે બીમાર હો અને કહો કે તબિયત બરાબર રહેતી નથી તે તે પૂછશે કે કંઈ બીમારી છે? બીમારી અનેક હેય છે, પરંતુ સ્વાશ્ય હંમેશા એક હોય છે. એવી જ રીતે આત્મા સાથે સંબંધિત એ ધર્મ અને સત્ય તે સદાય એક જ હોય છે, ધર્મની બીમારી કે વિકૃતિ અનેક નજરે પડશે, પરંતુ આમા તે આરોગ્યની માફક એક જ મળશે. આમાને ધર્મ ક્યારેય આત્માથી ભિન નહિ હોય. ઉત્તમ ગ્રંથમાંથી તમે નવનીત તારવશે તે તમને આ જ મળશે.
પ્રેમ પરમાત્મા સુધી પહોંચવાનો એક રસ્તો છે. સંત તુલસીદાસે કહ્યું છે કે, પ્રેમ ગલી અતિ સાંકડી, તે મેં દ ન સમાયે.” પ્રેમ એ પરમાત્મા સુધી પહોંચવાને માર્ગ છે અને એ માર્ગે અનેક વ્યક્તિઓ પરમાત્મા સુધી પહોંચી છે. પ્રેમ પરમાત્માને પ્રિય છે અને તે પ્રેમને જન્મ સદભાવનામાંથી થાય છે. અનેક માનવીએ હૃદયમાં પિતાને નિવાસ ચે છે, પરંતુ એમ સમજશે નહિ કે એનાથી કઈ પદને અધિકારી બની જાય છે. એકથી અનેક સુધી પહોંચવાનું છે. અનેક અંતરમાં વાસ કરવાનું છે.
સાધનામાં “સ્વ”થી માંડીને “સવ” સુધી વિકાસ કરવાનું હોય છે. દિલ્હીના સિંહાસન પર રાજ્ય કરનારી હજારો વ્યક્તિઓ આવી અને ગઈ. એને કશે અર્થ

Page #20

નથી. ઈતિહાસમાં ભૂલથી ક્યાંક એકાદ પાના પર એમનું નામ મળી જશે અને એ પણ બસે-પાંચ વર્ષ પછી વિસરાઈ જશે. આનાથી વધુ એનું કશુંય મહત્ત્વ નથી. મારે તે લેકના હૃદય. સિંહાસન પર આસન લગાવવું છે અને તે સદ્દભાવનાથી જ સંભવિત છે.
બેલગાવમાં ઈદિરાજ મને મળવા આવ્યાં હતાં અને ઘણી લાંબી ચર્ચા ચાલી. મેં એમને કહ્યું કે તમે એ ભૂલી જાવ કે તમે દિલ્હીમાં રાજ કરે છે. અમારા જેવા સાધુ-સંતની તે સલાહ છે કે તમે લોકોના દિલમાં રાજ કરે. દિલ્હી નહિ પણ લેકેના દિલનું રાજ જ કાયમ રહેશે. બાકી બધું ચાલ્યું જશે. રામની માફક જે
વ્યક્તિઓએ લોકોના હૃદય જીતીને રાજય કર્યું છે, એમને લાખ વર્ષ વીતી જવા છતાં લેકે આજ સુધી મૂલ્યા નથી. આજે પણ અમારા અંતઃકરણમાં એમનું રાજ રહેલું છે. સર્વ પ્રત્યે સદભાવના રાખીને પ્રેમથી જ લે કોના હૃદય પર રાજ કરવું જોઈએ. જુઓ હું આપને મારે જ દાખલો આપું તે મારી પાસે છે શું ? ઘર છેડયું. સંસારનો ત્યાગ કર્યો. સંન્યાસ લઈને સાધુ બની ગયો. કોઈનાય ઘરમાં મારે એક પિસે પણ જમા નથી. આપના ઘર પર પણ મારો કોઈ અધિકાર નથી. પરંતુ એક સાધુ તરીકે જે હું એક શબ્દ બેલું તે પણ તમે તમારાં બાળકે, ભાઈ ઓ અને સ્નેહીઓને ન આપતા હૈ, પર તુ અહીં તે પરોપકારની ભાવનાથી તરત જ પાકીટ
૧૮

Page #21

માંથી ધન કાઢીને આપી દેશે. આ પ્રેમ રાજયનું લક્ષણ છે. જ્યારે સાધુ તમારા અંતરમાં પ્રવેશ કરે છે અને તમારા હૃદય પર અધિકાર મેળવે છે, ત્યારે આપ આપ જ તમને આપવાની ભાવના જાગે છે. તમે જ વિચારે છે કે આ શબ્દ મિથ્યા થવા જોઈએ નહિ. એનું પિતાની શક્તિ અનુસાર અચૂક પાલન કરવું જોઈએ. તમે તમારા સગાભાઈને ના કહેશે. વખત આવે તો તમારી પત્નીને મના કરશે, પરંતુ સાધુ-સંતે પોતાના હૃદયથી જે કાંઈ કહે છે તેની તમારા હૃદય પર સીધી અસર થશે, કારણ કે સાધુ-સંતોનું સામ્રાજ્ય જ હૃદય પર છે.
આ પ્રેમનું રાજ્ય છે. જેમાં દરેક વ્યક્તિનું ઘર મારું ઘર બની જાય છે. જ્યાં જઈએ ત્યાં “આપ અમારે
ત્યાં પધાર” એવું નિમંત્રણ મળે છે. કેઈ બીજાને આ રીતે નિમંત્રણ આપે છે ખરા? આ પ્રેમની એ પરાકાષ્ઠા છે, કે જ્યારે લેકે પોપકાર માટે પિતાના પ્રાણની આહુતિ આપે છે, તે પછી પૈસાની તે વાત શી ? ભારતના ઉજજવળ ઈતિહાસમાં પ્રેમને ખાતર અનેક લોકેએ પિતાનું બલિદાન આપ્યું છે. મંદિરના રક્ષણ માટે, સંસ્કૃતિના બચાવ માટે, પરોપકાર ખાતર કે પિતાના રાષ્ટ્રની સુરક્ષા કાજે આ લાકેએ પિતાની તલવારથી પોતાનું મસ્તક કાપીને ધરી દીધું છે.
પસા આપવા એ તે ઘણી સામાન્ય અને પ્રાથમિક બાબત છે. હું તે કહે છે કે આપણે પ્રેમ વધે એવા
લ

Page #22

પ્રયાસે કરવા જોઈએ. જુદા જુદા સંપ્રદાયેના જેટલા સાધુ છે તેમને એકત્રિત કરીને આ પશ્ચિમની આંધીને સબળ સામનો કરવા તૈયાર કરવા જેઈ એ. આ આધી પૂર્વને નુકસાન પહોંચાડશે. આવા લોકે વિચારોથી આક્રમણ કરે છે. આપણી સંસ્કૃતિના નાશ માટે તેઓ એટમઍમ્બ નહિ નાખે, કઈ શસ્ત્રને ઉપગ નહિ કરે, પરંતુ માત્ર વિચારેનું આક્રમણ કરીને આપણી સંસ્કૃતિને નષ્ટ કરશે. આવું વિચારેનું આક્રમણ પત્ર-પત્રિકા, રેડિયે અને ટી.વી. દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ આક્રમણને કારણે તમારા હૃદયમાંથી બધી જ ઉત્તમ સદભાવનાઓ નષ્ટ થઈ જશે.
દરેક વ્યક્તિ આ વિચારથી પીડિત બની જશે. મારુ' તે આપ સહુને નિવેદન છે કે આવા વૈચારિક આક્રમણથી બચવા માટે આપણે આપણું ઘરમાં જ સદ્દ. ભાવના,મત્રા અને વિશ્વબંધુત્વ દ્વારા સંગઠન સાધવું પડશે." આ સંગઠન ઘણું મજબૂત બનાવવું પડશે. આજે તમે જુએ છે કે આપણે સાધુ-સંતોની સ્થિતિ જ કેવી થઈ ગઈ છે. જુદા જુદા સંપ્રદાય, જુદું જુદું આચરણ, વિચારોમાં મતભેદ અને વિચારોના સંઘર્ષ ચાલે છે. એકને હાનિ પહોંચે તે બીજે વિચારે છે કે આ તો એને હાનિ થઈ એમાં મારે શી લેવા દેવા ? પરંતુ એ ભૂલવું જોઈએ નહિ કે પાડોશીના ઘરમાં જે આગ લાગે અને આપણે આળસમાં રહીએ તે આપણું ઘર પણ ભસ્મીભૂત
૨૦

Page #23

થઈ જશે. જે હિંદુ એમ વિચારે કે બીજા લેકે મરે એમાં મારે શી લેવા દેવા ? તે નુકસાન એને જ થવાનું છે. જે જેન કે અન્ય સંપ્રદાયવાળા એમ માને કે એના ઘરમાં ગરબડ થઈ એમાં મારે શું કરવાનું ? તે આ ઉપેક્ષાવૃત્તિને પરિણામે બંનેના સર્વનાશ થાય છે. આપણું જીવન આજે કદના આંકડા જેવું બની ગયું છે. તમે જ્યારે હિંદી કે ગુજરાતીમાં ૩૬ લખે છે તે ત્રણ અને છનું મુખ કઈ બાજુ છે? એ બંને એકબીજાથી સાવ વિપરીત દિશામાં હોય છે. જે વિવાદ અને મતભેદ સૂચવે છે. મારે તે સદભાવના દ્વારા એને ૬૩ને આંકડા બનાવ છે. બંનેનું મુખ એકબીજાની સામસામે આવી જાય અને વિવાદને અંત આણને સંવાદ સધાય. આ સંવાદથી કેટલી બધી પ્રચંડ શક્તિ પેદા થાય છે ! આજની આપણી બધી શક્તિ આજે ભાગાકાર (વિભાજનની પ્રક્રિયા) બની ગઈ છે. એને સદભાવના દ્વારા ગુણાકારમાં પલટાવવાની છે. જીવનની સમસ્યાઓનું એવું પરિણામ લાવવું છે કે આપણે આપણા જીવનમાં કેઈની સાથે ૩૬ બનીને જીવવું નથી, પણ ૬૩ની માફક જીવવું છે. માટે પ્રેમ અને સદભાવના દ્વારા એક એવું સંગઠન રચવું છે કે જેને પરિણામે ભાવિ પેઢી મારા પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા પ્રગટ કરે. મારે સમગ્ર પ્રજાજનેના અને પ્રાણીમાત્રના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરવા છે. એક એવા વ્યવસ્થિત સંગઠનની શરૂઆત કરીએ કે જેમાં જેટલા જુદા જુદા સંપ્રદાય છે તે બધા
૨૧

Page #24

સંપ્રદાયને પ્રેમથી નિમંત્રણ આપીએ અને એક સમાન ભૂમિકા ( common platform) ઊભી કરીએ.
હું માનું છું કે સરકારે ધર્મની ઉપેક્ષા કરીને ઘણી મોટી ભૂલ કરી છે. આપણે દેશ ધર્મ સાપેક્ષ છે અને રહેશે. જો તમે ધર્મનો અર્થ મંદિર, મસ્જિદ વગેરેમાં જવું એ કરતા હે તો તે ઘણી મોટી ભૂલ છે. ધર્મ તે જીવનનું કર્તવ્ય છે. નૈતિક કર્તવ્યનું પ્રેરક છે. મંદિર અને મસ્જિદ એ તે પિતપોતાની જુદી જુદી વ્યવસ્થા છે. ટ્રેનમાં તમે મુસાફરી કરે છે ત્યારે જુદા જુદા કમ્પાર્ટમેન્ટ હોય છે, પરંતુ અહીંથી ઉપડતી ટ્રેન દિલ્હી એક્સપ્રેસ હશે તે તે દિલ્હી જ પહોંચશે. જુદા જુદા કમ્પાર્ટમેન્ટ હોય અને નંબર પણ અલગ અલગ હૈય છે તે એને અર્થ એ નથી કે અમુક સ્થળે પહોંચશે અને આપણે રહી જઈશુ. પરમાત્મા અને મેક્ષમાં આસ્થા રાખનારા જે જુદાં જુદાં આધ્યાત્મિક દર્શને છે અને જુદા જુદા સંપ્રદાયે છે તે આજે નહિ તે કાલે જરૂર પિતાના લક્ષ્ય સુધી પહોંચશે. કારણ કે એમને આત્મામાં વિશ્વાસ છે. વર્તમાનમાં નહિ તે ભવિષ્યમાં એમને જરૂર પ્રેમનું આચરણ મળશે અને પ્રેમના માધ્યમથી એ પૂર્ણ બનશે. પરમેશ્વર બનશે એ નિર્વિવાદ છે. આ માટે જ આપણે પ્રયાસ હોવો ઘટે. અને તેથી સાધુ-સંતે તે આજની દુનિયામાં ધર્મ અને રાષ્ટ્રના ચોકીદાર છે.
૨૨

Page #25

જે ગાંધીજીના નામે આ રાજ્ય ચાલી રહ્યું છે અને આદર્શ શુ છે ? એ આદનું. તમારા જીવનમાં કેટલે અંશે આચરણ થઈ રહ્યું છે? જ્યાં કાંય સ`ઘ હોય ત્યાં જઈને આપણે સમાવવાને પ્રયત્ન કરવા જોઈએ, સાધુ-સતા અને ઋષિઓની પાવન ભૂમિ, કૃષ્ણનુ* ગાકુળ, મહાવીરની તપાભૂમિ એવા આ વિશાળ દેશમાં લોકો આ રીતે અંદરા દર લડે ? ગલી ગલીમાં દારૂના પીઠા હાય ? આવુ. ડાય ત્યાં સદ્ભાવના કઈ રીતે પેદા થાય ? તે તા પેલી દારૂની બાટલીમાં જ સડી જશે. દિનપ્રતિદિન દેશમાં હિં‘સવૃત્તિ વધી રહી છે. મોટા ઉદ્યોગો વધી રહ્યા છે. જે દેશમાં સત્તાની ખુરશી સલામત રાખવા માટે નિર્દોષ ગાયેા અને મૂક પ્રાણીઓની હત્યા થાય છે તે દેશ કઈ રીતે સાચા અર્થાંમાં આઝાદ કહેવાય ? અહીં સદ્ભાવના કઈ રીતે વિકસશે ? એક બાજુથી નરાતર હિંસા થાય છે, એને કઈ રીતે અહિંસાનું આચરણ કહી શકાય ? આથી મારુ' માનવું" છે કે સદ્ભાવનાના પ્રચાર માટે સાધુ-સ`તાનુ. સ`ગઠન, એક સમેલન અને એક સમાન ભૂમિકા (કૌમન પ્લેટફોમ) હોવુ જોઈએ, જ્યાં કાઈ સાંપ્રાયિક ભેદભાવ ન હોય, આ સંગઠન સદ્ભાવનાના પ્રસાર માટે હાય, અને આપણી સંસ્કૃતિ આપણા આદર્દોના રક્ષણ માટે હોય.
કાઈ પણ પ્રકારનુ' વૈચારિક આક્રમણ થાય તે તેના સામના અને પ્રતિકાર કરી શકે તેમજ આપણી સંસ્કૃતિની પૂરેપૂરી રક્ષા કરી શકે તેવું સોંગઠન હાવુ. જેઈએ, આપણી સૌંસ્કૃતિમાં કાઈ ક્ષતિ નથી. ભૂતકાળમાં આપો
૨૩

Page #26

દેશ જે ગૌરવશીલ અને મહિમાવાન હતું તે આજે બની શકે. તે ભૂતકાળને વર્તમાનમાં સાકાર કરવા માટે જરૂર છે માત્ર પ્રયત્નની. આમ થશે તે પૂર્ણતા પ્રાપ્ત થશે. મારી તે આપને વિનંતી છે કે આપ હિંમતથી આગળ વધે અને દેશના ચોકીદાર જેવા સાધુ-સંતોને જાગૃત કરે.
હું એમ પણ માનું છું કે આવી પરિસ્થિતિના સૌથી મોટા ગુનેગાર સાધુ-સંતે જ છે. સમાજને જાગૃત કરે એ સાધુ-સંતનું કર્તવ્ય છે. પણ જે મકાનને ચેકીદાર જ ઊંઘતે હોય તે મકાનમાં આસાનીથી લૂંટ થશે. સાધુસંતે માત્ર પ્રમાદમાં ડૂબેલા રહ્યા અને પિતાના મઠ અને મંદિરનાં રાણુની વ્યવસ્થામાં જ ખૂયા રહ્યા તે આ સમાજ, રાષ્ટ્ર અને સંસ્કૃતિ લોપાઈ જશે. ચેરી થાય તે પહેલાં ચોકીદારને ફૂછીએ છીએ કે શું તમે સૂઈ ગયા હતા? ચોરી કઈ રીતે થઈ ? પરમાત્માના દરવાજા પર પહેલાં સાધુ-સંતેની જ પૂછપરછ થશે કે તમે જાગતા હતા કે ઊંઘતા હતા ? આ દેશ, સમાજ અને ધર્મ કેમ વિચ્છિન્ન ગઈ થશે ? તેની ઉપેક્ષા કરવાની ભૂલ તમે કેમ કરી ? આથી પડેલા પ્રયાસ સાધુ-સંગઠનને વ્યવસ્થિત કરવાને થ જોઈએ. આજ સુધી એમના પ્રત્યે સમાજમાં આદર અને પ્રેમ છે. આપણી સંસ્કૃતિનું એ લક્ષણ છે કે એમના કથનને આપણે માથે ચડાવીએ છીએ. એમના વચનને આપણે ક્યારેય તિરસ્કાર કરતા નથી. આ સાધુ
૨૪

Page #27

સંતે પ્રેમના માધ્યમથી એક પવિત્રતાને સંચાર કરીને જીવનનું નિર્માણ કરી શકે છે. દેશની મહાન શક્તિ એમનામાં પડેલી છે. આવા સાધુ-સંતેનું એક વ્યવસ્થિત સંગઠન થાય તે સમગ્ર દેશમાં સુખ, શાંતિ અને આબાદી ફેલાશે. એમણે આખી દુનિયામાં આ ભાવનાઓ ફેલાવવાની જરૂર નથી. જે રીતે અત્તરના એક નાનકડા પૂમડા મારફતે અત્તરનું એક જ ટીપુ આખા ઘરને સુવાસિત કરી દે છે એ જ રીતે સાધુ-સંત પાસે પ્રેમ અને મંત્રીના અત્તરની એવી મહેક છે કે જે સદભાવનાની સૌરભ ફેલાવી શકે છે. આથી તેઓ જે સંગઠિત થઈને આ વિશ્વમાં પ્રયાસ કરે તો આખી દુનિયા સદ્દભાવનાની સૌરભથી મહેકી ઊઠશે. વિચારેની સુગંધ સર્વત્ર ફેરી વિશે અને અનેક વ્યક્તિઓને સન્માનનું દર્શન થશે.
આજે આપે જે રીતે આ જન કર્યું છે તે માટે આપ સહુને મારા આશીર્વાદ છે, પરંતુ હું તે એ વાત પર ભાર મૂકીશ કે ભવિષ્યમાં આપની સંસ્થા દ્વારા પહેલાં સાધુ-સંગઠન રચાય અને એક જ મંચ પર જુદા જુદા સંપ્રદાયના સાધુ આવે. પહેલાં સાધુ-સંતેમાં પ્રેમનાં દર્શન થાય તે જ એ પ્રેમ તમારા જીવનમાં પ્રેમ-ભાવનાને સંચાર કરી શકે. જે મારા જીવનમાં પ્રેમને દુકાળ છે તે પછી આપના જીવનમાં સદભાવનાની હેલી કઈ રીતે વરસશે ? આપણા જીવનમાંથી જે પ્રેમ અને મૈત્રી લુપ્ત થઈ જશે તે પછી કશું બાકી નહિ રહે.
૨૫

Page #28

અમદાવાદની એક બકમાં જમાલખાં નામને પઠાણ ચોકીદાર હતા. મેનેજર થડે સમય બહાર ગયા હતા અને એમણે ચોકીદારને તાકીદ કરી કે બેન્કમાં જોખમ પડયું છે, માટે બરાબર સાવચેતી રાખજે. પઠાણ ઈમાનદાર હતો અને એણે કહ્યું, “સાહેબ, મારા પ્રાણુના. ભેગે પણ આ તાળા અને સેલને જાળવી રાખીશ.” પાંચસ્સાત દિવસ પછી મૅનેજર પાછા આવ્યા અને એમણે જોયું કે તાળા અને સીલ બરાબર હતા. પઠાણને શાબાશી આપી ઈનામ પણ આપ્યું. પણ જ્યારે તાળું ખેલીને અંદર જોયું તે ખબર પડી કે આખી બેંક લૂંટાઈ ગઈ હતી અને કેશબોકસ ગુમ થયું હતું. બૅન્કની પાછળના ભાગના વેન્ટિલેટરને તેડીને ચાર બેન્કમાં. પ્રવેશ્યા હતા. મેનેજર ગુસ્સે ભરાયા અને એમણે જમાલખાને પૂછ્યું કે “બેન્ક કઈ રીતે લૂંટાઈ ગઈ?”
જમાલખાંએ કહ્યું, “સાહેબ, હું કશું જાણતું નથી. તમે સીલ અને તાળું બરાબર જાળવવા કહ્યું હતું એટલે મેં એની પૂરેપૂરી ચિકી કરી, અંદર શું થયું એ તે. તમે જાણો અને તમારું કામ જાણે. એની સાથે મારે કેઈ નિસ્બત નથી.'
આજે આપણી સ્થિતિ આવી જ છે. ઉપરથી આ કે તે સંપ્રદાયનું લેબલ લગાવ્યું છે. એક નંબર, અગિયાર નંબર કે એકસે અગિયાર નંબરને ટ્રેડમાર્ક લગાવ્યું છે. આ બધું છે છતાં સાધુ-સંતે પણ અંદરથી લૂંટાઈ
૨૧

Page #29

ગયા છે. સદાચાર, પવિત્રતા અને ત્યાગ સમાજમાંથી ચાલ્યા ગયા અને આપણે કોઈ ચિંતા કરી નહિ. ખરેખર પ્રેમ, મૈત્રી અને સદભાવનાના અભાવે અમે અંદરથી સાવ લૂંટાઈ ગયા છીએ અને વળી પાછા પ૨મામાના નામની દુકાન ચલાવીએ છીએ. અમારે પુણ્યને પ્રોફિટ જોઈએ, માર્કેટ જોઈએ, ગ્રાહક જોઈએ. એ બધાને લાવીએ ક્યાંથી? જે મારામાં પ્રેમને અભાવ હોય તે હું તમારામાં પ્રેમને સંચાર કઈ રીતે કરી શકું? મારા શબ્દોમાં એવી શક્તિ આવશે કઈ રીતે ? જે મારી ભાષા હૃદયમાંથી નીતરતી નહિ હોય તે મારા શબ્દોને કશે પ્રભાવ નહિ પડે. એનાથી તમારા હૃદયમાં કઈ કંપન - વાઈબ્રેશન – ઉપન્ન નહિ થાય. જ્યારે હૃદયની વાણીથી બિલાય અને પ્રેમનું પ્રવચન પ્રેમની ભાષામાં આપવામાં આવે તે જ એ પરમાણુ તમારા હૃદયમાં વૈચારિક આંદોલન કે કંપન પેદા કરશે, પાપને પશ્ચાત્તાપ સર્જશે અને હૃદયમાં એક ભાવપૂર્ણ રુદન થશે. પ્રેમનાં એ આંસુ તમારા શત્રુઓને પણ પીગળાવી નાખશે. દુનિયાની ભઠ્ઠી જે ધાતુને ઓગાળી શકતી નથી એને પ્રેમનાં આંસુઓ ઓગાળી શકવાની તાકાત ધરાવે છે.
હું અંતઃકરણથી શુભકામના પ્રગટ કરુ છું અને તમારા પ્રયાસને ધન્યવાદ આપું છું. આવી સદ્દભાવના વિશ્વને માટે ઉપયોગી બને અને તે સંઘર્ષમાંથી માનવજાતને બહાર કાઢીને સંવાદ અને સમન્વયની રચના કરે.
૨૭

Page #30

દરેક માનવી પિતાના જીવનમાં પરમશાંતિનો અનુભ૨ કરે. આપણે જ પ્રભુને એવી પ્રાર્થના કરીએ કે હે ભગવાન ! પ્રાણીમાત્રને સદભાવના આપ. મારી સાધના સર્વ આત્માઓની શાંતિ માટે થાય. સાચી આસ્થાથી કરવામાં આવેલી પ્રાર્થના કદી નિષ્ફળ જતી નથી. તીર્થકર પરમાત્માના દ્વાર પર જે શુદ્ધ મનથી પ્રાર્થના કરવામાં આવે તે એમાંથી એક શક્તિ મળશે. નૈતિક સાહસ અને દઢતાને સંચાર થશે અને તમારા સુંદર કાર્યમાં જરૂર સફળતા મળશે,
મેં તે આપની સમક્ષ મારા હૃદયની વેદના પ્રગટ કરી. આ વિશે જરૂર વિચારશે અને ભવિષ્યમાં આવું આયોજન કરતાં પહેલાં બધા જ સાધુ-સંતોને નિમંત્રણ આપજે, જેથી એમની વચ્ચે પારસ્પરિક પ્રેમ અને મિત્રભાવ વધે અને વિકસે. આ જોઈને તમારા મનમાં સદભાવના લાગશે અને સાંપ્રદાયિક સંઘર્ષ અટકી જશે. આપણે પૂર્વજન્મના સંસ્કારો લઈને આવીએ છીએ. તેના પર સાધુસંતે પહેલ પાડે છે. આથી મારી એવી મંગળ ભાવના છે કે તમને તમારા આ શુભ કાર્યમાં પૂર્ણ સફળતા હાંસલ થાય.

Page #31

વિકલાંગજનેને સ્વાવલંબી બનાવતા સદ્દવિચાર પરિવાર-વિકલાંગ પુનર્વાસ કેન્દ્ર
ઉવારસદ : જિ. ગાંધીનગર ને સ્વાવલંબી બનાવવા આટલું કરીએ: હું વિકલાંગ દત્તક યોજના : રૂ. ૨૦૦૦ ભૂમિદાન : ૧ વીઘાના : રૂ. ૪૦૦૦ કાયમી ભજનતિથિ : રૂ ૫૦૦૦
દરદીનારાયણની ભક્તિભરી સેવા કરનારી
હરગોવનદાસ પ્રભુદાસ સદ્દવિચાર પરિવાર આઈ હોસ્પિટલ દ્વારા સેવાના સાથીદાર બનવા આટલું કરીએ
દદી" દત્તક યોજના રૂ. ૧૦૦૦ કાયમી ભજન તિથિ રૂ. ૨૫૦૦ પથારીદાન
- રૂ. ૫૦ ૦ ૦ માસિક નેત્રયજ્ઞ રૂ. ૮૦૦૦
વિવિધ હોસ્પિટલના બિછાને સુતેલા દદીનારાયણની ભક્તિભરી સેવામાં | દદી સેવા કેન્દ્ર
કાયમી નિભાવ ફંડ રૂ. ૨૫૦૧
દૈનિક મદદ રૂ. ૨૫૧ અપાના સહયોગ આવકવેરાની કલમ ૮૦-જી પ્રમાણે કરમુક્ત છે.

Page #32
સમર્પણ વિદ્યાપીઠ માનવજીવનના પ્રાપ્ય ઇતિહાસમાં એવા અસંખ્ય દાખલા નોંધાયા છે જેમાં એ મહામાનવોએ ઇતર માનવ ભાંડુઓના કે પ્રાણીઓના ક૯યાણ કાજે પોતાનાં બલિદાન આપી દીધાં છે, હસતે મેં જાતને સમપી દીધી છે. આવા મહાપુરુષના કારણે જ તો માનવ ઇતિહાસ ગૌરવવંતે બન્યો છે. આજે જીવન અતિ સ્વકેન્દ્રી બનતું જાય છે. સૌ માનવ પિતપોતાને સ્વાર્થ સાધવામાં જ જાણે પ્રવૃત્ત છે. નિઃસ્વાર્થ ભાવની તીવ્ર અછત વરતાય છે. આમ જ ચાલ્યા કરશે તે માનવતાનું થશે શું ? મા નવતા પરવારી જશે તો પછી માનવી અને પશુમાં કોઈ ફરક રહેશે ખરો ? સમર્પણ વિદ્યાપીઠનો ઉદ્દભવ આ ઘેરી ચિંતામાંથી થયો છે. માનવીમાં માનવતી સંસ્કારવાનું–સ કરવાનું કામ સમપણ વિદ્યાપીઠે પિતાની યુકિંચિત્ શક્તિ મુજબ પોતાના શિરે લીધું છે. આજની અને આવતી કાલની પેઢીઓને ઉજવાળવી હશે, માનવતાને જીવંત રાખી “માનવી ' શબ્દની સાર્થકતા નિભાવી રાખવી હશે, તે પ્રત્યેક માનવે હૈયામાં સમર્પણને ભાવ જગાડવો પડશે અને એ ભાવને પ્રત્યક્ષ કરવા માટે કટિબદ્ધ થવું પડશે. આ મહાન માનવીય પુરુષાર્થમાં સહભાગી બનવાનું સમર્પણ વિદ્યાપીઠ સૌને પ્રેમભર્યુ નિમંત્રણ આપે છે. સમર્પણ વિદ્યાપીઠ સેટેલાઈટ સામે જોધપુર ટેકરા, અમદાવાદ-૧૧,