Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai sAtavAM pravacana 117
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNDita-sUtra je ya kaMte pie bhoe, ladve vipitttthiikuvvii| sAhINe cayai bhoe, se hu cAi tti vuccii|| vasthagaMdhamalaMkAraM, itthiyo sayaNANi y| acchandA je na bhuMjaMti, na se cAi ti vuccii|| tassesa maggo guru viddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa duuraa| sajjhAyaegantanisevaNA ya, suttatthasaMcintaNayA dhiI y|| jo manuSya suMdara aura priya bhogoM ko pAkara bhI pITha phera letA hai, saba prakAra se svAdhIna bhogoM kA parityAga karatA hai, vahI saccA tyAgI kahalAtA hai| jo manuSya kisI parataMtratA ke kAraNa vastra, gaMdha, alaMkAra, strI aura zayana Adi kA upabhoga nahIM kara pAtA, vaha saccA tyAgI nahIM khlaataa| sadguru tathA anubhavI vRddhoM kI sevA karanA, mUl ke saMsarga se dUra rahanA, ekAgra citta se sat zAstroM kA abhyAsa karanA aura unake gabhbhIra artha kA ciMtana karanA, aura citta meM dhRtirUpa aTala zAMti prApta karanA, yaha niHzreyasa kA mArga hai| 118 .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahale eka-do prshn| eka mitra ne pUchA hai-kala Apane kahA ki mahAvIra kI cintanA meM pratyeka kRtya aura karma ke lie manuSya akelA pUrA khuda hI jimmevAra hai| jabaki dUsarI cintanAeM kahatI haiM ki itane bar3e saMcAlita virATa meM manuSya kI bisAta hI kyA? paramAtmA kI marjI ke binA eka pattA bhI nahIM hila sakatA / isa cintanA meM karma ko kahAM rakhiegA? eka ora svataMtratA kI ghoSaNA aura dUsarI ora parataMtratA kI bAta hai| yA yoM kaheM ki DUiMga eNDa haipaniMga meM tAla-mela kaise baiThegA? ___ tAla-mela biThAne kI bAta se hI parezAnI zurU ho jAtI hai / tAla-mela biThAnA hI mata / do mArgoM meM tAla-mela kabhI bhI nahIM baitthtaa| donoM kI maMjila eka ho sakatI hai, lekina mArgoM meM tAla-mela kabhI bhI nahIM baiThatA / aura jo biThAne kI koziza karatA hai, vaha maMjila taka kabhI bhI nahIM pahuMca paataa| ___ yaha ho sakatA hai ki pahAr3a para calanevAle bahuta se rAste eka hI zikhara para pahuMca jAte hoM, lekina do rAste do hI rAste haiM aura unako eka karane kI koziza vyartha hai| aura jo vyakti do rAstoM para tAla-mela biThAkara calane kI koziza karegA, vaha cala hI nahIM paayegaa| maMjila meM samanvaya hai, mArgoM meM koI samanvaya nahIM hai| lekina hama saba mArgoM meM samanvaya biThAne kI koziza karate haiM aura usase bar3I kaThinAI hotI hai| mahAvIra kA mArga hai saMkalpa kA mArga, mIrA kA mArga hai samarpaNa kA mArga / ye bilakula viparIta mArga haiM, aura maMjila eka hai| mIrA kahatI hai : 'tU' hI saba kucha hai, 'maiM' kucha bhI nahIM / merA koI honA hI nahIM hai, terA hI honA hai / isameM 'maiM' ko pUrI taraha miTA denA hai / itanA miTA denA hai ki kucha zeSa na raha jAye, zUnya ho jaaye| 'tU' hI eka mAtra sattA bace, 'maiM' bilakula kho jAye / jisa dina 'tU' kI hI sattA bacegI, usa dina 'tU' kA bhI koI artha na raha jaayegaa| kyoMki 'tU' meM jo bhI artha hai vaha 'maiM' ke kAraNa hai| agara maiM apane 'maiM' ko bilakula miTA dUM, to 'tU' meM kyA artha hogA? yaha kahanA bhI vyartha hogA ki 'tU' hI hai| yaha kauna kahegA, yaha kauna anubhava karegA? agara maiM 'maiM' ko pUrI taraha miTA dUM to 'tU' meM 'tU' kA artha hI na raha jAyegA / eka miTa jAye to dUsarA bhI miTa jaayegaa| ___ mIrA kahatI hai, 'maiM' ko hama miTA deN| caitanya kahate haiM, 'maiM' ko hama miTA deN| kabIra kahate haiM, 'maiM' ko hama miTA deN| ye samarpaNa ke mArga haiN| mahAvIra kahate haiM, 'tU' ko hama miTA deM, 'maiM' hI baca rahe / yaha bilakula ulTA hai, lekina gahare meM ulTA nahIM bhI hai, kyoMki maMjila eka hai| mahAvIra kahate haiM, 'tU' ko bhUla hI jAo, usase kucha lenA-denA nahIM hai, usase koI saMbaMdha nahIM hai| jaise 'tU' hai hI nhiiN| Apake 119
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 lie basa 'maiM hI hai| isa 'maiM' ko hI akelA bacA lenA hai| jisa dina 'maiM' akelA bacatA hai, 'tU' bilakula nahIM hotA, usa dina 'maiM' kA artha kho jAtA hai| kyoMki 'maiM' meM sArA artha 'tU' ke dvArA DAlA gayA hai| ___ maiM' ora 'tU', sAtha-sAtha hI ho sakate haiM, alaga-alaga nahIM ho sakate / eka hI sikke ke do pahalU haiM / koI kahatA hai, sikke kA sIdhA pahalU pheMka do, to ulTA bhI usake sAtha phiMka jaayegaa| koI kahatA hai, sikke kA ulTA pahalU pheMka do, sIdhA bhI usake sAtha phika jaayegaa| ___ mahAvIra kahate haiM, 'maiM' hI hai akelA astitva / jisa dina 'tU' bilakula miTa jAyegA, na koI paramAtmA, isalie mahAvIra paramAtmA ko koI jagaha nahIM dete| paramAtmA kA matalaba hai 'tU' ko jagaha denA / koI 'tU' nahIM 'maiM' hI huuN| to sArA jimmA merA hai, sArA phala merA hai, sAre pariNAma mere haiN| jo bhI bhoga rahA hUM, vaha 'maiM' hUM, jo bhI ho sakU~gA, vaha bhI 'maiM huuN| isa bhAMti akelA 'maiM' hI bace eka dina, aura saba 'tU' vilIna ho jAyeM, una dina 'maiM' meM koI artha na raha jAyegA, 'maiM' bhI gira jaayegaa| cAhe 'tU' ko bacAyeM, cAhe 'maiM' ko bacAyeM, do meM se eka ko bacAnA mArga hai| aura aMta meM jaba eka bacatA hai to eka bhI gira jAtA hai, kyoMki vaha dUsare ke sahAre ke binA baca nahIM sktaa| kahAM se Apa zurU karate haiM, yaha apanI vRtti, apane vyaktitva, apanI rujhAna kI bAta hai. TAipa kI bAta hai| lekina donoM meM mela mata karanA / donoM meM koI mela nahIM ho sakatA, anyathA unakA jo niyojita prayojana hai, vahI samApta ho jAtA hai| ina donoM meM koI mela nahIM hai| ___ mahAvIra aura mIrA ko kabhI bhUlakara mata milAnA / ve bilakula eka dUsare kI tarapha pITha karake khar3e haiN| jahAM se ve calate haiM, vahAM unakI pITha hai| jahAM ve milate haiM, vahAM ve donoM hI kho jAte haiN| mIrA nahIM bacatI, kyoMki 'maiM' ko khokara calatI hai| aura jaba maiM kho jAtA hai to 'tU' bhI kho jAtA hai / mahAvIra bhI nahIM bacate, kyoMki 'tU' ko khokara calate haiM, aura jaba 'tU' bilakula kho jAtA hai, to 'maiM' meM koI artha nahIM raha jAtA, vaha gira jAtA hai| donoM pahuMca jAte haiM parama zUnya para, parama mukti para, lekina mArga bar3e viparIta haiN| ___ aura hamArI sabakI takalIpha yaha hai ki hama socate haiM sadA dvaMdva kI bhASA meM, ki yA to mahAvIra ThIka hoMge, yA mIrA ThIka hogii| donoM meM se koI eka ThIka hogaa| aisA hamArI samajha meM par3atA hai| kyoMki donoM kaise ThIka ho sakate haiM! vahIM galatI zurU ho jAtI hai| donoM ThIka haiN| agara hama yaha bhI samajha lete haiM ki donoM ThIka haiM, to phira hama tAla-mela biThAte haiN| hama socate haiM, donoM ThIka haiM, to donoM kA mArga eka hogaa| phira bhUla ho jaayegii| donoM ThIka haiM aura donoM kA mArga eka nahIM hai| isa duniyA meM samanvayavAdiyoM ne jitanA nukasAna kiyA hai, utanA aura kinhIM ne bhI nahIM kiyA hai| jo hara cIja ko milAne kI koziza meM lage rahate haiM ve khicar3iyAM banA dete haiM / sArA artha kho jAtA hai| bhale mana se hI karate haiM ve, ki koI kalaha na ho, koI jhagar3A na ho, koI virodha na ho, lekina virodha hai hI nhiiN| jisako ve miTAne calate haiM, vaha hai hI nhiiN| ___ mahAvIra aura mIrA meM virodha nahIM hai, maMjila kI dRSTi se / mArga kI dRSTi se bhinnatA hai| alaga-alaga chora se unakI yAtrA zurU hotI hai| aura yAtrA hamezA vahAM se zurU hotI hai, jahAM Apa haiN| dhyAna rakheM, maMjila se usakA kama saMbaMdha hai, Apase jyAdA saMbaMdha hai, kahAM Apa haiM; maiM pUraba meM khar3A hUM, Apa pazcima meM khar3e haiN| hama donoM ke mArga eka se kaise ho sakate haiN| maiM jahAM khaDA haM, vahIM se merI yAtrA zurU hogii| Apa jahAM khaDe haiM, vahIM se ApakI yAtrA zarU hogii| mIrA jahAM khar3I hai, vahIM se clegii| mahAvIra jahAM khar3e haiM, vahIM se cleNge| mIrA hai straiNa citta kI pratIka / mahAvIra haiM puruSa citta ke pratIka / straiNa citta se matalaba striyoM kA nahIM hai aura puruSa citta se matalaba 120
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai puruSoM kA nahIM hai| aneka striyoM ke pAsa puruSa citta hotA hai| aneka puruSoM ke pAsa strI citta hotA hai / citta bar3I aura bAta hai / straiNa citta kA artha hai-samarpaNa kA bhAva, apane ko kisI kI zaraNa meM kho dene kI kSamatA; apane ko miTA dene kI / itanI grAhakatA ki maiM na rahUM aura dUsarA hI raha jaaye| strI jaba prema karatI hai to usakA prema banatA hai samarpaNa / prema kA artha hai-miTa jAnA / vaha jise prema karatI hai, vahI raha jaaye| itanI eka ho jAye prema karanevAle ke sAtha ki koI bhinnatA na raha jAye / yaha hai straiNa citta, risepTiviTI, grAhakatA, samarpaNa, sareMDara! __puruSa prema karatA hai to samarpaNa nahIM hai| puruSa ke prema kA artha yaha hotA hai ki vaha samarpaNa ko pUrI taraha svIkAra kara letA hai / jaba premI use samarpita hotA hai to vaha pUrI taraha svIkAra kara letA hai / vaha itanA AtmasAta kara letA hai apane meM apanI preyasI ko ki preyasI nahIM bacatI, vahI bacatA hai| aura preyasI itanI AtmasAta ho jAtI hai premI meM ki khuda nahIM bacatI, premI hI bacatA hai| lekina puruSa samarpaNa nahIM karatA hai, isalie agara koI puruSa kisI strI ko prema kare aura samarpaNa kara de usake caraNoM meM, to vaha strI use prema hI na kara paayegii| kyoMki samarpaNa karanevAlA puruSa strI jaisA mAlUma pdd'egaa| puruSa hai zikhara jaisA, strI hai khAI jaisI / ve donoM kI bhAvadazAeM bhinna haiN| to mIrA miTa jAtI hai aura kRSNa ko apane meM samA letI hai| samarpaNa usakA rAstA hai tA hai / vaha kahatI haiM, meM nahIM hUM, tU hI hai, aura terI icchA ke binA kaLa bhI ke binA kucha bhI nahIM hotaa| burA ho mujha se, to teraa| bhalA ho mujha se, to terA / pApa ho mujhase, to terA, puNya ho mujhase to terA / merA kucha bhI nahIM hai| yaha mata socanA ki mIrA yaha kaha rahI hai ki bhalA ho to merA, aura burA ho to terA / bhalA karUM to maiM, aura pApa aura burA ho jAye to tU-vidhi / na, mIrA kaha rahI hai, tU hI hai, maiM hUM hI nhiiN| isalie kucha bhI ho, aba merI koI bhI jimmevArI nahIM hai / kyoMki jaba maiM nahIM hUM to merI jimmevArI kA koI savAla hI nahIM hai| tU DubAye, tU bacAye, tU mokSa meM le jAye, tU naraka meM DAla de, terI marjI merI khuzI hai| aba yaha bhI nahIM hai ki tU mujhe mokSa meM le jAyegA to hI merI khuzI hogii| tU le jAyegA, yahI merI khuzI hai| kahAM le jAyegA, yaha tU jaan| itane samagra se apane ko chor3a sake koI, phira koI karma kA baMdhana nahIM hai| kyoMki kartA hI na rhaa| ThIka se samajha leM, jaba taka karanevAle kA bhAva hai tabhI taka karma kA baMdhana hai| maiM karanevAlA hI nahIM hUM, vahI karanevAlA hai| yaha virATa jo astiva hai, vahI kara rahA hai| phira koI karma kA baMdhana nahIM hai| karma banatA hai kartA ke bhAva ko, ahaMkAra ko| isalie mIrA straiNa citta kI paripUrNa abhivyakti meM apane ko kho detI hai / mIrA hI aisA karatI hai, aisA nhiiN| caitanya bhI yahI karate haiN| isalie puruSa strI kA savAla nahIM hai, pratIka haiN| ___ mahAvIra bilakula bhinna haiN| mahAvIra kahate haiM, samarpaNa kaisA? kisake prati samarpaNa? aura mahAvIra kahate haiM ki samarpaNa bhI maiM hI kruuNgaa| vaha bhI merA hI kRtya hai| mahAvIra soca hI nahIM sakate samarpaNa kI bhASA, ve puruSa citta ke zikhara haiN| isalie Izvara ko unhoMne inakAra hI kara diyA, kyoMki Izvara hogA to samarpaNa karanA hI pdd'egaa| koI aura nahIM hai, maiM hI huuN| isalie sArI jimmevArI kA bojha mere hI Upara hai| vaha mujhe hI khIMcanA hai| mujhe hI taya karanA hai, ki kyA karUM aura kyA na karUM / aura jo bhI pariNAma ho, vaha mujhe jAnanA hai ki mere hI dvArA huA hai| isalie 'maiM' chor3ane kA koI upAya nahIM hai / mujhe apane ko badalanA hai aura zuddhatara, aura zuddhatara , aura zUnyatara; itanA zuddha ho jAnA hai, itanA TrAMsapereMTa, pAradarzI ho jAnA hai ki kucha burA mujhameM na raha jaaye| isa zuddha karane kI prakriyA meM hI 'maiM' vilIna hogA, lekina samarpita nahIM hogaa| isakA pharka samajha leN| 121
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra vANI bhAga : 2 mIrA samarpaNa karegI, 'maiM' kho jaayegaa| mahAvIra zuddha kareMge, zUnya kareMge aura 'maiM' kho jaayegaa| lekina mahAvIra zrama kareMge, mIrA samarpaNa kregii| isalie mahAvIra aura buddha saMskRti ko hama kahate haiM, 'zramaNa saMskRti' / zrama para unakA jora hai, puruSArtha para unakA bala hai, kucha kro| isalie mahAvIra kahate haiM, maiM zrama karUMgA apane sAtha aura jo bhI pariNAma hogA - naraka hogA to bhI jAnUMgA ki mere dvArA, aura mokSa hogA to bhI jAnUMgA ki mere dvArA / lekina kisI aura para jimmevArI nahIM rkhuugaa| ___ yaha puruSa citta kA lakSaNa hai ki vaha kisI aura para jimmevArI nahIM rkhegaa| Apa kahAM haiM, ise soca lenA caahie| kyA Apa puruSa haiM, kyA Apa strI haiM? citta kI dRSTi se, zarIra kI dRSTi se nhiiN| ApakA bhAva bhItara samarpaNa karane kA hai yA saMkalpa ko sambhAle rakhane kA hai? to eka bAta taya kara leM, donoM ke bIca mata daudd'naa| kyoMki napaMsaka ke lie koI bhI jagaha nahIM hai| ve jo samajhautevAle haiM. ve akasara napaMsaka paidA kara dete haiN| ve jo samanvayavAdI haiM. jo kahate haiM, donoM meM thor3A tAla-mela kara lo, thor3A mIrA kA bhI lo, thor3A mahAvIra kA bhI lo, thor3A kurAna kA bhI, thor3A gItA kA bhI-allA Izvara tere nAma, donoM ko jor3o, phira unako milAkara calo-isa taraha ke loga sAre mArgoM ko bhraSTa kara dete haiN| __hara mArga kI apanI zuddhatA hai, pyoriTI hai / aura bar3e se bar3A anyAya jo hama kara sakate haiM, vaha kisI mArga kI zuddhatA ko naSTa karanA hai| hara mArga pUrA hai| pUre kA artha yaha hai ki usase maMjila taka pahuMcA jA sakatA hai| dUsare mArga kI koI bhI jarUrata nahIM hai| isakA yaha matalaba nahIM ki dasare mArga se nahIM pahuMcA jA sktaa| dasarA mArga bhI itanA hI parA hai, usase bhI pahaMcA jA sakatA hai| Apa mArgoM ko milAne kI bajAya yahI socanA ki Apa kahAM khar3e haiN| kahAM se Apake lie nikaTatama mArga mila sakatA hai| phira dUsare kI bhUlakara mata sunnaa| kyoMki hama bar3e ajIba loga haiN| hama isakI phikra hI nahIM karate ki kauna kahAM khar3A hai| eka mitra haiN| unakI patnI kA bhAva hai bhakti kA, samarpita hone kA, chor3a dene kA, paramAtmA ke caraNoM meM / mitra kA bhAva nahIM hai| unakA bhAva hai apane ko zuddha karane kA, rUpAMtarita karane kA, badalane kA, ThIka hai| lekina vaha mitra apanI patnI ko bhI bhakti meM nahIM jAne dete| kyoMki ve mAnate haiM, ki ve jo kahate haiM, vahI ThIka hai / vaha unake lie ThIka hai, unakI patnI ke lie ThIka nahIM hai| lekina jo pati ke lie ThIka hai vaha patnI ke lie bhI ThIka honA cAhie, aisI unakI dhAraNA hai| agara kala patnI bhI unakI una para jora dene lage ki tuma bhI calo maMdira meM, aura nAco aura kIrtana karo, aura gaao| to maiM kahaMgA, vaha bhI galatI kara rahI hai| kyoMki jo usake lie ThIka hai, vaha usake pati ke lie ThIka hai, aisA mAnane kA koI bhI kAraNa nahIM hai| __ asala meM dUsare para kabhI mata thopanA apanA ThIka honA / kyoMki Apako patA nahIM, dUsarA kahAM khar3A hai| Apa jahAM khar3e haiM, apanA rAstA Apa cana lenA / dasarA jahAM cala rahA hai, use calane denaa| akasara bahata loga dasaroM ke rAste para baDI bAdhAeM upasthita karate haiN| usakA kAraNa hai, ki vaha samajha hI nahIM pAte ki dUsarA rAstA bhI ho sakatA hai| ___ hama sabako aisA khayAla hai ki satya eka hai, bilakula ThIka hai / lekina usake kAraNa hamako eka khayAla aura paidA ho gayA ki satya kA mArga bhI eka hai, vaha bilkula galata hai| satya eka hai, sau pratizata ThIka / satya kA mArga eka hai, sau pratizata galata / satya ke mArga ananta haiM, aneka haiN| asala meM jitane pahaMcane aura calanevAle loga haiM, utane mArga haiN| hara AdamI pagaDaMDI se calatA hai, apanI hI pagaDaMDI se calatA hai| aura astitva kI yAtrA meM hama alaga-alaga jagaha khar3e haiM, aura astitva kI yAtrA meM hamane alaga-alaga citta nirmita kara liyA hai, janmoM-janmoM meM hama sabake pAsa alaga-alaga bhAva-dazA nirmita ho gayI hai| hama usase hI cala 122 .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai sakate haiN| koI upAya nahIM hai dUsare ke mArga para calane kA, koI upAya nahIM hai| jaise dUsare ke pairoM se calane kA koI upAya nahIM hai / dUsare ke mArga para bhI calane kA koI upAya nahIM hai / aura jaba eka dUsare ko loga apane mArgoM para ghasITate haiM to paMgu kara dete haiM, unake paira kATa DAlate haiN| bahata hiMsA hotI hai aise, lekina hamAre khayAla meM nahIM aatii| tAla-mela biThAnA mata / agara yaha bAta ThIka lagatI ho ki paramAtmA kI marjI ke binA pattA bhI nahIM hilatA to phira pUre ke pUre isameM Daba jAnA, tAki maiM miTa jAye / lekina yaha samagra...phira eka AdamI Akara patthara mAra jAye sira meM to yaha mata socanA ki isa AdamI ne patthara mArA / phira socanA ki paramAtmA kI icchA ke binA pattA bhI nahIM hiltaa| lekina hama jinako bahata vicArazIla loga kahate haiM, ve bhI bhrAMtiyAM karate haiM, aura hama bhI una bhrAMtiyoM ko samajha nahIM pAte, kyoMki agara hameM rucikara lagatI haiM, to samajhane kI hama phikra hI nahIM krte| mahAtmA gAMdhI kI hatyA kI bAta calatI thI, hatyA ke pahale / to saradAra vallabha bhAI paTela ne unase jAkara kahA ki maiM surakSA kA intajAma karUM? to gAMdhIjI ne jo kahA vaha pUre mulka ko prItikara lagA, lekina bilakula nAsamajhI se bharI huI bAta hai| gAMdhIjI ne kahA ki usakI marjI ke binA mujhe koI haTA bhI kaise skegaa| yaha bAta bilakula ThIka hai| agara Izvara cAhatA hai to mujhe uThA legA, tuma mujhe kaise bcaaoge| yaha usakI marjI ke binA pattA nahIM hilatA, isa vicAra kA anuSaMga hai| agara vaha mujhe bacAnA cAhatA hai to koI mujhe uThA nahIM sakatA, aura vaha mujhe uThAnA cAhatA hai to koI mujhe bacA nahIM sktaa| saradAra vallabha bhAI ko bhI lagA, tarka karane kA koI upAya na rahA / maiM unakI jagaha hotA to gAMdhIjI ko kahatA ki vaha khuda to hatyA karane AyegA nahIM, nAthUrAma goDase kA upayoga karegA, aura agara usako bacAnA hai to bhI khuda bacAne nahIM AyegA, vallabha bhAI paTela kA upayoga kregaa| to AdhI bAta kaha rahe haiM aap| Apa kahate haiM ki agara vaha uThAnA cAhegA to koI bacA nahIM skegaa| aura jo uThAnevAle haiM ve cAroM tarapha ghUma rahe haiN| aura jinake dvArA vaha bacA sakatA hai, ve isalie ruka jAyeMge ki hama kyA bacA sakate haiN| agara maiM gAMdhIjI kI jagaha hotA to maiM kahatA ki tuma apanI koziza karo, nAthUrAma goDase ko apanI koziza karane do| Akhira usakI marjI jo hogI, lekina tuma donoM apanI koziza karo, kyoMki usakI marjI bhI to kisI ke dvArA... / gAMdhI jI ne AdhI bAta khii| usameM unhoMne eka patte ko to hilane diyA, dUsare patte ko rokane kI koziza kii| to saba usakI marjI se ho rahA hai, unhoMne kahA jarUra, lekina unako bhI sApha nahIM hai, nahIM to vallabha bhAI ko bhI rokane kA koI artha nahIM hai| agara usakI hI marjI se yaha saradAra bhI hila rahe haiM to inako bhI hilane do| lekina goDase hilatA rahegA usakI marjI se aura saradAra gAMdhIjI kI marjI se ruka rahe haiN| ___jIvana jaTila hai, isalie maiM mAnatA hUM ki gAMdhIjI kA pUrA bharosA nahIM hai usakI marjI para, nahIM to ve kahate ki ThIka hai| kisI ko vaha izArA kara rahA hogA mujhe mArane kA, tumheM izArA karatA hai mujhe bacAne kA; jo usakI marjI, vaha ho / maiM bIca meM nahIM aauuNgaa| lekina ve bIca meM Aye aura unhoMne saradAra ko rokA / nAthUrAma ko to nahIM roka sakate, saradAra ko roka sakate haiN| usakI marjI para pUrA bharosA nahIM hai| hAlAMki aisI AlocanA kisI ne bhI nahIM kii| kisI ne bhI yaha nahIM kahA ki gAMdhIjI ko usakI marjI para pUrA bharosA nahIM hai / pUrA bharosA nahIM hai| bAyeM hAtha ko to mAnate haiM usakA hAtha aura dAyeM hAtha ko nahIM mAnate haiM usakA haath| hama bhI Upara se dekheMge to hameM bhI khayAla meM nahIM AyegA / lekina jiMdagI jyAdA gaharI hai, jaisA hama Upara se dekhate haiM, utanI uthalI nahIM hai| 123
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 agara saca meM hI isa bAta kA bharosA hai ki usakI marjI, to phira ThIka hai| phira Apake lie kucha bhI apanI tarapha se jor3ane kA koI savAla nahIM hai| phira Apa bahate haiM, phira Apa pUre hI baheM aura jo bhI ho, ThIka hai| agara isameM Apako ar3acana mAlUma par3atI ho ki aise hama apane ko kaise chor3a sakate haiM, nadI kahIM bhI bahA le jAye, patA nahIM kahAM; to phira nadI ke bAhara nikalakara khar3e ho jaayeN| phira yaha bAta hI chor3a deM ki usakI marjI ke binA pattA nahIM hiltaa| phira to eka hI bAta smaraNa rakheM ki pattA hilegA to merI marjI se, nahIM hilegA to merI marjI se| hilatA hai to maiMne cAhA hogA, isalie hilatA hai, cAhe mujhe patA na ho; aura nahIM hilatA hai to maiMne cAhA hogA ki na hile, cAhe mujhe patA na ho| maiMne jo kiyA hai, usake kAraNa hilatA hai aura maiM jo kiyA hai, usake kAraNa rukatA hai| phira sArI jimmevArI apane para le lenaa|| ___ donoM taraha se loga pahuMca gaye haiM, lekina donoM ko milAkara aba taka sunA nahIM ki koI pahuMcA ho / donoM ko milAnevAlA vahI AdamI hai, jo calanA hI nahIM caahtaa| asala meM donoM ko milAnA eka tarakIba hai, eka Disepzana, eka vaMcanA hai, khuda ko dhokhA hai| usakA matalaba yaha ki jaba jaisA matalaba hogA, jaba jaisA apane anukUla hogA, usako kaha leMge / jaba koI burI bAta ghaTegI to kaheMge, usakI marjI aura jaba kucha ThIka ho jAyegA to kaheMge, apanA sNklp| __ milAne kA matalaba yaha hotA hai ki hama donoM nAvoM para paira rkheNge| isameM hoziyArI to hai, cAlAkI to hai, lekina bahuta buddhimAnI nahIM ___ cAlAka AdamI donoM nAva para paira rakhatA hai, patA nahIM kisakI kaba jarUrata par3a jAye / cAlAkI unakI ThIka hai, lekina mUr3hatApUrNa hai, kyoMki do nAva para koI bhI savAra hokara cala nahIM sakatA / do nAvoM para jo savAra hotA hai, vaha dduubegaa| aura agara nahIM DUbanA hai to nAvoM ko khar3A rakhanA par3egA, calAnA nahIM pdd'egaa| phira vahIM khar3A rhegaa| vaha bhI DUbanA hI hai| ___ mahAvIra ko samajhate vakta mIrA ko bIca meM mata lAyeM / mahAvIra ke rAste para mIrA se kahIM bhI milana nahIM hogaa| aura mIrA ke rAste para mahAvIra se koI mulAkAta nahIM hogii| Akhira meM jahAM mahAvIra bhI kho jAte haiM aura mIrA bhI kho jAtI hai, vahAM milana hai| jaba taka mahAvIra haiM, taba taka saMkalpa rhegaa| jaba taka mIrA hai, taba taka samarpaNa rhegaa| aura jahAM samarpaNa bhI samApta ho jAtA hai, saMkalpa bhI samApta ho jAtA hai| maMjila jaba AtI hai to rAste samApta ho jAte haiN| maMjila kA matalaba kyA hai? maMjila kA matalaba hai, rAste kA samApta ho jAnA, rAste se mukta ho jAnA / maMjila kA matalaba hai, rAstA khatma haa| maMjila rAste kI pUrNatA hai| aura jo bhI cIja pUrNa ho jAtI hai vaha mara jAtI hai, mRtyu ho jAtI hai| phala paka jAtA hai, gira jAtA hai| rAstA paka jAtA hai, kho jAtA hai| phira maMjila raha jAtI hai| ___ maMjila para milana hai| sAgara meM nadiyAM mila jAtI haiM / jo nadI pUraba kI tarapha bahI, vaha bhI jAkara gira jAtI hai hiMda mahAsAgara meM / jo pazcima kI tarapha bahI hai, vaha bhI jAkara gira jAtI hai hiMda mahAsAgara meN| agara rAste meM una donoM kA kahIM milanA ho to ve nahIM mAna sakatIM ki hama donoM sAgara meM jA rahe haiN| pUraba calanevAlI nadI kahegI pAgala ho gayI ho, pazcima jA rahI ho, sAgara pUraba hai| pazcima jAne vAlI nadI kahegI, pAgala tU hai, sAgara pazcima hai| sadA se hama girate rahe haiM aura jAnate rahe haiM ki sAgara pazcima hai| sAgara saba ora hai / sAgara kA matalaba hI hai jo saba ora hai / kahIM se bhI jAo, pahuMcanA ho sakatA hai| eka hI bAta dhyAna rakhanA, jAnA, ruka mata jAnA / tAlAba bhara nahIM pahuMcate, nadiyAM to saba pahuMca jAtI haiN| aura samajhautAvAdI tAlAba kI taraha ho jAte haiM / Thahara jAte haiM, thor3A pUraba bhI calate haiM, thor3A pazcima bhI calate haiN| phira cAroM dizAoM meM calane kI vajaha se cakkara lagAne lagate haiM, phira apanI jagaha para hI ghUmate rahate haiN| vahIM sUkhate haiM, sar3ate haiN| 124 .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai samajhautA nahIM hai mArga dharma meM, darzana meM bhalA ho, vicAra meM bhalA ho / jinako calanA hai unake lie samajhautA mArga nahIM hai, unake lie to spaSTa cunAva / aura vaha cunAva karanA apanI AMtarika bhAva-dazA ke avalokana se, dUsare kI bAtoM se nahIM / apane ko socanA ki maiM kyA kara sakatA hUM, samarpaNa yA saMkalpa / ___ eka mitra ne pUchA hai ki maiM to hUM bahuta pApI / AkAMkSA hotI hai prabhu taka pahuMcane kI; kyA mujha jaise pApI ke lie prabhu kA dvAra khulA hogA? maiM bahanA hI cAhUM, bahatA hI rahUM, to bhI kyA paramAtmA ke sAgara ko pA sakU~gA? yaha mahatvapUrNa hai bhAva, kyoMki jo jAna letA hai ki maiM pApI haM, usake jIvana meM puNya kA prAraMbha ho jAtA hai| yaha eka paNDita kA prazna nahIM hai, eka dhArmika vyakti kA prazna hai| paNDita jJAna kI bAtoM meM se prazna uThAtA hai, dhArmika vyakti apanI aMtardazA meM se prazna uThAtA hai| paNDita ke prazna zAstroM se Ate haiM, dhArmika vyakti ke prazna apanI sthiti se Ate haiN| __ yaha bhAva, ki maiM pApI hUM, dhArmika bhAva hai| yaha jAnanA ki merA pahuMcanA muzkila hai, pahuMcane ke lie pahalA kadama hai| yaha mAnanA ki kyA mere lie bhI prabhu ke dvAra khule hoMge, dvAra para pahalI dastaka hai| __ ve hI pahuMca pAte haiM jo itane vinamra haiM / jo bahuta akar3a se calate haiM, jo socate haiM ki daravAje kA kyA savAla, paramAtmA bIca meM svAgata ke lie khar3A hogA vaMdanavAra banAkara, ve kabhI nahIM pahuMca pAte / kyoMki usa parama sattA meM lIna honA hai| lInatA yahIM se zurU hogI, ApakI tarapha se zurU hogii| parama sattA ke koI dvAra nahIM haiM ki baMda hoN| samajha leN| usake koI daravAje nahIM haiM, usake mahala ke, ki baMda hoM / parama sattA khulApana hai| parama sattA kA artha hai, khulA huA honA / khulI hI huI hai parama sattA / savAla usakI tarapha se nahIM hai ki vaha Apako roke, bulAye, khIMce / savAla saba ApakI tarapha se hai ki aba Apa bhI usa khulepana meM utarane ko taiyAra haiM? Apa kahIM baMda to nahIM haiM? paramAtmA baMda nahIM hai| baMda Apa to nahIM haiM? sUraja nikalA hai aura maiM apane dvAra daravAje baMda karake ghara meM AMkha baMda kiye baiThA hUM aura soca rahA hUM ki agara maiM dvAra ke bAhara jAUM to sUraja se merA milana hogA? maiM AMkha kholUM to sUraja mujha para kRpA karegA? __sUraja kI kRpA barasa hI rahI hai| akRpA kabhI hotI hI nahIM / vaha sadA maujUda hI hai dvAra para, Apa dvAra kholeN| aura dvAra Apane baMda kiye haiM, usane baMda nahIM kiye haiN| AMkha ApakI hai, Apa AMkha kholeN| AMkha Apane baMda kI hai| paramAtmA hai sadA khulA huA, hama haiM baMda / aura hamAre baMda hone meM sabase bar3A kAraNa kyA hai? sabase bar3A kAraNa yaha hai hama yaha mAnakara calate haiM ki hama to khule hue haiN| aMdhe ko agara yaha khayAla ho ki merI AMkheM to khulI huI haiM, taba bahuta ar3acana ho jAtI hai| hama saba mAnate haiM, hama to khule hI hue haiN| hama khule hue nahIM haiM, hama bilakula baMda haiN| aura agara paramAtmA hamAre dvAra para bhI A jAye to zAyada hI sambhAvanA hai ki hama use bhItara Ane deN| bahuta muzkila hai ki hama usake lie daravAjA kholeM, kyoMki vaha itanA ajanabI hogA, hamane use kabhI dekhA nahIM / usase jyAdA ajanabI koI bhI na hogaa| __hama pahale pUchege, kahAM ke rahanevAle ho? hiMdU ho ki musalamAna ki jaina? koI kerekTara sarTiphikeTa sAtha lAye ho? paramAtmA to itanA sTeMjara hogA, agara hamAre dvAra para A jAye, agara parama satya hamAre pAsa A jAye to hama bhAga khaDe hoNge| kyoMki hama use bilakala na pahacAna pAyeMge / hama pahacAnate use haiM jise hama pahale se jAnate haiM / jise hamane kabhI jAnA nahIM, hama use pahacAneMge kaise! hama usase aise savAla pUchege, hama usakI inkvAyarI kreNge| hama jAkara pulisa daphtara meM pUchatAcha kareMge ki yaha AdamI kaisA hai? ghara meM ThaharanA cAhatA 125
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 hai| aura hama dvAra baMda kara leNge| ___ ajanabiyoM ke lie hamAre dvAra khule hue nahIM haiM / aura paramAtmA se jyAdA ajanabI kauna hogA? aura hamArI nIti, hamAre caritra ke niyama saba choTe par3a jaayeNge| unase hama use nApa na pAyeMge / bar3I ar3acana hogI / hamane bahuta bAra yaha kiyA hai| __ hama, mahAvIra maujUda hoM, to nApa nahIM pAte / buddha maujUda hoM to nApa nahIM pAte / jIsasa maujUda hoM, to nApa nahIM pAte / hama aise behUde savAla pUchate haiM buddha se, mahAvIra se, jIsasa se, vaha asala meM hama ajanabIpana ke kAraNa pUchate haiN| jIsasa eka vezyA ke ghara meM Thahara gye| Apane kyA pUchA hotA subaha? jIsasa ko gherakara Apa kyA savAla uThAte? __ hama vahI savAla uThA sakate haiM, jo hama vezyA ke ghara Thahare hote to jo hamane kiyA hotA, vahI savAla hama utthaayeNge| hama yaha soca hI nahIM sakate ki jIsasa ke hone kA koI aura artha ho sakatA hai| jIsasa ko koI baddha samajha sakatA thaa| buddha kA eka ziSya eka vezyA ke ghara Thahara gyaa| sAre bhikSu parezAna ho gaye aura unhoMne Akara buddha ko zikAyata kI ki yaha to bahata azobhana bAta hai ki hamArA eka bhikSa aura vezyA ke ghara Thahara jAye! ye jo bhikSu the, ye ThaharanA cAhate hoMge vezyA ke ghara / yaha IrSyA se uThA huA savAla thA / buddha ne kahA ki agara tuma Thahara jAte to ciMtA hotii| jo Thahara gayA use maiM jAnatA hai| lekina ziSyoM ne kahA ki Apa yaha anyAya kara rahe haiN| isase to rAstA khula jaayegaa| isase to aura loga bhI Thaharane lgeNge| aura loga --matalaba ve apane ko soca rahe haiM ki kyA gujaregI una para agara ve vezyA ke ghara Thahara jAyeM / hama hamezA apane se socate haiN| aura to koI upAya bhI nahIM hai, hama apane se hI socate haiN| aura vezyA suMdarI hai, una bhikSuoM ne kahA, bahuta suMdarI hai / aura usake AkarSaNa se bacanA bahuta muzkila hai / rAtabhara bhikSu vahIM Thahara gyaa| aura hamane to yaha bhI sunA hai ki rAta, AdhI rAta taka gIta bhI calatA rahA. nAca bhI calatA rahA. yaha kyA ho rahA buddha ne kahA, maiM usa bhikSu ko bhalIbhAMti jAnatA hUM / aura agara merA bhikSu vezyA ke ghara ThaharatA hai, to merA bhikSu vezyA ko badalegA, na ki vezyA mere bhikSu ko| aura agara mere bhikSu ko vezyA badala letI hai to vaha bhikSu isa yogya hI na thA ki apane ko bhikSu kahe / vaha ThIka hI huaa| isameM bigar3A kyA? jo badalA jA sakatA thA vahI badalA jaayegaa| aura subaha aisA huA ki bhikSu vApasa AyA aura pIche usake vezyA aayii| aura buddha ne apane bhikSuoM ko kahA, isa vezyA ko dekho| usa vezyA ne kahA ki maiM Apake caraNoM meM AnA cAhatI hUM, kyoMki pahalI daphe mujhe eka puruSa milA, jisako maiM DAMvADola na kara skii| aba mere mana meM bhI yaha bhAva uThA ki kaba aisA kSaNa mujhe bhI AyegA ki koI mujhe DAMvADola na kara sake / jo isa bhikSu ke bhItara ghaTA hai, vahI mere bhItara bhI ghaTa jAye, aba isake sivAya aura koI AkAMkSA nahIM hai| to buddha ne apane bhikSuoM se kahA ki tuma dekho| lekina kaThina hai| hama jo haiM, vahI hama soca pAte haiN| isalie buddha hoM, mahAvIra hoM, hama apanI tarapha se socate haiN| hama apane DhaMga se socate haiN| koI upAya bhI nahIM hai| hamArI bhI majabUrI hai| hama vahI DhaMga jAnate haiM, hama vahI dRSTi jAnate haiM, hama apanI AMkha se hI to dekheMge! kisI aura kI AMkha se kaise dekha sakate haiM? paramAtmA agara Apake dvAra para bhI A jAye to Apa nahIM pahacAneMge, yaha pakkA hai / aura Apa usako Thaharane bhI nahIM deMge, yaha pakkA hai| nahIM, lekina paramAtmA Apake dvAra para AtA bhI nhiiN| vaha sadA khulA huA AkAza hai cAroM trph| paramAtmA koI vyakti nahIM hai / paramAtmA hai khulA huA AkAza / paramAtmA hai spesa, cAroM tarapha / Apa kUda jAyeM, vaha AkAza Apako lIna karane meM sadA tatpara hai| Apa khar3e raheM, to vaha AkAza Apako khIMcakara jabardastI lIna nahIM karanA cAhatA hai| kyoMki utanI hiMsA 126 .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai bhI astitva ko svIkAra nahIM hai| Apa svataMtra haiM rukane ko, kUda jAne ko / sAgara maujUda hai, nadiyoM ko nimaMtraNa bhI nahIM detA, bulAtA bhI nahIM / nadiyAM svataMtra haiM, ruka jAyeM, tAlAba bana jAyeM, chalAMga le leM, sAgara meM kho jaayeN| ___ jisa vyakti ko yaha khayAla ho rahA ho ki maiM pApI hUM, yaha khayAla mahatvapUrNa hai / kyoMki isa khayAla meM hI ahaMkAra galatA hai / jisako yaha khayAla ho rahA ho ki mere lie usake dvAra na khule hoMge, vaha nizciMta rahe, usake lie dvAra bilakula hI khule hue haiN| aura bahatA rahe aura dhIre-dhIre apane ko DubAtA rhe| eka na eka dina vaha ghar3I ghaTatI hai, jaba bhItara vaha jo ahaMkAra kI choTI-sI TimaTimAtI jyoti hai, vaha bujha jAtI hai| aura jisa dina vaha TimaTimAtI jyoti bujhatI hai, usI dina hameM patA calatA hai usa sUrya kA, jo hamezA maujUda thA; lekina hama apanI TimaTimAtI jyoti meM itane lIna the ki sUrya kI tarapha AMkha bhI nahIM jAtI thii| jaba taka maiM na bujha jAUM, taba taka mujhe usakA patA nahIM calatA jo cAroM tarapha maujUda hai; kyoMki maiM apane meM hI saMlagna hUM, apane meM hI lagA huA huuN| TU maca AkyupAiDa vida mAyaselpha, sArI vyastatA apane meM lagI hai| ___ jisa dina jIsasa ko sUlI huI, usa dina gAMva meM eka AdamI kI dAr3ha meM darda thaa| sArA gAMva jIsasa ko sUlI dene jA rahA hai| jIsasa kaMdhe para apanA krAsa lekara usa makAna ke sAmane se nikala rahe haiM, aura vaha AdamI baiThA hai, aura jo bhI rAste se nikalatA hai vaha apane dAr3ha ke darda kI usase carcA karatA hai| vaha kahatA hai, Aja bar3I takalIpha hai dAMta meM / loga kahate haiM, chor3o bhii| patA hai kucha? Aja mariyama ke beTe jIsasa ko sUlI dI jA rahI hai| vaha AdamI sunatA hai, lekina sunatA nhiiN| vaha kahatA hai, hogaa| lekina dAMta meM bahuta darda hai| __ jisa dina jIsasa ko sUlI huI usa dina vaha AdamI apane dAMta meM hI ulajhA thA / usa dina isa pRthvI kA bar3e se bar3A camatkAra ghaTa rahA thA, lekina vaha AdamI apane dAMta ke darda meM ulajhA thA / aura hama saba aise hI loga haiM jinakI dAr3ha meM darda hai| apanI apanI dAr3ha kA darda liye baiThe haiN| cAroM tarapha virATa ghaTanA ghaTa rahI hai, hara pala / vaha maujUda hai saba tarapha, lekina hamArI dAr3ha dukha rahI hai| hama usI meM lIna haiN| __aura ahaMkAra bar3I pIr3A kA ghAva hai| dAr3ha bhI vaisA darda nahIM detI, jaisA ahaMkAra detA hai| khayAla hai Apako, dAr3ha ke darda meM thor3I miThAsa bhI hotI hai, darda bhI hotA hai, miThAsa bhI hotI hai| ahaMkAra ke darda meM bar3I miThAsa hotI hai / darda hotA hai, taba hama socate haiM chor3a deM, lekina miThAsa itanI hotI hai ki chor3a bhI nahIM paate| usa miThAsa ke kAraNa hama darda ko bhI jhelate haiN| jaba koI gAlI detA hai taba coTa lagatI hai, darda hotA hai| jaba koI phUlamAlA gale meM DAlatA hai, taba miThAsa bhara jAtI hai| sAre zarIra meM royAM-royAM pulakita ho jAtA ye donoM bAteM eka sAtha chor3anI pdd'eNgii| agara gAlI kA dukha chor3anA hai to phira phUlamAlA kA sukha bhI chor3a denA par3egA / vaha sukha itanA mIThA hai ki hama kitane hI dukha usake lie jhela lete haiM / hajAra kAMTe hama jhela lete haiM, eka phUla ke lie / hajAra nindA jhela lete haiM, eka prazaMsA ke lie / miThAsa hai bahata / isa miThAsa ko aura pIr3A ko eka sAtha dekhanA hogA aura dhIre-dhIre isa 'maiM' ke ghAva ko chor3ate jAnA hogaa| eka dina, jisa dina 'maiM' nahIM rahatA, usa dina milana ho jAtA hai| ___ isa 'maiM' ke na rahane ke do rAste haiM--eka rAstA hai mahAvIra kA, eka hai mIrA kA / eka rAstA hai ki isa 'maiM' ko itanA zuddha karo, itanA parizuddha karo ki usakI zuddhatA ke kAraNa hI vaha zUnya hokara tirohita ho jAye / eka rAstA hai, yaha jaisA hai, vaisA hI paramAtmA ke caraNoM kha do / kyoMki usake caraNa meM rakha denA Aga meM rakha denA hai| vaha Aga jalA legI. nikhAra legii| donoM kaThina haiM. dhyAna rkhnaa| Amataura se loga socate haiM ki dUsarI bAta sarala mAlUma par3atI hai| samarpaNa kara diyA, khatma huA mAmalA / lekina samarpaNa kara diyA, 127
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 samarpaNa AsAna nahIM hai / na to saMkalpa AsAna hai, na samarpaNa AsAna hai, donoM eka se kaThina haiM yA eka se AsAna haiN| kabhI bhUlakara bhI yaha mata socanA ki yaha sarala hai| sarala kA matalaba yaha ki jisameM Apako dhokhA dene kI suvidhA ho, usako Apa sarala samajhate haiN| kahA ki kara diyA samarpaNa / lekina samarpaNa AsAna hai! __ koI Akara mere pAsa kahate haiM ki maiM saba samarpaNa Apako karatA huuN| aba Apa jo cAheM kareM / unase maiM kahatA hUM, kUda jAo vuDalaiMDa ke Upara se / ve kUdanevAle nahIM haiN| kaha rahe the ki samarpaNa kara diyaa| maiM bhI kudAnevAlA nahIM hUM, lekina kyA bharosA! kUdanevAle ve nahIM haiN| jaise hI maiM yaha kahUMgA, vaise hI ve kaheMge ki kyA kaha rahe haiM Apa! ve bhUla gaye smrpnn| samarpaNa kA artha kyA hotA hai? bodhidharma bhArata se cIna gayA to nau sAla taka dIvAra kI tarapha muMha rakhatA thA aura pITha logoM kI tarapha rakhatA thA / bolatA thA to mere jaisA nhiiN| ApakI tarapha pITha, muMha dIvAra kI tarapha / hAlAMki bahuta pharka nahIM par3atA, kyoMki jaba maiM bola rahA hUM, taba Apa pITha merI tarapha kiye hue haiM, phira koI pharka nahIM pdd'taa| muMha ApakA dIvAra kI tarapha hai| bodhidharma se loga pUchate haiM, yaha kyA karate ho? to bodhidharma kahatA ki jaba ThIka AdamI A jAyegA, jo samarpaNa karane ko hai. to maMha usa tarapha kara lNgaa| abhI vyartha ke logoM kI zakla dekhane se phAyadA bhI kyA hai? kyA tuma ho, vaha AdamI jo samarpaNa karegA? vaha AdamI kahate ki abhI lar3akI kI zAdI karanI hai, abhI lar3ake bar3e ho rahe haiM, jarA vyavasthA kara leM, pitA bUr3he haiM, unakI sevA karanI hai| phira kabhI aayeNge| phira AyA haI-neMga nAma kA aadmii| usane Akara kucha kahA nhiiN| usane apanA eka hAtha kATA aura bodhidharma ke sAmane kara diyA, aura kahA ki tatkAla isa tarapha muMha karo, nahIM to gardana kATakara rakha dUMgA / bodhidharma tatkAla lauTA, kyoMki abhI yaha AdamI...bodhidharma ne kahA, tumhArI hI pratIkSA thI, huI-neMga / tuma A gaye vakta para, to jo mujhe kahanA hai, tumase kaha dUM aura aba maiM mara jaauuN| mara mujhe jAnA cAhie bahuta pahale / vakta merA bahuta pahale pUrA ho cukA hai| sirpha usa AdamI kI talAza meM thA jise maiM jo jAna gayA hUM, vaha de duuN| kyoMki hajAroM-hajAroM varSoM meM kabhI koI AdamI yaha jAna pAtA hai / agara maiM ise binA batAye mara jAUM to hajAroM varSa taka aMtarAla par3a jaayegaa| to usa AdamI kI talAza meM thA, lekina maiM yaha usase hI kaha sakatA hUM jo marane ko taiyAra ho / kyoMki yaha eka bahuta gaharI bhItarI mauta huI-neMga ko ziSya kI taraha svIkAra kiyA bodhidharma ne aura huI-neMga ko sArI bAta kaha dI, jo use kahanI thii| .. kyA hai vaha bAta? apane ko miTAne kI taiyArI kA eka mArga hai samarpaNa / lekina loga socate haiM, sarala hai| bahuta kaThina hai| dhokhA dene meM Apako lagatA hai, lekina bahuta kaThina hai| dUsarA bhI koI sarala nahIM hai| koI socatA hai ki ThIka hai, apane ko zuddha kara leNge| corI na kareMge, beImAnI na kareMge, yaha na kareMge, vaha na kareMge, zuddha kara leNge| vaha bhI itanA AsAna nahIM hai, kyoMki corI bahuta gaharI hai| corI ApakA kRtya nahIM hai, Apa cora ho / hajAroM-hajAroM janmoM taka corI kI hai, vaha corI kA jo jahara hai, vaha dhIre-dhIre prANa kI talahaTI taka pahuMca gayA hai| jhUTha chor3a deMge / jhUTha agara koI vacana hotA to chUTa jAtA / ApakI AtmA jhUTha ho gayI hai| yaha koI kapar3e utAra kara rakha dene jaisA mAmalA nahIM hai / camar3I khIMcakara rakhane jaisA mAmalA hai| itanA saba jur3a gayA hai| ___ eka AdamI kahatA hai, jhUTha chor3a deMge / jhUTha agara koI vaktavya hote to hama chor3a dete; hama jhUTha ho gaye haiM bolate-bolate, karate-karate hama jhUTha ho gaye haiN| hameM patA hI nahIM haiM ki hama kaba jhUTha bola rahe haiM aura kaba saca bola rahe haiM / chor3eMge kaise? patA bhI nahIM calatA ki kaba jhUTha bola 128
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai rahe haiN| hoza hI nahIM rahatA aura jhUTha nikala jAtA hai| jhUTha hamArI AtmA ho gayI hai| __kahate haiM, hiMsA chor3a deMge, isako nahIM mAreMge, usako nahIM maareNge| lekina hiMsA bhItara hai| Upara se chor3anA bahuta kaThina nahIM mAlUma par3atA, lekina bhItara gahare meM dabA huA hai| bahuta majedAra ghaTanAeM ghaTatI haiN| abhI maiM eka hiMdI ke vicAraka prabhAkara mAcave kA eka lekha par3hatA thaa| bahuta majA AyA / kSamA para lekha likhA hai| udAharaNa jo diyA hai, vaha diyA hai ki carcila ne mahAtmA gAMdhI ke lie kucha apazabda kahe haiM, apazabda hai ki gAMdhI bhI kyA hai, eka naMgA phkiir|| to mAcave ne apane lekha meM likhA hai ki gAMdhIjI ne carcila ko uttara diyA-kSamA kA udAharaNa de rahe haiM-gAMdhIjI ne uttara diyA ki Apane AdhI bAta to ThIka kahI ki maiM phakIra huuN| garIba mulka kA AdamI hUM aura pUrA mulka merA phakIra hai, unakA maiM pratinidhi hUM isalie maiM phakIra huuN| lekina dUsarI bAta Apane jarA jyAdA kaha dii| naMgA honA jarA muzkila hai| aura bAibila kA eka vacana uddhRta kiyA apane patra meM, jisameM jIsasa ne kahA hai ki paramAtmA ke sAmane jo pUrNatayA nagna hai, vahI nagna hai / to gAMdhI ne likhA hai ki paramAtmA ke sAmane pUrNatayA nagna hone kI himmata merI abhI bhI nahIM hai, lekina kabhI yaha AkAMkSA hai ki usake sAmane paripUrNa nagna ho sakU tAki ApakA vacana pUrA ho jaaye| prabhAkara mAcave ne likhA hai ki gAMdhIjI ne aisA javAba dekara carcila ko khUba nIcA dikhAyA / kSamA kA udAharaNa de rahe haiM, kSamA kI carcA kara rahe haiM, lekina nIcA dikhAnA... nIcA dikhAne kA majA le rahe haiN| ___ patA nahIM, gAMdhI ne nIcA dikhAne ke lie javAba diyA yA nahIM diyA, lekina mAcave ko khayAla meM bhI nahIM A rahA hai ki nIcA dikhAne meM kSamA ho kaise sakatI hai! aura nIcA dikhAnA hI to krodha hai| koI AdamI gAlI dekara nIcA dikhA detA hai aura koI AdamI kSamA karake nIcA dikhA de, to bhI vahI bAta hai| kyoMki nIcA dikhAnA, vahI to hiMsA hai| - aba yaha tarakIba kI bAta hai ki Apa kisa taraha nIcA dikhAte haiN| agara Apa kisI ko kSamA karake nIcA dikhA rahe haiM to khayAla rakhanA ki yaha kSamA nahIM hai| Apa jyAdA cAlAka haiM, usa AdamI se jyAdA beImAna haiM jo gAlI dekara nIcA dikhAtA hai| vaha jarA akuzala hai| usake DhaMga nIcA dikhAne ke sIdhe-sApha haiM, Apake DhaMga cAlabAjI ke haiN| ghUma phira ke haiN| majhe patA nahIM ki gAMdhIjI ne nIcA dikhAne ke lie javAba diyA hogaa| lekina, jaisA mAcave kahate haiM, agara nIcA dikhAyA hai to phira yaha kSamA nahIM hai| taba carcila jyAdA ImAnadAra aura gAMdhI jyAdA beImAna ho jAte haiN| kyoMki carcila ko lagatA hai ki naMgA phakIra, to vaha kahatA hai ki naMgA phakIra / isameM jyAdA oNnesTI hai, jyAdA saccAI mAlUma par3atI hai| lekina, agara yaha nIcA dikhAne ke lie javAba diyA gayA hai to jyAdA beImAnI dikhAyI par3atI hai| lekina hameM khayAla nahIM AtA ki hiMsA bahuta gaharI hai, hiMsA bar3I gaharI hai| aura ahiMsaka hone kI ceSTA meM bhI pragaTa ho sakatI hai| aura krodha bahuta gaharA hai aura akrodha meM bhI usakI jhalaka A jAtI hai| apane ko saMkalpa se badalanA bhI itanA AsAna nahIM hai| ___ mArga to donoM kaThina haiM, phira bhI agara Apa vaha mArga cuna leM jo Apake vyaktitva se mela nahIM khAtA to asambhava ho jAyegA; kaThina nahIM, asambhava / agara mIrA mahAvIra kA mArga cuna le to asambhava hai| apane hI mArga para cale to kaThina hai, sarala nhiiN| agara mahAvIra mIrA kA mArga cuna leM to asabhmava hai, apane hI mArga para caleM to kaThina hai, sarala nhiiN| ___ sarala to kucha bhI nahIM ho sktaa| isalie nahIM ki satya kaThina hai, balki isalie ki lAkhoM-lAkhoM janmoM kI hamArI AdateM kaThina haiM, unako tor3anA kaThina hai / satya to sarala hai| sAgara meM girate samaya nadI ko kyA kaThinAI hai? lekina nadI ko AnA par3atA hai himAlaya 129
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 kI kaMdarAoM ko, pahAr3oM ko pAra karake, pattharoM ko kATakara / vaha jo mArga hai, vaha kaThina hai| ___ hama kaThina haiN| hameM apane se hI gujarakara to satya taka pahuMcanA hai| satya hai sarala, hama haiM kaThina / agara hama apane viparIta mArga cuna leM to yAtrA hai asbhmv| aba hama sUtra ko leN| 'jo manuSya suMdara aura priya bhogoM ko pAkara bhI pITha phera letA hai, saba prakAra se svAdhIna bhogoM kA parityAga kara detA hai, vahI saccA tyAgI hai|' bhoga kA upAya na ho, bhoga ko bhogane kI kSamatA na ho, asahAya ho AdamI, taba bhI tyAga kara sakatA hai| lekina mahAvIra kahate haiM, taba tyAga kA koI bhI artha nahIM hai| jo bhoga hI nahIM sakatA, usake tyAga kA kyA artha hai? jisake pAsa bhogane kI suvidhA nahIM, usake tyAga kA kyA artha hai? usakA tyAga koI bhI artha nahIM rkhtaa| __tyAga kA sabhI artha bhoga ke saMdarbha meM hai| isalie jaba bUr3hA brahmacarya kA vrata le letA hai to usakA koI bhI artha nahIM hai| bUr3hA apane ko dhokhA de rahA hai| javAna jaba brahmacarya kA vrata le letA hai, taba usakI koI sArthakatA hai| jaba maratA haA AdamI anna-jala kA tyAga kara detA hai, jaba DAkTara batA dete haiM ki ghar3I do ghar3I se jyAdA nahIM, jaba bilakula pakkA ho jAtA hai ki mara hI rahe haiM, to anna-jala kA tyAga kara detA hai| usakA koI bhI mUlya nahIM hai| lekina jo jIvana ko pUrI taraha abhI svastha mAnakara anna-jala kA tyAga kara detA hai aura mRtyu kI pratIkSA karatA hai AnaMdapUrvaka, to usakA koI artha hai| ___ Apa apanI bebasI meM jaba tyAga karate haiM to apane ko dhokhA de rahe haiN| apane ko de sakate haiM, jagata kI vyavasthA ko dhokhA Apa na de skeNge| isalie do bAteM ThIka se samajha leN| eka. bebasI kA nAma tyAga nahIM hai. sAmarthya kA nAma tyAga hai| isalie tyAga ke pahale samartha ho jAnA atyaMta jarUrI hai aura tyAga ke kSaNa meM sAmarthya ho to hI tyAga meM tvarA, tejI, camaka, oja utpanna hotA hai| isalie mahAvIra ne hiMdU vyavasthA kI, jo varNa kI kalpanA thI, Azrama kI kalpanA thI, vaha bilakula tor3a dii| aura unhoMne kahA ki jaba prakhara ho UrjA jIvana ko bhogane kI, tabhI rUpAMtaraNa hai / jaba sArA jIvana bahatA ho kAmavAsanA kI tarapha, tabhI lauTa pdd'naa| ___ jaba rikta ho jAtI ho-jaise, baMdUka kI golI cala cukatI ho, aura phira ahiMsaka ho jAye / calI calAyI baMdUka kI kAratUsa kahe ki aba maiMne ahiMsA kA vrata le liyA, usameM koI bhI sArthakatA nahIM hai| lekina hama yahI karate haiN| yA to hamAre pAsa suvidhA nahIM hotI, to hama tyAga kara dete haiM, yA hama asamartha ho jAte haiM, suvidhA bhogane meM, to hama tyAga karate haiN| ... tyAga kA biMdu vahI hai jo bhoga kA biMdu / kSaNa eka hai, kSaNa do nahIM haiN| dizA alaga hai| tyAga alaga dizA meM jAtA hai, bhoga alaga dizA meM, lekina hai / tyAga aura bhoga eka hI kSaNa kI ghaTanAeM haiM, rukha alaga hai, dizA alaga hai; lekina jahAM se yAtrA hotI hai, vaha biMdu eka hai| isalie mahAvIra kahate haiM, suMdara aura priya bhogoM ko pAkara bhI jo pITha phera letA hai / saba prakAra se svAdhIna, kisI parataMtratA meM nahIM, kisI paravazatA meM nahIM, svataMtra rUpa se parityAga kara detA hai| parityAga karanA nahIM par3atA, kara detA hai| yaha usakA saMkalpa hai| saMkalpa se tyAga phalita honA cAhie to sAmarthya bar3hatI hai, zakti bar3hatI hai| asamarthatA se tyAga hotA hai to dInatA bar3ha jAtI hai| 'jo manuSya kisI parataMtratA ke kAraNa vastra, gaMdha, alaMkAra, strI aura zayana Adi kA upabhoga nahIM kara pAtA, vaha saccA tyAgI nahIM khlaataa|' 'sadaguru tathA anubhavI vRddhoM kI sevA karanA, mUl ke saMsarga se dUra rahanA, ekAgra citta se sat zAstroM kA abhyAsa, unake gambhIra artha 130 .
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai kA ciMtana, citta meM dhRtirUpa aTala zAMti prApta karanA, yaha niHzreyasa kA mArga hai|' ___ isa sUtra ke do hisse haiM-eka tyAga kyA hai, aura tyAga ke bAda kyA karane yogya hai / kyoMki tyAga sirpha eka niSedha nahIM hai ki chor3a diyA, bAta khatma ho gyii| choDane se kacha milatA nhiiN| choDane se sirpha bAdhAeM kaTatI haiN| choDane se kacha upalabdhi nahIM hotI, se bhaTakAva bacatA hai / chor3ane se galata yAtrA rukatI hai, sahI yAtrA zurU nahIM hotii| lekina bahuta loga isa bhrAMti meM rahate haiN| bahuta loga yaha socate haiM ki are maiMne patnI chor3a dI, ghara chor3a diyA, dhana chor3a diyA, aba aura kyA karanA hai? hamAre aneka sAdhu isI niSedha meM jIte haiM, aura hama bhI isI niSedha ko bar3A mUlya dete haiM ki becAre ne patnI chor3a dI, ghara chor3a diyA, bacce chor3a diye, mahAtyAgI hai| phira pAyA kyA? yaha to chor3a diyA, bahuta acchA kiyA, phira pAyA kyA? phira kucha milA bhI? aura agara patnI chor3a dI aura patnI se zreSThatara kucha na milA, to kyA artha huA chor3ane kA? aura jisane patnI chor3a dI, aura kucha milA nahIM, usake mana meM patnI kI tarapha daur3a jArI rhegii| kyoMki isa astitva meM khAlI jagaha ko bardAzta karane kA upAya nahIM hai| prakRti khAlI jagaha ko bardAzta nahIM krtii| aMtasa jIvana meM bhI khAlI jagaha bardAzta nahIM hotii| agara patnI kI jagaha paramAtmA na A jAye to patnI jhAMkatI hI rahegI usa khAlI jagaha meM / jhAMkane kI tarakIbeM bahuta ho sakatI haiN| agara dhana choDa diyA aura dharma bhItara na uThA, to yaha isa choDe hae AdamI kI sthiti trizaMka kI ho jaayegii| isalie hamAre sAdha chor3a to dete haiM, pA kucha nahIM paate| phira parezAna hote haiN| aura vaha isI AzA meM chor3a dete haiM ki chor3ane se hI pAnA ho jaayegaa| chor3anA Avazyaka hai, paryApta nhiiN| maiMne kucha chor3a diyA, isase jo agara maiM pakar3e rahatA use to jo-jo bhUleM mujhase hotIM, ve nahIM hoMgI--yaha niSedhaka hai| lekina aba mujhe kucha karanA hogaa| to kyA karanA hogaa| __mahAvIra kahate haiM, 'sadaguru anubhavI vRddhoM kI sevA krnaa|' mahAvIra bahuta hI sazarta bolate haiM, kyoMki unheM pakkA patA hai ki jo sunanevAle loga haiM, unheM jarA-sA bhI chidra mila jAye to ve isa chidra meM se apanA bacAva khoja lete haiN| __ to mahAvIra vRddha kI sevA nahIM bolate, kyoMki vRddha hone se koI jJAnI nahIM hotA / sirpha bUr3he hone se koI jJAnI nahIM hotaa| sirpha bUr3he pakA kAma hI kyA hai? lekina bUr3he bUr3he hokara samajhate haiM / haiM ki kucha pA liyaa| __sirpha khoyA hai, kucha pAyA nhiiN| jiMdagI khoI hai| magara ve samajhate haiM ki bar3he ho gaye to kucha pA liyaa| sirpha bUDhe hae haiM, aura isa hone meM unakA hAtha hI kyA hai? unhoMne to pUrA cAhA thA ki na hoM, phira bhI ho gye| apanI saba koziza kI thI, phira bhI ho gye| aba isako hI ve guNa mAna rahe haiM, yaha bhI koI yogyatA hai! to mahAvIra kahate haiM, anubhavI vRddhoM kI sevaa| bar3A muzkila hai! vRddha aura anubhavI, bar3I kaThina bAta hai| bUr3he to sabhI ho jAte haiM, anubhavI sabhI nahIM hote| anubhava kA matalaba hai-vaha jo-jo jIvana meM huA, vaha sirpha huA nahIM, usase kucha sIkhA bhI gayA / aba eka bUr3hA AdamI bhI agara krodha karatA hai to samajhanA, anubhavI nahIM hai| kyoMki jiMdagIbhara krodha karake agara itanA bhI nahIM sIkha pAyA ki krodha vyartha hai, to yaha jiMdagI bekAra gayI / eka bUr3hA AdamI bhI agara unhIM kSudra bAtoM meM ulajhA hai, jinameM bacce ulajhe hote haiM, to samajhanA ki yaha AdamI bUr3hA to ho gayA, vRddha nahIM huaa| sirpha bur3hA gayA, sirpha umara paka gayI, lekina dhUpa meM paka gaye, anubhava meM nhiiN| lekina Apa hairAna hoMge ki baDhe bhI vahI karate rahate haiM jo bacce karate haiN| hAlAMki nizcita hI baDhe karate haiM to jyAdA 131
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 sophisTikeTeDa, jyAdA DhaMga se karate haiN| bacce utane DhaMga se nahIM karate / aba bacce haiM choTe, guDDA-guDDI kA vivAha kara rahe haiN| bUr3he haiM, rAma sItA kA julUsa nikAla rahe haiN| bacce guDDA-guDDI ke zrRMgAra meM lage haiM, bUr3he mahAvIra svAmI kA zrRMgAra kara rahe haiN| lekina guDDiyAM bar3I ho gayI haiM, badalIM nahIM / vivAha hai, bacce bhI majA le rahe the, guDDoM kA kara rahe the, aba ye rAma-sItA kI bArAta nikAla rahe haiM / yaha bUr3hoM kA bacapanA hai| bacce itane gambhIra bhI nahIM the, ye bhArI gambhIra haiM / basa itanA hI pharka par3A hai| aura bacce ke guDDA-guDDI ke mAmale meM kabhI koI hiMdU-muslima daMgA nahIM hotA, inameM ho jAyegA / bUr3he jyAdA upadravI haiN| kyoMki ve jo bhI karate haiM, usako khela nahIM mAna sakate, kyoMki unako umra kA anubhava hai| lekina sIkhA unhoMne kucha bhI nhiiN| vahIM ke vahIM khar3e haiN| kahIM koI aMtara na pdd'aa| ve vahIM khar3e haiM, unakI cetanA vahIM khar3I hai, zarIra sirpha bUr3hA ho gyaa| isalie mahAvIra ne kahA, anubhavI vRddha, sadaguru / sirpha guru nahIM kahA, sAtha meM jor3A sadaguru / kyA pharka hai guru aura sadaguru meM? / guru se matalaba to sirpha itanA hI hai ki jo Apako khabara de de, sUcanA de de, zAstra samajhA de| usake svayaM ke astitva se isakA koI jarUrI saMbaMdha nahIM hai-zikSaka / sadaguru se matalaba hai, jo svayaM zAstra hai| jo-jo kaha rahA hai, vaha kisI se sunakara nahIM kaha rahA hai, yaha usakA apanA anubhava, apanI pratIti hai / veda meM aisA kahA hai, aisA nahIM / gItA meM aisA kahA hai isalie ThIka honA cAhie, aisA nahIM / mahAvIra ne aisA kahA hai, isalie ThIka hogA; kyoMki mahAvIra ne kahA hai, aisA nahIM / aisA jo kahatA hai, vaha zikSaka hai sAdhAraNa / lekina jo apane anubhava meM parakhatA hai aura jo apane anubhava meM dekhatA hai aura agara kabhI kahatA bhI hai ki veda meM ThIka kahA hai, to isalie kahatA hai, ki merA anubhava bhI kahatA hai / veda kahatA hai, isalie ThIka nahIM, merA anubhava kahatA hai, isalie veda tthiik| isa pharka ko Apa samajha leN| veda ThIka kahatA hai, isalie merA anubhava ThIka, yaha udhAra hai AdamI / merA anubhava kahatA hai isalie veda ThIka yA veda galata / vaha AdamI vahIM khar3A hai jJAna ke strota para, jahAM khuda apanI AMkha se dekhatA hai| kitAba nambara do ho jAtI hai, zAstra nambara do ho jAte haiN| guru ke lie zAstra hotA hai nambara eka, sadaguru ke lie zAstra hotA hai nambara do| zAstra bhI prAmANika hotA hai isalie ki merA anubhava zAstra kI gavAhI detA hai| maiM hUM gavAha / - jIsasa se koI pUchatA hai ki purAne zAstroM ke saMbaMdha meM tumhArA kyA kahanA hai? jIsasa kahate haiM, 'AI ema da viTanesa / ' bar3I maje kI bAta kahate haiN| maiM hUM gavAha / jo maiM kahatA hUM, usase milAna kara lenA / mere anubhava se jo bAta mela khA jAye, samajhanA ki ThIka hai| nahIM to galata hai| sadaguru kA matalaba hai--jo sat ho gyaa| jo aba zikSAeM nahIM de rahA hai, svayaM zikSA hai| guru eka zrRMkhalA hai, eka paramparA hai| guru eka kAma kara rahA hai| sadaguru eka jIvana hai| isaliye mahAvIra ne kahA hai, 'sadaguru anubhavI vRddhoM kI sevaa|' bar3e maje kI bAta hai ki mahAvIra kaha haiM, sevA ke atirikta satsaMga nahIM hai| kyoMki sevA se hI nikaTa AnA hogaa| sevA se hI vinamratA hogI / sevA se hI caraNoM meM jhukanA hogaa| sevA se AMtarikatA hogii| sevA se dhIre-dhIre ahaMkAra glegaa| aura sadaguru kI upasthiti aura ziSya meM agara sevA kI vRtti ho, to vaha ghaTanA ghaTa jAyegI, jisako hama AMtarika jor3a kahate haiN| sirpha baiThakara 132
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai sunane se nahIM ho jaayegaa| __ mahAvIra kahate haiM, jisase sIkho, jisake jIvana ko apane bhItara le lenA ho, usakI sevA meM DUba jAnA pdd'egaa| isalie mahAvIra ne sevA ko bar3A mUlya diyA hai / lekina yaha sevA, jisako hama Aja sarvisa kahate haiM, jisako hama sevA kahate haiM, usase bahuta bhinna hai| abhI hama bhI sevA kI bAta karate haiN| roTarI klaba apane simbala meM likhatA hai, sarvisa, sevaa| krizciyana mizanarI sevA kara rahI hai, sarvodayavAdI sevA kara rahe haiN| garIba kI sevA karo, dukhI kI sevA karo, yaha sevA sAmAjika ghaTanA hai| mahAvIra kI sevA eka sAdhanA kA aMga hai| mahAvIra dukhI kI sevA ke lie nahIM kaha rahe haiM, garIba kI sevA ke lie nahIM kaha rahe haiN| ___ mahAvIra kaha rahe haiM, anubhavI vRddha, sadaguru kI sevA / isa sevA meM aura roTarI klaba vAlI sevA meM farka hai| dUsarI sevA kevala eka sAmAjika bAta hai| acchI hai, koI kare, harjA nahIM hai| lekina mahAvIra kI sevA kA artha dUsarA hai / vaha sevA eka sAdhana kA aMga hai| usakI sevA, jo tumase satya kI dizA meM Age jA cukA hai / kyoMki jaba tuma usakI sevA ke lie jhukoge-aura sevA meM jhukanA par3atA hai-jaba tuma usakI sevA ke lie jhukoge to usakI UMcAIyoM se jo varSA ho rahI hai, vaha tumameM praveza kara jaayegii| jaba tuma usake caraNoM meM sira rakhoge to jo usameM pravAhita ho rahA hai oja, vaha tumheM bhI chuegA aura tumhAre royeM-royeM ko snAna karA jaayegaa| yaha baDA socane jaisA mAmalA hai| isa para to bahata ciMtana karane jaisI bAta hai| kyoMki jaba bhI Apa kisI kI sevA kara rahe haiM to Apako jhukanA par3atA hai| aura jisakI Apa sevA kara rahe haiM, vaha ApameM pravAhita ho sakatA hai| yaha khataranAka bhI hai| kyoMki agara Apa aise AdamI kI sevA kara rahe haiM, jo Apase cetanA kI dRSTi se nIce hai, to Apako nukasAna hogaa| agara Apase UMcI cetanA ke vyakti se Apako lAbha hogA to Apase nIcI cetanA ke vyakti se Apako nukasAna hogaa| isalie hamane kahA hai, vRddha javAnoM kI sevA na kareM / isalie hamane kahA hai ki mAM-bApa beTe ke paira na chueM / aura beTA chue / isake pIche kula eka hI kAraNa hai ki zreSThatara pravAhita ho, kahIM nikRSTa zreSTha ke sAtha saMyukta na ho, use vikRta aura azuddha na kre| isalie eka bahuta mahatvapUrNa bAta isa saMdarbha meM Apako kahUM / yahI kAraNa hai ki bhArata ne IsAiyata jaisI sevA kI dhAraNA vikasita nahIM kI, kyoMki bhArata ko sevA ke saMbaMdha meM AMtarika gahare anubhava haiN| isalie pazcima meM bahuta loga hairAna hote haiM ki bhArata ke dharma kaise haiM; garIba kI sevA kI koI bAta hI nahIM hai, bImAra kI sevA kI koI bAta nahIM hai; rugNa kI, kor3hI kI sevA kI koI bAta nahIM hai| yaha sevA ke lie, inake bAbata koI nahIM inake pAsa mAmalA, ye dharma kaise haiM? gAMdhIjI bahuta prabhAvita the IsAiyata se, isalie unhoMne kahA ki sevA dharma hai| hamane kabhI nahIM kahA isa mulka meM, na mahAvIra ne, na buddha ne; aura ye saba sevA ko dharma kahanevAle loga mahAvIra ke aise vacanoM ko uThAkara galata artha nikAlate haiN| mahAvIra jaba sevA zabda kA upayoga kara rahe haiM to unakA prayojana hI alaga hai| hamane jAnakara yaha bAta nahIM kahI hai| zUdra ko hamane nIce rakhA hai, brAhmaNa ko Upara rakhA hai, isa AzA meM ki zUdra brAhmaNa kI sevA kare, brAhmaNa zUdra kI nahIM / bahuta ajIba lagatA hai, Aja kI ciMtana kI havA meM bahuta ajIba lagatA hai ki yaha kyA bAta huI? agara brAhmaNa saccA brAhmaNa hai, to zUdra kI sevA kare, kyoMki sevA se hI vaha brAhmaNa hogaa| lekina hamAre lie mUlya zUdra aura brAhmaNa kA sAmAjika nahIM hai, Atmika hai| hama zUdra usako kahate haiM jo zarIra meM jI rahA hai, jisakA aura koI jIvana nahIM hai| aura brAhmaNa hama usako kahate haiM jo brahma meM jI rahA hai| jisakA aura koI jIvana nahIM hai| to jo brahma meM jI rahA hai, usakI koI bhI sevA kare to use lAbha hogaa| sevA kA artha hai- jhuka jAnA / aura jo jhukatA hai, vaha gaDDhA bana jAtA haiN| aura jo gaDDhA bana jAtA hai, usameM varSA saMgRhIta ho jAtI 133 .
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 to mahAvIra kahate haiM, sadaguru anubhavI vRddhoM kI sevA / mUl ke saMsarga se dUra rhnaa| magara mUl kA saMsarga bar3A prItikara hotA hai / eka to phAyadA hotA hai ki mUoM ke bIca Apa buddhimAna mAlUma par3ate haiM, isalie hara AdamI mUoM kI talAza karatA hai| jaba taka Apako do-cAra mUrkha na mila jAyeM, Apa buddhimAna nhiiN| aura koI upAya bhI to nahIM buddhimAnI kA, eka hI upAya hai ki do cAra mUrkha ikaTThe kara lo| isalie koI pati apane se buddhimAna patnI pasaMda nahIM krtaa| apane se jyAdA par3hI likhI ho, jyAdA samajhadAra ho to pasaMda nahIM krtaa| kyoMki phira pati ko majA nahIM AyegA buddhimAna hone kA / mUrkha patnI pasaMda kI jAtI hai / phira nizcita, mUrkha jo kara sakatI hai, vaha karatI hai| vaha sahA jA sakatA hai, lekina ahaMkAra ko rasa AtA hai| hama saba aisI koziza karate haiM ki apane se choTe tala ke loga hamAre AsapAsa ikaTThe ho jaayeN| usameM rasa AtA hai / majA AtA hai| kyA majA hai unake bIca? vaha jo akabara ke sAmane bIrabala ne kiyA thA, eka lakIra khIMca dI thI, choTI lakIra ke sAmane eka bar3I lakIra khIMca dI thii| aura akabara ne kahA thA ki isa lakIra ko binA chue choTA kara do| to bIrabala ne eka bar3I lakIra nIce khIMca dI thii| darabAra meM koI bhI use choTA na kara sakA, kyoMki sabhI ne kahA, binA chue kaise choTA kara deM? jaba choTA karanA hai to chUnA pdd'egaa| bIrabala ne kahA, chUne kI koI jarUrata nhiiN| eka bar3I lakIra khIMca dii| lakIra choTI ho gyii| hama saba hoziyAra haiM utane, jitanA bIrabala thaa| apane ko buddhimAna kaise karanA, sIdhA rAstA hai| apane se choTI lakIreM AsapAsa ikaTThI kara lo, Apa bar3I lakIra ho gye| mahAvIra kahate haiM, mUl ke saMsarga se dUra rahanA / kyoMki vaha saMsarga maMhagA hai| ApakI lakIra bar3I bhalA dikhAyI par3e, lekina vaha jo choTI lakIreM ikaTThI ho gayI haiM, ve dhIre-dhIre ApakI lakIra ko aura choTA karatI jaayeNgii| kyoMki jinake sAtha Apa rahate haiM, Apa dhIre-dhIre una jaise hone lagate haiN| sAtha saMkrAmaka hai| jinake sAtha Apa rahate haiM, dhIre-dhIre ve Apako badalane lagate haiN| unase bacanA muzkila hai| itanA muzkila hai bacanA ki sAtha jinake rahate haiM, unase to bacanA muzkila hai hI, jinake Apa duzmana ho jAte haiM una taka se bacanA muzkila hai, kyoMki unakA bhI saMga-sAtha ho jAtA hai bhiitr| muhammada alI jinnA gavarnara janarala hue / to unhoMne, jaisA ki gavarnara janaralsa ko karanA cAhie, eka aMgreja e.DI.sI. rakhA / vaha aMgreja e.DI.sI. jinnA ko bahuta samajhAyA ki ApakI surakSA kA ThIka iMtajAma honA cAhie, aura Apake baMgale ke cAroM tarapha bar3I dIvAra honI caahie| jinnA ne kahA ki maiM koI tumhAre gavarnara janarala jaisA gavarnara janarala nahIM huuN| maiM eka lokapriya netA huuN| mujhe kauna mAranevAlA hai? koI jarUrata nahIM hai bar3I dIvAra kI aura surakSA kii| merA koI duzmana nahIM hai| maiM pAkistAna kA janmadAtA huuN| tumhAre gavarnara janarala ko dIvAra kI jarUrata thI, kyoMki tuma hamAre duzmana the, lekina mujhe koI jarUrata nahIM hai| ___ e.DI.sI. bahuta samajhAtA rahA, lekina jinnA nahIM mAnA / jisa dina gAMdhI kI hatyA huI aura khabara pahuMcI--jinnA apane bagIce meM se hI khabara milI, jinnA ciMtita ho gaye, parezAna ho gye| uThakara usane apane e.DI.sI. se kahA ki parI khabara kA patA lagAo, kyA huA hai? aura sIr3hiyAM car3hate vakta usane lauTakara e.DI.sI. se kahA, aura ThIka hai. vaha jo dIvAra ke saMbaMdha meM tama kahate the, usakA intajAma kara lo| jinnA jIvanabhara gAMdhI jo kareM, usase hI baMdhA huA calate rhe| cAhe hAM kareM, cAhe na / jinnA taba taka koI uttara na degA, jaba taka gAMdhI kyA kahate haiM, yaha patA na cala jaaye| sArI pAliTiksa itanI thI jinnA kii| vaha gAMdhI kI duzmanI se taya hotI thii| yaha bar3e maje kI bAta hai, jiMdagIbhara bhI jinnA gAMdhI kI duzmanI se taya huaa| aura gAMdhI kI mauta se bhI jinnA taya haa| usa dina baiThA thA 134 .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai ke bAda phira jinnA kabhI bhI nahIM samajhA ki maiM lokapriya netA haiM, surakSA kI koI jarUrata nahIM / phira dIvAra khar3I ho gayI aura sArA iMtajAma kara liyA gyaa| yaha bar3I hairAnI kI bAta hai ki gAMdhI aura jinnA meM itanI duzmanI! lekina yaha duzmanI bhI eka dUsare ko taya karatI hai| mitratA to eka dUsare ko banAtI hai, duzmanI taka banAtI hogI, duzmanI bhI eka taraha kI mitratA hai| jinake sAtha hama haiM, yA jinake virodha meM hama haiM, ve hameM nirmita karate haiN| isalie mahAvIra kahate haiM, 'moM ke saMsarga se dara rahanA. ekAgra citta se sata zAstroM kA abhyAsa krnaa| mUrkha kauna hai? kyA ve jo kucha nahIM jAnate? ve mUrkha nahIM haiM, ve ajJAnI haiM / unako mUrkha kahanA ucita nahIM hai| mUrkha ve haiM, jo bahuta kucha jAnate haiM binA kucha jAne / unase bacanA / ___ aba eka AdamI Apako batA rahA hai ki Izvara hai, aura use koI patA nahIM / usase pahale pUchanA ki tujhe patA hai? use kucha patA nahIM hai| vaha Apako batA rahA hai ki Izvara hai| eka AdamI batA rahA hai, Izvara nahIM hai| usase pUchanA, tUne pUrI-pUrI khoja kara lI hai? ___ eka IsAI pAdarI abhI mujhe milane Aye the| unhoMne kahA ki gADa ija inaDiphAinebala, Izvara aparibhASya, anaMta, asIma, usakI I thAha nahIM le sktaa| maiMne unase pUchA, yaha tuma thAha lekara kaha rahe ho, ki binA thAha lie hI kaha rahe ho? vaha jarA muzkila meM par3a gaye / maiMne kahA ki agara tumane pUrI thAha le lI hai, taba tuma kaha rahe ho ki athAha hai, taba tumhArA vacana bilakula galata hai / kyoMki thAha tuma le cuke / agara tuma kahate ho ki maiM pUrI thAha nahIM le pAyA to tuma itanA hI kaho ki maiM pUrI thAha nahIM le paayaa| patA nahIM, eka kadama Age thAha ho! tuma athAha kaise kaha rahe ho? aura tuma kahate ho ki Izvara kI koI paribhASA nahIM ho sakatI, yaha paribhASA ho gyii| tumane paribhASA kara dii| tumane Izvara kA eka gaNa batA diyA ki usakI koI paribhASA nahIM ho sktii| yaha tuma kyA kaha rahe ho? to vaha phaurana unhoMne kahA ki bAibila meM aisA likhA hai| maiMne kahA, bAibila meM likhA hogaa| tumheM patA hai? / __vahIM sArI bAta aTakatI hai / duniyA jJAnI mUl se bharI hai, laneMDa iDiyaTsa se / unakA koI aMta hI nahIM hai| par3he-likhe gaMvAra, unakA koI aMta hI nahIM hai, unase duniyA bharI hai / aura dhyAna rakhanA, gaira par3he-likhe gaMvAra to apane Apa kama hote jA rahe haiM, kyoMki saba zikSita hote jA rahe haiM / aba gaira par3he-likhe gaMvAra khojanA jarA muzkila mAmalA hai / aba to par3he-likhe gaMvAra hI mileMge / aura eka khojo, hajAra milate haiN| mahAvIra kahate haiM, 'mUoM ke saMsarga se dUra rhnaa|' jinako kucha patA nahIM hai aura jinako yaha vahama hai ki patA hai, vaha tumheM nukasAna pahuMcA sakate haiN| 'ekAgra citta se sat zAstroM kA abhyAsa krnaa|' zAstra, vaha bhI sat ho / sat kA artha itanA hai- zAstra jisakA rasa pAMDitya meM na ho, satya meM ho, jisakA rasa vivAda meM na ho, sAdhanA meM ho / zAstra, jo Apako koI siddhAMta, koI saMpradAya dene meM utsuka na ho, jIvana rUpAMtarita karane kA vijJAna dene meM utsuka ho / to aise zAstra haiM jinase Apako siddhAMta mila sakate haiM, aura aise zAstra haiM jinase Apako jIvana-rUpAMtaraNa kI vidhi mila sakatI hai| sata zAstra vahI hai jisase Apako vidhi milatI hai| asata zAstra vahI hai jisase Apako bakavAsa milatI hai| aura bakavAsa loga sIkhakara baiTha jAte haiN| aura jaba bakavAsa bilakula majabU vrata ho jAtI hai to vaha bhUla hI jAte haiM ki hama kyA kara rahe haiN| yaha jo khopar3I meM bhara liyA, yaha koI AtmA kA rUpAMtaraNa nahIM honevAlA hai| 135
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 mahAvIra kA jora hai, sat zAstroM kA abhyAsa karanA ekAgra citta se, kyoM? kyoMki agara koI AdamI eka sat zAstra ko par3hate vakta paccIsa sat zAstroM ko socatA rahe, to citta ekAgra nahIM hogaa| jaba pataMjali ko par3hanA to sAre jagata ko bhUla jAnA / pataMjali ko hI pddh'naa| aura jaba mahAvIra ko par3hanA to mahAvIra ko hI par3hanA phira sAre jagata ko, pataMjali ko bilakula bhUla jAnA / lekina hamArI takalIpha yahI hai ki jo hamane aura jAna liyA hai, vaha hamezA bIca meM khar3A ho jAtA hai / citta kabhI ekAgra nahIM ho pAtA, aura zAstra se koI saMbaMdha na jur3egA, agara citta pUrI taraha ekAgra na ho| sAre jagata ko bhUla jaanaa| phira yahI samajhanA ki pataMjali to pataMjali, buddha to buddha aura mahAvIra to mahAvIra / phira saba kucha bhI nahIM hai aura / phira isameM hI pUre DUba jAnA / isa DubakI se hI sambhava hogA ki jIvana bdle| 'gaMbhIra artha kA ciMtana krnaa|' hama arthoM kA ciMtana nahIM krte| hama kevala arthoM ke sAtha vivAda karate haiN| Apane agara mujhe sunA to Apa isakI phikra nahIM karate hai. usake kyA gambhIra se gambhIra artha ho sakate haiN| Apa isakI phikra nahIM krte| Apa to artha abhI samajha gaye / gambhIra kA aura koI savAla nahIM hai| aba yaha artha ThIka hai yA galata, isakA Apa vicAra karate haiN| satya ke saMbaMdha meM ThIka aura galata kA vicAra karane se koI hala honevAlA nahIM hai| kyA kahA hai, usameM kitane aura gambhIra utarA jA sakatA hai, kitane gahare jAyA jA sakatA hai| __ mahAvIra jaise vyaktiyoM kI vANI eka parta nahIM hotI, usameM hajAra parte hotI haiN| isalie hamane pATha para bahuta jora diyA hai| hama nahIM kahate ki par3ha lenA aura kitAba rakha denA / hama kahate haiM, phira-phira par3hanA / phira-phira par3hane kA kyA matalaba hai? phira-phira par3hane kA matalaba hai ki kala maiMne eka artha dekhA thA, Aja phira se pddhuuNgaa| phira khocUMgA ki kyA aura bhI koI artha ho sakatA hai, aura bhI koI gaharA artha ho sakatA hai? aura mahAvIra jaise logoM kI vANI meM jIvanabhara artha nikalate aayeNge| Apa jitane gahare hote jAyeMge, utane gahare artha Apako milate jaayeNge| jisa dina Apako apane bhItara AkhirI gaharAI milegI, usa dina mahAvIra kA AkhirI artha Apako patA clegaa| isalie bhASA koza meM artha mata khojanA, apane bhItara kI gaharAI meM, ekAgra dhyAna kI gaharAI meM artha ko khojnaa| 'citta meM dhRtirUpa aTala zAMti aura dhairya rkhnaa|' jaldI mata karanA, kyoMki yAtrA hai lambI / isameM aisA mata karanA ki Aja par3ha liyA aura bAta khatma ho gayI, Aja suna liyA aura saba ho gayA / yaha yAtrA lambI, anaMta hai yAtrA / to bahuta dhairyapUrvaka gati krnaa| pratIkSA karanA, zAMti rakhanA / 'yahI niHzreyasa kA mArga hai|' - mokSa kA mArga yahI hai / chor3anA, jo galata hai| khojanA, jo sahI hai aura dhairya rakhanA anaMta / zrama, sAdhanA, para atyaMta dhairya se, atyaMta zAMti se| yaha mata socanA ki abhI mila jAyegA satya / abhI bhI mila sakatA hai| lekina abhI unheM mila sakatA hai jo anaMta taka pratIkSA karane ko taiyAra haiN| unheM abhI isI kSaNa bhI mila sakatA hai, kyoMki utane dhairya kI kSamatA agara ho, ki anaMta kAla taka rukA rahUMgA, to abhI bhI mila sakatA hai| vahI dhairya milane kA kAraNa bana jAtA hai| lekina hama jaldI meM hote haiN| ___ mere pAsa loga Ate haiM aura kahate haiM, do dina ho gaye, dhyAna karate / abhI taka kucha darzana huA nhiiN| inakyorebala / inakA koI ilAja bhA karanA muzkila hai| do dina! kAphI samaya ho gayA! agara bahuta unheM samajhA o bujhAo to ve cAra dina kara leMge! kitane janmoM kI bImArI hai? kitanA kacarA hai ikaTThA? abhI myunisipala ke karmacArI haDatAla para cale gaye the, to do-cAra dina meM kitanA kacarA ikaTThA ho gayA thA? aura Apa kitane dina 136 :
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha niHzreyasa kA mArga hai se har3atAla para haiM, Apako patA hai? thor3A usakA dhyAna kareM ki kitane dina se har3atAla para haiM! AtmA kacarA hI kacarA ho gayI hai| thor3A dhairya! thor3I zAMti! lekina, jo bhI galata ko chor3ane ko taiyAra hai aura ThIka ko pakar3ane ke lie sAhasa rakhatA hai; dhairya, zrama, pratIkSA kara sakatA hai; usakI prArthanA eka dina nizcita hI parI ho jAtI hai| Aja itanA hii| pAMca minaTa kIrtana kreNge| 137