Jain Dharm Prakash 1906 Pustak 022 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533258/1

Page #1

श्रीजैनधर्म प्रकाश.
JUPS64488888888888888888
દોહરો, છે. મનુજન્મ પામી કરી. કરવા જ્ઞાનવિકાશ; આ છે નેહયુક્ત ચિત્ત કરી, વાંચો જનપ્રકાશ.
'
પુસ્તક પર મું,
સં. ૧૯૬૩ કાર્તિક
અંક ૮ મે.
सदुपदेश सार. લેખક સન્મિત્ર કપૂરવિજ્ય.
(અનુસંધાન પૂર્ણ ૨૧૨ થી) - ૫૫ મદ્ય (કેફી ચીજ), વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા આ પાંચ પ્રમાદ જીવને સંસારમાં પાડે છે-૨ખડાવે છે. તેમાંથીજન્મમરણના બંધનથી મુક્ત થવા દેતા નથી.
પ૬ જ્યારે ચાદ પૂર્વધરે પણ પ્રમાદવશ પડવાથી નિગોદનાં અનંતાં દુઃખ પામે છે, તો હે મૂઢ આત્મન્ ! પાંચે પ્રમાદમાં રચી પચી રહેતાં તારા શા હાલ થશે? તે વિચાર, અને વિચારી તારી અનાદિની મહા મેટી ભૂલ સુધારવા કંઈ પણ ખપ કર.
- ૫૭ શુભ કરણી વિનાનું એકલું જ્ઞાન નમું છે, અને ખરી સમજ વિનાની કેવળ ક્રિયા પણ નકામી છે. ઉભય મળવાથી ક્ષેમ છે. વનમાં ગયેલા આંધળા અને પાંગળા જેમ પરસ્પર સહાય આપવાથી ક્ષેમકુશળ સ્વનગર આવી શકે છે તેમ સમ્ય જ્ઞાન અને ક્રિયાને વિવેકથી સાથે સેવનારજ સ્વ-ઈષ્ટ ભોશ સા.

Page #2

રી
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ ૫૮ આચારભ્રષ્ટ એવાનું બહુ ભર્યું પણ શું કામનું ! - ધળાની આગળ લાખો કેડે પણ દીવા કર્યા શું કામના? તેવું જ આચારજણનું જ્ઞાન કેવળ નિરૂપગી છે, એમ સમજી જ્ઞાનને સાર્થક કરવા સદા સદાચારી થવું - ૫૯ થેડું પણ પ્રાપ્ત થયેલું જ્ઞાન સદાચરણવંતનું સાર્થક થાય છે. સદાચરણવડેજ જ્ઞાનની સાર્થકતા સમજવાની છે. સદાચરણ વિનાનું તે નિરર્થક થાય છે. ગધેડાની ઉપર ચંદનને ભાર ભર્યો હોય તે તે તે ભારે મીત્રનેજ ભાગી થાય છે; ચંદનની શીતળતા કે સુગંધને નહિ. તેમજ સદાચરણ રહિતનું જ્ઞાન કેવળ બોજારૂપ હોવાથી તે સદાચરણ વિના સદ્ગતિ-સ્વર્ગ–અપવર્ગને ભાગી થઈ શક્તજ નથી. જેમ કડછ ગમે તેટલી વાર - ધપાકમાં ફરે પણ તેને તેને સ્વાદ મળતાજ નથી, પણ જે એક બિંદુ માત્ર જીભ ઉપરત્નથી મૂકવામાં આવે તે તત્કાળ તેને ખરે સ્વાદ મળી શકે છે, તેવી જ રીતે મિથ્યાજ્ઞાન સમ્યગ્રાન આશ્રી સમજવું, તત્ત્વશ્રદ્ધા-વિવેક વિનાના ઘણું જ્ઞાનથી પણ નહિ સિલાના અને અ વરાને માત્ર યા કેવળ એકજ પદ જેટલા સમ્યગ જ્ઞાનથી સિદ્ધિગતિ પામેલાના સેંકડો દાખલા પવિત્ર શાસ્ત્રોમાંથી મળી આવે છે, એમ સમજી મહા મુશીબતે મળેલી આ અમૂલ્ય માનવ દેહાદિક સામગ્રીની સફળતા કરવા અને તેમ કરવા જતાં નડતા પ્રતિબંધને દૂર કરવા માટે પિતાથી બને તેટલે પ્રયત્ન કરવો જરૂરી છે. તે જ ખરૂં શિર્ય છે. તેજ ખરે પુરૂષાર્થ છે કે જેવડે અનંત ભવભ્રમણરૂપ મહા આપત સહજ એકજ ભવના અલ્પમાત્ર પ્રયાસથી તરી શકાય. આ અલપ આયુષ્યવાળા મનુષ્યદેહમાંથી બનતી ત્વરાથી સાર કાઢી લેવાય તે તે કુંડામાંથી રત્ન કાઢવા જેવું સહજ-અલ્પ શ્રમ સાધ છે. પરંતુ પાપી પ્રમાદને પરાધીન થયેલા પામર પ્રાણીને તે તે પરમ દુર્લભજ છે. પછી તેવી (માનવ દેહાદિકની) સામગ્રી સાંપડવી બહુ મુશ્કેલ છે. આવા છના બંને ભવ બગડે છે. તે બાપડા બાંધી મુડીએ આવ્યા છતાં ખાલી હાથે જાય છે. યાવત્ જન્મમરણના અનંત દુઃખના ભાગી થાય છે, જે દુઃખને

Page #3

સદુપદેશ સાર પરાધીનપણે તેમને અવશ્ય સહન કરવું જ પડે છે. અત્ર તે સ્વા. -ધનપણે અ૮૫ માત્ર દુઃખ સહન કરી ધર્મ.સાધન સુખે સુખે થઈ શકે તેમ છે; છતાં સુખશીલ થઈ પરમાર્થ સાધન પરા મુખ રહી કેવળ ક્ષણિક સુખની ખાતર અનંત ભાવદુઃખને સ્વીકારે છે. આ તે કેવું શાણપણું ! ચિંતામણિ રત્ન જેવી દુલભ પણ સહેજે મળેલી સામગ્રી હારી જઈ, બાપડા પાછળથી બહુજ શેરો છે, છતાં પછી કંઈપણ વળતું નથી. તેવા છે બાપડા મહાધ્ધ મનુષ્યજન્મ પામ્યા છતાં નહિ પામ્યા બરાબર છે. - ૬૦ મહાવ્રતને દ્રવ્ય, અને ભાવથી પાળતાં પ્રાણી પરમ શ્રેય પ્રાપ્ત કરે છે. - ૬૧ પાંચ મહાવ્રતમાં “અહિંસા મુખ્ય છે. શેષ ચારે તેની રક્ષા માટે છે. - - દર સ્વ સ્વરૂપ યથાર્થ ઓળખી સર્વ જીવને સમાન લેખી કોઈ જીવને મન, વચન કે કાયાથી કોઈ પ્રકારે કિલામણા પિતે કરે નહિ, કરાવે નહિ અને કરનારને રૂડા જાણે નહિ
તેજ પ્રથમ મહાવ્રત યથાર્થ પળી શકે છે.' - ૬૩ ખડ્રગની ધારા ઉપર નાચવા કરતાં પણ પ્રથમ મહા વ્રત યથાર્થ પાળવું કઠીન છે. - ૬૪ એવી જ પવિત્ર નિષ્ઠાથી શેષ મહાવતે યથાર્થ પાળી
શકાય છે. - ૫ પવિત્ર પાંચ મહાવ્રતે ઉપરાંત રાત્રિભોજન સર્વથા તજવું અવશ્યનું છે. " દ૬ રાગદ્વેષને સર્વથા જીતવાના પવિત્ર ઉદ્દેશથી ઉક્ત મહાવ્રતાદિકા સેવન કરવા શ્રી સર્વ –વીતરાગે ઉપદિક્યું છે, અને પોતે પણ પ્રથમથી જ તેમ તેવાજ પવિત્ર ઉદ્દેશથી સદ્યતંન (મહાવ્રતાદિ સેવન) કરેલું છે. ( ૬૭ તેવા પોપકારનિષ પરમાત્માની પવિત્ર આજ્ઞાનું યથા* શક્તિ પ્રમાદ રહિત પાલન કરવું એ દરેક સાધુ, દરેક સાધ્વી, -દરેક શ્રાવક અને દરેક શ્રાવિકાનું ખાસ કર્તવ્ય છે. અરે સારી આલમને આવા પરમાત્મા પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞા હિતકર છે.

Page #4

૨૨૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૬૮. પરમાત્માની આજ્ઞા સ્યાદ્વાદ રૂપ છે. ઉત્સર્ગ અને અપવાદ, નિશ્ચય અને વ્યવહાર રૂપે તે મનાય છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કાળ અને ભાવ મુજબ તે પ્રવર્તે છે.
૬૯ ઉત્સગાદિક સર્વના મુખ્ય ઉદ્દેશ મેાક્ષજ સાધવાના હોયછે. ૭૦ દ્રવ્યાક્રિક અનુકૂળ સામગ્રીયેાગે ઉત્સર્ગ (વિધિ વિ હિત) માગજ સેવવાના છે; પરંતુ તેજ દ્રવ્યાક્રિક પ્રતિકૂળ સામગ્રીયેાગે અપવાદ (નિષિદ્ધ ) માર્ગ સેવવાના છે. શુદ્ધ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રરૂપ આત્મધર્મ પ્રગટ થાય તે નિશ્ચય ધર્મ કહેવાય છે, અને તેટલાજ માટે દાન, શીલ, તપ અને ભાવના અથવા ઉત્સર્ગ યા અપવાદ, યથા અવસર, ગૃહસ્થ કે સાધુ તરીકે સ્વ અધિકાર મુજબ જે આદરવામાં આવે તે વ્યવહાર કહેવાય છે. વ્યવહાર સાધન રૂપ છે અને નિશ્ચય તેનું સાધ્ય છે, અથવા સાધ્ય દષ્ટિથી સર્વે સાધનરૂપ હાવાથી અંતે તે મેાક્ષફળ અર્પે છે; માટેજ સર્વત્ર શ્રીસર્વજ્ઞઆજ્ઞાજ પ્રમાણ છે.
૭૧ કદાગ્રહુથી શ્રીસર્વજ્ઞજ્ઞાખંડનકારીની સર્વ કરણી નિફળ પ્રાપ્ય છે.
૭૨ માટે ધર્મકરણી સ્વસ્વ અધિકાર મુજબ નિર્દેભપણેજ કરવી ઉચિત છે.
૭૩ ધર્મકરણી કરી ફુલાઈ જનાર યા પરિનંદા કરનાર પેાતાનાં સુકૃતને લાપ કરી નાંખે છે, માટે પૂર્વ પુરૂષસિંહાની પવિત્ર કરણી સામે દષ્ટિ સ્થાપી રાખી સ્વલઘુતા ભાવવી. આપઅડાઈ શમાવવાના એજ ઉત્તમ ઉપાય છે.
૭૪ કહેણી પ્રમાણે રહેણી રાખવી એ સરલતા છે. કહેવું કાંઇ અને કરવું કાંઇ એ વકતા છે. સજ્જના સરલ હાય છે અને દુર્જના વક્ર-વાંકા હેાય છે.
૭૫ દંભ રાખી સુનિવેષ ધારી રાખવા કરતાં નિર્દેભણે ગૃહસ્થતા સારી છે. કેમકે - દંભ રહિત થાડી પણ ધર્મકરણી લેખે લાગે છે.
૭૬ દંભી સાધુ ધર્મના બહાને લેાકાને ઠંગે છે તેથી ધૃમઠગ’ ગણાય છે.

Page #5

સદુપદેશ સાર
૨૧
૭૭ મહાવ્રત ધાયા પહેલાં તેના અભ્યાસ-પરિચય કરી જોવા સારા છે.
૭૮ કાઈ પણ મહાવ્રત કે સામાન્યત્રત સિહુની પેરે ારવીર થઇને લઇ સિંહની જેમ શૂરવીરપણે પાળવુ' ઉત્તમાત્તમછે. ૭૯ લીધેલાં વ્રતને અણિશુદ્ધ-અખંડ પાળવામાંજ અધિકતા છે.
૮૦ મહાવ્રત પાળવાને અશકત માણસે પ્રથમ શ્રાવકનાં અણુવ્રત અગીકાર કરવાં, અથવા તે અણુવ્રતાને પ્રથમ અભ્યાસ પાડવા ઉચિત છે. એકાએક શક્તિને ઉદ્ધૃધી કામ કરવા જતાં પડી જવાની ધાસ્તી રહે છે, માટે શાસ્ત્રકારે કાંઇપણ વ્રતાદિક લેતાં પહેલાં તેની તુલના કરવી કહી છે. તુલના કર્યા બાદ વ્રત લેવાની હિંમત આવે છે અને તેના યથાર્થ નિવાહ પણ થઈ શકે છે. માટે ત્રતાકાંક્ષીએ પ્રથમ વ્રતની તુલના કરવા પ્રયત્ન કરવેા.
૮૧ મહાવ્રતના અર્થી શ્રાવકને પ્રથમ શ્રાવકની ૧૧ ડિમા (પ્રતિમા) વહેવા શાસ્ત્રકાર ફરમાવે છે. તે પ્રતિમા અનુક્રમે એક માસની, બે માસની, એમ અગીઆરસી અગીઆર માસની છે. પ્રથમ તેા પ્રતિમાની પણું તુલના કરાય છે.
૮૨ ૧ દર્શન (સમકિત), ૨ વ્રત, ૩ સામાયક, ૪ પેાષધ, ૫ પ્રતિમા (કાયાત્સર્ગ), ૬ બ્રહ્મચર્ય, ૭ સચિત્તત્યાગ, ૮ - રભત્યાગ, હું અનુમતિ (આરંભ સંબંધી)ના ત્યાગ, ૧૦ પોતાના નિમિત્ત થયેલા આહારનો ત્યાગ, ૧૧ શ્રમણભૂત (સાધુની પેરે નિર્દેષ આહારની ગવેષણા, યથાશક્તિ લે!ચાદિ કષ્ટ વિગેરેનુ કરવુ) વિશેષમાં તે સાધુનીપેરે ધર્મલાભ એમ ન કહે તેમજ સ્વજ્ઞાતિ વર્ગમાં ગોચરી જાય. આ પ્રમાણે અગ્યાર શ્રાવકની પ્રતિમાઓ છે. તેને વિશેષ અધિકાર ગ્રંથાંતરથી જાણવા. ઉત્તર ઉત્તર પ્રતિમા વહેતાં પૂર્વલી પૂર્વલી પ્રતિમા સંબધી સર્વ ક્રિયા પાળવી જોઈએ.
જે મહાનુભાવ શ્રાવકે ઉપર કહેલી સર્વ પ્રતિમાએ અચ્છી રીતે વહી હેાય તેને દીક્ષા-ચારિત્ર ધર્મ સેવવા સુલભ થઇ પડેછે. ૮૩ સમિત એ સર્વ વ્રતના પાયા છે અને સર્વ ગુણનુ નિધાન છે.

Page #6

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ર
૮૪ અંક–એકડા વિનાની શુન્યાની જેમ સમકિત વિનાની ધર્મકરણી પરમાર્થફળ-મેાક્ષફળદાયી થતી નથી. સમકિત પૂર્વક સર્વ
સફળ થાય છે.
૮૫ શમ (કષાયશાંતિ), સવેગ (મેાક્ષાભિલાષ), નિર્વેદ (સ'સારથી વૈરાગ્ય–ઉદાસીનતા), અનુકંપા (દ્રવ્ય-ભાવ કરૂણા) અને આસ્તિકતા (તત્ત્વશ્રદ્ધા)પે પાંચ લક્ષણથી સમકિત ઓળખાય છે.
૮૬ મનશુદ્ધિ-મનથી શુદ્ધ ધર્મ-ધર્માં વિના ખીજા કોઈનુ ધ્યાન કરેનહિ, વચન શુદ્ધિ-શુદ્ધ ધર્મ-ધર્મીની ભક્તિજ કલ્પવેલીછે. ઇષ્ટ સુખ આપવા તેજ સમર્થ છે. ખીજા કશાથી ઇષ્ટ સુખ મળી શકતુ જ નથી એમ પ્રગટ મુખથી મેલે તે, કાયશુદ્ધિ-શુદ્ધ ધર્મ ધર્મી વિના ક્રાઇને કાયાથી પ્રણામ કરે નહિ.
આ ત્રણ શુદ્ધિવર્ડ સમકિત શુદ્ધ નિર્મળ થાય છે.
૮૭ શ`કા (વીતરાગનાં વાક્યમાં સ ંદેહ), કંખા (કુમતની વાંછા), વિંગિચ્છા (કુળના સ ંદેહ), મિથ્યાત્વીની પ્રશસા અને મિથ્યાસ્ત્રીને પરિચય, આ પાંચ સમકિતને મલીન કરનાર દુષણો છે.
૮૮ આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે, આત્મા કતા છે, આમા ભાતા છે, માક્ષ છે અને મેાક્ષના ઉપાય પણ છે, એ છ સભક્તિનાં સ્થાન છે.
૮૯ આ ઉપરાંત ૪ પ્રકારે સહણા, ૩ લિંગ, ૧૦ પ્રકારે વિનય, ૮ પ્રભાવક, ૫ ભૂષણ, ૬ જયણા, ૬ આગાર મળી સમકિતના ૬૭ એલ વિચારવા ચાગ્ય છે, સમકિતના અર્થી જનાએ ૬૭ એલની સમકિતની સઝાયના પરમાર્થ વિચારી ઉચિત વિવેક ધારવા ચુકવું નહિ- સમકિત સારભૂત છે, માટે પ્રથમ તેની પ્રાપ્તિ માટેજ વિશેષ પ્રયત્ન સેવવા ઘટે છે.
૯૦ જે સમકિત વિગેરેની પ્રાપ્તિવાળા હોઇ સુસાધુ સમીપે શુદ્ધ સામાચારી સાંભળે છે તે શ્રાવક કહેવાય છે. સમ્યગ્ જ્ઞાન વિના વિવેક પ્રગટે નહિ; માટે સમ્યગ્ જ્ઞાનાર્થે સુસાધુ સમીપે વિનય પૂર્વક ધમ સાંભળવા
૯૧ મૈથુન સેવા. કરનાર નવલક્ષ પ્રમાણ સૂક્ષ્મ જીવને હશે છે એવાં જ્ઞાનીનાં વચનની પ્રયત્ન પૂર્વક પ્રતીતિ કરવી. પ્ર

Page #7

સદુપદેશસાર,
૨૨૩
હ્મચર્ય-શીલ પાળનાર તેટલા જ તુઓને અભય આપનાર નીવડેછે. તે વાત આથી સિદ્ધ થાય છે.
૯૨ સ્ત્રી પુરૂષના મૈથુનથી અસંખ્યાત . સમૃદ્ધિ મનુષ્ય પૉંચેન્દ્રિય જીવા ઉદ્ભવે છે એમ પન્નવ સૂત્રમાં પરમાત્મ પ્રજીનું પ્રમાણભૂત વચન છે.
૯૩ સ્રીપુરૂષના મૈથુનથી શુક્ર (વીર્ય) અને શણિત (રૂધીર)ના સંચાગે ઉત્કૃષ્ટ નવલક્ષ પ્રમાણુ ગર્ભજ મનુષ્ય પોંચેન્દ્રિય જીવાની ઉત્પત્તિ થાય છે. જેમાંથી પ્રમળ અયુષ્યવાળા ૧-૨-૩ જીવા ખચી રહે છે. શેષ ચ્યવી જાય છે. વિવેકથી બ્રહ્મવ્રત પાલક ઉક્ત સર્વ જીવાના અભયદાતા ઠરે છે.
૯૪ મદ્ય (મદિરા), મંધુ (મધ), માંસ અને માખણમાં તેવા રંગના અસખ્યાતા જંતુઓ ઉપજે છે-પેદા થાય છે.
૯૫ અપકવ, પત્ર અને ધમ્મા એવા માંસમાં સદા સૂક્ષ્મ જીવાત્પત્તિ છે.
૯૬ એમ સમજી ઉક્ત ચારે મહા વિગાને અભક્ષ્ય ગણી તજી દેવી ચેાગ્ય છે. તે ઉપરાંત ૨૨ અભક્ષ્ય અને ૩૨ અનંતકાયનું સ્વરૂપ સૂક્ષ્મ રીતે સમજવા ચેગ્ય છે, વ્રતધારી શ્રાવક શ્રાવિકાએ તેમના ત્યાગ કરવાજ જોઈએ.
૯૭ જિનશાસનની વૃદ્ધિ કરનારૂં અને જ્ઞાન દર્શન ગુણને દીપાવનારૂ એવુ' દેવદ્રવ્ય (દેવાધિદેવની ભક્તિ અર્થે સમર્પિત કરેલ જગમ કે સ્થાવર મિલ્કત) જે શુભાશય વિવેક પૂર્વક સા ચવે છે તે તીર્થંકરનામકર્મ ઉપાર્જન કરે છે, જ્યાં જેમ વાપરવું શકે તેમ વાપરતાં તેનું સરક્ષણ કરવું ઘટે છે.
૯૮ ઉક્ત દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરનાર અનંત સંસાર પિર ભ્રમણ કરે છે.
૯૯ ઉક્ત દેવદ્રવ્યનુ મતે ભક્ષણ કરે, તેના જાતે લેમ્પ કરૈ યા કરાવે ચા લાપ કરનારની ઉપેક્ષા કરે તે શ્રાવક બુદ્ધિહીન છતા પાપકર્મથી જરૂર લેપાય છે.
૧૦૦ દેવદ્રવ્યના નાશ કરતાં, મુનિની સનની હેલના કરતાં તથા સાધ્વીના શીલનું
હત્યાં કરતાં, શા ખંડન કરતાં સમ

Page #8

૨૨૪
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
કિત વૃક્ષના મૂળમાં અગ્નિ મૂકાય છે. ઉપર ખતાવેલી ચાર ખાખત કરનારનું સમકિત મૂળથીજ મળી જાય છે.
૧૦૧ આ દુષમ કાળમાં શ્રી જિનાગમની પેરેજિનપ્રતિમા ખાસ આધારભુત છે.
૧૦૨ ઉક્ત જિનપ્રતિમા શાશ્વતી અને અશાશ્વતી એમ એ પ્રકારે શાસ્ત્રમાં કહી છે. શ્રી રાયપશ્રેણી, જીવાભિગમ, ભગવતી, જમૂદ્રીપ પન્નતી, ઠાણાંગ વિગેરે આગમામાં શાશ્વતી અને હાજી, કલ્પસૂત્ર અને વ્યવહાર સૂત્રમાં અશાશ્વતી પ્રતિમાના અધિકાર ખતાન્યેા છે. પરમાત્મ પ્રભુની પવિત્ર પ્રતિમાની પૂર્ણ પ્રતીતિ કરી પ્રમાદ પૂર્વક પ્રણિધાન-પ્રણામ કરનારના મિથ્યા પડળ અવશ્ય દૂર થાય છે. પ્રભુના મૂળ રૂપની આબેહુબ પ્રતીતિ કરાવનાર તેની પ્રતિમાજ છે. ભવ્ય જનાએ એ અવશ્ય અવલખવા-પૂજા, ખેંચાવા, નમવા અને સ્તવવા ચગ્ય છે. દુર્લભ - ધીનેજ તેની ઉપર દ્વેષ ઉપજે છે.
૧૦૩ કેવળ કદાગ્રહથી ચૈત્ય (પ્રતિમા) ના દ્વેષી ઉપર પણ દ્વેષ નહિ કરતાં મધ્યસ્થભાવે રહેવુ ચેાગ્ય છે. દ્વેષથી બંનેનુ બગડે છે. મધ્યસ્થ રહેતાં આપણું બગડતુ નથી.
૧૦૪ શ્રેષ્ઠ-સુગંધી પુષ્પ, ગ ંધ (ચંદનાદિ), અક્ષત (ચાખા), પ્રદીપ, ફળ, ધૂપ, જળ (કળશ) અને નૈવેદ્ય ઢાકવા વડે શ્રી જિનપૂજા અષ્ટપ્રકારી કહી છે. બીજા પણ પૂજાના બહુ ભેદો શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે તે જાણીને વિવેક પૂર્વક આદરવા બુદ્ધિમતાએ ૧૦૫ અગપૂજા, અગ્રપૂજા અને ભાવપૂજા એવા મુખ્ય ત્રણ પ્રકાર જિનપૂજાના જાણીને અધિકાર મુજબ યથાવિધિ પ્રભુપૂજામાં ભવ્ય પ્રાણીઓએ પ્રયત્ન કરવા.
ખપ કરવા.
૧૦૬ ગૃહસ્થને દ્રવ્ય પૂર્વક ભાવપૂજાના અને સાધુ નિગ્રથાને કેવળ ભાવપૂજાનાજ અધિકાર છે.
૧૦૭ રોગીને ઔષધની જેમ દ્રવ્યપૂજા આર’ભગ્રસ્ત ગૃહસ્થાને ગુણકારી છે.
'
૧૦૮ દ્રવ્યશાચ-જળસ્નાન પૂર્વકજ ગૃહસ્થને અગપૂજાની
આમન્યા છે.

Page #9

૨૨૫
સદુપદેશ સાર, ૧૦૯ વિધિ પૂર્વક પ્રભુપૂજન કરી સ્થિર ચિત્ત રાખી ઉચિત અવગ્રહ સાચવી ગૃહસ્થ ચિત્યવંદન કરવું. તે પણ ઈરીયાવહી પૂર્વક કરવું એગ્ય છે. ( ૧૧૦ શ્રદ્ધાવંત એ શ્રાવક પ્રતિદિન ત્રિકાળ (પ્રભાતે, મધ્યાન્હ અને સાંજે) જિનપૂજા યથાવિધિ કરી ચૈત્યવંદન અવશ્ય કરે.
૧૧૧ આખા દિવસમાં થઈને મુનિને સાતવાર ચિત્યવંદન કરવાં જોઈએ. (સવારે ઉઠતાંજ ૧ “જગચિંતામણિ૨ “વિશાળ લેચન, ૩ જિનમંદિરે, ૪પચ્ચખાણ પારતાં, ૫ આહાર કર્યા બાદ, ૬ સાંજે પ્રતિક્રમણમાં “નમોસ્તુ વર્ધમાનાય', ૭ સંથારત “ચકસાય, એવં સાત સાધુ આશ્રી સમજવાં.) ઉભયકાળ પ્રતિક્રમણ કરનાર ઉત્કૃષ્ટ શ્રાવકને પણ સાત વાર (પ્રભાતે “જગચિંતામણિ તથા “વિશાલલચનદલ, ત્રણ કાળ ભુપૂજા કરી ત્રણવાર ચિત્યવંદન અને સાંજે “નમોસ્તુ વર્ધમાનાય” અને “ચઉક્કસાય, એવ સાત) એક વખત પ્રતિક્રમણ કરનારને પાંચ અને ત્રિકાલ પ્રભુપૂજા કરનારને ત્રણવાર ચૈત્યવંદન કરવાનાં છે. આ વિસ્તાર વિધિ રસિક માટે કરેલ છે.
૧૧૨ દ્રવ્ય-ભાવ પૂજા કરવાને મૂળ હેતુ જિનરૂપ થવાનું છે, એટલે રાગાદિક અંતરંગ શત્રુઓને જીતવાનેજ છે. એવા લક્ષથી જ જિનપૂજા કરવી જોઈએ. ( ૧૧ અંતરંગ ઉપયોગ વિના શન્યપણે–દેખાદેખી કરેલી ધર્મકરણથી એટલો બધે પરમાર્થ સધાતોજ નથી, માટે લક્ષ સુધારવા જરૂરી કાળજી રાખવી.
૧૧૫ અંતરંગ ભાવથી લક્ષ પૂર્વક ૧૮૦૦૦ મુનિઓને વં. દન કરતાં કૃષ્ણને કેટલો બધો લાભ થયે? શરીરને ખેદ ન ગયે તે તીર્થંકર નામકર્મ અને ક્ષાયક સમકિત વિગેરેનો અને પૂર્વ લાભ પામ્યા. વળી સાતમી નરકની ત્રીજી થઈ માટે ભાવ પૂર્વક જ શુભ કરણે કરવી.
ઇત્યલમ્

Page #10

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
आराधना प्रकरण, લેખક સન્મિત્ર કર્પર વિજય,
આ નામનુ એક અમૂલ્ય પ્રકરણ પૂર્વષિ પ્રણીત છે, જે ઉપરથી મહાપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજીએ આરાધના સ્તવન કર્યું છે, જે પ્રાયઃ અવસાન વખતે સંભળાવવામાં આવે છે. જો કે આવી સ્થિતિ છે તેા પણ તેને ખરા આશય હૃદયમાં પૂર્વથી સ્થપાયા વિના પ્રાયઃ વાંચનાર તેમજ સાંભળનારના ઉદ્દેશ જાંયે તેવા પાર પડી શકતા નથી, માટે તેને આશય સમજવાની ખાસ જરૂર છે. તેમાં દશ અધિકાર કહ્યા છે. તેની ઉત્પત્તિ આવી રીતે છે.
૨૨૬
3
૫ ચાર શરણ
“ એક દિન વીર જિષ્ણુદને, ચગે કરી પ્રણામ; ભવિક જીવનાં હિત ભણી, પૂછે ગાતમ સ્વામ. સુક્તિ મારગ આરાધિપે, કડા કેણી પેરે અરિહ‘ત; સુધાસરસ તવ વચનરસ, ભાખે શ્રીં ભગવત. ૧ અતિચાર આળેાઇયે, ૨ વ્રત કરી ગુરૂ સાખ; જીત્ર ખમાવા સંચલ જે, ચાનિ ચેારાસી લાખ. ૪ વિધિ શુ વળી વાસરાવીયે, પાપ સ્થાન અઢાર; રણ નિત્ય અનુસરો, નિંદો દુતિ આચાર. ૭ શુભ કરણી અનુમાદિયે, ૮ ભાવ ભલે મન આણુ; હું અણુસણ અવસર દરી, ૧૦ નવપદ જપે સુજાણુ. શુભ ગતિ આરાધન તણા, એ છે દશ અધિકાર; ચિત્ત આણીને આદરા, જિમ પામે ભવપાર. પ્રથમ અધિકાર—જ્ઞાનાચાર, દેશનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીયાચારમાં જે અતિચાર જાણતાં અજાણતાં લાગ્યા હાય તે સર્વે મન વચન અને કાયાની એકાગ્રતાએ શ્રી ગુરૂ સાખે ઉપયોગ પૂર્વક આલેચવા નિંદવા ચેાગ્ય છે. એમ સર્વત્ર આગળ સમજવું. આવા અભ્યાસ જો નિર'તરના થઈ ગયા હોય તે અત વખતે આરાધના બહુજ સારા પ્રકારની થવા સંભવ છે. અભ્યાસથી સર્વ કંઇ સાધ્ય થઇ શકે છે. દરેક દરેક આચાર
"7

Page #11

આરાધના પ્રકા
૨૨૭
6
સમ`ધી અતિચાર આરાધના યા. પુણ્યપ્રકાશના સ્તવન' થી સ્વયં ન સમજી શકાય તે ગુરૂગમ્ય સમજી, વિચારી, નિશ્ચય કરી પરીહરવા-તજવા ચેાગ્ય છે.
૨ સાધુ-મુનિરાજ મૈગ્ય પાંચ મહા વ્રત લેવાની શક્તિ અને પરિણામ–ભાવ હાય તેા તેમ, નહિ તેા શ્રાવક ચાક્ય ૧૨ વ્રત (૫ અણુવ્રત, ૩ ગુણુવ્રત, ૪ શિક્ષાવ્રત); અવશ્ય ગ્રહેવાને ખપ કરી તે સર્વે નિરતિચાર ( અતિચાર દોષ રહિત) પાળવા પ્રયત્ન કરવા. કઈ પણ વ્રત ગ્રહણ કરવું કઠીણુ જણાય તેા પ્રથમ તેના અભ્યાસ કરી જોવો. અભ્યાસથી જે કઠણુ લાગતુ હશે તેજ પાછુ સુલભ થઇ પડશે. સુલભ સમજાયા પછી વ્રત અંગીકાર કરવામાં વિલંબ કરવા નહિં. વિલબથી તમારૂ જ ખાશે. વિવેકથી આદુંરેલાં વ્રતને નિર`ત્તર સંભારી રાખી હૈયાના હારની પેરે ચત્નથી પાળજો. તે તે વ્રત પાળતાં જે કાઇ અતિચારાદિક દોષ લાગે તે શીઘ્ર સુધારી અંતે તેને પુનઃ ઉદ્ધાર કરી જેમ ત્રતારાધક થવાય તેમ નિત્ય ઉજમાળ રહેશે.
૩. વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પશ જેનું એક સરખુ` હાય એહું જીવને ઉત્પન્ન થવા ચેાગ્ય સ્થાન જીવાયેાન? કહેવાય. એવી ચેાનિસંખ્યા સર્વ જીવ આશ્રીને ૮૪ લક્ષ પ્રમાણ છે. તેમાં ઉત્પન્ન થતા સર્વ પ્રકારના અનંત જીવાને મિત્ર કરી લેખા, કાઇને શત્રુ ન લેખા. રાગ દ્વેષ તજી સર્વ સાથે સમભાવે વર્તે. કાઇ જીવ સાથે કોઈ પ્રસંગે અપ્રીતિ ઉપજી હાય તેા તે તરત ખમાવી દેવી, સ્વજન, કુટુંબી કે સાધર્મીને શુદ્ધ ભાવથી ખમા શ્રી સ્વજન્મ સફળ કરવા. યાવત્ ભાભવના વેર વાસરાવવા એ પવિત્ર જૈનશાસનની રીતિ છે.
4
*
૪. ૧૮ પાપસ્થાન પુનઃ પુનઃ સમજી પરીહરવા પૂરતા પ્રયત્ન કરવા ઉચિત છે. હુતા પોપટના રામ રામ જેવું કર્યું ગણાય. હિ‘સા, અસત્ય, ચેરી, જારી, મૂર્છા, ધ, માન, માયા, લાભ, રાગ, દ્વેષ, કલહ, કુડુ આળ, ચાડી, રતિ અતિ, પરિન
i
દા, માયા સાથે જુડ (કડેલું કઇ અને કરવું કઇ ) અને વિપરીત શ્રદ્ધા ( મિથ્યા કદાગ્રહાર્દિક ) અવશ્ય વર્જ્ય છે. પાપ મા

Page #12

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ,
૨૮
ત્ર તજી નિષ્પાપ-નિર્મળ થવું હોય તેણે સર્વ પાપસ્થાનક નિમૂળ કરવા સતત અભ્યાસ કરવાજ જોઇયે. અત વખતે અવશ્ય પાપ સંબધી લેાચના કરવી અને મન વચન તથા કાયાના ચેાગા નિદીષ વૃત્તિમય કરવા યોગ્ય છે.
ય. રાગ દ્વેષ અને મેહાર્દિક સર્વે અતંરગ શત્રુનેા નાશ કરનાર શ્રી અરિહંત, તથા સર્વ કર્મના સર્વથા ક્ષય કરનાર સિદ્ધ ભગવાન, તથા સર્વ મૂા ત્યાગી, સ્વભાવ કામી--શાંત રસાસ્વાદી તથા સર્વ જીવહિતકારી શ્રી સાધુ-મુનિરાજ અને સર્વજ્ઞ પ્રણીત સ્યાદ્વાદ-ધર્મ-એ ચારે સર્વ મેક્ષાર્થી જનાને સર્વદા શરણ કર વા ચેાગ્ય છે. કટ્ટસમયે અને અત વખતે તે અવશ્ય શત્રુ લેવા યાગ્ય છે. તે ચારે શરણ લેનારને એકાંત સુખદાતા છે.
૬. આ ભવ કે પરભવમાં આ જીવે મને વચને કે કાયાએ કરી જે જે પાપ પાતે ક હાય, બીજા પાસે કરાવ્યાં હેય, તેમજ કરનારને સારા માન્યાં હાય તે તે સર્વ પાપ વિવેક પૂબેંક નિંદી ગી-પેાતાના આત્માની શુદ્ધિ કરવી અવસ્યની છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને ચગાવડે કરેલાં કુકર્મ અવશ્ય નિદવા યોગ્ય છે. દેવ ગુરૂ સંઘ સાધર્માં જનાની જરાપણુ અવજ્ઞા આલેચવા ચેગ્ય છે. કેાઈ જીવને સુખને બદલે દીધેલું દુઃખ તે અવશ્ય નિંદી પરીહરવા ચેાગ્ય છે. અત વખતે તે અવશ્ય સર્વ ધૃત આલેચી નિી આત્માને નિઃશલ્ય કરવા યેાગ્ય છે. ૭. પેાતે શુભ સામગ્રી ચેાગે જે જે સુકૃત કરી શકયાદાન, શીલ, તપ, ભાવના, તીર્થ યાત્રા, વ્રત પચ્ચખાણ કરી શમ્યા હાય તે તે સર્વ શ્રી સર્વજ્ઞ શાસનની નીતિ મુજબ કરવામાં આવ્યું હોય તે તથા જે જે શુભ અનુષ્ઠાન શ્રી સર્વજ્ઞ નીતિ મુ જમ્મુ ગમે ત્યારે ગમે તેનાથી કરવામાં આવતું ય તે તે સર્વ સુકૃતાની અનુમાદના કરવા યોગ્ય છે. સર્વ પ્રાણીના સર્વ કાળ સ`બંધી સુકૃતા સદ્ગુણા સત્તા સંભારી સભારી પ્રશ’સવા યોગ્ય છે, તેથી આત્મામાં તેવાં સુકૃત કરવા સહજ જાગૃતિ વધે છે. તેવાં સુકૃતાની ભાવના પણ ભવભય હરે છે તેા સાક્ષાત્ સુકૃતકરણીનુ તે કહેવુંજ શું ?

Page #13

આરાધના પ્રકરણ
૨૨૯ | ૮ અનિત્યાદિક ૧૨ ભાવના સાત મૈત્રી પ્રમુખ ૪ ભાવના ભાવી આત્માને સમતા યુક્ત કરે. અહંતા મમતા મુકી મોહ માયા છે. પોતે કોણ છે અને પોતાનું શું છે એજ વિચારવું. સ્ફટિક રત્ન જેવું નિર્મળ પિતાનું સ્વરૂપ છે એવું ધાવવું. શુદ્ધ આમદ્રવ્ય તેજ હું અને શુદ્ધ જ્ઞાનાદિક ગુણો જ મારૂં (ધન) એમ માનવું (સત્ય છે). આવી શુભ ભાવના નિરંતર ભાવવા યોગ્ય છે. કઈ મેટા ઉપદ્રવ વખતે કે છેવટ અંત સમયે તે અવશ્ય સેવવા યોગ્ય જ છે.
૯ જીવે અનાદિ ચારગતિ રૂપ સંસારમાં ભમતાં અનેક પ્રકારના ભોગ ભોગવ્યા તે પણ તૃપ્તિ ન પામ્ય તેમજ અનેક સ્થળે અનેક પ્રકારે વિટંબના પામ્યું છે તે પણ તેથી નિર્વેદ પણ ન પામે તે હવે કોઈ સુભાગે સત સમાગમ પામી પિતાની અનાદિની ભૂલ સમજી-નિધારી તેને સુધારવા નિશ્ચય કરી શક્તિ અનુસારે વ્રત પશ્ચખાણ નિત્ય પ્રતિષ્કરવા ઢાળ પાડી અંતે–અંત વખતે સર્વ પ્રકારના આહારને તજવા ઉજમાળ થઈ સર્વ લલુતા તજી, તરવજ્ઞાન વૈરાગ્યથી આત્માને ભાવિત કરી, સર્વ વિષયવિકારથી વિરક્ત થઈ, સંસાર ઉપર ઉદાસીનભાવ પ્રગટાવી, ચારે આહાર પચ્ચખી (ગુરૂમહારાજ સમક્ષ) અનશન આદરવું યુદ્ધ છે. ઉક્ત અનશન આદરી ક્ષણે ક્ષણે વૈરાગ્યભાવની વૃદ્ધિ થાય તેવા ધન્ના, શાલીભદ્ર, અંધકમુનિ તથા મેઘકુમારાદિકના ઉદાર ચરિતું
સ્મરણ કર્યા કરવું. આવી ઉત્તમ રીતે અનશન આરાધનાર સંસારને અંત કરી શા મેક્ષ જઈ શકશે.
૧૦ સર્વ શાસ્ત્ર ઉપનિષભૂત ચાદપૂર્વ સાર મહિમાસાગર મહા મંત્રાધિરાજ શ્રી નવકાર મંત્રજ છે. ચિંતામણિરત્નની પેરે તે યત્નથી સંભારી રાખવા એગ્ય છે. એક જ વખત તેનું સ્મરણ કરતાં ૫૦૦ સાગરનાં પાપ પ્રલય જાય છે તે જે મહાભાગે તેનું નિરંતર એકાગ્રપણે સ્મરણ કરે તેનું તો કહેવું જ શું? અંત વખતે પણ તેમાં ઉપયોગ રહે તે તેના પ્રભાવથી સર્વ પાતક ગાળીને તે સ્વર્ગગતિ આપે છે. નવકારના પ્રભાવે સુખ સંપત્તિ પામેલા અનેકનાં દષ્ટાંત પ્રસિદ્ધ છે. શુદ્ધ મનથી તે મહા મંત્રનું મરણ કરનાર અક્ષયસુખ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.

Page #14

૨૩૦
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ . એ દશ અધિકાર અત્ર લેશમાત્ર બતાવ્યા છે, તેને વિ. - શેષ ભાવ વિચારી જે ભવ્ય આદરશે તે અવશ્ય આરાધક થશે. -
ઈલમ
दंन त्याज्य दुर्लन छे.
લેખક સન્મિત્ર કપૂરવિજય. ગમે તેવી કઠિન કરણ અભ્યાસબળે કરી શકાય છે. વિવિધ તે આદરી શકાય છે. વિવિધ ધર્મ-ક્રિયા કરી શકાય છે. ભૂમિ શપ્યા, ભિક્ષા-ભજન, જીર્ણ વસ્ત્ર ધારણ કરવાં સુલભ છે. વનમાં વસવું, મેલા રહેવું, કેશલેચ કરવો તેમજ વિવિધ પ્રકારે કાયાને દમવી સુકર છે. પરંતુ સર્વ પાપનું મૂળ-દંભ તજવો દુષ્કર છે. દંભ ત તેણે સર્વ તર્યું અને દંભ સેવ્યો તેણે સર્વ (પાપ) સેવ્યું સમજવું. સર્વજ્ઞ વિતરાગ પ્રભુની એ જ શાશ્વતી આજ્ઞા છે કે કઈ પણ કાર્ય દંભ રહિતજ કરવું. શુભ ધર્મકરણ એક જ રીતે સર્વદા કરવી. તેથી બીજી રીતે નજ કરવી. એવી એકાંત આજ્ઞા શ્રી સર્વજ્ઞ પ્રભુની નથી જ. કિંતુ જેવાં જેવાં દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ હોય તેવાં તેવાં દ્રવ્ય ક્ષેત્રાદિક ગે જેવું સાધન જેવી રીતે સરલતાથી સાધી શકાય એમ હોય તેવું સાધન તેવી રીતે જ સાધવાની શ્રી સર્વજ્ઞ પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞા પ્રવર્તે છે. અને તેજ પ્રમાણે વિવેકથી વર્તતાં હિત થાય છે અન્યથા અહિત થાય છે એ સ્પષ્ટ શાસ્ત્રકાર ખુલાસો કરે છે. યતઃ
जिनेनानुमतं किंचि निषिद्धं नापि किंचन ।
Rા માધ્યાન, યાજ્ઞા પરમેશ્વર 1 (અધ્યાત્મસાર) - એકદા એક ભાવિક શ્રાવિકાને ઘરે એક સાધુ ગોચરી આ
વ્યા. સાધુદર્શનથી હષિત થઈ શ્રાવિકા વિવિધ રસવતી (કોઈ રીતે દૂષિત થયેલી) લાવી, તે હેરવા સાધુજીને વિનવે છે પરંતુ તે સાધુજી તેમાંથી કાંઈ પણ લીધા વિના જ પાછા નિવત્ય. એવામાં એક બીજા સાધુનું ત્યાં આવવું થયું. તેને વિવિધ રસ

Page #15

દભ ત્યાજ્ય દુર્લભ છે, વતી વ્હેરવા કહેવાથી તેણે પાતાને જોઇતી વસ્તુ જ્હારી લીધી. પછી તેને નમ્રપણે શ્રાવિકાએ પૂછ્યું કે આપની પહેલાં એક સાધુજી આહાર નિમિત્તે આવ્યા હતા તેમને મેં આ વસ્તુ ન્હ રવા બહુ આગ્રહ કર્યા છતાં તે બ્હાયા વિંના ચાલ્યા ગયા. તેનું શું પ્રયેાજન હશે?” તેણે જણાવ્યુ કે “મ્હેન ! તે સાધુજી બહુ આત્માર્થી-ભવભીરૂ હાવાથી નિર્દોષ આહારની ગવેષણા કરે એવા છે તેથીજ સરસ આહારમાં મૂôા નહિ પામતાં અન્યત્ર નિર્દોષ આહારની ગવેષણા કરવા ગયા. હું તેવા આત્માર્થી નહિ હોવાથી કેવળ વેષધારીજ છુ. તે મહાત્માનેજ ધન્ય છે કે જૈના દર્શન માત્રથી પણ પાપ પ્રલય જાય. ” એમ પ્રશસીને તે સાધુ પોતાને સ્થાને ગયા. થાડી વારમાં એક એર સાધુ આન્યા તેને પણ આહાર તેની ઇચ્છા મુજબ હૈારાવ્યા બાદ શ્રાવિકાએ પૂર્વલા અને સાધુ સંબંધી વાત પૂછી તે તેણે કહ્યુ હું “ પ્રથમ વ્હાયા વિના જે સાધુ પાછા વળ્યો તે તેા કેવળ દ ભી-ઢગજ છે અને તેની પ્રશ'સા કરનાર બીજો સાધુ પણ લેક રંજન કરવા મીઠુ એટલીને ઠગાઈજ કરનારો છે. અમે પણ ૫હેલાં એવી કેટલીક ઠગાઈ કરતા હતા પણ તેથી કટાળી હવે તેમ નહિં કરવા અમે નિશ્ચય કરી આનદ્મથી વિચરિયે છિયે.” તે સાધુની વાત સાંભળી ચતુર શ્રાવિકાએ નિશ્ચય કર્યેા કે પ્રથમ આવેલા સાધુ કેવળ નિઃસ્પૃહ હોવાથી ઉત્તમાત્તમ છે અને બીજો સાધુ પણ ગુણુ પક્ષપાતી-ગુણુરાગી હોવાથી ઉત્તમજ છે. પણ તે ઉભયની નિદા કરી આપબડાઇ કરનાર આ ત્રીજે સાધુ તેા કેવળ અધમજ છે. આ કથા ઉપરથી ઉત્તમ સમ્ર એ લેવાના છે કે૧ સૂર્ય ઉગે છેતે ક ઇ છામડે ઢાંકયા રહેતા નથી, તે જેમ સ્વતઃ પ્રકાશે છે તેમ ઉત્તમાત્તમ ગુણધારક મહા પુરૂપે પણ સ્વતઃ સ્ત્રગુણાવડે જગતમાં પ્રકાશ પામે છે. ૨ પાતામાં તેવા ઉત્તમાત્તમ ગુણીના આવીભાવ (દેખાવ) થયા ન હોય તેવા પણ તેવાજ સદ્ગુણ્ણાના ખપી જનાએ નિર'તર સદ્ગુણુવત મહાપુરૂષાની સેવા-સ્તુતિ-પ્રશસા કર્યા કરવી એ પણ ઉત્તમતા પામવાના સરલમાં સરલ ઉપાય છે. કેમકે ત્રાંબું પણ વેધક
''
+

Page #16

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૨૩૧
રસથી સાનુ થઈ ાય છે. ૩ સૂર્ય સામે ઉડાડેલી રજ પેાતાની જ આંખમાં પડે છે તેમ ઉત્તમ પુરૂષોની નિંદા કરનારજ નીચપશુ પામે છે, મિથ્યાભિમાન કરવાથી મહા દુઃખી થવા ઉપરાંત જગમાં ૪ ભી કંહેવાય છે; એટલુંજ નહિ પણ અંતે આત રાષ્ટ્રધ્યાનથી મરી મહા નીચ ગતિ પામે છે. માટે ઉચિત છે કે માયા વૃત્તિના સર્વથા ત્યાગ કરી કેવળ નિર્દંભ-નિષ્કપટ વૃત્તિજ ભજવી. દ‘ભી–માયાવી માણસ ગમે તેટલી કઠણ કરણી કરે તા પણ તે પાણીમાં જાય છે. નિર્દીની ઘેાડી પણ સત્કરણી લેખે પડે છે. દંભ જનિત કરણીથી પાપાનુબંધ થાય છે, અને દંભ રહિત સત્ ક્રિયાથી પુણ્યાનુબંધજ થાય છે. દીનુ દીલ નિરતર ભયભીત રહે છે અને નિર્દભનું ચિત્ત સરલ અને સુપ્રસન્ન રહે છે. *ભીના દીલમાં ઉંડી દાઝ હાવાથી તેનુ લાહી નિરંતર તપ્યા કરે છે અને દુભ રહિતનુ' ચિત્ત સુપ્રસન્ન હેાવાથી તેમાં શાંત રસ વહ્યા કરે છે. દંભીનું સાચું કહ્યું પણ માથું જાય છે, અને નિર્દંભીનું અવસર ઉચિત કથન સત્ય-પ્રમાણભૂતજ મનાય છે. દંભી એકજ ભવમાં અનેક જન્મ મરણ ચૈાગ્ય માઠાં કમ સંચે છે ત્યારે દંભ રહિત અનેક ભવમાં સચેલાં અશુભ કર્મના આ એકજ ભવમાં નાશ કરી શકે છે. આથીજ શ્રી સર્વજ્ઞ પ્રભુ દ ભ તજવા વારંવાર ઉપદિશે છે. નિદંભ રહી પવિત્ર ધર્મકરણી યથાશક્તિ કરવા સદા સૂચવે છે. છતાં ધૃષ્ટતા (ધિઠાઈ) ધારણ કરીને દ‘ભને સેવી સુખને ઇચ્છતા સેકઝા માણુસા નજરે પડે છે. અને સુવિવેક આદરી દસ રહિત યથાશક્તિ ધર્મ કરણી કરતા કાઈકજ વિરલા મળી આવે છે. ગમે તે હાય પણ દુભવ્રુત્તિથી દુઃખીજ થાય છે અને ભતજ્યાથી સુખીજ થાય છે. દભવડે થાડા વખતમાં થોડા નટે અ હુજ ખગડવાનું છે અને નિર્દેભતાથી તેટલુ જ સુધરવાનુ છે. એમેં સમજી ક્ષણે ક્ષણે ઉપયાગ રાખવે યોગ્ય છે. જે ક્ષણ ગઈ તે પાછી આવવાની નથી પણ તેમાં શુભાશુભ પરિણામે સેવવામાં આવેલા ગુણ દોષનું ફળ તેા વડના બીજની પેરે અવશ્ય ભાગવવું પડશેજ. એમ સમજીને પણ શાણા માણસાએ અવશ્ય ચેતવું જોઇએ. ક્ષણ માત્ર કલ્પિત સુખ માટે બહુ કાળનું ભારે દુઃખ જ્હારવું. વ્યાજખી નથીજ.
ઈસલમ.

Page #17

સામાયક વિચાર,
૩૩ सामायिक विचार.
અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૭૭ થી. સામાયિક વિધિનું આ સામાન્ય પૂર્વ રૂપ થયું, હવે એનું ક્રિયારૂપે વિશેષ, ઉત્તર રૂપ જોઈએ.—
(૧) સશુરૂ સમીપે, અતિ દૂર નહિ, તેમ અતિ પાસે નહિં, એમ બેસવું.
(૨) સદ્ગુરૂના અભાવે એઓશ્રીનાં ચિત્રપટ કે અન્ય સ્થાપના સન્મુખ અને તે પણ બનતાં લગણ એઓશ્રી જે જ, ગ્યાએ બિરાજતા હોય, તે દિશા સન્મુખ થઈ ઉપર મુજબ બેસવું.
“ગુરૂ વિરહૃમિ ઠવણ » ઇતિશ્રાવિશેષાવશ્યકે. અર્થાત્, સજીવન મૂત્તિ રૂપ પવિત્ર સલ્લુરૂના વિરહે તેઓશ્રીની સ્થાપના.
(૩) સદ્ગુરૂની એવી સ્થાપનના અભાવે ઉંચા પવિત્ર આ-. સન ઉપર સલ્લુરૂના મુખથી ઝરેલા પવિત્ર વચનામૃત રૂપ પુર સ્તકાદિજ્ઞાનેપકરણ (કે જે એક પવિત્ર સ્થાપના જ છે.) મૂકી તેમાં સગુરૂની ભાવના કરી તે સન્મુખ, પૂર્વ કે ઉત્તર દિશા સન્મુખ સામાયિક કરવું. પૂર્વ કે ઉત્તર દિશા સન્મુખ કહેવામાં એક એવે પરમાર્થ પણ રહે છે, કે પૂર્વ દિશા તે દિશામાં ઉદય પામતા સૂર્યનું સ્મરણ કરાવવા સાથે મારા પવિત્ર રમગુરૂ પણ એ સૂર્યની પેઠે પ્રકાશરૂપ, જ્ઞાનરૂપ છે. તેમજ ઉત્તર દિશા તે દિશામાં રહેલા તુંગ અને અચળ મેરૂનું સ્મરણ કરાવવા સાથે મારા સદ્ગુરૂ પણ એ મેરૂની પેઠે ઉદાર,ઉચ્ચ, ધીર, અચળ, અડોળ વૃત્તિવાળા છે. બાહ્ય નિમિત્તે બાળને બહુ વિકસાવે છે.
(૪) બેસવા પૂર્વે બેસવાની ભૂમિ જણ પૂર્વક પુંજી પ્રમારું બેસવું.
(૫) સામાયિક માટે ઉપાશ્રય, ધર્મસ્થાનક, અથવા ખાસ તે માટેનું એકાંત, નિરામય, નિરુપદ્રવ સ્થાન રાખવું. જે જગ્યા ગલીચી આદિ આશાતનાનાં કારણ રહિત હોય, જે ભૂમિ છવાકુલ ન હોય, તે શોધવ, તે જગ્યા પુંછ તેપર કટાસણું પાથ

Page #18

૨૩૪
શ્રી જિન ધર્મ પ્રકાશ. રવું. અથે દીપિક કાર તે કહે છે, કે જે અનૃણ હોય, અર્થાત્ જેને લેણદારો કનડે નહિ એમ હોય તેણે જ આવા ઉપાશ્રયરૂપ ઘણુ જનને સામાયિકના લાભભૂત સાધારણ સ્થાનમાં આવવું, જે કરજદાર-દેણીયાત હોય તેણે ન આવવું. અર્થ દીપિકાકાર ને આ ઇસારે બહુ અર્થસૂચક છે.
(અ) એક અર્થદીપિકાકારના સમયમાં કદાચ દેણીયાત લેક સાધારણ સ્થાનરૂપ ઉપાશ્રયમાં લેણીયા કનડે નહિં એમ ધારી સામાયિક કરવા જતા હશે.
(બ) અને એમ સામાયિક કરવા જનારાને કદાચ લેણયાતોએ કનડેલ હશે અને તેને કનડતાં આસપાસ બીજા સામાયિક કરનારાને અંતરાય પડ હશે. . (ક) પોતે કરજ કરેલ, તે પિતાનાં પાપને અંગે બીજા જે સામાયિકરૂપ આત્મહિત સાધન કરવા બેઠા હોય તેને આડકતરી રીતે પણ વિનભૂત થવું, એમાં પિતેજ કારણિક હેતાં વધારે પાપના ભાગી થવાય છે.
(૩) એમ વધારે પાપના ભાગી થતાં અટકાવવા માટે બેધ કર્યો છે કે કરજદારે સામાયિક પોતાને ઘેર કરવું, ઉપાશ્રય ન આવવું.
- | (ફ) આમ કહેવામાં સૂમ હેતુ એ રહેલે લાગે છે, કે કરજદારે પ્રથમ પિતાનું કરજ અદા કરી દેવું. ગમે ત્યારે કરજ દીધા વિના છુટકે નથી; કરજ ભવાંતરે પણ દેવું પડે છે, તે તેને તરત નિકાલ બનતા પ્રયાસે શુદ્ધ બુદ્ધિથી, શુદ્ધ દાનતથી કરો. કારણ કે તેમ તરત કરવામાં નથી આવતું અને વિલંબ થાય છે તે, - (૧) કરજ વધતું જાય છે.
(૨) તેથી મુળે વિકલ્પ હેઈ ચિત્ત વિક્ષેપ જે હોય છે, તેમાં વિશેષ ઉમેશ થાય છે.
(૩) ચિત્ત વિક્ષેપ સામાયિકમાં અંતરાયરૂપ થાય છે, અર્થાત સામાયિક લઈ બેઠેલ હોય છતાં કરજદારનું ચિત્ત વિક્ષિત છેવાથી તે આકાશ-પાતાળના ઘાટ ઘડે છે, જે ઉલટું લાભ કરતાં વિશેષ હાનરૂપ છે.

Page #19

સામાયિક વિચાર
૨૩૫ (૪) અને કરજ વધી જતાં તે નહિં દેવારૂપ બેટી દાનતમાઠી બુદ્ધિ ઉપજે છે, જે પરિણામે અધોગતિનાં કારણરૂપ છે.
આમ અનુબંધે સૂક્ષ્મ વિચારણા કરી અર્થદીપિકાકાર ઈસારે માત્ર કરે છે, કે કરજદારે ઉપાશ્રયમાં સામાયિક ન કરવું, અને એને અર્થ પરમાર્થરૂપે એમ જ સમજવો છે કેકરજદારે સામાયિક કરવાના ભાવ રાખી પ્રથમ તે કરજ આપી દેવાનેજ પ્રયાસ કરો. આ વાત દરેક વ્યવહારમાં લાગુ પડશે. માણસ માત્ર પિતાને અંગે રહેલી ફરજપર, (ધર્મ પ્રતિ ભાવ રાખી, એ ફરજજ પિતાને ધર્મ છે, એમ સમજી) અચળ લક્ષ રાખો, કેમકે ફરજ યથાર્થ ન બજાવતાં, અથવા એમાં હાનિ કરતાં કદાચ આર્ત-રિદ્ર, વિશેષ વિશેષ આ-રોદ્ર સ્થાનનું કારણ થાય છે. આ દરેક ભાઈએ બહેનને સ્વાનુભવની વાત હોવા યોગ્ય છે. માટે કરજ માત્ર બજાવવી તે ધર્મના લક્ષ સાથે બજાવવી, પગ પ્રથમ તે અણછુટક્યાની વાસ્તવીક ફરજ શું છે તે સમજવું અને પછી તે ફરજ બજાવવી. આમજ પ્રથમ સામાયિકના ભાવ સાથે કરજ દઈ દેવાનો પ્રયાસ કરે; કેમકે તેમ કરવાથી સામાયિકની ભાવનાનું ફળ તો ભાવના હોવાથી મળે છે, અને કદાચ દેહ છેડી જવાય તેપણ કરજ દઈ દીધેલ હોવાથી તે ગમે તે પ્રકારે આવવા રેપ સારા માઠા ભવ કે આંતરૂભવરૂપ વેષ પહેરવાની, ભવમાં જુદા જુદા સુખ દુઃખરૂપ વેશ ભજવવાની, શિક્ષા ટળી જાય છે.
વિશેષમાં અર્થદીપિકાકાર તે વળી કહે છે, કે રાજા, અને માત્ય, શેઠ, શ્રીમતે તે ઉપાશ્રયાદિ સ્થળે સામાયિક માટે મોટા આડંબરથી જવું; આ પણ સાપેક્ષ લાગે છે, વાસ્તવિક છે, કે, મોટા જનનું અનુકરણ બધા કરે છે, એટલે રાજા આદિ એમ આડંબરથી જાય તે તેની જૈન શિવાયની બીજી પ્રજાને પણ સામાયિક કરવાની ઈચ્છા થાય છે, અને ધર્મનો વિજયધ્વજ ફરકે છે, જે શ્રી વીતરાગની પવિત્ર આજ્ઞાનું આરાધન છે અને જેનું પરંપર પરિણામ કર્મનું વિરાધન છે, જે આપણને ઈષ્ટ છે. આ
(૫) ઉપધિ, ઉપકરણ વસ્ત્રાદિ સંબંધમાં અગાઉ કહેવાઈ ગયું છે.'

Page #20

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
(૬) ચરવલા સમીપમાં રાખી, ડાબા હાથમાં મુહુપત્તી રાખી, જમણેા હાથ સદ્ગુરૂ અથવા સ્થાપનાચાર્ય સન્મુખ ધરી, પવિત્ર મંત્ર નવકારનુ` શુદ્ધ ભાવે, ઉપયાગ પૂર્વક સ્મરણ કરવું. (૧) જમણા હાથ એમ સદ્ગુરૂ સન્મુખ ધરવા એ વિનયનું કારણુ છે. (ર) અથવા એ એમ સૂચવે છે, કે હે! કૃપાળા ! હું સામાયિકના લાભ લેવા ઉત્સુક થઈ આપ સમીપે આવી યાચના કરતા આ દક્ષિણુ કર ધર્ડ્ઝ', તે હે! સમતા સાગર! જેને સામાયિકના લાભ થયો છે એવા સદ્ગુરૂ ! આપ મને એ પવિત્ર લાભ આપે, અથવા આપની કૃપાએ, આપના આલંબને મને પણ એ પવિત્ર લાભ પ્રાપ્ત થાઓ. (૩) અથવા જમણા હાથ એમ ધરવાથી સદ્ગુરૂની સ્તુતિ પણ થાય છે, અર્થાત્ કર લાંબા કરીને એમ સૂચવાય છે કે અહા! ધન્ય મહાગુરૂ ! આપ ધન્ય છે. જ્ઞાનિઓએ જોયેલું એવુ" ચેાગના લાભનુ પણ એમાં કારણ સભવે છે. ઇત્યાદિ રહસ્ય એમાં હાવાથી દક્ષિણુ કર સુગુરૂ સ મુખ ધરી નવકાર સ્મરવા.
૧૬
(૭) પછી સાક્ષાત્ સજીવનમૂત્તિ સદગુરૂનો અભાવ હોય, તા સદ્ગુરૂ કેવા હોય? મારા સદ્ગુરૂ કેવા છે? મારા ગુરૂ આવા આવા અનુપમ ગુણવાળા છે, એમ ચિંતવન કરવા તે ગુણાનુ જેમાં વર્ણન છે તે “પચિક્રિય” સૂત્ર ચિત્તની એકાગ્રતા પૂર્વક કહેવું; અને એવા ગુણવાળા સાક્ષાત્ મારા સદ્ગુરૂ બિરાજમાન છે, અને હું એએની સમક્ષજ સામાયિક કરૂંછું, એવા ભાવ રાખવા. આમ કરવાથી સામાયિક બહુ શુદ્ધ થાય છે.
(૮) પછી ઉડી ઉભા થઈ (જયણા પૂર્વક, પુજી–પ્રમા, પ્રત્યેક વખતે નમસ્કારાદિ માટે પણ ઉઠતાં બેસતાં ચરવલાથી ભૂમિ, હસ્તપાદાદિ પ્રમાર્જવાના લક્ષ રાખવા. આત્માપર આવતા મેલ–આવરણને પુ‘જી–પ્રમાર્થ કાઢવાનો લક્ષ રાખવા.) ગુરૂને વદન અર્થે ઇચ્છામિ ખમાસમણુ” ના પાઠ સાથે વંદન કરી ઉભા થઈ માર્ગને વિષે જવા આવવાથી થયેલ જીવિરાધના આદિ દોષ માટે ગુરૂની આજ્ઞા પૂર્વક ઇરિયાવહિય” “તસઉત્તરી” અને “અનથ્થ સિએણું” ના પાઠ કહી એક લેગસ્સ અથવા ચાર નવકારને

Page #21

સામાયિક વિચાર
૨૩૭ કાઉસગ્ગ કરે. કાઉસગ્ગ પારી, “નમો અરિહંતાણું” ને પ્રકાશ કરી, લેગસ્સ પ્રકાશવો. (ઈરિયાવહિય, તસુત્તરી, અન્નથુ ઉ. સસિએણું, લેગસ્ટ, આદિના હેતુ, વિધિ, વિસ્તારાર્થ અન્ય પ્રસંગે આપવા ઠીક પડશે.)
(૯) પછી અગાઉ મુજબ ખમાસમણ પૂર્વક “સગુરૂને મુહ પત્તી પડિલેહવા આદેશ માગી બેસી (દેહાસને) મુહપત્તી પડિલેહવી. મુહપતી પડિલેહવા માટે આજ્ઞામાગતાં, “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન મુહપત્તી પડિલેહ?ગુરૂ આજ્ઞા આપે, “પડિલેહ ત્યારે સામાયિક કરનારે “ઈચ્છ” એમ કહી મુહપત્તી તથા અંગની પડિલેહણ કરવી. ગુરૂ સાક્ષાત્ ન હોય છતાં ગુરૂ સમીપેજ બેઠો છું, એવી ભાવના રાખીને ગુરૂની આજ્ઞા માગવાને વિધિ યથાવિધિ આચર, અર્થાત્ “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્” ઈત્યાદિ પૂર્વક જાણે સાક્ષાત્ સદ્દગુરૂ પાસે આજ્ઞા માગતા હોઈએ, એમ વર્તવું અને ગુરૂની સ્થાપના કાંઈ વાણને ઉચ્ચાર તો કરે નહિં, છતાં માગેલ આજ્ઞાને સદ્ગુરૂ તરફથી ઉત્તર મળે છે, એમ ધારી તત્તત્કાર્યમાં પ્રવર્તવું. આવી પ્રવૃત્તિ એ વિનયનું પરમ કારણ છે, અને પ્રમાદ ટાળવાનું, અને ઉપગ જાગૃત રાખવાનું ઉત્તમ સાધન છે. મુહપત્તી પડિલેહતાં તેના તથા અંગ ગપડિલેહણના દરેકના પચીશ પચીશ એમ મળી પચાસ બેલે સનમાં બેસી જવા. અર્થાત્ તેના સ્મરણ–ચિંતવન પૂર્વક મુહપત્તી અને અંગ પડિલેહવા. મુહુપત્તી તથા અંગ પડિલેહણની પચાશ બોલરૂપ પાંચ
- ગાથાઓ પૂર્વે એવી પ્રવૃત્તિ ચાલતી હોવાનું સહપત્તીના બોલ, સૂચવન કરે છે; પણ હાલ જે પ્રવૃત્તિ ચાલે
છે, તે જોતાં તે એ પ્રવૃત્તિ આકરી લાગશે, છતાં સામાયિકના સૂત્રપાઠ, તથા તેને વિધિ જોતાં-વિચારતાં આમ પ્રવર્તવું વિશેષ કલ્યાણના હેતુરૂપ છે. આવી રીતે પ્રવર્તવાને અભ્યાસ પાડવામાં આવે, તે વિનય સચવાય છે, પ્રમાદ ટળે છે, જાગૃતિ–ઉપગ રહે છે, નિર્જરા થાય છે, આદિ અનેક રીતે સામાયિક વિશેષ વિશેષ શુદ્ધ થાય છે.

Page #22

૨૨૮
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ, •
ચાલુ પરંપરા પર દ્રષ્ટિ કરિયે તો સામે સામાયિક કેમ યિક બેસીને લેવાને પ્રચાર દેખાય છે, પણ લેવુ - પારવું? એનો વિધિ તપાસીએ તે ઉપર જણાવ્યા મુબેસીને કે ઉ. જબ “ખમાસમણ” ઉભા થઈ દઈ, ઉભા ૨ભા રહીને, હિને, વચ્ચમાં વચમાં રહીને જરૂરળે બે
સીને, સામાયિક લેવું ઘટે છે. “કમિતે ” ના પાઠના પ્રકાશ થયા પછી “બેસણે સંદિસાહે?” ની આજ્ઞા માગવાને પાઠ એમ સૂચવે છે કે હજી સામાયિક લેનાર ઉભો છે. - જે એ વિધિ મુજબ સામાયિક લેવામાં આવે તે મુહપની પડીલેહતી વખતે દેહાસને, (એટલે જેમ કોઈ ગાય દો. હતું હોય અને બે પગ ઉભા રાખી અધર બેસે અને બે હાથ બે જાંગની વચ્ચે ગાયના આંચળ ઉપર હોય તેમ) બે પગ વચ્ચે અધર બેસી વથમાં બે હાથ રાખી મુહપત્તીવડે અંગાદિનું પ્રતિલેખન કરવું જોઈએ. અપ્રમત્ત યોગ, આત્મજાગૃતિ,શુદ્વાપગનું આ સૂચવનરૂપ, કારણરૂપ છે. શ્રમણભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પહેલાં સાડાબાર વર્ષ અનેક પરીષહ વેડ્યા, તેમાં તેઓશ્રી અખંડ ઉપગે આત્મજાગૃતિએ રહ્યા, પ્રાયઃનિદ્રા પણ ન લીધી, અરધો કલાક માત્ર સહજ નિદ્રા આવી ગઈ; પલાંઠી વાળી સુખાસને બિરા
જ્યા નહિં, પણ જ્યારે કદાચ દેહ સ્વસ્થને અર્થ બેઠા ત્યારે ઉભેજ પગે, ગોદહાસને જ બિરાજ્યા. તે એમ સૂચવવા કે, અહો! હજી અમારે ઘણું કરવાનું છે, કર્મ શત્રુઓ, અને કાળ શિકારી આ પાસે ભમે છે; તેઓને દૂર ખસેડવા માટે સદેવ જાગૃત રહેવાનું છે –મારાથી નિરાંતે પગ ઠેરવી બેસાયજ કેમ? આમ ભગવાન્ દેહાસને બિરાજી ચિંતવતા હતા. તેવીજ જાગૃતિની સૂચનારૂપે આ આસનની પરંપરા પડી લાગે છે. હછે પણ પડિકમણ, પિષધ તથા સાધુઓની પ્રવૃત્તિમાં આ એથે ચાલે છે, તે તેમજ સમજીને, સમજવાને ખપ કરીને ચાલવું ઉચિત છે, જરૂરનું છે.

Page #23

સામાયિક વિચાર (૧૦) મુહપત્તી પડિલેહી, ઉભા થઈ “ઈચ્છામિ ખમાસમણુ” પૂર્વક વંદન કરી, “ઈછાકારેણ સંદિસહ ભગવન! સામાયિક સંદિસાહ» કહી વળી “ઇ” કહી પાછા “ખમાસમણ પૂર્વક વંદન કરી ઉભા થઈ ઇચ્છાકારેણ સદિસહ ભાગવાનું સામાયિક ઠાઉ?” કહી વળી ઈચ્છકહી પ્રાંજલિબદ્ધ થઈ બે હાથ જો પવિત્ર નવકાર મંત્રનું સ્મરણ કરી “ઇચછકારિ ભગવદ્ પસાય કરી સામાયિક દડક ઉચચરાજી!” એમ ગુરૂને વિનવી અથવા એના અભાવે કોઈ વૃદ્ધ શિષ્ટ જન પાસે સામાયિક કરતા હોય તેને વિનવી, તેઓ સમીપે સામાયિક દંહક કહેવરાવી, અથવા એ બધાના અભાવે પિોતે કરેમિભતે” ને પાઠ ઉચ્ચારી સામાયિક દંડક, પચ્ચખાણ કરવું. ગુરૂના અભાવે વૃદ્ધ-શિષ્ટ સ્વધર્મ બંધુ, જેણે સામાયિક લીધું હોય, તેને સામાયિક દંડક માટે વિનતિ કરવી એ એક વિનયને આચાર છે, તેમજ વળી એ માટેના એ સાક્ષીભૂત થાય છે. આ સામાયિકને પાઠ ભણ્યા પછી સામાયિકી કાળ શરૂ થાય છે. તે કાળથી માં સામાયિક પુરૂં થાય ત્યાં સુધીમાં સમતાભાવે રહેવાથી સામાયિક. શુદ્ધ થાય છે, તેને હેતુ પાર પડે છે. તે હવે એ સામાયિકી કાળમાં શું કરવું, તે અર્થે સામાયિક લેનાર પિતે જ સદ્ગુરુ આગળ સઝાય-સ્વાધ્યાયને આદેશ આજ્ઞા માગે છે.
..
. . . - (૧૧) સામાયિક દંડકને ઉચ્ચાર થયે, અર્થાત્ “કરેમિભતેને પાઠ પ્રકાશા,-એટલે સામયિક લેનાર જે અત્યાર સુધી ઉભા ઉભા વિધિ આચરતે હતો, તે હવે સદગુરૂને ઈચ્છામિ ખમાસમણ” પૂર્વક વંદન કરી “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન ! બેસણે સંદિરાહુ” એમ કહેવળી ગુરૂ એ આજ્ઞા આપે અથવા મળી છે એમ ગણી ફરી પ્રણિપાત સૂત્રપાઠ પૂર્વક ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન! બેમણે ઠાઉ” એમ કહી પુનઃ બેઠા પછી, હવે સામાયિકમાં સાવદ્ય યોગનાં તે પચ્ચખાણ કર્યો છે, ત્યારે હવે જીવે કરવું શું? જીવ જીવન્મુક્ત દશા . પામ્યું નથી, અને તે પ્રાપ્ત કરવા દ્રવ્ય સામાયિકથી તે આરંભ

Page #24

૨૪.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ કરે છે,–તો ચિત્ત, એકદમ સમતાભાવ ન ભજે, તે જે નિ., રવયેગે એ સમતા પ્રાપ્ત થાય,એવાં સન્શાસ્ત્રનું વાંચન, મને નન, નિદિધ્યાસન, અથવા પઠન-પાઠન, અથવા વાંચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, ધર્મ કથા, અનુપ્રેક્ષારૂપ પાંચ પ્રકારનાં સ્વાધ્યાય (સય) સાધનરૂપ છે. તે તેવાં સાધનનું આલંબન લેવા માટે સુવિનીતપણે બેસી સામાયિક લેનાર ફરી પ્રણિપાતસૂત્રના ઉચ્ચાર પૂર્વક “છાકરેણ સંદિસહ ભગવદ્ ! સઝાય સંવિસાહુ એમ કહી જાણે ગુરૂની આજ્ઞા મળી છે, એમ ગણી પુનઃ ખમાસણ પૂર્વક ઈચ્છા કારેણ સંદિસહ ભગવન્! સઝાય કરૂ._ અર્થાતુ હે! ભગવાન! હે પવિત્ર સગુરૂ! હવે હું આપશ્રીની આજ્ઞાનુસાર સ્વાધ્યાયમાં સ્થિત થઉં છું, મારો સામાયિકી કાળ સશાસ્ત્ર વાંચવામાં, એ સંબંધમાં ઉદ્દભવતા પ્રશ્નો આપશ્રીને ખુલાસા-સમજુતી માટે પૂછવામાં, વાંચેલું વિચારવામાં, અથવા ફરી ફરી સંભારી જવામાં, ધર્મને લાભ થાય એવી કથાઓમાં, સંસારની પુગળની અનિત્યતા વિચારવા રૂપ, અથવા આત્માની ત્રદ્ધિ વિચારવારૂપ, અથવા નવ તત્વ, છ દ્રવ્યને વિચાર કરવા રૂ૫ અનુપ્રેક્ષા, ભાવના, ચિંતવનમાં ગાળીશ. આમ સામાયિકમાં સ્થિત થયા પછી તરત પ્રાંજલિબદ્ધ થઈ પરમ પવિત્ર કલ્યાણકારી નવકાર મંત્રનું ત્રણવારે સ્મરણ કરવું. સામાયિક લીધા પછી તે પારવાનું થાય ત્યાં સુધીમાં ઉપર મુજબ સ્વાધ્યાયમાં સ્થિત થવું પરમ કલ્યાણકારી છે. અજ્ઞાન અવસ્થામાં જીવને સ્વભાવ મનના સંગે ઘણે ચળ-વિચળ પરિણામવાળો હોય છે. સાવ ગના પચ્ચખાણ કર્યા છતાં તેની ચળવિચળતા એકદમ બંધ થતી નથી, તે તે ચળ-વિચળતા એકદમ કે રફતે રફતે દૂર થાય તેમ કરવા નિરવ ગરૂપ સ્વાધ્યાયનાં, ધર્મ ધ્યાનનાં ભેદ જ્ઞાનિઓએ બોધ્યા છે, જે આત્માનું હિત ઈચ્છનાર દરેક જીવે અવશ્ય આચરણીય છે. એથી પરિણામે સર્વથા સર્વ સાવધ વેગથી વિરમી જીવ કેવળદશારૂપે થશે. સ્વાધ્યાય તથા ધયાનના ભેદ આદિ પ્રસંગવશાત્ વિસ્તાર પૂર્વક અન્ય સ્થાને સમજાવવા યોગ્ય છે.
અપૂર્ણ

Page #25

જી પુસ્તકોદ્ધાર ૨૪
जीर्ण पुस्तकोदार. (પન્યાસજી શ્રી આનંદસાગર મહારાજના સદુપદેશ
અને પ્રયાસથી.) જૈન કેન્ફરન્સમાં દર વર્ષ પસાર થતા જીર્ણ પુસ્તકેદ્વારની આવશ્યકના સંબંધી ઠરાવને અંગે કેન્ફરન્સ ઓફિસ તરફથી મોટા મોટા ભંડારેની ટીપ તૈયાર કરવા વિગેરેને પ્રયાસ ચાલુ છે, તે સાથે બીજાં મંડળે પણ પિતા પોતાની ફરજ યથાશક્તિ બજાવે છે. અમારી સભા તરફથી હાલમાં ખાસ કરીને શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ અને ભાષાંતર તથા ઉપદેશ પ્રાસાદના ભાષાંતરનું કાર્ય ચાલે છે તે ઉપરાંત નીચે જણાવેલા કાર્ય કરવાનું મુનિવર્યપન્યાસજી શ્રી આનંદસાગર મહારાજના સપદુદેશ અને પ્રયાસથી મુકરર કરી તે સંબંધી કામ શરૂ કરવામાં આવેલ છે..
શ્રી કમગ્રંથ ટીકા તથા તેનું ભાષાંતર.. શ્રી ઉપદેશમાળા ટીકા તથા તેનું ભાષાંતર, શ્રી ઉપદેશમાળા મૂળ તથા તેનું ભાષાંતર. શ્રી લલિત વિસ્તરો (ચૈત્યવંદન સૂત્ર વૃત્તિ) મૂળ,
શ્રી યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય કૃત. શ્રી અધ્યાત્મ સાથે મળી શ્રી અધ્યાત્મ મતદલન મૂળ (ટીકા નથી) શ્રી અધ્યાત્મપનિષદ મળ (ટીકા નથી) શ્રી જ્ઞાનસાર (અષ્ટક) મૂળ શ્રી નય રહસ્ય મળ (ટીકા નથી) શ્રી દેવ ધર્મ પરીક્ષા મૂળ (ટીકા નથી) શ્રી જ્ઞાનબિંદુ મૂળ (ટીકા નથી) શ્રી પ્રતિમા શતક મૂળ શ્રી જેન તક પરિભાષા મૂળ (કી નથી) બત્રીશ બત્રીશી મૂળ .
શ્રી સિદ્ધસેન સૂરિકૃત. - વીશ બત્રીશી મૂળ ૧ (ટીકા નથી)..

Page #26

૨૪૨
- શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ સમ્મતિ તકે મુળ ન્યાયાવતાર
મળે - શ્રી હરિભદ્ર સુરિકૃત. શાસ્ત્ર વાર્તા સમુચ્ચય મૂળ પદર્શન સમુચ્ચય મૂળ અષ્ટક
મળી બીજા કેટલાક ગ્રંથ સંબંધી નિર્ણય થવે બાકીમાં છે તે થયેથી તેનાં નામે પ્રગટ કરશું.
ઉપર જણાવેલા ગ્રંથે પિકી મૂળ ગ્રંથો કેટલાએક ઉદાર ગૃહસ્થની સહાયથી તેમજ સભા તરફથી દરેક પુસ્તક ભંડારેમાં તેમજ સુજ્ઞ મુનિમહારાજને એકેક પ્રત આપી શકાય તેવી ગોઠવણથી છપાવવાના છે.કયા કયા ગ્રંથ કયા ગૃહસ્થની મદદથી છપાવવા માં આવનાર છે તે દરેક ગ્રંથના ટાઈટલ પરથી માલમ પી શકશે.
ઉપર જણાવેલા ગ્રની શુદ્ધ પ્રતે મેળવી છે અને મેળવવાની તજવીજ ચાલે છે, પ્રેસકોપી તૈયાર થાય છે. દરમ્યાન સુર મુનિમહારાજાઓને તેમજ દરેક પુસ્તક ભંડારના સંરક્ષણ કઓને અમારી વિનંતી છે કે ઉપર જણાવેલા ગ્રંથે પિકી જે જે ગ્રંથની શુદ્ધ પ્રત પિતા પાસે હોય તેના અમને ખબર આ. પવા અને અમારે ખર્ચ અમારી તરફ મોકલવા કૃપા કરવી. - આજ સુધીમાં આ સભા તરફથી ઘણું ગ્રંથના મૂળ અને ભાષાંતર પ્રગટ કરીને પુનરૂદ્ધાર કરવામાં આવેલ છે તે તેના રીપોર્ટ વિગેરે ઉપરથી માલમ પડી શકે તેમ છે. આ કાર્ય પણ ખાસ તે તે ગ્રંથની શુદ્ધતા અને સ્થિતિ જળવાઈ રહેવા માટે જ કરવાનું છે તેથી તેમાંના કેઈપણ ગ્રંથ સંબંધી કામ કઈ સં. સ્થાઅ અથવા કોઈ ગૃહસ્થ શરૂ કરેલ હોય તે તેમણે અમને તરતમાં ખબર આપવા, જેથી જેની બેવડી પ્રસિદ્ધિ આવશ્યકતા વાળી ન હોય તે કાર્ય બંધ કરી તેના બદલામાં બીજું કાર્ય શરૂ કરવામાં આવે.
* આપણા વર્ગમાં વાંચન વિગેરેનો શેખ એવો ફેલાયેલ નથી. કે જેથી બે બાજુથી પ્રગટ થયા છતાં પણ તેને ઉત્તેજન મળી શકે. માટે જે સાધ્ય છે તે જળવાતું હોય તે પછી ગમે તે સંસ્થા પ્રગટ કરે તેમાં કોઈ વિશેષ નથી. સબબ અમારી ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેની સૂચના છે.

Page #27

હાલમાં ચાલતી ચર્ચાઓ
हालमां चालती चर्चाओ.
તસ’બધે.
૨૪૩
અધિપતિના અભિપ્રાય.
પરદેશી ખાંડ અને કેશર વિગેરે ન વાપરવા ખામતઆ બાબત હાલમાં બહુ ચચાવા લાગી છે અને ઘણાં ગામે અને શેહેરામાં તે વસ્તુઓના પ્રતિબ`ધ થવા લાગ્યા છે. આ બે વસ્તુઓ ઉપરાંત બીજી ચીન્નેના સંબધમાં પણ તેનુ દુષિતપણુ પ્રગટ થવા લાગ્યું છે. આ બધી હકીકત ઉપરથી એટલું તે સ્પષ્ટ થઈ શકે છે કે જે વસ્તુ આપણા દેશમાં ખની શકતી હોય, દેશી મળી શકતી હાય, દેશી મનાવી શકે તે તેમ હાય તેવી કોઇ પણ વસ્તુ કેટલાએક દ્રવ્ય વગેરેને ભોગ આપીને પણ ઉપયાગમાં લેવી–વાપરવી ઘટિત છે. ફેશર તે ઉલટુ પંજામમાંથી આવે છે તે સસ્તું પડે છે માત્ર તેમાં રક્તતા કાંઈક કમી દેખાય છે, પરંતુ પરદેશી કેશરમાં કદિ રક્તતા વધારે દેખાતી હાય તેા પણ વર્જ્ય વસ્તુથી ઉત્પન્ન થયેલી રક્તતા શા કામની છે? ખાંડ દેશી મળી શકે છે પણ માંથી મળે છે. દેશીએ તેને વાપરનારા થશે તેા માટા જથ્થામાં તૈયાર થશે અને સસ્તી મળશે, કારણ કે તેના ઉત્પાદક ઢાંચા પદાર્થની આપણા દેશમાં તંગી નથી, તે કાંઇ આપણે પરદેશથી લાવવા પડે તેમ નથી; તેથી હાલ કેટલાક વધારે ખર્ચના ભાગે પણ આપણે વિશ્વાસપાત્ર ખાંડ વાપરનારા થવું જોઇએ. માત્ર દેશીના નામથી બીજા સ્વરૂપમાં પરદેશી ખાંડજ વેચવામાં આવે તેવા પ્રપંચને ઉત્તેજન ન મળે એટલું ધ્યાનમાં રાખવું જોઇએ.
આ સંબંધમાં વધારે વિચાર કરતાં એમ સમજી શકાય છે કે કાઇ પણ જીવની ( માત્ર મનુષ્ય શિવાય ) ગમે તેટલા પ્રમાણમાં હિંસા કરવાથી તેના અંગેાપાંગાદિવડે કાઇ પણ પદાર્થ દેખાવડા થતા હોય, સુગધી થતા હાય, સુંવાળા થતા હોય કે સ્વાદિષ્ટ થતા હોય તેમ કરવામાં લેશમાત્ર પણ

Page #28

૨૪૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ જેઓને અચકામણ નથી તેઓ તેવા વિચારને ઉપયોગ કોઈ પણ પદાર્થ બનાવવામાં કરે તેમાં આશ્ચર્ય શું છે. માટે એવા દેશોથી આ વેલ કેઈ પણ પદાર્થ ખરીદતાં, વાપરતાં, આસ્વાદન કરતાં કે બીજા કઈ પણ ઉપયોગમાં લેતાં પુરેપુરી શંકાની નજરે જોઈ બની શકે તે તેની તજવીજ કરવી અને બની ન શકે તે જેટલે અંશે રહી શકાય તેટલે અંશે તેને ઉપયોગ કરવાથી અલગ રહેવું.
આ સંબંધમાં ઘણી ચીજોને અંગે તે ચીજ કેમ બનાવવામાં આવે છે ઈત્યાદિ બતાવનારાં ઈગ્રેજી પુસ્તક વાંચવાની તેમજ તેમાંથી અમુક અમુક વિભાગ લઈને પ્રગટ થતી હકીકતે વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરવામાં આવે છે.
આમાં બહુ પ્રકારના લાભ સમાયેલા છે. આપણે સ્વદેશી ચીજો વાપરતાં થઈશું તે પિતાને બચાવ થશે, પરદેશ જ પિસો અટકશે, સ્વદેશીઓને ઉત્તેજન મળશે અને ખાસ તે ભ્રષ્ટ થતાં બચી શકાશે, માટે આ વિષય ઉપર પુરતું ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.
કાર્ડ ઉપર છબીઓ-ડાલમાં કેટલાએક કાર્ડ ઉપર આપણું પરમાત્માની છબીઓ છપાયેલી દષ્ટિગોચર થાય છે. આ મોટી આશાતનાનું કારણ છે. એવા કાર્ડે જ નહીં પરંતુ જિનેશ્વરની મૂત્તિના દેટોગ્રાફ પણ વેચાતા બંધ થવાની આવશ્યકતા છે.
આ બાબત જ્યાં જ્યાં પ્રચાર હોય ત્યાં ત્યાંના શ્રી સંઘે એ . સંબંધમાં બનતા પ્રયત્ન કરવાની આવશ્યકતા છે. પ્રભુની મૂત્તિના
કે ગુરૂમહારાજના ફેટેગ્રાફ ભકિતએ પડાવવામાં આવે છે - ' રંતુ તે ગુજરાતનું સાધન થઈ પડતાં તેની ભક્તિ કરતાં આ
શાતના વધી પડે છે, આ હકીકત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે. આ બાબત પુષ્કળ ચર્ચા ચલાવીને કોઈ પણ રીતે થતી આશાતના બંધ થાય તેવા ઉપાયે થવાની જરૂર છે.
પાંચમી જૈન કેન્ફરન્સ–અમદાવાદ ખાતે મળનારી આ કોન્ફરન્સની પાંચમી બેઠક સંબંધી તૈયારીઓ ચાલી રહી છે, કમીટીઓ: નીમાઈ છે અને તેઓ પોતપોતાના કાર્યમાં લાગી ગયેલા

Page #29

અ૯પણ લેખકે શું કરે છે? २४॥ છે. આવાં કાર્ય એક હાથે બની શકતાં નથી તેથી તેને શ્રી સં. ઘના પરમ હિતનું કાર્ય સમજી કઈ પણ પ્રકારની શક્તિને તેમાં ઉપયોગ કરે એ દરેક જૈનબંધુની ફરજ છે. આ કાર્યની શરૂઆત થવાથી આપણી કેમમાં જાગૃતિ ફેલાણી છે, કેલવણી તરફ લોકોનું વલણ થયું છે, આપણે ખામી આપણે સમજવા લાગ્યા છીએ, દુષ્ટ રીવાજો દૂર કરવાની જરૂરીઆત સમજાણ છે, કેટલાક ખરાબ રીવાજો નષ્ટ થવા લાગ્યા છે, રહેલી સંપત્તિ જા, ળવી રાખવાની ચીવટ થઈ છે, એક બીજાને ઓળખતા થયા છીએ, સારગ્રાહી બુદ્ધિવાળાને ઘણું સાર મળી શકે તેવું થયું છે. ઈત્યાદિ અનેક લાભનું સંભવિતપણું દષ્ટિગોચર થાય છે. પૂરતા સંપ ને ઉત્સાહથી એમાં મચ્યા રહેવાશે તે આગળ ઉપર ઘણા લાભ મેળવી શકશું એ નિઃસંદેહ વાત છે.
अल्पज्ञ लेखको शुं करे छ? અલ્પજ્ઞ લેખકે સામાન્ય હિતશિક્ષાના વિષયે પિતાની બુદ્ધિના પ્રમાણમાં લખે છે તેથી કાંઈ નુકશાન થતું નથી, પરંતુ શાસ્ત્રીય લેખ લખે છે ત્યારે તેઓ ઉત્સુત્ર ભાષણના ભયથી ડરતા હેય તેમ લાગતું નથી. સારી રીતે નવતત્વાદિકનું જ્ઞાન મેળવ્યા શિવાય જીવ, અજીવ, કર્મ કે સમ્યક્ત્વાદિનું સ્વરૂપ લખતાં તેઓ બહુધા શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ લખી જાય છે અને તેથી ઘણી વખત વિદ્વાનના મંડળમાં તેવા લેખકના લેખ ચર્ચાય છે એટલું જ નહીં પણ તેના લેખપર વિશ્વાસ ન મુકી શકાય એ નિર્ણય કરે પંડે છે. કેટલાએક લેખકે એમ સમજી લખવા મંડી પડે છે કે આપણી સમજમાં આવ્યું છે તેટલું લખીએ છીએ તેમાં છે. શું છે? પરંતુ સમજવું તે જુદી વાત છે ને લખવું તે જુદી વાત છે. સમજવાનું દિવસે દિવસે વધી શકે છે, સુધરી શકે છે ફરી શકે છે, પણ લખેલું ફરી શકતું નથી. ખાસ કરીને કઈ પણ લેખ કે લેખકને અંગે અમે લખતા નથી પરંતુ હાલમાં

Page #30

૨૬
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ બહાર પડતા ઘણા લેખે તરફ દષ્ટિ કરતાં “અ૫ જ્ઞાન તે અતિ હાણ” એ કહેવત મુજબ શાસ્ત્રીય લેખોમાં કેટલીક વિરૂદ્ધતા દર બ્રિગેચર થાય છે.
આપણા જૈનવર્ગમાં લેખક થવાની હેશ દિનપરદિન વૃદ્ધિ પામતી જાય છે તે ખુશી થવા જેવું છે, પરંતુ જ્ઞાન વધારવાની તેટલી હોંશ દેખાતી નથી એ ખેદ થવા જેવું છે. પ્રકરણાદિનું જ્ઞાન મેળવીને તાત્વિક લેખો લખવા એ ઉત્તમ છે પણ તેવા જ્ઞા નને બહુધા અભાવ છે છતાં તેવા વિષયો લખવા તરફ અભાવ દેખાતું નથી.
કેધ કરે એ હાનિકારક છે એમ લખવું મુશ્કેલ કે અગ્ય નથી પરંતુ કેદની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ, પરિણામ ઈત્યાદિ શાસ્ત્રોક્ત રીતે લખતાં પ્રથમ તે સંબંધી જ્ઞાન મેળવવાની જરૂર છે, તેવી જ રીતે સમક્તિ પ્રાપ્ત કરવાની આવશ્યકતા છે એમ લખવામાં કાંઈ પણ અગ્ય નથી, પરંતુ આ જીવ સમ્યક્ત કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરે છે તેની હકીકત લખ્યા અગાઉ મેહની કર્મ સંબંધી તેમજ ત્રણ કરણ વિગરે સંબંધી અને પાંચ પ્રકારના સમ્યક્ત્વ સંબંધી સમજણ મેળવવાની જરૂર છે.
આતે તત્વજ્ઞાનના અને તેને લગતા વિષયે લખવા સંબધી સૂચના થઈ, પરંતુ તે શિવાય વ્યવહારિક લેખોમાં પણ લખનાર ઠરેલ બુદ્ધિના, પકવવિચારના કે દીર્ઘ દૃષ્ટિવાળા હતા નથી તે તેઓ લેખ લખીને અનેક પ્રકારનાં નુકશાન કરે છે. ઘણાઓના દિલ ઉશ્કેરે છે, સંપમાં ભંગ પાડે છે, પારકાં છિદ્ર ખુલ્લાં કરે છે, કદાગ્રહ વધારે છે, સુધરવાના દ્વાર રેકી નાંખે છે, કલેશનાં બીજ રોપે છે, તેને વધારે છે, તેને ઉછેરે છે, તેના કડવાં ફળ ચાખે છે ને ચખાડે છે આ બધું અલ્પત્તપણાનું અથવા અપકવ વિચારનું ફળ છે. આવા લેખકો પિતે આત્મ હિત કરી શકતા નથી અને પરને આત્મહિતના વિઘાતમાં કા-૨ રણિક થાય છે. સુજ્ઞ લેખકેએ તે ખાસ મરણમાં રાખવાની આવશ્યક્તા છે કે પિતાના લેખથી દરેક જગ્યાએ સંપ વધે,

Page #31

વર્તમાન સમાચાર,
૨૪૭
કલેશ નાશ પામે, સુધારો થાય, કુધારા નાશ પામે, કેઈને ખેદ ન થાય, સર્વ સંતોષ પામે, સુધરવાના રસ્તા ખુલ્લા થાય અને લેશનાં બીજ બળી જાય તેવા લેખ લખવા. જો કે સોને રાજી રાખવા એ બહુ મુશ્કેલ તેમજ અશક્ય વાત છે પરંતુ કેઈપણ વિષય લખતાં અંતઃકરણમાં હેતુ તે એ રાખવો જોઈએ. પછી સજજનની પ્રશંસા કરતાં દુર્જનનું દિલ ભલે દુખાય તેની દરકાર કરવાની જરૂર નથી.
વળી લેખકોએ ખાસ કરીને કોઈ પણ વ્યક્તિ પરત્વે કે કઈ સમુદાય પરત્વે અથવા મંડળ પર ન લખતાં દરેક પ્રકારના દુર્ગુણો અથવા હાનિકારક પ્રચાર પરત્વેજ લખવું કે જેથી તેવા દુર્ગુણ અથવા હાનિકારક પ્રચારનું સ્વામિત્વ ધરાવનારા સ્વયમેવ સમજી જશે. વળી એવા લેખ લખતાં કેઈના મર્મને સ્મરણમાં રાખીને તેના મર્મસ્થળ ઉપર પ્રહાર થાય એવું પણ લખવું ન જોઈએ. આ સંબંધમાં ઘણું લખવા જેવું છે પરંતુ વધારે સ્પષ્ટીકરણ કરવા જતાં આ લેખ જ લાભને બદલે હાનિ કરનાર અથવા કોઈના દિલને ખેદ કરનાર થઈ પડવાને ભય રહે છે તેથી આટલું લખીને જ આ લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.
આશા છે કે મારા લેખકબંધુઓ ગુણગ્રહણ દષ્ટિએ આ લેખ વાંચી જઈ તેમાંથી સાર ગ્રહણ કરશે. જેથી ઉસૂત્રતાના દોષથી તેમજ બીજી કોઈ પણ પ્રકારની હાનિના કારણિક થવાથી દૂર રહી શકશે.
- ઈત્યલમ..
' વર્તમાન સમવાર,
ઈનામના મેળાવડા: | ભાવનગર જૈન કન્યાશાળા ને જૈન વિદ્યાશાળામાં નિયમિત
ત્રણ ચાર મહિને કન્યાઓ તથા બાળકોની પરીક્ષા લઈને ઇનામ ' આપવાનું ધોરણ ચાલે છે. કન્યાશાળાનું તે જ્યારથી સ્થાપન થયું છે ત્યારથી જ એવું સ્થાપિત ધોરણ ચાલે છે. વિદ્યાશાળામાં છેલ્લા બે વર્ષથી એ ધોરણ ચાલે છે. એ પ્રમાણે થવાથી અનાસીઓને સારું ઉત્તેજન મળે છે.

Page #32

૨૪૮
શ્રી જનધર્મ પ્રકાશ ગયા જેઠ સુદ ૭ મે કન્યાશાળાનો ઇનામને મેળાવડા અત્રેના વસુલાતી અધિકારી રા. રા. મુળચંદભાઈ જાદવજીના પ્રમુખપણ નીચે કરવામાં આવ્યો હતે; અને વિદ્યાશાળાને અશાડ સુદ ૨ જે કરવામાં આવ્યો હતે. એ બંને ઈનામને ખર્ચ માટે રૂ. ૧૦૦) લગભગને શા આણંદજી પરમ તરફથી પિતાના પિત્ર ઉત્તમચંદ ગીરધરની યાદગિરિને અંગે કરવામાં આવ્યો હતો.
હાલમાં આસો વદ ૧૩ શે કન્યાશાળાના ઈનામને મેળાવડે અહીંના નાયબ દિવાન રે, રા. ત્રિભુવનદાસ કાળીદાસના પ્રમુખપણા નીચે કરવામાં આવ્યું હતું અને આસો વદ ૧૪ શે વિદ્યાશાળાના ઈનામને મેળાવડો કરવામાં આવ્યું હતું. કન્યાશાળાના ઈનામમાં રૂ. ૩૫) ની મદદ દેશો કરશન દામ
જીના પુત્ર તરફથી કરવામાં આવી હતી. કન્યાશાળામાં સ્કોલરશીપ તરીકે રૂ. ૫૩–૧૨–૦ સા. ત્રિભુવનદાસ ભાણજી તરફથી મુકરર કરેલા ધોરણ અનુસાર વહેંચવામાં આવ્યા હતા.
આવા મેળાવડાઓથી બહુ પ્રકારના ફાયદા થાય છે.
જ્ઞાનપંચમીને મહોત્સવ
(એક નવીનતા ) - જ્ઞાનપંચમીના દિવસે જુદી જુદી જગ્યાએ જ્ઞાન પધરાવીને મહત્સવ કરવાનું અહીં સારું પ્રવર્તન છે. પ્રથમ કરતાં તે કાંઈક મંદતા દેખાય છે પણ હજુ જ્ઞાનની ભક્તિ સારી થાય છે. એ
ના વર્ષમાં ૫ જગ્યાએ જ્ઞાન પધરાવવામાં આવ્યું હતું. ઉ. પરાંત આપણું અનુકરણ કરીને આપણા ઢંઢક ભાઈઓએ પણ પિતાના ઉપાશ્રયમાં એ પ્રમાણે જ્ઞાનની સ્થાપના કરી કેટલીક શોભા કરી હતી અને રાત્રિએ રોશની પણ કરી હતી. માત્ર ખેદ જેવું એ હતું કે દર્શન ભાગમાં કઠોડા ઉપર મુકેલા વલાસના દવાઓ તદ્દન ઉઘાડા હતા.તપા ભાઈઓએ કે ઢુંઢીઆ ભાઈઓએ એ સંબંધમાં જયણા રાખી ખુલા દીવા ને મુકવાનું ખાસ ધ્યાનમાં રાખવું ઘટે છે.
-
-
-

Page #33

વિદ્વાન જૈનો તથા અન્ય સત્ય શોધકો માટે ઉત્તમ તક. જ્ઞાન પામવા–આપવાના અપૂર્વ લાભ. નિર્જરાનુ' પરમ સાધન. ઇનામી નિબંધ.
ઇનામ રૂ.૪૦૦) ચારસો.
આ વિષય—સદેવ તત્ત્વ, અને ઇશ્વર જગત્હત્તા નથી. સૂચના
૧–નિબંધ બુદ્ધિ પ્રકાશનાં ઢેઢસા પૃષ્ઠ જેટલા હોવા જોઇએ. શુદ્ધ ગુજરાતી ભાષામાં કાગળની એક બાજુએ વંચાય એવા દસ્કતથી લખવા. ૨-તા. ૩૧ ડીસેમ્બર ૧૯૦૭ સુધીમાં સુભા-માંડવીના શિરનામે મહેતા મનસુખલાલ વિ. કીચઢ ઉપર મોકલી આપવા.
૩–નિખંધ લખનારે નિખ`ધ ઉપર પેાતાની કાઈ કહેવત (Motto) લખવી. નામ અટક ન લખવાં, નામ-અટક કહેવત અને ઠામઠેકાણા સાથે જુદા કાગળ ઉપર જણાવવાં.
૪-નિબંધ પેાતાની ભાષામાં લખાયલે અને પેાતાની મહેનતનું પરિણામ હોવા જોઇએ. એકલા ઉતારા કામ નહિ આવે. બીજા ગ્રચાની સહાય ભલે લેવામાં આવે. પણ તે ઉપરથી સ્વતંત્ર પર્યાલાચના કરી સ્વતંત્ર લેખ લખાવા જોઇએ.
પ–આ નિખ`ધ માટે હરિફાઈ કરનારાઓએ યેાગ્ય ગ્રથાની યથેચ્છ । સહાય લેવી. ઘણા ગ્રંથા પૈકી નીચેના ખાસ સૂચવી શકાશે:— * ૧ ષડ્કશન સમુચ્ચય.
* ૨ સ્યાદ્વાદ મંજરી..
* ૩ શ્રીમદ રાજચંદ્ર પ્રણીત આત્મસિદ્ધિ” × ૪ જૈન તત્વાદશ ૧-૨-૪ પરિચ્છેદ.
J• ૫ શ્રી રત્નાર્ અવતારિકા.
• ૬ આમિમાંસા” અને “દેવાગમ સ્તોત્ર.”
+ ૭ મેાક્ષ માર્ગ પ્રકાશ.
* ૮ શ્રી દેવચંદ્રજી તથા આનંદઘનજીની ચાવિશિએ. ઇત્યાદિ.
* ગુજરાતી છપાઈ ગયાછે. હિંદી છપાયા છે + સંસ્કૃત છષાયા છે. 8 Not real, વાસ્તવિક નહિ પણ આરેાપેલું.

Page #34
-વિશેષ ખુલાસા, માહિતી માટે સૂચના બીજીમાં જણાવેલ ઠેકાણે પુછવું. ૭-ઉપર જણાવેલા છે પૈકીમાંથી ઉતારે ન કરે. ઉવ. કરવામાં આવે, તે તે અસ્થાને કે અસંબદ્ધ ન હોવા જોઈએ. ઉl તારાને " " ચિહથી અંકિત કરવા. ૮-નિબંધના વિષયાધી નીચેની બાબતો પર સ. આપવું - (અ) સદેવ કેવા હેવી ઘટે? (બ) જગત્કર્સ ઇશ્વર નથી. (ક) જગત્ અનાદિ છે. () છતાં સદેવને વિષે 8ઔપચારિક કર્તવ શા માટે અને કેટલે અંશે રાખવું આવશ્યક છે? (ઈ) એ એકે કસ ન આરોપિયે, તે કંઈ હાનિ સંભવે છે? તે શી? () સદેવની પ્રતિમા ભક્તિની આવશ્યકતા. આ વગેરે બાબતે તરફ ધ્યાન ખેંચવું એગ્ય ગયું છે. નિબંધો વિદ્વાન પુરૂષની એક કમી તપાસશે. ગુજરાતમાં થયેલું નિબંધોમાંથી સિથી તે સિવાળાને ૧૧–લાગશે તે નિબંધ કમીટીના અભિપ્રાય મુજબ - જરૂર, સંધારા વધારા સાથે પ્રગટ કરવામાં આવશે. ૧૨-કેળવાયેલા, ગ્રેજ્યુએટ અને અન્ય સત્ય શોધક વિશ્વ માટે પણ આ ઉત્તમ તક છે. આમાં ઇનામ અને જ્ઞાન એ બંને લાભ સમાયેલા છે. પિતાને નિબંધ કદાચું પહેલે ન આવે તેથી, ઈનામને લાભ ન મળે; પણ નિબંધ લખવા માટે જે જ્ઞાન વાંચવું એ પડશે, તે કાંઈ ઓછો લાભ નથી. આમ વિચારી જાણકાર છે. વાંચવા-વિચારવા અને નિબંધ માટેની હરીફાઈના કાનમાં કમર કસી ઉતરવું ઘટે છે. તા. ૧--૧૮૬-શનિવાર તે લી. શા. અમરચંદ તલકચંદ. મુંબઈ .'