________________
ઓરીએન્ટલ કોન્ફરન્સમાં આવેલા અનેક વિદ્વાને મને મુંબઈમાં મળવા આવ્યા ત્યારે મેં એમને કહ્યું કે તમે દૂર દેશાવરથી ઓરીએન્ટલ કોન્ફરન્સમાં ભાગ લેવા આવ્યા, એનાથી મને આનંદ થશે. પરંતુ તમે અમારે માટે કયે ન વિચાર, કઈ નવી ભાવના કે કયું નવું દર્શન લઈને આવ્યા છે તે મારે જાણવું છે.
આ વિદ્વાને એ સંક્ષેપમાં કહીં કે અમારા દેશમાં એવું શું છે કે જે અમે ભારતને આપી શકીએ ? અમે તે અહીંથી લેવા–પામવા આવ્યા છીએ. અમે અહીંના ધર્મમાં જે જોયું તેવું દુનિયાના કેઈ ગ્રંથમાંથી અમને સાંપડયું નથી. તમે દી લઈને શોધવા જશે તે પણ વિશ્વના કેઈ ગ્રંથમાં રામને આદર્શ નહિ મળે. પરમાતમાં મહાવીર જેવા તપ અને ત્યાગ કેઈ પણ ધર્મ. ગ્રંથમાં શોધ્યા જડશે નહિ. રામને આદર્શ, સંતાની પવિત્રતા, પરમાત્મા મહાવીરના તપ અને ત્યાગ અમારી સંસ્કૃતિમાં કયાંય નહિ જડે. અમે તે ભૂમિની પવિત્રતાથી ઘણા પ્રભાવિત થયા છીએ. તમારા સંસ્કાર, સંસ્કૃતિ અને ધર્મમાંથી અમે પ્રેરણાના પીયૂષપાન કરવા માગીએ છીએ. અમારો દેશ બહારથી સુંદર દેખાય છે, પણ અંદર જવાલામુખી ભભૂકી રહ્યો છે, અને કેઈ ને ખબર નથી કે એને વિસ્ફોટ ક્યારે થશે ? અણુશસ્ત્રોના ખડકલા થાય છે, પણ એ જ અણુવિસ્ફટ જગતના વિનાશનું કારણ બની જશે. અમારી પાસે કેઈ વિવેક કે અનુશાસન નથી. સ્વયંનું સ્વયં પર નિયંત્રણ - સેફ કલ – નથી.
