Book Title: Jinabhashita 2006 03
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524305/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddibi| vIra nirvANa saM. 2532 kuNDalapura- bar3e bAbA ke nirmANAdhIna navIna mandira kI AkRti phAlguna, vi.saM. 2062 mArca, 2006 For Private & Personal use only Wwwgamembrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e bAbA se hAtha nahIM milAo, hAtha jor3o, hastakSepa nahIM, natamastaka ho jAo kuNDalapura meM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA pradatta pravacana eka sthAna para maMdira meM citra dekhA thaa| usameM sameru aise zabdoM kI caina parvata ke Upara pAMDukazilA para kalaza-abhiSeka ho rahA hai, jise samasta thaa| saudharma indra honahAra zrI jI para kalaza abhiSeka kara AcAryoM ne rahe the, sabhI kI dRSTi saudharma indra para calI jAtI hai| mahattvapUrNa kaha bhAgyazAlI to ve hote haiM, jinake hAtha meM kalazA hai, eka dhyAna AkRSTa sAmane bharA kalazA lekara khar3A hai, usake samIpa eka kiyA hai| aura khar3A hai, aisI kalaza mAlA kA anta kSIrasAgara ke jaba zrIrAma, aMta para hai| saudharma indra meM jo prasannatA hai, taTa para khar3e sItA ko kho dete haiM deva ke mana meM bhI vahI utsAha, prasannatA hai| yahA~ bhI taba sItA kI khoja hanumAna karate haiM, sItAjI kahatI haiM prasannatA hai| hamezA lAiTa meM nahIM rahane vAle hI lAiTa pahale vizvAsa dilvaao| hanumAna mudrA dikhAte haiM, taba pradAna karate haiN| Apa soca leM unakA kitanA yogadAna hai| sItAjI vizvAsa karatI haiN| bheMTa meM hanumAna ko hAra mila una sabhI ko sarvaprathama hamArA AzIrvAda hai| na jAne jAtA hai| eka-eka maNi ko phor3akara dekhate haiN| rAma kI kina-kina vyaktiyoM kA bhAva isa mahotsava ke prati rahA, tasvIravAlI maNi rakha lete haiN| sItA jI pachatI haiM- ye kyA? jisakA mApataula nahIM ho sktaa| mApa to sthAna ke taba kahate haiM- jo hamAre kAma ke haiM, unheM hI phnNgaa| ye mAdhyama se, guNasthAna ke mAdhyama se hotA hai| sthAna kAma ho gayA, parIkSA hanumAna kI ho gii| pUrI sabhA ko hRdaya jar3atva kI ora, to guNasthAna bhAvapraNAlI kI ora dhyAna kholakara dikhAyA, usameM rAma lakSmaNa sItAjI baiThe the, caraNoM AkRSTa kara dete haiN| bhakti meM koI bhI kama bar3ha nahIM hai, meM hanumAna bhI baiThe the| saba logoM kI A~khoM meM pAnI AyA bolane se hI bhakti kI abhivyakti hotI, aisA nahIM, rAma ke prati samarpaNa dekhkr| yahA~ baDe bAbA ko samarpita binA bole bhItara ke bhAva abhivyakta ho jAte haiN| bar3e pUrI bhAratavarSa kI janatA hai, jo yahA~ A gayI, jo nahIM AyA bAbA ke isa kArya ke prati kauna se vyakti ke hRdaya meM vahIM se usakI bhAvanA samarpita hii| kauna-kauna se vyakti ne AnaMda kI taraMge (jise jvArabhATA kaha deM) nahIM uTha rahI isa mAMgalika kArya meM sahayoga kiyA, hama bhAvAvyakti ke haiM? hama anumAna nahIM lagA sakate, mahasUsa kara sakate haiN| mAdhyama se patA lagAte haiN| "jJAna cillAtA hai| Apatti jaba jIva kA AkAra prakAra nahIM haA krtaa| AtmA ke / AtI hai, AsthA jhelatI hai|" jJAna ke mAdhyama se hama suna pAsa jJAna guNa bhI hai, cAritra guNa bhI hai evaM eka dUsarA bhara, jAnabhara lete haiN| AtmA meM jhelane kI kSamatA A jAtI darzana bhI hai, jise samyagdarzana bolate haiM, jisakI hai| eka mAtra AsthA kA yogadAna hotA hai| kisa mokSamArga meM kyA bhUmikA hai batA nahIM skte| jisa vyakti meM pIr3A nahIM thI, varSoM se loga cAhate the, Apa apane mahAprAsAda ko khar3A honA hai vaha AsthA para khar3A hotA ghara ko acchA banAne yojanAbaddha DhaMga se eka maMjila do hai, ise nIMva kaha deM to koI atizayokti nhiiN| nIMva kI maMjila tIna maMjila cAra maMjila apane DhaMga se svataMtratA se Aja taka koI phoTo nahIM lii| nIMva ke viSaya meM tabhI khar3A kara lete haiN| jahA~ bar3e bAbA virAjamAna the, itihAsa kI hama vizvAsa karate haiM,jaba vizAla prAsAda ko khar3A huA cIja hai, ye hai nahIM kala se itihAsa palaTa gayA hai| hama dekhate haiN| taba hama socate haiM ki isake nIce kitanI gaharI logoM kI kamajorI thI, hamArI AsthA kI parIkSA nahIM huI bhUmikA hogii| zikhara kI pUjA, zikhara kI prazaMsA sabhI thii| apanI vastu apane ArAdhya apane pUjya jinake mAdhyama karate haiM,nIMva kI nahIM hotii| nIMva rakhanA apane Apa meM se hameM dRSTi prApta hai unake siMhAsana ke liye mahattvapUrNa hai| nIMva prathama maMgalAcaraNa hai to kalazArohaNa paramIzana do|"bdd'e bAbA se hAtha nahIM milAo, hAtha jor3o, aMtima samApana hai| prathama maMgalAcaraNa ko mahattva diyA hastakSepa nahIM karo, natamastaka ho jaao|" yaha mUrti jAtA hai, uparAnta hI madhyama evaM aMtima maMgalAcaraNa kA jisase tIna loka prakAzita haiM, tIna loka ke nAtha kI hai| nambara AtA hai| bhakti, AsthA, ruci, samyagdarzana, prIti hama logoM ko AsthA caahiye| varSoM pahale yaha kArya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ honA cAhiye thaa| subaha kA bhUlA zAma ko vApasa A jAve, | bAbA ke prati AsthA kamajora hai, to use balavAna banAne kA vaha bhUlA nahIM mAnA jaataa| aba yahA~ se sarcalAiTa kI | prayAsa kro| apanI AsthA ko sajIva bnaao| deza-videza kiraNeM dUra-dUra taka jaayeNgii| kuNDalapura bar3e bAbA kA sthAna | meM yaha aisA Adarza kArya huA, jo adhyAtma kI ora mor3ane hai| jisa mUrti ke sAmane Aja taka lAkhoM karor3oM janatA ne | kI avazya hI eka preraNA degaa| jar3a kI ora preraNA dene natamastaka hokara divya dRSTi prApta kI, jo kAma huA AsthA | | vAlI bAteM bahuta hotI haiM, cetana kI ora mor3anA preraNA denA ke kAraNa udghATita hokara sAmane aayaa| atyAvazyaka hai| dakSiNa meM pharavarI meM zravaNavelagolA meM jisa deza meM aise pavitra sthala hote haiM, una sthAnoM ko | mahAmastakAbhiSeka hone jA rahA hai| yahA~ se janatA vahA~ jAyegI, surakSita rakha kara jaina samAja ne purAtattva ko surakSita hI | jo bar3e bAbA kA saMdeza lekara jaayegii| bAhubalI bhagavAna kiyA hai| purAtattva vibhAga ko eka prakAra se preraNA dI hai| | vRSabhanAtha ke suputra mAne jAte haiM,pahale yahA~ abhiSeka kreNge| hamAre bhagavAna bar3e bAbA adhUre nahIM hai, pUrA tattva haiN| hameM pUrA yahA~ kA gaMdhodaka vahA~ le jAkara logoM para chidd'keN| sabhI ko tattva caahiye| adhUre tattva ke mAdhyama se samyagdarzana kI | batAyeM ki abhI taka aMdhakAra meM, anDaragrAunDa meM pratimA prApti nahIM hotii| 4 varSa pUrva mahotsava huA thA, jo mukhyamaMtrI | rakhI thI, intajAra meM thI kaba ucca siMhAsana para aaye| baDe Aye the to unhoMne lAkhoM ke bIca kahA thA, yaha kArya bahuta | bAbA ke pAsa jaina-jainetara sabhI Ate haiN| jo lAiTa meM nahIM jaldI honA caahiye| 4 varSoM bAda Aja usI AvAja ko Aye, unheM bhI dekhane kI koziza kareM, sabhI ke yogadAna se pakar3akara lagAtAra puruSArtha ke phalasvarUpa nayA itihAsa raca | yaha kArya huA, Age bhI hotA rhe| gyaa| AsthA ke sAmane hama kyA kara sakate haiM, vaha pUrA tattva ahiMsA paramodharma kI jaya hai, apane AsthA ko udghATita karane kI bAta kreN| bar3e 'jinabhASita' (hindI mAsika) ke sambandha meM tathyaviSayaka ghoSaNA prakAzana sthAna : 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) prakAzana avadhi mAsika mudraka-prakAzaka ratanalAla bainAr3A rASTrIyatA bhAratIya patA 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) sampAdaka pro. ratanacandra jaina patA e/2, mAnasarovara, zAhapurA, bhopAla-462039 (ma.pra.) svAmitva : sarvodaya jaina vidyApITha, 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) maiM, ratanalAla bainAr3A etad dvArA ghoSita karatA hU~ ki merI adhikatama jAnakArI evaM vizvAsa ke anusAra uparyukta vivaraNa satya hai| ratanalAla bainAr3A, prakAzaka) AcArya zrI vidyAsAgara jI ke subhASita pratyeka vyakti ke pAsa apanA-apanA puNya-pApa hai, apane dvArA kiye hue karma haiM / kamoM ke anurUpa hI sArA kA sArA saMsAra cala rahA hai, kisI anya ke balabUte para nhiiN| phoTo utArate samaya hamAre jaise hAva-bhAva hote haiM, vaisA hI citra AtA hai, isI taraha hamAre pariNAmoM ke anusAra hI karmAsrava hotA hai| 'sAgara bUMda samAya' se sAbhAra mArca 2006 jinabhASita / 1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. mArca 2006 sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla- 462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI (Ara. ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428,2852278 sadasyatA zulka 5,00,000ru. 51,000 ru. 5,000ru. 500 ru. 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| ziromaNi saMrakSaka parama saMrakSaka saMrakSaka AjIvana vArSika * * antastattva sampAdakIya : kuNDalapura meM ghaTita aitihAsika sughaTanA * pravacana * DAka paMjIyana kra. - ma.pra./bhopAla/ mAsika jinabhASita * bar3e bAbA se hAtha nahIM milAo : AcArya zrI vidyAsAgara jI varSa 5, aGka 14 lekha bar3e bAbA ke maMdira kI jIrNatA : paM. nAthUlAla jI zAstrI * kuNDalapura meM bar3e bAbA ke nirmANAdhIna maMdira kI yathArtha sthiti zrRMgAra dulhana kA rAha saMnyAsa kI * sUtaka evaM maraNasUtaka : zAstrIya carcA : vIreza seTha * jaina saMskRti rakSA maMca jainatva kI ciMtA kyoM nahIM kara pAyA ? : nirmala kumAra pATodI 'bar3hakara pUre tattva kI kIjiye ciMtA purAtattva se : nirmala kumAra pATodI jayakumAra jaina 'jalaja' * jijJAsA samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A * bodha kathAe~ * binA viveka kI nakala : suzIlA pATanI * vyasana kI Aga : saba karade rAkha : DaoN. zreyAMsakumAra jaina * parama pUjya gurudeva 108 zrI samantabhadra jI mahArAja : DaoN. jyoti jaina * sAhityAcArya jI kI sAhitya-sAdhanA : DaoN. rAjeza jaina * phala, sAga kI sahI prAsuka vidhi evaM sAvadhAniyA~ paM. rAjakumAra jaina : prAkRtika cikitsA yoga evaM prAkRtika cikitsA : DaoN. vaMdanA jaina A. pR. 2 kavitAe~ * purAtattva kAnUna para punaH gaura kIjiye : subhASa candra 'sarala' * ghaniSTa mitratA: belA jaina * samAcAra lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| janabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa| pRSTha 3 4 6 10 1231 15 117 20 22 23 288 26 5 27 9 11 30 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya kuNDalapura meM ghaTita aitihAsika sughaTanA kuNDalapura (damoha, ma.pra.) meM 17 janavarI 2006 ko eka aitihAsika sughaTanA ghaTita huI, eka prazasta anuSThAna sampanna haa| 'baDe bAbA' nAma se prasiddha Adya tIrthaMkara zrI AdinAtha kI pandraha sau varSa prAcIna vizAla pratimA eka do-DhAI sau varSa purAne saMkIrNa, jarjara, andhakAragrasta choTe se talaghararUpa mandira se nikAla kara navanirmANonmukha sudRr3ha, ucca pRSThabhUmimaya, vizAla jinAlaya kI vedI para sthApita kara dI gyii| paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI evaM kaI kuzala iMjIniyaroM ke suvicArita mArgadarzana meM, aneka bhaktigadgada munivaroM, AryikAzriyoM evaM zraddhAlu zrAvaka-zrAvikAoM kI ujjvala dRSTi ke samakSa yaha aitihAsika abhinandanIya anuSThAna atyanta kuzalatApUrvaka niSpanna huaa| pratimA kI vizAlatA aura bhavyatA ko dekhate hue usake lie nirmita kiye jA rahe sudRDha aura vizAlamandira- jaise mandira kA nirmANa to usI samaya ho jAnA cAhiye thA, jaba puNyAtmA zilpI use itane uttuMga aura vistRta AkAra meM gar3ha rahe the| kintu saMbhavataH isake lie usa samaya kAlalabdhi kA yoga nahIM thaa| jaise pASANabhUta ahilyA apane punarujjIvana ke lie zrIrAma kI pratIkSA kara rahI thIM. vaise hI baDe bAbA kI pratimA ko apanI vizAlatA ke anurUpa vizAla mandira meM sthApita hone ke lie dakSiNa se AnevAle eka adbhuta parama tapasvI kI pratIkSA thii| 17 janavarI 2006 ko kAlalabdhi AyI aura bar3e bAbA apanI vizAlatA ke anurUpa bhAvI vizAlamandira kI vizAla vedI para surakSita rUpa se virAjamAna ho gye| jaisA ki bar3e bAbA-mandira nirmANa samiti ke prabhArI zrI vIreza seTha ne patrakAra sammelana meM batalAyA, bar3e bAbA kA rAnA mandira pUrNatayA jIrNa-zIrNa ho gayA thA ora vigata 12 varSoM meM Aye bhUkampa evaM kAla ke prabhAva se mandira ke maNDapa meM| bar3I-bar3I darAreM A gayI thiiN| mandira kI AdhArabhUmi bhI sudRr3ha nahIM thI, bhUgarbhazAstriyoM ne use kamajora kSetra ghoSita kiyA thaa| isalie bar3e bAbA kI pratimA meM mUrtimAn pandraha sau varSa purAne jaina itihAsa, prAcIna dhArmika mahimA aura purAtana bhAratIya zilpa evaM saMskRti kI rakSA ke lie bhUkampaprabhAvasaha navIna mandira kA nirmANa kara usameM bar3ebAbA kI pratimA kA sthAnAntaraNa atyanta Avazyaka thaa| paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI ke AzIrvAda aura jaina samAja ke puNyodaya ke phalasvarUpa yaha maMgala kArya saMbhava huaa| yaha navIna mandira na kevala vizAla aura sudRDha hogA, apita kalA kI dRSTi se bhI manohara hogaa| saikaDoM varSa bAda yaha svayaM purAtattva bana jAyegA aura isameM surakSita bar3e bAbA bar3e purAtattva arthAt purAtama-tattva bana jaayeNge| purAnA mandira bar3A saMkIrNa thaa| dasa-bIsa darzanArthiyoM ke bhItara cale jAne para hI bhara jAtA thaa| aura dvAra itanA choTA thA| ki do-cAra darzanArthI hI dvAra para khar3e ho jAte, to pIche khar3e darzakoM ko bar3e bAbA ke darzana durlabha ho jAte the| bhItara pUjana ke nae sthAna paryApta nahIM thaa| sandhyAkAlIna AratI ke samaya dhakkA-mukkI karake loga bhItara jAne kI koziza karate the, isa para bhI kucha hI logoM ko bhItara sthAna mila pAtA thaa| paMcakalyANaka Adi ke maukoM para jaba mastakAbhiSeka hotA thA, taba zrImanta aura unake kuTumba hI bhItara jAne kA adhikAra prApta kara pAte the| acche-acche zIlavanta aura vidyAvanta bAhara TApate rahate the| sAmAnya strI-purUSoM kI to bAta hI kyA ? aba bar3e bAbA nirmANAdhIna naye bRhadAkAra mandira kI vistRta vedikA para virAjamAna ho gaye haiN| garbhagRha kA dvAra bhI vizAla hai aura usake sAmane bahuta lambA-caur3A maNDapa hai, jisameM hajAroM loga eka sAtha baiThakara yA khar3e hokara bar3e bAbA ke darzana-pUjana-AratI suvidhApUrvaka kara sakate haiM aura mastakAbhiSeka ko bhI AsAnI se dekha sakate haiN| aba logoM ko yaha zikAyata nahIM hogI ki baDe bAbA kIAratI-abhiSeka Adi paisevAloM aura paha~cavAloM ko hI karane-dekhane ko mila pAte haiN| navIna vedikA para bar3e bAbA ko bahuta hI sumAna-pramANapUrvaka, bar3I samarUpatA se sthApita kiyA gayA hai, jisase dRzya bar3A abhirAma lagatA hai| prastAvita zailI meM mandira bana jAne para pratimA ke saundarya meM cAra cA~da laga jAyeMge, isameM sandeha nhiiN| gata pharavarI mAsa ke prathama saptAha meM maiMne saparivAra kuNDalapura kI yAtrA kI thI aura navIna vedI para sthApita bar3e bAbA ke darzana kiye the| usa samaya vizAla maNDapa meM saikar3oM logoM ko eka sAtha baiThakara bhajana-pUjana karate hue dekhA, to lagA yuga badala gayA hai, janatA kA rAja A gayA hai, bar3e bAbA sabakI pahu~ca meM A gaye haiN| bar3e bAbA ke sthAnAntaraNa ko lekara jo vivAda uThAyA gayA hai, vaha nirAdhAra hai| isakA spaSTIkaraNa 'jinabhASita' ke pUrva aMka evaM prastuta aMka meM prakAzita aneka lekhoM se ho jAtA hai| bar3e bAbA aura choTe bAbA donoM jayavanta hoN| ratanacandra jaina Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e bAbA ke maMdira kI jIrNatA paM. nAthUlAla jI zAstrI kuNDalapura (damoha) meM golAkAra choTI pahAr3I ke | kAraNa va bAhya dIvAla para kreka ke nizAna dekhe gye| 1976 uttarI sire para 60 maMdira haiM, jinameM mar3hiyA-gumaTI-ToMka | se kuNDalapura meM paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja AkAra ke kucha laghu-bar3e maMdira haiN| san 1554 se yaha | kA 5 bAra caturmAsa huaa| AcAryazrI ne lagabhaga 600 dina tIrthakSetra kahalAtA hai| inameM mUrtiyA~ bAhara se lAkara rakhI gaI | bhagavAna ke darzana kie hoNge| 1996 meM AcArya zrI vidyAsAgara haiN| 1548 se 1996 taka kI mUrtiyA~ haiN| dharmazAlA ke nikaTa | jI mahArAja ke samakSa nIce pravacana hAla meM vizAla sabhA meM varddhamAna sAgara sarovara hai| tAlAba ke kinAre se vandanA | naye maMdira ke nirmANa kA nirNaya liyA gyaa| 1995 meM sAhUjI prArambha hotI hai| gyArahavA~ maMdira bar3e bAbA kA hai| isa maMdira | ne bhI svIkRti dI thii| ahamadAbAda ke vAstuvid sI.vI. meM 12 phuTa 6 iMca kI yaha pratimA padmAsana pazcima mukha | somapurA evaM goMdiyA (mahArASTra) ke vAstuvid Ara. paccikara virAjamAna hai| kalA kI dRSTi se 11vIM zatAbdI kI dikhatI | ke nirdezana meM bar3e bAbA ke vartamAna maMdira ke pAsa hI100 hai| cihna va prazasti nahIM hone se isakA nAma sarovara ke nAma | phuTa dUra naye maMdira kA pahAr3I ke nIce 3 mArca 1999 ko ke samAna varddhamAna yA mahAvIra prasiddha rhaa| yahA~ ke lekha ke | zilAnyAsa kiyA gyaa| naye sthAna ko bhUkamparahita banAne meM anusAra 1757 meM mandira kA jIrNoddhAra huaa| mahArAjA 1 karor3a kA vyaya svAbhAvika hai| ataH bhUmi khodane Adi chatrasAla bhI isI samaya aaye| zurU se hI yaha vizAla va | ko dekhakara virodhI logoM dvArA duSpracAra bhI kiyA gyaa| mUrti acche rUpa meM banA hI nhiiN| . ke sthAnAMtaraNa ke virodha hetu mUrti meM kreka AyA, vaha naSTa bar3e bAbA ke Asana (baiThaka) kA pASANa do khaNDoM | | ho jAegI Adi kI bAteM sunakara sarvatra duSprabhAva pdd'aa| ko jor3akara banA hai| garbhagRha meM parivartana bhI kaI bAra hue purAtattva vibhAga kI ucca starIya TIma ne avalokana haiN| divAleM koI vyavasthita nahIM haiN| do mUrtiyA~ baDe bAbA ke | kara marti meM darAra ke dAve ko nirasta kara diyA, yaha samAcAra AjU-bAjU kahIM maMdira se lAI gaI sthApita haiN| zubhacandragaNI | 13 maI 2000 ko jabalapura ke dainika bhAskara meM pramukhatA se ne jIrNa-zIrNa sthiti dekhakara jIrNoddhAra kraayaa| brahmacArI | prakAzita huA hai| nemIsAgara ne chata kA kAma pUrA kiyaa| mahArAjA chatrasAla ne bar3e bAbA kI baiThaka Adi se yaha saMketa milatA hai isa maMdira, bar3e praveza dvAra va sarovara kA bhI jIrNoddhAra | ki mUrti paTerA Adi kahIM se kisI vyApArI dvArA bailagAr3I kraayaa| 1979 meM zrI sAhU azokakumAra jI ke parivAra dvArA meM usake svapnAnasAra lAI gaI aura yahA~ vartamAna sthAna para bhI apanI ora se jIrNoddhAra hetu sahAyatA kI gii| maMdira meM | ruka gii| yahIM inakA maMdira banA diyA gyaa| AtatAyI mugala 4 vedI va chaha zilA phalaka para bhI mUrtiyA~ sthApita kI gaI | zAsaka dvArA hathaur3e se prahAra hone para bhI apane atizaya se haiN| usa garbhagaha meM darzakoM ke liye sthAna nahIM rahA. vahA~ marti sarakSita rhii| saM. 1757 meM mahArAjA chatrasAla Aye aura prakAza bhI nahIM hai| yaha zilA-phalaka dIvAroM para lage haiN| unakI Arthika sthiti ThIka nahIM hone se bar3e bAbA ke maMdira maMdira ke sAmane cabUtare para pASANa para caraNa cihna aura | hetu kucha na kara virodhI mugala se yuddha meM vijaya pAkara pIche sAmane "kuNDagirau zrIdharasvAmI'' likhA huA hone se yaha vahA~ sarovara ke ghATa kSetra, praveza dvAra va isa bar3e bAbA ke kSetra siddhakSetra evaM bar3e bAbA ke sira ke donoM ora jaTA hone / | maMdira ke jIrNoddhAra tathA usI samaya paMcakalyANaka ke kAma se ve bhagavAna RSabhanAtha ghoSita hue| meM sahayoga kiyaa| yaha saba likhane kA Azaya yaha hai ki maMdira ke pIche bhI jIrNa-zIrNa sthiti rahI hai| maMdira | purAtattva vibhAga kA kAma mUrtiyoM kI prAcInatA kI rakSA kA zikhara bhI koI acchA nahIM rhaa| 1999 meM jabalapura- | karanA hai| yaha bar3e bAbA kA maMdira prAcIna bilkula nahIM damoha ke bhUkampa kA asara hone se bar3e bAbA kA eka bhAga | isake sambandha meM apanA kathita nakArAtmaka ravaiyA chor3akara Der3ha iMca jhuka gyaa| pazcima mukha, pASANa evaM vAstu doSa ke | navanirmANa hetu samarthana denA caahiye| aisA anyatra bhI huA 4/mArca 2006 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| murainA ke bicauliyA tathA zrI mahAvIra ke zAMtimaMdira kI | hamezA kAyara hI bane rhte| yaha pArTIbandI kA kAma nahIM hai, mUrtiyoM ko pUrvamaMdira naSTa hone para naye maMdira meM virAjamAna | hameM udAratA se vicAra karanA caahie| varNIjI nahIM hote, to kiyA gyaa| jinavANI, saMskRta, prAkRta ke mahAn graMthoM va vidvAnoM kI yaha purAtattva vibhAga jainamaMdira ke virodhI, luTere, mugala | sthiti rahatI ? mahAtmA gA~dhI, guru goviMdasiMha, AcArya yA anya mUrtinAzaka AyeM, to unase bhI rakSA karane ke liye | zAMtisAgara jI Adi ke samAna AcArya zrI vidyAsAgara jI ke hai| sAdhAraNa pASANamUrti aura vAstu sthAna ko sUrimaMtra va maMtra | sahayoga se naye maMdira meM bar3e bAbA kI prAcIna mUrti (maMdira vidhAna se bhagavAna va jinAlaya kA rUpa dene vAle AcArya nahIM) kI sthApanA se hama gauravAnvita ho ge| "saMskRti ke parameSThI kI zuddha bhAvanA se karAI gaI yA batAI gaI isa | maMca" ke kAma ko hama acchA mAnate haiM, para yahA~ unheM zrI yojanA kA virodha karanA kyA ucita hai? kSetra ke TrasTiyoM kI ena.ke. seThI (adhyakSa, tIrtha rakSA samiti) Adi ke nivedana bhI isameM koI durbhAvanA nahIM hai, kinta galatI yahI hai ki | ko mAnakara kuNDalapura dekhanA caahiye| jaisA ki 'dizA apane cunAva meM hAre virodhI ko anukUla nahIM rkhaa| yaha | bodha' ke sampAdaka DaoN. ciraMjIlAla jI bagaDA jagaha-jagaha vizAla rUpa se duSpracAra inhIM kA kAma hai| jAkara sthiti dekhate haiM aura phira chApate haiM, unhoMne kuNDalapura bar3I mUrti ko saMkucita sthAna se surakSita nikAlane | kI sthiti ko dekhA aura santoSa prakaTa kiyaa| yaha maiMne meM jo prAcIna nahIM thA, vahI ttuuttaa| ise zarAratI tattvoM dvArA bhA.di. jaina tIrtha rakSA samiti kI pustaka "madhyapradeza'' ke virodha ke rUpa meM aparAdha batAyA gyaa| naye maMdira kI bhI TUTa-phUTa sadoSa batAI gii| yaha jainoM kI parIkSA kA avasara 40, sara hukamacanda mArga, thaa| yadi naye maMdira meM mUrti sthApita nahIM hotI, to jaina motI mahala, indaura bodhakathA binA viveka kI nakala eka kisAna kI do putriyA~ thiiN| eka vidhavA va dUsarI | banIM, ve acchI banatI bhI kaise? sadhavA thii| ina donoM meM atyanta prema thaa| eka bAra choTI | isI samaya patideva bhojana karane aaye| unhoMne patnI kI bahina saralA (sadhavA) apanI bar3I bahina vimalA (vidhavA) | veSabhUSA ko dekhA aura krodha se lAla hokara bole- "arI ke yahA~ phuNcii| usane usake svAgata meM bar3e harSa ke sAtha | mUrkha! mere hote hue tU vidhavA kyoM ho rahI hai?'' vaha bolI khAne ke lie aneka miSTAnnoM ke sAtha hI | "merI bahina ne to isI bheSa meM garama pUr3iyA~ banAI thIM, jo unheM khAkara choTI bahina bar3I prasanna huI va unake banAne kI ati svAdiSTa banI thiiN|" vidhi bhI dIdI se sabhI prakAra se samajha lii| pati ne kahA- "pagalI ! bheSa badalane se par3iyA~ banAne jaba vaha ghara vApasa AI, eka dina usane garama pUr3I banAne ko saba sAmAna ma~gAyA aura banAne lagI, parantu vaisI na | kA kyA sambandha? tU to vaisA hI kara rahI hai ki jaise kucha bana skii| isakA kAraNa usake samajhane meM koI bhUla thii| loga ratnatraya dharma pAne ke liye dekhA-dekhI bAhya kriyAkANDa kI nakala karate haiN|" kintu jo usakA upAya tattvajJAna va pati ne samajhAyA ki tere banAne meM avazya kahIM koI bhUla raha | gaI hai| phira saralA ne socA ki bahina vimalA ne jaba banAI tattvanirNaya hai, use bhalIbhA~ti samajhane kA yatna nahIM krte| thI taba ve sapheda sAr3I pahane thIM, bAla bhI kaTe the| tathA hAthoM saccI vidhi to tattvajJAna aura AtmasthiratA, rAgadveSAdi bhAvoM meM koI bhI AbhUSaNa nahIM thaa| meM upekSA evaM mohajanya pariNAmoM meM viraktatA hai| usake binA dharma kI prApti kaise saMbhava hai? tattvajJAna ke binA kitane hI ataH mujhe bhI vaisA hI karake pUr3iyA~ banAnI caahiye| bheSa badalo, usase ananta saMsAra ke eka bhI bhava kI kamI usane usI bhA~ti sira muMDAyA, sapheda sAr3I bhI pahina lI va honA saMbhava nahIM hai| hAthoM meM pahane hae AbhaSaNa utAra diye| paDiyoM ko pana: prastuti - suzIlA pATanI banAnA Arambha kiyA, phira bhI pUr3iyA~ pahale anusAra hI madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) mArca 2006 jinabhASita /5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNDalapura meM bar3e bAbA ke nirmANAdhIna maMdira kI yathArtha sthiti vIreza seTha zrI bar3e bAbA maMdira nirmANa samiti, kuNDalapura (jilA damoha, ma.pra.) ke prabhArI zrI vIreza seTha dvArA patrakAra sammelana meM vyakta vicaar| vigata kucha divasoM se pUjya bar3e bAbA, prathama jaina tIrthaMkara | smAraka the, to unakI cAroM dizAyeM, unake nApa-taula, unake AdinAtha bhagavAn kI pratimA ke sthAnAntaraNa ke sambandha meM | niSiddha kSetra ke vivaraNa ke sAtha isa vibhAga kI nIle raMga kI purAtattva vibhAga ke kucha adhikAriyoM ke lagAtAra asatya | paTTikA va vibhAga ke caukIdAra surakSA hetu hone cAhie the bayAna tathA damoha jilA prazAsana ke mukhiyA ke dvArA purAtattva | | kintu Aja kI tArIkha taka isa vibhAga ne vahA~ para na koI vibhAga kI vAstavikatA kI jAnakArI lie binA hI saMpUrNa apane saMrakSaNa kI sUcanA lagAyI hai, na hI koI karmacArI, bhAratavarSa meM phaile 2 karor3a se adhika zraddhAluoM evaM | caukIdAra kI DyUTI lagAyI hai, na eka paise kI rAzi, ina ahiMsAtmaka vicAradhArA ke samarthakoM para taraha-taraha ke maMdiroM kI surakSA, saMrakSaNa, dekha-bhAla, nirmANa athavA arnagala, mithyA Aropa lagAye jA rahe haiN| jIrNoddhAra ke nAma para kharca kI, kyoMki yaha vibhAga isa bAta maiM vIreza seTha, prabhArI-zrI bar3e bAbA maMdira nirmANa samiti | ko acchI taraha jAnatA thA ki kuNDalapura meM jo Aja maMdira bar3e hI sammAna ke sAtha yahA~ upasthita sabhI sammAnanIya | baneM haiM ve unake saMrakSita smAraka nahIM haiN| isa vibhAga ke dvArA patrakAra baMdhuoM, priMTa mIDiyA evaM ilekTrAnika mIDiyA ke | pichale 100 sAloM meM deza kI svataMtratA se lekara Aja taka samakSa san 1871-72 se lekara Aja dinAMka 28 janavarI| jo bhI paisA kharca kiyA gayA, kisI bhI karmacArI kI 2006 taka 135 sAloM kI vAstavikatA, isa purAtattva vibhAga | kuNDalapura meM niyukti kI gaI yA kisI smAraka ko saMrakSita ke sammAnIya adhikAriyoM dvArA samaya-samaya para jaina tIrtha | kiyA gayA vaha sirpha kuNDalapura pahAr3I kI talahaTI meM bane kSetra kuNDalapura ke sambandha meM pUjya zrI 1008 bar3e bAbA kI | hue aMbikAdevI-maTha meM hI kiyA gayA aura vaha isaliye pratimA jI athavA maMdira ke sambandha meM, yahA~ taka ki unake | bhI satya hai ki kuNDalapura kSetra meM digambara jaina samAja ke dvArA, vAstava meM saMrakSita aMbikAdevI-maTha ke sambandha meM, bane hue sAre ke sAre jaina maMdira 15 vIM se 19 vIM sadI ke kiye gaye sarve, patrAcAra, noTIphikezana, tatkAlIna jilA madhya ke haiM, ve maMdira usa daramyAna jo nirmANa meM sAmagrI prazAsana pramukha, Adi ke dvArA kuNDalapura jI ke sambandha meM, upayoga hotI thI, usake bane haiM, maMdiroM kA ArkiTekTa usa vahA~ kI eka mAtra samiti jo samaya-samaya para jainadharma ke samaya kA pracalita ArkiTekTa hai| ina maMdiroM ke nirmAtA jaina anuyAyiyoM ke dvArA manonIta athavA lokatAMtrika paddhati se samAja ke dAnadAtA loga rahe haiN| kisa samaya kisa maMdira kA nirvAcita hotI A rahI hai ke sAtha kiyA gayA patrAcAra | nirmANa huA, kina vyaktiyoM ne unheM banavAyA, maMdira meM kina usakI sArI jAnakArI jo hamAre pAsa pramANa ke sAtha upalabdha | tIrthaMkara bhagavAna kI mUrti hai, kitanI mUrtiyA~ haiM, una mUrtiyoM hai, Apake samakSa bindu bAra prastuta hai - kI pAda-pIThikA para, prazasti meM una dAnadAtAoM, pratiSThAcAryoM purAtattva vibhAga aba yaha batA rahA hai ki 16/07/1913 | ke nAma khude huye haiM, jisakA ki pUrA kA pUrA prAmANika ko cIpha kamiznara senTrala prAvIjansa nAgapura dvArA prakAzita rikArDa hamAre pAsa upalabdha hai| isakI bhI pramANita pratilipi adhisUcanA ke tahata kuNDalapura ke 1 se 58 jaina maMdira | isa vijJapti ke sAtha saMlagna hai| (kramAMka 2) / kendrIya purAtattva vibhAga ke saMrakSaNa meM le liye gaye the, purAtattva vibhAga jina maMdiroM ko 6vIM-7vIM zatAbdI kA jisake saMdarbha meM bar3A hI spaSTa hai ki usa noTIphikezana meM | kahatA hai, vaha sirpha pahAr3oM kI talahaTI meM banA huA aMbikA sirpha yaha likhA hai Jain Temples on The Hill, isase | | devI kA maTha hai| usakA ArkiTekTa, usameM upayoga kI gayI na yaha patA calatA hai ve kauna se maMdira haiM, unakA kyA kramAMka sAmagrI 6vIM-7vIM zatAbdI kI hai| aura isa bAta kA pramANa hai aura unakI kitanI saMkhyA hai? yadi ve purAtattva ke saMrakSita | mauke para upalabdha hai| isa vibhAga ke dvArA svataMtratA ke pUrva 6/mArca 2006 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1871-72 meM Archaological Survey of India ke Asst. | nivedana ke bAvajUda bhI maMdira kI surakSA va bar3e bAbA kI Archaological sarve Z.D. Begler kI bundelakhaMDa evaM | mUrti kI surakSA ke liye koI kadama nahIM uThAyA gayA, taba mAlavA ke daure kI vistRta riporTa jo inake tatkAlIna | samiti ke dvArA usa pUre Mud Rocks kSetra jise kolakAtA Aphisa se prakAzita huI thI, usameM bhI batAyA | bhUgarbhazAstriyoM ne vIka jona batAyA thA, ke cAroM tarapha 15 se gayA hai| (aMbikA maTha kA citra va Z.D. Begler kI riporTa | 20 mITara gahare 100mm vyAsa ke 657 chidra bora karAkara kramAMka 3 aura 4 sNlgn)| piyora sImeMTa grAuTa karAI gaI thii| usake bAvajUda bhI bar3e ___ ise eka viDambanA hI mAnA jAyegA ki kuNDalapura meM | bAbA kI mUrti apane mUlasthAna se 3se.mI. jhuka gayI, isakI eka mAtra saMrakSita smAraka, jisakI surakSA para hI inhoMne | bhI jAnakArI isa vibhAga ko thii| grAuTiMga kI vistRta riporTa apane caukIdAra niyukta kiye, vibhAga kA paisA kharca kiyaa| (saMlagna kramAMka 9) tathA ina sArI bAtoM kI jAnakArI samiti aura usakI hI surakSA nahIM kara sake, yahA~ taka ki Aja ke dvArA lagAtAra pichale kaI varSoM se purAtattva vibhAga ke usase 100 mITara ke niSiddha kSetra pratibaMdhita kSetra jisakI ye adhikAriyoM ko dI jA rahI thI aura nivedana kiyA jA rahA bAta karate haiM vahA~ para usa kSetra meM 4-4 samAdhi ke cabUtare, | thA ki zIghra hI 6vIM evaM 7vIM zatAbdI ke madhya kI isa nala va khanana Adi ho cake haiM, kyA kabhI isa vibhAga ne | vizAla jaina pratimA kI, jo bhArata hI nahIM balki saMpUrNa kisI ko bhI noTisa diye? prazAsana se ina gatividhiyoM ke | vizva meM phaile hue karor3oM jaina anuyAyiyoM ke AsthA kA lie roka mA~gI? aura to aura isa vibhAga kI eka saccAI kendra bindu hai, rakSA kI jAye, yahA~ taka ki isI vibhAga ke yaha bhI hai ki kuNDalapura meM 6vIM zatAbdI ke eka nahIM, do bhopAla maMDala ke eka bar3e adhikArI ne apanI kuNDalapura maMdira the aura ve donoM hI kendrIya smAraka saMrakSaNa adhiniyama bar3e bAbA maMdira nirIkSaNa kI eka vistRta riporTa dI thI ke aMtargata bhopAla sarkila kI surakSA meM the tathA bhopAla | (saMlagna kramAMka 7), jisameM svIkAra kiyA gayA thA ki maMDala ke aMtargata saMrakSita smArakoM kI sUcI ke kramAMka 49 bar3e bAbA kA maMdira 80 pratizata naSTa ho cukA hai| usameM (saMlagna 5) meM the tathA bhAratasarakAra ke damoha jile ke | saghana jIrNoddhAra kI AvazyakatA hai| apane vibhAga kI gajaTa ke pRSTha kramAMka 384 (saMlagna 6) meM yaha bAta spaSTa itanI gaMbhIra jA~ca riporTa ke bAvajUda bhI yaha vibhAga zAyada rUpa se sAmane AyI hai ki kaNDalapara meM 6vIM-7vIM sadI ke usa dina kA intajAra kara rahA thA ki bacA haA bAkI 20 kevala do hI maMdira the jo siMgala sleba va phleTa rUpa paiTarna pratizata hissA kaba bar3e bAbA kI mUrti para gira jAye aura ke bane the, unameM se eka maMdira khAlI va dUsare maMdira meM | 6vIM-7vIM zatAbdI kI, karor3oM jaina anuyAyiyoM ke AsthA zAyada viSNu bhagavAna the| Aja mauke para eka maMdira hai aura ke kendra biMdu bhagavAna RSabhadeva bar3e bAbA kI pratimA naSTa eka dUsarA maMdira kahA~ gayA yaha vibhAga batAye? ho jaay| acAnaka Aja baDe bAbA ke maMdira kI pratimA ke Aja jaba bar3e bAbA kI mUrti kA sthAnAntaraNa kiyA sthAnAntaraNa ko lekara yaha vibhAga itanA baDA babAla khaDA | gayA, to isa vibhAga ne itanA bar3A babAla khar3A kara diyA! kara rahA hai| maiM bar3e sammAna ke sAtha sAre patrakAra jagata ko, | | kyA usake pAsa isa bAta kA koI jabAva hai ki 1913 se ilekTrAnika mIDiyA ko batAnA cAhatA hU~ ki baDe bAbA kI | Aja 2006 taka samiti ke dvArA bar3e bAbA ke purAne maMdira mUrti ko purAne maMdira se nikAlakara naye nirmANAdhIna maMdira | kA kaI bAra jIrNoddhAra karAyA gayA, yahA~ taka ki 1975-76 meM sthAnAMtaraNa kI AvazyakatA kyoM paDI? parAnA maMdira meM bar3e bAbA ke maMdira kA Upara kA zikhara pUrI taraha se Dhaha pUrNatayA jIrNazIrNa ho gayA thA. vigata 12 varSoM meM isa kSetra meM | gayA thA taba tatkAlIna akhila bhAratIya jainatIrtha rakSA samiti Aye bhUkampa ke prabhAva evaM kAla ke prabhAva se maMdira ke | ke adhyakSa pramukha udyogapati sAhU zreyAMsaprasAda jI ke sahayoga maNDapa meM baDe-baDe keka A gaye the| maMdira ke nIce koI | se samiti ke dvArA bar3e bAbA ke garbhagRha para sImeMTa, lohA bhI nIMva nahIM thI, balki Mud Rocks kA kSetra thA, jise | krAMkITa ke eka vizAla zikhara kA nirmANa karAyA gayA thA, bhUgarbha-zAstriyoM ne Week Zone Area kA kSetra batAyA thaa| yaha kArya tIna varSa taka lagAtAra calatA rahA, usa samaya bhI 1999 meM jaba purAtattva vibhAga ke dvArA samiti ke bAra-bAra isa vibhAga ne koI Apatti nahIM kI thI, kyoMki yaha vibhAga acchI taraha se jAnatA thA ki bar3e bAbA kI mUrti hI 6vIM mArca 2006 jinabhASita /7. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7vIM zatAbdI kI hai, yaha maMdira sirpha 150-200 sAla purAnA | ho gayA, zAyada isI kA purAtattva vibhAga varSoM se intajAra hai, isameM purAtattva kA koI tattva nahIM hai, jisakA ullekha | kara rahA thaa| bar3e bAbA kI mUrti ke sthAnAntaraNa ke bAda ArkelaoNjIkala sarve oNpha iNDiyA riporTa da senTrala praoNvIjansa purAtattva vibhAga ne eka aura nayA duSpracAra karanA zurU kiyA 1873-74 ke pRSTha kramAMka 58 (saMlagna kramAMka 4) meM bhI | ki bar3e bAbA kI mUrti ke 12 Tukar3e kara diye gaye haiM tathA varNita hai, isalie koI Apatti nahIM kI gii| itane bar3e SaDyaMtrakArI jhUTha ko pUre bhAratavarSa meM pracArita ahiMsAtmaka jaina samAja ne hamezA kAnUna kA akSarazaH | kiyA jA rahA hai| maiM Apako jo sIDI upalabdha karA rahA hU~, pAlana kiyA hai va hamezA karatA rhegaa| samiti ke dvArA | usameM bar3e bAbA kI purAne sthAna kI pUrI phoTo grAphI bArIkI dinAMka 05/01/06 ko zrI ke. ke. mohammada, adhIkSaka kendrIya | se prastuta kI gaI hai, jisameM bahuta hI spaSTa hai ki bar3e bAbA parAtattva vibhAga bhopAla maNDala ko unake bhopAla sthita | kI mUrti kI kyA sthiti thii| zrI bar3e bAbA maMdira nirmANa kAryAlaya meM jAkara zrI bar3e bAbA jI kI mUrti ke naye maMdira | samiti ko Apa sabhI ko AmaMtrita kara isa saccAI ko meM sthAnAMtaraNa kI anumati bAvata eka 5 peja kA vistRta patra | pramANa ke sAtha batalAne tathA satya ko pUre bhAratavarSa meM (saMlagna kramAMka 8) bhI diyA thA, jisa para mAnanIya ke. ke. | prasArita karane ke lie yaha vArtA Ayojita karanI par3I hai| mohammada sAhaba se vistRta carcA bhI haI thI tathA unase vigata | purAtattva vibhAga jisa mUrti ke saMrakSaNa kI bAta karatA hai, lambe samaya se isa sambandha meM ho rahe patrAcAra, una para | use yaha bhI nahIM mAlUma ki bar3e bAbA kI mUrti sirpha eka vibhAga kI anadekhI tathA sthAnAntaraNa zIghra anumati bAvata | zilA meM thI tathA purAne maMdira meM pIche kI dIvAra meM bar3e bAbA nivedana bhI kiyA thA. kinta isa saba ke bAvajada dinAMka 15| ke cAroM ora lagI anya mUrtiyA~ va nIce kA siMhAsana sabhI janavarI 06 ko damoha jile ke mAnanIya kalekTara mahodaya | alaga-alaga samaya meM pattharoM para banAkara pIche kI dIvAra saMpUrNa zAsakIya amale, pulisa phorsa tathA purAtattva vibhAga | meM lagAyI gayIM thI tathA ve nimnAnusAra rahI haiM- madhya meM bar3e ke adhikArI, jinakA sthAnAntaraNa ho cukA thA, sabako | bAbA kI pratimA, dAyeM aura bAyeM 23 veM tIrthaMkara pArzvanAtha sAtha lekara kuNDalapura pahu~ca gye| kuNDalapura jI meM 5 bhagavAna kI khaDgAsana pratimAyeM (naga 2), bar3e bAbA ke karor3a 51 lAkha maMtroM kI jApa kA anuSThAna cala rahA thaa| upara 1 patthara kA chatra, bar3e bAbA ke kandhe kI U~cAI ke ina jApoM kA anuSThAna pUrva meM pUre bhArata varSa meM jaina samAja | donoM tarapha do puSpavRSTi, bar3e bAbA ke padmAsana ke donoM ke dvArA bhinna-bhinna pUjA sthaloM para lambe samaya se jArI thaa| tarapha do caeNvaradhArI, nIce kA siMhAsana meM jo (Random usI kI kaDI meM yaha jApa anuSThAna kaNDalapara meM Ayojita | Rubble) maisenarI kA banA thA, kleDiga kiye hue bhagavAna thaa| mAnanIya kalekTara mahodaya ne vahA~ para upasthita jaina | RSabhadeva ke gaumukhI yakSa evaM cakrezvarI devI tathA do siMha samudAya ke samakSa eka bhaya kA vAtAvaraNa nirmita kara | kI AkRtiyAM thIM, jo bar3e bAbA ke cAroM tarapha unake diyA, unhoMne hamAre dharma guru,AcAryoM ke prati amaryAdita bhASA | parikara ke rUpa meM jaina mAnyatAoM ke anusAra lagAyI gayI kA upayoga kiyaa| yahA~ taka ki pUre kuNDalapura kSetra meM | thiiN| pramANa svarUpa maiM Apako bar3e bAbA ke sthAnAMtaraNa ke pairAmileTrI phorsa ko niyukta kara dene kI bAta khii| upasthita | pUrva ke phoTo grApha tathA vartamAna meM bar3e bAbA ke naye maMdira jaina samudAya jo jApa anuSThAna meM apanI dhArmika bhAvanAoM | garbhAlaya ke phoTo grApha bhI prastuta kara rahA hU~ tathA isI ke sAtha pUjya bar3e bAbA se vizvazAMti kI manokAmanA kara | garbhAlaya meM bar3e bAbA kA pUrA kA pUrA parikara pUrva kI taraha rahA thA, kalekTara mahodaya ke dvArA nirmita vAtAvaraNa se ghabarA hI zobhAyamAna hogaa| gyaa| yaha samAcAra Aga kI taraha pUre hindustAna meM phaila ___ sAthiyo, yahA~ yaha bhI batAnA bahuta Avazyaka hai ki gyaa| rAtoM-rAta bar3e bAbA ke prati AsthA rakhanevAlI | purAtattva vibhAga ke dvArA saMskRti kI rakSA karane kA jo dAvA mahilAoM, puruSoM, baccoM aura burjugoM kA bahuta bar3A sailAba kiyA jA rahA hai, vAstavikatA meM vaha kArya kuNDalapura siddha kuNDalapura meM ekatrita ho gayA aura bar3e bAbA jI kI pratimA kSetra meM bar3e bAbA ke vizAla maMdiranirmANa dvArA kiyA jA rahA purAne maMdira se nikAla kara naye maMdira meM sthApita kara dI | hai| bar3e bAbA kA nayA bhavya nirmANAdhIna maMdira vaMzI pahAr3apura gii| yaha bhI eka camatkAra thA ki bar3e bAbA ko jaise hI | patthara para anUThI nakkAzI ke sAtha 171 phITa U~cAI kA purAne maMdira se nikAlA gayA purAnA maMdira svayameva dharAzAyI | zikhara, 2 vizAla guNa va nRtya maMDapa, akSaradhAma kI tarja para 8 /mArca 2006 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmita ho rahe haiM, jise dekhakara vahA~ para pahu~cane vAle hajAroM- | Apako likhita meM sahamati nahIM de sakate, kiMtu bar3e bAbA hajAra tIrthayAtrI, buddhijIvI, vidvAn bhI prazaMsA karate hue yaha ke saMrakSaNa ke lie naye maMdira kA nirmANa kArya aparihArya kahate haiM ki bar3e bAbA kI pratimA jI ke saMrakSaNa kA asalI | hai| kAma to aba ho rahA hai| bar3e-bar3e vAstuvidoM ne isa nirmANAdhIna | maiMne jo bhI tathya Apake sAmane rakhe. ve merI jAnakArI se maMdira ko mahAprasAda kA nAma diyA hai| pUrNataH satya haiN| pramANa ke taura para sabhI dastAveja, phoTo baMdhuo, hamArI samiti Apase vinamra nivedana karatI hai | grApha bhI upalabdha haiN| merI bhAvanA kisI ko Thesa pahu~cAne yA ki Apa loga kuNDalapura pahu~cakara apanI A~khoM se saccAI | nIcA dikhAne kI nahIM hai| sirpha vigata divasoM meM bhrAnta pracAra ko dekheM, jAneM va svayaM nirNaya kareM ki jaina samAja ne athavA | ke mAdhyama se jo vAtAvaraNa ko daSita kiyA gayA, jilA samiti ne jo bar3e bAbA ke naye maMdiranirmANa kA bIr3A | pramukha ke gaira jimmedArAnA AcaraNa se bhAratavarSa meM sAmpradAyika uThAyA hai, vaha kitanA sahI hai| abhI taka ke hue nirmANa | sauhArdatA ko bigAr3ane kA jo prayatna kiyA gayA usake kArya meM saMpUrNa bhAratavarSa se jaina dharmAvalaMbiyoM se prApta dAna | nirAkaraNa hetu ye sArI bAteM Apake samakSa rakhanA Avazyaka rAzi se 10 karor3a rupaye kharca kiye jA cuke haiN| 1995 se | ho giiN| . lagAtAra nirmANa kA kArya jArI hai tathA yaha bhI eka satya hai dhanyavAda ki isa vibhAga ke adhikAriyoM kI pUrNa jAnakArI meM yaha prabhArI kArya ho rahA hai| yahI nahIM, ve yaha bhI kahate the ki hama zrI bar3e bAbA maMdira nirmANa samiti kuNDalapura, jilA damoha (ma.pra.) purAtattva kAnUna para puna: gaura kIjiye subhASa candra 'sarala' deza meM anaginata purA sampadAyeM, jagaha-jagaha khar3I haiN| para dama tor3atI sI bikharI par3I haiN| hamArI sarakAra unakA saMrakSaNa nahIM kara pA rahI hai, para saMrakSaNa kI bhAvanA rakhane vAle, anuyAyiyoM ke Ar3e A rahI hai, hajAroM deva pratimAoM kA kSaraNa ho rahA hai| corI ho rahI hai, yA maraNa ho rahA hai| hajAroM mandira gira gaye haiM yA girate jA rahe haiM, yA ucita rakharakhAva ke abhAva meM TUTate jA rahe haiM, sarakAra ke purAtattva saMrakSaNa kartAoM se, saMrakSaNa nahIM ho pA rahA hai| sarakAra ke bajaTa kA adhikatama, vetana meM kharca ho rahA hai| ata: Apa jitanA saMbhAla sakeM, utanA sa~bhAliye para prajAtaMtra meM devoM ke anuyAyiyoM ke, saMrakSaNa kArya evaM navanirmANa meM, Ar3e mata aaiye| kRpayA apanI sarakAra ke purAtattva saMrakSaNa kAnUna para, mahAmahima jI, pradhAna jI puna: gaura kiijiye| aura jina purA deva pratimAoM ke anuyAyI, saMrakSaNa ko tatpara haiM unheM saMrakSaNa evaM Avazyaka navanirmANa ke adhikAra diijiye| jahA~ anuyAyI saMrakSaNa kartA na baneM, Apa pUrI jimmedArI se unako sNbhaaliye| para, lokataMtra meM na kareMge, aura na karane deMge kI, nIti mata paaliye| bholA phoTo sTUDiyo, subhASagaMja azokanagara (ma.pra.) mArca 2006 jinabhASita /9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRti rakSA maMca jainatva kI ciMtA kyoM nahIM kara pAyA? nirmala kumAra pATodI bundelakhaNDa kA tIrtharAja kuNDalapura prathama tIrthaMkara | kI na nirmANa kAryoM kA avalokana kiyaa| isake viparIta AdinAtha bhagavAna bar3e bAbA kA camatkArI digambara jaina | rASTra ke mahAn saMta guruvara vidyAsAgara jI mahArAja ko apratyakSa siddha kSetra hai| san 1998-99 meM saMbaMdhita vizeSajJoM ke dala ne | badanAma karane kA prayAsa kiyA hai| nirmANa kAryoM ke khilApha maMdira kI jIrNa-zIrNa hAlata se utpanna khatare ke prati saceta | nyAyAlaya ke mAdhyama se avarodha utpanna kiyA hai| samAja meM kiyA thaa| vAstuvid sI.vI. somapurA ne vartamAna meM vAyavyamukhI | vivAda kI socanIya sthiti utpanna kI hai| jisa saMsthA ko bar3e bAbA kI isa pratimA ko pUrva yA uttaramukhI karake digambara jaina mahAsamiti ke samAna bhArata sarakAra ne samAja vAstudoSa dUra karane kI anivAryatA para bhI bala diyA thaa| ke pratinidhi ke rUpa meM mAnyatA nahIM dI, usane kuNDalapura vizeSajJoM ke sujhAvAnusAra prabaMdhakAriNI samiti ne AcArya | kSetra ke bhavya nirmANa kAryoM ko jahA~ prAcIna mUrtiyoM kA zrI vidyAsAgarajI mahArAja kA AzIrvAda prApta kara prAcIna | saMrakSaNa kiyA jAne vAlA hai, rukavAne kA avAMchanIya kArya bhAratIya paMcAyatana zailI ke anurUpa pASANa nirmita hajAra kiyA hai| aisI saMsthA ke rajisTrezana kA samAjahita meM kyA sAla se bhI adhika Ayu vAlA, bhUkampa ke jhaTake sahane meM | aucitya hai? AcArya merUbhUSaNa jI mahArAja ne isa jaina samartha, binA sImeMTa aura lohe ke upayoga ke bhavya maMdira saMskRti rakSA maMca ke pramukha padAdhikAriyoM ko giranAra jI nirmANa kA prastAva kiyA, jo san 1999 meM kuNDalapura meM | siddhakSetra mAmale meM ucca nyAyAlaya meM cala rahe prakaraNa meM AcArya zrI kI upasthiti meM vizAla dharmasabhA meM nirvirodha | pakSakAra banane kA patra likhA thA, kiMtu kucha nahIM kiyA gyaa| svIkAra huaa| deza ke jAne-mAne pratiSThAcArya saMhitAsUrI kyA jaina saMskRti rakSA maMca ke padAdhikArIgaNa apanA paNDita nAthUlAlajI zAstrI, indaura se zAstrasammata parAmarza | spaSTIkaraNa deMge? unhoMne zrI giranArajI tIrtha rASTrastarIyakarake unakI upasthiti meM naye maMdira kA zilAnyAsa kiyA | ekzana-kameTI ke kAryoM kI hara saMbhava AlocanA kI, gyaa| taba se bar3e bAbA kI mUrti va sAthavAlI jaina pratimAoM asahayoga kiyaa| kesariyAjI, pAvApura, aMtarikSa pArzvanAtha, kA saMrakSaNa anivArya ho jAne se naye maMdira kA nirmANa prAraMbha pAvAgaDha, sammedazikhara jI tIrthoM ke astittva para Aye saMkaTa karanA pdd'aa| ke nivAraNa ke liye samAja ko batAyA jAyegA ki jaina ghara ko Aga lagA dI ghara ke cirAgoM ne saMskRti rakSA maMca vAloM ne kyA kucha kiyA? samAja kI dharohara ke rakSArtha kiye jA rahe bhavyanirmANa ko kuNDalapura jaise nirmANakArya pUrva meM bhI rAjasthAna ke vivAda kA rUpa samAja ke eka astitvahIna, AdhArahIna | atizaya kSetra padmapurA meM navanirmANa karake kiye gaye haiN| zrI jaina saMskRti rakSA maMca ne pichale dinoM de diyA hai| isa mahAvIra jI jaise prasiddha atizaya kSetra meM mahAvIra bhagavAna saMsthAna ne aba taka kitane nava-nirmANa kiye haiM? kitane kI atizayakArI pratimA jahA~ se nikalI, use bhI usI tIrthakSetroM ke purAtattva kI rakSA kI hai? kitanI dhanarAzi tIrtha sthala ke bajAya anyatra virAjita kiyA gayA hai| yaha bAta kSetroM para kharca kI hai? isa tIrtha rakSA kI saMsthA ne apane samUcA jaina samAja jAnatA hai| sapane meM bhI nahIM socA jA uddezyoM ke anurUpa gaThana se lekara aba taka kitanA | | sakatA hai ki jaina dharohara ke saMrakSaka AcArya zrI vidyAsAgara sakArAtmaka yogadAna diyA hai? aisI jAnakArI pUre deza ke jI mahArAja tathA dharma kSetra kuNDalapura kI prabaMdhakAriNI bar3e na kabhI pracArita kI gaI aura na hI prasArita | bAbA bhagavAna RSabhanAtha jI va anya mUrtiyoM jaisI dharoharoM kI gii| sirpha saMsthA ke zIrSa patra para chape mahAnubhAvoM ke ko kabhI kSati pahu~cAne kI soca bhI sakate haiN| nAmoM va unake prabhAvoM ko bhunAne kA kArya hI saMbhavataH saMsthA purAtattva vibhAga kuNDalapura meM apanA ke padAdhikAriyoM ne kiyA hai? jo svayaM kucha racanAtmaka yogadAna batAve yogadAna nahIM de sake haiM, unhoMne kuNDalapura siddhakSetra para | | bhArata sarakAra ke purAtattva vibhAga ko hamAre samAja ke dharmAyatana kI rakSArtha kiye jA rahe dhArmika nirmANakAryoM kI jaina saMskRti ke ina tathAkathita dharmarakSakoM ne hI zikAyata prabaMdhakAriNI samiti se samparka karake na jAnakArI prApta | karake sakriya kiyA hai, majabUra kiyA hai| kuNDalapura tIrthakSetra 10/mArca 2006 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM purAtattva vibhAga ne purAtattva smAraka sambandhI Aja taka | rASTrapati jI, madhyapradeza ke mukhyamaMtrI jI ko patra bhejakara koI sUcanA va jAnakArI pradarzita nahIM kI hai| samAja ke isa | mA~ga karanA hogI ki dharmakSetra kuN dharmakSetra para tathA bar3e bAbA kA maMdira jIrNa-zIrNa hote jAne | vikAsa sambandhI kArya karane kA adhikAra prabaMdhakAriNI para bhI purAtattva vibhAga, vana vibhAga va anya zAsakIya | samiti ko hastAntarita kiye jAyeM, jaise ki mAuMTaAbU, vibhAgoM kI hamAre dharmakSetra ke vikAsa, saMrakSaNa, saMvardhana meM | rAjasthAna, delavAr3A ke jaina maMdiroM ke saMrakSaNa, saMvardhana evaM kabhI koI bhUmikA nahIM rahI, na hI purAtattva vibhAga ne aba | vikAsa kArya ke adhikAra vahA~ kI samAja ko hastAntarita taka kharca kiye gaye dasa karor3a rupayoM ke nirmANa kArya ko | kiye gaye haiN| aisA prAvadhAna bhAratIya purAtattva adhiniyama meM rokane kI pahala kI hai, jo ki chipAkara cupacApa kiyA hai bhI tathA yaha anubhava ke AdhAra para nyAya kA takAjA bhI jAnA asaMbhava thaa| | hai| AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke antarmana se upajI aisI dazA meM samAja ke sabhI saMsthAoM va mahAnubhAvoM ko | yaha bhAvanA sabake gale utarane yogya hai ki purAtattva vibhAga jaina saMskRti rakSA ke nAma para avarodha utpanna karane vAle ko purAtattva kI ciMtA hai, hameM pUre tattva kii| nakArAtmaka ceharoM ko pahacAnanA hogA tathA unakA bahiSkAra 22, jaoNya bilDarsa kaoNlonI, indaura-452003 karanA hogaa| bhAratasarakAra ke purAtattvavibhAga, pradhAnamaMtrI jI, ghaniSTa mitratA belA jaina maitrI vahI ghaniSTa hai, jisameM do anuruup| AtmA ko arpaNa kareM, sakhA ko ruciruup|| budha sammata vaha mitratA, jisameM yaha brtaav| svAzrita donoM pakSa hoM, rakhe na sAtha dabAva // 3. mitra vastu para mitra kA, dikhe nahIM kucha svtv| to maitrI kisa mUlya kI, aura rakhe kyA tttv|| eka hRdaya sanmitra kA, sacce tajeM na saath| nAza hetu hove bhale , cAhe usakA sAtha / / 7. jisa para cirakAla se, mana meM ati anuraag| kara de yadi vaha hAni to, hotA nahIM viraag| 8. mitra nahIM sanmitra para, sahatA dossaarop| phUle usa dina mitra jaba, harale ari aarop|| 9. cira mitroM ke sAtha bhI, zithila na jisakA prema / aise mAnava ratna ko, ari bhI karate prem|| binA liye hI rAya kucha, kara leve yadi mitr| to prasanna hotA adhika, sacamuca gAr3hA mitra // 5. kaSTa mile yadi mitra se, to usakA bhaavaarth| yA to vaha ajJAna hai, yA maitrI satyArtha // ma. naM. 16, gA~dhI cauka, nasIrAbAda (rAja.) mArca 2006 jinabhASita / 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye haiM tathya aura pramANa ciMtA purAtattva se bar3hakara pUre tattva kI kIjiye "jahA~ Akara sAttvika bhAva jAgRta hoM, vyakti paramArtha kI ora mur3e, Atma kalyANa kI ora unmukha ho, vaha kSetra tIrtha hotA hai| koI kSetra tIrtha banatA hai taba, jaba aneka bhavya jIvoM ne vahA~ sAdhanA kI hotI hai, to unakI tapa-prabhAvanA kA Aropa usa kSetra para ho jAtA hai| yaha kuNDalapura meM aura atyadhika mAtrA meM vidyamAna hai| bar3e bAbA kI mahimA ko zabdoM meM nahIM bA~dhA jA sakatA, zabdAtIta haiM 've' / " yaha mata kuNDalapura siddhakSetra ke bAre meM AcArya zrI vidyAsAgara jI kA hai| bhArata ke hRdayasthala madhyapradeza ke sAgara saMbhAga kA eka jilA damoha hai| isa jilA mukhyAlaya se lagabhaga 35 ki.mI. dUra paTerA tahasIla meM, bundelakhaNDa kA 'tIrtharAja ' kuNDalapura hai, prathama tIrthaMkara AdinAtha bhagavAna kA camatkArika sthAna / prAkRtika suSamA kI AnaMdamayI goda meM kuNDalAkAra parvata zreNiyoM ke madhya sthita U~ce-U~ce jinAlayoM vAlA yaha siddhakSetra jainadharma kI kIrti patAkA phaharA rahA hai / bhArata kI 6vIM zatI kI prAcInatama tathA vizAlatama lAla baluA patthara kI padmAsana, 15 phuTa U~cI, isa bhavya AdinAtha bhagavAna kI pratimA ke darzana ko zraddhA se bharapUra jaina- ajaina, bAla-abAla, strI-puruSa, bhaktajana khiMce cale Ate haiN| darzana karake jayakArA karane se, bhAva-vibhora bhaktoM kI bhakti sAkAra ho jAtI hai| manokAmanAe~ pUrNa ho jAtI haiN| bar3e bAbA kI manohArI mUrti ke kAraNa kuNDalagiri khyAta hai| satrahavIM zatI ke aMtima varSoM meM isa kSetra ke kisI grAmINa ko isa pratimA ke dhar3a aura zira dikhAI diye the / usa samaya digambara jaina paramparA ke bhaTTAraka muni zrI surendra kIrti jI apane ziSyoM va saMgha sahita vihAra karate hue isa kSetra meM Thahare the / AhAra se pUrva devadarzana kA bhaTTAraka jI kA niyama thaa| do dina do rAta taka bhagavAna ke darzana binA ve nirAhAra rhe| taba kisI ne isa pratimA kI jAnakArI bhaTTAraka jI ko dI thI aura ve devadarzana hetu bhagavAna kI pratimA sthala taka pahu~ca kara darzana kA saMkalpa pUrNa kara sake tathA AhAra grahaNa kara paaye| jIrNoddhAra ke lie bhaTTArakajI ne vahIM caturmAsa kiyaa| yaha vivaraNa maMdira ke jIrNoddhAra - sambandhI devanAgarI lipi tathA saMskRta bhASA meM utkIrNa 1700 I. ke yahA~ sthita zilAlekha meM hai / 12 / mArca 2006 jinabhASita nirmala kumAra pATodI kuNDalapura ke bar3e bAbA kI vedI ke bAhara aMtima kevalI zrIdhara svAmI kI nirvANa sthalI hone ke kAraNa yaha sthAna siddhakSetra hai| IsA se chaha zatAbdiyoM pUrva bhagavAna mahAvIra kA samavazaraNa isa sthAna para AyA thaa| saMbhavataH bar3e bAbA ke mUla maMdira kA nirmANa lagabhaga chaThavIM zatI meM huA hogA / kuNDalapura ke viSaya meM prathama vidhivat jAnakArI kuNDalapura nAmaka pustaka (1949) meM lipibaddha kI gayI hai| isa pustaka ke varSa 1963 ke saMskaraNa meM prathama bAra bar3e bAbA kI pahacAna bhagavAna AdinAtha ke rUpa meM kI gyii| isake pahale taka kuNDalapura ke bar3e bAbA kI pratimA ko bhagavAna mahAvIra svAmI kI pratimA ke rUpa meM pahacAnA gayA thaa| san 1997-98 meM vizeSajJoM ke dala ne maMdira kI jIrNazIrNa avasthA ko dekhate hue jo khatarA utpanna ho gayA thA usake AdhAra para sujhAva diyA thA ki Adhunika takanIka kA prayoga karate hue pahAr3a meM grAuTiMga karake, maMdira kA sthAna parivartita karake, pIche kI ora anyatra majabUta sthAna para aisA maMdira banAyA jAe jo rikTara paimAne para 8 tIvratA taka ke bhUkampa ko saha ske| vAstuvid sI.vI. somapurA ne vartamAna meM vAyavyamukhI pratimA ko pUrva yA uttaramukhI karake vAstudoSa ko dUra karane kI anivAryatA para bala diyA, jisase pratimA kI sthAyI surakSA kI vyavasthA kI jA ske| vizeSajJoM ke sujhAva anusAra prabandhasamiti ne AcArya zrI vidyAsAgara jI kA AzIrvAda prApta kara prAcIna bhAratIya paMcAyatana zailI ke anurUpa pASANa nirmita binA sImeMTa aura lohe ke upayoga ke bhavya maMdira nirmANa kA prastAva kiyaa| AcArya zrI ke pharavarI 1999 meM kuNDalapura Agamana para unake tathA samAja ke gaNamAnya vyaktiyoM ke samakSa 14 pharavarI 1999 ko vidyA bhavana kuNDalapura meM, vizAla dharmasabhA meM yaha prastAva rakhA gayA, jo nirvirodha svIkAra huaa| 3 mArca 1999 ko deza ke mAnya pratiSThAcArya saMhitAsUrI paNDita nAthUlAla jI zAstrI, indaura se vidhi-vidhAna tathA zAstra sammata jAnakArI hetu parAmarza karake nava maMdira kA zilAnyAsa kiyA gyaa| 'purAtattva vibhAga ko purAtattva kI ciMtA hai| hameM pUre tattva kI " yaha AcArya zrI vidyAsAgara jI kA mata hai| itanA kucha ho jAne para bhI nirarthaka prazna havA meM uchale haiM, nirAdhAra zaMkAe~ logoM ke mana meM utpanna kI gayI haiM aura jo akAraNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAraNAe~ evaM bhrAMtiyA~ vyApta ho gaI haiM, unakA nirAkaraNa padmaprabha bhagavAna kI prAcIna mUrti purAne sthAna se sthAnAntarita bhAvoM ko taba hogA, jaba ve svayaM kara navanirmita vizAla maMdira meM virAjamAna kI gaI, kintu kSetra para kiye jA rahe nirmANa se avagata hone ke lie padhAreMge, usake atizaya meM koI kamI nahIM aayii| tathyoM se avagata hoMge tathA apanI AzaMkAoM kA nirAkaraNa vartamAna bar3e bAbA kA maMdira na to mUlanAyaka pratimA kA prabandha samiti se kara leNge| mUla prAcIna maMdira hai, na hI mUla grbhgRh| mahattva mUrti kI __vartamAna garbhagRha tathA zrIdhara kevalI ke sthAna ko surakSita pavitratA, prAcInatA evaM pUjanIyatA kA hI hai, sthAna kA nhiiN| rakhakara isake pAsa naye mAnastaMbha kA nirmANa kiyA jaayegaa| mahAvIra jI meM mahAvIrabhagavAna kI atizayakArI pratimA ko vistRta jAnakArI ke abhAva meM bar3e bAbA kI mUrti ke prApti sthala (jahA~ gvAle kI gAya roja dUdha detI thI)para na sthAnAntaraNa ke prazna ko lekara mUrti ko kSati, mUrti ke pratiSThita karake, anyatra virAjita kiyA jA sakatA hai, to atizaya meM kamI tathA isa prakriyA meM kucha purAne nirmANoM ko kuNDalagiri meM bhagavAna AdinAtha jI bar3e bAbA kI mUrti haTAne ke kAraNa prAcInatA para A~ca Ane jaisI zaMkAe~ uThAI ko khatarA hone se anyatra virAjamAna kyoM nahIM kiyA jA gaIM haiN| vastusthiti yaha hai ki kisI dUsare ke kabjevAlI sakatA? koI bhI samAja kyoM akAraNa apanI hI dharohara ko milkIyata para na kabjA kiyA gayA hai, na hI jabaradastI kSati pahu~cAnA cAhegA? dhyAna dene kI mUla bAta yaha hai ki karake tor3aphor3a kA SaDyaMtra racA gayA hai| yaha to vizuddha rUpa purAtattva ke jJAtA, jaina dharohara ke saMrakSaka, AcArya va munigaNa se kuNDalapura kSetra kI prabandha samiti tathA sakala jaina samAja tathA tIrthakSetra kI prabandhakAriNI Adi bar3e bAbA kI mUrti kA nijI mAmalA hai| pharavarI 2001 meM kuNDalapura meM Ayojita ko kSati pahu~cAne kA khatarA mola kaise le sakate haiM? gata 200 mahAmastakAbhiSeka ke avasara para sakala jaina samAja ne nayA varSoM meM jainasamAja ke AdhipatyavAle isa kSetra meM bhArata sarakAra bhavya maMdira nirmANa karane tathA sabhI mUrtiyoM ko usa maMdira meM aura usakA purAtattva vibhAga kabhI nahIM jAgA, na hI kabhI virAjamAna karane kA saMkalpa liyA thaa| mUrti-sthAnAntaraNa se usane hastakSepa kiyA aura na hI kabhI eka paisA vibhAga kI bar3e bAbA sahita kisI bhI mUrti ko raMca mAtra bhI kSati nahIM aura se kuNDalapura kSetra ke saMrakSaNa, saMvardhana, vikAsa aura huI hai| saba kucha takanIkI vizeSajJoM ke mArgadarzana meM saralatA dekhabhAla meM lagAyA gyaa| AsthAvAna digambara jaina samAja ke se huA hai| bar3e bAbA kI mUrti ke sthAnAntaraNa se unakI lAkhoM dharmAnurAgiyoM ke tana, mana, dhana va sahabhAgitA se hI mahimA va atizaya meM koI kamI nahIM AyegI, cAhe ve yahA~ saba kucha sahI dizA meM kiyA jA rahA hai| samAja ke katipaya raheM yA vahA~, ve bar3e hI rheNge| pUre bhArata ke vibhinna bhAgoM meM mahAnubhAvoM dvArA uThAI gaI sabhI AzaMkAe~ nirmUla siddha ho mahAmaMtra U~ hrIM zrIM klIM aiM bar3e bAbA aha~ namaH svAhA ke karor3oM cukI haiN| jApa tathA hajAroM-hajAroM zraddhAluoM kI dharma va purAtattva kI surakSA canda vyaktiyoM kI nahIM, upasthiti meM dhArmika anuSThAna ke sAtha bar3e bAbA kI pratimA sampUrNa samAja kI ciMtA kA viSaya hai| isa kArya meM samasta navanirmita vedI para virAjamAna kI gyii| isa avasara para munisaMgha aura adhikAMza jainasamAja kI svIkRti hai| prabandha AcArya zrI vidyAsAgara jI ke sAnnidhya meM prathama samiti kI Ar3a meM AcAryoM tathA deva, zAstra va guru sammata mahAmastakAbhiSeka isa naye sthAna para kiyA gyaa| isa avasara kAryoM kA virodha karanA va bAdhAe~ utpanna karanA na para pravacana meM AcAryazrI ne kahA ki bar3e bAbA kI nae maMdira abhinandanIya hai, na hI stuty| jo kucha bhI kiyA jA rahA hai meM sthApanA hone ke lie dezabhara meM lAkhoM logoM ne japa kiye dhArmika, adhyAtmika, vyavahArika dRSTi se pUre tattvoM-vAstu, the| pahale bailagAr3I se lAe gae bar3e bAbA ko aba bhUgarbha se kalAtmakatA. prAcIna saMskRti, bhavyatA, pavitratA tathA surakSA nikAlakara aMtarikSa meM sthApita kiyA gayA hai| isa avasara aura akhaNDatA kA dhyAna rakhate hae kiyA jA rahA hai| yaha para pUjya bar3e bAbA kI jaya ke udghoSa se samUcA dharma kSetra nirmANa bhAratavarSa kA sabase vizAla aitihAsika digambara gaMjAyamAna ho gayA thaa| isa adbhuta aitihAsika kSaNa kA jaina maMdira jisameM parvata para zikhara kI U~cAI 171 phaTa. sAkSI banane para hara bhakta apane puNyodaya ko sarAha rahA thaa| maMdira kA sampUrNa nirmANa gulAbI raMga ke vaMzI pahADapura ke saba kucha zAMti se sAnanda sampanna huA hai| isakA sabase patthara se ho rahA hai| delavADA mAUnTaAbU ke maMdira ke mahattvapUrNa udAharaNa hai-atizaya kSetra padmapurA, jayapura (rAja.), samAna nakkAzI nAgara zailI kA upayoga kiyA jA rahA hai| jo kevala apane atizaya ke lie hI jAnA jAtA hai| vahA~ somavAra 6 mArca 2006 ko uccanyAyAlaya, jabalapura meM tArIkha mArca 2006 jinabhASita / 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| digambara jaina samAja kI sabhI saMsthAoM tathA pramukha | zrI digambara jaina siddhakSetra prabandhakAriNI samiti, kuNDalapura mahAnubhAvoM dvArA isa sambandha meM prastAva svIkRta kara bhArata | (damoha,ma.pra.) pina 470773 ko bhejI jaaye| aisA rAjasthAna sarakAra ke purAtattva vibhAga ko bhejA jAnA cAhiye, jisameM | ke mAUnTaAbU meM sthita delavAr3A ke jaina maMdiroM ke saMrakSaNamA~ga kI jAya ki samAja ke isa sampUrNa dharma kSetra kuNDalapura | saMvardhana kA adhikAra vahA~ kI prabandha samiti ko bhAratasarakAra (damoha) kA Adhipatya prabandhakAriNI samiti kuNDalapura | ke purAtattva vibhAga ke dvArA sauMpA jA cukA hai| aisA prAvadhAna ko sauMpA jAye, tAki vaha bhaviSya meM bhI isa kSetra kA saMrakSaNa, | bhAratIya purAtattva adhiniyama meM hai tathA yaha nyAya kA takAjA saMvardhana tathA vikAsa kara sake evaM samace kSetra ko sarvAMgINa | bhI hai| va bhavya svarUpa diyA jA ske| mA~gapatra kI eka prati | 22, jaoNya bilDarsa kaoNlonI ( rAnI satI geTa), indaura dIkSA divasa munitraya kA dIkSA divasa muni zrI candrasAgara jI madhyapradeza kA eka hissA pazcima nimAr3a aura isI jaba saMkalpa zakti kI yAtrA prArambha hotI hai taba jIvana | nimADa kI eka nagarI hai sanAvada, jo siddhakSetra siddhavarakaTa yama kI ora gamana karane lagatA hai, yahI saMkalpa kI vidhi | jI ke samIpa hai| isa nagarI ko tyAgI-vratiyoM kI nagarI jIvana kA dAkSA hai, jo pUre jIvana bhara pApa se bacA latA hai| kahA jAye to atizyokti nahIM hogii| tyAga aura tapasyA to aura phira jIvana kI zobhA ke liye hAtha meM saMyamopakaraNa | jaise yahA~ kI miTTI kI khuzabU bana gaI hai| (picchikA) A jAtA hai, jisake dvArA jIvoM kA rakSaNa kiyA sanAvada nagara se eka do nahIM, pUre nau digambara sAdhu hue jAtA hai| jisa prakAra mayUra paMkha se nirmita picchikA mRdu | | haiN| AcArya vardhamAnasAgara jI (jo abhI hue zravaNavelagolA hotI hai, usI prakAra hamAre bhAva mRdu bane raheM aura na picchikA meM mahAmastakAbhiSeka ke sUtradhAra the) isa nagara ke prathama muni meM pAnI, tela, dhUla kA sparza hotA hai, aise hI hamArI AtmA haiM, jo AcArya pada ko suzobhita kara rahe haiM aura unase zurU vikArI bhAvoM ke sparza se bacI rhe| yahI dIkSA hameM pratipala huA silasilA aba taka anavarata jArI hai| munizrI sAvadhAna rahane kA saMketa detI rahatI hai| ye jAgRti hamArI | prazastasAgara jI, prabodhasAgara jI evaM prayogasAgara jI bacapana AtmA ko malina hone se bacA letI hai arthAt burAI meM nahIM | se hI sAtha khele, sAtha par3he aura sAtha rhe| tInoM dostoM kI pha~sane detI aura kaise khAnA, kaise pInA, kaise bolanA,kaise | dostI kI pragAr3hatA isI se jAhira hotI hai ki sanAvada nagara calanA, kaise baiThanA, kaise uThanA, kaise sonA ityAdi kAryoM | meM 1993 meM AryikAratna pUrNamatI jI ke sasaMgha caturmAsa ke ke prati saceta rahanA hI dIkSA ke lakSaNa haiN| jIvana kA | daurAna tInoM ke mana meM vairAgya ke aMkura phUTe, jo dinoM dina pratyeka pala dIkSAmaya hai| dIkSA, kAla se ba~dhakara nahIM palatI bar3hate gye| saMgha meM praveza, ghara parivAra kA tyAga, kaThina vratoM hai| dIkSA ke saMskAra kAla kI maryAdA ko lekara calate haiM, kA lenA, ina saba kriyAoM meM vyavadhAna bhI Ae, magara jise kintu dIkSA divasa sAvadhAnI kA divasa hotA hai| jahA~ prabhAta | vairAgyalakSmI kA varaNa karanA ho, use koI bhI bAdhA roka se lekara calate haiM, kintu pratyeka divasa sAvadhAnI calatI nahIM sakatI hai| apane pavitra uddezya kI prApti ke liye rahatI hai| sAvadhAnI se cUkane para jIvana ko patana kI ora | apane Apako apane zraddheya ke prati samarpita karane kA bhAva jAne meM dera nahIM lagatI hai| dIkSA samIcIna dizA kA nAma hai| liye hue tInoM brahmacArI muni banakara kaThina sAdhanA karane jo dazA ke parivartana meM kAraNa hai| vaise bhI dizA aura dazA nikala pdd'e| ke kAraNa hI pApoM kA kSaya hotA hai| isI bhUmikA meM zAnti dhanya haiM ve mAtA-pitA, mitra, parivArajana evaM nagaravAsI aura sukha kI anubhUti hotI hai| yahI dharatI se Upara uThane jinhoMne apane lAla jinavANI mAtA kI goda meM arpita kara kI kalA hai| dIkSA meM mAsa, varSa kI ginatI nahIM hotI hai, na die haiN| samaya ko kATA jAtA hai| yaha to karma kATane kI sAdhanA paddhati hai| sAdhaka apane bhAvoM ko saMbhAlate huye doSoM kA zrImatI bhAratI jaina, parimArjana karate huye dIkSAmaya jIvanayApana karate huye sAdhanA neharU nagara, bhopAla meM lagA rahatA hai| yahI dIkSA divasa hai| 14 / mArca 2006 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrRMgAra dulhana kA : rAha saMnyAsa kI AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne 58 brahmacAriNI bahinoM ko AryikA dIkSA pradAna kI jayakumAra jaina 'jalaja' suprasiddha kSetra kuNDalapura meM 13 pharavarI 2006 ko lagabhaga / mokSamArga ke kaThina patha para jo bar3ha rahI thii| saca ke pIche 50 hajAra zraddhAluoM kI upasthiti meM deza ke vibhinna prAMtoM | kI bhAvanA aura bhAvanAoM ke pIche kA saca jise samajha meM se AIM 58 brahmacAriNI bahinoM ne utsavI mAhaula meM saMta | A jAtA hai vahI dIkSA ko upalabdha hotA hai| yaha AtmaziromaNi parama pUjya AcArya vidyAsAgara jI mahArAja se vijetA yoddhAoM kA patha hai| isa para koI vIra mahAvIra hI AryikA dIkSA prApta kii| yaha pahalA maukA hai jaba eka sAtha | cala sakatA hai kyoMki zatruoM ko jItanA AsAna hai para itanI adhika saMkhyA meM AcAryazrI dvArA AryikAdIkSA pradAna apane Apa para niyaMtraNa sabase kaThina kAma hai| dhanya thIM ve kI gii| hajAroM-hajAra A~kheM, jinhoMne isa mahAn dRzya ko dekhaa| isa avasara para AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne | paTanA (bihAra) se pahalI bAra kuNDalapura padhAre 74 varSIya apane AzIrvacana meM kahA ki bar3e bAbA ke ucca siMhAsana bha~varalAla jaina apane jIvana meM pahalI bAra koI dIkSA samAroha para virAjita hone ke uparAnta yaha camatkAra haA hai| | dekha rahe the, ve bilkula cauthekAla jaise dRzya kA anubhava brahmacAriNI bahinoM kI bhAvanA thI. parva meM aneka bAra unhoMne | kara rahe the| saptama pratimAdhArI vayovRddha DAlacaMda baDakala dIkSA hetu bhAva prakaTa kiye the. aba yaha kArya jaldI se | kA kahanA thA- kAza hameM guruvara pahale mila gaye hote. to jaldI ho jaave| hotA kaise bar3e bAbA bhUgarbha meM the| Aja hama gRhasthI na bsaate| jaba cir3iyA cuga gaI kheta aba Apane apane jIvanakAla meM yaha mokSamArga-mahotsava dekhA, | pachatAye hota kaa| brahmacArI trilokajI ne kahA- dIkSA vaha ise Atma-mahotsava kaheM yA saMyama-mahotsava kaheM, isase avasara hai, jaba sAdhaka akaraNIya kAryoM se mukta hokara baDhakara AryikAdIkSA-mahotsava kyA hogA! ina sabhI ne cAritra ratnatrayasvarUpa karaNIya kAryoM ko karane ke liye kRtasaMkalpa ko, saMyama ko svIkAra kiyA hai, saMyama mArga ko cunA hai| hotA hai| saMjaya caudharI gunA kA kahanA thA unakI choTI asaMyama saMsAra kA kAraNa hai saMyama mukti kA kAraNa hai|| bahina bhAratI dIdI sacce mArga para kadama bar3hA rahI haiM, jahA~ saMyamI gine cune hote haiM, asaMyamiyoM kI saMkhyA nirdhArita dIkSA pAkara unakA jIvana sukhI hogaa| zAdI karake bhI ye nahIM, anaMta koTi meM hai| saMyama eka naukA kA kArya karatA | sukha,khuziyA~ unheM hama nahIM de paate| dIkSA le rahI DaoN. zraddhA hai| Apa loga isa dRzya ko dekhakara jIvana sArthaka karane hetu dIdI ke bhAI sanata kumAra ne batAyA ki hama loga cAhate the puruSArtha kreN| jinhoMne mahAvrata ko dhAraNa kiyA hai. karmakSaya | ki dIdI itanI jaldI dIkSA na leM, para dIdI to aDiga rahIM. hetu ve bhUle nahIM, apane mArga para avirala pala-pala paga-paga unakA kahanA thA jo kadama Age baDha gaye, pIche nahIM haTa bar3hate caleM mokSamahala kI or| skte| vratI-nagarI piNDaraI ke vijayakamAra apanI biTiyA dIkSAsthala kA najArA to abhUtapUrva thaa| susajjita maMca | aMjU ko gurucaraNoM meM sauMpate huye prasanna dikhe| AcAryazrI ne para AcAryazrI ke sAtha 48 munigaNa, eka zataka se adhika | sabhI 58 dIkSArthI bahinoM ko AryikA dIkSA ke saMskAra ke AryikA mAtAyeM, nava dIkSArthI 58 brahmacAriNI bahineM, saikar3oM sAtha picchI kamaNDalu evaM naye nAma diye| pratibhAmaMDala kI brahmacAriNI bahineM, dUra-dUra taka hajAroM dIkSA ke pUrvadina kuNDalapura meM AnaMda kA sAgara vardhamAna hajAra zraddhAluoM kI katAreM, cAroM ora se uThatI bar3e bAbA | sAgara kI laharoM ke bIca hiloreM letA dRSTigata ho rahA thaa| evaM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA jy-jykaar| dIkSA le rahI ardhazataka se jyAdA brahmacAriNI bahinoM ke zraddhAlu usa samaya Ardra ho gaye. jaba dIkSArthI bahinoM ne zAparva lokopacAra-saMskAra kI rasma meMhadI, dulhana svarUpa vairAgya ke maMca se apane parivArajanoM, gurujanoM evaM upasthita | zRMgAra, olI bharAI evaM bAje-gAje ke sAtha kuNDalapura kasbe janasamUha se kSamAyAcanA kara dharmapatha para calane dIkSA kI | meM nikalI vinaurI-zobhAyAtrA ke alaukika dRzya dekhakara ora kadama bddh'aayaa| dIkSArthI bahinoM ke parijana apane A~suoM | upasthita vizAla janasamudAya bhAva vibhora ho gyaa| meMhadI ko roka nahIM sake, ghara AMgana meM palI, bar3hI lAr3alI biTiyA | rasma ke samaya vaMdanA jaina damoha apane bhAgya ko sarAhate - mArca 2006 jinabhASita /15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpanA dIdI khuraI ke hAthoM meM meMhadI racAte itanI khuza | 20. bra.kalpanA,zAhapura zrI pRthvImati jI dikhIM ki kaha uThIM- aisA laga rahA hai ki pUre hAthoM meM meMhadI | 21. bra.manISA, nAgapura zrI nirmadamati jI racA duuN| mahAvIra udAsIna Azrama kuNDalapura ke adhiSThAtA | 22. bra.dIpA, khuraI (sAgara) zrI punItamati jI paM.amaracaMda jI zAstrI kA kahanA thA ki Aja ke TI.vI.- 23. bra.kalpanA, khuraI zrI vinItamati jI mobAila yuga meM jaba vilAsitA aura pApa karane ke sAdhana | 24. bra.saMgItA, khuraI zrI merumati jI gharoM meM ghusa gaye haiM, aise samaya meM bacce sAMsArikatA se mu~ha | 25. bra.mIrA, barA (sAgara) zrI Aptamati jI mor3akara AcAryazrI kA nimitta pAkara vairAgyapatha dhAraNa kara | 26. bra.vANI, ceyyAra (ta. nA.) zrI upazamamati jI rahe haiM, pUrva janma meM inhoMne kitanA puNya arjana kiyA hogA! | 27. bra.pammI, kosAvela(cha.ga.) zrI dhruvamati jI 87 varSIya dezarAnI dIkSAsamAroha ke sAtha-sAtha bar3e bAbA ke | 28. bra.manISA, pathariyA zrI asImamati jI darzana karate-karate bola uThIM-Aja hRdaya gadagada ho gyaa| 29. bra.aMjU , pathariyA zrI gautamamati jI hama soca bhI nahIM sakate the ki hameM apane jIvana meM ucca 30. bra. jyoti, kuMbharAja zrI saMyatamati jI siMhAsana para virAjamAna bar3e bAbA ke naye maMdira meM darzana 31. bra.aMjU, bAMdakapura zrI agAdhamati jI kabhI ho skeNge| jauharIbAjAra jayapura se padhAre eka bujurga 32. bra.jyoti, caragavAM zrI nirvANamati jI sajjana kA kahanA thA- aisA laga rahA hai jaise sAkSAt bhagavAna 33. bra.vaMdanA, caragavAM zrI mArdavamati jI ke samavazaraNa ke darzana ho rahe hoN| kAryakrama saMcAlana 34. bra.prIti, caragavAM zrI maMgalamati jI AryikAratna zrI gurumati jI evaM AryikAratna zrI dRr3hamati jI 35. bra.kIrti, digrasa (mahArASTra) zrI paramArthamati jI ne kiyaa| 36. bra.madhu, Tar3A (sAgara) zrI dhyAnamati jI dIkSita AryikAoM ke 37. bra.anItA, nAgapura zrI videhamati jI pUrva nAma dIkSAnAma 38. bra.nIlama, jaruAkher3A zrI avAyamati jI zrI pAramati jI 1. bra.zazi, sAgara 39. bra.mamatA, baheriyA rahalI zrI svasthamati jI 40. bra.vinItA, gar3hAkoTA zrI tathyamati jI zrI Agatamati jI 2. bra.bhAratI, sAgara zrI zrutamati jI 41. bra.jUlI, sAgara zrI vAtsalyamati jI 3. bra.sAdhanA, zAhapura 42. bra.sAdhanA, jabalapura zrI adUramati jI 4. bra.rajanI, gunA zrI pathyamati jI 43. bra.sunItA, nanhIM devarI zrI svabhAvamati jI 5. bra.saMtoSa, kucAmana zrI jAgratamati jI 44. bra.saritA, pathariyA zrI dhavalamati jI 6. bra. DaoN. zraddhA, baNDA zrI karttavyamati jI 45. bra. AkAMkSA,zAhapura (sAgara) zrI vinayamati jI 7. bra. DaoN. devikA, jabalapura zrI gaMtavyamati jI 46. bra.sapanA, zAhapura (sAgara) zrI samitimati jI 8. bra.kalpanA, gunA zrI saMskAramati jI 47. bra.sAdhanA,damoha zrI amitamati jI 9. bra. padamazrI, juguDa (karnA.) zrI niSkAmamati jI 48. bra. saritA,karrApura (sAgara) zrI paramamati jI 10. bra. rAjazrI, jugur3a (karnA.) zrI viratamati jI 49. bra.priyaMkA, sAMgA (damoha) zrI cetanamati jI 11. bra. rAkhI, vidizA zrI tathAmati jI 50. bra.piMkI,nAgauda zrI nisargamati jI 12. bra.aMjU, piNDaraI zrI udAramati jI 51. bra. nidhi, rAMjhI, jabalapura zrI mananamati jI 13. bra.babItA, satanA zrI vijitamati jI 52. bra. nIlU, teMdUkher3A zrI avikAramati jI 14. bra.zvetA, chiMdavAr3A zrI saMtuSTamati jI 53. bra.svAti,jaisInagara zrI cAritramati jI 15. bra. DaoN. mInU , jabalapura zrI nikaTamati jI 54. bra.jyoti, jaisInagara zrI zraddhAmati jI 16. bra. prIti, nAgapura zrI saMvaramati jI 55. bra.saritA, jaitapura koparA zrI utkarSamati jI 17. bra. bhAratI, baNDA zrI dhyeyamati jI 56. bra. sUryakumArI ammA, tamilanADu zrI saMgatamati jI 18. bra. reNu , dillI zrI Atmamati jI 57. bra. suzIlA, lalitapura zrI lakSyamati jI 19. bra.pappI, satanA zrI caityamati jI 58. bra. prabhAbAI,jabalapura zrI bhaktimati jI 16 / mArca 2006 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtaka evaM maraNasUtaka : zAstrIya carcA mAnavajIvana meM ghaTanAoM kA krama calatA rahatA hai| kabhI cAhI ghaTanA ghaTita hotI hai, to kabhI anacAhI ghaTanA ghaTita hotI hai| cAhI ghaTanA ghaTita hone para harSa utpanna hotA hai aura anacAhI ghaTanA ghaTita hone para zoka bar3hatA hai| harSa ke bar3hane aura zoka ke bar3hane se rAgadveSa kI adhikatA mana meM utpanna ho jAtI hai| rAga-dveSa kA atireka hI azauca kI utpatti aura vRddhi karane vAlA hotA hai| tAtkAlika ghaTanAoM se vaha mAnasika asthiratA aura apavitratA zIghra dUra nahIM hotI, use dUra hone meM/ zAnta karane meM samaya lagatA hai, vahI kAlazuddhi hai, usI ko sUtaka aura maraNasUtaka kahA gayA hai| arthAt parivAra meM bAlaka-bAlikA ke janma se hone vAlI azuddhi ko sUtaka kahate haiM, yahI suA kahA jAtA hai| parivAra meM vyakti ke maraNa ke pazcAt utpanna huI azuddhi ko maraNasUtaka kahate haiN| maraNasUtaka ko pAtaka bhI kahA jAtA hai / sUtaka va maraNasUtaka (pAtaka) kA viveka bhojanazuddhi ke prakaraNa meM zAstroM meM vizeSa rUpa se batAyA gayA hai kintu vartamAna meM kucha loga isako bilkula bhI nahIM mAnanA cAhate haiM, unhIM kI mAnyatA ajJAnatA ke nivAraNa hetu zAstrIya pramANoM ke sAtha laukika / vyavahArika rUpa se mAnya vidhAna kI prastuti kI jA rahI hai| bhagavatI ArAdhanA kI vijayodayATIkA meM likhA gayA hai"mRtajAtasUtakayuktagRhijanena dIyamAnA vasatirdAyakaduSTA (230/444/20) jisako maraNAzauca athavA jananAzauca kahate haiN| yadi usake dvArA vasatikA dI gaI ho to vaha dAyaka doSa se duSTa hai| azauca vAle vyakti ko vasatikA pradAna karane kA bhI niSedha kiyA gayA hai| yahA~ yaha vicAraNIya hai ki jo sAdhu gRhasthoM ke nivAsa sthAna/ makAna koThI meM nivAsa/ vizrAma/ caturmAsa karate haiM, ve dAyaka doSa se kaise baca sakate haiN| unakI mAnasika zuddhi kaise rahe? hA~ prAyazcittasaMgraha meM jinakA sUtaka nahIM lagatA unake viSaya meM bhI kahA gayA hai| bAlatrayazUratvAjvalanAdi pradeze dIkSitaiH / * anazanapradezeSu ca mRtakAnAM khalu sUtakaM nAsti // 1353 // tIna dina kA bAlaka, yuddha meM maraNa ko prApta, agni Adi ke dvArA maraNa ko prApta, jinadIkSita, anazana karake DaoN. zreyAMsakumAra jaina maraNa ko prApta vyaktiyoM kA maraNasUtaka nahIM lagatA / yahA~ agni Adi ke dvArA maraNa ko prApta vyakti se artha usakA hai, jo kisI agnikANDa meM phaMsa gayA ho acAnaka bijalI girane se jisakI mauta ho gaI ho usakA maraNasUtaka nahIM lagegA kintu jisane agni meM jalakara AtmaghAta kiyA ho, usakA maraNasUtaka avazya lgegaa| azauca vAle vyakti ko vasatikA pradAna karane kA bhI niSedha kiyA gayA hai| sUtaka na lagane ke prakaraNa meM jayasena pratiSThApATha se liyA gayA hai ki - yadvaMzyatIrthaMrabimbamudIrya saMsthA mukhyA tadIyakulagotrajanipravezAt / saMvRttagotracaraNa prtipaatyogaadaashaucmaavhtunodybhvprshstm|| 258 / / jisa vaMza vAlA yajamAna bimba pratiSThA karA rahA ho, usake vaMza, kula, gotra meM usa divasa se azauca nahIM mAnA se yajamAna ke kula meM azauca (sUtaka-pAtaka) nahIM hotaa| jAtA arthAt jisa dina nAndI abhiSeka ho gayA ho usa dina pratiSThApATha ke isa kathana ke AdhAra para yajamAna ke parivAra ko nAndI abhiSeka ke bAda sUtaka, maraNasUtaka (pAtaka) hone para bhI pUjA-vidhAna karane kA adhikAra hai| vartamAna meM jo pratiSThAcArya athavA sAdhujana sUtaka kI saMbhAvanA vAle parivAra ko nAlA bAMdhakara parivAra yA nijaghara se bAhara rahane kI AjJA (salAha) dete haiM, usakI AvazyakatA nahIM hai / yahA~ jayasena svAmI kA yaha Azaya rahA hogA ki nAndI vidhAna ke anantara yajamAna ke antara meM rAgadveSa kA zamana ho jAtA hai, jisase mAnasika azauca utpanna nahIM hotaa| sAMsArika ghaTanAoM ke kAraNa se dhArmika kriyAoM se vaMcita nahIM karanA caahie| bharata cakravartI putrotpatti hone para bhI samavazaraNa meM AdinAtha mahAprabhu kI pUjA karane jAtA hai, jisakA samAdhAna diyA jAtA hai ki tiresaTha zalAkA puruSoM ko sUtaka evaM maraNasUtaka (pAtaka) kA doSa nahIM lgtaa| ukta vyaktiyoM se bhinna jo gRhastha haiM, unheM sUtaka maraNasUtaka (pAtaka) kA doSa avazya lagatA hai, kyoMki muniyoM ke AhAradAna ke prakaraNa meM spaSTa rUpa se kahA gayA hai ki maraNasUtaka athavA sUtaka kI avasthA vAle yadi AhAradAna dete haiM to usakA kyA phala hai? sUtaka vAloM ko isI ke sAtha jinArcA, deva-zAstra-guru ke sparza kA bhI mArca 2006 jinabhASita / 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSedha samajhanA caahie| karanI par3atI hai| unake kAraNa usake atyadhika jagapsA AcArya zrI nemicandra siddhAnta cakravartI ne trilokasAra meM hotI hai| mana malina hotA hai jisase azauca kI utpatti hotI kahA hai hai| mUlArAdhanA kI 646 gAthA TIkA meM jugupsA do prakAra kI kahI hai| laukikI va lokottara/loka vyavahAra zodhanArtha sUtaka dubbhAva asucisUdagapuSphavaI jAi sNkraadiihiN| Adi kA nivAraNa karane ke lie jo laukikI jugupsA kI kayadANA vi kuvatte jIvA kuNaresu jAyate // 924 / / jAtI hai vaha chor3ane yogya hai aura paramArtha yA lokottara jugupsA arthAt sUtakakari jo apavitra hai| yadi aisA manuSya AhAra karane yogya hai| paramArtha jugupsA meM virakti kA bhAva rahatA hai| dAna kare hai to vaha kumanuSya viSai upaje hai| ataH use karaNIya batalAyA hai| mUlAcAra ke piNDazuddhi adhikAra meM dAyaka ke doSoM kA | azauca samaya ke sAtha hI dara hotA hai ataH janma kA kathana karate hue kahA gayA hai-"mRtakaM sUtakena zmazAne sUtaka aura maraNa kA sUtaka (pAtaka) doSa kA nivAraNa parikSipyAgato yaH sa mRtaka ityucyte"| sabhI ko karanA caahie| jo parivAra ke sadasya ke maraNa ke __ arthAt jo mRtaka ko zmazAna meM jalAkara AyA hai, aisA | bAda terahavIM kI prathA ko eka-do dina meM hI pUrNa kara liyA maraNasUtaka vAlA AhAra dAna dene yogya nahIM hai| yahI bAta | jAtA hai vaha ThIka nahIM hai kyoMki usase saMvedanAe~ bhI zUnya paNDita AzAdhara jI ne bhI likhI hai ki zava ko zmazAna meM | hotI jAtI haiN| hA~ terahavIM taka ronA/zoka karanA Adi na chor3akara Aye huye maraNa sUtaka se yukta puruSoM dvArA datta | kara dhArmika carcAe~ honA caahie| riztedAra aura kuTumbI AhAradAyaka doSa se dUSita samajhanA caahie| aura jisake janoM ke AvAgamana kAla meM saMsAra kI asAratA kA vAtAvaraNa santAna utpanna huI ho usase bhI AhAra grahaNa nahIM karanA banAyA jAe, jo pApabhIrU bnaaegaa| isase AMtarika vizuddhi caahie| mokSapAhaDa kI TIkA meM kahA gayA hai ki daridrI aura | bar3hatI hai| eka-do-tIna dina meM terahavIM para saMsAra ke rAgasatakavAlI strI ke ghara kA vizeSa rUpa se AhAra grahaNa na | raMga meM parvavata hI phaMsa jAte haiN| yadi kAla kI maryAdA kA kreN| zrAvakoM ke lie bhI kahA gayA hai ki aNuvratI zrAvakoM | lAbha na hotA to AcAryoM ko likhane kI kyA AvazyakatA ko apane bhojana kI zuddhi banAye rakhane ke lie sUtaka | thI? ina zAstroM meM zaddhi kA jo kAla batAyA hai use bhI aba maraNasUtaka (pAtaka) vAle vyakti ke ghara kA bhojana tyAga darzAyA jA rahA hai| zrAvaka kI tirepana kriyAoM meM bhI zuddhi karanA caahie| arthAt sUtaka-pAtaka vAle vyaktiyoM ke ghara ke ghara ke kAla kA prasaMga A jAtA hai| AhAra grahaNa nahIM karanA caahie| AcArya jinasena ne garbhAnvaya kriyAoM ke varNana prasaMga meM ___ ukta ullekhoM/zAstrIya pramANoM ko par3hakara/sunakara bhI | bahiryAna kriyA ko batAte hue likhA haikucha loga sUtaka,maraNasUtaka (pAtaka) kAla kI azuddhi bahiryAnaM tato dvitraiH maasaistricturairut| ko na mAnakara dhArmika kriyAeM karate haiM athavA zAstrokta yathAnukUla miSTa'hvi kAryatUryAdimaMgalaiH / / 10 / / vArtA kA niSedha karate haiM, unheM aisA nahIM karanA cAhie kyoMki nimna tathya avazya samajheM ki jisa makAna/ghara meM tataH pramRtyabhISTaM hi zizoH prsvveshmnH| kisI kA janma yA mRtyu hotI hai, vahA~ roga, zoka kI utpatti bahiH praNayanaM mAtA dhAtryutsaDgagasya vaa||91|| nizcita hotI hai aura usake kAraNa, apavitratA vyApta ho | tadanaMtara (prasUti ke) do-tIna athavA tIna-cAra mAha ke jAtI hai jo snAna, vastra/makAna dhone se dUra na hokara yathAkAla | bAda kisI zubha dina turahI Adi mAMgalika bAjoM ke sAthadUra hotI hai| bAlaka jaba janmatA hai to usake sAtha mAtA ke | sAtha apanI anukUlatA ke anusAra bahiryAna kriyA karanI udara se jera kI jo utpatti hotI hai, usameM anaMta jIvoM kA | caahie| jisa dina yaha kriyA kI jAe usI dina se mAtA vAsa hotA hai, use bhUmi meM gar3avAne se asaMkhyAta jIvoM kI | athavA dhAya kI goda meM baiThe hue bAlaka kA prasUti gRha se hiMsA kA doSa lagatA hai| usa pApa ke kAraNa bhI vizeSa | bAhara le jAnA sammata hai| azauca hotA hai| isI prakAra mRtaka ke zarIra ko agnidAha varNa bheda kI apekSA sUtaka, maraNasUtaka (pAtaka) kI karAne se usa zarIrAzrita anaMta jIvoM kI hiMsA kA bhI doSa | avadhi para vicAra kiyA gayA hai| brAhmaNa pA~ca dina meM, lagatA hai| zrAvaka ko ukta donoM kriyAe~ Avazyaka rUpa se kSatriya dasa dina meM, vaizya bAraha dina meM aura zUdra paMdraha dinoM 18/mArca 2006 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM pAtaka ke doSa se zuddha hote haiN| azauca kA jo kAla loka vyavahAra meM pracalita vaha bhI dRSTavya haiavasara janma maraNa garbhapAta azuddhi 3 pIDhI 10 dina 12 dina 3 mAsa ke garbhapAta bAda 3 dina jitane mAha kA garbhapAta ho 4 pIr3hI 10 dina 10 dina 5 pIr3hI 6 dina 6 dina 6 pIr3hI 4 dina 4 dina utane dina 7 pIr3hI 3 dina 3 dina kA doSa 8 pIr3hI 8 prahara 4 prahara yadi ghara kA ghara vAloM 9 pIr3hI 2 prahara 2 prahara sadasya paradesa ko sUcanA milane putrI, dAsI, dAsa, 3 dina meM maraNa ko prApta ho ke bAda pIr3hI ke apane ghara meM gAya anusAra 6 mAha bhaiMseM 1 dina 1 dina apaghAta mRtyu anAcArI strI sadA azuci sadA azuci sUtaka pAtaka zuddhikAla cakra- isake atirikta rajasvalA strI ke sparza ko bhI doSa batAyA gayA hai| usake dvArA yadi pAtra ko AhAra diyA jAtA hai to vaha puSpavatI strI kuyoni kI pAtra banatI hai| isake sparza hone para bhojana chor3ane kA kathana zrAvakoM ke lie bhI hai| isI kAraNa inakI zuddhi ke kAla kI carcA mahApurANa meM kI hai| caturtha snAna ke dvArA zuddha huI strI arahaMta deva kI pUjA kara sakatI hai aura gArhasthya sambandhI kAryoM meM pravRtta ho sakatI hai| ukta vivecana ke AdhAra para yaha nizcita rUpa se kahA jA sakatA hai ki saMskAroM kI pavitratA rakhane ke lie sUtaka pAtaka sambandhI kAla maryAdA kA pAlana avazya karanA caahie| saMdarbha 1. zavAdinApi .................... dattaM dAyakadoSamA 5/34 anagAra dharmAmRta 2. mokSapAhuDa gA. 48 TIkA pR. 112 3. lATI saMhitA 5/251 4. brAhmaNakSatriyaviD' zUdrAdidinaiH zuddhyayanti paJcabhiH / daza-dvAdazabhiH paJcAdaza vA saMkhyAprayogataH / / 53 / / prAyazcitasaMgraha 5. sAgAra dharmAmRta 4/70 6. mahApurANa 38 /70 navagraha bhagavAna ke sevaka haiM zrI digambara jaina saMghI jI maMdira atizaya kSetra, sAMgAnera, jayapura se, kauna digambara jaina dharmAnuyAyI aparicita hai| yaha bhavya jinAlaya lagabhaga 1000 varSa prAcIna aura 7 maMjilA hai| jisameM 4 maMjila jamIna ke aMdara haiN| yaha maMdira patthara kI nakkAzI ke liye vizva prasiddha hai| pratidina bahusaMkhyA meM dezI evaM videzI paryaTaka loga, isa jinAlaya ke darzana hetu padhArate haiN| isa maMdira meM virAjamAna jinabimba bhI atyanta manohArI evaM divya haiN| unhIM jinabimboM meM se, yaha eka 'caubIsI' ko pradarzita karane vAlA jinabimba hai, jo lagabhaga 3 phuTa U~cA evaM sapheda mArbala kA hai| isakI eka pramukha vizeSatA yaha bhI hai ki isameM sabase nIce 9 dhaDa dikhAe hae haiM, jo isa bAta kA pratIka hai ki sabhI graha bhagavAna ke sevaka haiM athavA jinendra bhagavAna kA stavana karane se navagraha kRta doSa svameva zAnta ho jAte haiN| paM. ratanalAla bainAr3A mArca 2006 jinabhASita / 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvana-smRti parama pUjya gurudeva 108 zrI samantabhadra jI mahArAja DaoN. jyoti jaina 'khataulI' jainadharma, sAhitya aura saMskRti ke vikAsa meM saMpUrNa | patha para calate hue 1952 meM muni dIkSA lii| ve jIvana bhara dakSiNa bhArata kI gauravazAlI paramparA rahI hai| rAjavaMzoM, maMdiroM, | apane pada ke prati sAvadhAna rahe aura muni pada ke anukUla maMdira nirmAtAoM, Agama graMthoM, Agama graMthoM ke lekhakoM | caryA meM saMlagna rhe| jJAna, dhyAna, tapa meM lIna mahArAja jI ne lipikAroM,zreSThiyoM aura zrAvakoM ne jo yogadAna diyA vaha | lagabhaga sabhI pramukha Agama graMthoM kA paThana-pAThana svAdhyAya svarNAkSaroM meM likhe jAne yogya hai| bhagavAna bAhubalI kI | evaM ciMtana-manana kiyA, svayaM par3hate aura dUsaroM ko bhI par3hane vizva prasiddha pratimA, zravaNabelagolA evaM dakSiNabhArata ke | kI preraNA dete the| jaina graMthoM ke sAtha unhoMne svAmI vivekAnaMda, anya zilAlekha dakSiNApatha ke itihAsa ko surakSita/saMjoe | svAmI rAmatIrtha ke vAGgamaya kA adhyayana bhI kiyaa| jaina rakhe hai| prAkRta evaM saMskRta bhASA ko sAtha liye sthAnIya | dharma ke siddhAntoM kI prabhAvanA evaM saMrakSaNa meM apanA sArA bhASA ko jo saMrakSaNa yahA~ milA vaha bejor3a hai| mUla digambara | jIvana lagA diyaa| acchA vaktA banane yA bhASaNabAjI kI jaina Agama surakSita rakhane meM dakSiNa kA viziSTa yogadAna | nipuNatA yA zreSTha pravacanakAra banane kI lAlasA unheM kabhI rahA hai| ina sabhI dharoharoM ke sAtha 20 vIM zatAbdI meM gurukula nahIM rhii| khyAti nAma se dUra rahakara tyAga-saMyama ke niyama paramparA ko dakSiNa meM eka sudRr3ha AdhAra pradAna karane vAle | ko sAtha liye svapara kalyANa meM lage rahe aise nispRhI sAdhu pUjya muni zrI samantabhadra mahArAja kA bhI vizeSa yogadAna hai| | Aja ke samaya meM durlabha haiN| gurukuloM ke mAdhyama se dakSiNa bhArata meM jJAna kA jo Aloka | pUjya samantabhadra jI mahArAja ne jaba samAja kI ora phailAyA usase Aja bhI saMpUrNa dakSiNa bhArata prakAzavAna hai| | dRSTi DAlI to unake sAmane mukhya samasyA thI ki jainoM ko eka kuzala zilpI kI bhAMti apanI yojanAoM ko | jaina' kaise banAye rkheN| dakSiNabhArata meM jainadharma evaM saMskRti martarUpa dene vAle. bahamakhI pratibhA ke dhanI, devacaMda se | meM visaMgatiyAM AtI jA rahI thIM. saMskAroM kA lopa hotA jA samandabhadra mahArAja taka kI yAtrA karane vAle pUjya samanta | rahA thaa| ina sabako kaise phira se jIvita kareM ? kaise apane bhadra jI mahArAja kI karmaThatA unakI jainadharma saMskRti ke | gauravazAlI itihAsa aura sAMskRtika virAsata ko bacAyeM ? prati gahana niSThA ko vyakta karatI hai| unhoMne apanI yojanAoM | vyaktiyoM aura saMsthAoM ko kaise joDeM ? bhogavAdI saMskRti ko eka lagha bIja ke rUpa meM bokara vizAla vaTavRkSa ke rUpa | se yavA pIDhI dharma-saMskRti se dara hotI jA rahI hai, kaise use meM sAkAra kiyaa| dizA deM ? khAnapAna pradUSaNa se lekara vaicArika pradUSaNa taka vidyArthI jIvana se hI unake mana meM dezasevA va samAja | kaise baceM ? jIvanacaryA kaise vyavasthita bane ? Adi prazna sevA ke bhAva ubharate rahate the| AjAdI ke AMdolana ke | unake mana meM sadaiva ghumaDate rahate the aura ina sabakA samAdhAna samaya unakI rASTrIyatA kI bhAvanA balavatI ho gyii| ve | unheM gurukula paramparA meM dikhaa| phalataH unhoMne kAryakArI suprasiddha krAntikArI paM.arjunalAla seThI ke vidyAlaya meM | yojanA banAkara gurukuloM kI sthApanA kA mahanIya kArya kiyA paDhane jayapura Aye para unakA vicAra thA ki deza kI sevA | aura dharma evaM saMskRti ke mUlyoM ko gurukuloM ke dvArA hI hiMsAtmaka tarIke se nahIM varan ahiMsAtmaka DhaMga se karanI | sthApita karane kA prayAsa kiyaa| unhoMne isa bAta para sadaiva caahie| unake krAMtikArI sAthiyoM meM se eka motIcaMda ko | bala diyA ki adhyAtma to mukhya hai para vyavahArika dharmaeka kesa meM phAMsI kI sajA bhI huI thii| ve jayapura se apanI | kriyA, saMskAra bhI jIvana meM bahuta Avazyaka haiN| sAmAnya par3hAI pUrI kara Age kI par3hAI ke liye apane mitra bAlacaMda | jana siddhAntoM ke kathana ko nahIM pakar3a pAte haiN| vyavahArika ke sAtha baMbaI A gye| zikSA pUrI karake unhoMne samAja sevA | niyamoM ke mAdhyama se, carcA ke mAdhyama se inheM AsAnI se kA mArga cunA aura saccaritra nAgarikoM ke nirmANa meM laga gye| samajhAyA jA sakatA hai| AtmasvAtaMtrya kI bhAvanA bhAte hue unhoMne brahmacarya | uttarabhArata meM lagabhaga unhIM dinoM varNI jI ke prabhAva vrata dhAraNa kiyaa| 1934 meM kSullaka dIkSA lI aura saMyama | se aneka zikSA saMsthAoM kI sthApanA huI thii| vArANasI meM 20/mArca 2006 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI syAdvAda mahAvidyAlaya, sAgara, murainA Adi jagahoM para | prAyaH sabhI brahmacArI the| vidvAn, saMskAravAna evaM kAryadakSa vidyAlayoM kI sthApanA huii| inake mAdhyama se dharma ke prati | logoM kI eka aisI TIma taiyAra kI jinhoMne dharma evaM saMskRti jAgarUkatA to AyI hI jaina paNDita paramparA ko bhI eka | ko jIvaMtatA pradAna kI aura gurukuloM ko vikAsa kI U~cAIyoM dizA milii| dakSiNa bhArata ke vidyArthI bhI inhIM vidyAlayoM meM | taka phuNcaayaa| Aja aneka vidyArthI ina gurukuloM meM zikSA jJAna arjana karane Ate rhe| guruvara samantabhadra jI mahArAja ne prApta kara apane vyavasAya ke sAtha-sAtha jainadharma saMskRti ke dakSiNa bhArata meM jJAna kI alakha jagA dii| san 1918 meM saMrakSaNa kA mahAn kArya kara rahe haiN| dakSiNabhArata meM eka kAraMjA meM gurukula kI sthApanA kii| isake bAda to prakAza prabuddha varga sthApita karane meM ina gurukuloM kA bar3A yogadAna stambha ke rUpa meM eka ke bAda eka gurukula khulate gye| rahA hai| kisI ne saca hI kahA thA ki 'mahArAja jI ko kAraMjA zrAvikAzrama, bAhabalI kambhoja,stavanidhi,zolApura, gurukuloM kA gurukula kaheM to koI atizyokti nahIM hogii|' kArakala, khuraI, vellAda, vAgevAr3I, taradela, elorA Adi| dakSiNabhArata meM phaile jaina maMdiroM ke saMrakSaNa evaM surakSA pramukha haiN| unhoMne kumbhoja bAhubalI ko kendra banAkara dakSiNa | kI parama AvazyakatA hai| isa kArya ke liye bhI mahArAja jI bhArata ke sabhI gurukuloM meM jainadharma evaM saMskRti kI alakha ne samAja kA evaM vibhinna saMgaThanoM kA dhyAna AkarSita jagA dii| mahArAja jI kI dRr3ha saMkalpa zakti aura adbhuta | kiyA, unhoMne isa bAta para bhI bala diyA ki digambara kAryazailI se gurukuloM kI sthApanA evaM vikAsa meM saphalatA | saMskRti kI dharohara, ina tIrthoM kI surakSA meM hI hamArI dharma milii| samAja ne bhI udArata rNa sahayoga diyaa| sabhI saMskRti jIvita rhegii| tIrthakSetroM kI surakSA evaM vikAsa hetu vargoM kA samarthana milaa| gurukula vikAsa patha para cala paDe| calAyA abhiyAna unhoMne jIvana ke aMta taka nibhAyA aura aura cala par3I jainadharma saMskRti ke saMrakSaNa kI yojnaayeN| | aneka vivAdAspada tIrthoM ko bcaayaa| pUjya mahArAja jI jahA~ apanI nirdoSa va niyamapUrvaka ApasI lar3AI aura guTabAjI se dharma-saMskRti kamajora caryA ke liye vikhyAta the vahIM baccoM ke saMskAra nirmANa meM | paDatI hai| mahArAja jI sadaiva isa bAta para bala dete the ki eka kuzala zilpI ke rUpa meM bhI vikhyAta rhe| baccoM kI | jaina samAja ko paraspara matabhedoM ko bhulAnA caahie| dhArmika kakSA svayaM lete the| zikSA ke kSetra meM aneka yojanAoM pUjya guruvara ke vyaktitva va kRtitva ko dekheM to ko unhoMne sAkAra kiyaa| mahArAja jI meM kArya karane kI | pratIta hotA hai ki niyama-saMyama ke patha para calate hue unhoMne adbhuta kSamatA thI svayaM zikSita hone ke kAraNa kabhI rUr3hiyoM | eka UrjApUrNa DhaMga se na kevala apanI yojanAoM para kArya meM nahIM jkdd'e| unhoMne naitika, AdhyAtmika aura sAMskRtika kiyA balki samAja ko bhI eka dizA dii| vicAraNIya hai mUlyoM ko gurukuloM ke mAdhyama se sthApita karane kA bhAgIrathI | ki Aja hama saba isa dizA meM kitanA cala pA rahe haiN| kucha prayatna kiyaa| mahArAja jI ne isa bAta para bhI ciMtana kiyA | gurukuloM ko chor3a deM to anya ke prati samAja kI udAsInatA ki samAja sevA ke kSetra meM samarpita kArya-kartAoM kA abhAva | dekhI jA sakatI hai| saMskAroM, tIrtharakSA, saMskRti-saMrakSaNa sA rahatA hai aura jahA~ kahIM bhI samarpita logoM ne kArya hAtha meM | kI bAta kareM to yojanAyeM, bhASaNa va lekha Adi hI dikhAI de liyA unheM saphalatA milI hai| ataH unhoMne vyaktiyoM aura rahe haiN| ataH AvazyakatA hai Aja punaH cintana manana aura saMsthAoM ko joDA aura samarpita kAryakartA taiyAra kiye, jo | vicAra kI tAki samAja ko eka dizA mile| muni ko AhAra meM dene yogya zuddha gur3a banAne kI vidhi ganne ke rasa ko eka patIlI yA kaDAI meM ubAlane rkheN| ubalane para eka cammaca dUdha DAlakara, Upara se maila nikAlakara gur3a ko sApha kara leN| isake bAda usameM do cammaca zuddha ghI DAla deN| jaba gur3a kI cAsanI khUba gADhI ho jAye taba kaDhAhI nIce utArakara use ThaNDA hone taka cammaca se calAte rheN| isa taraha zuddha guDa bana jaayegaa| prastuti - saritA jaina, nanduravAra zAhapurA, bhopAla meM kalazArohaNa paramapUjya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzISa evaM pUjya muni zrI cinmayasAgara jI mahArAja ke pAvana sAnidhya meM pratiSThAcArya bA. bra. anila jI bhopAla ke | nirdezana meM dinAMka 11 evaM 12 pharavarI 2006 ko zrI digambara jaina pArzvanAtha maMdira, zAhapurA, bhopAla ke zikhara para kalazArohaNa mahotsava sAnaMda sampanna huaa| santoSa kumAra jaina, saciva mArca 2006 jinabhASita /21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityAcArya jI kI sAhitya-sAdhanA DaoN. rAjeza jaina bhASAoM kI jananI saMskRta ke taponiSTha sAhitya manISI | dekhakara bhArata ke navaratna-pArakhI, bhArataratna rASTrapati DaoN. DaoN. paM. pannAlAla sAhityAcArya kA lekhana jainadharma para AdhArita | rAjendraprasAda jI Azcaryacakita raha gaye the| na kevala saMskRta dhArmika granthoM evaM pustakoM ke rUpa meM hI mukhyataH rahA, parantu | sAhitya, vividha dArzanika cintana, vicAradhArA kA tulanAtmaka paMDita jI kA sAhitya sRjana hI samUce saMskRta sAhitya ke | adhyetA itanA sIdhA-sAdA aura pracAra kI duniyA~ se dUra liye amUlya dharohara hai| paMDita jI ke samRddha racanA saMsAra | kaise ? apane karakamaloM meM samarpita granthoM ke Dhera ko dekhakara se saMskRta kI sattA sthApanA meM mahattvapUrNa yogadAna milA hai| unameM se eka ko chAMTakara vidyA-vizArada DaoN. rAjendraprasAda Aja jaba saMskRta ke sAdhakoM kI niraMtara kamI ho rahI hai to | jI ne dhar3Aghar3a praznoM kI bauchAra lagA dii| jaise mAnasa rAjahaMsa paMDita jI kA saMskRta sAhitya aise meM aura bhI upayogI hai| nIra-kSIra-viveka kI zakti sArthaka kara rahA ho aura paMDita saMskRta bhASA ke jJAna evaM pracAra-prasAra ke lihAja se to | sAhityAcArya jI ne tar3Atar3a praznottara denA prArambha kara diyA paMDita jI kA sAhitya lekhana mIla kA patthara sAbita ho | jaise koI DI.liTa karAne vAlA nirdezaka bola rahA hai| rASTrapati sakatA hai| saMskRta ke liye kAma karane vAloM ko cAhiye / mahodaya ne apane gale lagAkara saMskRta ke prati, saMskRta ki ve paMDita jI dvArA racita sAhitya kA adhyayana avazya kreN| | sAhitya ke prati, saMskRta sAhitya sevA manISI ke prati __sarasvatI ArAdhaka, kuzala lekhaka, prabhAvI pravaktA, vivAda | apane saujanya kA paricaya diyaa| rahita vidvattA ke saMgama sva. sAhityAcArya jI(05.03.1911- | sAhityAcArya DaoN. pannAlAla jI viracita 'cintAmaNi-traya 09.03.2001) madhyapradeza sAgara jile ke pAraguvAM grAma ke | kA samIkSAtmaka adhyayana' zIrSaka viSaya para DaoN. harIsiMha sva. zrI gallIlAla-sva.zrImatI jAnakI bAI kI saMtAna eka | gaura vizvavidyAlaya sAgara ke dvArA pIeca.DI. kI upAdhi ke aise daidIpyamAna ratna the jinhoMne apanI lekhanI vidvattA se | atirikta deza meM aneka jagaha paMDitajI ko sammAnita kiyaa| jainAgama ko sarala bhASA meM jana-jana paha~cAne meM mahatI bhUmikA | san 19960 meM jIvandhara campU para madhyapradeza zAsana sAhitya kA nirvAha kiyaa| pariSad kI ora se mitra puraskAra, 1974 meM gadyacintAmaNi __pUjya saMta gaNeza prasAda jI varNI kI preraNA se san 1931 | para akhila bhAratIya digambara jaina vidvat pariSad ke tattvAvadhAna meM jaina saMskRta mahAvidyAlaya sAgara meM sAhitya adhyApaka ke | meM bhAratIyajJAnapITha dvArA gaNezaprasAdavarNI puraskAra, 1974 meM rUpa meM kArya prAraMbha kara diyA taba se anavarata zikSaka evaM | zrI vIra nirvANa grantha prakAzana samiti indaura ne purudeva campU san 1977 se 1983 taka prAcArya rhe| apanI vRddhAvasthA ke | grantha para Apako sammAnita evaM puraskRta kiyaa| jainavidyA kAraNa prAcArya pada se mukta hokara zeSa jIvana paryanta apanI | saMsthAna ne 1983 ke mahAvarI puraskAra ke liye samyaktva sevAeM varNI gurukula jabalapura ko dete rhe| cintAmaNi ko cunA hai| isa prakAra paMDita jI dvArA sampAdita ___paMDita jI ne apane jIvana meM jitanI sAhityika sevA | sAhitya kA samAdara huaa| paMDita jI kI vidvattA se prabhAvita kI aura unakI sevAoM kA jitanA sammAna sAmAjika aura | hokara bhArata ke mahAmahima rASTrapati zrI bI.bI.giri ne san rASTrIya stara para kiyA gayA unakI kSamatA kA koI vyakti ] 1969 meM Adarza zikSaka ke rUpa meM rASTrIya puraskAra se dazAbdiyoM meM dRSTigocara nahIM hotA hai| paMDita jI kI maulika sammAnita kiyA hai| 1973 meM vidvat pariSad ne paMDita jI kI racanAoM meM samyaktvaciMtAmaNi, samyagjJAnacandrikA, samyak sevAoM ke phalasvarUpa sammAnita kara rajata paTTa para prazasti cAritragadyacintAmaNi, jIvandhara campU, varNIgranthamAlA, | pradAna kI hai| isake atirikta pradeza stara para sArvajanika kSatracUr3AlaMkAra, anuvAdita grantha AdipurANa, uttarapurANa, | saMsthAoM-saMgaThanoM tathA sAmAjika akhila bhAratIya stara taka padmapurANa, harivaMzapurANa, snakaraNDakazrAvakAcAra ityAdi pramukha haiN| kI saMsthAoM ne paMDita jI kI sevAoM kA mUlyAMkana kara saMskRta sAhitya kI sevA evaM saMskRta zikSA ke kSetra meM | unheM sammAnita kiyA hai| sa se bhI adhika varSoM se saMlagna, saMskRta ke | apanI aMtima icchA ke anurUpa AcArya zrI vidyAsAgara udbhaTa vidvAn tathA sAhitya-manISI paMDita jI, saMskRta ] jI mahArAja ke (kuNDalapura gajaratha ke samaya) caraNoM meM deha jagat ke vaha daidIpyamAna ratna haiN| jinakI sAhitya sevA ko | tyaagii| 22 / mArca 2006 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phala, sAga kI sahI prAsuka vidhi evaM sAvadhAniyA~ paM. rAjakumAra jaina 1. saMyamI yA vratI kisI bhI vanaspati ko yA to rasa ke | inake bIca meM trasa jIva raha sakate haiN| rUpa meM, sAga ke rUpa meM, zeka (gAr3hA rasa) ke rUpa meM, | 9. kisI bhI phala kA bIja prAsuka nahIM ho pAtA hai, caTanI ke rUpa meM lete haiN| phala ke rUpa meM jaise gRhastha | isalie AhAra meM bIja nikAlakara hI sAmagrI claaeN| lete haiM, vaise nahIM lete| cAhe sabjI, phala, rasa, caTanI Adi kucha bhI ho| 2. phaloM ko jaise nAzapAtI, seva, kelA, aMgUra, AlUbukhArA, | 10. Ayurveda zAstra kA bhI kahanA hai ki agnipakva, jala amarUda ko 50 yA 100 grAma jala (vastu mAtrAnusAra) aura sAga-sabjI adhika jaldI hajama ho jAtI hai evaM meM phaloM ke Tukar3e banAkara kar3hAhI meM DAlakara kaTore vAta, pitta, kapha kA prakopa na hone se zarIra niroga Adi se DhaMkakara 5-10 minaTa ubAlane se bhApa ke dvArA | rahatA hai| aMdara bAhara prAsuka ho jaaeNge| | 11. DrAIphrUTa jaise-kAjU, bAdAma, pistA, mUMgaphalI ke do 3. prAsuka vastu kA sparza, rasa, gaMdha, varNa badalanA caahie| bhAga karake evaM munakkA ko bIja rahita karake deN| evaM laukI kI sabjI jaise mulAyama ho jAe tabhI sahI | 12. kisamisa, munakkA ko jala meM galAne se unake tattva prAsuka mAnI jAtI hai, kyoMki sAdhu adhapakA huA nahIM nikala jAte haiM yA to galAeM nahIM, yadi galAeM to lete haiM, kAraNa ki aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jIva usakA jala avazya claaeN| rahate haiN| 13. ghunA anna jaise-canA, baTarA (maTara), mUMga, ur3ada Adi 4. laukI, paravala, karelA, gilakI, TiMDA Adi kI sAga | tathA barasAta meM phaphUMdI lagI vastu abhakSya hI hotI hai| banAI jAtI hai, jo ubAlane, talane se prAsuka hotI hai| dahI, chAcha ke sAtha do dala vAle mUMga, ur3ada, canA, 5. bIja nikAlakara caTanI banAne se bhI prAsuka ho jAte | arahara Adi jinakA ATA bana jAtA hai, ve dvidala ho haiN| lekina jyAdA bar3e-bar3e Tukar3e nahIM rahanA caahie| jAte haiM, jo abhakSya haiN| dahI, chAcha ke sAtha do dala yadi ubAlakara caTanI bAMTate haiM to Tukar3e bhI prAsuka vAle jinameM tela nikalatA hai| jaise-mUMgaphalI, bAdAma rheNge| jaise- TamATara, kaiMthA, amarUda Adi bIja vAlI | Adi dvidala nahIM hote| saag| 14. namaka bA~Takara jala meM ubAlane se hI sahI prAsuka hotA 6. kharabUjA, papItA, pakA Ama, cIkU, inako chilakA hai| lekina bA~Takara garama kara lene para bhI prAsuka mAna tathA bIja alaga karake zeka (miksI se pheMTakara) lete haiN| sAdhuoM ko donoM taraha kA namaka alagabanA leM, lekina isameM koI Tukar3A nahIM rhe| vaha Tukar3A alaga kaTorI meM dikhaaeN| aprAsuka mAnA jAtA hai| 15. kacce gIle nAriyala ko ghisakara burAdA banane ke bAda 7. nIbU, mausammI ke dAne aprAsuka hote haiM, ataH unheM garma | garma karake bA~Takara caTanI banAne se hI prAsuka hotA hai| na kreN| balki rasa nikAleM vahI prAsuka hai anAra, 16. bhojana sAmagrI ko dUsarI bAra garma karanA, kama pakAnA mausammI, saMtarA, anAnAsa, nAriyala, seva, kakar3I, laukI (kaccA raha jAnA) jyAdA pakAnA (jala jAnA) yaha Adi kA rasa prAsuka ho hI jAtA hai| rasa nikAlate dvipakvAhAra kahalAtA hai| yaha sAdhu ke lene yogya nahIM samaya hAtha ke gharSaNa se prAsuka ho jAtA hai| sabhI rasa hotA hai tathA Ayurveda meM bhI aise bhojana ko viSavardhaka kA~ca ke bartana, zIzI Adi meM rakheM, nahIM to karIba 30 mAnA gayA hai| caukoM meM roTI kaccI rahatI hai to usase miniTa bAda se vikRta (kharAba) hone kI saMbhAvanA peTa meM gaisa banatI hai, dhyAna rkheN| rahatI hai| 17. sabjI vagairaha meM adhika mAtrA meM lAlamirca kA prayoga 8. kaccI mUMgaphalI, canA, makkA, jvAra, maTara Adi jala nahIM kareM, alaga se rakheM kyoMki bhojana meM adhika mirca meM ubAlakara yA seMkakara prAsuka kareM tathA sUkhI mUMgaphalI, hone para sAdhu ko peTa meM jalana ho sakatI hai| ur3ada, mUMga, canA Adi ko sAbuta nahIM banAeM kyoMki | 18. AhAra sAmagrI sUryodaya se do ghar3I pazcAt tathA sUryAsta mArca 2006 jinabhASita / 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se do ghar3I pUrva ke bIca hI dina meM bnaaeN| aMdhere meM yA | dUdha kA ho, to sAdhu ko supAcya rahatA hai|) chA~cha banAte rAtri meM banAne se abhakSya ho jaaegii| samaya usameM ghI nahIM rhe| aisI chA~cha acchI mAnI jAtI 19. jo sAdhu yadi bUrA yA gaDa nahIM lete to unake lie chuhAre kA pAuDara yA caTanI sAmagrI meM milAkara bhI de | gha. ghRta zuddhi- zuddha dahI se nikale makkhana ko tatkAla sakate haiN| agni para rakhakara garma karake ghRta taiyAra karanA caahie| 20. jIre Adi masAle khar3e nahIM DAleM, alaga se piseM, isameM se jalIya aMza pUrNa nikala jAnA caahie| yadi sike hI DAleM sAga meM pahale se DAlane se jala jAte haiM ghI meM jala kA aMza rahA, to caubIsa ghaMTe ke bAda evaM supAcya bhI nahIM hote evaM peTa meM gaisa banAte haiN| amaryAdita ho jAtA hai| makkhana ko tatkAla garma kara AhAra sAmagrI kI zuddhi bhI Avazyaka lenA cAhie, jisase jIvotpatti nahIM hotii| isI prakAra ka. jala zuddhi- 1. kue~ meM jIvAnI DAlane ke lie kar3e malAI ko bhI turaMta garma karake ghI nikAlanA caahie| vAlI bAlTI kA hI prayoga kareM evaM jala jisa kueM kaI loga tIna-cAra dina kI malAI ikaTThI ho jAne para Adi se bharA hai, jIvAnI bhI usI kue~ meM dhIre-dhIre garma karake ghI nikAlate haiM, vaha ghI amaryAdita hI mAnA chodd'eN| kar3e vAlI bAlTI jaba pAnI kI sataha ke karIba jaaegaa| vaha sAdhu ko dene yogya nahIM hai| ghI ghara para hI pahu~ca jAve, taba dhIre se rassI ko jhaTakA deN| tAki banAeM bAjAra kA zodha kA ghI kadApi upayoga na kreN| jalagata jIvoM ko pIr3A na ho| gur3a kI zuddhi- Ajakala caukoM meM bAjAra kA gur3a 2. jaba bhI cauke meM jala chAne, to eka bartana meM jIvAnI chAnakara upayoga meM lAte haiM, vaha azuddha rahatA hai| isalie rakha leM aura jaba jala bharane jAeM to kue~ meM jIvAnI kaI kSetroM meM zuddha gur3a banatA hai| vaha gur3a maMgavAkara chor3a deN| upayoga meM lenA caahie| 3. pAnI chAnane kA channA 36 iMca laMbA aura 24 iMca caur3A zrAvakoM ko sajhAva- bAjAra meM ganne ke rasa kI ho tathA jisameM sUrya kA prakAza na dikha sake aura channA dukAna para prAsuka jala se mazIna dhulavAkara aura gannoM sapheda ho tathA gaMdA evaM phaTA na ho| kA saMzodhana karake jyAdA mAtrA meM rasa nikalavAkara ghara 4. jIvAnI DAlane ke bAda channe ko bAhara sUkhI jagaha meM para hI gur3a banAnA caahie| ganne ke rasa kA gAr3hA sIrA nicor3a deveM, kabhI bAlTI meM na nicor3eM kyoMki bAlTI | banAkara yaha sIrA bhI sIdhA sAmagrI meM milAkara calA meM nicor3ane se jIvAnI ke sAre jIva mara jaaeNge| sakate haiN| yaha sIrA cUMki gAr3hA ho jAtA hai, isalie 5. kue~ kA pAnI (sole kA) plAsTika kI bAlTI meM na harI meM bhI nahIM aaegaa| yaha sIrA jo bUrA nahIM lete haiM rkheN| aura mIThe kA tyAga nahIM hai, ve bhI le sakate haiN| 6. AhAra ke yogya, jala ke sAdhana- kue~ kA, bahatI AhAra hI auSadhi nadI kA, jharane kA, vyavasthita kuNDa/bAvar3I kA, caur3I| 1. AhAra ke bAda jaba sAdhu aMjuli chor3ane ke bAda kullA boriMga jisameM jIvAnI nIce taka paha~ca jAve. chata para kareM to unheM lauMga, haldI, namaka, mAjUphala, zuddha sarasoM varSA kA jala, hauja meM ikaTThA karake canA Adi DAlane kA tela, zuddha maMjana, amRtadhArA, nIbU kA rasa Adi para bhI cauke ke lie upayoga kara sakate haiN| avazya deN| kha. dugdha zuddhi- svaccha bartana meM prAsuka jala se gAya, bhaiMsa | 2. gehUM aura canA kI barAbara mAtrA vAle ATe kI roTI meM ke thanoM ko dhokara, poMchakara dUdha duhanA cAhie aura acchI mAtrA meM ghI milAkara dene se tathA sAdA roTI duhane ke pazcAt channe se chAnakara (plAsTika kI channI cokara sahita dene se svAsthya ke lie lAbhadAyaka hotI se na chaaneN)| use 48 miniTa meM garma kara lenA caahie| anyathA jisa gAya, bhaiMsa kA dUdha rahatA hai, usI ke | 3. eka jaga pAnI meM ajavAina DAlakara ubAlA huA pAnI AkAra ke saMmUrcchana jIva utpanna ho jAte haiN| jaba sAdhu jala lete haiM usakI jagaha calAne se gaisa ke ga. dahI zuddhi- ubale dUdha ko ThaMDA karake bAdAma yA | rogoM meM ArAma milatA hai| nAriyala kI nareTI kA eka choTA Tukar3A dhokara usameM | 4. AhAra ke aMta meM sauMpha, lauMga, ajavAina aura namaka, DAla deM, jisase dahI jama jAtA hai| (yadi dahI gAya ke sauMTha, haldI tathA gur3a kI DalI, nIMbU kA rasa avazya 24/mArca 2006 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ claaeN| sabhI vastue~ mausama, Rtu ke anusAra maryAdita bhI honI cAhie evaM masAle pUrNa rUpa se pise hue hoM / tathA inameM sakare hAtha na lgaaeN| 5. mU~ga kI dAla chilake vAlI hI banAeM tathA dAla kA pAnI bhI ghI milAkara dene se lAbhadAyaka hotA hai / 6. jala ke Age-pIche koI rasa na calAeM tathA nIbU ke sAtha ghI viSavardhaka hotA hai| 7. dUdha ke Age-pIche khaTTe padArtha, dahI, rasa Adi bhI na claaeN| mIThA anAra, 8. vAta zAMti ke dravya- gehU~, mU~ga, ghI, munakkA, pake Ama, A~valA, kaiMtha, harre, gau dUdha, seMdhA namaka / pitta zAMti ke dravya- madhura rasa, cAvala kI khIra, munakkA, A~valA, chuArA, kakar3I, kelA, ghI, dUdha / kapha zAMti ke dravya- canA, gur3a, sauMTha, kAlI mirca, pIpara, sauMTha yukta dUdha | AhAra sAmagrI ke bhakSya, abhakSya kI jAnakArI evaM Avazyaka nirdeza sabhI RtuoM meM eka samAna 48 miniTa - dUdha (binA ubalA), chAcha (bAda meM jala athavA mIThA milAne para), pisA namaka / 6 ghaMTe- pisA namaka (masAlA milAne para), khicar3I, rAyatA, kar3hI, dAla, sabjI / 24 ghaMTe- dUdha (ubalA), dahI (garma dUdha kA), namaka (pisA garma ), mauna vAle pakavAna / ATA (sabhI prakAra kA ), pise masAle- zIta kAla 7 dina, grISmakAla 5 dina, varSA kAla 3 dina bUrA zakkara kA zIta kAla 1 mAha, grISmakAla 15 dina, varSAkAla 7 dina ghI, tela, gur3a- 1 varSa athavA jaba taka svAda na bigar3e gur3a milA huA dahI/ chAcha sarvathA abhakSya hai, mIThA mile dUdha kA jamAyA huA dahI bhI abhakSya hai / rasacalita- svAda badala gayA ho, badabUdAra padArtha tathA phaTA huA dUdha Adi tyAjya hai / ajAna phala- jisako hama pahacAnate nahIM haiM, aise phala, patte AdiM saMyamI ke lie yogya nahIM haiM / atituccha phala- jisameM bIja nahIM par3e hoM, aise bilkula kacce choTe-choTe phala bhI lene yogya nahIM haiN| abhakSya ke bheda- trasa hiMsAkAraka, bahusthAvara hiMsAkAraka, pramAda kAraka, aniSTa aura anupasevya dUdha abhakSya (azuddha )- prasUti ke bAda bhaiMsa kA dUdha 15 dina, gAya kA dUdha 10 dina, bakarI kA dUdha 8 dina taka abhakSya hai| nirdeza 1. 7. 12 ghaMTe- chAcha (vilaute samaya jala DAlane para ), roTI, pUr3I, halavA, bar3A, kacaur3I 2. jala ko tIna bartanoM meM tIna jagaha rakhanA cAhie, jisakI garmAhaTa meM thor3A-thor3A aMtara ho, jisase zrAvaka sAdhu kI anukUlatA ke anusAra de skeN| AhAradAna yadi dUsare ke cauke meM deveM, to apanI AhAra sAmagrI hAtha meM avazya le jaaeN| cakkI se jaba bhI pIseM yA pisavAeM to vaha sApha honA cAhie, kyoMki usameM koI jIva-jaMtu bhI ho sakate haiM tathA usameM amaryAdita ATA bhI lagA rahatA hai| ataH zIta, grISma, varSA Rtu meM kramazaH 7, 5, 3 dina meM cakkI avazya sApha kreN| hAtha meM koI AhAra sAmagrI lagI ho to una hAthoM se AhAra sAmagrI na deM | 6. harI kyA hai?- jo phala, sAga Adi vanaspati jo abhI gIlI hai, harI kahalAtI hai tathA dhUpa meM pUrNataH sUkha jAne para harI nahIM rahatI / jaise- sauMTha, haldI Adi / 3. 4. 5. kamaNDalu meM jala 24 ghaMTe kI maryAdA (ubalA huA ) vAlA hI bhareM, ThaMDA yA kama maryAdA vAlA nhiiN| atithi saMvibhAga vrata vaiyAvRtya ke samAna phaladAyI hai| par3agAhana ke lie dvAra para pratIkSA karane se hI saMpUrNa AhAra kA phala milatA hai| sAdhu nahIM Ane para saMkleza nahIM karanA cAhie / niraMtarAya AhAra hoM, aisI bhAvanA bhAnI caahie| 8. parivAra meM sUtaka - pAtaka hone para tathA zavadAha meM sammilita hone para bhI AhAradAna nahIM deM / 9. AhAra dete samaya koI bhI mRtyu sambandhI bAteM, pIpa camar3A Adi asabhya zabda bolane se aMtarAya ho sakatA hai / noTa isa prAkavidhi kA upayoga Apa svayaM kareM evaM dUsare logoM ko batAkara krvaaeN| isa lekha kI tabhI pUrNa sArthakatA ho sakatI hai| azuddhiyoM para dhyAna na deN| kamiyoM ko sUcita kreN| jisase aura sudhAra kiyA jA ske| kSetrIya adhikArI, da.pa.sA. kSetrIya grAmINa baiMka zAkhA devarI (sAgara) ma.pra. mArca 2006 jinabhASita / 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga evaM prAkRtika cikitsA DaoN. vaMdanA jaina svAsthya pratyeka manuSya kA janmasiddha adhikAra hai, aura | aura dUsarI kA nirmANa honA isI cakra meM rogI pha~sa jAtA hai| niroga rahanA mAnava zarIra kI svAbhAvika sthiti hai| vyakti koI nahIM cAhatA kA zarIra niroga hone ke sAtha usakA mana, mastiSka aura . . bAra bAra bImAra honaa| AtmA bhI svastha aura unnata ho tabhI to saMpUrNa svAsthya kI aspatAloM ke cakkara kaattnaa| avasthA hotI hai| prAkRtika jIvana ke niyamoM ke anusAra . ghaMToM lAina meM lgnaa| rahana-sahana, khAna-pAna tathA dinacaryA rakhane se vyakti svayaM . zArIrika va mAnasika parezAniyoM se grasta rhnaa| hI svAbhAvika rUpa se pUrNa svastha rahatA hai tathA prakRti ke hara vyakti cAhatA hai niyamoM ke viruddha hone para hI sabhI prakAra ke roga, kaSTa tathA . nitya svastha rhnaa| samasyAeM utpanna hotI haiN| . iMjekzana, oNparezana Adi se bcnaa| ___ yoga evaM prAkRtika cikitsA prAcIna paddhatiyAM haiM, jinake * eMTIbAyoTika jaisI jaharIlI davAoM se bcnaa| saMdarbha prAcIna graMthoM meM milate haiN| Aja svAsthya saMrakSaNa evaM . paisA aura samaya kI barbAdI se bcnaa| vizeSakara manodaihika vikAroM ke nivAraNa meM inakI upayogitA yoga va prAkRtika cikitsA meM hai ko dekhakara vizva stara para logoM meM ina cikitsA paddhatiyoM . roga ko jar3a se miTAne kA upcaar| ke prati ruci aura jijJAsA bar3hI hai| bar3e-bar3e cikitsA . roga pratibaMdhana kA upcaar| anusaMdhAna saMsthAoM meM kAryarata vaijJAnika evaM cikitsaka . svAvalaMbana aura ahiMsA kA vivek| bhI inakI upayogitA ko bhalI-bhAMti samajhakara apane . rogI ko svayaM yogI va cikitsaka banane ke saMskAra , anusaMdhAnoM dvArA unakI upayogitA ko prabhAvita karane meM lage hue haiN| yoga va prAkRtika cikitsA vaha paddhati hai, jo varSoM se ____ janasAdhAraNa meM bhI inake prati ruci bar3hI hai aura loga | calI AI hai aura Aja bhI jisakA niraMtara vikAsa jArI hai, yoga evaM prAkRtika cikitsA ko apane jIvana meM apanAne jo eka ati vaijJAnika praNAlI hai aura jisameM nidAna DaoNkTara kI bAta gaMbhIratA se socane lage haiM, kyoMki yoga evaM prAkatika davAIyA~ aura aspatAla pradhAna nA hokara marIja yA kaSTa cikitsA praNAlI apane Apa meM prakRti kA vijJAna hai| isa pIr3ita vyakti pradhAna hotA hai tathA usakA kaSTa jar3a se dUra vijJAna meM prakRti ke niyamoM dvArA asvastha vyakti svastha ho | karane kA prayAsa kiyA jAtA hai| isameM roga ke vAstavika sakatA hai aura svastha raha sakatA hai| kAraNa kI khoja kI jAtI hai aura kaSTa ko dUra karane ke ____ Aja jyAdAtara loga iMjekzanoM aura jaharIlI davAoM ke | lie sabase sarala, sabase prAkRtika tathA sarvAdhika vRddhi zikAra haiM evaM isake AdI ho gae haiN| inameM turaMta ThIka hone | saMgata upAya kie jAte haiN| yaha sirpha eka cikitsA paddhati kA camatkAra dikhatA hai, ataH sAmAnya loga isa ora AkarSita | hI nahIM varan eka saMpUrNa jIvanadarzana hai va svastha jIvana jIne hote haiM, kintu aba inake pArzva prabhAva sAmane Ane se isa | kI kalA hai| camatkAra kI asaliyata sAmane Ane lagI hai| ina jaharIlI yoga vijJAna vibhAga davAoM se bImArI dabA dI jAtI hai| eka bImArI kA dabanA DaoN. harIsiMha gaura vi.vi.,sAgara (ma. pra.) * krodha aneka pApoM kA janaka hai; usakA parityAga karake jIvadayA meM pravRtta honA caahie| Anger sires several sins. It must be renounced and kindness towards all the living beings adopted. mArane kA vicAra, IrSyA aura DAha Adi azubha manoyoga haiN| The thought of killing, jealousy and malice are the inauspicious mental activities. 'vIradezanA' se sAbhAra 26/mArca 2006 jinabhASita - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhakathA vyasana kI Aga : saba karade rAkha bahuta samaya pahale kI bAta hai, jambUdvIpa ke bharatakSetra meM | haridAsa ne apane ghara se rAjamahala taka eka gupta suraMga sadRtu nAma kA eka nagara thaa| usa nagara meM bhAvana nAma kA | bnaaii| usa suraMga se jAkara vaha pratidina apanI icchAnusAra eka baniyA rahatA thaa| haridAsa usakA ikalautA putra thaa| | dhana curAkara lAne lagA aura vyasanoM meM ga~vAne lgaa| bhAvana ke pAsa atula dhana-sampatti thI kintu phira bhii| kucha samaya bAda vaNika bhAvana dhana kamAkara apane ghara use videza jAkara aura adhika dhana kamAne kI lAlasA lauttaa| haridAsa usa samaya apane ghara meM nahIM thaa| bhAvana ne thii| usakI patnI use videza jAne ko manA karatI thI para apanI patnI ke kuzala-kSema pUchakara jAnanA cAhA ki beTA bhAvana apanI lAlasA nahIM roka pA rahA thaa| apanI cAra | haridAsa kahA~ hai? karor3a sone kI mudrAe~ putra haridAsa ko dharohara ke rUpa meM mA~ apane beTe kI burI AdatoM/vyasanoM se bahuta duHkhI samhalAte hue use juA-madirA Adi vyasanoM se dUra rahane | thii| usane pati se beTe ke vyasanoM va khoTe AcaraNa ke bAre meM kA upadeza dekara vaha aura adhika dhana kamAne ke lie batAte hue kahA ki vaha isa suraMgamArga se rAjamahala meM corI videza calA gyaa| karane gayA hai| bhAvana krodha va duHkha ke kAraNa uttejanA se bhara haridAsa kaccI umra kA thaa| abhI usameM heya-upAdeya, | utthaa| putra ke aniSTa kI AzaMkA se ghabarAkara vaha svayaM ucita-anucita, lAbha-hAni kA nirNaya karane kI kSamatA | usa suraMga se use DhUMDhane cala pdd'aa| vikasita nahIM huI thii| samucita dekha-rekha, samyak roka- | haridAsa rAjamahala se corI kara dhana lekara lauTa rahA thaa| Toka, anuzAsana va aMkuza na hone se tathA itanI adhika | suraMga meM aMdherA thaa| sAmane eka manuSya-AkRti ko dekhakara dhana-rAzi mila jAne se vaha kizora vyasanoM kI ora unmukha haridAsa ne socA ki vaha jarUra koI bhediyA hai jise isa ho gyaa| suraMga-mArga kA patA laga gayA hai| yaha bheda khola degA to maiM dhIre-dhIre haridAsa ne jue kI lata aura madirA-pAna meM | mArA jaauuNgaa| apanI mauta se bhayabhIta haridAsa ne binA AgAapanA sArA dhana ga~vA diyaa| pAsa kA dhana cuka gayA to | pIchA soce, binA dekhe-bhAle usa manuSya-AkRti ko talavAra haridAsa karjA lene lgaa| kucha hI dinoM meM usa para kAphI | se mauta ke ghATa utAra diyaa| AkRti ke spandana rahita ho karjA car3ha gyaa| lenadAra parezAna karane lge| haridAsa ko | | jAne para jaba haridAsa ne prakAza karake dekhA to vaha cauMka dhanaprApti kA koI rAstA nahIM sUjha rahA thaa| uThA, usane pahacAnA-are! ye to mere pitA the| para ye yahA~ __ jaisA AcAra-vaisA vicAra, jaisI kriyA-vaisA vyvhaar| kaise A gaye? suraMga se bAhara Akara usane mA~ se pUchA to vyasanoM meM DabA haA vyakti dhana pAne ke lie mehanata meM karanA caahtaa| vaha dhana kamAne kI koziza | khojane gaye the| nahIM krtaa| vaha to binA prayAsa, anAyAsa hI dhana pAnA | pitA kA hatyArA haridAsa daNDa ke bhaya se ghara se bhAga cAhatA hai| isalie vyasanoM meM rata vyakti corI-DAkA, dhokhA- nikalA aura jaMgaloM meM chipatA rahA, jahA~ hiMsaka pazuoM kA phareba Adi kuTevoM meM hI ulajhatA-pha~satA jAtA hai| aMkuza | Dara, bhUkha-pyAsa Adi ke asahya duHkhoM se vaha parezAna ho ke abhAva meM eka avaguNa nita naye avaguNoM ko janma detA hai| gyaa| anta meM duHkha aura glAni se pIr3ita ho jaMgala meM hI haridAsa ke sAtha bhI aisA hI huaa| vyasanoM ke kIcaDa | mara gyaa| meM pha~sa jAne se usakA hara kadama, hara AcaraNa use aura oha! vyasanoM kI Aga samaya kI havA se bar3hatI jAtI naye-naye vyasanoM ke gahare daladala meM pha~sAtA jA rahA thaa| hai| yaha Aga dhana-sampatti, mAna-maryAdA, jJAna-dhyAna, santoSaapanA karz2a cukAne va kharca calAne ke lie usane corI kA | dhairya, prema-vizvAsa saba kucha lIla jAtI hai| ina vyasanoM kI mArga cunaa| usane rAjamahala meM corI karane kI yojanA bnaaii|| Aga meM kucha bhI zeSa nahIM rahatA, bacatA hai to sirpha duHkha, sahI hai, jahA~ athAha dhana-sampatti ho vahA~ corI karanA AsAna | apamAna, kleza aura pIr3A-pazcAtApa-glAni rUpI raakh| bhI hai aura lAbhadAyaka bhii| sAgara meM se sau-pacAsa ghar3e vyasanoM se prAraMbha meM kSaNika bhautika sukha milatA hai kintu pAnI nikAla liye jAeM to sAgara para isakA kyA prabhAva | unakA anta kitanA bhayAvaha aura duHkhada hotA hai| par3egA? 'purANakathA maMjarI' se sAbhAra majadarA nahA karanA cAhatA mArca 2006 jinabhASita /27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA : paM. basantakumAra jI zAstrI zivAr3a | batalAyA gayA hai ki gaNadhara evaM zrutakevalI Adi ke dvArA jijJAsA : saMyama dhAraNa karane kI yogyatA ATha varSa | kahe huye granthoM ko svAdhyAya ke yogya kAla meM hI par3hanA kI Ayu meM hotI hai, ye ATha varSa janma se mAnane cAhiye yA | caahiye| parantu ArAdhanA grantha, mRtyu ke sAdhanoM ko sUcita garbha se ? karane vAle grantha paMcasaMgraha, pratyAkhyAna tathA stuti ke grantha, samAdhAna : manuSyoM meM garbha se nikalane ke ATha varSa chaha Avazyaka ko kahane vAle grantha Adi jitane anya grantha uparAnta saMyama dhAraNa kI yogyatA banatI hai| zrI vIrasena | haiM, ve sabhI kAloM meM par3hane ke yogya haiN| svAmI ne dhavalA pu. 10 pR. 278 para isa sambandha meM isa uparyukta pramANa ke anusAra vartamAna meM bhI dekhA jAtA hai prakAra kahA hai- gabbhAdo............ nnuvvttiido| artha-garbha se | ki munisaMghoM meM aSTamI, caturdazI Adi svAdhyAya ke ayogya nikalane ke prathama samaya se lekara ATha varSa bIta jAne para | kAloM meM, siddhAnta granthoM kI (zrI kaSAyapAhuDa, zrI SaTkhaNDAgama saMyama grahaNa ke yogya hotA hai; isake pahale saMyama grahaNa ke | evaM inakI dhavalA, jayadhavalA evaM mahAdhavalA TIkAoM kI) yogya nahIM hotA hai, yaha isakA bhAvArtha hai| garbha meM Ane ke | vAcanA nahIM kI jAtI hai, jabaki dazalakSaNa parva meM aSTamI prathama samaya se lekara ATha varSoM ke bItane para saMyama grahaNa | aura caturdazI ke dina bhI tattvArthasUtra kI vAcanA pratyeka ke yogya hotA hai, aisA kitane hI AcArya kahate haiM, kintu | sthAna para hotI hai| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki siddhAnta yaha ghaTita nahIM hotA hai, kyoMki aisA mAnane para yoniniSkramaNa | granthoM kA svAdhyAya to svAdhyAya ke yogya kAloM meM hI karanA rUpa janma se, yaha sUtra-vacana (isI pustaka ke sUtra naM. 72. yogya hai| zeSa granthoM kA svAdhyAya kabhI bhI kiyA jA sakatA 59) nahIM bana sktaa| yadi garbha meM Ane ke prathama samaya se hai| yahA~ yaha bhI jAnane yogya hai ki uparyukta siddhAnta granthoM lekara ATha varSa grahaNa kiye jAte haiM to "garbhapatana rUpa janma | kA paThana-pAThana gRhasthoM ko nahIM karanA caahiye| se ATha varSa kA huA" aisA sUtrakAra kahate haiM, kintu unhoMne | jijJAsA :kyA kSAyika samyaktva prApti ke liye uttama aisA nahIM kahA hai| isIliye sAta mAsa adhika ATha varSa | saMhanana honA Avazyaka hai ? kA hone para saMyama ko prApta karatA hai, yahI artha grahaNa karanA samAdhAna : uparyukta viSaya meM 'saMtakammapajjiyA' grantha cAhiye, kyoMki anyathA sUtra meM 'sarvalaghu' pada kA nirdeza | meM spaSTa ullekha milatA hai ki vajravRSabhanArAca prathama saMhanana ghaTita nahIM hotA hai| ke alAvA anya pA~ca saMhananoM ke udaya sahita jIvoM ke uparyukta pramANa ke anusAra saMyama grahaNa karane kI sabase | darzanamoha ko kSapaNA karane kI zakti nahIM hai| 'saMtakammakama Ayu janma se ATha varSa bIta jAne para mAnanI caahiye| pajjiyA' pRSTha 79 para isa prakAra kahA hai, "puNovi aMtima jijJAsA : dhavalA pustaka 9/257 para kahA hai ki paMcasaMha'NANi asaMkheja guNANi / kudo? duviha saMjamaguNaseDhi aSTamI, caturdazI aura parva ke dinoM meM zAstra svAdhyAya karanA -sIsasaeNabbhahiMyamaNaMtANubaMdhi visaMyojayaNa guNaseDhisIsayA yogya nahIM hai| isakI kyA apekSA lagAnI cAhiye? -Nitti tiNNivi egaTuM kAUNa NAmakammasaMbaMdhINaM aTThAvIseNa samAdhAna : svAdhyAya ke ayogya dravya, kSetra evaM kAla | vA tIseNa vA bhajidametaM hodi tti| kima; daMsaNamohakkhavaNa ke Upara dhavalA pustaka 9 pRSTha 255 se 257 taka acchI | guNaseDhINa gheppade? Na, taM khavaNa (takkhavaNaM) sattI edesi taraha prakAza DAlA gayA hai| vahA~ ayogya kAla kA varNana saMha'NANaM udayasahidajIvA-NaM Natthi tti abhippayAdo" artha karate hue aSTamI, caturdazI tathA nandIzvara parva ke divasoM aura bhI antima pA~ca saMhanana asaMkhyAta gane haiN| do prakAra ke Adi meM adhyayana karane ke liye manA kiyA gayA hai| aisI | saMyama guNazreNi zIrSa aura unameM guNita anantAnubaMdhI hI carcA mUlAcAra ke paMcAcArAdhikAra meM gAthA naM. 80 se 82 | visaMyojana guNa zreNIzIrSa ina tInoM ko ekatra karake nAmakarma taka tathA mUlAcArapradIpa meM chaThe adhikAra ke 32 se 37 | | sambandhI aTThAIsa athavA tIsa prakRtika sthAna se bhAga dene zloka taka bhI paDhane ko milate haiN| ina gAthA va zlokoM meM para hotA hai| darzanamohakSapaka guNazreNi kA grahaNa kyoM nahIM kiyaa| ina saMhananoM ke udaya sahita jIvoM ke darzanamoha ko 28/mArca 2006 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapaNa karane kI zakti nahIM hai| isa abhiprAya se usakA grahaNa nahIM kiyaa| jijJAsA : sammUrcchana manuSya kahA~-kahA~ utpanna hote haiM? samAdhAna: manuSya do prakAra ke hote haiM- 1. garbhaja 2. smmuurcchn| inameM garbhaja manuSya to paryAptaka hI hote haiM tathA sammUrcchana manuSya labdhyaparyAptaka hI hote haiM arthAt inakI eka bhI paryApti pUrI nahIM hotI hai| inakI Ayu zvAsocchvAsa ke 18veM bhAga pramANa arthAt lagabhaga 7 sekeNDa hotI hai| inake audArika zarIra kI avagAhanA ghanAGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai, jisa kAraNa ye A~kha ke dvArA dikhAI nahIM dete haiN| ye sabhI manuSya paMcendriya sainI hI hote haiN| inakI utpatti ke sthAna ke sambandha meM bhagavatI ArAdhanA gAthA 78182 meM isa prakAra kahA hai karmabhUmiSu cakrAstrahalabhRddhari bhUbhUjAm / skandhAbArasamUheSu prasravoccAra bhUmiSu // zukra siMghANaka zleSmaka rNadantamaleSu ca / atyantAzucidezeSu sadyaH sammUrcchanena ya // bhUtvAGmulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrazarIrakAH / Azu nazyantyaparyAptAstesyuH sammUrcchanA narAH // artha-karmabhUmi meM cakravartI, balabhadra vagairaha bar3e rAjAoM sainya meM malamUtroM kA jahA~ kSepaNa karate haiM, aise sthAnoM para vIrya, nAka kA mala, kapha, kAna aura dA~toM kA mala aura atyanta apavitra pradeza inameM to tatkAla utpanna hote haiM / jinakA zarIra aMgula ke asaMkhyAta bhAga mAtra rahatA hai aura jo janma lene ke bAda zIghra naSTa hote haiM aura jo labdhyaparyAptaka hote haiM unako sammUrcchana manuSya kahate haiM / gommaTasAra jIvakANDa gAthA 93 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- " sammUrcchana manuSya strI kI yoni, kAMkha, stanoM ke mUla meM tathA cakravartI kI paTarAnI ke sivAya mUtra, viSTA Adi azuci sthAnoM meM utpanna hote haiN|" sammUrcchana manuSya kevala AryakhaNDa meM hI pAye jAte haiM / bharata kSetra ke mleccha khaNDoM meM tathA bhogabhUmiyA~ meM nahIM pAye jAte jaisA ki kArtikeyAnuprekSA gAthA 133 meM kahA hai-saMmucchiyA maNussA ajjava-khaMDesu hoMti NiyameNa // artha-sammUrcchana manuSya niyama se AryakhaNDoM meM hI hote haiN| zlokavArtika bhAga - 5, pRSTha - 355 para tattvArthasUtra 3/ 31 kI TIkA meM paM. mANikacandra jI kaundeya ne likhA hai ki vijayArdha parvatoM para bhI labdhyaparyAptaka manuSya nahIM pAye jAte haiN| isa prakAra sammUrcchana manuSya kahA~-kahA~ pAye jAte haiM, isakA ullekha kiyA gyaa| praznakartA: sau. smitA doSI, bArAmatI jijJAsA : mAna kaSAya ke ATha bheda to zAstroM meM ATha mada ke nAma se milate haiM to kyA anya kaSAyoM ke bheda kA ullekha bhI zAstroM meM hai ? samAdhAna: cAroM kaSAyoM meM se mAna kaSAya ke ATha bheda to jagat prasiddha haiM hii| anya kaSAyoM meM mAyA aura lobha kaSAya ke bheda to zAstroM meM kahe gaye haiM, parantu krodha kaSAya ke bheda mere dekhane meM nahIM aaye| krodha kaSAya ke to rAjavArtika adhyAya 8/9 kI TIkA meM anantAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa evaM saMjvalana isa prakAra sAmAnya se cAra rUpa hI prApta hote haiM, jinake udAharaNa parvata rekhA, sadRza, pRthvI rekhA sadRza, bAlU rekhA sadRza tathA jala rekhA sadRza kahe gaye haiN| mAyA evaM lobha kaSAya ke bheda zAstroM meM isa prakAra kahe haiM- bhagavatI ArAdhanA gAthA naM. 90 meM mAyA kaSAya ke pA~ca bheda kahe gaye haiM, jo isa prakAra haiM 1. dhana Adi kI abhilASA utpanna hone para kisI ko phaMsAne kI caturatA rUpa mAyA kA nAma nikRti hai / 2. acche pariNAma ko r3hakakara dharma ke nimitta se corI Adi doSoM meM pravRtti karane ko upAdhi nAmaka mAyA kahate haiN| 3. dhana ke viSaya meM jhUTha bolanA, kisI kI dharohara kA kucha bhAga haraNa kara lenA, dUSaNa lagAnA athavA khuzAmada karanA sAtiprayoga mAyA hai| 4. hInAdhika kImata kI sadRza vastueM Apasa meM milAnA, mApa-taula ke bAMTa kama-bar3ha rakhanA, milAvaTa karake mAla becanA yaha praNidhi nAmaka mAyA hai| 5. AlocanA karate samaya apane doSa chipAnA pratikuMcana nAmaka mAyA hai| lobhakaSAya ke rAjavArtika adhyAya 9 ke chaThe sUtra meM cAra bheda kahe gaye haiM, jo isa prakAra hai- 1. jIvana lobha 2. Arogyalobha 3. indriyalobha 4. upabhoga lobha / inakI paribhASA spaSTa hai| ye cAroM bheda bhI pratyeka sva-para vizeSa ke bheda se do-do prakAra ke hote haiN| 1/205, prophesara kAlonI AgarA - 28002 mArca 2006 jinabhASita / 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra paramapUjya muni zrI 108 pramANasAgara jI ke / yoga kA prazikSaNa kSetra meM sthita gurukula ke baccoM ko pradAna kolakAtA Agamana para abhUtapUrva dharma prabhAvanA kiyA gyaa| isa zivira meM gurukula ke adhiSThAtA evaM kSetra kolakAtA kAkur3agAchI kSetra meM navanirmita maMdira jI ke | pramukha bra. vinoda bhaiyyA kA sAnnidhya prApta huaa| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke avasara para kolakAtA elorA gurukula meM pa. pU. AryanaMdI mahArAja zrI digambara jaina samAja ke nivedana para paramapUjya AcArya zrI kI puNyatithi sampanna 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke yuvA ziSya prakharavaktA muni | ___elorA ke pArzvanAtha brahmacaryAzrama gurukula meM 7 pharavarI zrI 108 pramANa sAgara jI mahArAja ke Agamana se yahA~ abhUtapUrva | ko tIrtharakSA ziromaNi AcArya parama pUjya AryanaMdI mahArAja dharmaprabhAvanA ho rahI hai| kI 6 vIM puNyatithi bar3I dhUmadhAma se manAI gii| AryanaMdI vigata dinoM pUjya muni zrI pramANasAgara jI mahArAja kA mahArAja ne hI isa gurukula kI nIMva DAlI thI aura aba yaha pravAsa belagachiyA upavana maMdira jI meM huaa| vahA~ zyAmabAjAra | gurukula niraMtara phalaphUla rahA hai| sthita dezabandhu pArka meM pUjya muni zrI ke sArvajanika pravacanoM pradIpa kumAra se jaina jainetara samAja ne dharma lAbha prApta kiyaa| anekAnta jJAna maMdira bInA kA 14 vA~ vArSikotsava sampanna ___belagachiyA upavana maMdira jI se vihAra kara hAvar3A | bInA, 20 pharavarI 1992 ko sthApita anekAnta jJAna Dabasana roDa meM pUjya muni zrI kA pravAsa lagabhaga eka mahIne | maMdira zodha saMsthAna bInA ne apanI saphalatama yAtrA ke 14 rhaa| inake yahA~ pravAsa ke avasara para jitanI dharma prabhAvanA | varSa pUrNa kara 15 veM varSa meM praveza kiyaa| isa punIta avasara huI Aja taka nahIM dekhI gii| bacce, yuvA, AbAlavRddha strI- | para zruta mahotsava kA kAryakrama eka AdhyAtmika vAtAvaraNa puruSoM ne pUjya mahArAja jI ke pravacanoM kA lAbha utthaayaa| meM zratArAdhanA ke rUpa meM sampanna huaa| pUjya pramANasAgara jI mahArAja jaba AhAracaryA ke liye bAhara sacina jaina jAte to saikar3oM nara-nArI abhUtapUrva caryA ko dekhakara pro. DaoN. bhAgacandra jaina rASTrapati puraskAra se sammAnita natamastaka ho jAte the| yahA~ to jaina-ajaina kA bheda hI miTa gyaa| sthAnIya galamohara pArka ke vizAla prAMgaNa meM Ayojita pro. bhAgacandra jaina pUrva vibhAgAdhyakSa, pAli-prAkRta vibhAga, nAgapura vizvavidyAlaya ko pAli-prAkRta sAhitya meM viziSTa nava divasIya pravacana zrRMkhalA meM saikar3oM jainetara zraddhAlu pratidina yogadAna ke liye dinAMka 6 disambara 05 ko rASTrapati bhavana mahArAja jI ke pravacanoM meM Ate dekhe gye| meM mahAmahima rASTrapati ke karakamaloM se rASTrapati evArDa se vigata 9 pharavarI ko pUjya muni zrI pramANasAgara jI sammAnita kiyA gayA hai| hAvar3A Dabasana roDa se vihAra kara baMgavAsI maMdira jI ke ___ lagabhaga 67 varSIya pro. jaina kA janma bamhaurI chatarapura darzana karate hue kolakAtA kI hRdayasthalI bar3A bAjAra meM (ma.pra.) meM huaa| Apane saMskRta sAhitya meM AcArya, prAkRta virAjamAna haiN| sthAnIya zrI digambara jaina bar3A maMdira jI meM evaM jainazAstra meM zAstrAcArya, saMskRta, pAlI evaM prAcIna bhAratIya pUjya muni zrI kA maMgala pravacana pratidina prAtaH 8:15 baje se Ayojita hai| prAtaH 7 baje se dhArmika zikSaNa zivira prArambha itihAsa saMskRti evaM purAtattva meM ema.e., pAlI evaM prAkRta meM pIeca.DI, hindI,pAlI evaM prAkRta tathA saMskRta meM DI. hotA hai| jisameM lagabhaga do sau bhAI-bahina bhAga lekara dharma liT. kI upAdhiyAM prApta kii| Apane adhyApana kArya ke lAbha prApta kara rahe haiN| aMtarAla meM lagabhaga 30 varSoM taka nAgapura, jayapura, vArANasI ajIta pATanI Adi vibhinna vizvavidyAlayoM meM prophesara evaM vibhAgAdhyakSa yoga prazikSaNa zivira sampanna evaM saMsthAnoM meM lagabhaga 5 varSoM taka nidezaka ke rUpa meM kArya sammedagiri atizaya kSetra gosalapura (jabalapura) meM | kiyaa| dinAMka 5 pharavarI se 10 pharavarI 2006 taka chatarapura se sunIla jaina padhAre madhyapradeza yogakiMga DaoN. phUlacandra jI yogIrAja dvArA | 30/mArca 2006 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI prazAntasAgara jI kRta grantha kA vimocana | saMcAlita 'bhujabalI zrAvikAzrama' mAtuzrI ratnammA haigar3e kI 15 pharavarI ko bInA meM ho rahe paMcakalyANaka mahotsava | udAratA kA eka preraka smAraka kahA jA sakatA hai| meM jJAnakalyANaka ke pAvana divasa para saMta ziromaNi AcArya | mahAmastakAbhiSeka ke liye zravaNabelagolA jAne ke pUrva usI zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke ziSya muni zrI prazAntasAgara | zrAvikA zrama kI vyavasthA dekhane ve dharmasthala se kArakala ke jI mahArAja kRta jinasarasvatI grantha kA vimocana huaa| isa | mArga para calI thIM, para honI kI aTala ne unakI isa choTI grantha meM 56 adhyAya haiM, jo cAra anuyogoM meM vibhakta haiN| | sI yAtrA ko 'mahAyAtrA' meM badala diyaa| praznottara zailI ke isa grantha kI sabhI ne bhUribhUri prazaMsA kii| ratnammA jI apane pIche eka suputrI tathA cAra suputroM kA grantha kA vimocana paMcakalyANaka meM bane bhagavAna ke mAtA- 1 bharA-parA parivAra choDa gaI haiM paranta vAstavikatA yaha hai ki pitA evaM saudharma indra dineza cakravartI evaM DaoN. RSabha barayA | unake jAne se lAkhoM logoM ne mAtR-viyoga kI vedanA kA ne kiyaa| anubhava kiyA hai| lekhaka : pU. muni zrI prazAnta sAgara jI mahArAja haigaDe parivAra ke zoka meM sahabhAgI hone ke liye cAroM nirdezana : pU. muni zrI nirvega sAgara jI mahArAja ora se unake paricitoM, zubhaciMtakoM aura bhaktoM kA tA~tA saMpAdana : bra. bharata, slImanAbAda lagA hai| hara koI zoka se saMtapta hai, phira bhI dUsaroM ko prakAzaka : dharmodaya sAhitya prakAzana, slImanAbAda / | saMvedanA dene meM saMlagna dikhAI de rahA hai| AnaMda jaina nIraja jaina ratnammA haigar3e kA cira viyoga zikSAvid pannAlAla jI gaMgavAla kA satkAra 21 janavarI 2006 kI zAma ko elorA (auraMgAbAda) sthita zrI gaharA aMdherA kucha jaldI chA gayA, pArzvanAtha digambara jaina brahmacaryAzrama dharmasthala ke dharmAdhikArI rAjarSi DaoN. vIrendra haigar3e kI mAtA jI mAtuzrI gurukula ke mahAmaMtrI, jyeSTha sAmAjika ratnammA haigar3e ke Akasmika viyoga kAryakartA zrImAn pannAlAla jI gaMgavAla ko zrI ciMtAmaNi digambara jaina atizaya kA samAcAra jisane jahA~ sunA vahIM kSetra kacanera (auraMgAbAda) dvArA vArSika zoka meM DUba gyaa| yAtrA mahotsava ke upalakSya meM samAja ratnammA jI kI vAtsalya aura mamatA bharI chavi sahasA ke dIpastaMbha sammAnapatra pradAna kara gauravAnvita kiyA gyaa| A~khoM meM chA gaI aura inake vichoha kI pIr3A hara A~kha se gurukula zikSA praNAlI ke praNetA paramapUjya AcArya zrI Tapaka pdd'ii| kSaNa bhara meM samAcAra sarvatra phaila gayA ki sar3aka samaMtabhadra mahArAja ke AdezAnusAra tIrtharakSA ziromaNi paramapUjya durghaTanA ne ratnammA jI ko hama se sadA ke liye chIna liyA 108 AcArya zrI AryanaMdI mahArAja dvArA vizvavikhyAta prAcIna gaphAoM ke kAraNa jise paryaTanasthala kA mahattva prApta aise jana-kalyANa aura sAdhu-saMtoM kI sevA 78 varSIya ratnammA elorA grAma meM san 1962 meM zrI pArzvanAtha digambara jaina jI ke jIvana kA vrata bana cukA thaa| unakI preraNA se karnATaka brahmacaryAzrama gurukula kI sthApanA kI aura AcArya samaMtabhadra meM aneka janasevI saMsthAoM kI sthApanA huI thii| kucha saMsthAe~ jI aura AryanaMdI jI ne isa gurukula saMsthA ke sUtra zrI to unakI sahAyatA se hI cala rahI thiiN| karnATaka kI janatA pannAlAla jI gaMgavAla ke hAtha sauMpe aura taba se aba taka 42 ne "dAnaciMtAmaNi attimavve prazasti" samarpita karake unakI varSa zrI gaMgavAla saMsthA ke mahAmaMtrI pada para kAryarata haiN| paropakArI pravRtti ko rekhAMkita kiyA thaa| AThoM yAma para - zrI pannAlAlajI gaMgavAla ne apanI yuvAvasthA meM haidarAbAda hita kI kAmanA meM DUbI rahane vAlI una jaisI mamatAmayI mukti saMgrAma meM apanA sakriya yogadAna diyaa| jisake mahilA karnATaka meM Aja dUsarI dikhAI nahIM detii| phalasvarUpa bhAratasarakAra kI ora se svAtaMtrya sainika ke dharmasthala meM bhagavAna bAhubalI kI 39 phuTa uttuMga vizAla | rUpa meM ApakA gaurava kiyA gyaa| svAtaMtrya pUrva kAla meM mUrti ratnammA jI kI aTala bhakti aura aDiga saMkalpa zakti Apane hindI ema.e. kI padavI saMpAdana kii| Apa isa saMsthA kA jIvanta pratIka banakara pratiSThita huI thii| kArakala meM mArca 2006 jinabhASita / 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM mahAmaMtrI pada para kAryarata rahate Apane saMsthA kA saMcAlana 23 janavarI, 2006 ko prAtaH 9 baje svajanoM evaM snehIjanoM ke sucArU rUpa se nirvedha ho, isaliye dUradRSTi rakhakara yuvA bIca sampanna huaa| kAryakartAoM kI samarpita naI pIr3hI taiyAra kI, saMsthA ke grISmakAlIna zikSaNaziviroM meM avazya padhAreM Arthika vyavahAra ko atyanta spaSTa, pAradarzI rakhanA, vidyArthIadhyApaka-karmacArI-sevaka Adi kI suvidhA kA dhyAna ___ zramaNasaMskRti saMsthAna sAMgAnera (jayapura) ke adhiSThAtA rakhanA aura adhyayana-adhyApana kA stara U~cA rahe isa para paM. ratanalAla bainADA evaM anya vidvAnoM ke sAnnidhya meM ApakA vizeSa dhyAna rahatA hai| dinAMka 24 apraila 2006 se 3 maI 2006 taka bArAmatI rA. va. aMbarakara elorA (mahArASTra), 6 maI se 16 maI taka belagA~va tathA 17 maI se 28 maI taka koparagA~va (mahArASTra) meM sarvodaya jJAnasaMskAra dhannAlAla jI baja kizanagar3ha vAloM kI sallekhanA zikSaNa-zivira Ayojita ho rahe haiN| inameM bAlabodha, chahaDhAlA, saMta ziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja tattvArthasUtra, ratnakaraNDazrAvakAcAra, samayasAra evaM karmakANDa ke parama bhakta zrI dhannAlAla jI baja kA adhyayana karAyA jaayegaa| icchuka jana avazya pdhaareN| umra 83 varSa kA dinAMka 17.12.05 AvAsa evaM bhojana kI ucita vyavasthA hai| zivira meM 8 varSa ko rAtri 2 baje cAroM prakAra ke AhAra se Upara ke bAlaka-bAlikAe~ evaM vayaska strI-puruSa bhAga kA tyAga zrI matI pratibhA jI jaina, le sakate haiN| ziviroM meM pratidina prAtaHkAla paM. phUlacandra jI pravacanakartA (zrI diga. zramaNa saMskRti yogAcArya dvArA yoga aura prANAyAma bhI sikhAyA jaayegaa| saMsthAna, sAMgAnera) dvArA rAtri ke 11 ratanalAla bainADA baje karavA dI thI, dhIre-dhIre prANa nikalate gaye, kahIM bhI saMkleza pariNAma cehare para dikhAI tattvArthasUtra para rASTrIya yuvA vidvat saMgoSThI sampanna nahIM diye| zrI baja sAhaba ne svayaM tyAga karake 9 bAra palavala (pharIdAbAda) hariyANA kI dharmaprANa nagarI NamokAra maMtra bolakara prANAMta kiyaa| palapala ke navanirmita sarvodaya jaina tIrtha kSetra meM parama pUjya zrI baja sAhaba pichale 50 varSa se kizanagar3ha meM raha rahe the, AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke parama ziSya pUjya unhoMne 1960 taka ke. DI. jaina vidyAlaya meM adhyApaka pada upAdhyAya zrI 108 guptisAgara jI mahArAja ke maGgala sAnnidhya para kArya kiyaa| pazcAt 1961 se apanI svayaM kI pustakoM meM zAntinAtha jinabimba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke kI dukAna anila buka hAUsa prArambha kI thii| unhoMne isa avasara para dinAMka 27 janavarI se 29 janavarI 2006 taka umra meM bhI niyamita rUpa se devadarzana karanA, rAtri bhojana nahIM pUjya umAsvAmI racita 'tattvArthasUtra' para rASTrIya yuvA vidvat karanA tathA sAdhu saMghoM kI sevA, vaiyyAvRtti Adi karate the| saMgoSThI zAstrI pariSad ke adhyakSa DaoN. zreyAMsakumAra jaina zrI baja sAhaba apane pIche 3 putra tathA 2 putriyAM kA bharA- bar3auta evaM jaina jagat ke suprasiddha vidvAn DaoN. zItalacandra pUrA parivAra chor3a gaye haiN| jaina prAcArya, jayapura ke nirdezana meM tathA yuvA vidvAn paM. bhAratIya rasma rivAjoM se vivAha sampanna sunIla jaina saMcaya jainadarzanAcArya naravaoN tathA paM. AzISa jaina zAstrI, zAhagar3ha ke saMyojakatva meM saphalatA pUrvaka sampanna (jayapura) digambara jaina mahAsamiti ke rASTIya huii| ullekhanIya hai pahalI bAra yuvA vidvata saMgoSThI kA Ayojana parama pUjya upAdhyAya zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja adhyakSa aura vidyA vikAsa yojanA zravaNabelagolA ke ke maGgala sAnnidhya meM sonAgira meM do varSa pUrva haA thaa| adhyakSa kAlA jvailarI ke parama pUjya upAdhyAya zrI guptisAgara jI mahArAja ko bhI yaha pravartaka aura pramakha jauharI pasada AyA aura unhoMne yuvA vidvAnoM ko ucita maMca va Age zrI viveka kAlA kI suputrI zraddhA kA zubha vivAha zrImAn bar3hAne ke uddezya se isa saMgoSThI hetu maGgala AzIrvAda pradAna kiyaa| sureza jI pATanI (Ara. ke mArbala kizanagar3ha) ke putra ci. vikAsa ke sAtha unake nivAsa sthAna rUbI lAITa hAUsa meM sunIla jaina saMcaya 32/mArca 2006 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraha bhAvanA (drutavilambita chanda) 1. jala taraMga samAna padArtha haiN| sukha aho tuma khoja kahA~ rahe // yaha anAdi ananta bhramIta hai| isaliye dukha hI dukha sAtha hai // 2. zaraNa to dhana daulata hI rhe| satata hI zaraNAgata jA rahe // matalabI dikhate parivAra ke / maraNa se kaba kauna bacA sake // 3. manuja nAraka au pazu deva ye| yaha caturgati Arta sahIta ye|| nija svarUpa nahIM pahacAnate / bhaTakate sadiyoM dukha bhogate // 4. vividha haiM gunarala nijAtma meM / vikalatA phira kyoM kisa bAta meM // akhila vizva padArtha svatantra haiM / sahaja hI nija meM ramamAna haiM // 5. sukhadatA jar3a pudgala meM nahIM / isa prakAra viveka jagA nahIM // pRthakatA nija se saba vastu haiN| vimala cetana nandana dhAma hai // 6. malamayI yaha deha ghRnIta hai| janaka hai mala kA guNa dharma hai // kisaliye isase anurAga hai| bhaTakate isa saMsRti meM rahe // * muni zrI yogasAgara jI 7. viSayabhoga are viSa se bhare / karama bandha mahA bhayakAra re // azubhavardhaka Asrava hai ghanA / isa prakAra jinezvara dezanA // 8. parama paMca mahAvrata pUjya haiN| azubha karma nirodhaka hetu haiM // vipula puNya mahA zubha vardhatA / bhava vinAzaka saMvara tattvatA // 9. manuja jIvana saMyama ke liye / tapa karo vidhi-bandha nivAriye // bhava bhavAntara kI aghanirjarA / yaha vahI varatA bhava se DarA // 10. yaha triloka nisarga anAdi se| chaha prakAra su dravya yahA~ base // karama cetana nATaka ko race / miTa gaye isameM raca o pace // 11. manuja durlabha yoni mahAna hai| svaraga deva sadA tarase rhe|| sakala saMyama to nara sAdhatA / bhava samudra tare para tAratA // 12. parama pAvana dharma jineza kA / svapara-bodha sudhA upadeza kA // patita pAvana jo jaga ko kare / yaha dayAmaya dharma sabhI bareM // prastuti - ratanacandra jaina www.jajnelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji naM. UP/HIN/34497/24/1/2005-TC guru caraNoM meM samAdhimaraNa zrImatI kusuma devI jaina, jinheM hama saba bar3I bAI ke nAma se jAnate haiM, vAstava meM pUrI samAja meM agraNI aura bar3I hI thiiN| 13-14 varSa kI umra meM susaMskArita parivAra bInA se satanA ke dharmajJa evaM saMskArita zrI paM. kevalacaMda jI ke bar3e suputra kailAza candra jI sarrAphakIdharmapatnI ke rUpa meM AI thiiN| bujurgoM ke AzISa se unake guNa jo yahAM Akara vizeSa rUpa se pallavita hue, ve apane Apa meM eka udAharaNa haiN| ApakI sahaja pravRtti - saralatA - milanasAritA aura dharma ke prati AsthA, deva-zAstra-gurU ke prati asIma zraddhA, svAdhyAyazIlatA, samAja ke utthAna ke viSaya meM ciMtana ke sAtha hI pArivArika dAyitvoM kA bhI samucita nirvahana unake advitIya guNa the| parama pUjya 1008 bar3e bAbA kuMDalapura siddha kSetra meM virAjita paramapUjya AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke saMgha ke darzanArtha evaM caukA lekara bhISaNa ThaNDa meM bhI satanA se kuNDalapura gaI thiiN| vigata 7 dinoM se dharma dhyAna meM rata thiiN| isa puNya kArya meM Apake sAtha samAja kI anya dharmAnurAgI mahilAyeM bhIgaI thiiN| dinAMka 14 janavarI kI subaha anamolathI Apane niyamita deva darzana pUjana, bhakti kI aura pUjya muni zrI 108 samayasAgara jI kA par3agAhana kiyA, parikramA kI aura navadhA bhakti ke anusAra mahArAja zrI kI pUjana kI evaM arghya car3hAyA aura vahI Apake jIvana kA aMtima arghya bana gyaa| Apane apanI nazvara deha kA tyAga saMyamapUrvaka guru caraNoM ke sAnnidhya meM pAvana siddha kSetra kuNDalapura kI dharA para kiyA , jo jaina dharmAnusAra bar3e puNya kI bAta hai| kitane - kitane janmoM kA puNya phalIbhUta hotA hai jaba isa prakAra kA maraNa prApta hotA hai| hama sabhI unake dvArA pAlana kie gae utkRSTa zrAvaka dharma kI anumodanA karate hue kuNDalapura ke bar3e bAbA se vinaya karate haiM ki bar3I bAI zIghra atizIghra apanI saMsAra yAtrA pUrI kara siddhAlaya kI ora prayANa kareM, hama sabhI aisI bhAvanAbhAte haiN| mRtyu mahotsava zrAvakaratna zrI ratIlAla cunIlAla kA nirmala pariNAmoM ke sAtha dinAMka 6.1.06zukravAra ko samAdhimaraNa huaa|ksspk kI sAdhanA ATha dina pUrva meM prArambha ho gaI thii|aacaary zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke ziSya bra.saMjIva bhaiyyA kaTaMgI ke nirdezana meM vItarAga bhagavAna ke samakSa kSapaka ne saptama pratimA ke vrata aMgIkAra kiye| 10 dina pUrva anna bhojana kA AjIvana tyAga, kramaza: ghaTate-ghaTate do dina pUrva cAroM prakAra ke AhAra tyAga kara yama sallekhanA grahaNa kI / aMtima divasa utsAha pUrvaka 500 logoM ne sammilita karmadahana vidhAna kiyaa| isa avasara para kSapaka kA utsAha dekhate hI banatA hai| vidhAna ke hI bIca gaNinI AryikA jJAnamatI mAtA jI mAtA jI kA sAnnidhya, sambodhana kSapakake vairAgya vRddhi meM sahAyaka bnaa|ksspk ke utsAha sAhasa aura sajagatA ne samUcI bambaI samAja ko eka anukaraNIya divya upadeza diyaa| aMta meM matya-mahotsava zobhA yAtrA kA bhavya Ayojana haa|smaaj kA zrI ratIlAla jI kA yaha samAdhimaraNa mahotsava nagara ke zrAvaka-zrAvikAoM ko samAdhimaraNa karane ke liye prerita kara gyaa|ksspk ne pUrva meM dasalakSaNa vrata, solahakAraNa vrata karake apanI Atma ko saMskArita kiyA thaa| dinAMka 8.1.06 ravivAra, pArekha haoNla meM dopahara 2 baje kSapaka zrI ratIbhAI dozI kI amRtabhAI zAha evaM azokabhAI zAha kI adhyakSatA meM vinayAMjalI arpita kii|sbhaakaa saMcAlanamaMtrI zrIsareza bhAI mehatA ne kiyaa| svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / sonarse Only