________________
સ્વામીએ એમ ન કહ્યું કે મારું કલ્યાણ થાઓ, મારા સમાજનું કલ્યાણ થાઓ અથવા તે મારામાં આસ્થા રાખનારા અનુયાયીઓનું કલ્યાણ થાઓ. પરમાત્માએ તે કહ્યું, શિવમતુ ગત” પ્રાણ માત્રનું કલ્યાણ થાઓ, કઈ એકનું નહિ. ભગવાન મહાવીરના આ વિચારમાં કેટલી બધી પૂર્ણતા અને પવિત્રતા છે ! એમણે એમના જીવનમાં કઈ સંઘર્ષ રહેવા દીધે જ નહતે. પરમાત્મા સહુના અને ધર્મ પણ સર્વને. ધર્મ એ દુકાન પર વેચાનારી વસ્તુ નથી, પરંતુ એ તે આત્માની વસ્તુ છે. આ કેઈ સેદ કરવાની ચીજ નથી કે અધિકાર જમાવવાની બાબત નથી, એના પર તે પ્રાણીમાત્રને અધિકાર છે. “ધર્મ' શબ્દને અર્થ છે “આત્માને ધારણ કરનાર.” સદવિચારનું પિષણ કરનાર, એને જીવનમાં આશ્રય આપનાર અને એને આચરણ સુધી પહોંચાડવાને પ્રયાસ કરનાર ધર્મ છે. આથી મારે તે એ ધર્મ જોઈએ જેમાં વિચારોનો આગ્રહ ન હોય પણ આત્મશુદ્ધિની ખેવના હોય.
ભગવાન મહાવીરે એટલે જ સાપેક્ષ દૃષ્ટિ આપી છે. જેને કારણે આપણે વિધેયાત્મક (positive) અને નિષેધાત્મક (negative ) વિચાર કરી શકીએ છીએ. આ બંને પ્રકારનું ચિંતન આપણી પાસે હોવું જોઈએ. જો આ પ્રકારની દષ્ટિનો ઉદય થાય તે જગતમાં કઈ સંઘર્ષ રહેશે નહિ.
તમે જોયું હશે કે ગાયે જુદા જુદા રંગની હેય છે. કેઈ કાળી તે કોઈ પીળી, કેઈ લાલ તે કે સફેદ.
