Gujarati Farsi Arbi Shabdakosh Part 01

Author(s): Amirmiya H Faruqi
Publisher: Hiralal Tribhovandas Parekh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020358/1

Page #1

ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાઇટી હીરક મહાત્સવ ગ્રંથમાળા નં. ૧૦
ગુજરાતી ફારસી અરબી શબ્દોનો કોશ.
ખંડ ૧લે પૃ. ૧ થી ૧૪૪
← &
લેખક
અમીરમિયાં હમદૃમિયાં ફારૂકી
આવૃત્તિ પડેલી. સત ૧૯૮૨.
પાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર ગુજરાત વર્નાક્યુલર સાસાઈટી તરફથી હીરાલાલ ત્રીભાવનદાસ પારેખ, બી. એ.
આસિ. સેક્રેટરી, અમદાવાદ.
કીમત એક રૂપિયા.
પ્રત ૧૨૫૦.
સન ૧૯૨૬.

Page #2

ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાઈટી હીરક મહોત્સવ ગ્રંથમાળા નં. ૧૦
ગુજરાતી ફારસી અરબી
શબ્દોનો કોશ.
ખંડ ૧લે પૃ.૧ થી ૧૪૪
લેખક અમીરમિયાં હમદૂમિયાં ફારૂકી.
છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાઈટી તરફથી હીરાલાલ ત્રીભોવનદાસ પારેખ, બી. એ.
આસિ. સેક્રેટરી, અમદાવાદ.
આવૃત્તિ પહેલી.
પ્રત ૧૨૫૦. સન ૧૯૨૬,
સંવત ૧૯૮૨,
—
કીમત એક રૂપિયે.

Page #3

મુદ્રક ચીમનલાલ ઈશ્વરલાલ મહેતા મુદ્રણસ્થાન: “વસંત મુદ્રણાલય” ઘીકાંટાડ, સિવિલ હોસ્પિટલ સામે,
અમદાવાદ,

Page #4

પ્રસ્તાવના. ગુજરાતી નવી વાંચનમાળામાં અરબી, ફારસી જે શબ્દો છે, તેમાંથી અગત્યના શબ્દો એકઠા કરી તેના અર્થ, વ્યુત્પત્તિ વગેરે જણાય એવો એક ટુંકે કેસ તૈયાર કરવા સદ્દગત રાવ બહાદુર કમળાશંકરભાઈએ મને સૂચના કરી; ને તે પ્રમાણે મેં વાંચનમાળામાંથી એવા અગત્યના શબ્દો તારવી કાઢી તે કોશ એઓને બતાવ્યું. તે પસંદ પડવાથી ગુજરાત શાળાપત્રમાં સાવકાશ છાપવાની તેઓએ કૃપા કરી.
વળી ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાઈટી તરફથી ગુજરાતી ભાષાને સંપૂર્ણ કાશ રચાવાનું કામ ચાલુ હતું. તે માટે મહેરબાન રાવ બહાદુર ધ્રુવ સાહેબે મને ફરમાવ્યું કે ગુજરાતી ભાષાનાં જેટલાં બને તેટલાં વધારે પુસ્તક વાંચી તેમાંથી જેટલા અરબી ફારસી શબ્દો મળી આવે તે બધા એકઠા કરી અર્થ, વ્યુત્પત્તિ ને ઉદાહરણ સાથે એક મેટો કેશ તૈયાર કરી આપ.” મેં તે પ્રમાણે કામ કરવા માંડયું. પણ ગુજરાતી બધાં પુસ્તક તે વાંચી શકાય નહિ, તેથી જે જે પુસ્તકે માટે તેઓએ ભલામણ કરી છે તે પુસ્તક તથા બીજાં કેટલાંક વાંચી તેમાંથી શબ્દો વાણી કાઢી અર્થ, વ્યુત્પત્તિ ને ઉદાહરણ આપી આ કેશ મેં તૈયાર કર્યો.
અરબી ફારસીના કેટલાક અક્ષરો ગુજરાતીમાં નથી; જે જણાવવા માટે નુક્તા મૂકવાની પદ્ધતિ કેટલાકે યોજી છે, પણ મને અનુભવથી જણાયું છે, કે નુક્તા મૂકવાથી તે અક્ષરનો શુદ્ધ ઉચ્ચાર થતો નથી. શુદ્ધ ઉચ્ચાર તે જ્યારે એ ભાષા સંબંધી જ્ઞાન હોય ત્યારે જ થઈ શકે છે. તેથી મેં એ નુક્તાની પદ્ધતિ સ્વીકારી નથી. પણ ગુજરાતીના જે અક્ષર સાથે અરબી ફારસીન એ અક્ષર પાસેનો સંબંધ રાખે છે તે જ ગુજરાતી અક્ષર ત્યાં મૂકે છે, ને કૅસમાં તેની ખરી જે તે ભાષામાં જેવી છે તેવી લખી છે. તેથી શુદ્ધ ઉચ્ચાર જાણી શકાશે.
તેમ જ કેટલાક લેખકે એવા અરબી ફારસી અક્ષર માટે અલ્પ પ્રાણુની સાથે હ મેળવી મહા પ્રાણ બનાવી તેને ઉપયોગ કરે છે. એથી જે ઉચ્ચાર થાય છે તે પણ ખરે નહિ પણ બીજે જ થાય છે, માટે એ પદ્ધતિને પણ હું અનુસર્યો નથી.
ભાષાને વિષય જ એવો છે કે એમાં મતભેદ હોય. એક કાંઈ વ્યુત્પત્તિ આપે તો બીજે બીજી આપે. આ કેસમાં પણ એવું થયું હશે. મેં આપેલી વ્યુત્પત્તિ ને અર્થ બીજાએ આપેલી વ્યુત્પત્તિ ને અર્થથી જુદાં દેખાશે. તો એવા પ્રસંગે જે મને જણાવવામાં આવશે તે ઉપકાર સહિત બીજી આવૃત્તિમાં યે સુધારે કરીશ.
વાંચકબંધુને મારી અંતમાં, નમ્ર વિનતિ છે કે ગુજરાતી ભાષાની સેવા એક મુસલમાનને હાથે થાય, તેમાં ભૂલ હોવાના સંભ હોય જ, તે તે પ્રમાણે આમાં પણ ભૂલ જણાય તો દરગુજર કરી મને ખબર આપી આભારી કરશો.
હજુ કેટલાક અગત્યના શબ્દોનાં ઉદાહરણો આપવાના બાકી છે, તેમ જ કેટલાક શબ્દો જે ગુજરાતીમાં વપરાય છે તે આમાં રહી ગયા હશે. એ માટે મારો પ્રયાસ ચાલુ છે, ને બીજી આવૃત્તિને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે તે એ વધારો તેમાં કરી શકીશ. ખામાશાને ચલે, ) અમદાવાદ
અમીરમિયાં હમિયાં ફારૂકી. તા. ૧-૮-૧૯૨૬.

Page #5

Page #6

ગુજરાતી ભાષામાં વપરાતા ફારસી અરબી શબ્દોને કોશ.
૧૦ અo
પ્રત્યય. મુસલમાન પઠાણેમાં પુરૂષોના અકબર, પુત્ર [અવ સર =સૌથી નામની સાથે લગાડાય છે. આ નામ મટી. કબર=ને મોટો હતે ઉપરથી
કલ્પિત છે મુસલમાનમાં તો એવું નામ શ્રેષ્ઠતા વાચક રૂ૫] અલ્લાહ અકબર=
સાંભળ્યું નથી. નવી ગુજરાતી વાંચનઈશ્વર સૌથી મોટો છે.
માળામાં અક્કલબાજખાને એક પાઠ છે. અકબર શાહી, વિ. [ અ. અરફા
અકલમંદ, વિ. [અ શકમંદ » રાહી. ન કહી અવજ્ઞ=
મંદ ફારસી પ્રત્યય છે અકલવાળો] ડાહ્યા, અકબર બાદશાહ સંબંધી ] અકબર
સમજણે, બુદ્ધિશાળી. . શાહી મહોર, અકબર શાહી ફરમાન.
| અકલી, વિ. [ અ. = અક્ષ “પછી કેઈએ અકબર શાહી અમલ
+ષ્ઠ મળીને થએલો શબ્દ, અકલથી ચલાવ્યો નહિ.
મનાય એવું] બુદ્ધિથી ખોળી કાઢેલું, અકબરી, વિ. [ અવયરી =
અકલવાળું, બુદ્ધિવાળું, કળાવાન, કસબી. અકબરના કાળનું ] અકબરની સાથે
અકસ, પુ. [અવર અe=ધું વાસંબંધ રાખતું. અકબરી સિક્કો, અકબરી
ળવું, ફૂટવું, દર્પણ કે પાણીમાં પડતું
પ્રતિબિંબ ] ગુજરાતીમાં દેવ, અંટસ, ઇન્સાફ. મોટાઈ. અકલ, સ્ત્રી [અઠ્ઠ ઝિંદ=બુદ્ધિ જ્ઞાન
" અકસખેર, વિ. [ અ. નવર
, અકલ બડી કે ભેંસ' ગુરુ કહે.
S cફાર ખાનાર] ષી, ખારીલું. અકલગર, [અ શા = = = ! એક ઔષધિનું નામ, અક્કલગરો ખાધાથી !
1 અકસર, અo [અ વાર =વધારે,
ઘણું] ગુજરાતીમાં ઘણું કરીને, ઘણુંખરું, અક્કલ આવે છે. એમ કહેવાય છે.
વારંવાર વગેરે. “અકસર એવું થાય છે કે ઉપયોગ [૧] પોપટને બોલતાં શીખવે. | વાને જીભ વાળવા એ જડનો ઉપયોગ |
જુઠો માણસ છેવટે પસ્તાય છે.” થાય છે. અહીન માણસને કટાક્ષમાં | અકસીર, વિ૦ અ [વર | કહે છે કે અક્કલગરો ખાઓ, કારણ કે
=રસાયણ, કીમી) આબાદ, અસર, માન્યતા એવી છે. જમીન ઉપર ઘાસની | કરે એવું, રામબાણ, ગુણકારી, ખરેખરૂં. પેઠે પથરાય છે. એનાં ફૂલ પીળાં, ને “તાવને અકસીર ઉપાય.” જડ એક વેંત લાંબી ને આંગળી જેવડી | અકબર, વિ૦ [૫૦ લાવિર 6$= જાડી હોય છે. એને “ આર્કિહ ” કે પ્રતિષ્ઠિત. અશ્વર નું બહુ વચન ] પા“અકરકરા પણ કહે છે
રસીઓમાં આ શબ્દ વપરાય છે. “અંજુઅક્કલબાજખાં, પુત્ર [અ સવાલ | મનના અકબરોએ ઠરાવ કર્યો.'
4 c ફાવે બાન્તન=રમવું ઉપ- | અકીક, પુત્ર [ સા =લાલ રંગનો રથી બાજરમનાર, વાન ફારસી ફીમતી પથર] એક જાતનો લીસ,

Page #7

-
a f
it, v
/,
અકીકીઓ. ]
[એજતરફે. ચળકતો ને લેહીના રંગ જે રાત, અખત્યારી, સ્ત્રી [ અ. હિતકારી રંગીન પત્થર. ખંભાત અકીકની કારી- | s =સત્તાપણું] જાણી જોઈનેં ગરી માટે પ્રખ્યાત છે.
ખુશીથી કરેલું કામ, આપ અખત્યારીઅકીકીઓ, પુ. [૮૦ ૩૧ ઉપરથી] | પિતાની માલિકીનું.
અકીકની વસ્તુઓ બનાવનાર, અકીકને ! અખબાર, પુત્ર [સરવર 4 = ઘસી, ઉતારી તેના જુદા જુદા ઘાટ | ખબર. ચવાનું બહુવચન વર્તમાન ઘડનાર..
પત્ર] વર્તમાન પત્ર, છાપું; ન્યુ પેપર. અક્કલ, સ્ત્રી [અo. 8]. અલ શબ્દ તેણે દેશ દેશના અખબારેમાં પાદ• જુઓ..
રીપણા માટે ની ચર્ચા ચલાત્રી.” અલગરે, પુછે [ અ૦] અકલગરો શબદ | નંદ ચરિત્ર,
અખબારે નવીશ, પુત્ર [ અ. સહકાર+ અકલમંદ વિ. [અ ફા] અકલમંદ શબ્દ
નિવર ફા. કં=લખનાર. જુએ.
નિવિસ્તન લખવું ઉપરથી, અખબાર અકલવંત, વિ. [અ સવંત સં. પ્ર]
લખનાર] ખબરો લખનાર, ખબરપત્રી. - બુદ્ધિશાળી.
અગર,અર્જુફા સનર =જે, અથવા વા. અક્કલવાનવિ૦ [અ. અવાજ સં.
કિંવા. ભવિષ્યમાં તે મોટે સરદાર * પ્ર] બુદ્ધિશાળી.
નીવડે, અગર જંગલમાં રખવાળી અલ હાશીઆરી, સ્ત્રી [અ + કરનાર તરીકે જીવન ગુજારે.” અમરદ્રારા ફા2 કિમેઝિંગ - સિંહ
હા=સમજ] બુદ્ધિ. દસ્તાવેજની આગ, અ૦ [ફા સરદ ા પારિભાષિક ભાષાનો શબ્દ-“આ ભાડા
=
જે કે, જે પણ ] જે. ચિઠ્ઠી મેં મારી અકલ હશઆરીથી
અગર, પુ[ અ નદ] અરગજે લખી આપી છે, તે સહી છે.”
શબ્દ જુઓ. અખતરો, પુત્ર [એક હિત ઈ-! =નવી વસ્તુ પેદા કરવી. ખરચ==ો ! અગ
અગઈ, સ્ત્રી સિહ ઈં=શ્યાર ફાટયું ઉપરથી, અથવા તેણે ફાયું ઉપ- ''
તા .. થવું, જાહેર કરવું ઉપરથી ] ખબરદારી, રથી.] અમુક સાધનથી કોઈ વસ્તુ કરી
છે. અનુમાનથી પરિણામની કલ્પના કરી - જોવી તે; “આ અખરો પણ ખોટો કહેવું છે. પડે. અરબીમાં કહેવત છે કે “અ- આગાહી, સ્ત્રી, ફિા મrદ.6= ગત્ય એ અખ્તરાનીમાં છે.
ચેતવણી અગાઈ શબ્દ જુઓ. અખત્યા, પુણ્અ fહતા કઈ આચાર, ન [ ફાટ મચાર કે વાર =સત્તા. ખયર જે પસંદ કર્યું ઉપરથી
અથાણું કરી, લીંબુ વગેરેનું અધિકાર, હક, તા. “મારા અખ- . અથાણું. પારસી ગુજરાતીમાં એ શબ્દ ત્યારની વાત નથી.'
વપરાય છે. અખત્યારે પત્ર, ન [અ સિરાઝ એજંતર, અ. ફિા =થી, તરફ, અ
સં. ગુજરાતી પ્રયોગો અધિકાર પત્ર, ! તરફ અકાર ,=...ની તરમુજ્યારનામું.
{ ફથી. અજતરફે સુલ્તાન=સુલતાનની તર

Page #8

અજદહો. ]
[ અણમાહીતગાર. ફથી. સરકારી પત્ર વ્યવહારમાં આ શબ્દ- | અજમે, પુર ફિક અકબૂત્ર -
ને ઉપયોગ થાય છે. અંગ્રેજી પદ્ધતિમાં ! એક જાતનાં તીખાં ને વાસવાળાં બી. • From લખાય છે.
| અજર, સ્ત્રી [ અ. ૩ =બહાનું ] અજદહા, પુત્ર [ ફાઇ કરકે મહા ! આનાકાની, લાચારી.
- સાપ ]. “ છાએલો અજરાલ, વિ. [૦ ગ્રાન્ટ = અજહા મેતાના ઝેરથી કેઇપણ જમમોટું, વિશાળ, વિકરાળ, બીકે પ્રાણીની જિંદગી ટાળી નાખે લાગે એવું છે.' બા બાબર.
અજલ, સ્ત્રી અટક સંગ ઈઝ =મોત ] અજનવી, વિ. [અવનવી કે સર્વ આખર, અંત, કજા. '
-... [=પરદેશી માણસ) કઈ | અજાબ, વિ. [અ અarta, -3 બીજા દેશ કે શહેરને માણસ કે વસ્તુ.
Hવનું બહુવચન, નવાઈ ]. વિસ્મ ત્યાં કેઇ અજનવી શર્સનું આવ| તા. અજાએબ સ્નેહના રસ્તા, વું જ દુવાર છે. બાર બાબર.
અજબ ગાંઠ મીની.” કલાપી. અજબ, વિ૦ [ અ. સાવ = | અજાબી, સ્ત્રી [અવનવી નવાઈ]
આશ્ચર્યકારક વિસ્મયતાથી ભરેલું. - વિસ્મથતા. ' અજમાએશ, [ અજમાશ ], સ્ત્રી [ કા. અજાજમ, વિ. [૮૦ મકમ મંત્ર = સામા =અનુભવ લે. | મેટો] આજમ શબ્દ જુઓ. આજદન=અજમાવવું, તપાસી જેવું ઉપ- અજાન સ્ત્રી [૪૦ કાન = રથી તપાસ, પ્રયોગ, ખાતરી. નોકરની બોલાવવા, નેતરવા, સાદ.] મસીદમાં પહેલી નીમણુક અજમાશી કરવામાં બાંગ દે છે તે. ‘મસ્જિદના મીનાર આવે છે, પછી યોગ્ય જણાય તો કાયમ પરથી મુલાની અજાન સાંભળવામાં કરવામાં આવે છે.”
આવી. બાબા
. અજમાએશદાર, વિ. સામાકાર અજીજ, વિ. [અવની= ==વહાલે.
બક =ફા અજમાએશ કરનાર] - મિત્ર] દસ્ત. “શાબાશ મારા નિમકતપાસી જેનાર.
હલાલ ને વફાદાર અજો! બાવ અજમાવવું, સ૦ કિ[ કા. શામા
બ૦ ઉપરથી, તપાસી જોવું) અનુભવ મેળ- અડફી, વિ. [ અસંસ્કૃતë ! ] વો, “હવે જ્યારે અધીરાઈથી કાંઇ અલાઉ શબ્દ જુઓ, સમજી શકાતું નથી, ત્યારે તે અકસબી, વિ. [અ #રવ =હુનર યુકિતને જ પ્રયોગ અજમાવા દો.”
ઉપરથી વાર+અણુ ગુજરાતી ઉપસર્ગ અમર
=કળા નહિ જાણુનાર] શીખાઉ, અનાડી. અજમાવું, ક્રિ. [ફા જાફા ઉપરથી અમાહીતગાર, વિ૦ [ અ. માહિતી ખાતરી કરવી] તપાસવું.
-c=હાલત, કોઈ વસ્તુની હકીકત અજમુદો, પુત્ર ફિટ કૂ = | ગાર, ફા પ્રત્યયને અણુ ગુજરાતી ઉપસર્ગ
અજમાયશ કરી જેએલી વસ્તુ તપે.સી લાગી થએલો શબ્દ. માહીતી વગરને. જેએલી વસ્તુ, અજમાએશ કરવી. મૂળ આ શબ્દ મંદિર હતું તેને “ત

Page #9

અણમાહીતી. ]
[ અદબ. લગાડી ક્રિયાપદ બનાવ્યું છે.] અનાડી, 1 વગર ગુરૂએ ગાતાં બજાવતાં પોતાની હુશીશીખાઉ,
આરીથી ને જાત મહેનતથી શીખેલ અમાહીતી, સ્ત્રી [ અ. ચિત ગયો. નિયમપૂર્વક ઉસ્તાદ પાસેથી
અણુ ગુજરાતી ઉપસર્ગ–અજાણપણું] | શાસ્ત્રાનુસાર ગાવા શીખેલા ગયા કરતાં અજ્ઞાનતા.
એની પદવી ઉતરતી ગણાય છે, કેમકે અણવાકેફ, વિ૦ [અ૦ વષિ51 = એને કળાનું જ્ઞાન છે. શાસ્ત્રનું નથી.
જાણનાર, ઉભો થનાર એને અણુ ગુ ! અતાર, ૫૦ [અ તારા =અત્તર ઉપસર્ગ લાગી થએલી શબ્દ, અજાણ્યા વેચનાર) સુગંધી વસ્તુઓ વેચનાર, ગાંધી. વાકિફ નહિ તે.
અતાલીક, પુ. (તુક, જતી કJJ= અવાકેફગાર, વિ. [ અ. જિગર અદબ શીખવનાર) શિક્ષક, ટયુટર, કું
ફાઇ પ્રત્યય મળીને ઠં, એને વરનો શિક્ષક. ગુજરાતી “ અણુ” ઉપસર્ગ લાગવાથી અત્તર, ૧૦ ( અ = ht=સુગંધવાળી થએલે શબ્દ, અજાણ્યો] અજ્ઞાની.
વસ્તુ) અત્તર. અવાકેફગારી, સ્ત્રી [અ૦ વાકિફ+ગાર+ | અત્તરદાની. સ્ત્રી (અક+તાર ..
ઈજા પ્રત્યય યામિની 36_, સાન ફારસી પ્રત્યય એને ઈ લાગી ગુજએને અણુ ગુરુ ઉપસર્ગ લાગવાથી ભા- રાતી પ્રેગ એટલે અત્તર રાખવાની
વનાવાચક નામ. અપ્રવીણતા, અજાણપણું પેટી) અત્તર રાખવાની પેટી. અણસારે, ૫૦ [ફr Col= | અત્તર સાહેત અ૦ (અ) સાગત હetu ચેતવવું] ઇશારે કરવો.
=કલાક) એને અત્ર લાગવાથી થએલો અતંગ, વિ. [ કા. સંજ દUs | શબ્દ. આ પળેજ, હમણાં જ
ઘેડાની છાતીને પટો, અતંગ તંગ વિ- અત્તરી, વિ. (અહ કાર ht=અત્તર નાનો. સંસ્કૃત અ ઉપસર્ગ છે. “અતંગ | વેચનાર) અત્તરવાળું. ઘોડે સવારીમાં લે નહિ.”
અત્તરીઉં', નવ ( અ ફા૦ ફુગાર આતમા, વિ. [અ તમન્ન અb=લભ] | Upc=અત્તર રાખવાનું વાસણ)
એ સંસ્કૃત ઉપસર્ગ લાગી થએલે શબ્દ) | શીશી, પેટી. નિર્લોભ, લાલચ વિનાને, નિઃસ્પૃહી. | અત્તરીઓ પુ(અસત્તાર ac=અત્તર અતમી, વિ. [અ તનુજ લેભ] આ સં! વેચનાર) અત્તર બનાવનાર કે વેચનાર
રકૃતિ ઉપસર્ગ=બેદરકાર, બે તમા, દાંભિક | અદના, વિ૦ (અન્ના =નીચું હલકું) અતલસ, સ્ત્રી [ અ૦ સ્ત્ર L ef= | ઓછી પદવીવાળો, ગરીબ, નીચ, હલકું.
નરમ ને મુલાયમ રેશમી લુગડું. “અત ! એજ હાલત આ નાચીજ ને અદના લસ અને મુલદાર મશરૂ માલ બેશ ગુલામની પણ સમજી લેવી.” બા બાવ
મંગાવજે.” ક... દ૦ ડાળ | અદબ, સ્ત્રી. (અ) વવ પ્ર=મર્યાદા) અતાઈ, પુ. [અજીતા ઉlac=સત્તા શીલ, મલાય, (૨) અરબીમાં માન
આપવું પરથી. કોઈની પાસેથી શીખ્યા વગર | આપવું, કાયદો, બુદ્ધિ, સાહિત્ય (ભાષા) પિતાની મેળે જેણે જ્ઞાન મેળવ્યું હોય તે ! વગેરે અર્થ થાય છે. “અદબ શીખે વગર ઉસ્તાદે ગાવા શીખેલો ગ, એટલી.” કદાડા.

Page #10

અદબસર. ]
[ અનહદ.
અદબ ર, વિ૦ ( ૪૦ % +ાર | અદા, સ્ત્રી(ફા કા [=પુરું કરવું, પ્રત્યયઃવિવેકભર ) મર્યાદાવાળી રીતે, નખરાં) અંગચેષ્ટા, માપ, ઇગિત. અદબ પ્રમાણે બધાએ ઉભા થઈ ! ઘત ગળે જેમ વહિ સમીપમાં,
અદઅસર કરનસ બજાવી.” ગુલાબસિંહ. નવ ટકે ફૂલ વારિ પ્રવાહમાં; અદાસ, જુઓ અજમાસ.
ત્યમ પ્રીતિ, ગુણને નખરાં અદા, અદલ, વિ૦ (અe a Je=બરાબર) સમીપ માનિની માન ન રે” કદા. યથાર્થ, યુક્ત, અપક્ષપાત, ખરેખરું (૨)
કાનતા, પૃ. પર સમાન કરવું, ન્યાય. જેની સાક્ષી મુસ- અદા કરવું, ત્રિ (ફાડાન ,St! લમાની શરે પ્રમાણે લઈ શકાય એવો, =પુરું કરવું) બજાવવું, અમલમાં મૂકવું, સજજન. “માગે તેને તે મળે, અદલ રજુ કરવું. તેણે પિતાની ફરજ અદા રૂડે ઈન્સાફ.’ કદડા અદલ ઈસાફ, પુe ( અ અ +
અદાલત સ્ત્રી (અ. વાત હf== CLઠં, J pFiા મળીને સવારે
ઈન્સાફ, બરાબરી, અદલબરાબર કર્યું સાન્યાય, ઈન્સાફ. નસફ=વચમાં
ઉપરથી) ન્યાયી હોવું, સાક્ષી આપવા અકયો ઉપરથી અધું અધું કર્યું) બે
લાયક ગણાય તેવો માણસ, ન્યાયમંદિર, સરખા ભાગ કરવા. બે સરખા ભાગ
આગળ અમદાવાદમાં જે ઇમારતમાં થવાથી બંને પક્ષ રાજી થાય છે. ખરેખર
અદાલત બેસતી હતી, તે સેલુકરેજ
બંધાવી હતી. અમરસિંહ. ન્યાય, અપક્ષપાત ન્યાય. ઈશ અદલ ઈન્સાફ તોલશે.” ૨૦૦ સંવાદ.
અદાવત, સ્ત્રી (અ. નવાગત છે
=વેર) કીન, શત્રુવટ. અદલને ઘંટ, ૫૦ (અs w) ઇન્સાફ મેળવવા આવનારને બેલાવવા માટે બાં
અદાવતી, વિ. ( એક અદાલત પેલો ઘંટ, જહાંગીર બાદશાહે એ ઘંટ
ઉપરથી) અદાવત રાખનાર. બાંધ્યો હતો, જેની સાંકળ મહેલની બહાર
અનલહક, પુ. (અ) જનરલ કJJG રાખી હતી. ન્યાય માંગનાર માણસ એ
= ખુદા છું. મના=હું કદ ખુદા છું સાંકળ ખેચતો એટલે ઘંટ વાગતો. બાદ,
મÉબ્રહ્માદિમ ) હુસેન બિન મસૂર નામના શાહ તેને રૂબરૂ બોલાવી ન્યાય કરતો.
વલી સાહેબે એ શબ્દનો ઉચ્ચાર કર્યો, ઈરાનમાં નવશેરવાને બાદશાહે પણ એવો
એટલે વિદ્વાનોની સંમતિથી તેમને દેહાંત ઘંટ બાંધ્યો હતો.
શિક્ષા થઈ. કેમકે મુસલમાની શરે પ્રમાણે અદલ બદલ અવ ( અ વ ણ ) |
માણસ ઈશ્વરી દાવો કરી શકે નહિ. આ આ શs ગુજરાતીમાં વપરાય છે. એક
શબ્દનો ઉપયોગ ગુજરાતીમાં બહુધા વસ્તુ આપવી ને બીજી વસ્તુ લેવી તે.
થાય છે. એ હુસેન બિન મસૂરની ઓઅદલા બદલી, સ્ત્રી ઉપર પ્રમાણે, બદલ
લાદના મુસલમાનો મસૂરી કહેવાય છે! શબ્દને ઈ લાગી થએલે ગુજરાતી શબ્દ.
માયિક પ્રેમ તરછોડી અનલહકનો તું અદલ બદલે, પુલ ઉપર પ્રમાણે ગુજરાતી કર દાવો.” કલાપી.
અનહદ, વિ. (અ) =સીમા અને અદા, સ્ત્રી (અમરાવત 2=વેર ) એ સંસ્કૃત ઉપસર્ગ છે. હદ વિનાનું)
બહુજ તેણે અનહદ જુલમ કર્યો.

Page #11

,
*, *
1. . .
.
.
.
.
. કે
-', '..'
'
.
. . . . .
અન્સાર. 3
[અફરાતફરી. અન્સાર, વિ૦ (અમHTTJC મદદ- | તત્વ ગણે છે ને તે દરેકને ઉન્સર કહે
ગાર. નસર=તેણે મદદ કરી, ઉપરથી છે) અસલ, મળ, તત્ત્વ, ભૂત,
નાસિર” એટલે મદદ કરનાર એનું | અનિગાહ, સ્ત્રી (ફા નિr૬ o1=દૃષ્ટિ) બહુ વચન “અન્સાર.') જ્યારે મુહંમદ ! “અ” ગુજરાતી ઉપસર્ગ છે. અવકૃપા, પિગંબર સાહેબ (સ. એ.) હિજરત કરીને ઓછી મહેરબાની, મકકેથી મદીને ગયા, ત્યારે મક્કાના બીજા | અની, નર (અમનસૂન ઇ = મુસલમાનો પણ આપને મદીનામાં આવી
એક જાતના અજમાને મળતાં બી) મળ્યાં. એવી રીતે મકકેથી મંદીને જનાર
રૂમીજીરું, રૂમી અજમો. એને છોડ એક મુહાજિર કહેવાયા, અને એ મુહાજિ- ગજ ઉંચે, પાંદડાં બારીક ને સુવાસિત રોને મદીનામાં જેમણે આશરે આ હેય છે, ફૂલ વેળાં હૈય છે. તે “અન્સાર ” કહેવાયા.
1 અપશુકન, પુત્ર (ફા ગુન કે પૂન અનામત, વિ. (અ) અમાનત ખLAJ=
% =કોઈના બાવા ઉપરથી થાપણ, જાળવવા આપેલી વસ્તુ) આ !
અથવા પક્ષીના ઉડવા ઉપરથી આશા શબ્દમાં “મ” ને “ન’ નું સ્થળાંતર ! બાંધવી તે) “શુભ શુકન દીસે, થઈ ગુજરાતીમાં “અનામત” શબ્દ
મધ્યાહ શભશે, વીતી ગઈ છે રાત, થયો છે. સંભાળમાં સેપેલી વસ્તુ. | જય જય ગરવી ગુજરાત. નર્મદ. અનામત મૂકવું, દિ. અઅમાનત' અપશુકનીઆળ, વિ૦ (શુકુન કે જુન
સંભાળવા માટે સેપવું) સંરક્ષણ માટે ઉપરથી) અશુભ ચિન્હ, અમંગળ,
સેપવું. . અનામત રાખવું, કિc (અ સમાનત) : અફગાન, ૫૦ (ફાઇ કાન કિંઈ: થાપણ તરીકે રાખવું. •
=પઠાણ) એક કામ છે જે પેશાવરની અનામતી, વિ૦ (અસમાનત) ગુજરા- પાસે વસે છે.
તીમાં વપરાય છે. અમાનત આપેલું કે અમાની, વિટ (ફાઇ નો ડી લીધેલું.
=અફગાન સાથે સંબંધ રાખનાર) અફઅનાર, ન૦ (ફા સનાર દif=દાડમ ) |
ગાનિસ્તાનની બોલી. આતશબાજીમાં દાડમના ઘાટની બનાવવામાં આવતી કાઠી, હવાઈ. ગુલશન | અફગાનિસ્તાન, ન૦ (ફા સાનિસ્તાન અનાર ગુલાબના, સીસા સરેખ ખાન=સ્થળવાચક્ર પ્રત્યય .Ciષ્ઠ શરાબના સા આપ ભેગાવો અહીં.”
અફગાને મુલાક) કાબુલ એનું મુખ્ય ગુરુ ગઢ
શહેર છે. અનાર કળી, વિ૦ (ફાઇ નાર=દાડમ. અફરાતફરી, સ્ત્રી (અ૦ રૂકાત તદ્દીન કળી ગુજરાતી શબ્દ, દાડમની કળી છે કે, ઈક્રાત=માપ કરતાં ઘણું જેવા. “અનાર કીશા દંત રૂપાળા, !
વધી જવું તે; તીત=માપ કરતાં ઘણું પીપળ પલ્લવ જેવા હેઠ.” પ્રારકા, ઘટી જવું તે =વધઘટ. જેમકે દાન એ, અનાસર, ન, (અ) ગરિ -- સદગુણ છે પણ હદથી વધી જાય તો
=તો. ૩ =તત્વનું બહુવચન. મુસલા , ઉડાઉપણું કહેવાય, અને તે દુર્ગુણ છે. માન લેકે પાણી, આગ, હવા ને મારીને ! એને દાનનું મકાન કહે છે, તેમજ દાન
અભદ્ર.

Page #12

અફીણી, વિ॰ ( અ૦ કાજૂની Hif= અપીણુ ખાનાર ) અપીણુ પીનાર, આળસુ, સુસ્ત, એવા ભંગી અફીણી કેફી હાય; કન્યા તેને નવ દે કાય.’
૩૦૬૦ ૩૫૦
મ
અલાતુન.
ગુગજવ
કરવુંજ નહિ એ કંજુસાઈ છે તે એ પણ દુર્ગં છે, એ દાનનું તક્રીત છે ) નાસભાગના અર્થ માં પણ એ રાબ્દ વપ રાય છે, ‘ સુ’બઇમાં પ્લેગના કારણથી અફરાતફરી થઇ રહી છે.’ અફલાતુન વિ॰ ( શ્રીક અorતૂન, ALS =પ્લેટ ) એક પ્રખ્યાત વિદ્વાન થઈ ગયા છે. એ એરિસ્ટાટલના ગુરૂ ને સાક્રેટિસના શિષ્ય હતા. ગુજરાતીમાં એ શબ્દ વિશેષણુ તરીકે વપરાય છે. ‘ જોયા માટે અલાતુન થઇને આવ્યા છે તે.’ કામ તે। અફલાતુન કર્યું છે !
અમદાગીરી, શ્રી॰ (ફ્રા॰ આતાની p31=છત્રી. આફતાબ=સૂર્ય,+ગીર એ ગિરિક્તન=પકડવું ઉપરથી પકડનાર, સૂર્યના તાપને રોકનાર ) છત્રી, છત્ર, રાજા વગેરે. મેટા માણસનાં માથાપર જે ત્ર ધરવામાં આવે છે તે.
અફવા, સ્ત્રી (અ૰ in d!3! x અભદાલી, વિ॰ (અ॰ અers+r JJJ
=માં, તેનું બહુવચન. અક્વાણાં માં. ઘણે માટે ચાલતી વાત, ગપ. ‘ ગામમાં તેણે એવી અફવા ફેલાવી.’અમર૦ અક્સાસ, પુ॰ (ફા૦ ગ્રÀાસ ji =શાક ) હાય, દીલગીરી, પસ્તાવા. અક્સાસી, સ્ત્રી (કા॰ અાસો
ક =શાક) હાય, દીલગીરી, પસ્તાવા, શાચ. ન કરવું. મુત અસસી, મળશે ૬.૬ ના અહીં.’ કલાપી. અફીણ, ન ( અ॰
જૂન óf= અફીણ ) ખસખસનાં લીલાં જીંડવાંમાંથી નીકળતા કાળા ને તેલીએ રસ
=ધર્માં પુરૂષ ) મુસલમાનેાનુ માનવું એવું છે કે ૭૦ મઞદાલેા ( મહાન્ પુરૂષા, એલીઆએ ) જગતમાં કાયમ રહે છે, તે વિશ્વ તેમના આધારથી ટકી રહેલું છે. જ્યારે એ ૭૦ માંથી કાઇ મરણ પામે છે ત્યારે તેને બદલે બીજાને ઈશ્વર તરફથી એ પદવી મળે છે. એવી રીતે અદલબદલ થયા કરે છે માટે એ છ માંના દરેકને અબાલ કહે છે. અહમદશાહ અભદાલી બાદશાહ્ થઈ ગયેા છે જેણે હિંદુસ્તાન પર ચડાઇ કરી હતી ને ૧૭૬૧માં પાણીપતના મેદાનમાં મરૈકાઓને હરાવ્યા હતા. અમદુલ્લા, પુ॰ (અવુન્નુUS$= અબ્દ =ગુલામ, પૂજક, અલ્લાહઈશ્વર, ઈશ્વરની · પૂજા કરનાર ઇશ્વરના દર્દો ) જનાબ 'પેગબર સાહેબ નુહહંમદ (સ. અ. ) ના પિતાનું નામ. વાં॰ માળા. અબદુલમુત્તલબ, પુ૦ (અ॰ કુમુત્તહિન) >>J(JE પેગમ્બર સાહેબ (સ. અ.) ના દાદા સાહેબનુ નામ. ગુજ॰ વાં.માળા. અબરખ, ન ( અ સત્રા સંગ઼ અરખીમાં એને તત્ત્વો પણ કહે છે. અ=વાદળાં જેમ એક ઉપર એક હાય છે તેમ એનાં પડ પણુ એક ઉપર એક
અફીણીઓ, વિ૰ ( અ॰ સજૂની=મીણુ ખાનાર ) ‘ અફીણી એ સમે ખુબ ઉંધે.” ૩૦ ૬૦૩′૦ અફીમ, ન (અ૰ અર્થેન=અણુ ) અમખારા, પુ॰ (કા॰ આવેrzyRJ આશ્ર=પાણી. ખારા એ ખુન=ખાવું
[ અબરખ.
ઉપરથી પાણી પીવાનું વાસણ ) લેાટા, ટાયલી.
અર્થાતર, વિ॰ ( અ૰ અત્તર f=ખરાબ પરેશાન ) ખરાબ. હૃદય તુજ મીણનુ રખ્યાથી તારા હાલ અખતર છે. '

Page #13

આબરૂ. ]
[ અમાનતદારી.
vvvvv
હોય છે માટે, (૨)બરૂક–પ્રકાશવું ઉપરથી - અબુતાલબાપુ (અદ્ભૂતાઝિવ ગbe અબ્રક=વિશેષ પ્રકાશિત. જમીનમાંથી હજરત મહંમદ સાહેબ ( સ૦ અ ) નીકળતી ચળકતી પતરીદાર ને પારદર્શક ના કાકા અને પેગંબર સાહેબના પિતાને એક જાતની ધાતુ.
મરણ પછી તેમને ઉછેરનાર. ગુવાં આબરૂ, સ્ત્રી (ફાક =ભમર) અક, અબક શબ્દ જુઓ. - ભમર,
અમદાવાદ, નહ (અs #ાક્કાવાર અબલક, વિ૦ (અઅા =કાબર #ગુવાર = અહમદશાહે
ચીતરો) કાબર ચીતરો ધોળા પગવાળો વસાવેલું શહેર) એ શહેર હિજરી ૮૧૦ ઘોડો.
માં વસાવ્યું છે. અબલખી, વિ૦ (અ) ગઢ ... | અમદાવાદી, વિ(અ [+ફાગવા
=કાબર ચિતરો ઘોડે) “કયા ભાઈ | 35355 =અહમદઆબાદી. અમદાચડેરે અવારી અબલખી છેડા વાદની સાથે સંબંધ રાખનાર) અમદાવાદનું. સાજીઆ. શ્રીગીત.
| અમન, ન૦ (અસન્ન =શાંતિ) ચેન, અબાસ પુર (અ. અવાર =સિંહ ) આરામ. હજરત પેગંબર સાહેબ (સ. અ.) ના અમદાની, સ્ત્રી (ફા સામાન, » કાકાનું નામ. અબ્બાસી ખલીફા એમના |
=આવક. આમદન=આવવું ઉપરથી. “અનામ ઉપરથી કહેવાય છે. ગુરુ વાં .
મદાની ખર્ચ લખવે લોક સાવધ રહે અબાસી, વિટ (અ) સવાણી
છે. વાં. મ. પ.
= ! એક જાતનો રંગ) અબ્બાસી ખલીફાઓ છે
અમલ, પુ(અજમેર =સત્તા) હુકમ
દાબ, કાળો પોશાક પહેરતા હતા, માટે રતાશ
અમલજેરી, સ્ત્રી (અ. અમારી કા પડતા વાદળી રંગને, ને કેટલીક વાર વાદળી કે કાળા રંગને પણ અભ્યાસી
અમલનું બળ વાપરવું તે) અમલ દેખાડે. રંગ કહે છે.
ગુજરાતી પ્રયોગ છે.
અમલદાર, પુ. (અ) માર ફાવે અબીર, નટ (સવાર ના =એક
પ્રત્યય મળી તે સમજૂર = જાતની ભૂકી) સુખડ, ગુલાબ, કસ્તુરી
અમલવાળો) સત્તાવાળા. કેસર વગેરેની મેળવણીથી એક સુગંધી |
અમલદારી, સ્ત્રી (અ. અમારી ભૂકી તૈયાર થાય છે, જે મેપર ચોપ- |
s=અમલદારપણું) સત્તા. ડવાના કામમાં આવે છે. અબીર ગુલ્લાલ
| અમલ, પુ(અટ્રસ્ટ તe=કામ, એ શબ્દ સાથે બોલાય છે. ગુલાલ લાલ | અમલદારના હાથ નીચેના સ્ટાફ) મકા-ભૂકો હોય છે.
નનું મેડાબંધી કામ તે. ઇમારતનું બાંધકામ અબાશાઈ વિ૦ (૪૦ સાણી) અબાસી અમાનત, સ્ત્રી (અ) માનત) 500 શબ્દ જુઓ.
અનામત શબ્દ જુઓ અમાનતને ઘણે અબુબક૨, પુe (અરુ નવૂવવે !) સમય વી.” ન ચરિક
હજરત મુહંમદ સાહેબ (સ. અ.) ના અમાનતદારી, સ્ત્રી (અ) માનતો સસરા ને તેમની પછી ગાદીએ બેસનાર |
sj=મારા પ્રમા • પહેલા ખલીફા. ગુરુ વાં. માત્ર
ણિકપણું) થાપણ સાચવવી.

Page #14

અમીન ]
અમીન, પુ૦ (અ॰ જ્ઞાન+[=ચાકખી દાનતના. અમન તેણે જાળવ્યું ઉપરથી જાળવનાર ) સેાંપેલી વસ્તુ બરાબર જાળવી પાછી આપનાર, ખજાનચી, ટ્રસ્ટી, મધ્યસ્થ તિરાહિત, લવાદ, ઈમાનદાર, વિશ્વસનીય, અમીનજર, સ્ત્રી (અ॰ નઽTi=ષ્ટિ)
મીઠી નજર, માયાળુ દૃષ્ટિ. અમી એ સં૰ અમૃત ઉપરથી.
અમીનાત, ભી॰ (અ॰ અમાનત ઉપરથી) અમીનપણું,અમીનપણું કરવાનુ સાલીઆણું. અમીની, સ્ત્રી (અ॰ અમાનત ઉપરથી) અમીનપણું.
અમીર, પુ૦ (અ૰ અમીર+l=સરદાર, અમર-તેણે આજ્ઞા કરી ઉપરથી) ઉમરાવ, હાકેમ, રાજકતાં. અગાનિસ્તાનના બાદશાહને અમીર કહે છે. ઉદાર છે. તે ઉમદા અમીર.’ ક૦ ૪૦ ડા અમીરાઇ, સ્ત્રી (અ૦ અમારત
ઉપરથી)
અમીરપણું. અમીરાત, સ્ત્રી ( અ૦ સમારત yo ઉપરથી ) અમીરની સત્તા, અમીરતા અધિકાર.
અમીરી, સ્ત્રી (અ॰ અમૌરી') અમીરપણું, ભપા, વૈભવ. અમ્મા, સ્ત્રી. (અ૦ ૩૪મ=મા
ઉપરથી ) મા, જનેતાં. અય, અ॰ (ફ્રા॰ અર્થે સિખાધક શબ્દ હે) ‘તારા તુફેલે હૂર અય, નસીહત મળી આજે મને. ’ કલાપી. અયાજ, પુ॰ (ફ્રા॰ ચાન કે Que jaf ) સુલ્તાન મહમૂદ ગજનવીના ગુલામ હતા. જે એના સદગુણના કારણથી ખાસ માનીતેા હતેા. ૩૦ વાં મા
અથાત્ત
અયાળ, સ્ત્રી [ તુર્કી ચાહ ઘેાડાની ગરદન પર વાળ કેશવાળા.
4=ડેાક, હોય છે તે)
૯
[ અરદેશર
=
અરક, અર્ક શબ્દ જુએ, અરકા, અરગજો શબ્દ જુએ. અરગજો, પુ૦ (અ॰ અજ્ઞ એક સુગધી વસ્તુ) કેટલીક સુગંધી વસ્તુઓની મેળવણીથી બનાવેલી પીળા રંગની વસ્તુ. ‘ જ્યાત રવિવતી પેર કુંડળ લહેકે, તે નળ આવ્યા રે, અરગજા અંગે બહેકે, તે નળ આવ્યા રે.’ નળાખ્યાન. અરજ, સ્ત્રી (અ॰ અî by =વિનતિ અરજતે સામા થયેા ઉપરથી ) પ્રાર્થના, ફરિયાદ. ' અરજ સુગૢા અવિનાશી, અમારી અરજ સુણા આવનાશી. ગુરુ ાં ભાવ અરજદાર, વિ૦(અસવાર ફા વર્jfjઅરજ કર
પ્ર૦
નાર ) અરજ કરનાર. અરજખેગી, પુ॰ ( અ॰ અશ્વેથી કા અવની૭ 2 =બાદશાહ સુધી અરજી પહોંચાડનાર ) અરજી રજુ કરનાર.
244, 2010 (240 37 sff möges= અરજા' વિ (ફ્રા॰ અનry=સાંધું ) અરજી ) અરજની હકીકતનેા કાગળ.
સસ્તું.
અરદાસ, સ્ત્રી॰ (ફ્રા॰ વાત તે દાસ્તન= રાખવું. ઉપરથી+અરજ અરબી મળીને અવિરત =અરજ ) પ્રાથના, અરજી.
બેિહસ્ત, પુ॰ ( ધા વિત્તિરત
1) પારસી વર્ષના ત્રીજો મહીને. વસંત ઋતુમાં આવે છે. અગ્નિ, દેવતા. અરદેશર, પુ (કા॰ અત્=કોષ+ રોસિસિંહના જેવા ક્રોધી, તે ગોર (૨) સન્=જેવા+શેરસિ ંહ મળીને સિંહ જેવા. (૩) આžલેટ+

Page #15

અરફે! ]
સૌ=દૂધ. લાટ તે દૂધ. જ્યારે દાસી એના જન્મની વધામણી ખાવા ગઇ ત્યારે ત્યાં લાટ તે દૂધ હતાં તે ઉપરથી આદશીર નામ રાખ્યું ) બહુમનના દીકરા અલ્પ યારતા ઇલ્કાબ છે. અરફ્રેશ પુ ( અન્ન-મુસલ માની છેલ્લા મહીનાની ૯ મી તારીખ ) એ દિવસે મક્કામાં હજ્જ થાય છે. અર તેણે એળખ્યા ઉપરથી. ગુરુ
વાં મા
અરફાત, ન॰ ( અ॰ અરાત Us) મક્કાથી ૧૨ માઇલ ઉપર એક ટેકરી છે, ત્યાં અરકાને દિવસે હજ્જ કરવા જાય
છે, અને બપોરની તથા પાછલા પાહારની
નમાજ પઢી પાછા મર્ક આવે છે. ગુ વાં૦ મા અરબ, પુ॰ [
સરવા=અર્થસ્તાનને રહેનાર ] અરખેને મુલક અરબી, કવિ [ અ અવી = ] અરબસ્તાન સંબંધી, અરબી અરી ઘેાડા.
ભાષા,
અરખી, વિ [ અરી] અરબી
શબ્દ જી.
અરમાન સ્રો [ કા॰ તુ॰ AfrJy!= ઇચ્છા ] ઉમેદ, હાંસ.
અરવાહ, સ્ત્રી (અ॰ અર્વાદ J!=
આત્મા. ૬૪=આત્માનું બહુવચન ) અરસલાન, પુ॰ [તુ॰ અŔ@FJLsy f] તુર્ક લેાકા પેાતાના ગુલામનું નામ અરસલાન રાખતા હતા. પાછળથી અલાન
શબ્દના અર્થજ ગુલામ થઇ ગયા. કાઇક વખત એ શબ્દ નામને ભાગ પણ હાય છે. જેમકે અલ્પ અરસલાન.
અરસ્તુ, પુ (શ્રી૰ અરસ્તૂ_by=એરિસ્ટોટલ ) સિકંદરના પ્રધાન. અરસા, પુ૦ ( અ૦ અર્શદ મેદાન, વખત. અરસ=જગા ઉપરથી ) ટાઇમ,
૧૦
[ અલગાર
મુદ્દત, સમય. • એ અરસામાં એમનાં લગ્ન કરવાં ’નચરિ અરાખે. (અડાએ,) પુ (ફ્રા॰ ભરાવદ તાપની ગાડી ) ગુજરાતીમાં ઘરખટલા, કુટુંબ, પરિવાર, માલદોલત, ચાકરનાર, વગેરે.
અરૂભરૂ, આ૦ (ફા૦ ૬T jy=સમક્ષ રૂ=માં. માં એ માં) મેમાં પર. અ`, પુ॰ ( અ॰ સર=પરસેવે ) કાઇ વસ્તુનું વરાળથી કરેલું પાણી. તજતા .
અર્જી, સ્ત્રી (અ॰ અń=અરજ )
વિનતિ.
અર્જુ મદખાનુ બેગમ, સ્ત્ર (ફ્રા
sily bey1 1f=કીમત, મૈથુ= વાળી, વાનૂ ગૃહસ્થ સ્ત્રી, વૈદ્યુમ (તુર્કી)= મેગની સ્ત્રી, બાદશાહની સ્ત્રી, ઉપરથી અનમર વાનૂવેશમ-શાહેન્હાંની બેગમનું નામ. જેની કાર તાજમહાલમાં છે. ૩૦ વાં૦ મા
અર્યાં. વિ॰ (ફ્રા॰ અનiljy=સસ્તું ) પુષ્કળ મળતું હોય તેવું. અલકાએ, પુ૦ (અ॰ કાચ, 3f હવનું બહુવચન. લકબખિતાબ. અકાબખિતામા ) માનવાચક નામ. અલગત, વિ૦ ( અ૦ અTMTf=સારાંશ) મતલખ, અર્થાત. ( આતા એક અલ ગતની વાત છે” અલગતની એટલે જુદી, નિરાળી ’
અલગાર, સ્ત્રી (અ॰ અજ્જર GJ1=
ગુજ્રા. અ=The, nrT=ચુકા-અગાર= ગુફા. વિશેષના અર્થમાં વપરાય છે ) હારા હાર, કીડીઓની અલગાર ચાલે છે; ‘ પછી રચતણી અલગાર કવી રોાભે છે, (જાણે) પ્રભુ વનરૂપી રથ જોઇ મન થેલે છે,' શા॰ વિકૃ૦ ૩૫ ૯૦ ૧૧

Page #16

અલગેજા ]
૧૧
[ અલીસક્સ.
|
અલગા જા, ન૦ (અ॰ સજ્જાના મુjjĐf= વાંસળીની જોડ) પાવાની જોડ, મેારલીની જોડ; એક જાતનું રક્ષેત્રમાં વગાડવાનું વાળું.
અલકા, પુ॰ (અ જ્જાદ Ble) ઇલાકા શબ્દ જુએ.
|
અલતમરા, પુ૦ (તુ અલ્તમશłoil સૌથી આગળ ચાલનાર લશ્કર ) ફાજના સરદાર, ૬૦ ની સંખ્યા. ગુલામવંશમાં એક પ્રખ્યાત બાદશાહ થયા છે. હિં૪૦ અલપતગીન, (તુ॰ અષ્ટમીનyri
|
અલપ = બહાદુરતગ=પગલું+ત = વાળા. શૂરા પગલાવાળા) ગીજનીવશમાં એક બાદશાહુ થઇ ગયા છે. હિં ઇ અલાઉ, વિ૰ (અ॰ જીવતદäJf= દરવેશ, નકામા, એકલા, તાકાની) જેવા તેવા, અાણ્યા, રખડતા. અલમત, અ॰ ( અ અવત્ત,
અરબી ધાતુ છે. એના ઉપયેાગ તાકીદના અર્થમાં થાય છે. નક્કી, હા, બેશક, ખચીત, ખરેખર. • અગર અમત હંમેશાની હયાતીમાં ભળેલી છે” દો
સાગર.
અલમસ્ત, વિ (ફા૦ મતે +૦ દાહ મળાને દામસ્ત અથવા અદ્ (અ )+મહ્ત્વ મળોને અમસ્ત=મસ્તા ન, માજેવા, જારાવર.
અલવાન, ન ( અવાન!4!!=ર્ગે. જન=રંગનું બહુવચન, જાતજાતના રંગ) કારવગરની શાલ, કાંબળ, એકજાતની
શાલ.
અલા, સ્ત્રી (અ૦ ર્જા Jf=તેઅમત, બબ્લિશ ) લક્ષ્મી, સમૃદ્ધિ, સુભાગ્ય. અલા ગઇ અલા વળગી.’
અલા, વિ॰ ( અફørĒ↑ "[ = હે મારા શ્વર ) અશક્ત, લાચાર, અનાથ. અલાઉ, વિ૰ (અ॰ refix_Čulle =દું) નિરાળું.
અલાદ, વિ॰ સર્જક્f=તકરારી ) નિર્ધન, કં ગાલ, દીન.
અલાખલા, સ્ત્રી ( અ॰ વહા ! = પીડા ) પંચાત, ઉપાધિ, કટ. અલાયત, ન॰ (અ॰ સામત (ote= ચિહ્ન 2 નિશાની, અલમ–તેણે જાણ્યું - પરથી ) પિછાણુ, નિશાની.
અલાય', વિ॰ (અ ગ્રહદિલ SURU=જુદું) નેાખુ, ભિન્ન, અલાવ, પુ॰ (ફ્રા॰ સભાવ," = ખળતા અગ્નિ) જ્વાળા, માહેારમમાં એક ખાડામાં દેવતા સળગાવે છે તે. અલાવા અ॰ (અ॰ છાવ૪ dy=જે
મેન્દ્રે બીજા ખાન ઉપર મૂકવામાં આવે તે) એ વિના એ સિવાય બીજું. અલાહિદુ, વિ॰ (અ॰ જ્ઞાદિવT SURA
=જુદું) નાખું, ( કેટલાકતા શાસ્ત્રામાં નાં ઉદ્ધરણને અનુસંધાનથી અલાહેદા કરી, પ્રાર્યાશ્ચતની વિરૂદ્ધ કિયા તરણમાં મત આપતા.’નંદ ચરિ૰ અલી, પુ॰ (અ॰ સહીle=મેટા ) જનાબ પેગમ્બર સાહેબ ત્ સ. અ. )ની પાછળ ગાદીએ બેસનારા ખલીફામાં ચોથા ખલીફા. એ જનાબ પેગંબર સાહેબ (સ. અ )ના જમાઈ થતા હતા. સૈયો એમના વશમાં છે. ગુ. વાં. મા.
અલીજડાં, ૧૦ ૦ ૨ હ્રીન્નાય ) de=મોટા આધાવાળુ. આલી= મોટા, + જાહુ = પદવી ) માટા દરજાવાળુ મોટું અલીજહાં મકાન. અલીજાહાં, (અ॰ સાસીનાદ PSI=મેટા આધાવાળુ) મેટા દરાવાળું, અલીસાકલ, પુ॰ (અઢી+સાઝિલ
8 અલી એ સંજ્ઞાવાચક નામ છે, સાકિલસરાણી, હથીઆરાને ધાર

Page #17

અલેહિસસલામ ]
આણુનાર) હજામનું નામ છે. ગુ, વાં.
માળા.
અલેહિસસલામ, પુ અ૦ ૪૪=
તેમના ઉપર + અનહામ = સલામહા.
મળીને સહદિસામ+J[,AK તેમના ઉપર સલામ હા. ) આ માનવાચક શબ્દ મુસલમાને પાતાના પેગંબર સાહેબ (સ. . ) વિના બીજા પેગ૨ સાહેબના નામ સાથે લગાડે છે. જેમકે હજરત મૂસા (અ. સ.) અલેચા, પુ॰ (તુર્કી. અત્યાષદ
=બે
રંગનું લીટીઓવાળું લુગડું) એક જાતનું રેશમી કપડું, અલેલ, વિ (અ॰ સહજ (Uf=રાત) અંધારૂં, હિસાબ કે નિયમ વગરનું. ‘લેલ કારખાનુ છે.’ અલૈયાં-લૈયાં, ન॰ (અવલા U: ) અરબી બલા શબ્દ ઉપરથી ગુજરાતીમાં અલાબલા શબ્દ થયેા છે, તે ઉપરથી બહુવચન રૂપમાં આ શબ્દ થયા છે. એવારણાં, દુખડાં, મીઠડાં.
અલ્યા, પુ૦ (અ॰ અહા !=હુસ્સાર થાએ) જાણા, વા િથાઓ, સંમેાધક શબ્દ છે. અલ્લા પુ॰ (અ॰ સાહ=ખુદા Uf) પરમેશ્વર.
અલ્લાહુઅકબર, પુ૦ (અ॰ અલ્લાહુઅવર્ 10]=પરમેશ્વર સૌથા માટે છે ) આ વચન નમાજમાં, બાંગમાં અને યુદ્ધમાં વપરાય છે. ઈશ્વરની પ્રૌઢતા યાદ કરીને આ શબ્દનું ઉચ્ચારણ મુસલમાને વારવાર કરે છે.
અલ્લાહી, વિ॰ ( અર્હાદી મ=િહે ઈશ્વર ) ઈશ્વર સંબંધી. અલૈ, જીએ અલ્લાહી. અવકાત, સ્ત્રી (અ૦ અન્નત ( વખતનું બહુવચન ) સાધન, બળજો વીસાત.
B =
૧૨
[ અવસાત
અવલ, વિ (અજ્જTMJ-1=પહેલું ) પ્રથમ, મુખ્ય, આદિ.
અવલ અરજી, વિ॰ ( અઍમ્બ્રહ્મની > =Jy=પહેલી દાવાઅરજી ) પ્રથમ
અરજી.
અવલખ, વિ૰ ( અન્ય સા લિ =JUL=અથતિ ) આદિથી અંત સુધી. આદત. અવલકારકુન, વિ॰ ( અ॰ અન્ય વાન (ફા) અભ્યાનj8JHf=તાલુકાના મામલતદારના હાથ નીચેના પહેલા કારકુન ). અવલમજલ, સ્ત્રી (અ૦ અન્યનિહ. Jy{ મંજિલ=ઉતરવાની જગા= પ્રથમ મુકામ) પાયદસ્ત, દફનક્રિયા, મુડદાને છેવટનું ઠેકાણે પાડવું. માણસના મરણથી તેની જગતયાત્રા પુરી થાય છે, તે પરલાકની મુસાફરીને આર ંભ થાય છે, એ મુસાફરીમાં પહેલા રાતવાસો કમરમાં કરવા પડે છે, માટે એને પહેલી મજલ કહે છે. ‘ તેનું શમ અવલમજલ લઈ ગયા.” ૪૦ ચરિ
અવલ સરવાયુ, ન (અવÆચિદ છે સરમાયા પૃચ્છ ) બાર માસના હિસાબ ઉપરથી લેવડદેવડનું કાઢેલું તારણ.
અવલ સાલ, શ્રી (અ॰ સવ્વસાહ » કા સાલ=વ. પહેલું વર્ષ ) એસતું વ.
اول سلخ
અવલશિલક, સ્ત્રી॰ ( અ॰ વસવ સખ=મહીનાની છેલ્લી તારીખ. ) મહીનાની છેલ્લી તારીખે જે રોકડ વગેરે હાય તે. અવશુન, જીએ અપશુકન. અવસાત, અ॰ (અ૦ સાગત કલાક ઉપરથી ) હમણાજ, તરત, એચિકું, અવડી:
=

Page #18

અવસ્તા
અવતા, સ્ત્રી (કા૦ ૩સ્તા ) જર તેાસ્તની કિતાબનું નામ છે, જે અંદના ભાષ્યરૂપે લખી છે. ઉસ્તા એ ઉસ્તાદનું ટુંકું રૂપ છે.
અવાઇ, શ્રી અદા 147=હવા ઉપરથી ) ઉડતી ખબર. અવાજ, પુ૦
(કા॰ વજન ;}L=શબ્દ ) ધ્વનિ. ‘ ઉઠી ગર્જના તાપના ત્યાં અવાજે, ” ૩૦ ૬૦ ડો અવાજદાર, વિ (ફા॰ આવાકવાર 1jZf= અવાજવાળું ) જેમાંથી અવાજ થાય તે. હું પીએ અવાજદાર છે. ’ અવાજમી, વિ॰ [ અ॰ યાનિીર્ણ યોગ્ય ] અ॰ સંસ્કૃત ઉપસર્ગ, અચેાગ્ય, વાજી નહિં તે.
અવાજા, પુ ફા॰ આવાદ Bj!,f=
ખ્યાતિ ) અવાજ થવા તે. બહાર, ભડાકા અવાજી, વિકાસવાની}15!= અવાજ વાળુ ) જેમાંથી અવાજ નીકળે તે, ખડખડતું, વાગવું.
૧૩
[ અસતર
જીએ ધે!ખી ઘાટ; ભુખ ન જુએ સુકા રોટલા, ઊદ્ય ન જીએ ટુટી ખટ.' ગુરુ કહેવ
અરાકર ૦ (અ૦ ૪૬૬_1=ધણું ) ઘણું કરીને, આખરે છેલ્લા. ‘ અશકર ગયા વગર છુટકો નથી.’ અશુકન, જીએ અપશુકન અશરફી, સ્ત્રી (અ॰ ગળી સોનાના સિક્કો ) અશરફ નામના પાદશાહે પાડા માટે ૧૦ માસા વજનના સાનાના સિક્કો.
=
અશરફ, વિ ( અ॰ સમ્રાTM
slic શરીનું બહુવચન. માટા માણસા, શર—તે મહાન પુરૂષ થયા ઉપરથી. એક વચનમાં પણ આ શબ્દ વપરાય છે ) ભલું, ભેાળુ', સાલસ, પ્રામાણિક, ઇમાનદાર, કુલીન. - જિગર અશરફ આ મારે, ખતા તુજ મારૂં કીધી છે. કલાપી.
અશરાફી, સ્ત્રી ( અ૦ રાત ન્ય =ભલમનસાઇ ) સભ્યતા, સાલસા, સુજનતા, ઈમાનદારી.
અવાજો, પુ॰ ( ક્ા આવાનT_dj1/f= ખ્યાતિ ) અવાજ, ધ્વનિ શબ્દ
અવેજ, પુ॰ ( અ યંગ =મલા ) | અશરીન, વિ॰ (અ૦ જુશ્રીન}yana =
૨૦ ) અરબીમાં વર્ષની સંખ્યા અક્ષરે લખવી હાય તે! આ શબ્દના ઉપયાગ થાય છે.
માલ સાટે માલ આપવા તે, નાણું, સિલક, મિલ્કત, કીમતી માલ. અવેજી, પુ॰ ( અ૦ થીê=મદલામાં રાખેલા ) પ્રતિનિધિ, અમુક માણુસને બદલે રાખેલા હંગામી માણસ, કામચલાઉ, અવેજી કસબ. અહૈ, સ્ત્રી ( અ॰ ૪વાર્17ઢવા
અશ, વિ॰ (ફાઈ શર્મüલાજ ) અ ઉપસર્ગ લાગી થએલે ગુજરાતી શબ્દ, નિર્લજ્જ, નિંઘા નરનીમાંય ધનલેાભી ધની જે, નરક માંહે પડયા તે, જે અશમ છે” વલ્લભ અસકર, જીએ અશકર, અસકામત, સ્ત્રી (અ૦ રૂપ્તિજાત (04.1=સીધું) ટટાર, મામિલ્કત, પું, દઢતા.
ઉપી ) એક જાતની આતશબાજી. અશ, પુ॰ ( અ ર 4=ચાહવું ) પ્રેમ, પ્યાર, કાઇ વસ્તુ ઉપર હદથી વધારે પ્રેમ હોય તે. એક પ્રકારના રોગ પણ છે, જે સાંય જોવાથી ઉત્પન્ન થાય છે.
ઇશ્ક ન જુએ ત કજાત,રસ ન : અસતર, જીએ અસ્તર,
મ

Page #19

અસબાબ ]
અસબાબ, પૃ૦ ( અ૦ અન્યત્ર . સબબનુ હુવચન, કારા, સબમા ) સામાન, સાહિત્ય, રાચરચીલું, ' અસમાખ અમીરી આપના.’ ગુગજલ. અસમત, સ્ત્રી (અકુમત બહz=
શાળ) પવિત્રતા, પેાતાને દુગુ ણુથી બચાવવા તે. પણ મારી અસમતને તે દાગ નહિ લાગવા દઉં' મા
મામાઁ.
અસમાન, ન ા #TRU ઞાન = ઘંટી – માન =જેવું ઘટી જેવું = આકાશ ) આકાશ ઘંટીની પે કરે છે માટે, અસમાની, વિ૦ (કા॰ સમયનો 3.
આકાશી) આકાશની સાથે સંબંધ રાખ નાર, આકાશના જેવા રંગની વસ્તુ, વાદળી.
અસમાની સુલતાની, સ્ત્રી(ગ્રામ્માની ફા
નવ્રુતાની અરખી. આસમાની=આકાશી.
१४
[ અચા
C
અસલી, વિ( અ॰ અલ્હી of=પ્રથમ મનુ) આગળના વખતનું. અસવાર, પુ॰ (ફા૦ વાર || સવાર તુ બહુ વચન ધેડે બેઠેલો માણસ. પ્રાણીની પીઠપર બેઠેલા માણસ. વાહનમાં અડેલા માણસ આવ્યો તે એ કોઇ અસ્વાર, વાડ વિષે..પેડા જે વાર’ ક૦ ૪૦ ડાવ અસવારી, સ્ત્રી ( કા૦ સવારી ! =પ્રાણીની પીઠ ઉપર કે વાહનપર બેસવું તે) ‘ટપ્પામાં ત્રણ અસ્વારી લઈ જવા ઢું છે.'
આસામી, પુ॰ (પુ૦ અસામીsto... રૂમનામ, એના બહુવચનનું બહુવચન) અસાની ગુજરાતીમાં આસામીના અર્થમાં વપરાય છે. ઉર્દુમાં પણ એ અર્થમાં વપરાય છે. અમુક માણસ, તૅનદાર, પૈસાદાર, ધનવાન, પુર્ષ
મુલ્તાની=રાજકીય LAL.) અસારા પુ॰ (૨૦ ઇસરદyas =
દરેક નીચાવી લીધેલી વસ્તુનું તત્ત્વ, નીચેાવી લીધેલી ફૂગ ) વળ દીધેલા રેશમને તાર.
દૈવ કૃત આા. જેમકે અનાષ્ટિ, અતિવૃષ્ટિ, રાગ, લાહે વગેરે. રાજ્યકીય આતા કંદ, સજા, લુટફાટ, અન્યવસ્થા. ઇશ્વરના તરની કે રાજ્ય તરફની આફત તે આસમાની સુલતાની કહેવાય છે. અસર, સ્ત્રી૦ (અ૰ અસર !=લાગણી,
પાસ ) ગુણુ, સારૂં નડા પરિણામ થવું તે. પાસ બેસવા તુષ્યે તાસીર, સામતે અસર' ગુ॰ કહેવ અસરકારક, વિ૦ ( અ૦ xxx_51+કારક,
મું॰ પ્ર૦) અસર કરે એવું, પ્રબળ. અસરાર, ન॰ (અ૦ સન્નારી!Ú સિર =ગુપ્ત નું બહુવચન ) ગુપ્તવાતા, ખાનગી વાતચીત, છુપા ભેદ, ગ્રેડઝપટ, ભૂતપ્રેત. અસલ, વિ. અ ગ્રહ =જડ) પ્રથમનું, ખરૂં, સાચું, ઉત્તમ. ‘એવી રીત અસલ જે હતી, આજ અહીં. આ થઈ છે છતી.' 4૦ ૪૦. ઢા
અસીલ, વિ॰ ( અ॰ સજ્જ Jef=મૂળ
ઉપરથી) ખરા, જાતવાળા માણસ ગુજરાતીમાં એતા અર્થ કે વકીલને કેસ સોંપ નાર' એવેા થાય છે.
અસૂમ, વિ॰ (અ૰ રામ =અપલક્ષણા) આ ઉપસર્ગ લાગી થખલા ગુજરાતી શબ્દ કુંજીસ નહિ તે, ઉદ્દાર.
અસ્તર, ન (ફા॰ અસ્તર કે આસ્તર નીચે રહેલું લુગડું ) પડે, સારા કપડાની અંદર સાધારણ કપડાનું જે પડ નખાય છે તે.
1
અસ્તર, પુ૦(કા૦ ૩સ્તર૪ D., ઉસ્ત ઈન=મુંડવું ઉપરથી ) સાયો, અસ્તરે.. અàા, પુ૦ (ફા॰ રસ્તાă yuf ઉસ્તઈનİડવું ઉપરથી ) મુંડનાર, સાયા.

Page #20

અસ્માન ] ૧૫
[ સંદેશ અસ્માન, ન (ફા સામાન ડu) | અંજામ, નવ (ફા. ઝંઝામ કિઈ=પરિઆકાશ.
ણામ) છેવટ. “અજબ છે પ્રેમની અસ્માની સુલતાની, વિ અસમાની સુલતાન છે રીતે, તથા આગાજ કે અંજામ. શબ્દ જુઓ.
ગુ૦ ગજલ. અસ્વાર, પુર (કા મથાર થઈ = | અંજીર, નવ (ફા
=એક બેઠેલ) ઘેડા કે કોઈ પ્રાણીની પીઠ પર જાતનો મેવો) કાચાં પાકાં અંજીર બજાઅથવા ગાડીમાં બેઠેલો માણસ. એ રમાં મળે છે. કાંઇ કહેવા જતાં સામે મારી ઉપર અંજુમન, ન૦ (ફાઇ અંજુમન = = અસ્વાર થાય છે.
મંડળી, નમ (અ) તારો એનું બહુઅસ્વારી, સ્ત્રી (ફા સવાર માં | વચન ગુમ ઉપરથી ફારસી શબ્દ સવારી.
અંજુમન) ટોળું, મીજલસ, સમુદાય, અહ, પુરુ (અ દ =ખરું) “અ”! પચાત. જેમ તારા નાના મેટા ને જુદા સંસ્કૃત ઉપસર્ગ લાગી થએલે શબ્દ હક જુદા પ્રકારના હોય છે તેમ મંડળીમાં ન હોય તે, ગેરવાજબી.
પણ માણસે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હોય અહમક, વિ૦ (અ.
૩ ૭. =ઘણો છે માટે. “અંજુમને ઇસ્લામ,” મૂખ. 'હમક’ ઉપરથી.) ‘તું તો હેમક | અંદર, અ૦ (ફા સંવર કે અ ને જેવો છે.
U sjf=માંહે ) અંદર, માંહે, અહમકાઇ, સ્ત્રી ( અ. એ ઉપરથી) દરમ્યાન આઈ પ્રત્યય લાગી થએલે શબ્દ, મૂતા.
:અંદરખાને, અ૦ ( ફાળ સંરનિશાન અહુમન, પુત્ર (ફાડ અમરદેવ, શેતાન) |
કિશ=ઘરમાં) ઘરપેટે, છુપી રીતે. ટાં કામ કરાવનાર. ‘જરથોસ્તીઓ |
“શેલકર અંદરખાનેથી નાના ફડનઅહિમાનને દેવ કહે છે, ને દેવ શબ્દને છે અર્થ રાક્ષસ એ કરે છે. સિદ્ધાંતસાર 1
વીસ સાથે સંબંધ રાખતે હતો.”
અમરસિંહ. પૃષ્ઠ ૩૨. અહસાન, ન૦ (અદાન =
અંદાજ, પુ(કા અંાગ = ઉપકાર, હસન=સારો થયો ઉપરથી)
નાખનાર-અંદાન્તન=નાખવું ઉપરથી) આભાર, ભલાઈ, પરોપકાર.
ગેલંદાજ, તીરંદાજ, ગુજરાતીમાં શુમાર, અહેસાનમંદ, વિ૦ (અ મતાનમંત્ર
અડસટ્ટો. “અંદાજ અંતરત ન કરાય ...... ઉપકાર વાળે) આભારી,
હાવા.” કલાપી. ઉપકૃત.
અંદાજે, પુછ (ફાઇ અંગત el= અંગમહેનત, સ્ત્રી (અ. મિત હ૦ માપ, અંદાન્તનાંખવું ઉપરથી) આ
=મહેનત) અંગ સંસ્કૃત શબ્દ મળી છે શરો, અડસટ્ટા.
થએ શબ્દ જાતમહેનત, શારીરિક શ્રમ. | અંશે, ૫૦ (ફાડ જેરા - અંગુર, ન. (ફા ગંજૂર કેંદ્રિાક્ષ) | સંદેહ. અંદેશીદન=વચાર કરવો ઉપરથી અંગુરી સકે વખણાય છે.
શક, ચિંતા. “દરદ દિલ દરદીનું અંધામ, ૫૦ (કા દંગમ વ્હ-વખત) | દરદી જ જાણે, અજાણ્યો તે અંશે હંગામે, ટોળું.
આણે. ક૦ દર ડાક

Page #21

બર ]
અંબર, ન॰ (અ॰ જૈવર =એક પ્રકારની સુગંધી ) એશીને કિનારે ભર જડે છે,' જીવ ભૂવિ૦ અંબાડી, શ્રી (અ॰ અમારી કે સંમારો Sy) અમાર નામના માણસે શોધી કાઢી માટે; હાથી ઉપર મેસવા માટે બનાવેલી સુંદર બેઠક. · અંબાડી ન ઉપાડે, તે ગજ તે ગણાય છે. ’
૦ ૪૦ સ૦
અમાડીનશીન, વિ॰ (બંની કે અમારી+નિશીત, ફા॰ નિશિસ્તનબેસવું ઉપરથી, બેસનાર py ‘અ મારીનિશીન ' કે ‘ અમારીનિશીન ) અંબાડીમાં એસનાર. - હાથી ઊઠત તે અંબાડીનશીન ત્રણે વ્યક્તિના રોટલા થઈ જાત.” નંદ૦ ચર
6
અબાર, પુ॰ (અ૦ વાર ė=એકઠું
કરવું) ભરવું, ઢગલા, ઘર ભીત વગેરેનું પડી જવું. ‘ અઘ એઘતણા અંબાર કર્યા.’ જીવ ગુ॰વાં સા૦
અ'ભાલ, પુ॰ (
કુંમs Js=અમલ કરનારા. આમિલ–અમલ કરનારનું બહુવચન ) અમલદાર, અધિકારીએ.
SIT. 241.
આઠન, પુ॰ (કા॰ સત્તૐ =કાયા ) ધારા, કાનુન, રિવાજ, દસ્તુર, શાભા. આઇને અકબરી, સ્ત્રી (ફ) અનિ+ સવરી ( અ ) આકૃ િઅવરી ૭. =િઅકબરના કાયદાનું પુસ્તક)
૧૬
એ ગ્રંથ અમુલફજલે બનાવ્યા છે, અકબર બાદશાહના ધારા અને નિયમ વગેરેને રાજનીતિને લગતા અમુકજલને બનાવેલા ગ્રંથ. [વા. મા. ]
[ આખરે
આકા, પુ॰ (કા॰ લાના 55=સાહેબ, ધણી
માલિક ) શે. ‘ આપણા આકા આલમખાન છે.' મા મા
.
આકીન, ન॰ (અ॰ ચીન પ્રંશ વિશ્વાસ) ભરાસા, શ્રદ્ધા, પતીજ, આસ્થા ધર્મ ઉપર એનું આકીન નથી.’ આકીનદાર, વિ॰ ( અ ચીનનવાર ફા
ચીન્હાર યુäિ= ભ રાસાવાળા ) ગુજરાતી પ્રયાગ છે. આસ્થાવાન, ભાવિક. આકુદી, ઓ અ॰ ચાકૂતી ક યાકૂત=માણેક. માણેકના જેમાં ઉપયાગ કરાએલા હાય એવી પૌષ્ટિક દવા) શિળામાં ખાવાની એક પૌષ્ટિક દવા. આફેમત, સ્ત્રી (અ॰ ગાવિત Be =અંત) છેડે, આખર, ભવિષ્ય. શરીફાના ખસલા વડે મામુર હોવાથી મારો ખજાના આમતમાં કામ આવશે.’ મામા
આકેલ, વિ॰ (અ॰ અત્તિજö==મુદ્ધિ
શાળી, સત્યબુદ્ધિ ઉપરથી અકલવાળે. આખર, શ્રી (અ લિજ્જėj=અંત છેડા, સમાપ્ત, મરણ સમય, આખરે છેવટે, છેલ્લે, અંતે, આખર સરવાળે, નર્મદ આખરે ધુળેધુળ, શાને થાય આકળે!” ?
આખર માસમ, સ્ત્રી (અ૦ અસ્થિમવૃત્તિમ ૨ |=મોસમને છેવટને ભાગ ) મેાસમા પાશ્ર્લો ભાગ, આખર સાલ. આખરસાલ, સ્રો (અ સાવિત્તિ, 4. સાલ (ફ્રા૦)=વરસની આખર) વરસનો છેલ્લો ભાગ. આખરે, અ૦ (અ૰ પ્રવર્*^f=અંતે) છેવટે, નહિ ચાલે, નિરૂપાયે, આ જગનુ સુખ અલ્પ અતિ દુ:ખ આખરે. ”
કઃ

Page #22

ખુન
]
૧૭
[ આતસ
આખુન પુ॰ (ફા સાનૂન કે સવૃંત | આજાર, પુ૦ (કા॰ અન્નાર_fj]=રાગ )
{
C
dies uLf=મહેતાજી ) ગુરૂ, શિક્ષક, ખાસ કરીને અરખી શીખવનાર. ‘ ખુનજી લફડી તાડશે, તેા કહે, વાતા કાફરકા કામ, અને આ ખુનજી ખીચડી ખારો, તે કહે કે બિસ્મિલ્લાહ. કામ કરવું નહિ, ને ખાવાને તૈયાર. આખેર, સ્ત્રી॰ (અ આવેર્ ં=છેલ્લું
)
દુ:ખ, મંદવાડ, રોગ, વિકાર, દરદ, ઉપવ, મરજ. હુમણા મળીને આજાર ચાલે છે આજારી, વિ૦ (ફા॰ અનીyljf= રાગી) દુ:ખી, માં, ખીમાર, દરદી. આજ, વિ૰ ( અન્નાનોઽjle= નિશ્ચાય, જ્ઞ ઉપરથી ) લાચાર. આજીજી, સ્ત્રીo ( અ ાનીની Ale= લાચારી,) કાલાવાલા, પ્રાર્થના, વિનતિ, કાકલુદી, ‘સાહેબ પાસે તમે સાંચરી, કહે। ઘણી આજીજી કરી.’ કન્ફ્રા આઝા; સ્ત્રી ( અન!f= દુ:ખ )
છેવટે, અંતે.
સંકટ
આખરચ, નકા॰ સ* -> )
નિત્યના ચાલુ ખર્ચ ઉપરાંત વધારાનું ખ આવી પડે તે.
આડત, સ્ત્રી૦ ( અ૦ અચ્છિત કે પ્રાયિત y! ) ધણી ન હેાય, ત્યાં ધણી વતીનું જે કામકાજ ચાલે તે. આડતીએ પુ॰ (અ॰ya આરિયત ઉપરથી ) માગીને લેનાર, વેપારીની વતી કામ કરનાર, પ્રતિનિધિ, મુનીમ. આડપડદા, પુ॰ (કાળ વરદ = પડદો )
એની વચમાં આડું લુગડું રાખવું તે, પટંતર, વિનય, લાજ, શરમ, મર્યાદા. આડરસ્તે, પુ॰ (ફા૦ રાÆTruly=
રસ્તા ) રાજમાર્ગ નહિ, પણ ગલીચીમાંથી જવાના રસ્તે.
)
આખેરશ, શ્રી૰ ( ફા॰ વિAf= છેવટે ) અંતે ‘આખેરશ હાલ સુના છુ, ન કોઇ છે ફને મુશ્ફિક” ૩૦ ગજ આગા, પુ॰ (ફ્રા॰ સાંğ = શેડ, સાહેબ, માલિક. આગાખાન,પુ॰ ( કા॰ Arer Lif= મુસલમાની સંપ્રદાય–શીઆ—ના આચાર્ય ) કચ્છ, કાઠિઆવાડ તે મુંબાઈના ખાજાને નામે ઓળખાતા મુસલમાનાના ધર્મગુરૂ. આગાજ, ન કા આranjef= આરંભ ) શરૂઆત. ‘ અજબ છે પ્રેમની રીતે, તથા આગાજ કે અજામ.'
ગુજ૦ ગુજ.
આગાહી, સ્ત્રી ( ક્ા॰ XTTt-7kf= જાણુ ) ભવિષ્યવાણી, ધારણા, તર્ક, અનુમાન. ‘ વૃક્ષાનાં પાના અવાજથી ભયાનક રાત્રિની આગાહી થઇ.’ અમરસિંહ. આજ, વિ॰ (અગ્ન મäf=ધા
મોટા, અજમ=માટે!–ઉપરથી શ્રેષ્ઠતા વાચક રૂપ. ) સરકારી કામસર ક મોટા માણસના નામની આગળ માનને ખાતર
જમ
,
આ શબ્દ લગાડાય છે. તાલુકા સ્કૂલ માસ્તર. આજાદ, વિ (કા॰ આજ્ઞાર્_Jfjf=સ્વ તંત્ર) છુટું, મેાકળું, બંધન રહિત. ‘આપ સુબેદાર છતા આજાદ સુલ્તાન સમાન છે. મા મા
'
3
આડી, ન॰ (કા॰ અTM dyl= કરવત ) લાકડાં લહેરવાનું હથિઆર. આણીતરફ અ ( અસર આ બાજુએ.
૩)
આતમ, પુ॰ (ફા તા કે અતિરા #5= દેવતા) અગ્નિ, આગ, અગન, બળતરા, ક્રોધ.

Page #23

આતસપરસ્ત ]
wanne
તસરસ્ત, વિ॰ (કુા॰ આતપરસ્ત zuki=આતશ=ગ, પરસ્તીદન =પૂજવું ઉપરથી પરસ્ત=પૂજક. અગ્નિપૂજક)
પારસી, ‘આંતરી પરત કહેવાતા પારસી મંડલના આ વિદ્વાન ગૃહસ્થે આ નાના લેખ લખેલા છે.' સુદર્શન ગદ્યા. પૂ.૯૮૧ આતસબહેરામ. તત્ત્વજ્ઞામ ન_$1) પારસીઓના પવિત્ર અગ્નિનું ઘર, અગીઆરી.
W
આતસબાજી, સ્ત્રી ( કા તરવાની, gj_f= બાન્તન= રમવું. ઉપરથી બાજ =રમત. આગની રમત ) દારૂખાનું ૬ રાજસમાજની આગળ, આજની રાત સમે અની આતસમાજી ’૭૦ ૬૦ ૦
૧૮
1=
આતસી, વિ॰ (કા॰ બાતશી આતસવાળુ) ખાળે તેવું, ગરમ સ્વભાવનું આદત, સ્ત્રી (અ॰ આવતા J2 = ટેવ,
અવરેવ પડી ઉપરથી ) અભ્યાસ, મહાવરા, ખાસીત, પ્રકૃતિ, વારંવાર એકજ કામ કરવાથી પડેલી ટેવ. આદમ, પુ॰ (અ॰ ગામ ]= મૂળ પુરૂષ.) આ શબ્દ ‘ અદીમુકઅર્જ ’તે ‘ ઉર્દુમત’એ એ શબ્દો પરથી થયા છે, પહેલાના અર્થ ‘ માટીથી બનેલા ને ખીજાના અ ઘડુંવર્ણ થાય છે. હજરત આદમ (અ-સ) માટીથી બનેલા હતા, વળી તેમના રંગ ઘહું જેવા હતા માટે આ શબ્દો ઉપરથી આદમ શબ્દ વ્યુ યે છે. મુસલમાન, યહુદી, ખ્રિસ્તિ વગેરેનાં ધ પુસ્તકામાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ દુન્યામાં જે સૌથી પહેલા પુરૂષ ઉત્પન્ન થયા, તે. આદિ પુરૂષ માણસન્નત. આદમખાર, વિ॰ (અ૦ ગાયમૂવેર (ફા.) સાયલોર ! Ú=મનુષ્ય આહાર કરનાર ) માણુસને ખાઇ જનાર.
[ ાપમુખત્યારી
6
વાઘ જ્યાં સુધી આદમòાર થતું નથી, ’ ન૬૦ ચિર. આદ્યબજાત, સ્ત્રી (અ॰ યજ્ઞાત થૈ બ્રા=¥{q=J}J[ s[5+ માશુસ ાત ) મનુષ્ય, માનવ. આદમિયત, સ્ત્રી ( અ॰ સામિયત * ...JT=માણસાઈ ) મનુષ્યત્વ, ઇન્સા નીયત, માણસપણું, સુજનતા. આદમી, પુ॰ (અ॰ આવી__d= માસ ). ‘ અરે કોણ આદમી એવાયે, જડશે જરોદજી વેરે ’ ક૦૪૦ ડા. આદાબ, પુ॰ ( અ आदाब અવ=વિવેકનું અહુવચન,) સભ્યતા, સૌજન્ય મુસલમાની કાગળપત્રમાં એ શબ્દ વપરાય છે. ‘દાખ બંદગી વાંચજો,’ આપખત્યાર, વિ૦ (અ વૃતિવાર Jake!= સત્તા ) પોતાની મરજી પ્રમાણે ચાલનાર, સ્વચ્છંદી.
આપઅખત્યારી, સ્ત્રી (અ॰ કૃતિચારી Syasf= ઇરાદા પૂર્વક કામ કરવું) આપ અત્યાર પૂછ્યું, પેાતાના અત્યાર હોય છે.
F
آداب
આપખુદી, સ્ત્રી (કા ધ્રુવી ડી = પાતાપણું, ખુદ પોતે ઉપરથી ) સ્વેચ્છાચાર, સ્વતંત્રતા.
આપખુશી, સ્ત્રી (કા સુશીj2)
પેાતાની ાવી.
मतलबी
આમતલબી, વિ અ ka= સ્વાર્ધ) પાનાનો ફાયદો
જાનાર.
આપમુખત્યાર, વિ॰ ( અ
मुख्तार
== સત્તાવાળે!) પોતાની મચ્છ પ્રમાણે કરવાને સત્તાવાળા. આપમુખત્યારી, સ્ત્રી અમ્રુતી sy= સત્તાપણું ) સ્વાધિકાર.

Page #24

આફત
૧૯
મૈં માદ
આત, સ્ત્રી (અતf= ) | આખારી, સ્ત્રી (કા॰ Ağરદ
આપત્તિ, વિપત્તિ, ‘ અસતે જન આફામાં પડશે.’ (ગુ૰ વા૦ મા॰ )
y] આબ=પાણી + ખુદ ન=ખાવું ઉપરથી ખાર=ખાનાર, પીનાર. પાણી પીવાનું નાનું પાત્ર) લોટા, લાટી આમખારે, પુ ( ફા dyef= પાણી પીવાનું પાત્ર ) લોટા.
आखुरह
મહેશ, (10 आब्जे श Upf= આંધળુ. આબ=પાણી, +જોશીદન=ઉકાળવું ઉપરથી જોશ≠ઉકાળેલું) ઉકાળેલું પાણી. આમદસ્ત ન૦ ( શાશ્ર્વત_AÇ
તા, પુ॰ (ફા॰ આrare pil= સૂર્ય. (૧) આ=+તાખ=પ્રકાશિત, તાકતન=પ્રકાશવું ઉપરથી, પ્રકાશિત સૂર્ય, ( ૨ ) =પાણી+તાબ=પ્રકાશનાર. પાણી ઉપર પ્રકાશનાર. પૃથ્વી કરતાં પાણી ત્રણુ ગણું છે માટે, અને પાણીની વરાળ કર વાનું એનું કામ છે માટે, એના પાણી સાથે સંબંધ હોવાથી એ નામ પડ્યું હોય; અથવા (૩) આતિ આબ પાણીને દુ:ખ દેનાર, કેમકે પાણીની વરાળ કરીને તેને ઘટાડી દે છે. ) આતાગીરી, સ્ત્રીo ( ફા॰ આપતા-શીર્ i>Ki[mછત્રી ) સૂર્યના તડકાથી બચાવનાર, છત્ર. અળદાગીરી શબ્દ જુએ.
આફરીન, શ્રી (ફા॰ આસ્ક્રીનJJ=
શાબાશ ) શાળાશી, પ્રત્યે, કુરબાન જવું. આફ્રીદન=પેદા કરવું ઉપરથી. ચમનમાં આવીને ઉભે ગુલાપર આફ્રી થઇ તુ; બુલેાના ખારથી બચતાં બન્હેં ગુલને નવાઇ છે.” સુદ્દ ગ૦૦ ૯૯૧ અફલાતુન, વિ॰ અલાતુન હ4b5f=શબ્દ
જીગ્મા.
'
આમ, ન (કા॰ આવ[=પાણી) પાણી, આબરૂ, ઇજ્જત, દોલત, મેાંની ખૂબી, રોાસા, પ્રકાશ, હિંમત, સૌંદર્ય, તેજ, ક્રાંતિ, ચળકાટ, ‘ દીધા ભરણે જાણ, ફરીને લઉં તારૂ આખ આમકારી, વિ॰ ( કા॰ સારીy,1 =પાણી+કારી. કાર=કામ. દારૂ ગાળવાનું કામ, આબકાર=પાણી પાનાર, દારૂ ગાળનાર ઉપરથી ) દારૂ વગેરે કરી વસ્તુઓ ઉપર સરકાર તરફથી લેવાતા કર.
ત્
આબ=પાણી+દરત=ડાથહાથપાણી) વજ્ર આફતામગીરી, સ્ત્રી (કા॰ આતાગીરી
Syllä1) અબદાગીરી શબ્દ જુએ. આમદાર, વિ .( કા૦ વાર ||
=પાણીવાળું) તેજ, મૂલ્યવાન.
આબકારખાનું, ન૦ (૫૦ અથવાનિદ -its-yfpf=પાણીઆરૂં ) પાણી મૂકવાની જગા, લાકડાનું બનાવેલું પાણીઆ આમનુસ, ન (ફા॰ અનૂસĪ== એક શ્રૃતનું લાકડું ) એક જાતનું ઉત્તમ લાકડું, સીસમ.
આબરૂ, સ્ત્રી ( ક્॰ કાર્2
આબ= પાણી+માં. માંના પ્રકાશ ) ખ્યાતિ, લાંકામાં સારાપણા માટે પડેલી છાપ, પ્રતિષ્ઠા, માન, ‘જીઓ અમલની આબરૂ એવી હતી આ વાર્′ ૩૦ ૪૦ ડા૦ આપદાર, વિ॰ (કા॰ સાકૂવા 12T =પ્રતિષ્ટિત ) નામાંકિત, સાહુકારીવાળું. આબરૂપત્ર, ન॰ (ફા બ્લ્યૂ 2f ) માનપત્ર, પતિષ્ઠાપત્ર, પત્ર એ સંસ્કૃત શબ્દ છે, આખદ, વિ॰ (ફ્રા સ્રાવાયJJ=મસ્તી
વાળું ) ભરેલું, વસેલું, રૈયત રહે આમાદ, તેમવરસાદ ખુબ વરસાવજે.’ ૩૦ ૬ મા

Page #25

ઞાબાદાની ]
આપાદાની, સ્ત્રી ( ૦ આવવાની ઇંડÇ=આબાદપણું ) ચડતી દશા, ઉત્કતા, વસ્તી.
આખાદી, સ્ત્રી [ કા॰ આવવાની કે CT/વારી=વસ્તી ] વસ્તી. આખાન, પુ॰ (ફ્રા૦ વાન હર્પી=સૌ વર્ષના ૮ મા મહીનેા ) એ વખતે સૂ વૃશ્ચિક રાશિમાં હોય છે, પારસીઓને આઠમા મહીને.
આબેહુબ, વિ॰ ( અ
આબેદ, વિ[અ॰ આવિયા અવર =સેવા સ્તુતિ કરનાર,) પ્રાર્થના આબેહયાત, ન॰ [ આવિદાત્ત આબ, ફા=પાણી, હયાત, અ૰ જે પાણી પીવાથી સદા જીવતા તે પાણી ] અમૃત.
કરનાર, વર્ણ જિંદગી
રહેવાય
તેવીજ રીતે. =પેલા સાથે, બ= જેવી રીતે હતા તેવીજ રીતે છે ) અસલ હાય તેવું. ‘ જાણે તેજ આબેહુબ ચિતાર.' ન ઢ.
આબેહવા, સ્ત્રી (આવેદત્રા !J= હવાપાણી. સાવ ફા પાણી, હવા, અવ હવા, વચ્ચે ઉભયાન્વયી અવ્યય આવ્યાથી સંધિ થઈ આખા હવા ) પાણી ને હવા, દેશપ્રકૃતિ.
આમ, વિ॰ ( અ૰ શ્રમ--=સાધારણ ) વિસ્તીર્ણ, પ્રખ્યાત, સાર્વજનિક, સાધારણ, ખાસ નહિ તે. આમ, સ્ત્રી (ફ્રા સામર્[=આવક. આમદન=આવવું ઉપરથી ) ઉપજ, પેદારા
૨૦
ફસાઈ.
આમદની, સ્ત્રી ( ફા॰ સમયનીઝંડT
=આવક. આમદન=આવવું ઉપરથી ) ઉપજ પેદાશ, કમાઇ સુરત શહેરની આમદની ઉપર ગાયકવાડ સરકારના પણ હક હતા.' ન૦ ર૦
[ આયને
આમદાની, સ્ત્રી (ફા॰ અમયની3] આવક. આમદન=આવવું ઉપરથી)પેદાશ, કમાઈ. ‘ અમારા આમદાનીમાં, હતા હિસ્સો સનમના કે’ કલાપી. આમસરા, જી. (શિરાન્નામ +--_ja સિરામકાન, ઘર, ઉતારા, એ ફારસી શબ્દ છે ને આમ એ અરખી છે. સામાન્ય=સાર્વજનિક ઉતારા) ધર્મશાળા. પોળના રહેવાસીઓને ફરવા હરવા, અને વાપરવા તેમજ જવા આવવા માટે રસ્તા તરીકે છુટી રાખેલી માહેાલામાંની જે જમીન તે. આમળું, ન (ફ્રાqST_le]) આંબળુ એક ફળ છે જે રેચક છે. આંખળાના સુરમ્ભે. આમીન, અ॰ ( હિય અÎTJT= તથાસ્તુ) હે ઇશ્વર આ દુઆ કબુલ કર. ગ્રંથને અંતે પ્રાર્થનાનાં વાયા લખી તે પછી લખાતા શબ્દ રહેવુ તે જ્યાં માજીક તને આમીન એ રક્ત,’ કલાપી.
આમીલ, પુ (અ॰ મિસ્ર Jøle=અમલ કરનાર, અમલ ઉપરથી, ) અધિકારી, ગવર્નર
આમેજ, વિ॰ (ફ્રા॰ મેન xef=મેળવેલું. આમેખ્તન અથવા આમેજદન=મેળવવું ઉપરથી મેળવેલું. ) મેરને મરદની મીજલસમાં આમેજ કરવાં; ન ઢ. આયને, પુ (જ્ઞાનંદ_f= દર્પણ. આઇનોાભા તે ઉપરથી શાભાની વસ્તુ અથવા (૨) આહીનલે હું (ગીલાની ભાષામાં ) ઉપરથી. કેમકે દર્પણુ બનાવવામાં લાઢુ વપરાય છે માટે ) આરસ, તન્નો. એવા જે માશુક આયનામાંવ્લિરૂપી આયનામાંથી જણાયા, તે તે હું મણિ જે આતું પોતે તેને રોધે છે તેને તેજ છે. આત્મ નિમજ્જન રૃ. ૧૭૬

Page #26

આય દે ]
આય, અદ્ભા યંત્રxf= વનાર,ભવિષ્ય,આમદન=આવવું ઉપરથી આવનાર) હવે પછી, આજ પછી.
આર્, પુ (ફા સાદાર અથવા શાર y{ } =લાહી) ખેળ, કાંજી, ધાબી લુગડાંના આર દે છે. ‘આ લુગડામાં આર વધારે છે.
આરજી, શ્રી (ફ્રા॰ સાŕzj_1=ઇચ્છા) આશા મરજી, ઉમેદ, અધિરાઇ, આતુરતા બેવફાના બદલા લેવાની આરજી વધી ગઇ હતી.’ મા બા આરજીમંદ, વિશ્ ( કા માસૂમક્ [ચ્છાવાળા) આશાવાળા,
આરમી, વિo ( અ॰ થી
અર
બસ્તાનનું) અરબસ્તાનને લગતું. અરબી ભાષા, અરબી ઘેાડા. સુરત જિલ્લાના
કેટલાક તાલુકામાં બટાટાને આરબી કહે છે.
)
૨૧
ઉમેદવાર.
|
આરજો, પુ॰ ( અન ંy = બીમારી, રાગ, અરજ ઉપરથી ) વ્યાધિ. આરબ, પુ॰ ( અ॰ ૧૧ ==અરબ રસ્તાનનેા વતની ) ( સાસુજી આવ્યાં ત્યારની આરબની ચાકી બેઠી છે. એટલે કયાંહી ઉમરા બહાર પગ મુકાતા નથી.
આરાસ્તે, વિ॰ (ફા આરસ્ત? — {= શણગારેલું ) ગોઠવેલું, સુવ્યવસ્થિત. આરી, સ્ત્રી (કા॰ સજ્જ યુ–િવહેરવાનુ હધીઆર) આડી.
આરબ્બી, વિ
|
(અ અવી અરખી શબ્દ જુએ. આરસીનીઅન, વિ॰ (ફાર્મન ઉપરથી સર્મની ) Jy!=એ તુર્કસ્તાનના ભાગ છે. ) ગલે અરમની નામની મારી આવે છે, જે એસિડના કામમાં આવે છે.
રવા, પુ॰ ( અ અર્વાચy=આ ભાઓ, હૃદ = આત્માનું બહુવચન ) અંતઃકરણ, મન.
[આલમપનાહ
મારામ, પુ॰ (ફ્રા॰ સરગમ *J=વિશ્રાંતિ ) સુખ, આસાએશ, થાક ખાવા, પુરસત. આરામખુરશી, સ્ત્રી (ફા॰ frrÇgif અરબી મળીને બાવામ્બુÎ{ly = આરામથી બેસો શકાય એવી ખુરસી ) સુષ્ટ કે વિશ્રાંતિ લઇ શકાય એવી ખુરસી. આરામગાહ, સ્રો (ફા મારા I[T dely =આરામનું સ્થળ ) વિશ્રાંતિસ્થાન, હમેરાને માટે આરામ લેવા જવું તે, સ્વર્ગે જવું તે આરામગાહે સુતેલા શૂરવીરા માટે અયોગ્ય વચન ન મેલ.’ આ મા
6
આરાસ્તગી, શ્રી (ફા૦ રાસની શાભા. આરાસ્તનઋણુગા
રવું ઉપરથી. ) શણુગાર, તજવીજ, વ્યવસ્થા, સારી વ્યવસ્થા,
આલમ, સ્ત્રી॰ (અ ાહમાં Je : =જગત ) દુનીઆ, લેાક, માણસ જાત. ( જેમનું દસ્તર ખાન તે સારી આલમ.’ ન૦ ૦ આલમગીર, પુ૰ (અ૦ આજમ્+નીર ફા ગિરિતન=પકડવું ઉપરથી જીતનાર તે મળીને અજળી +5 - ) ઔર ંગજેએ ગાદીએ બેઠા પછી પાતાનું રાખેલુંનામ, આલમદુનીઆ, સ્ત્રી (અ॰ સાહવુા (i ==બધું જગત ) વિશ્વ, પૃથ્વી. આલમનુર, વિ( અસામિસૂર, }} = =આલમ=સ્થિતિ, =પ્રકાશ. પ્રકાશિત સ્થિતિ ) પ્રકાશમય, અતિશય
13
પ્રકાશ
આલમપનાહ, વિ॰ ( અ॰ અષ્ટમ્પનાદ Slik lls =આલમ=જગત+વનાર ફાળ

Page #27

આલામત ]
[આસનદ
રક્ષણ કરનાર) પાદશાહ. “ન આલમ આશક માશુક, નઃ (અ) સફાર્મ મને
પનાહે પરવાળાનું રક્ષણ કર્યું. નવ ચ૦ થી વ ... ... =આશિક ચાહનાર, આલામત, સ્ત્રી (અ. અામત = | માશુક=જેને ચાહે તે) અનુરાગી સ્ત્રીચિહ્ન) નિશાની, ઓળખાણ.
પુરૂષ. “આશક માશુકની કદી, ઘેન આલી જાહ,વિ૦ (અડસટ્ટોષાઢી= Je
વાંચવા વાત.” ક૨ દ૦ ડા પ્રતિકિત) મોટા દરજાવાળા, મોટી પદવી.
આશકાર, વિ૦ (ફા ગરૂવાર 40=
મુલું, સ્પષ્ટ. આલીમ, વિ૦ (અશનિ
= આશકાર, વિવ (કામારા = !
c= જ્ઞાતા, દિલ્મ=વિદ્યા ઉપરથી વિદ્વાન ) |
જાહેર) પ્રકટ, ખુલ્લું, સ્પષ્ટ. “દફતર પંડિત, જાણનાર.
આશકારા, પ્રેસ.' આલુ, ૧૦ (ફાઇ કાટૂ કે તૂર) આશિકી, સ્ત્રી (અમાિ = અ - " એક મેવો છે.
પ્રેમ) પ્રીતિ, અનુરાગ, આસક્તતા. આલુબુખારા, ન૦ (ફાટે ત્રાદિ - આશના, સ્ત્રી (ફા TAT Caleતરસવાર ૪, J=બુખારામાં થનાર નાર, મિત્ર) ભાઈબંધ. એ મસ્તીનો આલ) એક જાતનો સંકાં કળ.
જે હાલ ચડેલે છે, તેમાં કેઈ આરના આલે, વિ. (અ૦ સટ્ટા કે સ્ત્રી
મિત્ર, સ્નેહી આદિ નથી. આત્મ ડUc1=શ્રેષ્ઠ) ઉત્તમ. “ એ મને
નિમજ્જન પૃષ્ઠ ૧૦ તારાથી આવે છે.
' આશનાઇ, શ્રી(ફા સાઉL=
મિત્રતા) ભાઈબધી. દેવતા સાથે આ આલેશાનવિર (અલાસ્ટિાર . J. શનાઈ કેવી ?
પ્રતિષ્ઠિત) ઉત્તમ પ્રતિષ્ઠાવાળો. આલી- | આશુરા, પુ (અત્ર કc= શાન સરદાર, ને પંજાબના વિકાર મુસલમાની ૧૦ મી તારીખ, ખાસ કરીને સુબેદાર સાહેબ. બ૦ બાઇ
મહોરમ મહીનાની ૧૦ મી તારીખ, આવદાની સ્ત્રી (
ફામ = જે દિવસે તાબુત ઠંડા થાય છે. અશર આવક. આમદન=આવવું ઉપરથી) કમાઈ,
૧૦ ઉપરથી) તાબુત બુડાડવાનો દિવસ. ઉપજ પેદાશ.
આસ્તીન, સ્ત્રી (ફાટ તાન == આવા પુત્ર (ફા વર્લ્ડ =લાવેલો.
બાંય) બાંહે. “આલમખાન આસ્તીઆવદન= લાવવું ઉપરથી) આશ્રિત.
નને સાપ છે, એ ભેદ આપના જાહું હેપ સાહેબને આવડે છું.
ણવામાં આવશે ? બાબા ૧૦ ૨૦
આસતે, અ૦ (ફાઇ ગાદિસ્તાદ - =
ધીમે) હળવે. “જર આસ્તેથી, અમઆવરે પુરુ (ફા સાવર = રસિંહ ગંભીર અવાજે કહ્યું.” હિસાબ) રોજમેળ ઉપરથી કાઢેલી ખા !
અમરસિંહ. તાવાર આવક જાવકની ને, બેંધને
આસનકેદસ્ત્રી ( નાણાન-સહેલી, ફાઇ લગતો ચોપડે.
૬ અરબી. કાર અ ... આશક, પુ. (અ) સવિત =ચાહ- સહેલી સજા) જે કદમાં મજુરી કરવાની
ની૨) પ્રેમ કરનાર, પ્રેમી, અનુરાગી. તે ન હોય, પણ બેસી રહેવાનું હોય તે.

Page #28

આસમાન ]
રે ?
[ ઇન્વેસાર
આસમાન, ન૦ (કા મારમાર હર્ષા=
આકાશ) આસમાન શબ્દ જુઓ. આસમાની,વિ (ફા મારાની = ઇકરાર, પુત્ર (અ [વાર = =હા પાડવી વાદળી), આસમાન સાથે સંબંધ રાખનાર | કરે તેણે આરામ કર્યો ઉપરથી) કબુલ આકાશી.
કરવું, પ્રતિજ્ઞા ઉપર કબુલ કરેલો અથવા આશાએશ,સ્ત્રી (ફાગરા =
લખાવેલ મજકુર કર દિલથી ઇકરાર આરામ. આસુદન, આસાઈદન=આરામ
એ ઠગનિ, તારતણું નથી જુદાઈ મન પામવું ઉપરથી) આરામ,ચેન,સુખવિશ્રાંતિ.
મન.’ આભ૦ પૃ. ૨૦ આસાન, વિટ (ફાઇનાન . =સહેલું) ઇકરારનામું, ન [
જુ મહું હં,SS= હલકુ, નરમ, સુગમ.
કરારનામું. ઈકાર અરબીને નામહ ફારસી આસાન, ન૦ (અઅનાજ ઇ.f=
છે.] કબુલાતનામું. ઉપકાર) આભાર, પાડ, પરોપકાર. ઈન્તિલાત, પુe (અદિતાત Lyi< આસાનકે આસન કેદ શબ્દ જુઓ.
=પ્રીતિ. ખલત-મેળવ્યું ઉપરથી ) મિત્રતા આસાની, સ્ત્રી, (ફાઇ માતાની ...
સંબંધ, બે જણની વચ્ચે સારા સંબંધ =સહેલાઈ ) સરળતા, સુગમતા.
હોય તે. આસામી, પુ(અ) અસામી શબ્દ જુઓ. | કખિલાફ, પુત્ર [અ હિતા_ આસામીવાર, અ૦ (૪૦) વાર ગુજરાતી
=વિરૂદ્ધતા. ખલક તે પાછળથી આવ્યા પ્રત્યય છે. દર માણસને લગતું, વ્યક્તિગત.
ઉપરથી] ફરક, તફાવત, વિરોધ, જુદાઈ આસાર, સ્ત્રી (અ૦ વાસા =અસ
૫, ઈર્ષ્યા. રનું બહુવચન, નિશાનીઓ ) ઇજતે | ઇખતેઆર, ૫૦(અ) સુfહતા = આસાર.”
અધિકાર. જ્યર જે પસંદ કર્યું તે ઉપરથી) આસુદા, વિ૦ (
ફાલૂદ=સુખી સત્તા, આસૂદનઃ આરામ પામવું ઉપરથી) સુ ઇખલાક, પુ. (અહ હટ્યાં 305 = ગૃહસ્થ.
સભ્યતા, વિનય. ખુલ્લ=નમ્રતાનું બહુવચન) આસંદ, ન૦ (ફા સાવ =દુઃખ) | વિવેક, સભ્યતા, તરીકે, આદાબ. ભૂતપ્રેત, ઝોડ ઝપટ. “આને કંઈ આસબ |
ઈખલાસ, પુ(અ) સુદઢા =lls= છે.' વળગણ છે.
મિત્રતા. અલસ ચોકખું હતું ઉપરથી) આહ, સ્ત્રી ( ફાગ =ાય) અફસોસ, - નિસાસે. “જિગરમાં આહ દીધી તે, |
યાર, અતિશય મેળાપ, ઘણી દેતી. ગુનેહગારી અમારી એ. કલાપી. | કખ્તિયાર, પુરુ (અ તિજાર કઈ ઇકબાલ, ન [ અ૦ સુar Ud=
અધિકાર. ખયર=જે પસંદ કર્યું ઉપરથી) નસીબ. કબલ=ને આગળ આવ્યો ઉપરથી ] ]
બલને આગળ આવ્યો ઉપરથી 1 સત્તા, હક્ક ભાગ્ય, સભાગ્ય, કિસ્મત. “અફસેસ ઈન્વેસાર, પુ[ અ. હિતનr ) - 5 છે જુલમી તણું, ઇડબાલમાં કૅ =સંક્ષિપ્ત, ખસર એકદમ ટાટું થયું ઉપરથી ] રેશની.” કલાપી
ટુંકાણુ, સારાંશ, મતલબ ટુંકસાર.

Page #29

ઈગ્લાસ |
૨૪
[ ઈજજત
ઇલાસ, પુર (અ. રુહાર solk= | ઇજાર, સ્ત્રી (અ. ફુન્નાર =સુરવાલ)
પ્રીતિ. ખાલસ કબું હતું ઉપરથી) પાયજામે, ચરણો. લે. મિત્રતા, પ્યાર.
| ઈજારદાર, પુ(અઅજર=નુક્સાન દીધું ઇજત, સ્ત્રી (અ. ફુકત -- =આબરૂ. ઉપરથી ઈજારદાર ફારસી પ્રત્યય. ઈજ ઉપરથી) આબરૂ, માન, પ્રતિષ્ઠા, સુત્રાપાર 552 =કંટ્રાક્ટર ) ખ્યાતિ, નામના.
ઇજારાને ધધ કરનાર, પટે રાખનાર, ઇજઆસાર, વિ૦ (અનતાસાર સનંદી. આગે ઇસ્ટ ઇન્ડિયા ઇજારદાર
= ઈજજતઆબરૂ, + આસાર થઈ ગયા.” કઇ દવ ડા૦ નિશાનીઓ. ઈજજત જેની નિશાની છે
ઇજારદારી, સ્ત્રી ( જ્ઞારા એવો માણસ) આ શબ્દ સરકારી કાગ
s = =કંટ્રાકટ ) ઇજારદારનો ધંધે ળમાં લખાય છે, “ઇજતે આસાર લકલ નિશાળના મહેતાજી.
ઇજાબંધ પુ. (અફુકાયૅ ફા ઇજતદાર, વિ. (અસુન્નત+ાર ફાવે !
કાર = નાડુ)ચેરણાનું નાડું. પ્રત્યય ફુકાતા = જિત
ઈજારવું, અ૦ કિ. (અહિઝ - વાળા) નામીચું.
જુદાપણું ઉપરથી વિયોગેશ્રી થતા સંતાપ) ઇજન, ન૦ (અ ફુડ ઇ!= આમંત્રણ,) |
બળાપ, દુઃખ, કષ્ટ, દીલગીરે થવું, સંતાપ
કરો . નોતરું, રજા મેળવવી, જમવા આવવાનું છે નોતરું, “ઈજન કેણે કહ્યું, કોણે લખ્યો ઇજાર, અ૦ [ અ ફrt ઉપરથી દાવે તબીબીને ? ગુડ ગજ.
કંટ્રાકટથી ] ઉધડ રીતે, ઇજન કરવું, સ૦ કિંઆમંત્રણ આપવું. ઈજારદાર, પુરુ (અ૦ જુગાર¢ાર ફા માનભેર બોલાવવું, તેડાવવું.
ગારવાર ) ઇજારદાર
શબ્દ જુઓ, ઇજલાસ, સ્ત્રી (અ. જાન - = બેઠકજલસ=બેઠે ઉપરથી) એકઠા થવું.
ઇજારે રાખવું, સ. ક્રિ. (અફુગાર દર ઈજલાસે કિસી.
ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) અમુક શરઈજલા નિરોન, વિ૦ (અ કાનિ.
તેઓ અમુક અમુક વખતે આટ આટલી શાન ફાવે દુન્નિશાન _Me
રકમ આપવી, એવો ઠરાવ કરીને =સભાસદ) સામંતને, નવાબોને પત્ર
કઈ કામ, કે વસુલાત માથે લેવી તે. લાખતાં માનાર્ય ઈજલાસનિશાન શબ્દ
કંટ્રાકટ રાખ, ઉધડ લેવું, એક હાથે લખાય છે.
કરી લેવું. સાર્વજનિક નહિ રહેવા દેવું. ઇજા, સ્ત્રી (અ ના = દુ:ખ દેવું,) છાપવા છપાવવાનું તે તમેજ ઈજારે
હરકત, હાનિ, શારીરિક પીડા, જુલમ, રાખ્યું હશે નહિ વા?’ હેરાન કરવા. તેને કંઈ ઈજા થઈ ઈજા, પુત્ર (અ. ન્નારદ s= અજર= નહિ ! અમરસિંહ,
નુકસાન ભરી દીધું ઉપરથી કંટ્રાકટ ) ઇજાફત, સ્ત્રી (અ૦ રૂઝાત !-45 | કરાર કરી લેવું તે.
વધારે, જાફzતેણે ઉમેર્યું ઉપરથી) ઉમે, ઈજજત, સ્ત્રી (અ. ગત ) ઇજત સમાસ, છઠ્ઠી વિભકિત
| શબ્દ જુઓ.

Page #30

ઇજહાર ]
ઈજહાર, પુ૦ (અ॰ =Tાર નéf=ખોલવું, જાહેર કરવું ) પ્રગટ કરવું.
{ ઇનસારૂં
પ્રતિફાક, પુ॰ ( અ॰ ર્ત્તા ટ!=સ ંપ વ=નસીબથી થયું ઉપરથી ) જોગ, કાઇ વસ્તુનું બનવું તે. બનાવ, સોગ. તિમાદ, પુ॰ (અ॰ સ્મ્રુતિમા= kaf =ભાસા, અમદ=થાંભલા ઉપરથી ) વિશ્વાસ ખાતરી.
ઇનકાર, પુ૦ ( અ॰ TM rTy&f=નાપાડવી નકર=ના પાડી ઉપરથી) ના મુકર્ર જવું.
મુદ્ઘના ધર્મો વેદમાર્ગના જ ઇનકાર કર્યો હતા, તેને અંહિંસાનો આગ્રહ ન હતા.' સિ સા
7 ઇનકારીત, સ્ત્રી (અ॰ દ્દારા
ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ.)ના મુકર જવું તે, ના પાડવી તે, નિષેધ. ઇન્શાŽાતાલા, પુ ( અઃ નશાઅલ્હાદુ
સમાહા (3.0f-{:i!=જો પરમેશ્વરે ઈચ્છું તે ) જો ઇશ્વરની ઈચ્છા હશે તે, ઇશ્વરેચ્છા. ઇનસાન, ન૦ (અ૦ ર્ફ્સાન...51=માણુસ ઉન્સ=પ્રેમ કરવા તે ઉપરથી ઇન્સ+અન મળીને ઇન્સાન કેમકે માણસો પ્રેમ કરી જાણું છે, ને પ્રેમથી એક બીજાની સાથે સપીને રહે છે, માટે હળીમળીને હેત પ્રેમથી રહેનાર તે ઇન્સાન. (૨) નિસ્યાન =ભૂલીજવું, ઉપરથી ઇન્સાન. કેમકે માણસમાં ભૂલી જવાની ટેવ છે માટે ઇન્સાન= ભૂલી જનાર ) માણસ, આદમી.
ઇનાનિઐત, સ્ત્રી ( અ૦ ર્સ્સાનિયત • Saif=માણસાઈ ) માણસપણું,
૨૫
અહિગ્ર
ઇઝરાવવુ, સ॰ ક્રિ॰ વિયેાગ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ જિ
7
રાવવું ને તે ઉપરથી ઇઝરાવવું) મનમાં બળ્યા કરવું. ‘ માબાપથી છુટું પાડી શા માટે આ છોકરાને ઝરાવો છે. ઉદરેના જવાથા લાડુદ્દ ઘણા દિવસ સુધી હીજરાયા. ( જી. વા. મા. પુ. ૫ )
ઇઝરાલુ, સ॰ ક્રિ ( અ॰ દિત્ર વિયેગ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ હિજ રાવું ને તે ઉપરથી ઇઝરાવું ) જુદાઇના કારણથી દુઃખી થવું.
તમાર, પુ॰ ( અ॰ તિવારj1cel વિશ્વાસ. અબર=વિશ્વાસ રાખ્યા ઉપરથી ભરાસ, પતીજ, શ્રદ્દા, ખાતરી બદમાસ કે એવી થશે તમારમાં હું કાં રહ્યો ’ કલાપી. ઇતમારી, ધ (અ૦૪ તિવારી,ડાäf =વિશ્વાસું ) ભરાસાદાર, ખાતરીનું, પ્રામાશુિક, સાસુ, ઇમાની.
દંતભામ, પુ૦ ( અ॰ ક્મામ !J1=સંપૂર્ણ સમ્મે તે આખુ હતું ઉપરથી ) પુરેપુરૂં,
બધું. વિરાજ,
વિ॰ ( અ॰ સ્મૃતિરાઝ Jal ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ=નાખુશ થવું) ગુસ્સે થવું. ધૃતરાષ્ટ્ર, સ્ત્રી ( અતિાની નનનનખુશી. અરજ=વચ્ચે પડયા ઉપરથી ) અવકૃપા, ગુસ્સા, કરડી નજર, ઇતરાની તેના ઉપર ઢાળી, ખુરી ગરમી અરે. ’ કલાપી. ઇતલાખ, વિ ( અફ્રઽાજCULf= છાડવું) એકંદ કરવું, ચાલુ કરવું,
(
સજ્જનતા.
ઇનસાફ, પુ॰ ( અન્ના__Bai}=તે વચમાં ડકયો, અર્ધું કર્યું ઉપરથી. ) ઇન્સાફમાં બે સરખા ભાગ થાય છે, તેથી અને પક્ષ રાજી થાય છે. મુઆ પછી ઇસામાં વંચાયે સા જેહ, જમે ઉધારા અહીં કયા, પુણ્ય પાપના તેહ. ' નદ

Page #31

ઇનસાફરાર ]
૨૬
[ ઈબલીસ
નિસાફદાર, પુર ( અવ રૂાર | ઈનામપટે, પુસ ( ૪૦ ફુકમામ+પટ ગુ.)
ફાટ રુ વાર _.ss=ઈ. ઈનામી વસ્તુના ભગવટા બદલ આપેલા
ન્સાફ આપનાર ) ન્યાયાધીશ, જડજ. પટે, લેખ, કે સનદ. ઇનસાફી, સ્ત્રી (અ૭ જ્ઞાન , cs | દામપત્ર, ન૦ ( અ ટુનામ+પત્ર સંs )
ઇન્સાફ કરવાની રીત) ન્યાયની રીત. ઈનામને લગતું લખત, શિશનામું, ના, ન૦ (અનામ હjf=ખુ.
સનદ. શીથી કોઈને કાંઈ આપવું તે સમ= ઇનામફેજાબી, સ્ત્રી (અ. મિ મન રાજ કરે એવું હતું ઉપરથી ) ખુ જs f=ઈનામની જમીન ઉપર શથી આપી દીધેલી વસ્તુ. બગ્નેિશ, સરકારમાં જે ભરવાનું ઠરાવ્યું હોય તે. પારિતોષિક, શાબાશી, ગરાસ, ભેટ. ઈનામસલામી, સ્ત્રી (અ૦ રૂનામનિબંધ રચાવજો, ઇનામ આગળ વરામ ડMઇ) એવી જમીન ધરી.” ક૨ દ૦ ડાહ
સરકારમાંથી મળી હોય કે જે બદલ ઇનામ અકરામન (અ | સરકારમાં ફક્ત સલામી દાખલ થેડી
બંને જુદા શબ્દ છે સમાનાર્થ. ખુશીથી | રકમ ભરવી પડતી હોય તે. કોઈને કાંઈ આપવું તે.) બબ્બીશ, પ્રતિ- ઈનામી, વિ ( અ નિગમી ડ!= છામાં વધારો કરવો. “પ્રજાને પણ..ઈનામ | ઇનામ તરીકે અપાએલું ) “ઇનામનું, અકરામની પ્રાપ્તિની રૂચિ હોય છે.” ઈનામ દાખલા ચાલતું, ઇનામી ગામ, સુ, ગ.
| ઇનાયત, સ્ત્રી (અ. ફુનાયત iિc= ઇનામ ઇજાફત, ન. ( જ્ઞાતિના અર્પણ, અના=ઈરાદો કર્યો ઉપરથી ) આમ અથવા જ્ઞાનપાનમમ 1 || મહેરબાની, કૃપા, માયા, પ્રીતિ, પ્રસ45=અપાઈ ગએલા ઈનામમાં
ત્રતાની નિશાની તરીકે જે કાંઈ બશિશ વધારો કરી આપવો તે, જાત કે
( 2 કરેલું હોય તે. ‘વિજય કરી પેલે તેની ઈજાફા=વધારો) ઇનામમાં વૃદ્ધિ કરવી તે.. કદર જાણીને ઇનાયત કરવામાં આવી ઈનામચિદી સ્ત્રી (અ. ઉત્તમ ) ચિટ્ટી હતી.” સુ. ગ.
ગુજરાતી, ઇનામની સનદ તે. | ઇફતપનાહ, વિ૦ ( ૪૦ =શીલ ઇનામ થાઈ, સ્ત્રી (અલ રૂનામ ) : +ાદ ફાટ રક્ષણ કર્તા. મળીને કુચોથાઈ ગુજરાતી શબ્દ. ઈનામનો ચોથો
via essa=શીલગુણી ) ભાગ, ઇનામ તરીકે ચાલતી જમીનના ઉત્પ- પવિત્રતાનું રક્ષણ કરનાર, સ્ત્રીઓને માટે
જમાંથી જે ચોથો ભાગ સરકાર લે તે. માનવાચક શબ્દ. ઈફફરપનાહ, ઇફફત• ઈનામદાર, પુo ( અ૦ ૩ામ+વાર
દસ્તગાહ, ઇસ્મતદસ્તબાહ વગેરે શબ્દો ફાડ પ્ર૦ =મારા= વપરાય છે. ઇનામનો ભોગવટે કરનાર જેને ઇનામ ! ઈબલીસ, વિ. (અગુર્જર 3g= મળેલું હોય તે, ઈનામવાળો.
શેતાન ) દળો દેનાર ના ઉમેદ, નઠારો, ઇનામદારી, મી. (અફાક ન વા કજીઆખોર. “કુરાનમાં પણ સેતાન ઉપ
s =ઈનામદારપણું ) ઇનામ- રાંત એક ઇબ્લિસ નામે તેના જેવો જ દારને હૈદ્ધો, હક કે પદવી.
'ફિરસ્તા કહેલો છે. સિ. સા.

Page #32

ઈબાદત ]
૨૭
[ ઈરાદે
દબાદત, સ્ત્રી (અ. ફુવાત હe= ઇમામ હુસન, પુત્ર (અક રૂમમદુરથન
સેવા, રસ્તુતિ. અળદ ઉપરથી ) પ્રાર્થના, અArc=હજરત મુહમદ સ. એ.
ભક્ત, સેવા, પૂજા, ભજન, બંદગી. ના દોહિત્ર ) મુસલમાનોમાં બાર ઈઈબાર સ્ત્રી (અ. વારત છc=
મામ ગણાય છે તેમાંના ત્રીજા ઈમામ. લખાણ. અબર ઉપરથી) લખવા બોલ
એ કરબલાના રણમાં શહીદ થયા હતા. વાની ઢબ, શૈલી, રચના, રીતિ.
તાબુત એમની સંભારણામાં નીકળે છે.
= ઈમલે ૫૦ (અસુદ =મલ) ઇમારત ત્રીઃ (અજુમાત :
મકાન. અમર=ને વસ્યો ઉપરથી ) ઘર, અમલ શબ્દ જુઓ.
હવેલી, કિલ્લે, રહેવા માટે બાંધેલું મકાન. ઈમાન, ન૦ (અજાન =અંત:
બહુ જ ઇમારતે બેશ બાંધે” ક કરણ પૂર્વ કે પરમેશ્વર ઉપર શ્રદ્ધા રાખવી
દ ડાતે. અમન=નર્ભય થયો ઉપરથી ) ,
ઈમારતી, વિ૦ (અ) કુમાર ડ ws ભાવ, વિશ્વાસ, આસ્થા, ધર્મ, દીન નેકી,
ઈમારતના કામમાં આવે એવું લાકડું) પ્રામાણિકપણું.
ઈમારતને લગતું. ઇમાન ઇતબાર, પુર ( અ ડુંમાન, કુઈમતીહાન, પુઠ ( અ૦ ફુરિતદાન તિવાર =ઇમાન ને ભ- ==પરીક્ષા. મદ્દન=તેણે તપાસ્યું રો) સન્ના, સાચે વિશ્વાસ, પ્રામા- ઉપરથી ) તપાસણી, તપાસ. “ મારી ણિકપણાનો ભરોસો.
દિલેરીને ઇસ્લીહાન લેવાને વખત ઇમાનદાર, વિ. (અડુંમાનાર ફા | નથી આવ્યું.” બા. બા.
પ્રય નાર = ઈમાનથી | ઇયા, અ૦ (અચા =હે ઓ ) સબવહેવાર ચલાવનાર ) પ્રામાણિક, વિશ્વાસુ, ધનને પ્રત્યય છે. યા અલ્લાહ–હે ઈશ્વર, નેક, નિષ્કપટી, ઇમાનવાળો.
ઇયા, અ(ફા જા .=અથવા) વા. ઇમાનદારી, સ્ત્રી, (અ માન+રા દયાદ, સ્ત્રી, (ફા યાર ! =સંભારણા) ફા. મારા
= સ. યાદી. * નિષ્ઠા ) પ્રામાણિકપણું સાચવટ, નિમક | ઇરાક ૩૯ (એ
કરી . હલાલી.
કિનારાનો મુલક.) હુન ને યુક્રેટીસ નઈમાની, વિ૦ ( ૪૦ માન =
દીના કાંઠા પરના મુલકને ઈરાક કહે છે.
જહુનના કાપર જે મુલક છે તેને ઇઈમાનવાળું ) ઈમાન ઉપર રહેનાર, સાચું, હું
રાકે અજમ કહે છે. ખુરાસાન ને ઈફસંનિષ્ઠ, વિશ્વાસુ નેક, ન્યાયી.
હાન એમાં છે. યુક્રેટિસ નદીના કાંઠા પર માની, સ્ત્રી (અ૭ માની હમ્બઈ=
જે મુલક છે તેને ઇરાકે અરબ કહે છે. સાચવટ) સત્યતા, પ્રામાણિકપણું સંનિષ્ઠા.
બગદાદ એમાં છે. ઇમામ, ૫૦ (રૂમામ =આગેવાનો ઇરાદો, પુત્ર રાહ =વિચાર. =
ધાર્મિક આગેવાન, કાજી, મુલ્લા. “હજરત બાંધ્યું, સંબંધ કર્યો ઉપરથી) મનની મહંમદ પૈગંબરના જમાઈ અને શીઆ ધારણ, મનસુબે, ઉદ્દેશ, આશય, હેતુ. ધર્મના પ્રથમ ઇમામ હજરત અલીને “તેણે તે શખસને દરદ જાણવાનું કોઈએ પૂછ્યું.' સિ. સા.
નક્કી કર્યું. અમર

Page #33

ઈરાની ]
ઇરાની, વિ (કા૦ાની દુર્ગન!=ધરાનવું ) ઇરાન સબંધી, ઇરાનમાં રહેનાર. લંકામ, પુઃ (અ સાવ_!$0f= લકબનું બહુવચન. લકમ તેણે ખિતાબ આપ્યા ઉપરથી,નામને લગાડવામાં આવતા માનવાચક શબ્દ) ખિતાબ, માન ભરેલી પી. રાવબહાદુર, કે. સી. એસ. આઇ; ખાનબહાદુર, શમ્મુલઉલમા, મહામહેાપાધ્યાય વગેરે. રાજ અધિરાજ વિકટેરિઆ રાણીએ, કેસરે હિંદ ઇકામ લીધા. ’૨૦ ૬૦ ૫૦ લમ, પુ૦ ( અ૦ હમ =વિદ્યા ) હરકાઇ વિદ્યા, શાસ્ત્ર, કળા, મેલી વિદ્યા, જાદુ, ઉપાય, તજવીજ.
લિમમાજ, વિ૦ ( ૦ મૂકવાના રમનાર. ર્માñj!?ls=લમવાળુ' ) ઈલમ જાણનાર. ઇલમી.
ઇલમી, વિ॰ ( અર્મી gol=Jલમ જાણનાર ) કાબેલ, હાશીઆર, કળાવાન, વિજ્ઞાનસંપન્ન. હતા મેહતા અને મીરાં, ખરાં લમી ખરાં શુરા. ’ કલા
ઇલા, સ્૦ ( અહાદી કે ફુલાવા self!!!=હે મારા ઇધર ) યા ખુદા ઇલાકેદાર, વિ॰ ( અ૦ ફા+વારા
પ્ર૦ ફુટા વાર િët=પ્રાંતિક ) પરગણાનું, તાબાનું, ઇલાકેદાર સરકાર, પ્રાંત કે દેશના ભાગની સાથે સબંધ
રાખનાર.
ઇલાકા, પુ॰ ( અ॰ કુલ્હા દ ં=પ્રાંત અલકવળગ્યું ઉપરથી ) મુલક, સુખા, ઘણા જિલ્લાના પ્રાંત. મુંબઇ ઇલાકા, મદ્રાસ ઇલાકેશ,
ઈલાખે, પુ॰ (અરૂ«ાદ=સં બંધ. અલકવળગ્યું ઉપરથી ) લાગતું વળગતું, દાવેા, ધણીપણું, દસ્તાવેજમાં
૨૮
[ શક
આ શબ્દ વપરાય છે. વેચાણ સામે તેના વારસને કાંઇ હક લાખા પહોંચે નહિ.
ઇલાજ, પુ॰ ( અ૦ાન - ==ઉપાય અલજ=જીત્યું ઉપરથી ) જેથી કાંઇ કામ પાર પડે તે રીત, તજવીજ, યુક્તિ, ઓસડ, દવા, ઉપચાર. ‘ અકસીર ઇ. લાજ છે.’
ઈલાજી, વિ॰ (૨૦ ર્હાની AU=ઇ
લાજવાળું) ઇલાજ જાણનાર, ઉપાય કરનાર, વૈદ્ય, હકીમ.
ઇલાયચા, પુ॰ (તુ॰ અજાચય ~!!=એક
જાતનું પટાવાળુ લુગડું ) ઇલાયચા, એક જાતનું લુગડું, સુરતી ઇલાયચા.
ઇલાયદું, વિ૦ (અ॰ અલ્ટાઢિયx Aceto=
જુદું) અલગ, ભિન્ન, પૃથક, એજ જનું ખાસ, બધાથી જુદું હાય તેવું.
ઇલાહી, વિ॰ ( અ૦ દૃઢાઢી ”f=પૂજ્ય) વંદનીય, માન આપવા યાગ્ય, ખુદા,
ઈશ્વર.
દ્વૈત, સ્ત્રી ( અર્ત ..=ીમારી, અલાશિશ કરવી ઉપરથી ) એખ, દૂષણ, કલંક, કારણ, સક્ષમ. ઇશ્તિમાસ, સ્ત્રીo ( અ॰ કૃતિમાન
_1=અરજી કરવી. લમસ=અરજ કરી ઉપરથી ) અરજ, વિનતિ, પ્રાર્થના. શિક, પુ॰ ( અ સરા =ચાહવું. આ
શબ્દ હૈં ઉપરથી થયા છે, જેને ગુજરાતીમાં અમરવેલ કહે છે. એને નિયમ એવા છે કે જે ઝાડ ઉપર એ અમરવેલ પડે છે, તેને સુકવી નાંખે છે, ઇશ્કના રોગ લાગુ પડે છે તે સુકાઇ જ ઋને પીળેા પડી જાય છે. પ્રીતિ, પ્રેમ, પ્યાર, કાષ્ટ વસ્તુ ઉપર હદથી વધારે પ્રીતિ હોય તે. એક પ્રકારના રાગ જે સાંદ જોવાથી થાય છે. ‘ તમને ઇબાના શાખ હાય તેા પ્રેમની સાથે તન્મય થઇ ઇશ્ક ફરા.’ સિ. સા.

Page #34

----
ઇશકબાજો.
[ ઈતિંબુલ ઇશકબાજ, વિ૦ (અ) વાગરા = | ઈસકામત, સ્ત્રી ( અ હિતારામત
કાર રમનાર ઈશ્કમાં રમનાર ) પ્રેમમાં | 0િ= મજબુતી, દઢતા. કચકર, કામાંધ.
અમ=ઉભો રહ્યો ઉપરથી) પંછ, મિકત. ઇશકબાજી, સ્ત્રી (અ. રવ+વાળી | ઇસલાહ, ન૦ ( અ૦ ફુરિતાદ s oc= ફા પ્રેમાસક્તિ ) કામાં- Ject=રૂઢિ પ્રમાણે બાલવું.સલમળતું ધપાવ્યું. તમને ઇશ્કબાજીનો શોખ હોય { આવ્યું ઉપરથી) વિવેક, સભ્યતા. તો પ્રેમના તત્વ સાથે તન્મય થઈ દસ્ક ઈસબગોળ, ન૦ (ફા મww=1 કરી.’ સિ. સા.
અસ્પ= +ગૂલકાન, એને ઘાટ ઘોડાના ઇશકી, વિ ( અ ર =શેખી) | •કાન જેવો હોય છે માટે). ઉટીઉં જીરું. કોડીલું સ દયં ભગી છેલ, ફક્કડ, લાલ. ઇસમ, ૫૦ (અ૦ રૂમ =નામ) માણસ
વ્યક્તિ, શમ્સ. ઇશકીએ, વિ૦ (અ૦ રૂરિયાઈ = સમવાર, અs ( અ સુક્ષ્મ 1 ) માઇસ્ક સંબધી ) જેમાં કચ્છનું વર્ણન ,
મુસદીઠ, નામવાર, એકને, પ્રત્યેક, હૈ તે. દિલીના કવિ અમીર એવો વિ
ઇસવી, વિ૦ ( અ ઘી કે તળી મુવ તુતીએ હિંદ પાસે મસન
s = ઇસુ ખ્રિસ્ત સંબંધી) હઝરત વીએ ઈકીયા લખાવશે. નં. ચંડ
ઇસા (અ.સ.) પેગંબર સાહેબ સંબંધી દશેકેજા, વિ. ( અ રિમજ્ઞા ઈરવી વરસ “ઇસ્વીસનના આંકમાં
sjS = કૃત્રિમ વાર ) ખરે છપન ભેળીએ છેક, સંવત વિક્રમનો દરેક નહિ તે. “ત્યાં આ કલાને બદલે ! વળી આવે એજ વિવેક.” કદડાટ ઇકિમીજાજી ટાપટીપ, ઉખલતા ! સાપેઘંબર, પુo (ાં અ૦ + પાંવ
ઇત્યાદિ પણ દર્શન દેશે. સુ. ગ. ફા૦ પેગંબર સાહેબનું નામ છે) ઈશહકીક, વિ ( અ ફરવા | re se)ખ્રસ્તિ ધર્મ પ્રવર્તક,
દંડ કdeeખરો યાર) ખરો ઇશ્ક એમની માનું નામ મર્યમ હતું. સુર્યાની ઇશ્ક અથાત જેને સુકીઓ કે હકીકી ભાષાના ઈશુઅ ઉપરથી અરબીમાં ઇસા કહે છે કે, રાજગના મૂળભૂત અદ્વૈતના શબ્દ થયો છે.
સારભૂત, ગ્રેમભાવ.” આ નિ ઈસાઈ, વિ૦ ( અ સાહ8 =ઈસા. શહ, નવ (અe tતર = ! પગંબર સાહેબને માનનારા ) હજરત જાહેર કર્યું. શહર જાહેર કર્યું ઉપરથી ) |
ઈસા (અ.સ.) ના અનુયાયીઓ, સાઇ જાહેર ખબર, જાહેરનામું, સર્વ લેકના |
કાયદા, ઈસાઈ ધર્મ, ખ્રિસંત લોકે. જાણવામાં આવે એવી રીતે પ્રસિદ્ધ કરવું. 1 ઈસારત, 0િ ઈશારત શબ્દ જુઓ. ઈશારત, સ્ત્રી ( અ ફુરદૃ કે જ્ઞાાત ! ઇસારા છે. ઈશારો શબ્દ જુઓ.
- a = અણસારો , સાન, ઇસ્કામત, સ્ત્રી (અ. ઉત્તરામર સંકેત, ટુંકાણમાં જણાવવું તે, સુચના
J=પુંછ ) દોલત. માલમતા. ખલ નારીનાં ચરિત્ર જુઓ, મન . “હારું ઇસ્લામત દઉં.” સામળ. એક ધરે છે, નેજર ઇશારે અન્ય ઈસ્તંબુલ, ન. (તુ સુરતંતૂ d=
| કેત્સટીનોપલ) તુર્કસ્તાનનું મુખ્ય શહેર

Page #35

ખ્રસ્ત ખુલી
ઇસ્તંબુલી, વિ(તુ॰ક્સઁયૂટી =ઇસ્ત પુલનું) ઇસ્ત ંબુલને લગતું, ઇસ્તિકમાલ,પુ૦ અસ્તિSJ{ksL{ =સામા લેવા જવું. કાલ-આગળથી મળવા જવું. ઉપરથી ) મળવા જવું. સામે લેવા જવું.
ઇસ્તિલાહ, ન૦ (અ૰ વૃત્તિસ્રાE lho{ રૂઢિ પ્રમાણે ખેલવું તે. સલહ = મળતુ આવ્યું. ઉપરથી ) રૂઢિ ઇસ્તિહાર, નાજુમા શતેહાર. ઇસ્રાયલ વિષે ( અ૦ ક્ન્નાફેલ 41 «{ યહુદી ) હજરત નૃસા ( અ સ )ના અનુયાયીએ.
ઇસ્લામ, પુ॰ ( અ ફરજામ (1) મુસલમાની ધર્યું. સલમતે નિર્ભય થયા ઉપરથી ) હજરત મુહંમદે ( સ. . ) સ્થાપેલા ધ.
ઇસ્લામી, વિ॰ (અ૦ કુલ્હામી
ઇસ્લામને માનનાર ) ઇસ્લામી ધર્મનું, તેને લગતું, મુસલમાની, મુસલમાન. ઇસ્વીસનન(અજ્સ્વીસનદ ... Sk સિન=દાંત ઉપરથી સનહ= ) હજરત ઇસા (અ॰ સ૦)ના સંબંધથી ગણાતુંવ ઇન્સ્ટલ, સ્ત્રી ( અ ફ્ન્ની, Juni બાઇબલ ) ખ્રિસ્તિધર્મનું પુસ્તક, વેદ, પુરાણ તથા ગીતા ઇજલ અને કુરાન.' ગુરૂ ગુજ. ઇન્તિખામ,પુર (અ॰ તિલાનlif
=
ચુંટણી. નખ=તેણે યુટયું ઉપરથી ). ટુંકામાં મતલબ હોય તે. તાપ, સાર, સારાંશ. મતલ". રજિસ્ટર ઉપરથી દાખલા લેવા, તેને ઇન્દ્રિખાબ લેવા કહે છે.'
ઈન્તિજાર, વિ॰ ( અ વૃન્તિનાર !żof =આતુરતા.) કાઇ વાત જાણવાની ઉતાવળ, અધીરાઈ, ગુજરાતીમાં ઇન્વિન્તર
૩૦
[ ઇમાનદારી
શબ્દને અર્થ કાષ્ટ વાત જાણવાને ઉતા વળુ થઇ રહેલું હેાય એવું, આતુર અ ધીર, આરજીવાળું વગેરે થાય છે. એ અર્થસૂચક શબ્દ અરબીમાં‘મુન્તત્તિ છે’ ઇન્તિજારી, સ્ત્રી૦ ( અ॰ દૈન્તિઝારી
Syllicof=આતુરતા) રાહ જોવી મતે પુરાતન ખડિએર બાબત જાણવા ઇંતેજારી છે.” ત૦ ૨૦ ઇન્તિજામ, પુ॰ ( અ॰ મ્યુન્તિનામ (ALS) દોબસ્ત, નજમ=રાબર રાખ્યું. ઉપરથી) વ્યવસ્થા, ગાવષ્ણુ, ઇન્તિજામી, સ્ત્રી અકુન્તિનામી so kil=મ દેખત ઉપરથી બંદોબસ્ત કરનારી ) ઇન્તિામાં કમીટી=મ ંદોબસ્ત કરનાર કમીટી.
ૐ ઇ.
ઇજા; સ્ત્રી ( અરૂના 1 = દુઃખ )
કષ્ટ, તકલીફ.
=
ઈજાકબુલ, ન૦ ( અ૦ ફુગાવો ઘૂંટ, Jiyof = માનવું, કન્નુલ કરવું) મુસલમાનામાં પરણતી વખતે નિકા થાય છે, ત્યારે વરકન્યાની જે કબુલત લેવામાં આવે છે તે.
છંદ,
સ્ત્રી (અ॰ પ્રક્ી કરીને આવનાર-ખુશીના દિવસ) મુસલમાની તહે વાર છે. સુંનીઓની વર્ષમાં ૨ ને શી એની ૩ ઈ આવે છે. અવદરી ફરીને આવ્યું. ઉપરથી. કેમકે તહેવાર દરવર્ષે આવે છે. ) ખુશીના દિવસ. ઇમાન, ન॰ (અ॰ માન!!=અંતઃકરણ પૂર્વક પરમેશ્વર ઉપર શ્રહા રાખવી તે. અમનનિર્ભય થયું. ઉપરથી ) આસ્થા. ઇમાનદારી, સ્ત્રી॰ ( અર્મા+વારી ફા ઈમાનારી y{rPage #36

*
* *
*
ઉજર ]
[ ઉરફે ૩ ઉં,
( ઉમરાવજાદા, પુત્ર ( અ૦ ૩ ૬ ,
; જાદન=જણવું ઉપરથી ફારસી ઉજ, ન(અ૩ ==બહાનું, અને
નદુ=અમીરને દીકરે) “પેલા વેવાજર=તેણે બહાનું કાઢયું ઉપરથી) લાચારી ઉઝત, જુઓ ઉઝઝત કે હુજજત
ઇને ઘેર હાલ પડે, હુલકાર પડે, કેઈ
-- ! ઉઝતી, વિષ (અ. દુકાતી
ઉમરાવજાદ આવ્યા રે સ્ત્રી ગીત.
x= તકરારી ) જદ્દી, આગ્રહી, "ખેંચતાણ | ઉમરાવજાદી, સ્ત્રી ( અ સમીર્ઝા કરે એવું.
syro જાદન ફા=જણવું ઉપરથી ઉઝઝત, સ્ત્રી (અ૦ ફુન્નત = ગુજરાતી રૂપ. અમીરની દીકરી) ઉમ
દલીલ ) સાબીતી, પુર, જોરથી સામી ! રાવની દીકરી. તકરાર કરવી તે, પોતાના મત પ્રમાણે 1 ઉમેદ, સ્ત્રી ( ફા. ૩૪, ૩૬, ૩ઃ આગ્રહ ધરે તે, મમત, આગ્રહ, બેહેસ. !
કે ફેમી =આશા) અછા, હોંસ, ઉદબાતી, સ્ત્રી (અ) ક =એક જાતનું ! ભરોસો.
ઝાડનું લાકડું ) એક જાતનું ખાસ લાકડું :
જે કાળા રંગનું હોય છે, ને આગપર | ઉમેદવાર, વિ૦ (ફાઇ ઉમઝાર , એવાથી સુગંધ આવે છે. અગર એને ઈચ્છાવાળા) ઉમેદ રાખનાર, માન અથવા બત્તીશબ્દ લાગીને ઉદબત્તી એટલે અગ. | નોકરીની આશાએ કામ કરનાર. રબત્તી, ધૂપસળી.
ઉમેદવારી, સ્ત્રી (હાલુંમીદારી ... ઉનાબ, ન૦ (અઉના 9 કલોલ ! ઉમેદવાર તરીકે કામકાજ કરવું તે )
રંગનું ફળ છે.) દવાના કામમાં વપરાય છે. આશામાં કામ કરવું તે, નોકરી કે માનની ઉનાબદાણા, પુડ (અઉના ) આશા રાખવી તે, ઉમેદ રાખીને કામ એક જાતની ઓષધિ.
કરતાં શીખવું તે. ઉમદા, વિ૦ ( ૪૦ ૩૪ ૪usઉત્તમ, અમદસ્તંભ ઉપરથી) એક, સરસમાં
ઉરદુ, વિ૦ (તુ0 કર્ક -લશ્કર કે બસરસ, તેફ. “ ઉદાર છે ને ઉમદા
જાર ) લશ્કરી-છાવણી, કેમ્પ. લશ્કરને બઅમીર.” કર દઇ ડા
જારમાં ભિન્ન ભિન્ન દેશના ને જુદી જુદી ઉમર, સ્ત્રી (અ. ૩% વય ) વરસ. !
બેલી બોલનાર લકે હોય છે. શાહજહાં કેટલી ઉમર છે.
બાદશાહના સમયમાં એમના સંમેલનથી
એક ભાષા ઉત્પન્ન થઈ હતી, તેમાં ઘણી ઉમર, પુત્ર (અ. ૩મર ) હજરત
ભાષાના શબ્દો મળેલા હોવાથી એનું પેગંબર સાહેબ ( સ. અ, ) ની પછી
નામ ઉર્દૂ પડયું. * આલમખાંની લાગાદીએ બેસનાર બીજા ખલીફાનું નામ,
શને પણ ઉદુમાં પહોંચાડવાને જે ઉમર ફારૂકના નામથી પ્રખ્યાત છે.
બંદોબસ્ત કર્યો. બાઇ બાબર. ઉમરાવ, પુ. (અ. ૩મા = અમીરનું
બહુ વચન. અમર=હુકમ કર્યો ઉપરથી) | ઉકે, અ૦ (અ) ૭ - ઉપનામ અમીર, શ્રીમંત, મોટાલેક સરકાર. અરફાઓળખો ઉપરથી) જે નામથી ઉમરાવ દિલનું માણસ છે.” અમ- માણસ એાળખાતો હોય તે નામ,
અથવા, કિવા.

Page #37

૩૨
1
/ ૧
/
*
*
* *
*
*
*
*
ઉરસ ]
[ અંકરાર ઉરસ, પુ (અ૦ ૩ અથવા ૩ર 5 | ઉસુલ, પુ૦ (અ ૩૦ J, અત્ર
==લગ્નનું જમણ) મુસલમાન પવિત્ર જડનું બહુવચન. ળતો ) જડે. પુરૂષના મરણની તિથિને દિવસે લેકે છે ઉંમર, સ્ત્રી (અ. ૩% =નય) આવું. ભેગા થાય છે તે. મહાત્મા પુરૂષો મરીને બ. બેટા હવે તું ઉંમર દાયક પ્રભુનું સામીપ્ય પ્રાપ્ત કરે છે, અને આ થયો છું., અમરસિંહ. દુઃખી સંસારથી મુક્તિ મેળવે છે, માટે તેઓ
ઉમરદરાજ, વિ૦ ( ૪૦ ૩-રાઝ ફા મરણને શુભ દિવસ ગણે છે; તેથી આ
લાંબી, મળીને ૩૩
= શબ્દ પણ ખુશીના અર્થમાં વપરાય છે.
લાંબી ઉમર વાળો ) ચિરંજીવી. કાગળઉરૂબરૂ, અo ( ફ૦િ વ ર રૂમ,
પત્રમાં મેટા માણસે બચ્ચાંઓને એ બ=સાથે, મોઢાઢ=સમુખ ) હજુર,
આશીર્વાદ શબ્દ લખે છે. સમક્ષ, હજુરા હજુર. ઉલફત, સ્ત્રી (અ૦ ૩ [ મેહ
બત) દેરતી, હાર, ઈબ્લાસ. “અમે એકતરફી, વિ૦ ( ૪૦ તરFa0 ઉત, અયે બેગમ, લીધી દિલબર મળીને થએલો શબ્દ, , , :) બને હતું લાજમ ? કલાપી.
બાજુ બરાબર જોયા વગરનું એક પક્ષનું, ઉલમા પુરુ (અ) ૩૪માં
જના
૮, આ
, આ. એક પછી. લીમ=પંડિતનું બહુવચન ) વિદ્વાનો, એકદમ, અ૦ (ફા ચાર . =એકમુસલમાની ધર્મશાસ્ત્ર જાણનાર વિદ્વાનો. | દમ) તાબડતોબ, તાકીદથી, જુસ્સાથી. કેટલાક અધિકારે હિંદુ ઉલમા પણ એકાંદલ, વિ૦ (ફા લવર ઈડ= ભેગાવતા હતા, બા બાટ
| એકમની જુદાઈ નહિ છે. ઉસ્તાર, વિ૦ (ફાટ કરતુવાર = એકદિલી, સ્ત્રી ( ફાચરિત્રી, : મજબૂત) જોરાવર, છાતીવાળું.
=સં૫) મેળ, મનની એકતા. ઉસ્તવારી, સ્ત્રી (ફા કરતુવારી . જા. ઇડ | એક નજર, ત્રિી (અ. નઝર-રાવ ફાટ
! આ
મળીને =મજબુતી) શક્તિ, દઢતા. "
ય નગર એક
દૃષ્ટિ) સરખી નજર, એક વિચાર, એક ઉસ્તાદ, પુરા (ફાડતાદુ Ci[=શિક્ષક)
વખત જેવું મહેતાજી, શિક્ષક, શીખવનાર, ગુરૂ, દાખલે આપનાર. હોશી આર. સીતમગર
એકબારગી, અર(ફાચવવા તેયતું મારે ખરે ઉસ્તાદ છે યાર. =એક વખત. બારવખત) એક સમયે. કલાપી.
એક મજલી, વિ ( અબ મંબ્રિાફી ઉસ્તાદી, સ્ત્રી (ફરતી ડ! ચા મળીને ચા મં૦િ૬ - -
=મહેતાગીરી) કાબેલીઅત, નિપુણતા, =એક મજલાનું) એક માળી, જેને કુશળતા, “તારી ઉસ્તાદી જાણું છું, એક જ માળ કે એક જ મેડ હોય તેવું.
માટે બહુ કદાપંજા કરવા જતા નહિં. ' એકરંગી, વિ૦ (ફા વ ડા ઉસ્માન, પુ(અ) કુમાર = એકજ રંગનું ) જુદા જુદા નું નહિ, હજરત મુહંમદ સાહેબ (સહ અહ ) ની
સાહેબ ( સ એ ) ની એક જાતનું, એક વેણીવનું પાછળ ગાદીએ બેસનાર ત્રીજા ખલીફા- એકરાર, પુ. (અ) જુઓ ઈકરાર ,

Page #38

એકવખત ]
[ ગેબીઅલ
એકવખત, અ (અ વ + અ ફા ! પુજે પડ હોય ને ચોકખું ન હોય તે
ઉપરથી જાવ = એક- સ્થાન, આળસુનું સ્થળ. વખત) એક સમય.
| એન, સ્ત્રી (અ. ૩ર = આંખ, એજન, અo (અ૦ અન્નન = ઉપર સરદાર) ચેકનું ઉત્તમ, ખાસ, અસલ, પ્રમાણે) Ditto.
ટોળું, ખરું, ખરાબ. એતદાલ, વિ. (અ. કુતિલાસ્ટ એનઉપજ, સ્ત્રી (અ) ઇન = ખાસ
સમાન, અદ્દલ બરાબર ઉપરથી) સ- | ઉપજ, ગુજરાતી) જમીનના પાકની જે મઘાત, બહુ ગરમી કે બહુ શરદી નહિ ઉપજ તેજ, મેહસુલ. એવો મુલક. સમશીતોષ્ણ પ્રદેશ. “એત- એનકરજ, નર ( અ. નિ = ખાસ દાલ હવાના અનુભવી સુરતવાસી- કરજ) મુદલ કરજ, અસલ દેવું.
એને ઠંડી વિશેષ લાગેલી. નં૦ચ૦] એનખરચ, ન. (અબ ન ફાવ એદન, ના (અ દૂર વર્ગ.
જાવઃખાસ ખરચ) જમીન પાછળ અદન=અરબસ્તાનમાં એક શહેર છે) |
થએલું ખર્ચ, પરચુરણખરચ નહિ તે. એક શહેર છે.
એન ચેમાસું, ન. (અ) મન જ) એદી, વિ૦ (અ) અદી - અહદી=
ખરું ચોમાસું, ભર ચોમાસું, જામેલું
ચોમાસું. એકલે રહેનાર અહદ એક ઉપરથી) :
એનજમા, સ્ત્રી (અ યુનમમ અકબર બાદશાહના વખતમાં એક પદ
બસ ખાસ ઉપજ ) મેહસુલની નાનું નામ “અહદી' હતું. તેમની પાસે
જે વસુલાત તે, જમીનના કરમાંથી જે સરકારી ઘોડેસવાર કે પાયદળ રહેતા ન [.
ઉપજ આવી હોય તે. હતા. ફકત તે જાતીય પદવી હતી. એ |
એનજમીન, સ્ત્રી (અ. અનામીન લેકે બાદશાહની તરફથી બાદશાહના
ફાવે અનામીન પર =ખાસ હુકમનો અમલ કરવા દીવાનના હુકમ
જમીન) વાવેતર વાળી જમીન. વગર જઈ શકતા હતા. એ લકે તીર
એનજુવાની, સ્ત્રી (અ૭ મન = દાજ હતા અને વસુલાત બાકી રહી હોય
ખાસ) ખાસ જુવાની, ભરજુવાની. તે તે ઉઘરાવવા માટે એમને મેલતા હતા. એ લેકે બીજાના બારણે બેસી
એનવાવેતર, ન૦ (અ) ગ =મુખ્ય) રહેતા ને પગાર પામતા હતા તેથી અ
અન્ન ઉત્પન્ન થાય તેવું વાવેતર, ઝાડપાતિશય આળસુ ને સુસ્ત થઈ ગયા હતા.
નનું વાવેતર નહિ. તેથી એ લેકને એહદી કહેતા હતા.
એબ, સ્ત્રી (અ) સવ - ૪ =ખેડ) આળસુ, સુસ્ત, મંદ, પ્રમાદી, ધીરું, ધીમું,
ખામી, કસર, કલંક, જે બતાવ્યાથી વ્યસની, ગંદુ, મલીન, નિરૂધમી. “આ શરમ લાગે છે. ળસુ એદી ને અકલના આંધળા, | એબદાર, વિ૦ (અ + ફા
આ સમે ખુબ ઉંધે.” ક. દવે ડી મકર =એબવાળો)ોડ એદીખાનું, નવ ( અ સદર - વાદ ખાંપણવાળું, દૂષિત,એબીએલ, લાંછનવાળું.
ફા = ડી. એદી લોકોનું ઠેકાણું ) એબીઅલ, વિ. (અ) જાવ ઉપરથી) આળસુ ને ગંદી હાલત. જ્યાં કચરે ખોડવાળું, દુર્ગણી, દૂષિત, અશુભકારક,

Page #39

એલચી ]
[ ઓબેદારી
•
એલચી, પુત્ર (સુકી પત્ની = એસાન-ઉપકાર તું કરે કે ન કરે તેથી મને
એક બાદશાહને ત્યાં બીજા બાદશાહે કાંઈજ ગમ-ખેદ નથી આ૦નિ પૃ ૧૬ મેકલેલો માણસ. એલસંદેશ-ચી) | એહસાનમંદ, વિ૦ (ટૂન અ+ર્મર એજંટ, વકીલ.
ફારસી પ્રત્યય અદત્તામં ! એલજીબ્રા, સ્ત્રી (અ. અજwra- -આભારી) ઉપકારી, ઉપકૃત.
૪૪ રૂ!... 1 =અઢાર ગણિત) બીજ ગણિત.
આમ, પુરુ (અ) કામ, f=ગ્રામ એલોલ, ન૦ (અ. ૧૩૪ 5 =કામ ન ઉપરથી ) ગમે તેમ, વગર વિચારનું,
=દિવસનું બહુવચન=ઘણા દિવસે) અસભ્ય, અશ્લીલ, ભાંડ જેવું, નિર્લજ વાઈમ, વખત, ટાંકણું, સંધિ, હવા,
મોસમ. એવાન, ન૦ (ફાર થવા ઇ=મ- અઆશી, વિ (અર ના = હેલ) હવેલી.
| એશ આરામ, એશ ઉપરથી ) વિલાસી, એશ, સ્ત્રી (અ. મા =મજા) વૈભવી. સુખચેન, મોજમજા, રંગબા, ચમન ! યાર, વિ. ( એક વાર ચાલાક)
હુશ્યા, ઠગ, દગાબાજ. બહુ તરસાવી એશઆરામ, ૫૦ (અ૦ ફા+આરામ બંગલગીર થયો છે ઐયાર’ ગુ. ગ. ફા.મળીને કામ કર
છે. એ, =મોજમજા) ગવલાસ, સુખભોગ ભોગવીને બેસી રહેવું તે, ખુશી ખુશી- ખાત, સ્ત્રી ( અજ્ઞાત = લીમાં વખત કાઢવો તે.
વનું બહુવચન= ઘણો વખત, ગણએતેકબાલ, પુe (અલ ત્રિવવાઢ તરી) શક્તિ, ગળું, વક્કર, વજન, Ji =સામે લેવા જવું. કબલ= મગદૂર, તાકાત, વિસાત, કાયનાત, આગળથી મળવા જવું ઉપરથી ) પરો- માલ. “પિતાની લાયકાત ને એકાત
ણાને આદરસત્કાર ભેર તેડી લાવવા તે. ને ભૂલી ન જાઓ.” બા.બા. એહમક, વિ૦ (અગઢ =”- !
ઓખા સ્ત્રી ઓખત શબ્દ જુઓ. ખં) બેવકુફ, મૃત, ઠોઠ, અક્કલ વગરના. એજાર, નc (અસરકાર, = એહવાલ, પુત્ર (અ. ૧૮ ૦૦ =હ- વિ=થિઆરનું બહુવચન.) ખેતીવાડી, કીકત. ) વર્ણન, ખ્યાન, વિગત, હાલત, બાંધકામ ને બીજી કારીગરી કરવાનાં અવરથા, સ્થિતિ, કથા, આખ્યાન. જે સાધન છે. હથિઆર, વનર, રાઇ,
અમરસિંહે જંગલમાં બનેલા એ- એદ્ધાવાળું, વિ૦ (અ) ૩૪ ૦ = હવાલની ખાતરી કરી.” અમરસિંહ. | પદવી ઉપરથી ) પદવીદાર, પદવીવાળો. એહસાન ન. (અ) જનાર છે ! એડેદર, વિ૦ (અo ૩ વાર ફા
=ઉપકાર, હસન તે સારો થયો ઉપરથી) મળીને ૩ઢાર =જેને આભાર, મહેરબાની, કૃપા. “ તેની સાથે ઓદ્ધો હોય તે, અમલદાર, અધિકારવાળે. વલ એટલે મુલાકાત કરવાનું યહસાન- ઓદારી, સ્ત્રી ( અ +ારી

Page #40

આદો]
ફા૦ મળીને સારીy!SS =અમલદારી ) આદ્દેદારપણું,
આદ્રો, પુ ( અ૦ ૩ETS =અધિ કાર ) પદવી, દરબ્બે.
આરત, સ્ત્રી ( અવરત Ç=શરીરના જે ભાગ ઢાંકવાની જરૂર છે તે લાગ ) ઢાંકવા લાયક શરીરના ભાગ, સ્ત્રી, બાયડી, વહુ, પત્ની, ધણીઆણી, એરત. આરસ, પુ (અ) ઉરસ શબ્દ જી.
આલાદ, સ્ત્રી (અ સજાર્ JY. વલદકરા, તેનુ હુવચન. વાજ, ) વંશાવળી, જન્મ અથવા કુટુંબ પર પરા, વર્ગ, વર્ષા, નત, કરાનાં કરાં. આલીઉ, વિ॰ ( અ॰ અહિયા
વલી=મહાત્મા પુષ, તેનું બહુવચન. પારલેાકા ) ભાળી, ભેળું, નિષ્કપટ, જેને રાગ પ ન હોય તેવું, બહુ ઊંડી સમજશક્તિ વિનાનું, નહિ પાંšાંચેલુ, ઉદાર, ખુલ્લામનનુ, નિખાલસ. આસા, પુ॰ ( અ॰ અન્ના 52, વસ્ફૂર્ખાણ, ગુણુ. એનુ બહુવચન, ટેત્ર, આદત, ગુણુ. ) ઢીંગ, લક્ષણ. મારા એસાક્ની મને ખબર છે.'
-P
આસાર, પુ ( અ॰ RHTT !fભીતની જાડાઇ, અસરનું બહુવચન) ‘ભી નના આસાર ૧૨ ઇંચના છે.
ગૌ. આ.
આર ગજેબ, પુ॰ (ફાયરનું તખ્ત,+ નવ-શાભાવનાર ઉપરથી અત્રેનવ રાંધુ તિખ્તને શોભાવનાર ) શાજહાંના દીકરા ને આલમગીરનું મૂળ નાળ, બીદન=સુંદર હાઈ, સણગારેલું હૈયું ઉપરથી કચ્છ.
૩૫
ક .
કકળાટ, પુ॰ (ફા હ્ર& J{મથ્યા બકવાદ ) કળકળવું, બૂમરાણ, ગડબડ. કાલું, નં૦ (ફા ો,
[ ક
ફજા, સ્ત્રી ( અ૦ ૩જી=મરી ગએલા ઉપરથી :: ગએલા વખત, માત ), મરણુ. • પ્રજા કેરી કજા ભાળે, સજા થઇ માને સ’ વલ્લભ.
Stills=ભીખ માગવાના કારના પ્યાલા) કાળા લંબગોળ પ્યાલા. ‘કનક કચાલે કસર ભર્યાં, બાવના ચંદન વિશાળ; લીધા જાઇ જાવંત્રી કેરા, મેાગરેલ ચમેલી હાર. કિમ૦ ૩૦ ૧૨ ૩૦ ૨
કજા રજા, સ્ત્રી ( અ ંધુ કિંૐ ) પરમે
શ્વરની ભર, હુકમ, અકસ્માત. કજાવા, પુ॰ (ફા ગાયTdy!=
ઊંટના ભરડા પર બાંધવામાં આવતું પલાણ, જેની બંને તરફ માણુસ, ખાસ કરીને સ્ત્રીએ બેસે છે ). મુસાફરી માટે ઊંટ પરના જાવા, બેલગાડી ને પાલખી વગેરે સાધના વપરાતાં હતાં.’ આ મામ
કચ્છ
કદરબાર, વિ॰ ( અ૦ નિચ્ચક્ =લાઈ ખાર એ ફા॰ મુન= ખાવું ઉપરથી, – લડાઇ કરનાર ) ટટાખાર, તકરારી, તાાની,
ક
કચ્છદલાલ, પુ (નિય્યવહાર JUSê$=કજિયાની દલાલી કરનાર,) લડાવવાના ધંધા કરનાર ) મુકદ્દમે લડવાની ગોઠવણ કરી આપનાર.
૨૭, પુ॰ (અનિચ્ચદ નિયદ ંy ં) ગુજરાતી પ્રયોગ છે. કંકાસ, લડાઇટ ટા
એ, પુ (અનિચ્ચ-2 ટી સાદ
લડાઈ

Page #41

[ કદમોસ
કડપ, પુર (અ. વર્ષ -શોક, ફિકર, હાર, જેઓ એક પાછળ એક ચાલતાં ચિતાતુર કરવો ) હાક, કરબ.
હાય ) માણસની કે ઊંટની હાર, કણઝ, સ્ત્રી (અ૦ વાદિયત | હારતા. “પછી દાલ બાંધીને પાળા =નાપસંદ કરવું) કરાંઝવું.
કતારબંધ ચાલ્યા.' રાહ મા ભા: ૧ કત, સ્ત્રી ( અ લ le=ાઈ કણ વસ્તુને ! કતાલ, વિ૦ ( ૪૦ વત્તા ઍ બહુ
કાપવી) કલમ કાપ મુકવા, લેખણ ] કતલ કરનાર માણસ. કતલ તેણે ખૂન ઘડયા પછી કા દેવાને પહોળાઈમાં કયું ઉપરથી) ખૂની.
કાપવું, કલમને ત્રાંસો કાપ મૂકાય છે તે. કિતાલ, રત્રી (અ. જિતાસ્ટ ! લડાઈ) તકું, નિઃ (૦ ] વડે લાકડાનો કાપાકાપી.
નાને કડકે, હાથમાં ઝાલવાની સોટી) | કત્તા, પુત્ર (અ. જિદ્દ us દરેક હંગેરે, ઘણું. શિવજી જાવા સજ તે વસ્તુનો કાંદો થાત તેણે કયું ઉપરથી) થયા, સાથે નંદી ભંગી; વિભૂતિ, | ખેતરને ભાગ, કિ. ગાળા, કુંડી, કતકો સામાન લીધાં | કદ, ન. (અ) ૬ =લંબાઈની તરફથી સંગી, હવન.
કાપવું, જંગલ કાપવું, શરીરની લંબાઈ) કતબા પુત્ર (અ) ત્યાર =લખેલું ભાર, બાજ, વજન
એક વખત લખવું) લવાદનામું, પંચાતનામું ! કદખલાઈ, સ્ત્રી ( સ્ટ 144–અs=ઈની કતલ, સ્ત્રી (અ. ૪ =કાપવું, વાતચીતમાં વાંધો કાઢવો) ગુજરાતી ક
-તલતેણે ખૂન કર્યું ઉપરથી ) ખૂનરેજી, | ઉપસર્ગ. ગુજરાતી પ્રયોગ. ખોટી દખલકાપવું.
ગીરી કરવી તે. લુચ્ચાઇ, શઠતા. કતલગાહ, સ્ત્રી (અ ઇજ્જાઇ શrg! કદખલીઉં, વિ૦ અા ર૪ 4=ાઇની _Gરથળ, કતલ કરવાનું ઠેકાણું )
વાતચીતમાં વાંધો ઉઠાવવો) ગુજરાતી કે " જ્યાં કતલ થતી હોય તે જગા.
ઉપસર્ગ લાગી ગુજરાતી પ્રયોગ ખોટી તલની રાત, સ્ત્રી (અ. વર્લ્ડ ઇc= દખલગીરી કરનાર માણસ. શઠ, ખીલ. મહોરમની ૯ મી તારીખની રાત ) જે કદમ, ૧૦ ( અ લ =પગ, બે રાત્રે તૈયાર કરેલા તાબુત ફેરવે છે તેનું ! પગલાં વચ્ચેનું અંતર) પગલું. કરબલાના મેદાનમાં હજરત પિગંબર 1 કદમનિવાજ, વિ૦ (વરમ્ અ,+નવાજ, સાહેબ (સ.અ) ના દોહિત્ર ઈમામ- નવા'તને રાજી કરવું, કૃપા કરવી ઉપરથી હુસેન (૨૦ અo ) તા. ૧૦ મીએ કતલા કદવાજ, i = = રાજકરનાર,
થયા હતા, માટે કતલની રાત કહેવાય છે. કૃપાળુ) ગુજરાતી પ્રયોગ છે. જેને પપલે કલેઆમ, સ્ત્રી (અલ્ટિમામ... | પગલે દયા ને કૃપા રહેલી છે એવા.
==સામાન્ય કલિ) કાંઈ પણ નિયમ છે કદમબાજ, વિટ ( આઇ કરમુક્યાક ફાર રાખ્યા વિના જે આવે તેની કતલ કરવી બાપ્પન-રમવું ઉપરથી ઈ રમનાર તે, વિસ્તીર્ણ કતલ. નાદિરશાહે દિલ્હીમાં કરવા) ગુજરાતી પ્રયોગ છે. ઉતાઅર્થો દિવસ કલેઆમ ચલાવી.' ! વળે હીંડનાર, હિં૦ ઈડ
કંદમએસ, વિ૦ (અ૦ જપૂ+ાર ફા પ્રય તાર, વી. (અ) વિર મદ-દસથી શાસદન=ચુંબન કરવું ઉપરથી 8
ઓછાં નહિ એટલી સંખ્યાની ઊંટોની' =પાદચુંબન) પગને ચુંબન કરનાર.

Page #42

કદમબોસી ]
૩૭
[ કફની કદમબાસી, સ્ત્રી (અ. વાદમૂર્વોની કદાવર, વિ૦ (અ +ાયર ફા પ્રત્યય
ડી બેસી ફા=પાદ ચુંબન) દાવર — કદવાળે (આયુર્દન= પગ ચુમવા. “હું તે માટે તારી કદમઓસી | લાવવું ઉપરથી આવર.) જબરે માણસ કરતો રહું તારા કદમ–ચરણ–ને બેસા- 1 શરીરવાળા.
ચુંબન લીધાં કરું.’ આત્મ૦ પૃ૦ ૧૫૧ | કદીમ, વિડ (અ. રામ રઠું =પુરાકદમી, વિ. (અબ રોમ વીમી તન ) જુનું, પ્રાચીન.
હા ન=પુરાતન) આગલા જ- ! કદીર, વિ૦ (અ૦ વાર નઠં=શકિતમાનાનું) પારસી લેકામાં બે વિભાગ છે. માન. કદર તે શક્તિમાન થયે ઉપરથી) કદમી ને શહેનશાહી. ગરીબો જે પહેલાં કુદ્રતવાળે, પરમેશ્વર, આવ્યા તે કદમી કહેવાયા,ને રાજવંશીઓ કદુ, ન૦ (ફા =દૂધી, નઈ) દૂધી. જે પછીથી આવ્યા તે શહેનશાહી કહેવાયા, કદુરત, સ્ત્રી (અ. શરત =મએમ કહેવાય છે.
લીનતા. કદર તે ડહોળાયેલું હતું ઉપરકદર, સ્ત્રી (અ =આબરૂ, ઈજત | થી) ડહોળાપણું, મનનું ખાટું થવું,
પ્રતિષ્ઠા, માપ: વરકિસ્મત, હુકમ, શક ઉત્પન્ન થે. ઈશ્વરી હુકુમત. ઇશ્વરના હુકમ બે પ્રકારના કદુવા, સ્ત્રી (અતુમ =આશીર્વાદ ) છે, જે અકસ્માતથી થાય તેને “કજા' નકારી દુઆ દેવી તે. અને જે એક પછી એક થાય તેને કદર કનજર, સ્ત્રી ( અ નગર : =દષ્ટિ) કહે છે. કેટલાક કદરને કદ્ર બંનેને સમાનાર્થી | ‘ક ગુજરાતી ઉપસર્ગ. કુદષ્ટિ. કહે છે. કદર તે શક્તિમાન થયો ઉપરથી) | કનાત, સ્ત્રી (૮૦ લાનત =તંબુની બૂઝ, પિછાન, તુલના. કદર તું પ્રેમની ચારે તરફના પડદા ) તંબુની પડાની કર તે, હું તારે છું તું મારૂં થા.” ભીંત. “ત્યાં નવરંગ તંબુ તાણિયા,
પાથરણુરે પીળાં ત્યાંને કનારે કરાકદરદાન, વિ ( અ કદાનિસ્તન-ફા મતી, છાયાં અંબર લીલાં.” ઉકિમ કા
જાણવું ઉપરથી જાણનાર, અંક ૧૪ ક. ૧૭. ભૂજ જાણનાર) ગુણન, કામની કીમત | કફ. પુo ( ફાવે જ = હથેલી, અને જાણનાર.
બીમાં દરિયાના મેજ ) ઉધરસમાં જે કરવું, અિ (અ) ૮ ઉપરથી મળ પડે છે તે ફીણ જેવો હોય છે, માટે.
ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) કદર કરવી. કફન, ન૦ ( અ ન મુડદાને જે કદવા, સ્ત્રી ( અ ટુ ડcઈ=આશીર્વચન). લુગડામાં લપેટીને દાટે છે તે લુગડું)
' કે ' ગુજરાતી ઉપસર્ગ છે. નકારી દુઆ | શબનું ઢાંકણું. શોપ.
કફની, સ્ત્રી (અ. ની ઇ=કદવાન, વિ૦ (અતા 8 ઉપરથી )વાન, . ફન ઉપરથી) સીવ્યા વિના જે લુગડું
સંસ્કૃત પ્રત્યય કદાવર, હૃષ્ટ પુષ્ટ માણસ, કકી ફાડીને હાજી લેકે હજની વખતે કદાવર માણસ.
ગળામાં નાખે છે તે. કેટલાક ફકીર લેકે કદા, ૫૦ (અ) ૮ =મેટો પ્યાલ) પણ એવી રીતે વગર સીવેલું લુગડું
ગળામાં ઘાલે છે. મુસલમાનોમાં મડદાને
કલાપી

Page #43

કફલાત ]
[ કબીરે
પણ એવી જ કફની પહેરાવે છે. “ન | કબર, સ્ત્રી ( અ પત્ર ) મુડ૬ દાધારૂં હું કદી કફની, દૂધ દિલ૫ર ટીને તે ઉપર ચણેલું ચણતર કે પત્થર
ન સારૂં ખાક કલાપી. | ની બનાવેલી છે. કફલાત, સ્ત્રી (અ. ભારત Jase | કબરસ્તાન, ન૦ ( અ રાત્રતાના ફાઇ
જામિન થવું.) ભીતે ચુનાનો થર-લેપ ઠેકાણું 45 =કબરોનું ઠેકાણું ) લગાડવા તે. છે, ચુનાને ગિલા. એ જ્યાં મુડદાં દટાતાં હોય તે જગા.
લેપ, તે જાણે ભીંતન જામિન છે માટે. કબલ, અવ ( અ૦ વાર ઇ=પ્રથમ ) ફા, વિ૦ (અo a કિં ગુપ્તપણું) ક્રોધ. પહેલાં.
કારણકે કોધની વખતે માણસની માણ- 1 કબા, સ્ત્રી ( અ યા ' =અમીરોને સાઈ છુપાઈ જાય છે.
એક જાતનો પિશાક) ઓવરકોટ જેવા કફત, સ્ત્રી (અ. FHz કે - ! પિશાક.
tત 8િ8=ઢાંકનાર, દૂર કર- કબાજી, સ્ત્રી ( ફા. બાપ્ત=રમવું ઉપનાર. મુસલમાની શરે પ્રમાણે પાપમાંથી રથી બાજી sjર =રમત, એને ગુજક્ટવા માટે જે પુણ્યદાન કરાય છે તે ! રાતી “ક ઉપસર્ગ લાગવાથી થએલે ફારસીમાં કફાર કે કફારત વપરાય છે). ! શબ્દ) કાર્યનું બગડી જવું તે. સારું કરતાં નુકસાની, હાનિ, ગેરલાભ.
ખાટું થઈ જાય એવું થઈ જવું તે. કબજ, વિ૦ (અ૭ રજ્ઞ . =ઝાલવું ! કબાબ, પુત્ર (ફા વવ ) છું.
કબજ=તેણે લીધું ઉપરથી) સ્વાધીન દેલા માંસની ગોળીઓ કે મુઠી કરી બંધાએલું.
ઘી કે તેલમાં તળ છે તે. કબજ, વિ. (અ) વાવ =પેટમાં કબાબચીની, સ્ત્રી ( સાવ વાક્યની દરદ થવું. ) કબજીઅન.
પ્ત) ચીનીકબાલ, એક કબજાગીરે, વિ૦ (
અ નગોર, ફા- જાતની દવા છે. રસી ગિરિફતન પકડવું ઉપરથી 3-| કુબાલા, પુર (અ. વાત્રા છે' 8 = =કબજે લીધેલ) હવાલા સાથે ઘરેણે માની લેવું ) કબુલ કરવું, દસ્તાવેજ, આપેલું હોય એવું.
સાટું, સાટાખત. કબજાન, પુર (અ --) - કબાહત, સ્ત્રી (અન્ય જાત :44 બજે, હવાલે.
=બુરાઈ ) અડચણ, મુંડાશ. કબજિઆત, સ્ત્રી (અ. કજાત મળીને કબીર, પુવ ( અ લવર ' =મોટા,
નિયત =ઝાડો ખુલાસો ન કબર તે મોટો હતો ઉપરથી ) મહાન..
આવવો તે) રેકાણ, બંધકોશ, મળાવરોધ. | કબીરપંથ, પુo ( અ૦ વાર ) કવિ કુકબજેદાર, વિ(
દસ્ત1 કા | બીરે ચલાવેલો પંથ, પ્રત્યય ) કબજાવાળા. કબી૨૫થી, વિટ (અ) જોર ) કબીર કબજેરાખવું, કિં. ( અ૦ વાર ઉપરથી પંથના અનુયાયીઓ.
ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) પિતાને વશ રહે | કબીરે, પુત્ર (અ. વરદ ઈ-મેટો) એમ કહું
સુસલમાન શરે પ્રમાણે ગુનાહના બે પ્રકાર કબજો, પુ (અા જ્ઞાદ ) - છે. નાના અપરાધને સગીરા ને મેદાને બજે, તાબે
કબીરા કહે છે,

Page #44

શ્મીરી 1
|
ફખી, પુ॰ ( કા॰ વોરદ_S= મારીના પ્યાલા) માટીનું પાત્ર, રામપાત્ર. ફબીલદાર, ત્રિ ( અન્નૌજવાકા॰ j[ સšં કખીલાવાળા.) બાલબચ્ચાંવાળા, ખચડવાળ. ફબીલે, પુ॰ ( અ વીજદš= એક માબાપનાં છેકરાંછૈયાં) ટાળુ, - લબચ્ચાં, પરિવાર. · આપની બેંગમા પણ દોલતખાનના કબીલા સાથે છે” મ. ભાગ્ર.
કશ્મીસા, પુ॰ ( અ॰ વર્મીસદીઘા = માટીથી પુરી દીધેલા કુવા કે નહેર ) ચાંદ્રવર્ષ કરતાં સૌ વર્ષ ૧૧ દિવસ મેટુ છે તે દિવસે. પારસી વ ૩૬૦ દિવસનુ હાય છે તેએક છેલ્લા મહીનાના ૩૫ દિવસ ગણે છે. અને એ પાંચ દિવસ બીસાના કહેવાય છે અને તે તહેવાર ગણાય છે.
કબુતર, ન॰ ( કા॰ દ્યૂતરŚ) એક જાતનુ પક્ષી. કબુતરી, સ્ત્રી॰ ( કા॰ વૃતરાઈ ) કમ્રુતરની માદા. કબુલ, વિ॰
અપૂર 155 =હા પાડવી ) મજુર, માન્ય રાખવું.
કબુલણી, સ્ત્રી ( અ॰ જૂજ ઉપરથી
)
બુલાત.
કબુલત, શ્રી (અ॰ ધૃષ્ટ ઉપરથી) કબુલાત, કબુલવુ, ક્રિ॰ ( અ॰ વૃત્ત ઉપરથી ) ગુ
જરાતી ક્રિયાપદ, વચન આપવું, હા પાડવી. કલમન્નુર, વિ॰ ( અધૃમંસૂર Jya.js" કબુલ રાખવું. સ્વીકાર કરવા.
૩.
કબુલાત, સ્રી ( અ कबूलिय्यत ૐ =માની લેવું ) ભુલ કરવું. કબુલાતનામું, ન (અ॰ યૂલિય નામદફા ૩(943 કબુલ
[ કમરે
છે એવું મેઢેથી કે લખાણથી નક્કી કરવું તે ) કરારનામુ કચ્યુલાવવું, ક્રિ ( અ॰ પૂરો પરથી ) ગુજરાતી ક્રિયાપદ, કથુલ કબુલી, સ્ત્રી૦ ( અ વૃત્તી ફકત ચોખા ને ચણાની દાળને એક જાતને પુલાવ, જમણું, કમ, વિ॰ ( ફા॰ મૂ Śએછી) ખરાબ ફારસી ઉપસર્ગ છે.
કં" -
કરાવવું.
છે =
પુલાવ )
અ
કુમઅક્કલ, વિ॰ ( ા વ+જ વાતંત્ર્ય એછી અક્કલવાળે!)
કમસમજ,
કમદર, વિ॰ ( કામ્ય અ॰ દરો, પછી ક) કાઇના કામની જેતે ાછી કીમત હોય તે. ગુજરાતી પ્રયાગ છે.
દુમકાવત, વિ॰ ( ફ્રા પ્નુવ્વત અ =ઓછી શક્તિવાળા ) નળ
ળે! અશકત.
કુમકાવતી, સ્ત્રી ( કા૦ામ્+≈સી ” =અશકિત ) નબળાઇ, બખાળ, વિમ્ ફા+વર્જ કા નન્નાહ ગુજરાતી પ્રત્યય ઓછા ખ રથવાળું). સાંઘું, સરતુ.
કમખરચી, વિ (વાયા
નિર્ધનતા ) પૈસા ન હોય એવી સ્થિતિ. કચી, સ્ત્રી॰ (તુર્કી, મૂત્રી = કારડા ) ચાલુક.
કમજમાન, શ્રી॰ ( ફા૦ TRવાન-જમ્મુ
થાન ૭) ઓછું ખેલનાર, કાંઇ
પણ બહાનું ન કાઢતાં હુકમ માનનાર, આજ્ઞાંકિત ) ભુંડી મેલી, અપશબ્દ કમજરે, અ॰ (મુજરા 1,=જારી રાખવું; અ‘કે ' ગુજરાતી ઉપસર્ગ ) મજરે ન આવે એવું, ફેટ, નકામું,

Page #45

૪૦
ANNAAAA
કમજાત ]
[ કમરબંધ કમજાત, વિ. (4 ફા+જ્ઞ1 અ કમનસીબી, રશ્રી, (ફા જાનવી અટ
tત : ઓછું પાત્ર) હલકી નણવી હ s ભાગ્યહીનતા) જાતનું, નીચ. '
કમનસીબ પણું. કમજાકે, અહ ( કા+નવા અવ ! કમપેશ, વિ૦ (ફા હાઇ કમ=ઓછું =વધારે ઓછુંવતું) કમી જાસ્તી. બેશ=વધારે છ હ= ઓછુંવતું )
થોડું ઘણું. કમજુત, વિ૦ (મુન્નુત-અ શક્તિ ,
! કમફુરસદ, વિ. (ફા પુરત અક ઓછી ચાલાકીવાળો) કમ- 1
સિત હડઓછી નવરાશ જેર, ઓછી શક્તિવાળો.
વાળો) એછી ફરસતવાળે. કમજુસ્ત, વિ૦ (ફા૦ =જોશીદન= | કમફુરસદી, સ્ત્રી (કા સમજુતી અ
ઉકળવું ઉપરથી જેશ ઈઓછા પુર્વતી ઓછી નવરાશ)
જેશવાળ) જુસ્સા વિનાને, નિર્બળ. નવરાશનું કમી હોવાપણું. કમર, વિ૦ (ફાઇ વાર ઝા | કમબખત, વિ૦ (ફા ઘટત બાહ જોરવાળો) નિબળ, અશક્ત.
=ભાગ્યહીન, બ=નસીબ) દુર્ભાગી, ઇંગ, કમજોરી, સ્ત્રી (
ફાળો = લુછ્યું. અશક્તિ) નબળાઈ.
| કમબખતી, સ્ત્રી (ફાડ વાવતા કમતર, વિ૦ (ફાડ કરતા ઋ=વધારે દિવ) દુર્દશા, ભાગ્યહીનતા.
ઓછું ) કમતી. સંસ્કૃતમાં અધિકતા વા- કમબેશ, વિ૦ (ફાઇ વાલ્વે પર ડ= ચક ને શ્રેષ્ઠતા વાચક પ્રત્યય અનુક્રમે ઓછુંવતું) થોડુંઘણું. “રાજા પ્રજા
તર” ને “તમ” છે, ફારસીમાં “તર” | તરફની ફરજ ભૂલી વ્યકિત પિતાને ને “તરીન ” છે.
જ કમબેશ ફાયદાની વાત કરતી.” કમતરીન, વિ૦ (ફા સ્તરને રડ નંદ૦ ચરિત્ર =ઘણુંજ એ છે). સૌથી ઓછું.
| કમયાબ, વિટ (ફા. વાવ યાફતન= કમતાકાત, વિ૦ (ફા મૂ+ત્તાવેત અ
પામવું ઉરથી સ્ડ ઓછું મળી શકે તાત&t=ઓછી શક્તિાવાળા)
એવું, દુર્લભ) સહેજે ન મળે એવું. નિર્બળ; “તાકતનું બહુવચન “તાકાત છે.
| કમર, સ્ત્રી (ફાઇ યમર ન્ડ છે, દરેક કમતાકાતી, સ્ત્રી (ફા વત્તાવાતિ અહ
વસ્તુને વચલો ભાગ) કમર, કેડ, રસ્તાવના નિર્બળપણું ) કમરકસ, વિ (ફા સામા પડક અશક્તિ, નબળાઈ.
વીર પુરુષ. કશીદન=ખેંચવું ઉપરથી કશ= કમતી, વિ૦ (ફા મ હ ઉપરથી) ખેંચનાર, કમર બાંધનાર ) બહાદુર ગુજરાતી પ્રયોગ. ઓછું,
માણસ, શરીર. કમનજર, સ્ત્રી (ફા શ+નગર અ૦ | કમરપટી, સ્ત્રી ( ફા૦ સમર+પટી ગુo).
દષ્ટિ, નાર is ઓછી દૃષ્ટિ) કમરે બાંધવાની પટી. અવકૃપા.
કમરપટે, પુછ (ફાર મરો , ગુo ) કમનસીબ, વિ૦ (ફા જામ+જણી અક કમરે બાંધવાને પટો.
નસવ --વડ ભાગ્યહીન) ઓછા | કમરબંધ, પુત્ર (ફા મર્જર નસીબ વાળે, કમબંખ.
બસ્તન=બાંધવું ઉપરથી, બંધ, કમર બાં

Page #46

કમરખ
1
[ કરમાણી
ધનાર, ચાકર) કમરે બાંધવાને પટે, કમોસમ, સ્ત્રી (અ. માસિમ એક સજજ, તૈયાર. “રજપુત હમેશા કમર- | ઋતુ ) “ક” ગુજરાતી ઉપસર્ગ. કરત, બંધ રહેતા.'
કદહાડે, મોસમ વિનાનું. કામસુખન, વિટ (ફાર થનુણા, રાવુન, | કમ્મર, સ્ત્રી (ફા પર ” =દરેક વાસ્કુલુન. સંખુન, સુખુન, સુખન= 1 વસ્તુનો વચલે ભાગ) કેડ. વાતચીત ... Gઓછું બેલનાર ) | કરજ, ન૦ ( અ૭ માં 4 =દેવું. કરશરમાળ.
જ=તેણે કાપ્યું ઉપરથી. કરજ આપવા કમાન, શ્રી. (ફા જાન =ધનુષ્ય) | લેવાથી મિત્રતા કપા. નય છે માટે કામ. કમાન જેવો આકાર, Arch.
કરજ એ મિત્રતાની કાતર છે એમ કહેકમાનમાંથી છુટતા તીરની તરફ
વાય છે કે દેવું. નહાળવાથી શું ફાયદા - 2 નંદ. ચરિ. | કુરજદાર, વિ. (અ. નાગા ફા= કમાનદાર વિ૦ (ફાલામાર ગિફ્ટ
— =કરજવાળો ) દેવાદાર. =કમાનવાળું ) અર્ધગોળાકાર. | કરજ, વિ ( અ ર ઉપરથી દેવાદાર ) કમાની, વિ૦ (ફાડ કમાન = !
કરજદાર. કમાન જેવું ) વાંકુ, કમાનવાળું કરછ, વિ૦ ( અ વર્ક ઉપરથી=સણું ) કમાલ, વિ. (અકમાલ છેસંપૂર્ણતા -
કરજદાર. કમલતે સંપૂર્ણ હતું ઉપરથી) આખું, |
કરપ, કડપ જુઓ. ભરપુર; “વાહવાહ કમાલ કર્યો નંદ. ચરિ.
કરબલા, સ્ત્રી (લાર્વા ગડ) એશિકમી, વિ૦ (ફાડ મી ડલ્ડ ન્યૂનતા)
આઈ તુર્કસ્તાનમાં એક મેદાન છે જ્યાં ઓછપ, ઉણપ. કમીજસ્તી, વિ (કા. મી. અ કિ.
જનાબ પેગંબર સાહેબ (સ.અ.)નાં
દૌહિત્ર ઈમામહુસેન (ર. અ.) ધર્મયુદ્ધમાં જાતી, જમીડિયાતી 'ઇન્ડ
માર્યા ગયા હતા. જેમના સ્મરણ માટે =ઓછું વતું) કમજા, વધઘટ
મહોરમમાં તાબુત બનાવાય છે. “કરકમીન, વિટ (ફા જમીનદ અક્ક નીચું,
બલા શબ્દ કાને પડે, કે હુહુના હલકું ) કપટી, હલકા સ્વભાવને.
શકેદગાર કરે. નંદ ચરિત્ર કમીના, સ્ત્રી (ફાઇ જમીનE -ડ= |
કરમકલ્લા, સ્ત્રી (ફા = = નીચું, હલકું) કપટી, હલકા સ્વભાવનો. |
કેબીજ) કરમકલ્લાની ભાજી. (૨) ઉણપ, તાણ, એને શી કમીના છે.”
કરમજ, કરમજી શબ્દ જુઓ. કમીને, વિ૦ (ફા મનદ ઋનીચ, હલકું) કપટી, હલકા સ્વભાવનો.
કરમબખશી, સ્ત્રી (કરમ મહેરબાની કમીસ, ન૦ (અજામીન ×=પહેર) |
બન્શી, બશીદન, ફાઇબષ્ણવું ઉપરથી પહેરણ જેવું, બદન, ખમીસ.
= મહેરબાની કરવી )
મહેરબાની. કત, નવ ( અ૦ મત =મરણ) |
* ક” ગુજરાતી ઉપસર્ગ ) કુદરતી રીતે | કરમાણુ અજમે, પુ(ફા fમન કે મરણ ન થયું હોય તે.
મન એક પ્રાંત છે, ત્યાંથી એ અજમે કમતી, વિ. (અ) મત મરણ) | આવે છે માટે) કરમાન પ્રાંતથી આવકમેને મરી ગએલું.
તો અજમે.

Page #47

૪૨
કરવરે ]
[ કલગીદાર કરવ, વિ. (અ =દુષ્કાળ) કરાળીએ, પુત્ર (ફાઇ કુઝાસ્ટ LX =
ખરડીઉં, ઓછા પાકવાળું વર્ષ. | | કુંભાર ) માટીનાં વાસણ વેચનાર કરજો, પુ. (ફા = =હજ કરીને, પુ (અજજોના -- =મળી કુવારો, ફુવારાવાળી જગા.
જવું, કોઈના જેવું હોવું) દસ્તુર, ધારે. કરાયત, સ્ત્રી ( અ. રાત્રિત
કરેફર, ૫૦ (અ = હુમલો કરવો + - - =ના પસંદગી કરહ = તેણે
, ફા. ડ વૈભવ, ભપકે બંને * ધિક્કાર્યું ઉપરથી) રાગ, અણગમે.
શબ્દો ઉભયાન્વયી અવ્યયથી જોડાઈ
વારા શબ્દ થયો ઠાઠમાઠ, ભપકે). કરાબીન, સ્ત્રી, (ફા વીર 15 |
તેણે પિતાના ફેજી જવાને કરે =નાની બંદૂક) બંદૂક.
ફથી રવાના કર્યા. બાદશાહ કરામત, સ્ત્રી (અ. યામત =
બાબર. ચમત્કાર) અદભુતપણું. કિસ્મત કરા
કરાંજ, સ્ત્રી, કણઝ શબ્દ જુઓ. મત એર છે, કીધો નશે કાતિલ
કરાંજવું, કિકણઝ શબ્દ જુઓ. ગુરુ ગજ
કરીમ, વિ૦ ( અ = =કૃપાળુ, કરામતી, વિ૦ (અજમતી ,
કરમ=મહેરબાની કરી ઉપરથી) દયાળુ, કરામતવાળો) ચમત્કારવાળો. “ ત્યાં તે
પરમેશ્વર. નવરંગ તંબુ તાણિયા, પાથરણું રે - પીળાં; ત્યાં કમાત રે કરામતી,
કરીમા, સ્ત્રી (અ. વારમા = હે છાયાં અંબર લીલાં. રૂકિમ, ક.
દયાળુ) એ નામની એક કિતાબ શેખ
સાદીએ પદ્યમાં લખી છે. જેનો પહેલે ૪-ક-૧૭.
શબ્દ “કરીમાં છે માટે એ નામથી કરાર, પુત્ર (અ. યાર = આરામ
પ્રખ્યાત છે. ગુજરાતી કન્યા વાંચનમાળા. કર=તેણે આરામ લીધે ઉપરથી) ઠરાવ
- કલઈ, કલાઈ શબ્દ જુઓ. સુખ, વાયદ. કરારદાદ, સ્ત્રી ( અ વર+રાર ફા
કલલાટ, કકળાટ શબ્દ જુઓ. દાદન=આપવું ઉપરથી. =વાયદો
કિલલાણ, કકળાટ શબ્દ જુઓ. કર) શાંતિ થાય એમ કરવા અરજ | કલગી, સ્ત્રી (તુક, વળી ' = કરવી.'
પાઘડી ઉપર શોભામાટે રાખવામાં આવે કરારનામું, નવ (અ૦ જાન્નામાં ફા.
છે, તે). મુગટ પર એક શણગાર. વનમદ - 15 =દસ્તાવેજ; ઠરાવ) |
“એ બેની તકરારમાંથી જ બહુજ સંપ્રદાય લખત, રાવપત્ર.
થયા છે. છેક હલકી લાવણી ગાનારા કરારપત્ર, ન૦ (અકરાર +પત્ર નં.
પણ બે ભાગ માને છે. શાક્ત તે લગીકરારનામું) સાટાપત્ર,
વાળા, શવ તે તુરાવાળા. બીજા ઢુંઢક કરારવું, ક્રિ. (અ૦ , ઉપરથી
વગેરે હોય છે. તે ઉભયરૂપ અનન્યત્વને-બ્રહ્મ ગુજરાતી ક્રિયાપદ) કરાર કરે. “મેં
–ને માને છે. સિદ્ધાંત સિવ સાદપૃ.૩૦૯. તે વચને કીધેલ છે વાત, કરારેલ કોલ | કલગીદાર, વિ૦ (તુ વી +વાર ફા રે! ભોજેભગત.
V૦ = કલગીવાળું) ઓગાળું.

Page #48

લપ ]
લપ, પુ (અ
[ કલાપતા
દ_h=મેાંપર કલમમ‘દીવેરો, પુ॰ ખેડુતો પાસેથી સરખી રીતે જે કર લેવાતા હોય તે. વેરા ગુજરાતી શબ્દ છે.
ડાધ પડી જાય છે તે) વાળ કાળા કરવાર્તા એક જાતનેા રંગ.
૪૨
કલમલ, કકળાટ શબ્દ જુએ. કલબલાટ, કકળાટ શબ્દ જુએ.
ક્લમ, સ્ત્રી ( અ મ 2 = લેખણુ, કલમ=છેલ્યું, કાચું ઉપરથી ) ઝાડ ઉપર | એક પ્રકારની ક્રિયા કરે છે તે,
લમા, વિ॰ ( જવારાને ક કલમ-અ૦ + કશીદન=ખેંચવું ફા॰ ઉપરધી કરા–ખેંચનાર કલમકશ-લખનાર) છટાદાર લખાણ કરનાર, સારી રીતે લખી જાણનાર.
કલમકણી, સ્ત્રી॰ ( જી =લખવાનું કામ ) લખવું, છટાદાર લખાણ ‘ન્યાયાસન ઉપર બેસનાર, લમકશીના, ધંધા કરનાર, કે પંચાયતમાં પટલાઇ કરનાર કાઇને પણ અમુક કામતા જાહેર એટલે સાનિક ઉપયોગિતાનું છે એના પશ્નો ખ્યાલ જાતા નથી. સુ॰ ૬૦પૃ.૫૦૦ ફલમસા, પુજાતા કસાઇ એ અરબી કસાબ ઉપરથી સાવ 28.18 લખાણથી કસાઇ જેવું કામ કરનાર ) ગુજરાતી પ્રયાગ છે. લખાણ મારફત બહું સખ્ત શિક્ષા કરનાર. ફલમતરાશ, વિ૦ ( જસરા 41,12 કલમ અરબી, તરાશીદન=કાપવું ઉપરથી ફારસી તરાશ શબ્દ = કાપનાર.='પુ) કલમ ઘડવાની છરી, લમ ઘડનાર, કલમદાન,ન (SJRyles
દાન કા રાખવાની જગા લમે રાખવાની પેટી) કલમનું ઘર, કલમમ‘દી, સ્ત્રી૦ (જયંતીqQF
બસ્તના = બાંધવું ઉપરથી મંદી = બાંધવું. કલમવારી લખાણુ) કેલકરાર શરત
કલમા,
દ
કલમી, સ્ત્રી ( અ॰ હજી ~É-કલમ સાથે સંબંધ રાખનાર ) કલમની ક્રિયા કરી ઉગાડેલું ઝાડ, કલમી આં. પુ॰ (અ લિમ, ~K = મુસલમાની ધર્માનું મૂળ સૂત્ર. लाइलाहा इल्लल्लाहो मुहंमदुर्रसूलुल्लाह =અલ્લાહ વિના બીજો કાઇ અલ્લાહ નથી તે મુહ ંમદ ( પેગમ્બર સાહેબ સ. અ ) તેના રસુલ છે) ક્માન, આજ્ઞા, મુસલમાની ધર્મની દીક્ષા લેતાં જે વચન પઢાવે છે તે.
કુલકર, પુ૦ (અ॰ તંત્ર દ્વં=એક
જાતના ફીર ). કલંદર ફકીરાની એક જાતિ છે. અને કલંદર જાતિના કારા, ધરબાર, આરત, બાલબચ્ચાં, તથા દારત
શનાએ તેમજ ધનમાલના લાભને ત્યાગી હાથમાં જે હોય તે ઉડાવી દઇને માથાના તેમજ દાટી છેાના વાળાને મુંડાવી નાખીને ગમે ત્યાં ભટકતા ક્રે છે અને ખુદા જે કાંઇ આપે તે ખાય છે. એ પ્રમાણનો ધમ હેાવાથી બારને
કલ દર ' ઉપનામ મળ્યું હતું, તે તે યેાગ્યેજ હતું બાદશાહે ભાભર કલાઈ, સ્ત્રી (અ॰ યાદ હોડ જા નામે ખાણુમાંથી નીકળે છે માટે ) એક ધાતુ.
લાઇગરા, પુ ં ( અ. જીગર ફા To sci = કલાઇ કરનાર વાસણને કલા ચડાવનાર. લાઇસયેતા, પુ૦ ( અ॰ कलई + सफेद ह Yto Psu___ • કલાર્ક બાળીને કરેલી ચાળી રાખ) આ વસ્તુ ધારાં ને ચાંદાં ઉપર ચાપડવાના કામમાં આવે છે.

Page #49

કલાબુત ].
[ કસમનામું ફલાબુત, પુ(રાજાવા ફાઇ સુતરને એક પ્રકારનું ગાન) ખ્યાલ ટપાનું
લે+નું તુકી=સેનું મળીને કંટા | તાણીને ગાવાનું ગાન. વ પખંડ (5=ાનું ને તારની મેળવ- કસ, પુત્ર (ફાઇ કાશીર ખેંચવું ઉપરથી ણીથી બનાવેલી વસ્તુ) કસબ
શ ) (અથવા અરબી કરણ કલાબી, પુ(અ) કુરાદ તે JE=મા- =કાપવું ઉપરથી) સોનાને કસ, એનું
છલાં પકડવાનો લોટાને કાંટ) બાંયને પારખી જેવું તે.
કાપ. કલામ, સ્ત્રી (અવ થામ કk =વચન
| કસદ, રવી (અ. ૧૪ =ઈરાદ) જમ તે બોલ્યો ઉપરથી) ભાષા બોલી.
ધારણા હેતુ, આશય.
કસબ, પુo ( અ વ - હજારો ઓલિયા મુર્શિદ ગયા માથકમાં
=મેળવવું,
પેદા કરવું) ધંધો, ઉદ્યોગ, રોજગાર, કુલી; ને હુલ્યા તે મુઆ એવી, કલામે છે
રેશમના તાંતણુ સાથે વણેલા સોનાસખ્ત ગાઈ છે. સુઇ ગ૦ ૧૭
રૂપાના તાર. કલાલખાનું, નવ ( કાર સાન=ઘર. )
કસબચાર, વિ૦ ( ૪૦ કાર ) દારૂનું પીઠું. ફ્લે, જુઓ લાઈ.
ધંધામાં ચોરી કરનાર. પિતાની આવડત કલૈગર, જુઓ ક્લાઇગ.
છુપી રાખનાર. કલેસ, જુઓ કલાઈ પે.
કસબ, સ્ત્રી (અસર્વ -ન્ડ=ધ કલેમેશરીફ, ન૦ (અયામિ ,
ઉપરથી ) વેશ્યા, નાચનાર ગાનાર
'કે, સ્ત્રી, પાતર. કલામવચન-શરીફ પ્રતિષ્ઠિત પ્રતિષ્ઠાવાળું વચન. મુસલમાની ધર્મ |
5. કસબાતણુ, સ્ત્રી (અલ વદ - પુસ્તક) કુરાન.
નાનું શહેર, મોટું ગામ–ઉપરથી ) કવખત, મુ(અ, =વખત) કબાની રહેનારી સ્ત્રી. કવેળા.
કસબાતી, પુછે (અવાવ ઉપરથી કવાબ, ૫ (કાઇ લાધા
એક મનું બાવચન પુરવાર ઉપરથી પ્રકારની વાની) શું દેલા માંસની ગોળીઓ ! - કસબાને રહેનાર, ૬ મુઠી કરી ઘી કે, તેલમાં તળે છે તે કસબી, વિ અ a , 34 =ધંધે કયે શેતાન ભઠિઆરે, મિલાવી કબાબમાં
ઉપરથી) કસબ જાણનાર, હુશીઆર હડ્ડી ? ગુરુ ગઢ
કારીગર. કવાયત, સ્ત્રી (અ. વાર = 1 રિલ, કદ તે બેઠો ઉપરથી શાક
કસ. પુર (અ. વાતવE =મોટું છે તેનું બહુવચન થre યુદ્ધકળા
પામ, નાવું શહેર કયાં મુસલાને
વસ્તી વિશેપ હોય તેવું ગામ. ચાતુર્ય, યુક્તિ. તરતીબ. કવાયતી, વિ. (અ. યારી | કસમ, ૫૦ (આ૦ રામ = સોગંદ )
==કવાયદ પામેલું) કેળવાએલું, સુશિક્ષિત. | કસમ, સોગન, પ્રતિજ્ઞા. “મેં વારંવાર કવાલ, પુ(અજવાઢબહુ બોલનાર | કસમ લીધા છે કે વેર વાળીશ, ગુલાબસિંહ
જાઢ = તે બોલ્યો ઉપરથી) | કસમનામું ન(અહ નમૂનનામા ગવે, ગાનાર.
ન્ડર્ડ =ફાકારક્ષામાં સોગંદનામું) કવાલી, વિ. (અપથારી હF | સોગને ઉપર લખાયેલું લખાણ

Page #50

સર ]
કસર, સ્ત્રી અન્નe=ટુંકું કરવું, કરકસર કરવી. કસર=માપ કરતાં ઓછું હતું ઉપરથી ) કચાશ, ઉણપ, બૂટ, ખાડ, ખામી,
કસરતી, વિ॰ કસરતભાજ સરીઉં, વિ (અ॰ વસ્ત્ર સર કરનાર, કે બ્રુસ, કૃપણુ
કસરત, સ્ત્રી૦ ( અ૰ વાત=બહુ, વિશેષતા, માણુસાનું ટાળુ ) ગુજરાતીમાં શરીર કસવાની ક્રિયા વગેરે અ માં વપરાય છે. ઉર્દૂમાં ક્રસરત શબ્દ વપરાય છે, પણ તેની જોડણી (કર્મ) જુદી છે. વ્યાયામના અર્થમાં વનિાકે રિયાઝત શબ્દો વપરાય છે. કસરતબાજ, વિકસરત કરનાર, સરતી. કસરતશાળા, સ્ત્રી ( શાળા સ॰ ) અખાડા કસરત કરવાની જગા.
25=ટુકું કરવું)
ૐ વાસ્તાવ ઉપરકાતરનું ઉપરથી ) માંસ વેચવાના ધંધા
૪૫
કસાઈ, પુ॰ ( અઃ થી. ન=કાપવું, પશુઓ મારી તેનુ
કરનાર, ખાટકી. સાવાડા પુવાડા ગુજરાતી શબ્દ છે. ખાટકીવાડે કસાઇઓને રહેવાનું ઠેકાણું. કસાફસ, સ્ત્રી (કા૦ ચાર્જTital કશીદન=ખેંચવું ઉપરથી, ખેંચતાણ ) ખેંચાખેંચી, પહોં. માના પશુ એજ અથ છે.
સાસી, શ્રી કસાકસ રાખ્ત જીએ. કસીઢા, પુ॰ ( ક્ા શીદ છે.
કશીદન=ખેંચવું ઉપરથી ! ભરતનું કામ સીઢા, પુ (અ સીટ
કવિતાના સ્મેક પ્રકાર ) જેમાં કારીઆ તે રદીફ્ હાય ને મતલ પશુ હોય તેવી કવિતા, જેના દરેક પદના કારીઆ ને
[ ક કાસીદુ
રદીફ સમાન હોય અને ૧૫ ટુકથી વધારે ન હોય તેવી કવિતા. કદ=ઇરાદો ઉપરથી. ફરીદામાં ઘણું કરીને કાઈ મેટા પુરૂષની સ્તુતિ વર્ણવવામાં આવે છે ને એમાં ૧૫ કરતાં વધારે ટુંકા પણ હાય છે. સીદાના ધણા પ્રકાર છે જેનુ વર્ણન અત્ર આપવાથી લંબાણુ થાય એમ હાવાથી આપ્યું નથી. સુરતમાં પણ નાગર કાયસ્થ પાતાના કસીદા કહી સ’ભળાવતા.’ ૬૦ રિવ
કસુર, સ્ત્રી ( અ॰ સૂર 25 = લાચાર
થવું, કસરતે અપૂર્ણ હતું ઉપરથી ) ભૂલચૂક, ખામી.
ફસ્માત, સ્ત્રી (અસ= નાનુ શહેર, મોટું ગામ ઉપરથી) કસબાની રહેનાર સ્ત્રી.
કસ્બાતિ, પુરુ ( અ॰ સવદનું બહુવચન વસવાસ ક-29 ઉપરથી કરાબાને રહેનાર, કસબાના ધણી ) મુસલમાન ગરાસીએ.
કસ્બા, પૃ॰ (અ
લવ કેં=નાનુ શહેર, મારું ગામ ) જેમાં મુસલમાનની વસ્તી વિશેષ હોય તેવું ગામ.
કહાર, પુ॰ ( મૂળરાખ્ત હિંદી છે, પણ કારસીમાં હાર નહ વપરાય છે. ડાળી, પાલખી વગેરે ઉંચકનાર ) ભાઇ. કફાસ, પુરુ ા ાન કે ગા ide = કાઇની સલાહ લેવી ) કુઓ, તકરાર.
કંકાસણી, વિ (ફા ઢંગા ઉપરથી ) કંકારા કરનારી સ્ત્રી, છઆખાર, ફકાસીઅણુ, શ્રીફા॰ TIT ઉપરથી)
કંકાસ કરનારી સ્ત્રી, કછુઆખાર કાસી, વિ॰ (કા॰ હ્રજ્ઞ ઉપરથી ) મિથ્યા ક્લેશ કરી રાશ કરે એવું.

Page #51

કંગાલીઅત 1
T કાતી
કંગાલીઅત, સ્ત્રી, (ફાઇ ગા=માગવું નાર. નાજુક, કાગદી એલચી, કાગદી
ઉપરથી) નિધનતા, નાદારી. | લીંબુ વગેરે. કંગાલ, વિ (કા. શાસ્ત્ર માંગવું, અ- કાગળ, પુત્ર (ફાઇ કાના ઉપરથી રજ કરવી) નિર્ધન, નાદાર, ગરીબ. |
અરબીમાં રાજનk ) કાગળપત્ર, લખ
વાને તાવ. કંગુર, પુત્ર (ફાર અંગુર કટની ઉંચાઈ પર બાંધે છે તે દરેક વસ્તુની
કાગળપત્તર, ૫૦ (ફાઇ કાન -) ઉંચાઈ) કેટના કાંગરા. “કનકેટ
પત્તર, પત્ર સંસ્કૃત ખતપત્ર, વ્યવહારોચળકારા કરે, મણિરત્ન જડયા કાં
પગી લખાણુ.
કાગળીએ, ન૦ (બ૦ ૦ લાખ ગરે.” ગુ. વા.
ફી) કામકાજના કાગળ, ખતપત્ર. કંડીલ, નર (અ. #ી =ફાનસ,
કાગળીઓ, પુત્ર (ફા યાજ પરથી) જેમાં દીવો કરે છે તે) દીવો કરવામાં
એપીઓ, કાસદ, આવે છે તે કાચો માલે, હાંડી.
કાચી કેદ, સ્ત્રી (અ) ૬ =બંધ, કંડીલીવું, ન૦ (અ ફ્રી મા બંદી. યદ એડીઓથી જકડી લીધે ઉપ
ઉપરથી) દીવાદાંડી, દીવાને પવન લાગે | રથી) કાચી એ ગુજરાતી શબ્દ નજરનહિ તેવું બનાવેલું માટીનું વાસણ, ‘પણ ! કેદ, જપતામાં રહેવું. ખંત, સાહસ, ઉત્સાહ, શ્રદ્ધા તમને કંદી | કાચીજપતી, સ્ત્રી, (અવકતી -4. લીઆ રૂપ નીવડશે. નંદ-ચરિત્ર
નજર રાખવાપણું) કાચી એ ગુજરાતી કતરાણુ, ન૦ (અવતાર, કાત્તાન
શબ્દ. પાકી જપતી કરતા પહેલાં માલને =એક જાતનું ઝીણું લુગડું ), રણીઉં.
કબજે રાખો તે. કંતાણુ, ન કતરાણ શબ્દ જુઓ.
{ કાચી જમાબંધી, સ્ત્રી (અ. કબૂષ + કંતાન, ન૦ કંતરાણ શબ્દ જુઓ. કંદીલ, કંડીલ શબ્દ જુઓ.
ટૂંકી ફાડ હર્પ૦ વસુલાત
કરવી) કાચી ગુજરાતી શબ્દ, અડસટેલી કદાઇ, પુ. (અ૬ G=મીઠી વસ્તુ,
જમાબંધી. ગોળ, ખાંડ વગેરે ઉપરથી ગળપણનું કામ કરનાર સંમારુ ઉપરથી ) મિઠાઈ ! કાચી મુદત, સ્ત્રી (અ૦ મુદત, હક = બનાવનાર.
સમય) નક્કી નહિ કરેલી મુદત-કાચી એ કાકે, પુછ (ફા 1 k=મોટોભાઈ, ગુજરાતી શબ્દ છે.
બાપને ભાઈ, નોકરી કરતાં કરતાં ઘરડે કાજી, પુછે (અને શાન =હુકમ કર - -
થઈ ગયો હોય તેવો નકર)બાપનો ભાઈ.] નાર ) કઇ ચૂકવનાર, ન્યાયાધીશ, કાગજ, પુત્ર (ફાઇ ઉપરથી અર
મુસલમાની શરે પ્રમાણે ન્યાય કરનાર, બીમાં રાજા દk=કાગળ) પત્ર, પત્રિકા
ધર્મરક્ષક. “કચરી મહેકાઇ નથી નહિ છાપેલો કાગળ.
હિસાબ કેડીને” ગુવા. મા. કાગઝ, પુદk કાગજ શબ્દ જુઓ, | કાજી, ૩ (અકાકી+= માનવાચક કાગ, પુ. (ફાટ કરો કાગળ. | પ્રય) : કાજી સાહેબ. જગદી, પુલ (ફાઇ કાળી ડze =કાગળ કળ, પુo (અતિજ 3G= કતલ
વેચનાર ) કાગળની સાથે સંબંધ રાખ- કરનાર) અફવા, બેટી ગ૫ વગેરે અર્થ

Page #52

૪૭
કાદર ]
[ કાબેલિયત ગુજરાતીમાં થાય છે. “ નર્મદે એની | લનાર) ગજલમાં કાફિઓ એક બીજાને રસિક, કડવી ને કાતિલ જબાનમાં અનુસરે છે માટે એનું એ નામ પડયું. વર્ણવ્યાં છે. નં ૨૦
મળતા ઉચ્ચારના શબ્દો, પ્રાસ. કવાલી કાદર, વિ(અ વિર =શક્તિ- કાફીયા બેત, નથી નથી, દિલ ગ
માન-કદર=ો શક્તિમાન હતો, ઉપરથી) જલે ગાવાદીસાગર. પરમેશ્વરનું નામ છે.
કાબા, પુ ( વહુ : મક્કામાં એક કાનુગો, પુછ (નૂન સૂર્યાની ભાષાને ઇમારત છે. શબ્દાર્થ છે, ઊંચી ઇમા
શબ્દ છે જેને અર્થ “માપ લેવાની રત-અબ=તે ઘન હતો ઉપરથી. કઅબ= વરતુ થાય છે તે પરથી કાયદોગે, એ ચતુષ્કોણ કર્યો ઉપરથી) દુન્યામાં એ ફારસી ગુફતન બોલવું ઉપરથી બોલનાર બંદગીનું પહેલું ઘર ગણાય છે. જે તે ઉપરથી કાનન્ગો ક ) કાયદા હજરત ઇબ્રાહીમ (અ.સ.) ચણ્યું જાણનાર.
હતું. તે પછી એ ઈમારતને ઘણી વખત કાનુન, પુત (કાનૂન 18 એ સૂર્યાની અકસ્માત વગેરે કારણથી નુકસાન થવાથી
ભાષાને શબ્દ છે જેનો અર્થ માપ લે- કરી ચણવામાં આવી છે. હજજ કરવા વાની વસ્તુ થાય છે. કેટલાક એને યુનાની જાય છે તે એજ કાબામાં નમાજ પઢે ભાષાને ને કેટલાક અરબી ભાષાને કહે
છે. એની ઉંચાઈ ૧૩ વાર, લંબાઈ ૬ છે ) કાયદો, દસ્તુર.
વાર અને પહોળાઈ ૪ વાર છે. “કહે કફર, વિ(અકાર કંt=પરમેશ્વર
છે કે મક્કાના કાબામાં જ લગભગ ને ઉપકાર ન માનનાર, પરમેશ્વરને ન
૩૬૦ મૂર્તિઓ હતી હાલમાં તેમ માનનાર, નાસ્તિક, છુપાવનાર, સાચા
નથી.” સિદ્ધાંતસાર પૃ. ૩૫ ધર્મને છુપાવતા માટે. કફર=પાપમાં આ કાબુ, પુછ (તુક શરૂ કરી = કુરસત ) શરે લીધો ઉપરથી) ફારસીમાં “કાફર” !
અરબીમાં શક્તિ, દાવ, સમય એ અર્થમાં પણ વપરાય છે. જેમ આમિલનું બહુ વપરાય છે. વચન ઉંમાલ છે, તેમ કાફિરનું બહુવચન | કાબુદાર, વિ૦ (તુક યાજૂિ+ કં કફકાર છે. દક્ષિણ આફ્રિકામાં વસનાર | ફા૦ કાબુવાળા ) વજનદાર, ભાર બેજ ત્યાંની મૂળ જાતના લાકે.
વાળે, સત્તા ધરાવનાર. કાફરી, સ્ત્રી (અ. જિs st=કાર- કબુલ ન૦ (ફાઇ થવુ 36) અક
પણું) ફારસીમાં કાફરી પણ વપરાય છે. | કાફલ, પુરુ (અા કાપા =મુસા- કાબુલી, વિ૦ (ફાઇ કુર 46 )
ફરીથી પાછા આવનાર લોકોનું ટોળું ) [ અફગાન, પઠાણ સધ ટોળું, સમૂહ,
કાબેલ, વિ. (અજાવ =શિકાફી, વિ૦ ( ૪૦ = જોઈએ યાર-આગળ આવેલે, કબલને આગળ
તેટલું) પુરેપુરું, ખપજેટલું, સંપૂર્ણ, બસ | ગયો ઉપરથી ) જાણનાર, પ્રવીણ.
કરે એટલું, એક જાતની રાગણ. | કાબેલિયત, સ્ત્રી (અ. વર્જિત કાફી, પુ. (અચિ8 18= |
=પ્રવીણતા) કૌશલ્ય, આગળ કફવ=પાછળ આવ્યો ઉપરથી પાછળ ચા- પડવા જેવી લાયકી,
-
II

Page #53

કાળેલેબરદારા ]
કાર્બેલેબરદાશ, વિ૰ (અ૦ ક્ષાવિષ્ટિવર્ધા- / રત કા૦ બરદાસ્તન=વેઠવું-મળીને જ્ઞાત્રિજિયાત - ડે! સહન થઇ શકે એવું ) ‘ તે કરૂણારસા ભાર કાર્બેલેમરદાશ થાય છે, ’નં ૨૦ કામદાની, સ્ત્રી ( કા॰ Freાની _3/s એક પ્રકારનું લુગડ) આ શબ્દ હિંદુ સ્તાનમાં વપરાય છે, ઇરાનમાં વપરાતા
નથી.
કામદાર, પુ॰ ( કા૦ = __16=એક પદવી છે. દાસ્તન=રાખવું ઉપરી કાર= રાખનાર ) કામવાળે. કામરાન, વિ૦ ( કા॰ જામ્રાજ્ઞાહ કામ =શોધ+રાંદન=હાંકવું. ઉપરથી હાંકનાર= વિજયી ) ફતેહમ’દ, યશી. કામળી, સ્ત્રી॰ (કા॰વરીt=ઉનનું લુગડું, કાશ એટ છે તે ) કામળ,
કાંબળ, કામળા.
કાયદા કાનુન, પુ૦ (૬૪૬૪ અ+જ્ઞાનૂન સુયૅની કે અરખી હર્ષ! Se!5") કાયદા, રીતરિવાજ.
કાયદાસર, વિ॰ ( અ॰ Tex de!")
‘ સર ” ગુજરાતી પ્રત્યય કાયદા પ્રમાણે. કાયદેસર, વિ૦ ઉપર પ્રમાણે, કાયદાસર જુઓ, કાયદા, પુ॰ (અ ાET-! =કાયદો
વશાત, પુંજી, દાલત.
કઅદ=તે બેઠો ઉપરથી ) નિયમ. ફાયનાત, સ્ત્રી ( અ નાત, કાન= દુનિયા, એનું બહુવચન કાઇનાત =દુનિઆ • એમાં શી કાયનાત છે.' કાયમ, વિ( અ॰ FIFઝ! = સ્થાયી, ઊભેલા, કઅમતે ઊભો રહ્યો ઉપરથી ) સદા માટેના, હંમેશને. કાયમ ખરડા, પુ॰ ( અ ામ 2= હંમેશના ખરડ। ગુજરાતી, સદાનેા ખરડા. કાયમની વિગતવાળુ તલાટીનું
દફતર
काइम्दादम
કાયમઢાયમ, વિદ્ ગિક =હમેશનું ) સદાનું કાયર, વિ॰ ( અ૰ દિલ્હી –=સુરત ) કામથી કંટાળી જાય એવે આળસુ. કાયરતા, સ્ત્રી ( અ॰ Tet-76= સુરતી ) આળસ.
કારભાર
એ
કાય, એ કાયર, કાયલી, વિષે (૦ ft®↑ ---|=સુરતી)
આળસ, મંદવાડ.
કાર, ન" (tl॰ વાર મુ=કામ) ઉપસ તરીકે પણ વપરાય છે. જેમકે કારકિર્દગી કારકુન, કારખાનું, જોકે એ ઉપસર્ગ નથી પણ શબ્દની પહેલાં આવે છે. શબ્દની પછી પશુ પ્રત્યય તરીકે આવે છે. જેમકે પેશકાર, દકાર વગેરે ત્યાં પણુ એ ‘કાર’ પ્રત્યય નથી પણ શબ્દ છે. કાર કામ.
કારકિર્દી, સ્ત્રી ( કા૦ા વંશ, ઇ,૪
કન=કરવું ઉપરથી=કરેલાં કામ )કામકાજ કારકુન, પુ॰ (કા॰ ાની૪ કન= કરવું ઉપરથી કુન=કરનાર, કામ કરનાર) લખવાનું કામ કરનાર. કારકુની, સ્ત્રી (કા૦ાની
5 =
કામ કરવાપણું ) લખવાનું કામ. કારખાનું, ન॰ (કા॰ હ્રfનંદ 38j& ખાના ડેકાણું. કામ કરવાનું ઠેકાણું ) જેમાં કામકાજ થતું હોય તે.
કારચી, કારચાળી ), સ્ત્રી (કા॰ ft. સૌથી) કાર=કામ,ચાખી લાકડીનું, સળીનું. સળીનું કામ ) ગુંથણકામ. કારદાન, નફા પાન Jyઠ દાસ્તન =રાખવું. ઉપરથી દાનાખવાની જગ્યા. કામનું કાણું ) તીર, યુક્તિ. એસા અચ્છા, એસા ખુરા, યા કરના કારદાન. નિરાંત ભક્ત. કારભાર, પુકારો અં કાર+વ+વાર મળીને. ==વજન, ભાર. વહીવટ ) વ્યવસ્થાનું કામ, કામકાજ,

Page #54

કારભારણ.]
[ કાલબુટ. કારભારણુ, સ્ત્રી (ફાટ વારેવાર = કારી, વિ૦ (ફાડા =કામ કરે એવું
ઉપરથી ગુજરાતી રૂ૫) કારભારીની સ્ત્રી | ઉં, જબરું) અસરકારક, કારી ઘા= કારભારું, નવ (કા વાર=k ) | જબરો ઘા.
કારભારીનું કામ તે, કારભાર. | કારીગર, પુe (ફાઇ કાર ઉપરથી રાજીકારવાન, ન૦ (ફાઇ જાની , વેપા-| નર કે ગર એ પ્રત્યય છે--કરનારરીઓનું ટોળું) કાલે.
કામ કરનાર ) હુનરી, કસબી. કારવાનસરા, સ્ત્રી(ફા જાઊંજ્ઞા કારીગરી, સ્ત્રી (ફા સારી 6=
356 સરા-ઉતારે, વેપારીઓને ! હુનર ) ચતુરાઈ, ઉસ્તાદી, ચાલાકી, ઉતરવાનું ઠેકાણું) પડાવે, કાફલાને ઉત- પ્રવીણતા. રવાનું ઠેકાણું, ધર્મશાળા.
કારૂન. પુ. (એક સાઇન ઇ ) એક કારે, પુછ (ફા વહારની ભોઈ, ધનવાન માણસનું નામ છે, જે હજરત
પાલખી ઉચકનાર) ભોઈ, પાલખી ઉચ મુસા (અ.સ.) ના સમયમાં હતે. કનાર લોકોનું ખાસ નૃત્ય. જેમ ભીલ હજરત મુસા (અ. .) એ એની પાસે લેઓનું નૃત્ય ખાસ પ્રકારનું હોય છે તેમ ધર્માદા કરવા પૈસા માગ્યા તે આયા કાર પણ ખાસ પ્રકારનું નૃત્ય છે અને નહિ, ને પેગંબર સાહેબ ઉપર તેહમત તે કહાર લેકમાં પ્રચલિત છે. રામજ. મૂક્યું. આ તેહમતના કારણથી કારૂન
ઓ પાછલી રાત્રે એ નાચ નાચે છે. પિતાના ધનની સાથે ધરતીમાં ગરકી તેને “કેર” કહે છે.
ગ. ધનવાન–પણધર્મદાન ન કરનાર કારસાજ, પુ. (ફા જs= સા
કંજુસને કારૂનની ઉપમા અપાય છે. ધનસ્તન બનાવવું ઉપરથી બનાવનાર. કામ
વાન ને ધર્મ પ્રમાણે ચાલનારને કાનની બનાવનાર–પરમેશ્વર) કામની વ્યવસ્થા
ઉપમા આપવી એ તે ધાર્મિક ધનવાનનું કરનાર, કામને સુધારી આપનાર
અપમાન છે. કોઈપણ ધનવાને મુસલ
માનને કારૂનની ઉપમા આપી હોય તે કારસાજી, સ્ત્રી, (ફાઇ ગ ઇ ...ક
તે પિતાનું હડહડતું અપમાન ગણે છે. કામને સુધારવું ) મુડી, અવેજ, અનામત.
એવી ભૂલ ન થાય માટે કારૂનની હકીકારસ્તાન, ન૦ (ફાઇ કરતા 6િ
કતથી વાકેફ થવાની જરૂર છે. “એ કીસ્તાન=કામ કરવાની જગા, લાકડાં માટી
મીયાથી ગરીબ તે કાન સમ થઈ વગેરેથી ઘી તેલ વગેરે મુકવા માટે બના
જાય.” ગુ. ગ. (આ ઉપમા પણ વેલો કેડલ) બજાર, શહેર, કારખાનું
એવા જ પ્રકારની છે. તોફાન, મસ્તી, તરકટ વગેરે. કારસ્તાની, વિ૦ ( ફા રરતાની
કારોબાર, પુ જુઓ કારભાર. ( 6) ' 6 =કારસ્તાન કરનાર) પ્રપંચી, કારોબારી મંડળ,નc(મંડળી, સ્ત્રી-ડ 6) તરકટી.
કારભાર કરનારી મંડળી કારંજ, પુરુ (ફાવારંs kaહેજ ) કલબુટ, ન૦ (ફાટ વુત કે વિર ફુવારો, હેજવાળે બાગ.
Jk=શરીરનું ખોખું) જેડાની અંદર કારજે ૫૦ (ફ!લાગ ,=હેજ ) ઠોકવાનું જોડાના અથવા પગના આકાકુવારી, હાજવાળે ભાગ.
રનું જેડાના નમુનાનું લાકડું, તિરસ્કારના

Page #55

કાવાદાની. ]
૫૦
અંમાં પણુ વપરાય છે. કાલમ્રુત જેવા છે એટલે ફકત શરીર છે બુદ્ધિ નથી. મુખ જેવા છે.
કાવાદાની, સ્ત્રી ( ૦
થાવાન, વા=બુદ, ખુદના કાવા જેમાં ઉકાળે છે તે વાસણ દાન ફારસી પ્રત્યય છે, કાવાદાન JU" ઈ પ્રત્યય ગુજરાતીમાં લાગે છે ) કાવા ઉકાળવાનું વાસણું. કાવેા, પુ॰ (અ॰ ા છે
=સુંદ ) મુંદના ઉકાળેા. ‘એ પાણીના કાવા કાજે, માબાપના પગ ધોઇ ધેાઇ પીજે,' ન પૃ. ૯૨૨
સુદ
કામદ, પુ॰ (અTMાત્તિ, પ્ર:'=ઇરાદો કરનાર, સીધે રસ્તે જનાર સદ્દ=તેણે ઇરાદો કર્યાં ઉપરથી) ખેખીએ. કાસદી, ન૦ ( અ॰ વૃત્તિવ ટડ* ઉપ( રથી) કબુતરની એક જાત છે,
કાંગરાદાર.
કાંગરી, સ્ત્રી (કા॰ વશુદ્ઘ (ઉપરથી ) દાંતાવાળી તરેહ, કાર કિનારી, કાંગરા.
[ કિન્શે.
કાંગરા, પુ॰ (ફા॰ મુદ્દ Ć=કાંગરા) મેાગરા, દાંતા.
કાંગળું, વિ (ફા żાઉદ )S= માગવું, અરજ કરવી ) નિર્માલ્ય, માલ વગરનું, ગરી, દીન.
કિતાઘ્ન, સ્ત્રી (અ॰ fતાવ =પુસ્તક તવ=તેણે લખ્યું ઉપરથી ) ‘કિતાએ। ઇશ્કની ખેાળી, ચામ્યાં પ્રેમનાં પાથા’ કલાપી.
કિતામખાનું किताब ન ( અ +ફા. જ્ઞાનદ=વિતા-GTT. J{QLLS ડ કિતાબનું બહુવચન કુતુબ ઉપરથી કુતુ ખાના ) પુસ્તકશાળા, લાયબ્રેરી.
ફિત્તા, પુ॰ ( અ૦ ૧૪ કં=ખેતરા
ભાગ, કતઅતેણે કાપ્યું ઉપરથી ) જાડી ક્લમ, મોટા અક્ષર લખવાનો કાપીને કિત્તા, ખેતરને ભાગ. કિનખામ, પુ॰ (ફાવgાવ, જિન્હાવ
કાસવું, ન ( અવાનિીşL= ઇરાદો કરવા ) કાગળ પત્ર પાંઢાંચાડવાનું કામ કરનાર. કાસની, સ્ત્રી ( કાવાનીeck ) એક ઘાસ છે જે દવામાં વપરાય છે. કર્ણાહુલી, વિ॰ ( અવાદિસ્ટ્રોક 78= સુરતી ) આળસ, માંદું, આારી, કાળા સાલેમ, પુ॰ ( ૦ ૧ ૧
=
ગડ કમ=એછું, ખાળવાંટી જેમાં રૂંવાટી ઓછી હાંય એવું લુગડું ) જરી છુટાના વણાટનું રેશમી વસ્ત્ર. fell, allo ($10 FATE LIS=312) છેડા, ધાર, બાજુ, કારણ. કિનારી, શ્રી (કા॰ વિના+ji= કાર ) કાઇપણ વસ્તુની કાર, ધાર. કિનારે, પુ॰ (કાવનારJS=કાર ) તટ, તીર, કાંડા.
સાલેમ) એક જાતની પૌષ્ટિક ઔષધિ. કાળા સામલ, પુ૦ (અ॰ સુવુ Jesus ડેાડા, બાલડ) એક જાતનું ઝેર. કાંગરાદાર, વિ૰ ( ક્ા મુદદ્દાર
JID,MS = કાંગરાવાયું ) કાંગરા કાઢેલા | કિન્નાખાર વિક્ા સ્ક્રીનપ્લોર હાય એવું. કાંગરાવાળું, વિ॰ (ફા નુ SS)
}~- ઇ કીના=ઇર્ષ્યા કરનાર) ખારીલા, અંટસ રાખે એવા
કિન્તા, પુ॰ (ફા॰ દીનદ=y! ) ખાર, દ્રેષ, વેર, ‘તદ્દા તાનેા ચડયા તેને તીના, આવ્યા બાળબળતા કાંઇ કીને; ધનુષ્ય કર લીધું કેટ લઇ, કીધું, શરગંધાણુ

Page #56

કિાયત. ]
[ કીનખાન.
* _*# # #
હળવું લઈ. માંધાતા આખ્યાન ક. ૨૮ કિલ્લા, પુ૦ (અ॰ વ્હિટાદ કે જાહ કિલ્લે ) કાટ, શહેરનું રક્ષણ
૩૦ ૨૧.
કરનાર, ગઢ.
કિફાયત, ॰ ( અ॰ ાિયત ધડ વો જોઇએ તેટલું હતું ઉપરથી પુરતું) જોઇએ તેટલું.
૫૧
કિફાયતી, વિ૦ (અ॰ જાયસી96= ફાયદાકારક,કપી=જોઇએ તેટલું હતું ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ) ફાયદા પડતું. ફિલ્મલા કાબા, પુ॰ (અ૰ કિલ્હદાવદ - ૩ કિલ્લા=માંની સામેની દિશા આગળ, કઅબા=મક્કામાં એક પવિત્ર ઇમારત છે.=માનવાચક પ્રત્યય) ઉર્દૂ કાગળ પત્રમાં પિતા, કાકા વગેરે મોટા દરાના માણસાને એ શબ્દ લખાય છે. મ્લેિગાહ, પુ॰ ( અ૰fyg+દ S૪---ૐ સ્થળવાચક ફારસી પ્રત્યય, માન આપવા લાયક સ્થળ, પિતા) બાપ. કિફ્લેગાહ ! સુલ્તાને વકતના દુશ્મનોને વાલિદ કે બિરાદર પણ પનાહ આપતાં અચકાય છે.. માદશાહ ખાખર.
કિરમાણી અજમા-કરમાણી શબ્દ જુએ. કિરાયાદાર, વિ॰ ( અ૦‘વાયદ+વાર _fps ફારસી પ્રત્યય કરાયા=ભાડું+ દાર=વાળે!, ભાત) ભાઆત. કિરાયુ, ન॰ (અ ાિયદ તે=ભાડું) ભાડું, વેતન.
કત, સ્ત્રી (કાન્તિ =ખેતી. સ્તિન=વાવવું ઉપરથી) ખેડ, વાવેતર. ફિરત, સ્ત્રી (અ॰ ખ્રિસ્ત કરું=ભાગ, કકડા, કાંધું) હતા, પહેલી કિત વસુલ થઇ= પહેલા હતા ભરાયા. કશ્તી, સ્ત્રી(ફા દિરતા=હાડી.) · ન ચાલે. કાં તું અય કિશ્તી, ખતાના કીઅે ચાંટી.’ ગુ. ગ.
કિસમ, સ્ત્રી .( અ૦ વિમ્ =પ્રકાર )
નત, રીત.
કિસમિસ, સ્ત્રી॰ (ફ્રા લિરિક્ષા મંડ નાના દાણાની દ્રાક્ષ ) દ્રાક્ષ. કિસ્ત, સ્ત્રી ( અ૦ ફ્તિ 2...ભાગ, કકડા, કાંધું ) મહેસુલ, સાંથ, જમીનનું ભાડું.
કિસ્મણ, સ્ત્રી ( અ॰ દ્દવ=મેળવવું, હુનર ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ ) વેશ્યા, કળાવતી. કિસ્મત, સ્ત્રી॰ ( અ॰ વિમ્મત "S=
ભાગ્ય, નસીબ. કસમ—તેણે વહેંચી આપ્યું. ઉપરથી ) તકદીર, કર્મ.‘ત્યારે કિસ્મત, નસીબ, પ્રારબ્ધ, ભાગ્ય એવા શબ્દો વાપરી આપણે કાંઇ કરવું નહિ એમજ ખેલવું થાય છે તે ખાટું છે.' બા વિ
૫૦ ૧૪
કિલ્લેદાર, પુ૦ (અ॰ વિસદ કે પછઅર્ કિસ્સા, કિલ્લા+દાર ક્ા પ્રત્યય હિસદાર 1-elż કિલ્લાના ઉપરી અમલદાર) જેના મજામાં કિલ્લા હાય તે. ફિલ્લેખ દી, સ્ત્રી (અ॰ જિગી હ&q-zE=કિલ્લાના જેવું બાંધકામ. મંદી કારસી પ્રત્યય છે. શત્રુની સામે રક્ષણ મળે તેવું બાંધકામ.
પુ॰ ( અ૦ વિદö=વાર્તા, કહાણી, ત=તેણે વર્ણન કર્યું ઉપરથી) કથા, અદ્દભુત ચમત્કારી વાત. કીનખાબ, પુ॰ ( ફાળવાય, જિલ્લાવ કમ=ઓછી ખામ=રૂંવાટી, જેમાં રૂંવાટી એછી હેાય એવું લૂગડુ) રેશમ તે જરીના તારના ભેગા વણાટનું બેલટ્ટી પાડેલું કપડું
1

Page #57

કાનાખા.. ]
[ કુંદેનાતરાશ,
કીનાખાર; વિચિંનાખાર) શબ્દ કીરાત, પુ ( અદ્દીરાત 14 =એક
જુઓ.
વજન છે. કરત–તેણે નાના નાના ભાગ કર્યાં ઉપરથી ) દરમા ભાગ જેટલુ વજન, હીરા મેાતી જોખવામાં એ વજન વપરાય છે. ગ્રેમાં Cat શબ્દ એ પરથી થયા છે. ઔંસના ૨૪ મે। ભાગ
કીમત, સ્ત્રી૦ (અ૦ કીમત
=મુલ્ય કઅ તે ઉભો રહ્યો ઉપરથી ) કીમત. કીમતી, વિ॰ ( અ॰ીમતી= મુલ્યવાન ) માંધુ, કીમતવાળું,
કીમીઆગર, પુ॰ ( અ૦ મિTM,
!
કીમિયા=દગા ફટકા, હલકી ધાતુને ભારે ધાતુનું રૂપ આપવાની વિદ્યા+ગર, ફ્ા. વાળે, કીમિયા જાણનાર) કામિયા કરનાર. કીમીએ, પુ॰ ( અ॰ ીમિયા
=
દંગા, ફુટકા, હલકી ધાતુને ભારે ધાતુનું રૂપ આપવાની વિદ્યા) ગુપ્ત કળા. કી ગાર, પુ૦ ( ક્ા॰
=કરવુ. ઉપરથી પરમેશ્વર.
કીરમ, ન૦ (કા॰ શિમ =પોરાં, નાના કીડા ) ફાડા.
ડ કઈન = સૃજનાર )
કીબજ, સ્ત્રી૦ (ફા॰ મિનન ક વિમગ તે ઉપરથી અણીમાં મિંન્ન શબ્દ થયા. મિ=જ઼ાડા+ગજ=રેશમ. કિમંગજજે કીડાથી રેશમ રંગે છે તે. એ કીડા ચણા જેવડા થાય છે . એમને સુકવીને રાખી મુકે છે, અને જ્યારે કામમાં લાવવા હાય છે ત્યારે તેમને ગરમ પાણીમાં ઊકાળે છે એટલે રાતા રંગ થાય છે.
ફીમત,
કીરમજી, વિ અ॰ વિમની પુરમનું, મજમાંથી બનાવેલું, કીરમજના રંગનું.
મૂલ્ય. કીમત.
( અનામત મ
કીંમતવાર, અ॰ ( અ૦ મત પરથી ) કીમત પ્રમાણે.
પ્ર
કુંગરા
પુ॰ ( કા તંતુવx d=કાંગરા )
માગરા, દાંતા, કાંગરા.
કુજો, પુ॰ (ફા વાનું વાસણ ) ભાટવા.
ગઢ ઇં)
પાણી ભર
કુતુબ, પુ
અત્વ
hs=સરદાર,
ઉત્તમ ) ધટી જે ઉપર ફરે છે તે લાઢાને ખીલા, દરેક વસ્તુની જડ ધ્રુવ. કુતુબનુમા, ન ( અ॰ જીવનુમા ફા ઉપરથી ત્વનુમા 325 = ધ્રુવને દેખાડનાર ઢાકાયત્ર, નુમુદનદેખાડવું ઉ પરથી નુમા=દેખાડનાર ) હોકાયંત્ર. કુતુબમીનાર, પુ (અછુવમીનાર Lis... aૐ, મીનાર, મિનાર, મનારા=સ્તંભ, દીવા રાખવાની જગા ) દિલીમાં પ્રખ્યાત મીનારા છે.
કુંદ વિ૦ (ફા॰ ય Í=ખુડી ) તેજ ન હાય તે, અતીક્ષ્ણ ૮ ધીમે ધીમે તે મધુર સ્વને કુદ કરી નાખે કદી.’ ગુ જલ
કુંદા, પુ॰ (કાવ સુંદ છે.ઇ-માટી લા
ફડી ) કંદીના પગમાં જે લાકડું નાખી તેને કેદ કરે છે તે, બળવાન છોકરા. કુ તૈનાતરાશ વિષેશ॰ મુદ્ઘ નાસાગ્ર #! કં ંડ તરાશીદન છે તું, ાખ્યું ઉપરથી હાહરારા – ઘુડવા વગરનું કું એનાનરાશ = અણઘડ લાકડું, ઢીમરા તે દેનાતરાશની હાલત ખરે દ યામણી હતી.' નંદ ચરિત્ર

Page #58

કુદરતે. ]
કુદરત, ૦િ ( અ॰ દુવ્રત “y=શક્તિ, કુદરતે શક્તિમાન હતા ઉપરથી) ઈશ્વરી શક્તિ, તાત, બળ, જોર.
ડે=કુદ
કુદરતી, વિ॰ (અ૰ વ્રતી રતનું) સ્વાભાવિક, પ્રાકૃત. કુંદન, ન (ફા ૐન =ખરૂં સેાનું) ઉત્તમ સાદું,
=
કુનેહ, સ્ત્રી (અ॰ TiS = હકીકત ) જ્ઞાન, કાષ્ટ વસ્તુને અંત, હાશીઆરી, બાહાશી. કુનેહે યાર હુશીઆરી, દીધી જંજીર પહેરાવી.’ દી સા ફર, ન૦ ( અ॰ : ૐ = નાસ્તિકપણું) ઉપકાર ન માનવાપણું.
6
કુફેરાન, ન॰ ( અ ાનblis=ઉપકાર ન માનવાપણું ) નાસ્તિકપણું, ઉપકાર ભૂલીજવા.
કુÀા, પુ૦ (અ॰ કુદ =ઘુમટ) મટ• ના જેવા ગાળ વસ્તુ, ' કેળીભાઇનો કુબા, એક પડયો ને બીજો ઊભા.’ ૩૦ કહેવત.
કુમારા, શ્રી ( અન્ યુમાøls= અય્યાય ) રેશમી લુગડું, માલમતા રાખવાનું ઠેકાણું; ગુણુ,
પ
કાશદાર, પુ ( અ૦ કુમાણનાર ફા માયા !_0==એકપદવી છે ) માલ અસ્કામ રાખનાર. “ કુમાવીશદાર અથવા -પરગણાના ઇજારદારોને એવી
*
[ કુરાન.
સરતના ફેરાવ કરવાની અગત્ય પડતી.' શ મા ભા॰ ૨.
કુરતની, સ્ત્રી (કા॰ તંદઽ=પહેરણ) ગળામાં પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું પહેરણુ,
કુરતા, પુ॰ (ફા તંદ = પહેરણ ) પુરૂષોનું પહેરણ. કુરનીસ, એઔ॰ ( સ્નુજ્ઞા
નમીને સલામ કરવી ) દંડવત્ પ્રણામ. ( જીડી લયાકતને નમી, નિશ હજાર મે કરી’ કલાપી.
ફળે, પુ॰ (કા
વદ ડ=મોગરી, ક્રુ-કુરાન, કૃતન=કૂટવું ઉપરથી ) સડકપર પથરા ફૂટવાના કર્યો. ( કાબાવાળી મધ કુટતી વખતે હજી તે ગાણુ. ગાય છે.' ન ચઢ
કુમક, સ્ત્રી (તુર્કી, કુમTMડ=મદદ )
સાહામ્ય.
કુરબાન, વિ॰ ( અર્જન US =પરમેશ્વરને નામે કાંઇ દાન કરવું તે, પ્રાણીને ભાગ આપવા. કરબતે પાસે ગયા ઉપરથી) વારી વારી જવું. કર્યું કાન આ દિલમેં, હતી હું ચાહતી તેને.’ કલાપી.
3
કુરબાની, સ્ત્રી ( અ૦ ર્જાનો કુરબાન કરવા લાયક વસ્તુ)નેછાવર કરવા લાયક વસ્તુ. ‘ઇશ્કમાંજ જિંદગાનીની કુલ કુરબાની કરી છે.' ગુ॰ ગજલ. કે કુરાનશરી અજીત્ત ક આનિારી #J કુરાન∞ાંચવું, શરીફ=પ્રતિષ્ઠાવાળું, મુસ લમાની ધર્મ પુસ્તક) એમાં ૧૧૪ પ્રકરણ છે, જે દરેકને ‘સૂરત' કહે છે, ૫૪૦ પેરેગ્રા છે જે દરેકને ક્રૂ' કહે છે, અને ૬૬૬૬ વાયા છે, જે દરેકને આયત' કહે છે. તે પૈકીનાં ૧૦૦૦ વાયામાં કિસ્સા ( ઐતિહાસિક વર્ણન ) છે, ૧૦૦૦ માં દાંતા છે, ૧૦૦૦ માં કૃપાના વાયદા છે, ૧૦૦૦ માં શિક્ષાની બીક છે, ૧૦૦૦ માં વિધિએ છે, ૧૦ માં નિષેધ હુકમે! છે, ૫૦૦માં હલાલ (પ્રાણ) ને હરામ (અગ્રાહ્ય)નું વર્ણન છે, ૧૦૦ માં પ્રાર્થના છે તે ૬૬માં રદ કરનાર ને

Page #59

કુરાનખાની. ]
રદ કરેલીનું વન છે. ૩૦ દિવસ એટલે એક મહીનામાં પુરૂં વાંચી રહેવા માટે
એના ૩૦ ભાગ કર્યાં છે તે દરેક ભાગને પારા, સીપારા કે જીવ કહે છે, ને સાત દિવસમાં પુરૂં કરવાને છ ભાગ કર્યાં છે જે દરેકને મંજિલ કહે છે.
કુરાનખાની, સ્ત્રી (અ॰ જ્ઞાન+વાની ફ્રા॰ જ્ઞાત્ત્વન=વાંચવું. ઉપરથી== વાની !> =કુરાનનું વાંચન કુરાન વાંચવું તે. કુરાનખાની સિવાય ચું શિક્ષણ અપાતુ નહિ. ? ન૬૦ ચરિષ્ઠ
)
કુરેશ, પુ॰ ( અ ાન =જનાબ પેગમ્બર સાહેબ ( સ. અ. )નુ કુટુંબ. ક'નામે એક મોટું જળચર પ્રાણી થાય છે, જે મહા બળવાન હોય છે, તે ઉપરથી નંદર બિન નાના કે જેનું કુટુંબ અરબસ્તાનમાં ઘણું પ્રતિષ્ઠિત હતું તે કુટુંબનુ એ નામ પડયું છે.) અરબની એક
જાત છે.
કુલ, વિ॰ (અ॰ કુલ્લુ =મવું) આખું, સંધું કુલકુલાં, વિ॰ ( અ॰ ફુલ =૧ધું ઉપર રથી) જરીએ જરી, બધું.
૧૪
કુલાાશ, વિ૰ (ફા ઝહા પૉરા. પેશી દન=પહેરવું ઉપરથી પેદેશ. જાદરા U-L=ાપીવાળા, ) યુરોપીઅન. કુલાબે, પુ૦ (અ॰ પુછાવદ !=માછલાં
પકડવાના લાઢા કાંટા ) બાંયના કાપ. કુલાહુ, સ્ત્રી ( ફા॰ YorTM d=2ાપી ) માથા ઉપર પહેરવાની ટીપી, હેટ. કુલંગ, પુ (ફા ક = સારસ જેવું પક્ષી છે) કુસ્તી, સ્ત્રી ( ક્ા , પણ કુસ્તી
હૅન એક પક્ષી છે.
[ કેદ.
છે. કુશ્તન=મળવું, ફૂટવું ઉપરથી ) કસરતની એક રમત.
કુસ્તીબાજ, વિ॰ (ફા રતીવાન JU__R=કુસ્તી રમનાર) કુસ્તી કરનારા કુસ્તીબાજી, સ્ત્રી ( ફા૦ રતીયાની sj!! =કુસ્તીની રમત ) કુસ્તીના દાવપેચની રમત.
કુંપળ, સ્ત્રી (કા॰ રૃપS
ઝાડના ગા.
= પળ)
કુચ, સ્ત્ર૦ (ફા॰ ચ દુ=િરવાના થવું) જવું, મુકામ ઉડાવવા.
કુચા, પુ॰ ( ફ્રા‚ દ = ફળીયું) મહેલ્લા. ) ‘અભેદ એજ જાનિ પ્રિય-માશુક તેના કૂચહુ એટલે ફળી” રહેવાનું ઠેકાણું, તેની દરકાર કર.' આત્મ ૮૬. કુતર્ક, ન૦ (તુ॰ & લાકડાના નાના ફડકા, હાથમાં ઝાલવાની સેાટી ) ડગારા, ધાકણું, કતર્ક શબ્દ જુએ. કુલી, પુ॰ ( તુ હી B=ગુલામ ) મજુર, નાકર.
કેઆમત, સ્ત્રી॰ (અ
દિયામય !$ =મુઆ પછી જે દિવસે પરમેશ્વરની અરૂ બધા ઊભા થઈને જવાઞ આપશે તે દિવસ. !અમતે ઊભા રહ્યો ઉપરથી ) ઇન્સાફના દિવસ. - ત્યાં પાપાધિ ભેગ કરી શુદ્ધ થયા પછી સ્વર્ગમાં જઇ કયામતની વાટ જોવી પડે છે.' સિદ્ધ, પૃ. ૩૮૯ કેગલ, ન૦ (ફા॰ ા, હ્દ=શ્ર્વાસ,+fts= માટી, ધર બંધાવ્યા પછી માટી ને ધાસ વગેરેની મેળવણીથી ભીતા ભોંયતળી વગેરે લીધે છે તે. જ્ઞાનજ કે દ” fromleylds ઉપરથી ટૅગલ) માી, છાણુ, ધાસ વગેરેથી લીપવું તે, થડ શબ્દ વપરાય / કે, વિ॰ (અ યારૢ ઉ=બંધ, બંધી,
મૂળ શબ્દ કુસ્તી

Page #60

કેદખાનું. ]
| [ કલાકરાર. minuwwamamanan
કદ=બેડીઓથી જકડી લીધો ઉપરથી) રિદ્રિ ... એ નરજાતિનું રૂપ કેદ ભગવતું.
છે સર પુત્ર ને જાતા સ્ત્રી ) કેદખાનું, ન૦ (અ૭ થકાન ફાવે
જન્મ વખતે જે બાળકની મા મરી જાય સ્થળ વાચક વાચવાનદ i(4ખંડ- અને માનું પેટ ચીરીને બાળકને જીવતું જેલ છે તુરંગ, કારાગૃહ.
કાઢી લે તે બાળકને રૂમી ભાષામાં કય
સર કહે છે. Cesar ઉપરથી અરબીમાં કેદી, વિ૦ (અ) જીડ કેદ થએલ)
કયસર શબ્દ થયો છે અરબી રીત પ્રજેને કેદ કરવામાં આવ્યો હોય તે.
માણે પુરૂષ કયસર ને સ્ત્રી કયસરહ કેફ, સ્ત્રી (અ૦ જ કેવી રીતે?
કહેવાય છે. કેમ? પણ ફારસી વાળા નીશાની હાલત માટે કે મસ્તી માટે એ શબ્દ વાપરે છે)
કેચલું, ન૦ (ફા ફુરચા =એક પ્ર
કારનું વિષ છે) ઝેર કોચલું. માદકપણું,
| કેતલ, સ્ત્રી (તુર્કી ત =અમીર કેફિયત, સ્ત્રી (અ. જાત કે
લોકોની સવારીનો ખાસ ઘોડો) બાદઅગિત - હકીકત, સ્થિતિ,
શાહી સવારીમાં શોભાને માટે જે ઘોડે હાલત, નીશ) વૃત્તાંત
ખાલી ચાલે તે, સવાર બેઠેલે ન હોય કેફી, વિ. (અ) વાજીદ્દી હકઈ=નશે. તે ઘોડે સુખપાલ સાથે ચાર કે તલ
કરનાર) કેરી માણસ, કેફી વસ્તુ; “ભંગી સબળ શભા જાણું. હરિદાસ. અફીણ કેફી હોય, કન્યા તેને નવ | કેતાઈ, સ્ત્રી (ફા તારી કરું દે કેય.’ ક૨ દ૦ ડ.
કાણ ઓછપ) ખુટ, ટાંચ, કસર. “મારે કેરબો, પુofફા નાકે ' બંદોબસ્તની કોતાઇથી ઇબ્રાહીમે
(૪હ રણ કે =ઘાસ, બુદન ઉચકી ! દિલીમાં પ્રવેશ કર્યો.' બા બા૦ લેવું, જેથી લઈ લેવું ઉપરથી, ઉચકી |
કે, કુબ શબ્દ જુઓ. લેનાર, ખેંચનાર) ઘાસને આકર્ષણ કરનાર પીળા રંગના મણકા આવે છે, જેની | કોમ, સ્ત્રી (અ. રૂમ =જાત કામ માળા થાય છે કે બચ્ચાંના હાથમાં છે. તે ઉભો રહ્યો ઉપરથી) નાત, જાત. ગળામાં પહેરાવે છે. ચામડા કે રેશમ
કોલ, પુત્ર (અ. ૧૪ =વચન, કઅલ ઉપર એને ઘસીને ઘાસ આગળ ધરવાથી
તે બે ઉપરથી) કબુલાત. “સામાસામાં ઘાસ એને વળગી જાય છે. એવી જ રીતે
વાળ્યા, તે ઉછીના કોલરે, ત્યાં તે જદુદિલરૂબા=મનને આકર્ષનાર.
પતિ ગાયે અનુપમ ધોળરે.” રૂકા કટ ૨૦ કેર, પુત્ર (અછે ન જબરદસ્તી
ક૭ ૧૮ કરવી, બળાત્કાર) ગુજરાતીમાં ગજબના અર્થમાં વપરાય છે. સુખ આવે તેને
| કોલજન, ૧૦(અ ઢુંના 0િ ,4 ખુદાની મરજી, નહિ તો કિસ્મત નાગરવેલનાં પાનની જડ) એક દવા છે.
કેર વર્તા ગણાય છે. નંદ. ચરિત્ર કેલકરાર, પુ( અo Rાર કૈસરેહિંદ, પુત્ર ( અ રરર : =ડરાવ કલ અને કરાર) એક
=નારીજાતિનું રૂપ, ને ચા- બીજાને કબુલાત આપી ઠરાવ કરવો તે.

Page #61

કિશિશ. ]
[ ખતરે.
કોશીશ, સ્ત્રી(ફા
= | ખજીના પુત્ર (અ. વળીન-=નાણાં કેશીદન=મહેનત કરવી ઉપરથી મહેનત રાખવાની જગા. ખજન=ણે એકઠું કર્યું પ્રયત્ન.
ઉપરથી) હથીઆર ભરવવાની બોલ કોહ, પુત્ર ( કાદ પર્વત) પહાડ.
બાકાવાળે પટો.
| ખજીનો પુત્ર (અરાગમ = કેહુકન, પુત્ર (ફા વ ન =પર્વ
નાણું રાખવાની જગા. ખજન તેણે તને ખોદનાર. કંદન=ોદવું ઉપરથી કનક
એકઠું કર્યું ઉપસ્થી) મીઠું પકવવાને ખોદનાર) શીરીનને આશક, એનું નામ
દરીઆનું પાણી એકઠું કરવાનો માટે ખાડે. ફહદ હતું.
ખજીલ, વિ૦ અafzJn=jખવાણ કહીનુર, પુત્ર (ફા શોUિs = શરમાઈ ગએલ, ભાંઠે પડેલ.
કેહ=પર્વત,+નુર=પ્રકાશ, તેજને પર્વત) ખાબકી, સ્ત્રી (અ) વા ડર) એક હીરાનું નામ છે, જે હાલમાં બ્રિટિશ જે બાકી (મહેસુલમાંનું બાકી લેહેણું) તાજમાં જડાએલો છે. જે કામગામ
વસુલ આવે એમ ન હોય તે બાકી. રઝા, શુભ પાત્ર કાજે; તે કોહીનુર
ખડબુચ, ન૦ (ફા = કે ના તુજ વેણુ વિષે વિરાજે ભીમરાવ.
કે વધુના નં 4 == ૌવત, સ્ત્રી (અ ફુખ્યતવ શકિત)બળ. ખર-મેટ, બુજા કે ખૂજા=ખુશબોદાર
અને મીઠે મે. એટલે ખુશબોદાર મીઠે સ, પુ. (અજરૂર =કમાન,
ને મો મેવો. [૨] ખર=સમ્પજહન્ન પરિધ ભાગ) કૌસ, બ્રેકટ
પકવેલ સૂર્યની ગરમીથી પાકેલે મે) કયામત, સ્ત્રી, કેઆમત શબ્દ જુઓ. ટેટી. કયાસ, પુત્ર (અ ક્રિાણ હરપાર. ખડબુચી, સ્ત્રી, ઉપલા શબ્દ ઉપરથી ખંડખવું, ઓળખવું) ધારવું
બુચીની વેલ. | ખડબુચું, ન૦ ઉપલા શબ્દ ઉપરથી ખડબુચ. ખત, ન [ અ. રાત કાગળ ] કાગળ
પત્ર, ઓંપ. ખજાનચી, પુe (અ) હવાન કે હક- | ખતપતર, ન [ અe ga k=કાગળ] - ન તુર્કી પ્રત્યય મળીને કાજી |
કરાર ને તેને લગતાં કાગળીઆ, દસ્તા* ખજ–તેણે એકઠું કર્યું
વેજો વગેરે. ઉપરથી ખજાનાનો ઉપરી ) ટ્રેઝરર, ખતમ, અ [ અરામ =પુરું થવું. કેષાધિપતિ.
ખતમ=તેણે પૂરું કર્યું ઉપરથી ] સંપૂર્ણ, ખજાને પુછે (અc વાદ કે રાશીન તમામ. અહીં સઘળા ખતમ થાતા
----yકં=નાણું રાખવાની જગા. નશા બેચેનીમાં નાંખી.' કલાપી. ખજન તેણે એકઠું કર્યું ઉપરથી) ટ્રેઝરરી ખત, પુર (૨૫૦ નવતર કે વાદ બેંક, ભંડાર. * કીધા દામ કમાંડ ખજાને le =ીક, આફત, શક, સંદેહ. ખાણમાં, સુતા તાણું સેડ, મસીદ ! “મનમાં કોઈ પણ જાતને ખતરે મસાણમાં.” ક... દ૦ ડી૦
રાખીશ નહિ.” બા બાવ

Page #62

* * *
w wwwwwww
ખરા. ]
પ૭
[ ખર ખરાજાત, ખત્તા, સ્ત્રી (અ, લતા ax=ભૂલ કરવી. | વળગણ. “તે મરું છું પણ એ
ખતી=મૂલ ખાધી ઉપરથી) ભૂલ થાપ, | દરબારની મેડીમાં માથા વગરનો ખબીસ ઠેકર. ખાના ખેદને દેખી, પસ્તા- થઈને રહીશ.’ રા. મા. ભા. ૨૦
વામાં પાછી પડે' ક૦ ૦ ૦ | ખબુતર, જુઓ કબુતર, ખદીજા, સ્ત્રી (અ. લાઇs= ખબુતરી, સ્ત્રી, કબૂતર ઉપરથી સ્ત્રીલીંગનું રૂપ,
સદગુણી સ્ત્રી) જનાબ પિગંબર સાહેબ ! ખમ. સ્ત્રી [ ફાટ રણકવાંકાશ ] ઝોક, (સ. અ.) નાં પહેલાં સ્ત્રી. એમની
હાથનો થા. ખમ ઠોકવી, કુસ્તી કરતી દીકરી બીબી ફાતિમાના વંશમાં સૈયદે !
વખતે જાંધ ઉપર ને બાહુ ઉપર હાથ છે. ગુ વાંમા
મારવા. જેથી હરીફ સમજી જાય કે હવે ખફગી, સ્ત્રી ( ફાટ વળી તંત્ર લેડવાને માટે તૈયાર છે, નારાજીપણું) અવકૃપા, ઇતરાજી, નાખુશી, ! ખમીર, ન [ અહમીદ અન્ય મગર ઇંક દેતદારોની ઉતરતી
વધુમાં વૃદ્ધિ કરનાર કઈ વસ્તુ તે. ખાટી પંખીપર ખફગી.' દી સા.
વસ્તુ લોટમાં નાખી ઢાંકી મૂકવાથી ખમીર ખફા, વિ૦ (અ) t skગુપ્ત. ગુસ્સા- ઉઠે છે.] કહેવરાવેલ લેટ, ઉભરણ, ની વખતે માણસની માણસાઈ છુપાઈ જોશ, ઉભરે. પરંતુ જે માદક પદાર્થો જાય છે તેથી ખફા ગુપ્ત, ગુસ્સો) કોઈ પ્રકારનું કહેવાણ કરી ખમીર ચડાનાખુશ, ચિઢાએલું. ખફા તેની ઉપર વીને બનાવવામાં આવે છે, એટલે જેમાં થાતાં, અરે તુજ હાથ શું આવ્યું....! આકેહેલે નામનું વિષ પેદા થવાથી કલાપી.
માદકપણું આવે છે તે તો માણસને , ખબડદાર, વિટ (અ gવરાર ફાઇ!
પશુજ બનાવી દે છે. સિદ્ધાંત. ૧૭ પ્રાર =હુક્યારે જાણીતો) ખમીરી, વિ૦ (અareો હાજર માહીતગાર, કુશળ.
ખમીર વાળું) જેશદાર. ખબડદારી, જી. (અણજાયો ફાલ ખમીસ, ૧૦ [ અ૦ મીસ =
પ્ર૦ વરી ક્યારી, પહેરણ ] ખુલતું અને કફ કેલરવાળું
જાણ) માહીતી, કુશળતા ખબર, સ્ત્રી(અaધર =જાણ. ખ, વિ. (ફાટ ર કંગધેડે, માટે)
ખબર તેણે જાણ્યું ઉપરથી) જાણ, ફારસીમાં “ખર' એ શબ્દ ઉપસર્ગનું હકીકત, માલૂમ.
કામ કરે છે ત્યારે એનો અર્થ “મોટો” ખબરઅંતર, સ્ત્રી અ ]
થાય છે. જેમકે ખરશીદ=મહાન પ્રકાશિત શારીરિક આરોગ્ય સંબંધી પડપૂછ કરવી તે. સૂર્ય. ખરેગોશમેટા કાનવાળો સસલું. ખબરદાર, જુઓ ખબડદાર.
ખરબુજા=મોટો મેરેટી.
ખરખર, સ્ત્રી (અ. જિલા 6) ખબરડારી, જુઓ બબડદારી
સરસમાચાર, કાંઈ પણ હકીકત. ખબીસ, વિ. (અ) વીર ! ખરે ખરજાત, સ્ત્રી (અ. ન ખરચનું
નાપાક, દુર્ગુણી ) એક જાતનું ભૂત પ્રેત, ! બહુ વચન આara હા 4 ઉપ
પહેરણ

Page #63

ખરખરે. ]
૫૮
[ ખલક. રથી ખરાજાત=ખર.) ખરચ, કોઈ ] રહણતા
=જખમી, ઘાયલ, વસ્તુ પાછળ થએલ ખર્ચ. - ઉદાસ. ) બહુજ નારું, બગડી ચુકેલું. ખરખરે, પુ(ફાડ & 4 =મ- | ખરાબી, સ્ત્રી (અ૭ થી ) નની ચિંતા, નકામું લડવું) શોક દેખા, ખરાબ થવું તે, બગાડ, નશાન.
અટકે, ખેદ, પસ્તાવો કરે, ખરાબ હાલ વિ(અદાસ્ટ ઉપર ખરચ, ન [ અ ણ ઉપરથી ફારસી J5=નારી સ્થિતિ ) બહુજ
- ખરજનીક ઉપરથી ] [ ખરાબ હાલતવાળું. ખરચવું, વાપરવું. . | ખરાબ, પુત્ર (અહવ૬ -> = ખરચવું, સ૦ કિ [ સા રાજે ! વેરાન મકાન, ખંડેર, ન પાકે તેવી જ
ઉપરથી ક્રિયાપ્રદ ] વાપરવું, વ્યય કર. !' મીન) દરીઆના પાણીની નીચે રહેલે ખરચાઉ, વિવ ( પા ા ત ઉપરથી| ટેકરો. ‘તરંગી ભરતી સાગરમાં " ગુરુ પ્રાગ ખરચ કરે એવું ) હાથનું છુ.| ખતાના ખુબ ખરાબ છે.” ગુ. ગજ. ખરેચાળ, વિ૦ (ફાઇ ઉર્જ ઉપરથી! ખરીતે, ૫૦ (અ૦ - =
ગુજરાતી પ્રગ. જેને હાથે વધારે ખર્ચ | થેલી, ખીસું, અમીરોની ઉપર બાદશાહ થાય તેવું માણસ) કીમતી, માં, { તરફથી હુકમે જે થેલીમાં બંધ થઈને વધારે ખરચ કરવું પડે તેવું
જતા હતા તે ઘેલા ) લખો, ખલી. ખરચાળું, વિ. [ફા જ હeઉપરથી ખરી, સ્ત્રી (ફાર કરી ==વેચાતું
ગુરુ પ્ર. ખરચાળ] ખરચ કરે એવું. | લેવું. ખરીદન=વેચાતું લેવું ઉપરથી ) ખચી, સ્ત્રી (ફા સર્વર ઉપરથી) | ખરચવાની વસ્તુ.
ખરીદદાર, વિટ (ફા સરકાર ખૂ = ખરાજાત, સ્ત્રી [ અ. ને હું બહુવચન
માલ લેનાર, ખરીદન=વેચાતું લેવું ઉપરઅદાકાત -- =ઘણી જાતનાં
થી) ગ્રાહક, ખરીદનાર - ખચ ] માલ ઉપ જે ખરચ લાગે તે | ખરીદવું, સહ ક્રિ (ફા રવિન 5 મજુરી, હાંસલ
=વેચાતું લેવું ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયા ખરાદ, સ્ત્રી (અ૦ ૪ત : ફારસીમાં |
પદ ) વેચાતું દેવું. રરર ===સંઘાડ) જેના ઉપર ખરીદી, સ્ત્રી ( સાવ જ ડખ5) પાયા વગેરેને ઘાટ ઉતરે છે તે
ખરીદ કરવું તે. ખરાદી, ૫૦ (ફાડ ડ== ખરીફ, સ્ત્રી (અ. હરી સિંધાડીઓ) લાકડાં હાથીદાંત વગેરેના પાનખર ઋતુ ચોમાસુ પાક ખરફમે ઘાટ ઉતારનાર માણસ.
ચુંટવાની મોસમ) વસમાં બે પાક થાય ખરાબ, વિ૦. (અ ક ર =કારું છે, ચોમાસામાં થનારને ખરીફ ને શિ
ખરાબ વેરાન કરવું ઉપરથી વેરાત) | આળામાં થનાર તે રબી,
ઉજડ, ન પાકે એવી જમીન ખરાબ. | ખવક, સ્ત્રી ( અo get s=દુનીયા ખરાખ, વિ ( અ૦ : TRફા ખ કયું ઉપરથી ) જગત, સૃષ્ટિ

Page #64

ખલકત. ]
ખલકની તમા નથી, સુલતાન છું અને ! કલાપી.
(&=
ખલકત, સ્ત્રી (અ લિ7 સ્વભાવ, જાતીયસ્વભાવ) આદત, દેવ, નત. ‘ હું તારે એમ આ સ ુ ખલત ા છે કે નહિ.
ખલતે, પુ॰ (ફ્રા॰ સરોવર
કહેનાર, ૩૦ ગ.
=યેલા)
મોટા વાટવા, ખાનાખાનાવાળી અંતર પડવાળી કપડાંની કાચળી.
૫૩
ખલલ, સ્ત્રી ( અ॰ સહકા=બગાડ) કામમાં હરકત પડવી, અડચણુ,
:
|
ખલા, પુ॰ ( અ૰ખલા > =ખાલી હાવું) કાઈ ન હોય તેવું સ્થળ. ખલા એટલે પરકાયાપ્રવેશાદિ પસિદ્ધિ પશુ વિચારી છે.' સિ॰ સા૦ પૃ. ૩૯૫ ખલાસ, વિ॰ ( અ॰ વાસt=ટા ખલસછૂટા હતા ઉપરથી) પુરૂં, સમાપ્ત ચ રહેવું તે,
ખલાસણ, સ્ત્રી ( અ॰ વારM ઉપરથી) વહાણુ ઉપર કામ ખલાસીની એ..
કરનાર
ખલાસી, પુ૦ ( અ લહ્રાસી ઉપરથી ) વહાણું ઉપર કામ કરનાર. ખલીતા, પુ૦ ( ફા॰ સરીતઘાત
શૈલા ) પાકીટ, પરબીડી, કાગળપત્ર ઘાલવાની રેશમ કે કીનખાબની કાથી.
ખલીફ, પુ॰ ( અરૂઢીપ્ત કંક
એકના મરણુ . પછી ગાદીએ બેસનાર ખીજો માથુરા. ખલા=પાછળ આવ્યા ઉપરથી જનાબ પગભર સાહેબની પછી તેમની ગાદીએ બેસનાર. ધમની -ગાદીએ બેસનાર. જ્યારે ખલીફ અરે કાદીસીયાની હાર બાદ શ નનુ રાજ્ય સર કર્યું ' ન નલીફત, સ્ત્રી॰ (અશ્વિoાત 5l5= {
એ
[ ખલીફ):
મુસલમાના ધમના સેવાચાકરી ) મુસલમાનના ધમની તે સસારની-ધાર્મિક ને સાંસારિક-રક્ષા કરી શકે એવી ખા દશાહી કે એવા બદશા.
ખલીફી, સ્ત્રી (અ· લિજ્ઞાત કંડ મુસલમાની ધર્મની સેવાચાકરી ) ખલીકાપણું. * બગદાદમાં ખત્રીશી ઉત્પન્ન થ અને પેગભરના પ્રતિનિધિરૂપ ખોફના ઝનુની અનુયાયીઓએ પાશ્ચાત્ય દેશમાં પણ પાનાની કતલ સારી રીતે ફેલાવી.' સિ સા॰ પૃ૦ ૩૭૨
'
ખરાબ, પુ॰ ( કા૦ જીદ્દ !, =સ્વપ્નું ) ઊંધમાં જે હકીકત અને તે. સાધુ, કા રસીમાં ‘ ખ ની સાથે વાવ' આવે છે ત્યારે તે ‘વાવ’ અક્ષર લખવામાં આવે છે, પણ ઉચ્ચારમાં આવતા નથી. જેમકે . ખામ, પુરાક, ખુશ, ખાજા, ખારિજમ વગેરે. અલબત એ ‘ વાવ' આવવાથી ઉચ્ચાર કાંઇક પહેાળા ી ભરેલા થાય છે. પશુ ‘વ’ તે તેા ઉચ્ચાર થતાજ નથી. • એ ખુદાને લીધે ખુબ ખુબ ખ્વાબ જોવામાં આવે છે, વિવિધ મુખી વાળાં સ્વપ્ન અનુભવાય છે.’આત્મ પૃ ૧૭૨ વાસ, પુ॰ અ૦ લવાસ,ગ વાલ નુ હુવર્ચન. મોટા માણસને અનુચર, હજુરી, સેવક ) ખારા માસ, સાથે રહેનાર માણસ, ખવાસ, સ્ત્રી ( ૦ ચવાસ [2 એને ગુજરાતી અણુ પ્રત્યય લાગી થએલે શબ્દ ) મોટા ઘરની અને રાણીઓની અનુચારિકા, ખાસ ખીદમતદાર સ્ત્રી. ચર... ખવાસી, સ્ત્રી (૫૦ સવાલ ^* નારીતિ રૂપ) મેટા ઘરની-અને રાણી
ખોલ, ઓ ( અ॰ AGS JIA ). અ
ડચણુ, અટકાવ.
1=3
ܘܢ

Page #65

ખવીસ. ]
૬૦
[ ખાકી.
જેવું.
એની અનુચારિકા, ખાસ ખીદમતગાર ખરાબખસ્તા. રજુ કરૂં હાલખિદમજી “લલિતા વિશાખા બે ખવાસીરે તમાં બહર કર ખસ્ત કિસ્મત પર.” પ્રેમાનંદ.
ગુર છે. ખવીસ, ૫૦ (અ વીર = ખંજર ન [ફા લિંઝર 4=એક
અપવિત્ર માણસ, દુષ્ટ માણસ) અવ. હથીઆર છે ] જયા, છરી, કટાર. * ગતીઓ થએલ, ભૂત, પિશાચ રાક્ષસ. “ ખંજરથી કર્યા ટુકડા ન જામે ખસ, સ્ત્રી (ફાટ રણ =ઘાસ) ઇક પાયા વા' કલાપી. વીરણ નામે વનસ્પતિનાં સુગથીદાર મૂળીમાં બંદા, સ્ત્રી (ફા વૈદ છેu=હસેલો
એની ટટ્ટીઓ પંખા વગેરે બને છે જેના અંદીદન હસવું ઉપરથી ) ગુજરાતીમાં ઉપર પાણી છાંટવાથી સુગંધી સાથે ઠંડક | લુચ્ચાઈ, દેગાઈ.
આપે છે. ખસનું અત્તર પણ બને છે. અંદુ, વિ૦ (ફાઇ ઉંદ ખંs=હસેલે ) ખસખસ, મી. (ફાડ હંફાશ ક k Mદાઈ કરનાર, પહાંચેલું, પકકું. • =અફીણનાં અંડવામાંથી દાણા નીકળે ખંધાઈ, સ્ત્રી અંદાઈ શબ્દ જુઓ. છે તે) ખસખસનાં બી.
ખંધું, વિ૦ નંદુ શબ્દ જુઓ. ખસખસીયું, વિ૦ (ફાટ રણકાશ ખાએશ, સ્ત્રી (ફાઇ હાશિ - - -4 ઉપરથી) ખસખસના રંગ ઈચ્છા, મરજી વારતા ઈચ્છવું ઉપ
રથી) ભાવના હેતુ, આશય “હતી ખસ, પુ. [ ફાઇ શુir seખુશ જયાં વસ્લની ખાહિશ મળ્યું ત્યાં
સારી, બો એટલે વાસ) સુગંધી વાસ, ] ઝેરનું પ્યાલું. કલાપી. પરિમળ.
ખાક, સ્ત્ર (ફાઇ ==માટી) ખસઈ સ્ત્રી (ફાર ૭at 4 રાખે, ધૂળ.
ઉપરથી) સુગંધી, ગંધ, વાસના. ખાકમર, વિટ (ફા તારનાર, ખસમ, ૫૦ (અલ હરમ હવાનુ. ખાક=ધૂળ+સાર=જે. ધૂળ જેવા, હલકે,
નઠારું ચાહનાર; ધણી) વર “લેને ગઈ તુચ્છ) “શેના વિના ભાનું બધું, હું
પુત, ને બે, ખમ. ગુકવિત. ખાસાર જહાનમાં.” ગુ. ગ. ખ લન, સ્ત્રી (અ. હરત છc== . ખાસારી. સ્ત્રી. ( ફાઇ વસાવા
આદત, ટેવ, સ્વભાવ ) ખાસીયત. ઇsseતુરતા) કનકપણું ખ પુસ, અ અ ર ર == ખાન, પુe ( તુક હાથન. ૦
ખાસ, ખાસ ખાસ કરીને] જરૂર, અવ | મોટો પાદશાહ, ચીન ને તુર્કસ્તાનના ચ, નક્કી “ખસુસ સાથેજ સૂઈશું. | બાદશાહે ખાકાન કહેવાય છે) મે ગુડ નં.
ઉપરી અધિકારી. ખસુસ. અવે (અaav 5 = ખાકાની, વિ૦ (તુ જવાની ss=
ખાસ કરીને, નક્કી, ખામુખા | પાદશ હીને લગતું) રાજયને લગતું. ખસ્ત. (ખસ્તા) વિ[ કા. પરત ખાકી, વિ૦ (ફા 4=માટીના)
જખમી, ઘાયલ, વેરણ છેરણ રંગ જેવું, માટીનું ) મેલું, ધૂળ જેવું

Page #66

ખાક.]
[ ખાનદાન, ખક, સ્ત્રી (ફાઇ - r=_– માટી) [ ખાતરદારી, સ્ત્રી (અ. વાતિકારી રાખ, ધૂળ. “તે પણ તેની ખાક નવી ફાપ્ર 5 =તરફદારી) પક્ષપ્રતિભાના અગ્નિની ચીણુગારીઓથી ભરેલી પાત, આતથિસત્કાર. “તંત્રીની ખાતરહે છે. સુ. ગ.
રદારી કરે. નં૦ ચ૦ ખાખસુસ, અ૦ ( અ વસૂત્ર ) ખાતરનિશા, સ્ત્રી (અ. તિર!~+ અમુક, નક્કી, ખામુખ.
નિશા, ગુજરાતી પ્રયોગ છે) વિશ્વાસ ભરેખાખી, વિ૦ ( ફી . 5: માટીના | સે, ખાતરી.
રંગ જેવું, માટીનું) ખાકની સાથે સંબંધ ખાતરી, સ્ત્રી (અ. હરિ , 15 રાખતું, ધૂળ અથવા રાબડી ચોળેલું, ઉપરથી) ભરે, વિશ્વાસ નક્કી. ખાખી બાવા.
ખાતરદાર, વિ૦ ( અ grfસર : ખાખી, બંગાળી, પુછ ( ફાડ લાશી ઉપરથી ગુ. પ્ર.) જેને માટે ખાતરી
(૧) ખાલી ભપકો દેખાડનાર, ડાં... હોય એવું, વિશ્વસનીય. ખાજા પુત્ર (ફા હાદુ = = ખાતાબાકી, સ્ત્રી ( અ વાળી , =
ખુદાવંદ, સાહેબ, સરદાર) તુરાનમાં બચેલું, અવિનાશી) ખાતામાં જમે સેયને ખાજા કહે છે. હિંદુસ્તાનમાં ઉધાર થઈ ગયા પછી જે બાકી હોય તે જેની મા સૈયદાણી ને બાપ શેખ હોય ખાતુન, સ્ત્રી ( ટુકી. તાતૂન તેને ખાજા કહે છે.
બેગમ, રાણું, બીબી, અમીરજાદી, મેટા ખાજા, પુત્ર ( ફાઇ વાગરા ઘરની સ્ત્રી) “ એ સર્વ સમાચાર
==ખસ્સી કરેલે ગુલામ, જે પિતાની ખાતુનને કહ્યા.” બા બાવ ઘરમાં આવી શકે તે) હીજડો, નામર્દ, ખાદમ, પુo ( અ મિ !== વ્યંડળ. “ હુબશી જનાનખાનાને ખીદમત કરનાર, સેવક ) ચાકર નોકર. ખાજાસો હતે.” બા બાર
ખાન, પુo ( ફા૦ પ્લાન છે અમીરોને ખાતમ, પુત્ર (અરતિમા (= !
ખિતાબ) પઠાણના નામની સાથે લાગતું પરિણામ, છેવટ) મરણ, મેત. “ આ પ્રત્યય, સ્થાનેજ તારીજીંદગીને ખાતમો થઇ ખાનખાના, વિ૦ ( ફાટ નિહારાજ જી.' બા બ૦
હા ખાનનું બહુવચન ખાનાન ખાતર, સ્ત્રી ( અ arઉતર «= એટલે ખાનને ખાન, શબ્દોને કમ
ઈરા, વિચાર, ધ્યાન) આગતાસ્વાગતા. | પલટાઈને ખાનખાનાં થયો. જેવી રીતે
ગામની ગાબ સઆિ પ્રધાન ! શાહિશાહ ઉપરથી શાહનશાહ શબ્દ પત્નીની ખાતર કરવાને ઉપર નીચે થયો છે કે એક ખિતાબ છે.
થઈ રહી.” સરસ્વતીચંદ્ર. ખાનગી, વિ ( રૂાgr 64; ખાતરજમા, સ્ત્રી ( અ રાતિ+ામ ઘરગથુ ) પિતાનું, જાતીય, ખાસ.
ત્તિકન પુરો વિશ્વાસ ખાનદાન, વિ૦ (ફાટ રણાવાવ = રાખવા) સાબીત કરી બતાવવું, બેફિકર ખાન = સરદાર+દાન=વાળા=સરદારવાળે, રહેવું.
કુટુંબ) પ્રતિષ્ઠિત

Page #67

ખાનદાની.]
[ ખાલીખમ.
ખાનદાની, સ્ત્રી ( ફ ૦ વાનર ખાખ, અo ( ફાડ સામers
jl==ખાનદાન પણું ) કુલીનતા, , , saખાત=ઈ મનહિ,ખાહ= - ગૃહસ્થા. ‘હિંદમાં ખ નદ ની નોંધ ઈચ્છે, =ચાહા કે ન ચાહે. ખાસ્તન=
૨ાખવાની ટેવ હોતી નથી. મંચ ચાહવું ઉપરથી મરજી હોય કે ન હોય. ખનમ, સ્ત્રી (ફાઇ રાજw jl=અમીર ના છુટકે) “વૈભવની ચીજ મળે નહિ. જાદી) બેગમ, મોટા ઘરની સ્ત્રી.
તેથી ખાખ, ખરચ ઓછો થ. ખના, સ્ત્રી (ફાડ થવાનો છે!==ખાન નં૦ ચ૦ ‘અબુઢ, કાનીન, કારમાર, - પણું, ઉપરીપા ) ખાન તરીકે અમલની
વાયક કૃતક વસમા; કિશ્વિય ક્ષેત્રજ ખાબજવણી કરવી તે.
મખારે, ધારે ધ્યાને નતમા, માંધા. ક. ૧૬ ખાનાખરાબ, વિ8 (ાજ ફા. ઘરમણ- ખામાશ, સ્ત્રી (ફા ઉંમરા –
જવ અ નરવ = | =ચુપ ખામોશીદન ચુપ રહેવું ઉપરથી ) ઘર ખરાબ કરન્નાર) સત્યાનાશ વાળનાર,
છાતા રહેવું. ખમવું, સહનશીલતા. ખાનાખરાબ શરાબ પણ આપે. અમે શી, સ્ત્રી (હા , અoરાખે છે ? બાબા
ચુપ રહેવું ખાશદિન ચુપ રહેવું ખાનું, ન (ફાલા ==ઘર, સ્થળ ઉપરથી) સહનશીલતા, સબુરી, હૈ, વાચક પ્રત્યય પણ છે, જેમકે દારૂખાનું, ધીરજ છાપખાનું કારખાનું વગેરે) ઘર, મેજ, | ખાર, ૫૦ (ફા હાર ==કાંટે) છખ્યા, ટેબલ કે કબાટને એક ભાગ.
દેવ. મોજુદ છે ગુલ લાખ, આ ગુલખાબ, પુત્ર (ફારાધ ==સ્વનું) જારમાં જ્યાં ખારના. કલાપી.
ખવાબ શબ્દ જુઓ “એ કઈને ખાજ, વિ૦ (અ૭ જિન ધ =કાલે ખાબમાં પણ ખ્યાલ ન આવે.' !
જુદે કાઢી મૂકે, જુદે પાડેલ ખરજ= આ બe
તેણે ખેંચ્યું ઉપરથી) જુદો કોલે. ખા બગાહ, સ્ત્રી (ફાઇ હાજા - ખારજી, વિ૦ (અs રિના ચખાબ=સુઈ રહેવું+ગાહથળ સુઈ રહે
=મુસલમાની ધર્મથી નખ પડેલો) બે વાનું ઠેકાણું) શયનગૃહ, પિતાની ખબ
ઈમાન, જે લોકે હજરત અલી (ર.અ. ગાહમાં આલમખાં નિદ્રા લેતે હતા.'
ને ખલીફ માનતા નથી તે, મુસલમાની બા મક
ધર્મને એક સંપ્રદાય. ખમ, વિ૦ (ફાઇ જવામ ==કાચું) { ખાલસા, વિ૦ (અસાઝિર Alss કાચું, અધુરું, ઓછું.
શુદ્ધ, મેળવણી વગરનું, ખલસ તે ચોખું ખામોશી, સ્ત્ર (ફાલામોશી | હતું ઉપરથી) જે જમીનમાં સરકાર વિના
ચૂપ રહેવું) ધીરજ, પૈય, સહનશીલતા| બીજા કેઈન હક ન હોય તે. ખામી, સ્ત્રી ( મી =- ખાલી, વિ૦ (અશરી_J==જ્યાં કોઈ નતા) અપૂર્ણતા, કચાશ. “અરે કર્યો કેમ ન હોય તેવું, ઠાલું, માત્ર, ફકત, પિલું
ન પુલ આંબે, ર્યા વળી કંટક શા ગુલાબે ખેલવ=કાંઈ ન હતું ઉપરથી) ખાલી, પિલું. : સુલોચનાને શિર અંધ સ્વામી, અરે વિ- ખાલીખમ, અ. (અલાટી કડ =
ધાતા તુજ કૃત્ય ખામી. કદડા | તદન ખાલી) ઠાલું.

Page #68

ખાલેક. ]
[ ખિદમતગાર.
ખાલેક, પુ (અ ફ્લાસ્ટિવ કJ's=પેદા | ખસિયત, સ્ત્રી તાનિયત અs= કરનાર. અલકતેણે પેદા કર્યું ઉપરથી) | સ્વભાવ) ટેવ, તબીઅત, મિજાજ. “તે સરજનાર, સૃષ્ટા પ્રભુ. “ ઉમેદ બર ! પિતાની પ્રકૃતિ અને પિતાની સર્વ ખાઆવી નહિ, શું કહું ખાલિક નેકને. સી અને યથાર્થ રીતે સમજી પિતાનો
અધિકાર કેટલું છે તે જાણી લેવું.' સુહ ખાલેશ, વિ૦ (અલસ્ટિa J=શુદ્ધ ગ૦ ૫૦ ૪૫
ભેગ વિનાનું) સાફ, ખુલ્લું, કુડકપટ | ખાસી, વિટ ( અe are els=સારી વિનાનું. “તમારો ખાલિસ દિલથી અ- ગુબ૦) ઉત્તમ. ખાસાં કપડાં કરડી
હસાન માનું છું.” બા બાપ ખાય.” કહી દવ ડાવ ખાવંદ, પુ(ફાઇ હાર ખં, =માલિક | ખાસી, વિટ (અ૦ વી -5=જેના ઘણું) પતિ.
વીર્યોત્પાદક અવયવ કાપી નાંખેલા હોય બાવિદ, પુત્ર (ફા ણામ્બુ =માલિક એવું ) વૃષણ રહિત.
ખુદાવંદનું ટુંકું રૂપ ખાવંદસાહેબ.) | ખાસું, વિ. (અ) જાણ 5=ઉપરથી) ધણી, પતિ.
સારૂં માનું. ખાસ, વિ૦ [ અ ત સ =વિશેષ ] | પિતાનું જ, પિતકું.
'| ખાસું, અ ( અ જાણ 's=ઉપરથી) ખાસગત, વિ (અક સાર (ડ ઉપ
વાહવાહ, સારું. રથી) પિતાનું જ, પિતીકું.
ખાસુલખાસ, વિ૦ (અ લુટાર ખાસગી, વિ૦ અ ણા+ફારસી
ક0 5=ખાસમાં એ ખાસ )
ખાસ અગત્યનો પિતાને જ પ્રત્યય મળીને રવાળો હols=બાદ
શાહનો ખાસ મિત્ર] ફોજનો રિસાલદાર, ખાં, પુત્ર (ફા હાર અમીરોને ખાસદાન, ન૦ (ફા કાન ...!
ખિતાબ છે ) પઠાણ લોકોના નામની પાનની પટ્ટીઓ મૂકવાનું ધાતુનું વાસણ)
સાથે પ્રય તરીકે લાગે છે. ઉસ્તાદ, પાનબીડાં મૂકવાનું વાસણ.
બુજ નાણુના ખાસદાર, ૫૦ (ફાઇ ક્ષાર ...(s= 1 ખિતાબ, પુછ ( અ૦ હિતાય ! = ઘોડાની ચાકરી કરનાર, દાર પ્રત્ય ફારસી પ્રતિકાનું . ખતમ= તણે વાતચીત છે. ) સેવક, અનુચર.
કરી ઉપરથી ભાદરાહ તરફથી મળેલું ખાસદે સ્ત, પુછ ( Grણ અ + ફાડ પરત | પ્રતિષ્ઠા સૂયા નામ.
---(ડ) ખારદસ્ત=રા મિત્ર. | ખિદમત સ્ત્રી ( અo fજર ઋs ખાસબરદાર, પુ(અ. રસવારિ =સેવા કરી. ખમ–દેખરેખ રાખી
કોઇ બદોસ્તનzઉઠાવવું ઉપર ઉપરથી ) સેવા ચાકરી. તહેનાત થો ઉપાડનાર. બાદશાહ, ખિદમતગ ૨, ૫૦ (વિતર ફાર સરદાર વગેરેના હથીઆર ઉપાડનાર પ્ર. 6 55 =સેવા કરના) ચાકર, માણસ ) સરદારનાં હથીઆર સાથે - “એવામાં એક ખિદમતગારે આવી જયદ બાર માણસ.
ચંદને કાનમાં કહ્યું.' ગુરુ સિં.

Page #69

ખિયાનત. ]
[ ખુબા.
ખિયાનત, સ્ત્રી ( અલ રિયાન ખીમે, પુત્ર (અ. જેમાં કોઈ વસ્તુ
i=અસત્ય, દગ, થાપણ ઓળ- ને છુંદે, કાપી કાપીને ઝીણી ઝીણી વવી, અમાનતથી ઉલટ શબ્દ) કોઈની કરચ કરેલું માંસ. “મગજને ખીમો થાપણ લઇને ન આપવી તે, બેઈમાની. . થઈ જાય છે, ન્યૂસપેપરમાં વપરાય છે અમાનતમાં ખિયાનત કરનાર ગાજી- ખીલાફ, વિ ( અ સામે થયે ખાન આપણા હાથમાં સપડાયા છે.’ | ઉપરથી વિરૂદ્ધવિસ્ટા કJ=વિરૂદ્ધ) બ૦ આ૦
સામા થવું, વિરોધ કરવો, “ અહે ખિયાલ, પs ( અ રિચા = ખીલાફ એ કહેતાં, અરે તુજ હાથ
વહેમ, શક. ) માણસના મનમાં જે શું આવ્યું ?” કલાપી. વિચારો ઉત્પન્ન થાય છે તે.
ખીલાફી, સ્ત્રી (અ. હિરાજી : ખિલત, સ્ત્રી (અ. હિમત 4
સામો થો ઉપરથી વિરૂદ્ધતા ) ખલઅ=પોતાનું વસ્ત્ર સામાવાળાને આપ્યું સામા થવાપણું “ આ ખાબ માની ઉપરથી, પિશાક) એ આબરૂને પોશાક રાસ્ત હું, ખીલાફીમાં રાજી રો.” છે. જ્યારે બાદશાહ કોઇની પદવી વધા- દીવ સાવ રવા ઈચ્છે છે ત્યારે તેને ખિલાત આપે ખીલાફત, સ્ત્રી (અર્થાત slIs= છે. ઘરેણાં, હીરા, હથીઆર અને સીવે. | ઈસ્લામની સેવા) જે મુસલમાન બાદલાં વસ્ત્ર પણ હોય છે. વળી હથીઆર, શાહ મુસલમાનોની સાંસારિક ને ધાર્મિક ઘેડ ને હાથી હોય તે સંપૂર્ણ ખિલઅત રક્ષા કરી શકે તે. કહેવાય છે. સાત લુગડાં આપે તે "ખિ- ખીસાકાતર, વિટ (ફા રઘુ અ = અને હફત પોર્ચા ' કહેવાય છે.
ખીસું કાતર ગુજરાતી શબ્દ.) ખીસાં ખિલવત, સ્ત્રી ( અ૭ હવેત અs= કાતરી લેનાર.
એકાંત. ખલાને ખાલી હતું ઉપરથી ) ખીસાખરચ, નવ ( ફાડ સર્ચ ખાનગી સલાહ, ગુપ્ત મસલત, એકાંત.
I > = ગજવા ખર્ચ) પિતાને ખિલ્લત, સ્ત્રી =ખિલત શબ્દ જુઓ. પસંદ પડતી બાબતમાં ખરચવાનું ખાનગી બિસમિસ, સ્ત્રી (ફાક થિરિમા = . ખાસ ખરચનું નાણું તે.
એક જાતની દ્રાક્ષ) ઠળીઓ વગરની સુકી | મીસખાલી, વિ૦ (ફા કીત્ત+ાથી નાની લાલ કે ધોળી દ્રાક્ષ
| અ૦ ૩ી ખાલી ખીસાવાળો) ખીજમત, સ્ત્રી (અવિના 45 | જેની પાસે કંઈ ન હોય તે, કંગાલ. =સેવા, ચાકરી) હાજરી.
ખીસું, ન૦ (ફા શીરાં બાઈ =શેલી) ખીજમતદાર, પુત્ર ( અશિમર : ગજવું, ગુજું.
ફાળ પ્ર હિમાર J5 ખુઆર, વિ૦ (ફાડ ૨ = ફજેત, =સેવક) હજુરીઓ, તહેનાતમાં રહેનાર કનિક) બદામ, બેચલરૂ. નોકર.
ખુલ્લા પુe (અgu es==એડ્રેસ, બીજમતદાચ, સ્ત્રી ( અ હિન્મત્તા ભાષણ) જેમાં ઈશ્વરસ્તુતિ, પગબર
ફાપ્રહિતમr ses સાહેબનાં વખાણ અને શિખામણ વગેરે કસેવા, ચાકરી ) પરિચયાનું કામ છે. ' હોય એવું ભાષણ. દર શુક્રવાર ને બંને

Page #70

ખુદ. ]
[ ખુનરેજી.
ઉપર ઊભા રહી એક જણ વાંચે છે અને ખીજ બધા સાંભળે છે તે. નામના સિકકા પાડયા તથા પઢાવવા માંડયા.' રા. મા. ભા. ૧.
છંદોને દિવસે મસ્જિદમાં મિંબર (સિંહાસન) ખુદા,વિકા ધ્રુવા 1=ખુદા સંબંધી. જગત) પરમેશ્વર કૃત, દૈવી. મુદ્દાતાલા, પુ (કાğરાતમા અરબી -! Üfls ધણા મેટા. અલવ ઉપરથી તઆલા ઘણા મોટા ખુદા) મહાન પ્રભુ. ‘વચમાં ખુદ્દાતાલાનુ'નાંમ આવે કે આમીન કહેવું.' ન. ચ. ખુદાનખાસ્તા, અ૰ (ફા॰ જીવનવાસ્ત.
પેાતાના
ખુતો
ખુદ, સ॰ (ફ્રા ઘુલ ૐ =પાતે ) જાતે, પેાતાનું.
ખુદ અત્યારી, (કા॰ સુપૂન ચારી અ૦ મળાને સુચારી !!#s!98 =પેાતાની સત્તા) પેાતાના કાછુ હાય તેવી સ્થિતિ. પણ ખુદ્દ અત્યારીની આધીનતા કરતાં નહિ આવડૅ, ત્યાં સુધી રાજ્ય કરવાને લાયક ઠરીરાં નહિ.' નં૦ ૨૦
ખુદકુશી, સ્ત્રી (કા॰ લુટૂશી,ડ ખુદ્દ=ાતે, કુશ્તન=મારવું ઉપરથી કુશી આપધાત) પોતે મરી જવું તે. પોતાને હાથે પોતાના જીવ આપવા તે. ‘ તે માયુસીના સમથ્યથી ખુદકુશી કરીને મરી ગઇ હશે.' આ ભા
ખુદગર, સ્ત્રી ( ફા॰ સુગરની અ મળીને તુર્કીની
=સ્વાર્થ પણું) પાતાની મતલબ હોય તે. ‘ખુદગરજી વધે છે, ને સ્વાર્થ પ્રકટે છે.’ નં. ૨૦
ખુદપસંદગી, ઔ (ફ્રા॰ જીવૅસની ... > =પાતાનેજ પસંદ કરવા, અહંકાર) અભિમાન. ‘ તે સાધન માધ- । વની ખુદપસદગીનુ નથી.’
૨૦
ખુદા, પુ॰ (ફા સુવા ડિડ ખુ=પાતે, આમદન=આવવું ઉપરથી ‘ આ ' આવનાર પાતાની મેળે થનાર શ્વર, પરમેશ્વર) સ્વયંભૂ, ‘અમે મનસુરના ચેલા ખુદાથી ખેલ કરનારા. ’ કલાપી.
૯
૫
rulycils ખાસ્તન=ચાહવું.નખારતા ન ચાહે. ખુદા ન ચાહે, ખુદા ન ઇચ્છે) ન કરે નારાયણુ. ‘ખુદા ન ખાસ્તા આપણા પક્ષની હાર થાય.' બા બા ખુદાપરસ્ત વિ॰ ( ફા॰ જીવાપરત fus પરસ્તીદન=પૂજવું. ઉપરથી પરસ્ત=પૂજક. ખુદાને પૂજનાર ) પ્રભુપરાયણ, આસ્તિક. ખુદાવંત, વિ॰ (ફ્રા॰ જીવાતંત્ śy/ss ખુદા=સાહેબ+વંદ એ ઉપમાને શબ્દ છે) ખુદા સમાન, ખુદા જેવુ,
ખુદ્દાહાઙેજ, અ॰ (કુા॰ ખુદા+હાફિજ=અ૦ રક્ષણકર્તા. ખુદાજિÄB<{uz ખુદા-તમારૂં રક્ષણ કરા) ખુદા પડતી વખતે, પરગામ જતી વખતે આશીર્વાદ આપતાં કહેવાય છે) પ્રભુ તમારૂં રક્ષણ કરે, પ્રભુ તમારા રક્ષણ કર્તા થાશે.
ખુન, ન॰ (ફ્રા॰ જૂન x =લેાહી) જીવથી
મારી નાખવા. જીવ લેવા.
=
ખુનકી, સ્ત્રી(ફા જીનની. ક. ખુનુકી, ખુન્જી. ખુનુ=ટાઢું ઉપરથી) લહેર, ઘેન ભરેલી આળસ. ખુનખાર, વિ૰(ફા॰ જૂન«urs નિર્દય. ખાર એ પ્રત્યય છે) લાહી રેડાય એવું. ખુનરેજી, સ્ત્રી (કા॰ જૂનરેલી SJ

Page #71

ખુનામરકી ]
[ ખુલફાએ રાશદીન.
રેખન=રેડવું ઉપરથી રેજી, લોહી વહેવ. ખુમારને ઈ લાગવાથી કેફની હાલત. ડાવવું) લેહી રેડાય એવી.
ખમરતે ગરમ થઈ ગયો ઉપરથી) ધન ખુનામરકી, સ્ત્રી (ફાઇ ઝૂન =હી, | વૈભવ ઓદ્ધા વગેરેનો ગર્વ ખુમારી ને મરકી એ ગુજરાતી શબ્દ) ખૂનરેજી
ખુવારી છે, અજાયબ પ્રેમની મસ્તી.” કાપાકાપી.
કલાપી. ખુની, વિ (ફાજૂની =લેહીવાળ. | ખુમાશ, સ્ત્રી (અ. કુમાશ ( 6= લેહી સાથે સંબંધ રાખનાર) ખૂન કર
ગંજીફાના એક પત્તાનું નામ) રેશમી નાર, ઘાતકી.
લુગ, હનર, ગુણ, જાત, પ્રકાર. 'ખુઆ, વિ૦ (અo gFચદ ત =ગુપ્ત) મુરદ, પુત્ર (ફાઇ છેyખુર્દન= છુપાએલું. હું ખુફીયા તેરથી ભેડા
ખાવું ઉપરથી ખાધેલું. કડકો) સોનાનો નગરના તેજ ખંડિએરમાં રહેવાનો
" કડકે, પરચુરણ, નાણું. છું.” બા બાક
ખુરદાકરવું, ક્રિ(ફાડ ખુનઃખાવું, ઉપરથી ખુબ, વિ૦ ફાઇ =સારું) ઉમદા
5) વેચીને પૈસા કરવા. ઉત્તમ, ભલું.
| મુરમું, નવ (કા. ઘુમદ =ખજુર, ખુબસુરત, વિ૦ (ફાટ ઘૂસૂરત અરબી
એક જાતની મિઠાઈ) બાલુશાહી. એક ચહેરે વૃદકુરત ઇકc =સુંદર
જાતનો ભેજ્ય પદાર્થ. ચહેરાવાળા) રૂપાળો, સુંદર,
ખુરસી, સ્ત્રી (અલુf gy) લાકડાની ખુબસુરતી, સ્ત્રી (ફા કૂવ+અરબી
નેતરે ભરેલી બેઠક, આસન.
=સૌંદર્ય) -હૂહૂરતી
ખુર, ન૦ (અ) કુર્ત એ ઉપરથી) રૂપ, શોભા.
માટીનું બેસણું. ખુબી, સ્ત્રી, (ફાર લૂવી -=વતુમાં |
ખુરશેદ, પુત્ર (ફા , યુર , રહેલ સારામાં સારો ગુણ) ભલાઈ,
૬. બ ક ખુર=સૂર્ય+શીદ સારાપણું, ચમત્કાર.
પ્રકાશિત પ્રકાશિત સર્ય. (૨) ખુર =
મહાન, શીદ પ્રકાશિત. મહાન પ્રકાશિત ખુબીદાર, વિ૦ (ફા સૂવાર
વસ્તુ. સૂય) સુરજ. =ખુબીવાળું) ચમત્કારિક, વિચિત્ર."
| ખુરાસાન, પુત્ર (ફા નુરાસાન -= ખુમચો, પુછ (ફાઇ વાઘા = | એક મુલક છે) ઈરાનની પૂર્વ અને અફ
નાનો થાળ. વાનરથાળ+વદં=લઘુતા | ગાનિસ્તાનની પશ્ચિમે એક મુલક છે. વાચક પ્રત્યય) તાસક, છાછર થાળી. હિરાત અને મશહદ શહેર એમાં છે. ખુમાર, પુ(અ) માર =નીશ, ખુરાસાની, વિર(ફાઘુરાસાની 4 )
દારૂની મસ્તી, નીશે ઉતરી ગયો હોય | ખુરાસાની, અજમે ત્યાંથી આવે છે. તેવી હાલત) કેફ ઉતરી જવાથી હાથ| ખૂલકાએ રાશદીન, પુત્ર (અ વુજા પગ તૂટે છે તે હાલત. ગુજરાતીમાં ખુમાર
રારિન પર ખલીફાનું નિશાના અર્થમાં વપરાય છે.
બહુવચન ખુલફા. રશદ-તે સીધો ગયો ખુમારી, સ્ત્રી (અ. શુંમર 3 4 5 ઉપરથી રાશિદ=સીધે રસ્તે જનાર. એનું

Page #72

ખુલાસા. ]
૬૭
હુવચન રાશિદીન. સીધે રસ્તે જના- હું રા) હજરત મુહ ંમદ સાહેબ (સ.અ.) ની પાછળ ગાદીએ બેસનાર ખલીફાએ. ખુલાસા, પુ॰ (અ૦ જીલ્કાનંદ =પાક સાર્ક, નિર્મળ. ખલસ તે ચાખ્યું હતું ઉપરથી) ચોખવટ, ખુલ્લું, સ્પષ્ટ. ખુવાબ, પુ (ફા॰ લાવ>=રવનું) શમણું, ઊંધ. ખુવાર, વિ અતિ દુ:ખી.
ફ્રા॰ વાર_! = કનિક )
ખુવારી, સ્ત્રી (કાવ વારીy! =પાયમાલી, કંગાલીઅત ) ક્ષય, નાશ. ખુમારી ને ખુવારી છે, અજાયબ પ્રેમની મસ્તી.’ કલાપી.
ખુશ, વિ૰ (ફા સુરા “R=રાજી) સારૂં, ઉમદા, નીરોગી, ઉત્તમ.
=r.
ખુશકી, સ્ત્રી (ફ્રા॰ સુરવી છે. મીન માર્ગ. પ્રુફ્ફસુકું ઉપરથી ) જમીન મા. દરીઆ માર્ગી તરી કહે છે, રાખખ્ખર, સ્ત્રી (ધાતુસવર અ સુરણવઃ + 4 =રૂડા સમાચાર) વધામણી, આનંદની ખબર.
ખુશનુમા‚ વિ૰ ( કા સુરનુમા તું મ સારૂં દેખાય તેવું. નમૂદન દેખાડવું ઉપર રથી નુમા. મજેનું,મનરજન. એક રાત્રિએ ખુશનુમા ચાંદનીમાં દિલ્લી શહેરની એક વાડીએ કેટલાક મિત્રાની
મડળી મેાજ કરી રહી હતી.' ગુરુ સિ॰ ખુશખખતી, સ્ત્રી (ઘુરા કાનથી. અ
મળીને સુરવીe = ખુશી થવાના વખત ) ખુશ થવાના સમય. આનંદના સમય.
ખુશખા, સ્ત્રી (ફા॰ જીવો ખૂર્ણદન=સુંધવું ઉપરથી ખા = વાસ. -> સુગંધ ) સુવાસ, પરિમળ.
=
[ ખુસા.
ખુશખા, સ્ત્ર૦ (કાળ સુવો+ડ સુગંધ) સુવાસના, બારમાં સરૈયાને ત્યાં મળતી એક સુગંધી ભૂકી. ખુશબેદાર, વિ (ફા૦ સુરવાર= 14 સુવાસિત ) સુગંધવાળુ. ખુશમિજાજી, વિ॰ ( કા૦ સુરા+મિનાની અJિૐ મિજાજ = સ્વભાવ) સારા સ્વભાવ વાળા. ખુશામત, સ્ત્રી ( કા૦ વુમન Movy> આમદન=આવવું ઉપરથી આમદ. સાંભળનારને સારાં લાગે તેવાં વચન, ઝુડાં વખાણુ ) પળસી, ચાપલુસી, શુષા. ખુશામતખેર, વિ॰ (ફા॰ ઘુરામભૂલોર Jyy=ખુશામત કરનાર ) ખુ શામતીયું.
ખુશામતીયુ,વિ (કા॰ સુરાામથી Solઉપરથી=ખુશામત કરનાર) તારીફ કરીને કામ કાઢી લેનાર.
ખુશાલ, વિ॰ ( કા સુર+દાજ અરખી મળીને સુરદાજ છે, =આનદવાળી હાલતમાં હોય તે, સુખી) ખુશ હાલતમાં હાય તેવું. હિ ંદુઓમાં સાવાચક નામ પણ હાય છે.
ખુશાલી, સ્ત્રી સુરદાસી સ્થિતિ
આરેાગ્ય.
(કાજી+દાણી અ છે.યુ = ખુશી ભરેલો આનંદની સ્થિતિ, કુશળતા,
ખુશી, સ્ત્રી (ફા તુñj=e, રાજપણું ) આનંદ, મમતાં. ખુશી એ ભાવવાચક નામ છે, તેથી ‘ખુશી થવું’ તે ઠેકાણે ‘ ખુશ થવું' તે ‘ ખુશી થઇ ' ને ઠેકાણે ‘ ખુશી ઉત્પન્ન થઇ' એમ ખેલવું શુદ્ધ છે.
ખુસરો, વિ॰ (ફા॰ જીસ્રવ માં કયાની વંશમાં એક
»Rs=ઈરાનબાદશાહ થઇ

Page #73

ખુસીયેા. ]
}é
ગયા છે.) ખડો, જેને મઠ્ઠા ન હાય એવા પુરૂષ, નાજર.
=‰ષ
જીસીયા, વિ૦ ( અ॰ વ્રુક્ષ્યઃ ણુ) ખાસી કરેલા, વૃષણુ રહિત. ખૂન, ન૦ (ફ્રા॰ જૂન J55=લેાહી) જીવથી મારી નાખવું તે, ધાત, હત્યા, પ્રાણલેવા તે. =ધણું, સારૂં )
ખૂમ, વિ॰ (કા॰ સૂત્ર સુંદર, મજેનું.
ભ
ખે, સ્ત્રી ( અ૦ વર્=ઉલટી થવી તે) એકારી, એકવું તે,"ખાધેલું પાછું નીકળવું તે.
ખેડહક, પુ૦ (અ૰ TRUS=દાવા) ખેડ વાને હક તે. ખેડુત તરીકે કામ કરવાના હક. ખેદાનમેદાન, વિ૰ (અમયાન િ વિરતીર્ણ પ્રદેશ, સપાટ જમીન, લડાઈ ખણાઇને મેદાન થઇ ગએલું, ઉખડી ગએલું, તારાજ.
)
ખેદીવ, પુ॰ (ફા॰ જીZ
=ખુદા
વંદ મિસરના બાદશાહના ખિતાબ,
સ્વતંત્ર બાદશાહ.
પ્રેમખુશાલી, સ્ત્રી ( ફ્રા॰ અઘુરદાસ્રી playė) સુખી હાલત, આરોગ્ય, તંદુરસ્તી.
ખેર, અ૦ (અ૦ લચર +5=ભલાઈ) રૂ સારૂં, નિશ્ચિંતતા.
ખૈરફિયત, સ્ત્રી॰ (અ૦ વત્તે અિ વત. (5.2y> ખેરડું, આફ્િ યત=સલામતી. ખેરક્રિયત=ક્ષેમકુશળતા) તંદુસ્તી, આરેાગ્ય. એક બીજાની પ્રેર આયિત પૂછી.' બા
ખેર્ખા, વિ॰ ( ક્ા॰ જ્ઞાદ ચાહનાર+ઘર અવલાદ છે!મહ=સારૂં ચાહનાર) હિતેચ્છુ, મિત્ર, શુભેચ્છક
[ ખાજ.
ખેરખાહી, સ્ત્રી ( જ્ઞ+જ્ઞાની મળીને યવાદી[5543 = સક્રિ ભલું ચાહવું તે ભલું થાય એવું ઇચ્છવું, ખરસઠ્ઠા, સ્ત્રી ( અ खय्सलाह Lyš સલાહ=ભલાઇ. સલહ–તે લાયક હતા, તેણે બરાબર રાખ્યું ઉપરથી) સમાધાન, સુખરૂપતા, ભલાઇ, રૂડું. ખેરાત, સ્ત્રી ( અ॰ સાત +િ= ભલા) દાન, પુણ્ય, સખાવત. કાડીની અરાત ન કરે.' ન૦ ૨૦ ખરાતી, વિ૦ (અ॰ સ્વાતી ગા =ખેરાત કરવાને કાઢેલું) ખૈરાત કરનાર. ખેરાતનું.
ખેરિયત, સ્ત્રી (અ॰ લયસ્થિત રીત =ભલાઇ. ખયર–તે સારા હતા ઉપરથી) ક્ષેમકુશળતા.
ખરેજ, વિ૦ (અ॰ જ્ઞાતિ !=કાઢેલું, જુદું) વધારાનું, અંદર આવી ન જતું ાય એવું.
=ાળુ )
ખેલ, પુ૰ ( અલજ ટાળુ ખેલખેલ ટળેટાળાં, ખેસ, પુ॰ (ફા॰ વેશ પાસેનું સગુંવહાલું, મિત્ર, સંબંધી. ખસી, વિ(કા॰ ફ્લેશીનુ ં=પેાતાનું) સગુંવહાલું, પાસેનું.
=પોતાનું )
ખા, સ્ત્રી (ફા॰ લૂક લો y=ટેવ) આદત,
સ્વભાવ.
ખાગીર, સ્ત્રી (કાજૂની, કે લોનીર્
> ગિરિક્તન=પકડવું ઉપરથી ગીર= પડનાર. ટેવ પડી ગએલા), ધાડા ઉપર મૂકવાનું ગાદલું, ડળી.
ખાજ, સ્ત્રી ( અવની ફિકર કરવી, વિચાર કરવા ) તપાસ. પછી ડીસેમ્બર ઢેખીને, ખરેખરી કર ખાજ,

Page #74

જવું. ]
[ ગજર.
તો તેના ત્રણ અને પાંસઠ પૂરા | પહેરવાનું, પિશાદન=ઢાંકવું ઉપરથી પોશાક) રોજ.' કદ ડાહ
ખાવા પહેરવાની ગોઠવણ. બેજવું, મિ. સ. (અ) જ્ઞ = ! બોલ, સ્ત્રી (ફા ઇ =ોડું )
ફિકર કરવી, વિચાર કરે ઉપરથી ગુજ.! ઉપરનો ગલેફ, કવર. રાતી ક્રિયાપદ) ખંતથી તપાસવું, શે| બાળઉ, નર (ફા ૪ 55 ઉપરથી) ધવું, ખોળવું.
ગોદડાં ઉપર ચડાવવાનું કપડું, શરીરનું જે પુરુ (ફા HITE = =સરદાર
ખાળીઉં. ધણ) વ્યંડળ, ગુલામ, નપુંસક, ખાદા, પુ(ફા યુવા, પs=ઈશ્વર)પ્રભુ, |
ખ્યાલ, પુરુ (ફા વિચારું J3=વિચાર
કલ્પના, ધારણ. સ્વયંભ. ખેદાઈ, વિ૦ (ફા રઘુદારુડઝ =ખુદાને |
ખ્યાલી, વિ૦ (ફાટે વિચારી હJ= લગતું) દેવી, ચમત્કારિક,"દુન્યા, સૃષ્ટિ. |
તાર્કિક) મનસવી, માની લીધેલું ધારી
ધીધેલું. ખુદાવંત, વિ (ફા૦ ફૂવાથંઃ ગs=
ખુદાના જેવું ) રાજા પાદશાહ વગેરેના | ખ્યાલી ખુશી, સ્ત્રી, (ફાટ સિટી નામની સાથે લગાડવામાં આવતી ઈશ્વ- હ ss=માની લીધેલી ખુશી) રત્વદર્શક ઉપમા.
મેજમા, ગાનતાન. ખેપ, પુત્ર (અ) d =ધાસ્તી, ખ્વાબ, પુછ (ફાવાવ = = નું) બીક) ડર, દહેશત
શમણું. ખેફ, પુર (અ.
=ધાતી, ધ્વાર, વિ૦ (ફા વાર =કનિક) બીક) ડર, દહેશત.
અતિ દુઃખી, ફજેત. બેફનાક, વિ૦ (એક હ જાર ફા પ્રબિહામણું,
ગ, . ભયાનક) બીક લાગે એવું તેમના દિમાગમાં બેફનાક અસર થઈ હતી. ગચ્છી, વિ૦ (ફા ઈ ચુનો ચુનાનું બ૦ બા.
કામ, ચુનાગછી કામ. ખેર, (ફા ખુદન=આવું ઉપરથી ઘર | ગજ, ૫૦ (ફા સન લુગડાં ભરવાને
D=ખાનાર ફારસી પ્રત્યય છે જેમકે | ગજ) ચોવીસ તસુ. હલાલખોર, હરામખોર વગેરે.) ગજનવી, વિ૦ (ફાઇ કાથી ડv= રાક, ૫૦ (ફા જુIT =મા- ગજનીને રહેનાર) ગજની વતની. વાનું, ખુર્દન= ખાવું ઉપરથી) ગુજરાન | ગજબ, પુ(અ૭ વાવ =જુલમ
કરવાની વસ્તુ, ખાવાનો પદાર્થ. ગજબ ગુસ્સે થ ઉપરથી ગુસ્સા, કપ) ખેરાકી, સ્ત્રી (ફાઇ કુરાણી = આફત.
ખાવાની વસ્તુઓ) ખોરાક. ગજબી, વિ. (અ વી 4 =જુલખેરાકી પોશાક, સ્ત્રી (ફા૨Trt- મવાળું) કેપવાળું આફતવાળું.
=ખાવાનું અને ગાજર, સ્ત્રી (ફાર હિં, કર ચોધ

Page #75

ગજલ. ]
ડી) પહેરો બદલાતાં જે ડિઆળ વગાડવામાં આવે છે તે.
ગજલ, સ્ત્રી૰ ( અ॰ ગઝલ !=પ્રિય સાથે રમવું) સ્ત્રીઓના પ્રેમની, મૈત્રીની અને જવાનીની હકીકતની કવિતા.
ગજલિસ્તાન, ન॰ (અનન+TMાન ફા॰ 1જ્ઞજિલ્લાન_!!Kaly=ગજલાનું પુસ્તક) જેમાં ગજલેલા હોય એવું પુસ્તક. ગજાર, સ્ત્રી ( ક્ા ગુન્નર =રસ્તા, સડક) આરડાની બાજુના ખંડ, બાજુની અંધારી ગલી.
ગજિયાણી, સ્ત્રી (કા॰ ગન =ઉપરથી)
ગછ પનાનું વધારે ઊંચી જાતનું રેશમી કપડું. ગજિયું, ન॰ (કા૦ જ્ઞ =ઉપરથી) ગજ પનાવું. જાડા સુતરનુ કપડુ, ખાદી, ગજ પનાની વસ્તુ.
ગજિયા, પુ॰ ( કાવ યજ્ઞ =ઉપરથી ) રાશરે ગજ જેટલા લાંબે ધાતુને સળીઓ, ગજી, સ્ત્રી ( કા॰ TH=ઉપરથી ) ગજ જેટલા પનાનું ઝીણા વણાટનું એક જાતનું રેશમી કપડું,
ગજ, પુ (ફ્રા॰ if દાંડ ઢગલા) કાઇ વસ્તુતા વધારે જથા હોય તે.
ગજાવર, વિ
|
(ફા નાવ yy if આવર પ્રત્યય છે—ઢગલાવાળા) ઘણા મોટા ઢગલા.
=ઉપરથી )
ગજિયું, ન ( કાનન ગજમાંનું એકાદ પાત્ર. ગંજી, સ્ત્રી (ફ્રા૦ નંગ ફ ં=ને ઈ પ્રત્યય લાગી ચક્મેલા શબ્દ ધાસના ઢગલા ) ઘાસનેા એબલા.
9.
ગંજીફે પુર્વ (કા॰ if(TaiK) રમવાનાં પાનાંને જથા. ગડદા, સ્ત્રી (ફા નિકૢ =પરિધ, આજીબાજુ અને પ્રત્યય લાગી થએલા
[ ગઢપી.
રાખ્ત=ભીડ ) ઘણા માણસા એકઠા થયા
હાય તેવી હાલત. ગણીમત, ગનીમત ગનીમત, સ્ત્રી ( અ॰ ગનીમત
ઘટક
ગનમ ઉપરથી લૂટના માલ, જે દોલત મહેનત વિના પ્રાપ્ત થાય તે ) સંતેાષકારક, જોઇએ તેટલું, ઉત્તમ, લાભકારક, ‘ પ્રધાનનું જીવન ટુંકું ને કામ ઘણાં, તેથી જેટલુ થાય તેટલું‘ ગનીમત સમજી કરવાનું’ નં૦ ચ ગનીમ, પુ૦ (અ॰ ગૌમ =લૂટનાર, શત્રુ, ગનમ લેટમાં લઇ જવાએલું ઉપ રથી ) દુશ્મન, શત્રુ,
ગપ,
સ્ત્રી (ફા ગવર્ણનકામી વાતા, વડાઇ કરવી, શેખા મારવી ) અફવા, પાયા વિનાની લાકમાં ચાલતી વાત. ગપગોળા, પુ (ક્ા ગપ બંગાળા ગુ
જરાતી) આવા, ગપાટે. ગપસપ, સ્ત્રી (ફા ૧૫ ૬૬ એની સાથે સપ નિરર્થક વપરાય છે ) અવા. ગાંશ, પુ॰ (ફા ૧૫
અંશ સંસ્કૃત જેમાં ગપનો અંશ હોય તે ) ગપ,અક્વા
ગયાટો, પુ૦ (ફ્રા॰ ૧૫ Çમાટે ૩૦
પ્ર૦) અફવા, ઉડતી વાત. ગાષ્ટક, ન૦ (ફા॰ T
+ઇન્દ્ર સ૦)
ગપતી પર પરા.
ગાડુ, ન॰ (કા॰ પડ ઉપરથી )
વાંä શબ્દ જુઓ.
ગપ, અક્વા.
ગયાં, ન॰ ( ફ્રા૦ ૪૫ રૂડીનું ગુજરાતી બહુ વચન ) આમતેમની આડી અવળી વાતા.
ગપ્પાંગાણી, સ્ત્રી (કા॰ પપ્ડ ઉપરથી)
વાતચીત, સાચીને બનાવટી કહાણી કિસ્સા જેવી વાતા કરીને વખત કાઢવા તે. ગપ્પી, વિ (ફ્રા॰ Ars=ઉપરથી )ગપ મારનાર, અફવાઓ ઉડાડનાર, ગપ્પીને

Page #76

ગપ્પીદાસ. ]
ઘેર ગપ્પી ગયા, આવા ગપીજી, બાર હાથનું આરી, ને તેર હાથનું ખી.' ગુરુ ક
ગપ્પીદાસ, પુ॰ (ફ્રા॰ નવ ડ ઉપરથી) જેની વાત વારંવાર ગપ ડરેલી હાય ર્ષવા માણસ.
ગપ્પુ, ન॰ (કા॰ પડ ઉપરથી) ગપથી હલકા પ્રકારનું જીડાતું, ગફલત, સ્ત્રી ( અતુkk=
આળસ, ગકલ=તે આળસુ હતા ઉપરથી) ભૂલચુક, સુસ્તી, એ પરવા, અસાવધાની ગફલતીયું, વિમ્ નતિ
ટ
ઉપરથી ગફલત કરવાની આદત પડી ગઇ હોય એવું.
ગફલતી, વિ॰ ( અ૦ જત (Jä& ઉપરથી ) ગફલત કરે એવું ગફલત, ભૂલ.
ગરેલ, ગભરું જુએ. ગમરૂ, વિ ફ્રા૰ત્ર=પારસી ઉપરથી, જુવાન, રૂપાળા ) માંસથી ભરેલે ગારા ને રૂપાળા જુવાન. ‘કદમ તુજ મેાસવા ગભરૂ, પડયા તે પરમાં તારા.' કલાપી.
ગબ્બર, વિ॰ (કા૦ાત્ર =પારસી, અમિ પૂજક ઉપરથી) પૈસાદાર, સંગીન, તાર્જા,
૦૧
ગમ, પુ (અ॰ મ =શાક) દિલગીરી,
તું કરકે ન કર, તેથી મને કાંઇજ ગમ -ભેદ–નથી. આત્મ, ૧૬૭
ગમખ્ખર, વિ (નમ્ અવાર ફા॰ પ્ર૦ =ગમખાનાર, દુઃખમાં ભાગીએ થનાર દર૬૬, ધીરજ રાખનાર, હું શુક્ર આ વાલી ખુદા, ગમખર મેગાના પરે.’ કલાપી,
ગમખારી, સ્ત્રી (અગમ્+વારી કા॰ પ્ર૦
[ ગરકવુ.
સહનશીલતા,
હમદર્દી )
આવા
J>= દમ દી. ગમગીન, વિ॰ (અ॰ નમૂ+મૌન ક્ા પ્ર Tini દિલગીર,શાકાતુર) દુ:ખી ઉદાસ, શાકમાં ડુબેલા, ગમગીન સમયે પણ આવું સાંભળી કેને હસવું ન આવે?’ ન’૦ ૨૦ ગમગીની, સ્ત્રી (અ॰ મૂ+ગીની કા॰ પ્ર હુ ં દિલગીરી) શાક, ગમ. આપણા મિત્રની ગમગીની દૂર કરવા સારૂ જા રત્નદાસ કાંઇ મીઠાઇ વગેરે લાવા, તે આપણે ખાતા જઇશું તે વાતચીત કરતા જશું.' કાંતા.
'
હાલ
ગમનુસાર, વિ॰ (ફા॰ TIનુસાર ! હમદ. ગમ-અખી છે) માંદાની માવજત કરનાર. ‘મારા એક કામમાં મારા ગમનુસાર મનો! ’ ભાવ આ ગમાં, ન૦ (અ॰ THE DÉ=ઇશારા, નખરા) લાડ, પ્યાર, વિચારી વિચારીને નામરજીથી ખેલવું.
ગમસી, વિ॰ (અ॰ TF_20š=આંખમાંથી નીકળે છે તે પીઆ, અથવા ખાડા, ઉપરા ખાડાવાળા અથવા પીવાળી આંખવાળા.) નવી વાંચનમાળા, કન્યા પુસ્તક અબ્બાસી બેગમને પાડ ગમી, સ્ત્રી॰ ( અ॰ ગમી =દિલગીરી) શાક, શાકાતુર.
ગર, પ્ર૦ કારસી પ્રત્યય છે. એના અર્થ
(
'
અનાવનાર થાય છે. જેમકે શીશગર =કાચ બનાવનાર, કુજાગર=કુજા બનાવનાર. દગર=ડબગર, દર્ફે બનાવનાર.
ગક, વિ૦ (અ॰ ર૬ કં=ધાતુ છે=દુખી જવું. વ્યવહારમાં ગ વપરાય છે) દુખી ગયેલુ.
ગરકવું, ક્રિ (અગ=ડુજવું ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) કાદવ કે

Page #77

ગરમી,
ગરકાવ. ]
[ ગરીબનવાજ, પ્રવાહી વગેરેમાં ડુબી જવું. પિતાનું | ગરદી, સ્ત્રી (ફાજિ ઈ=પરિઘ, જુદાપણું વીસરી અનંતની ધૂનમાં આજુબાજુ એન પ્રત્યય લાગી નિ= ગરકી જાય. નં૦ ચ૦
ભીડ) ઠઠ, સંકીર્ણતા. “ભયંકર ન્યાયાસન, ગરકાવ, વિ૦ (ન અ-સવ=પાણી કા | કાજી, ફર્યાદી ને એ બધી ગરદીમાં નિર્ભય =પાણીમાં ડુબેલ) ભરપુર |
અને પ્રકાશમય એક આકૃતિ.” ગુ. સિં. ચકચુર, મશગુલ. આલમખાં ગમગીનીમાં | ગરમ, વિ૦ (ફા જર્મ અ) ઊનું, તપેલું.
ગરકાબ થઈ ગયો.' બા બાવ | ગરમમસાલે, પુછ (ફા જમવા ગરજ, સ્ત્રી (અ. નરક =ઈચ્છા, =અરબી C ) મરી, તજ, લવિંગ
જરૂર, ખપ. ગરજ=ઈચ્છામાં લુબ્ધ થયે ! વગેરે તેજાનાને ભૂકે.
ઉપરથી) ખપ, દરકાર, જરૂર, ગરમાઈ, સ્ત્રીફા નામ ઉપરથી) ગરજ મતલબી, વિ૦ (અ+મતથી. જાકમતવી પho ગરજ ગરમાઉ, વિ૦ (ફા જર્મ ° ઉપરથી) અને મતલબવાળા) સ્વાર્થી
ગરમી ઉત્પન્ન કરવાના ગુણવાળું. ગરજસવાદી, વિ(અ) નરગ ) | ગરમાગરમ, વિટ (ફા મા "
સ્વાર્થ. “ગરજ સવાદી ના થઈએ મારા | =કનું ઊનું) તરત ઊનું કરેલું.' વહાલા. દયારામ.
ગરમાવો, પુછ (ફાટ જમf 395 ઉપરથી) ગરજાઉ, વિ૦ (અનર ઉપરથી) ગરમી.
ગરજવાન, જેને ગરજ હોય તે. ગરમી, સ્ત્રી (ફા જ ડ) ઉષ્ણતા, ગરજી, વિ૦ (અઅરજી =ગરજ- ઉનાશ. વાળું) ગરજવાન.
ગરીબ, વિ૦ (અ૦ જરીર -=વતનથી ગરછલું, વિ૦ (અનન્નો ઉપરથી) દર પડેલે કાર=દૂર હતું ઉપરથી ગરજવાળું
પરદેશી) નિધન, સાલસ, ભિખારી, ગરજી, વિ. (અ. જાન - ઉપરથી) કંગાલ, મુસાફર. ગરજવાન.
| ગરીબગરબા, વિ. (અ) જીવ એનું બહુગરદ, સ્ત્રી, (ફાડ 7 =ધૂળ) માટી. વચન ગુવા ગરીબગુરબા= ==
સુંદરીએ ગુણસાર મહાગુણ મદમાં, ગરીબો) કંગાલ, નિર્ધન, તે ટુકડા કે જાણે કે ઠાર મળી ગઈ ગઈમાં. | ગરીબ ગુરબાને આપી દીધા.બાબા ક૭ દ૦ ડો૦
ગરીબ, વિ. (અજીવ-ઉપરથી) ગરદન, સ્ત્રી, (ફા ન =ડોક) | ગરીબ
ગળાને પાછલે ભાગ, બોચી, ડેક. { ગરીબનવાજ, વિ. (અ. નરનવાર ગરદા પુત્ર (ફા જ =ધૂળ) “ગર- ફનિવાસન=કૃપા કરવી ઉપરથી નવાજ
દાથી ઘવાએલ મુસલમાન જ્યારે ? =કૃપા કરનાર. નવાઝ - તાપીમાં નાહી નવાં વસ્ત્ર સજતો.' ! =ગરીબો ઉપર કૃપા કરનાર) ગરીબોનો નં. ચ૦
પાળક.

Page #78

ગરીબ પરિવર.]
૭૩
[ ગવારા. ગરીબ પરિવાર, વિ૦ (અગાર્ધર ચૂર્ણ. એક જાતને રંગ જે હોળીના પર્વન=પાળવું ઉપરથી પાળનાર. - દિવસોમાં મેં પર છાંટે છે.
J =ગરીબને પાળનાર) ગલીકુંચી, સ્ત્રી (ફાટ રૂદ = ગરીબોને પાલક.
શેરી) ફળીઉં, શેરી. ગરીબાઇ, સ્ત્રી (અ. નરી ડા) ગલીચ, વિ. (અ) જીઝ કંડc=જાડું, ગરીબી.
ઘ. ગંદાના અર્થમાં વપરાય છે. ગલજ= ગરીબી, સ્ત્રી, (અગીર ) તે જાડું હતું ઉપરથી) ગંદુ, મેલું, કચનિર્ધનતા, કંગાલિત.
રાવાળું, ગંધાતું. ગરૂ, વિ૦ (અગુમર U છેતરવું, ગલીચી, સ્ત્રી (અe fજાનત 5Jc=
અહંકાર. જર= તેણે છેતર્યો ઉપરથી) | દઢતા, જાડાશ) ગંદવાડ, ગંદકી.
અહંકાર, અભિમાન. અહંકારી મિજાજી. | ગલી, પુ. (ફા સ્ટીવદ રdk= ગરૂરી, સ્ત્રી, (અ) ગુજરી SUઅને ઊનનું પાથરણું) બુદાદાર ગુંચણીનું હંકાર) અભિમાન.
પાથરણું. ગક ગરક શબ્દ જુઓ. . ! ગલબંધ, પંત ( કા ૪૪ UK = ગ, ગરદ શબ્દ જુઓ.
ગળામાં બાંધવાને ઊન કે રેશમન પટેગલગેટે, પુo (ફા ગુરુ =લ) | ગલૂ ગળુઅસ્તન બાંધવું ઉપરથી બંદ)
ગેટો ગુજરાતી. એક જાતનું ફૂલઝાડ, ગળપ. “તેઓ જુદા જુદા રંગના ગલત, વિ૦ (અs & Ac=ભૂલ ) | રત્નના મૂલ્યવાન ગલબંધ પહેરે છે.'
પાયા વગરનું, અસત્ય,ખોટું. “કચ્છ કેરા | રાક મા ભાગ ૧ કોટના જાડેજા દેશલજીની કુંવરી વિષે | ગલેફ, પુત્ર (૦ fજા _ <=કવર, લખ્યું છે તે પણ ગલત છે.” રા૦ મા ઢાંકણું ગલફ ઢાંક્યું ઉપરથી) તકીઆ કે ભા. ૧.
કબર ઉપર જે લુગડું હોય છે તે. ગલતી, સ્ત્રી (અ. અઢતી કરં ભૂલ) ગલેલ, સ્ત્રી (ફા પુત્કૃષ્ઠ રk=
અસત્ય, ખોટું. “સબુર કર, ડર અગર ગલ) જોતર જેવું દેરી અથવા ચામબથી ન કર, ગલતી અરે ગાફિલ. ડાનું કાંકરા અથવા ગોળા ફેંકવાનું સાટ દીવ સા.
જેવું ગુંથણ છે. “પંખી પર જે ગલોલ ગલબા, પુ. (અ. અઢવા =જબર મારે, તે પાપી ચિત્તમાં ન વિચારે દસ્તી) ફટાકા.
ક૭ ૬૭ ડાહ ગલબું, ન૦ (અ૦ વદ =જબર- ગલેલે, પુછ (ફા પુસ્કૂદ =ગળી) દસ્તી) ગપ, અફવા.
ગળો, ગોળમટોળ ગોળ, ગલેલમાં ગલ, પુર (અ૦ ૪ અc=જબર- છેડવાનો ગાળે. દસ્તી) ગપ, અફવા.
ગલે પુત્ર (ફા ગુરુવી અથવા . ગલમેંદી, સ્ત્રી (ફા ગુરુ =કૂલ) એક | - CLc=પૈસા રાખવાનું વાસણ) જાતની વનસ્પતિ.
વેપારીનું પરચુરણ વકરાનું નાણું રાખગલાલ ન૦ (ફા ગુરુ 5% ગુલ | વાનું પાત્ર.
=કૂલનું અનિયમિત બહુવચનનું રૂપ છે. ગવાર, વિવ (ફા મારા ' =મનએક જાતને રંગ) એક જાતનું રાતું ! પસંદ, જલદી પચે તેવું) ભાવતું, કબુલ.
૧૦

Page #79

ગવાહ ]
[ ગીત,
આવા અલ્હાજ સાંભળવાનું ગ- | ગાર, પુત્ર (નાર -ફા પ્રત્યય છે. કરનાર વાર ન કરી શકે. ' બા બા | અર્થ છે ) જેમકે પરવરદગાર, મદદગાર. ગવાહ, પુ. (ફા જવાઇ ele=સાક્ષી ગાર, સ્ત્રી(અગરk=ગુફા ) ખો,
પરનાર) સાક્ષી. ને તેને ગવાહ ! પહાડની છે, અંધારું, અંધારું ગાર છે.
પાક પરવરદગાર છે. ' બા બા | ગારત, વિ. (અ) Trtત લુટવું) ગવાહી, સ્ત્રી (ફાડ જવાદી 6=
૩જડ, ખરાબ. સાક્ષી, પુરા) શાહેદી.
ગાલીચે, પુ(ફા પછીષદ = ગસ્ત, સ્ત્રી (ફાઇ અમૃત =કરવું. ઊનનું પાથરણું) જેમાં વેલબુટ્ટા વગેરે જતન કરવું ઉપરથી) એકી, રખવાળી,
પાડેલું હોય એવું ઊનનું બીછાનું કે પાપહેરો ભરવો, ફરવા જવું. “એક પ્રહર !
થરણું, “ગાશામાંથી ગાલીચે કાઢી રાત ગયા પછી બહાર ગત કરવા |
જમીન પર બિછાવી દીધો.” બાય બાક જવું છે. બાર બાર
ગાશા, ૫૦ (અ f =જીનગંદકી, સ્ત્રી (ફાટ રદ Gઅપવિત્ર ! પિશ, પલાણ) ઘાશીઓ. “ગાશામાંથી મલીન ઉપરથી) ગંદવાડ, કચરોપજે,
ગાલીચ કહી જમીન પર બિછાવી વાસ મારે એવી ખરાબ વસ્તુઓ
દીધો.” બા બાટ. પડેલી હોય એવી હાલત.
ગિરેબાજ, ન૦ (ફા જિર=ગાંઠન વાન ગંદવાડ, સ્ત્રી (ફાટ થiGઅપ
= રમનાર, બાન્તન રમવું ઉપરથી. વિત્ર ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયોગ) ગંદકી
જિક, ગુલાંટ ખાનાર) કબુતરની
એક જાત છે. જે ગુલાંટ ખાતું ખાતું અસ્વચ્છ, ગંદવાડે. ગંદુ, વિ૦ (ફાર ૮ ર્ડ ઉપરથી) .
ઉડે છે. અસ્વચ્છ, ગંધવાળું.
ગિરબાન, પુરા (ફાડ જિવાન અથવા ગાજી, વિ૦ (અ =ધર્મો .
નિરોવાન =ગિરે ગરદનબાનગજા=લશ્કરી કામ માથે લેવું ઉપરથી) !
રક્ષક. ગરદનનું રક્ષણ કરનાર) ગળુલડવૈયો, મરનાર, કતલ કરનાર. જિ.
બંધ, ગળપટા. હાદમાં જે ઈસ્લામ ધર્મથી ભિન્ન | ગિલાખેર, વિ૦ ( ફ૦ જિ+સ્કોર કે પણ ધર્મના લોકોને પરાજય આકર્મયોદ કરનાર ) ચાડી યુગલી કિંવા નાશ કરે છે તે મુસલમાન |
ગાજી કહેવાય છે.' બા બાહ | ગિલે, પુરુ (ફા નિજ કનફર્યાદ, ગાફેલ, વિ૦ (૦ f૪ =ગફલત | નિંદા) ગીબત, બબડવું. “આ પુસ્તક કરનાર) બે ખબર, અસાવધ.
અમુક રાજા રજવાડાને ગિલ્લે કરવા ગાફેલી, સ્ત્રી (અ. ગત કે
રચ્યું નથી.” એ. ન. ગ. C4,દ્વિતં=ગફલત) અલક્ષ. | શિસ્ત, વિ૦ (ફા fકરત નઠારું, ગાયબ, વિ. (અજાજ -=ગેરે ! ભૂખું,) નકામું, ફેગટ. “તે ગિસ્ત બેલા
હાજર–જ રહેલો) ન હોય તે. | મા ગ. શામળ૦ ધુળી ગાયબ નિરાશામાં, મજા મિનઈ | ગીબત, સ્ત્રી (અ. નીવર = કે અહીં.’ આત્મ પૃ. ૧૮
પાછળ કોઈ% નિંદા કરવી તે
કરન

Page #80

ગીબતખાર. ]
ગયા=ગેરહાજર. ઉપરથી ) નિંદા એઇ, આળ, તાહમત. ગીબતખાર, વિ॰ ( અ॰ ગૌવ+ોર =ખાનાર-વસ્ત્રો=)je ગીૠત કરનાર. ) જેને નિંદા કરવાની ટેવ હાય તે.
[ ગુફ્તાર.
બંદગી।ખત, ન॰ (ફ્રા॰ નિìડવત અ ધરેણીઆત ખત ) સાનખત. ગીલતાન, પુ॰ (કાચત્તન= ચક્કર ખાનાર ) ઘેડિયાટ, ચીતરેલે સીકલવટ.
ગીરઢ, સ્ત્રી (ક્રાગટ્ ડ=ધૂળ ) ઝીપ્સી ધૂળ, રજ, રજોટી.
ગીરદી, ઔ॰ (કા॰ નિfg=ભીડ ) ચારે તરકૂ લકાનું ભેગું થવું તે. ‘ દર પર ખડી ગીરદી પૂછે, મયંખાનુ ખુલશે કે નહિ. ' ગુરુ ગ
ગીર, (ર્મ્ડ ફ્રા॰ પ્રત્યય. ગિરિકતન=પકડવું ઉપરથી ગીર=પકડનાર, જીતનાર, લેનાર ) આલમગીર, તમાગીર, ગુલઞીર, જહાં
૭૫
ગીરઢા, પુ॰ ( કાફે !=ધૂળ ) કચરા, ભગદા.
ગીર વગેરે.
ગીરદેશી, સ્ત્રી (કા૰ નંશી
ગદન=ક્રનું ઉપરથી ગર્દિશકકર, ફેર અને ઈ લાગી થયેલા શબ્દ ફેરફાર ) કમનસીબી, મુસીબત, ગુજરાતીમાં બુદ્ધિ-દસ્ત, વિ॰ (કા॰ ગુન્નરતન હારી, ખૂબી.
ગીરફતાર, વિ॰ (કાo farJú,= પકડેલા, કેદી. ગિરિતન=પકડવું ઉપરથી) એક તાર, એક ધ્યાન થઇ ગએલું. ‘હું ગમગીનીમાં ગિરફતાર થઇ ગયા.' હું
નઃ ચ૦
ગીરફતારી, સ્ત્રી (ક્ા શિવિતરી ya s=તલ્લીનતા, પકડાએલાપણું. ગિરિતન=પકડવું ઉપરથી ) મુસીબત, કષ્ટ. ગીરવી, વિ॰ (ફા નો x=ગીરવી મકવું ઉપરથી ) ધરેણે આપેલું લીધેલું હેાય એવુ ગીરે, અ (કા॰ નિì y=ઘરેણું રાખવું, મૂકવું) ઘરેણું મૂકવું.
ગુજરાત, ન૦ ( કાનુન્નાન!!jj=ગુ જારા કરવા. ગુજ઼ાનીદન=ગુજારા કરવા ઉપરી ) આવિકા, નિભાવ, નિર્વાહ. ગુજારત, સ્ત્રી (ફ્રા॰ ગુનારિશ j!=
અરજ કરવી ) દરખાસ્ત કરવી, રૂબરૂ કરવું તે.
માળારાકર.
= ગુજારા, પુ૦ (ફા હિં. જુનTP)}= ગુન્દરા) નિભાવ, નિર્વાહ.
ગુજારવું, ક્રિ॰ સ (ક્૦ જીબ્રાનીયન= ગાળવું, ગુજારા કરવા ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) વીતાડવુ. ગુજારે જે શિરે તારે જગતના નાથ તે સહેજે.'
4
=ગુજ સ્તન=થઇ રહેવું, પૂર્ણ થવું ઉપરથી થઈ રહેલું ) સિલક રાજ ગુરુસ્તાની= ગયા દિવસની ખાસી. ગત, પાઉં, ગએલું.
ગુનેગાર, વિ॰ (ફ્રા॰ જીના, ચુન+માર yks Lis=ગુનાહવાળેા ) અપરાધી, ગુના કર્યો હાય તે.
ગુનેગારી, સ્ત્રી॰ (ફા॰ નુનાર્ કે ગુનન 1yKkysyx=ગુનાહ કરેલા હાય એવી હાલત ) તકસીર, ગુના શુતા, પુ॰ (કા॰ પુનાદ્ કે શુન=i& ekS દોષ) વાંક, તકસીર. ગુતાર, સ્ત્રી॰ ્ફાનુસાર & એલવુ. ગુરૂતન ખેલવું. ઉપરથી અમે કરવા મને તુજ ખજરે ગુફતાર કાફી
'
છે. ગુ ગ

Page #81

ગુતેગા. ]
st
[ ગુલચમ.
ગુફતેગા, સ્ત્રી (કા॰ ગુપ્તોન્નૂર્ડ | ગુમાસ્તી, સ્ત્રી (કાવ ઝુમારતની પ્રત્યય રૂવાતચીત, એલચાલ. ગુતન= સુમાતગીત ગુમાસ્તાનું કામ) ખેલવું. ઉપરથી ) વાતચીત, - તકદીરે ગુમાસ્તા તરીકેનું મહેનતાણું.
બરબાદ કીધી, યારીની એ પ્રુફતેગુમાસ્તા, પુ૦ (ક્રા॰ શુમારતથ =
ગા’ કલાપી.
:
જેને કાંઇ કામ સાંપવામાં આવ્યું હાય તે માજીસ) મહેતા, કારકુન. સાહુકારને ત્યાં જે લખનાર તરીકે હાય છે તે. ગુરજ, સ્ત્રી (ફ્રા॰ તુર્કી =એક થીઆરનું નામ છે જે ઉપરથી ગાળ તે પાહાળું હાય છે ને નીચેથી પાતળુ હાય છે) ગદા, સાંગ, મુદગર. · ગદા સુરજ તે પરશી લીધી, કરી ઉધાડી તરવાર; તૈયાર થયા હળધરજી પોતે, તતક્ષણ નીસર્યાં બાર.' કિમ હુ પુ॰ (ફા॰ ઝુર્રદ dy=ત્રાશય ) મૂત્રપિંડ, મૂત્ર ઉત્પન્ન કરનારા અવયવ. રાખ, ન॰ (અ॰
રાવણ =કાગડા ) એક જાતનું વહાણુ, નાની હોડી. ગુરૂર, વિ૰ ( અ॰ ચુર્}">=અહંકાર ) અભિમાન. ગુરૂરનુ ઘર હંમેશા ખાલી છે.' આ મા
ગુમાર, પુ॰ (અ॰ ગુવાર૪ ૭yż=વટા
ળી, ગજરતે ધૂળના રગ જેવા હતા ઉપરથી, બલૂન) હવામાં ઉડાડે છે તેખન, શુભ, અ॰ (કા॰ તુમ =ખાવાએલું) મગ્ન એકતાર, અહંકારી, ચૂપ. ગુમજ, પુ (ફા સુત્રન ાં
મુરજ, ગાળ ઇમારત.) કળશના આકારની કમાનદાર બાંધણી, મટ.
ગુમરાહ, વિ (ફા શુભ્રાad/૦૪ ગુમ= ખાએલા, રાહ=રસ્તા, ભૂલા પડેલા ) ભટ-ગુર્દા, કૈલા, બહુકલા, નાસ્તિક, માથાના કરેલા અહંકારી. ‘જા જોગીએ ગુમરાહુ છે.’ ૩૦ ગ૦
ગુમાન, ન॰ ( કા ઝુમાન ખઈ શક, સંદેહ ) વિચાર, અહંકાર, ગવ ફ્રાંકા, તાર, પતરાજ. ઉંચી ને અલખેલડીરે, મુખ ધણું ગુમાન,જોબનીયાનું જોર જણાવે, હું ઉતારૂં અભિમાન.' દા લી૦ ક. ૧૨ ગુમાની, સ્ત્રી (કા॰ ગુમાની ડ=
શંકાશીલ અહંકારી, વિષ્ઠ, કાંા રાખનાર. પણ ગુમ થઇ ગઈ તે ગુમાની,ત્યારથી દીઠી નહિ.’બાળાશંકર, ગુમાવવુ', ક્રિ॰ સ૦ (ફો॰ શુક્ષ્મ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) ખાવું, પાસેથી જતું રહે તેમ કરવું, નકામું કાઢવું. ગુમાસ્તાગીરી, સ્ત્રી॰ (ફા॰ ગુમારત જેને કાઇ કામ સોંપવામાં આવ્યું હોય તે માણસ+ની=પણું શુમારતીિ= gis=ગુમાસ્તા પણું )ગુમા સ્તાનું કામ, મહેતાગીરી.
ગુલ, ન॰ (ફા ગુજ=ફૂલ ) પુષ્પ, બત્તી
અથવા દીવાની વાટ પર બળતા મેગરા. ગુલકંદ, પ્રુ॰ (ફા ચુર્ä ગુલ=
ફૂલ+કદ ગળપણુ, ફૂલને ખાંડની બનાવેલી એક દવા.ગુલાબનાં ફૂલને સાકરમાં ઘણા દહાડા રાખી મુકી તૈયાર કરેલા પદાર્થ.
ગુલડી, સ્ત્રી (ફા ગુજ=ફૂલ+છડી હિ. લાકડી=એક જાતનું ફૂલઝાડ ) ગુલાઅને ગોટા, ગુલાબને તારા. ગુલચમ, વિ॰ (કા॰ ગુજ્જરમાંpf= ગુલ=ફૂલ+ચસ્મ=આંખ ફૂલ જેવી આંખે જેને છે તે) પુષ્પ જેવી આંખેાવાળા,

Page #82

ગુલછ્યુ. ]
ગુલજી, ન॰ (ફ્રા ગુલિસબ્રૂ ગુજ=ફૂલ+=રાત+નૂ=ગંધ, એક જાતનું ફૂલ, જે રાત્રે ખીલે છે.) રાત્રે ખીલનાર એક જાતનુ ધાળુ ફૂલ ગુલજાર, પુ॰ (કાનુનrry1=મુલ= | ફૂલ+જાર એ સ્થળ વાચક પ્રત્યય છે= બગીચા ) ભાગ, ઉપવન, વાડી ‘ વિસારે કાં અજન્મ ચુમ્યું”, રિમ ગુલજારનુ ́ તે′ ગુલ.’ દી સા
ગુલતરાયણ
સ્ત્રી (ફા गुल्तराश 1,*=ગુલ=ફૂલ+તરાશ=કાપનાર,તરાશીદન=કાપવું. ઉપરથી દીવાના માગર કાપનાર. કાતર ) મોગરા કાપવાની કાતર, ગુલતાન, વિ∞ ( ફાગસ્તાન JULż= આાટતા.) લીન, મત. ‘ ભાન ખાન ને પાનનું, ગાનતાન કુલતાન; જ્ઞાન વિના વિદ્વાનનુ માન ધરે નાદાન.” ૩૦ ૬૦ ડાહ
ખુલતારા, પુ॰ (ફા॰ ગુજ્©jbJS=ફૂલ+ સુરત–દરેક વસ્તુના કિનારા. ગુલ્લુ = એક જાતનું ફૂલઝાડ ) ગુલાબનેા ગોટા, ગુલાબના નાના હાર. ગુલચવુ, ક્રિ॰ ( ક્ા ગુરુ=કૂલ ઉપરથી ગુ૦ ક્રિઓલવવું, એલવાઈ જવું ) દીવા રાણા કરવા. ‘આના દીવા ગુલ થયે છે.’ નં૦ ૨૦
ગુલદસ્ત, પુ (કા૰ ગુસ્તાદ ગુલ-ફૂલ+દસ્તા=હાથેા=સ્કૂલનીગે) ફૂલા ગાડવી આંધેલા ગાટા.
ગુલદાન, ન૦ (ફ્રા૦ ગુવાન હોર્ક ગુલ= ફૂલદાન=રાખવાનું વાસણું. ફૂલ રાખવાનું વાસણુ) ધરમાં ફૂલ રાખી મૂકવાનું કાચનું અથવા ધાતુનું વાસણું. ગુલદાખરી, ( દાવદી ) સ્ત્રી (કા॰ ઝુત્તિપૂર્વી 4%=બેંક જાતનુ પીળા
७७
[ ગુલાબ.
રીંગનું કે ધોળા રંગનું ફૂલ) એક જાતનુ ફૂલ કે તેના પેર જીઈ જાઈ યા ગુલદ્દાખરી, ગુ થી અહા ગરદન ઉપર.’ ગુરુ અ
ગુલફામ, વિ॰ (કા॰ ગુામ ડ્રિંક ગુલ= ફૂલફામ=ર્ગ, જેના રંગ ફૂલ જેવા છે તે) ફૂલ જેવા રંગનું. ગુલમાન, ન॰ (ફા॰ ઝુવાળ કે ગુલ્લાન Kick=વધામણી, સારા અવાજ ) ઘાંઘાટ, આનંદની વાતચીત ‘ગુલમાન ઘણુ· ગલી કુંચીએ.' શામળ. ગુલમ્માસ, ન॰ ( ફા
गुलिअब्बास
૪ અબ્બાસ અરબી છે. એક જાતનું ફૂલ, રતાશ પડતાં કાળાં ફૂલ થાય છે ! એક જાતનાં ફૂલ ને તેને રોપા બુલબુ, ન॰ ( ક્ા ગુવાંગ કે ગુવાન ઉપરથી વધામણી, સારી ખબર ) ગપાટા, ગપગાળા. ગુલબાં થયાં, દેશ લુંટાઇ ગયા, નાસતા ત્રાસતા ગાડી જોડી.’પ્રેમાનંદ. ગુલમહેર,સ્ત્રી (કા॰ ચુષ્ટિમુટ્ટુ) ન=
એક જાતનુ ફૂલ.) એક જાતનું ફૂલ. ગુલશન, શ્રી॰ ( ફ્રા॰ ગુજાનŔ= વાડી ) બગીચા, ઉપવન ‘ ડુમસ એરોનક થઇ ગયું છે ગુલશન તેા તેજ છે, પણુ તેમાં ખુલબુલ ગાતાં બંધ થઈ ગયાં છે.' નં. ૨૦
ગુલસ્તાન, સ્ત્રી(ફા જુજિસ્તાન કે ગુહિલ્સભાન...મેં ગુલ=ફૂલ+સ્તાન=સ્થળ ફૂલાનું સ્થાન, ભાગ, બગીચા ) એ નામનો એક કિતાબ ગદ્યપદ્યમાં શીરાજના પ્રખ્યાત કવિ શેખ સઅદી સાહેબે ફારસીમાં રચી છે. ગુલાબ, ન૦ (કાળ શુદ્રાવ >=ફૂલ+
આબ=કૂલનું પાણી, ગુલાબ એક ફૂલનુ પણ નામ છે) એક જાતનુ ફૂલ તે તેને પો.

Page #83

ગુલાબજળ. ]
ગુલાબજળ, ન૦ (ફા૦ ગુજાવ
=ફૂલનું
પાણી ) ગુલાબની ખુશાવાળું પાણી. જેહુ.' ક દ ડા
ગુલામદાન,
ગુલાબના જેવા રંગનું) ગુલાબનાં ફૂલ જેવા ર`ગ હાય તે.
વે
ગુલામ, પુ॰ (અ॰ મુજામ " =ોકરા ) ખરીદ કરેલા ચાકર નાકર, પૈસાથી ચાતા લીધેલા માણસ. ગુલામગીરી, સ્ત્રી ( ગુરુગમ અરખી+ગીરી ફા॰ પ્રત્યય = $#+2 ગુલામી ) દાસ પણ, છેકજ હલકી હાલત. ગુલામડી, સ્ત્રી (અ॰ નુરૂમ +ê=ઉપરથી) લાંડી, દાસી, ખરીદ કરેલી ચાર સ્ત્રી. ગુલામા, પુ॰ (અ॰ ગુરુમŻઉપરથી) નીચ માણુસ, હલકા માણસ, ચાકર. ગુલામમ્બચ્ચા, પુ॰ ( અ JrÇ+l વદ=શુ થશેT_PUż=ગુચા
મનેા છેકરા) ગુલામજાદા. ગુલામી, સ્ત્રી॰ ( અમુલ્કામી-ટં=
ગુભામપણું ) ગુલામગીરી. ગુલાલ, ન॰ (ફા શુજાછ!!=ગુલ=ફૂલનું અનિયમિત બહુવચન રૂપ, એક જાતને રંગ) એક જાતનું રાતું ચૂર્ણ, એક જાતના ર`ગ જે હેાળીના દિવસેામાં મે પર છાંટે છે.
७८
ન ( ક્ા ગુજાવાન J.ડ=ગુલામ રાખવાનું શીરાઇ જેવું પાત્ર ) ગુલાબ રાખવાનું પાત્ર. ગુલાબદાની, નવ ( કા હો
| ગુલ્લાલા, ગુલાલા શબ્દ જુએ. ગુસ્લ, ન॰ (અ॰ ગુરુ=નહાવુ) સ્નાન. ગુસ્લખાનુ, ન॰ (અ॰ હવાનદ ફા गुस्ल खानह 35.નહાવાનું ઠેકાણું) નહાવણીયું. દોલતખાન ગુસ્લખાનામાં ગયો. ' મા મા
ગુલાબ્વનિ
તે ઇ લાગી થએલા શબ્દ) ગુલાબજળ રાખવાનું વાસણું.
ગુલાખી, વિ ફ્રા॰ ગુજથી ⟩K= ગુસ્સો, પુ૦ (અ॰ ગુર્શીદ ż=ક્રોધ ગસ
ગુગળાવું ઉપરથી) ક્રોધ, રીસ. ગુસ્તાખાના, વિ૰ ( ૦ ગુપ્તવાનદ via Ka=અસભ્ય )એ અમી. ‘ગુસ્તાખાના કલામ ન કાઢો.’ મા ખા ગુસ્તાખી, સ્ત્રી૦ (કા॰ THIસ્ત્રી SK =અસભ્યતા) એ શરમી ‘સાહેબ ગુસ્તાખી માકુ, એક શેર તલ એના માથા પર બાળા તા બ્રાહ્મણ થાય.’ નં૦ ૨૦ ગુજારા, શ્રી (ક્ા મુન્નાયા_lak =સમાવેશ.) ગ, રાક્તિ, સામર્થ્ય, બળ. ‘ માટે પેાતાની ગુ ંજાશ વિચારીનેજ પગલાં ભરવાં જોઇએ.' ચુ. ૧૦૦ વાતેા. ગુગ, વિ૰ (ફ્રા॰ શુંT =મુગ) એલી ન શકે તેવેદ્ય માણુસ.
ગેમ, વિ॰(અ૦ થ→ ં=ગ્રુપ ) અલેપ
એકદમ અદૃશ્ય થઇ જવું તે. ‘ મગર છે. ગેમ ઝાલિમ એ જિગર ય્યદ શાની છે ? કલાપી.
ગુલાલા, ન॰ (ફાગુહિલા, ylt= એક જાતનું ફૂલ ) ‘ગુલ્લાલાસમ છે.રૂઆ, ગાલ લાલ તજી દેહ, તાણું
[ ગેર.
વાાિ થાય છે, જગલ સરખી
ગેર, વિ(અ
ગેબી, વિ॰ (અત નથવી દં=ન સમજાય તેવુ) છુપું, ન સમજી શકાય એવું. શેતાન લેવા ઇશ્કની ગેમી અલાનું કયાં ચડયુ.' કલાપી.
ܐ
+=બીજો, નહિ, વગર ) ઉપસર્ગ છે. એ શબ્દ તરીકે એકલેા આવે તે એના અ‘· અન્ય ’ થાય છે; ગેર માણસ આવ્યો છે જે આવવા જોઈએ તે નહિ પશુ ખીજ,

Page #84

ગેરઆબરૂ. ]
ગેરઆમરૂ, શ્રી૰( પર્ આવક 2 માં =ગેર અ૦૦ આમ્રફા=પ્રતિષ્ઠાડીન ) અપમાન, આબરૂ નાશ, બદનામી, ફજેતી.
ગેઇન્સાફ, પુ॰ ( અ૦ ૧ચર્સા) Ladly ન્યાય નહિ તે. ) અન્યાય, વાજી ઇન્સાફ્ હિ તે.
ગેરકાયદે, અ॰ ( અ॰ ન દાદ delBy =કાયદા વિના ) કાયદા વિરૂદ્ધ. ગેરખુશી, સ્ત્રી (અરવુંશી ફામાં નાખુશી ) અરાજીપો, નારાજીપણું,
ગેરત, સ્ત્રી ( અ॰ ત *=જુદાઇ, ભિન્નતા ચુ-ખારીતા હતા ઉપરથી ) આબરૂ રાખવાની સમજ, લાજ, શરમ. ગેરફાયઢા, પુ॰ ( અ गयर फाइदह ૪..ઉBy+==અલાભ) ટાટા, નુકસાન;
બગાડ.
ગેબ દાબસ્ત, પુ (ગૅચર અરખી + ચોવક્ત ફારસી યુ થોવસ jiya =અવ્યવસ્થા ) બંદોબસ્ત નહિ તે. ગાઢાળા.
ગેરમરજી, સ્ત્રી (અ થર્મી!"
=નાખુશી ) ગેરમહેરબાની, ધૃતરાષ્ટ્ર,
અપ્રસન્નતા.
ગેરમહેરબાની, સ્ત્રી૦ ( પ્ર અરખી+મહુ
બાની ફા॰ TT મવાની
ના
=અવકૃપા ) નારાજીપણું.
ગેરમાહીત, વિ॰ ( અ॰ ન માદીય્યત ( t y=અજાણુ) બીને વાગિાર ગેરમાહીતી, સ્ત્રી ( અ૦૧૬ માઢીયત+s+=અજાણપણું )
એખબર.
ગેરરસ્તે, અ॰ ( અ गयूर+रास्त ह
૩૯
[ ગાલક,
ફા॰Jy=આડે માગે ખાટી રીતે, એકાયદે, રીતથી ઉલટું. ગેરવાજબી, વિ २५० गय्यवाजिबी LE=વાજખી નહિ તે) અયેાગ્ય,
અધિકૃત,
વર્જિતદ
ગેરશિસ્ત, પુ॰ ( અ૰ ફાળ ગતિ |ühl= કાયદા પ્રમાણે નહિ તે) ધારા સર નહિ તે, એ કાયદે.
ગેરહાજર, વિ॰ ( અનહાનિર્ yo!=jha`હાજર નહિ તે ) અપ્રત્યક્ષ. ગેરહાજરી, સ્ત્રી ( અ॰ ગયુ નિરી Sholaya =હાજર ન હોવુ તે )
અપ્રત્યક્ષતા.
=લાંબાવાળ )
માથાના વાળ, ખુલ્લાં તેના ગેસુમાં લએ થઈ આશિકી ૨‘ગાયા. ’
નાચ
ગેસુ, પુ॰ (કાîí
ગાથ,
સ્ત્રી ( અ॰ નવૃત્તદક,==ડુબકી ) કનકવાનું ઊંધે માથે નીચા પડી જવું તે, ગુલાંટ
ગાશુ, ન (૦ નસદ
=ઠુમકી )
કાંકાં મારવાં, ડુબકી મારવી. ગાફતેગા, પુ॰ (ક્રા॰ ગુપતોનો વ એલચાલ) વાતચીત, ખાનગી વાતચીત. ગાર, પુ॰ (અ૦ શક-વિચાર) મનન, મીમાંસા. ધાર ચિતાથી ગાર હું, કરૂ છું જ્યારે લાક; અથાગ ગુણ વિચારતાં, શાકી પામું રોક.’ નદ.
ગાલક, પુર્વ (ફ્રા॰ શુ અથવા T S), =પૈસા રાખવાનું વાસણુ) વેપારીનું પરચુરણ વકરાનું નાણું રાખવાનું પાત્ર.

Page #85

ગોલંદાજી ]
[āઘાટ. ગોલંદાજ, વિ૦ (ફાઇ ઢોસ્ટ-ગોળી-અં- જીનને ઢાંકનાર, પલાણ) ઘોડાની પીઠ
દાજ નાખનાર અંદાન્તન નાખવું ઉપ ! ઉપર નાખવાની કામળ, ડી. રથી ગોઢ વા1 ટક=ગોળ ઘુમજ, પુ. (ફા સુંવર u =બુરજ,
નાખનાર ) તોપ ભરી તે ફેડનાર, તે પચી. તે ઘમટ ) દેવળ કે મકાનનો ઊભી અંડાકતિ ગેશચ, વિ (કાશોર | જે ધાબાનો આકાર તે.
ગશ=કાનપેચ લપેટનાર, પેચીદને લપે- ઇમટ, પુત્ર (ફા સ્માંડ બુરજ, રવું ઉપરથી કાન ઢાંકી દે એવી રીતે | ઘુમટ) દેવળ કે મકાનનો ઊભી અંડાકૃતિ, બાંધેલી પાઘડી) વાંકી પાઘડી.
જે ધાબાને આકાર તે. ગોપેચ બાંધે પાઘડી, ને હેમમય - 1 ઇમટી, સ્ત્રી (ફા કુવર સ્વબુરજ, ઘાત, કાને કુંડળ ઝળકતાં, ને લપતાં ! ઘુમટ) ઘુમટ જેવી નાની આકૃતિ. - મોતી જોત.” સુરે. હ. ક. ૧૮
ઘેન, ન. (અજન =વાદળાં) શાનશીની, સ્ત્રી (ફા ઇનિરીની આકાશને ઢાંકી દેનાર વાદળાં, તરસ,
- - = એકાંત. ગોશા=ખૂણે | અંધારું, ઊંધ આવવાની અસર તે. તંદ્રા, નિશની=બેસવું નિશિસ્તન=બેસવું ઉપ- ! આળસ. રથી) અલગ રહેવું, ઘરમાં ભરાઈ રહેવું ઘેન, ન. (અકાન નં-વાંદળાં) એકાંત વાસ. “રા૦ બ૦ મુકુંદરાયે ! ઊંઘની અથવા કેફની આંખમાં જણાતી સદર અમીનના એદ્ધા પરથી શા | અસર.
નશીની લીધી હતી.’ નં૦ ચ૦ | ઘોડેસ્વાર, પુત્ર (ફાઇ સવા =બેઠેલે, ગોસ, ૧૦ (ફા જારત =માંસ) ઘોડા પર બેઠેલે) ઘોડે બેઠેલ. મટન.
ઘોડેસવારી, સ્ત્રી (ફા સવાલ ) ગેસ, પુ. (અ.
=ફર્યાદ
ઘોડા ઉપર બેસવું તે. સાંભળનાર) મુસલમાન પર લેકમાં | ઘર, સ્ત્રી (ફા ગુરુ કે નર US = એક શ્રેષ્ઠ પદવી છે.
જંગલ. કબરે જંગલમાં હોય છે માટે
કબર ) મડદાં દાટવાનો ખાડે. ગોહર, પુત્ર (ફાઇ અgs Freeઝવેર )
ધોર, પુ. (અજરૂર = વિચાર ) રત્ન.
કયાસ, દફત.
ઘેર, પુત્ર (ફા જરૂર =અફગાનિસ્તાઘમંડ, ન૦ (ફા જુના ઇઝ=શક, | નમાં એક પ્રાંત છે) એક પ્રાંતનું નામ છે.
અહંકાર ઉપરથી ) ખોટો ડોળ, દંભ, ઘોરખોદીઓ, પુત્ર (ફા મોલન કર
ખટ દેખાવ, અભિમાન, ગર્વ | નોર કબર+રાજન=ોદવું ઉપરથી વજન ઘમંડી, વિ૦ (ફા ગુમાન અ8 ઉપરથી)
=ખોદનાર. ) કબર ખોદનાર. ઓટો ડોળ દેખાડનાર, દાંભિક, અભિ- | ઘેરી, વિટ (ફાઇ વો ક ગોર માની, વિ8.
પ્રાંતને ) ગોર પ્રાંત સાથે સંબંધ રાઘરખરચ, ૧૦ (ફા રે દ ) ઘર ખનાર. શહાબુદ્દીન ઘેરી. ચલાવવા માટે થતું ખર્ચ.
ઘાટ, પુછ (ફા અને ઉપરથી ઘાસીઓ, પુર (અજfથg 01 = ! ગડબડ) અવાજ, બૂમરાણ.

Page #86

ચક. ]
૨.સ.
ચક, પુ॰ ( તુર્કી ચિ UP) વાંસની સળીના પડદા, બારી બારણામાં નાખવાને જાળીદાર અંતટ. : આક ખાંખારે, આળસ માડે, માંડયાં વિષયનાં ચિહ્નઃ ચિત્ત ચઢ્યું ત્યાં ચક્ર શારે, જો નથી ભિન્નાભિન્ન ' નળા॰
ચક, પુ॰ (ફ્રા॰ A Le=કબાલે ) કાઈ વસ્તુની હદ, વેચાણુ ખત, પરવાના, પજેઠી. ચકન, ન (ફ્રા૰ વિનિયુ‚રેશમી લુગડા પર ભરત ભરે છે તે) ભરતના
એક પ્રકાર, ચીકનનું ભરત.
ચકન, પુ॰ (કા॰ પાન અથવા ચન ૭. ચાહ, ચતુ=કુવા+કન એટલે ખાદનાર. કન્દન, કન્દીદન=ખોદવું ઉપરથી કુવા ગાળવાનું ને ખેાદવાનું કામ કરનાર ) એક જાત છે, જે કુવા ગાળે છે, કે કુવા સંબંધી કામ કરે છે.
ચકમક, પુ (તુર્કી, નવમાત્ર અથવા મા vis läs=દેવતા પાડવાની પથરી ચકમકના પત્થર.
ચક્રમા, પુ૦ (કા॰
મદ૰ ઊનનું પાથરણું) બેસવા માટે ઊનનું બનાવેલું
પાથરણું. ખાટકી બનાવે છે,
અને
ભરવાડે તેના ઉપયેાગ કરે છે, ચામાસામાં એટ છે, તેથી વરસાદથી રક્ષણ થાય છે. ચકલેદાર, પુ॰ (કા॰
rryf ks= ચકલાના રખેવાળ ) મેહલ્લાના મેાખરાની જગાએ રહેનાર સિપાઇ.
ચકલા, પુ॰ (કા॰ હિં. ચોદ &2=જલ્લો, પરગણું) બજાર, નાનું બાર.
ચકાતરૂ, ન॰ (કા॰ હિં. ચોતરા 19 : =એક ફળ છે) મોટું ખાટું તે મીઠું
૧૧
૮૧
[ ચમકવું.
લીંબુ. લીંબુને નારંગીની કલમ લગાવવાથી થાય છે
ચક, નક્ાા?..='પુ) ચપુ, છરી.
ચણકમલા, પુ૦ (અ૰ વાવ = એક જાતની ઔષધિ ) મરી જેવાં એક જાતની ઔષિધનાં ખી, મેાં અને જીભ ઉપર ચાંદી પડી હાય, ત્યારે મેમાં રાખવાના કામમાં આવે છે. ચણીકમલા, પુ॰ ઉપરના શબ્દ જી. ચનમનિયાં, ન૦ (કા૦ ચમન ૩-બગીચા ઉપરથી) ચેનના વખત, લહેર, આનંદ, મેાજમજા.
ચનકખાલા, પુ૦ ચણકબાલા શબ્દ જુએ. ચપરાસ, સ્ત્રી॰ (ફા॰ વાત કે ચપ્રાસ cult♠ Jp ચપડાખા, Tref= જમા, ડાબા જમણા. પિત્તળ કે ચાંદીને નામ કાતરેલા કડકા, જે સિપાઇ વાપરે છે તે ) સિપાઇના પટાના ધાતુની તખો. ચપરાસી, સ્ત્રી (કા॰ ચાલી
=
સિપાઈ) બડાઈ, મેટાઇ, સિપાઈ. ચપરાસ બાંધનાર.
ચપ્પુ, ન॰ (કા॰ વાડી,-ચપ્પુ ) ચાકુ. ચપાટી, શ્રી (કા॰ ચપાતી 5.40 =
ઘહુંતી પુલકા રોટલી, ચપાત તમાચા ઉપરથી) ફૂલકા રોટલી ખીજી રોટલી કરતાં વધારે તમાચા ખાય છે માટે, કેમકે એને વણુતા નથી પણુ હાથ પર ડે છે.
ચબુતરો, પુ॰ (કા॰ ચત્તર
ઉપરથી હિંદીમાં ચબૂતરો ). પોલિસના સિપાઇઓને રહેવાનું સ્થાન. ચમકવું, ક્રિ (ફા॰ સમજ ડ્ર=પ્રતિષ્ઠા ઉપરથી) ગુજરાતી ક્રિયાપદ, પ્રકાશ મારવા.

Page #87

ચમચી. ]
[ ચહેબ. ચમચી, સ્ત્રી, ( તુક ગુad 9) ઈરાનમાં “સરિકા =ોકનું માથું કહે નાને ચમચી.
છે. કાબુલમાં હોકાને “ચલીમ' કહે છે. ચમ, પુ (તુકી, જુવદ
=આંખ) ચમ, સ્ત્રી (ફાઇ ચરમ
) ધાતુ અથવા કાચની કીનું ઊનું પય પીવાની
નેત્ર, લેચન; “પછી બદમસ્ત દિલ કીધું,
ઉઘાડી ચશ્મ મેં જોયું. લાપી. નાની કડછી.
ચશ્મપોશી, સ્ત્રી, (ફા. રાજેશ ચમન, સ્ત્રી (ફા વન અન્સ = બાગ,
એક=આંખ છુપાવવી, પિશીદન= બગીચો. મદન–બાગમાં ફરવું, તે ઉપ
છુપાવવું ઉપરથી) આંખઆડા કાન કરવા, રથી આજ્ઞાર્થ “ચમ+અન રાંબંધવાચક
જાણ્યે અજાણ્યું કરવું. પ્રત્યય લાગી ચમન. ચમન=ભાગમાં ફરવાની જગા.) આનંદ, ખુશાલી, મોજ- 1 ચમા, જ૦ (ફા રૂમ - નાળું, મા. હિંદુઓમાં સંજ્ઞાવાચક નામ ચીમન પાણીનું વહેણ) ગુજરાતીમાં ચશ્માનો
હોય છે તેને બદલે શુદ્ધ શબ્દ “ચમન છે અર્થ ઉપનેત્ર થાય છે તે માટે ફારસીમાં ચર, જુઓ ચરખો.
ચશ્મક” ને અરબીમાં “અયનક શબ્દ
વપરાય છે. ચરકે, પુર (ફાટ રવદ = સુતર ! કાંતવાનું યંત્ર) રેડીઓ.
ચમીકેર, સ્ત્રી (ફા પરમ =આંખ ચરખિયું, વિ. (ફા વદ
ઉપરથી ચશ્મી) કોપરાપાકનાં ચકતાંના = ઉપર
જેવી આંખને મળતી આકૃતિવાળી તરેથી ચરખાનું) ચરખાને લગતું.
હની કિનાર તે. ચરખી, સ્ત્રી, (ફા જઈ રુ ઉપરથી - નાનો ચરખો) પવનચક્કી, ફરકી.
ચમેલબ, વિટ (ફાઇ વરૂમ =આંખ
ઉપરથી) જેને દેખાતું ન હોય તે, ઓછું ચર, પુત્ર ફા. વર =રેટિઓ)
દેખાતું હોય છતાં બધું દેખાય છે એ કપાસમાંથી પાસ ને રૂ છુટા પાડવાનો
ડોળ કરનાર, સંચો. હવે ફેરાવવો બસ કર, અરે શયતાનને ચરખે.” કલાક
ચમું, ન૦ (ફા ઘરમા -
ચમું) માનું એક વચન. આંખને ચરબી, સ્ત્રી (ફા વર્થી નરમી,
એક કાચ. ચિકાશ) પ્રાણીઓના શરીરમાં તૈલી ચીકટ પદાર્થ.
ચહેબચા, પુ(ફા વાવ વાદ કે ચાર ચરંદ, નવ (ફા વરંદ —==ચર
વહ ૪૪ ચાહ કે ચહ=
કૂવો, બ=સાથે. ચહબચકુવાની પાસે નાર, પશુ. ચરીદનચરવું, ઘાસ ખાવું
કુવા, કુવાની પાસે કુ; એમ, અર્થાત ઉપરથી) પશુ, હવાન.
તળાવ) લીલ ને વનસ્પતિથી ભરપુર ચરાગ, સ્ત્રી . ફા વિશા શ્ર=દીવો) હેજની પાણીવાળી જગા. “ શરીર સઘળું બત્તી દીવે.
કહીંએ સંતાડું, પાણપંકજ એને દેખા; ચલમ, સ્ત્રી (ફા ચર્ચમ ) હિંદુ- પિતાનાં વસ્ત્ર દાસીને પહેરાવી, બેડી ચેહ
સ્તાનમાં વપરાતા કારસી શબ્દ છે. બચામાં આવી.' નળા

Page #88

ચહેરો. ].
[ચારજામે.
ચહેરે, પુ(ફા વદન=મે) સુરત | ચાદર, સ્ત્રી (ફાઇ ચાકર છાડ) ચંગ, નવ (ફાઇ વંશ =એક પ્રકારનું પાથરવાનું લુગડું, ઓઢવાનું લુગડું.
વાજું) ડફના આકારનું વાજું. ગંજીફા- ચાદરૂ, નવ (ફાડ વાવર ઓછાડ માંની એક રમત.
ઉપરથી) ચાદરથી મોટું ને રંગેલું પાથરણું ચંદ, વિ૦ (ફા ચંદ્ર પર અમુક ) કેટ- ચાદાની, સ્ત્રી (કા. વાવાર 31 લાક, ડાક.
એને ઈ પ્રત્યય લાગી થએલે શબ્દ )ચા ચંદરાજા, વિ૦ (ફા jag jus બનાવવાની નાળચાવાળી ધાતુ કે મા=કેટલાક દિવસ) ડાક દિવસ. “આ !
ટીની લેટી. ફાન જહાનમાં ચંદરોજા આરામ છે.”| ચાકે, પુછ (ફાઇ ગયુવા =ચુસ્ત, બા) બા
ચાલાક, કરડે ) ચાબુક, કોરડે, ચા સ્ત્રી (ફાઇ વાર Á પીવાની ચા)
સાટકે. એક જાતનાં પાંદડાં, જેને કાવાની પેઠે | ચાપલુસી, સ્ત્રી (ફાટ વાજૂ, 132
ઉકાળી દૂધ ને ગળપણ નાખી પીએ છે તે. ખુશામદ) ચતુરાઈ ને હશઆરી બતાચાઉસ, પુ(ફા રઘુરા
વવાને ચીપી ચીપીને બોલવું તે, પતરાજી
=લશ્કર | કે કાફલાને ચાબદાર) ડંકા નિશાન રા
શેખી, તાબેદારી. ખનારી ટુકડીને ઉપરી જમાદાર. | ચાપુ, ન૦ (ફા વાળ =ચપુ) કલમ
ઘડવાની નાની છરી. ચાક, પુરુ (ફા. વાવ =ફાટેલું) એ.
ગરખાના ચાક, ચીરવું. “ ચાક દિલ કયું ચાબક, ચાબુક જુઓ. તે સનમ, ભેટ માન દેન દે.’ આ.નિ. | ચાબખે, પુલ (ફાટ
= ચાકર, પુ. (ફાઇ ચાવા નોકર ) | ચુસ્ત, ચાલાક, કેરડો ) કરો. પગારદાર કર.
ચાબુક, સ્ત્રી (ફાટ વાપુ ગુસ્ત ચાકરડી, સ્ત્રી (ફાર વાર કરી ચાલાક, કેરડે) ચાબખો. ઉપરથી) સ્ત્રી નોકર.
ચાબુકQાર, વિ૦ (ફાડ વાપુવાર ચાકરિયાટવિ (ફાવવા નોકર
= = ચાલાક સવાર. ચાબુક= ઉપરથી) ચાકરીવાળું, ચાકરી કરનારું. | ચાલાક) ઘેડા કેળવનાર ઘોડા ઉપર સચાકરિયું, વિ૦ (ફા વીર નેકર વારી કરવામાં ચાલાક હોય તે.
ઉપરથી) ચાકરીના બદલામાં મળેલું હોય | યાર, વિ૦ (ફાઇ વાર કે વાત ને એવું, ઈનામી-ચાકરીઆ ભય,
| J'a=૪) ચારની સંખ્યા. ચાકરી, સ્ત્રી (ફા વાવ = | ચારખાની, સ્ત્રી (ફા જાન -કિં+
સેવા, ખિદમત) દાસવ, નોકરી. “ચાકરી ઉપરથી) એક જાતનું લુગડું, જેમાં
કરતાં ભાખરી, પામે રડી પેર.' કદન્ડા ચોકડીની ભાત પાડેલી આવે છે. ચાકુ, નર ( ફાક ચાકૂ =ચપુ) છરી, ચારિજા, પુ(ફા જારગામ€ -
કલમ ઘડવાની નાની ધારદાર છરી. સવારીના ઘોડાપર નાખવાનું એક પ્ર

Page #89

ચારેતરફ
કારનું જીન) પલાણુ. જેતે ઝુમતાં હોય એવી ઘેાડાની પીઠ ઉપર નાખવાની ડળી. ચારેતરફ, અ॰ (અ॰ તર; 3,=ાજી) ચારે બાજી.
ચારાણી, સ્ત્રી ( કા વારની
૮૪
ચાલાક, વિ॰ ( ફા॰ ચાજ઼ાદ S>=કામ કરવામાં સ્ફુરતાવાળા) હાસ્યાર. ચાલાકી, સ્ત્રી ( ક્ા ચાળી"!>= સ્ફુરતા ) ચંચળાઇ, ચપળતા.
ચશીદન=ચાખવું. ઉપરથી, ચાખવા માટે કાઇ વસ્તુ ખાઇ જોવા તે) ખાંડની ચાશણી.
સ્વાદ, મજા.
ચાંગળું, ન ( કુંપુલ કે સુંગજી Ji Ki =માણુસ વગેરેને પજો, તે ઉપરથી) ચાંગળુ પાણી=થેાડુંક પાણી. પેાશમાં માય એટલું. ચિનીકય્યાલા, જીએ ચણુકબાલા. ચિરાગ, સ્ત્રી (ફ્રા॰ ચિરાગ || દીવા) બત્તી, દીવે..
ચિલગાજા, ન૦ ( ફા૦ ચિલ્મોનg syl、 ચહલ = ૪૦ ઉપરથી ચલગોજા)કપાસનુ કાલું, કપાસનાં કાલાં જેવું એક ફળ છે, દવાના કામમાં આવે છે. સનેાબરનું ફળ, એક પ્રકારના મેવે. જે મગજને ફાયદો કરે છે.
ચીકન, ન૦ (ફા૦ વિનિ
રેશમથી
લુગડાં પર ભરત ભરે છે તે) ભરત. ચીજ, સ્ત્રી ( ક્ા ચીઝ
વસ્તુ) કાઇપણ વસ્તુ, ગાયન, રાગણી. ‘ચીજની
બાંધણી સાથે તેને સંબંધ નથી,’આનિ ચીટનીસ, પુ॰ (કા॰ નૌત્ત=નિયીલાનું = લખનાર. નિવિશ્તન = લખવું. ઉપરથી નિવીસલખનાર. ચિટ લખનાર ) મેટા અમલદારના મુખ્ય કારકુન,
[ ચુગા.
ચીટનીસી, ત્રી॰ (ફ્રા નિત્રીસી 2253= લખાણુ. ચિલખવાનું કામ ) સીટનીસ તરીકેનું કામકાજ કરવું તે. ચીણ, સ્ત્રી (કા॰ ચીન → ચીદન = વીણવું. ઉપરથી ચીનીણનાર, લુગડાને ચીણ ભરે છે. એટલે પાસે પાસે લાવી દારા ભરે છે તે) ધાધરાની ચી. ચુગલખાર, વિ॰ ( તુo Ashles= ચાડી ખાનાર+ખાર=ખાનાર. ચાડી ખાનાર. ) ચાડીએ.
ચુગલી, સ્ત્રી (તુ॰ સુજનતંત્ર ઉપરથી
ફારસીમાં સુૌ કોઇની બુરાઈ કરવી, ચાડી ખાવી) ચાડી, પીડે પાછળ નિંદા કરવી. ચુનાગચ્ચી, સ્ત્રી(ફ્રાન્ચ -ચુના ઉપરથી) ચુનાના કાલની ગચીઓ જેવી બનાવટ તે.
ચુનોચરા, સ્ત્રી (કા॰ ચૂનોવા અને ક્રમ, શા માટે ?) તકરારની વખતે કહે. વાય છે કે ‘કાંઇ સુચરા કરવાનું ઠેકાણું નથી.’ ચુસ્ત, વિ॰ (કા॰ ચુસ્ત
=ચાલાક) દૃઢ, આગ્રહી, ત’ગ, ‘ તેણે ચુસ્ત પાયામા પહેર્યો હતા.' બા બા
ચુસ્તી, સ્ત્રી (ફા॰ ઘુસી ચા લાકી) દૃઢતા, મજબુતી.
સુ‘ગલ, સ્ત્રી (ફ્રા યુગલકે સુવાહ ૪kes=માણસ વગેરેને પજો ) પંખીઓના પગનાં લાંબાં આંગળાં, સખત પકડ. અને તરફથી ચુંગલમાં આવી ગયા.' ૦ ૦ ગ્
(
ચુગા,
>
(ફા સુંશજ કે ચુંમાજ =માણસ વગેરેના પજો ઉપરથી) સ’કડામણું, કમજો. તેથી છેવટે તે સરકારના હથીઆરની ચંગરમાં આવી ગયા હતા.' રા૦ મા ભા. ૧

Page #90

ચુનંદા. ]
[ છાપે. ચુનંદા વિ૦ (ફા જુનંદ ... વીણ- આચાર્ય અને અમલદારની આગળ રાજ.
નાર. ચુનીદા = વીણેલું. ચીદન = વીણવું. દંડ લઈ ચાલનાર છડીદાર. ઉપરથી. વીણી કાઢેલા) પસંદ કરેલા, 1 ચાબ, સ્ત્રી (ફા વ =લાકડી) હુસ્થાર, પ્રખ્યાત.
દડુકો, નાની લાકડી. ચુગલ, સ્ત્રી (તુ ગુરુ ) ચાડી,નિદા. ચરખીસું, નવ (ફા વદ =ખીસું) ચરાગ, સ્ત્રી, (ફાઇ વિરાજ ઈ~દી) તે ન જડે એવું છુપું ખીસું.
બત્તી. જેભાઈ અમારા વિદ્યાથી છવ- | ચોરદાનત, સ્ત્રી (અ. વિજાત બી. વનના ચેરાધ હતા.” નં૦ ચ૦
=ઈમાનદારી ) મૂળથી જ મનમાં કપટ ચેહ, સ્ત્રી(ફાઇ રાદ ૪૩ = કુ, ખાડો) | હેય એ સ્વભાવ.
ચેહરે, પુ(ફા વદ ચહેરો) ચેહરાદાર, વિ૦ (ફા ઘા ઝa | છડી સવારી, સ્ત્રી (ફા. રાજે છv= =રૂપાળો) શોભી, દેખાવડ ખૂબસૂરત. | સથવારા કે રસાલા વગર એકલા હોવું
તે. રાજ છડી સ્વારીએ તરત બહાર ચગાન, ન૦ (ફાચાર વાંકી
નીકળી પડયો.” ટોચવાળી લાકડી. ચુલ વાંકાગાન=સંબંધ વાચક પ્રત્યય ઉપરથી એ શબ્દ થયો છે. | છબાનન૦ (ફ રવીના મંત્ર એ લાકડીથી દડી સાથે રમત રમાય છે રાતનું, વાસી. =રાત ઉપરથી) રાતનું =ગેડી દડાની રમત રમવાની ગેડી) ખુલ્લી | જમણ, રાત સંબંધી. લાંબી પોહળી જગા, ચેક, ખુલ્લું મે.] છબીલ, સ્ત્રી (અ. ૪ = દાન. “ઈશ્કના ચોગાનમાં જાલિમ નકી !
રસ્તો) તરીકે, ધર્માદા આપેલી વસ્તુ, પહેલે ને હું.' કલાપી.
પરબ, પાણીની ૫ખાલે છોડાવવી. તાબુચાગિરદ, અ૦ (ફાટ રનિ
તને દિવસે પર બેસાડે છે તથા પખાલ
== ચારે તરફ) ચારે બાજુએ, બધી તરફ.
છોડાવે છે તેને છબીલ કહે છે. હાણુની ચાગરદમ આવીને પડી. | છલું, ન૦ (ફા વિરુદ્ધ ચાળીસ રા. મા. ભા. ૧
દિવસ સુધી ફકીર વગેરે લેકે એકાંત ચિતરફ, અ૦ (અ ત
બેસી ભક્તિ કરે છે, તે ૪૦ દિવસનો =બાજુ ) |
સમય) પ્રસૂતિ પછી ૪૦ દિવસે સ્ત્રીનું ચારે બાજુ. ચિતરે, પુ(ફાટ રદ ઃ
છલું થયું કહેવાય છે. મોટા પીરના સ્મ
રણ માટે મોટા શહેરમાં અમુક સ્થળ જમીનની સપાટીથી ઊચી જગા-ઓટલે)
ઠરાવવામાં આવે છે તે, તે પીરનો છેલ્લે એટલે.
કહેવાય છે. જેમકે મીરાં દાતારને છિલ્લો, બચીની, સ્ત્રી (ફાઇ રાઘવીની | બુખારી સાહેબને છિલે, પીરાનપીરને ગુલે અબ્બાસની જડ છે
છિલ્લે. એક દવા છે) એક પ્રકારની ઔષધિ. | છાપ, સ્ત્રી, (ફા જાન * ચામદાર, પુછ (ફા કારખા છાપવું ઉપરથી) સિકકે, મેર, આંક,
=રાજદંડ લઈને ચાલનાર) રાજા, ચિત્ર

Page #91

છાપખાનુ. 1
છાપખાનું,
( ક્ चापखानह ..==ચાપ કઈ ન=છાપવું ઉપરથી ) છાપવાનું ઠેકાણું. છાપગર, પુ॰ ( કા॰ ચાપારાપવાનું કામ કરનાર ) એક જાત છે એ લેાકા લુગડાં છાપવાનું કામ કરે છે. છાપણી, સ્ત્રી (કા॰ ચાપ ઉપરથી →
)
છાપની સફાઇ.
છાપત, સ્ત્રી॰ (ફા૰ ચાપાક ઉપરથી )
ન
છાપ, સાખ, આબરૂ.
છાપનાર, પુ॰ ( ફા॰ ચાપ != ઉપરથી)
છાપવાનું કામ કરનાર.
છાપવુ’, ક્રી૰ (ફા૦ આર્યન !!= છાપવું ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ ) છાપવાનું કામ.
છાપુ, ન ફા॰ AN... ઉપરથી ) વર્લ્ડ માનપત્ર, ન્યુસપેપર.
ઇફ, વિ૦ ( અ.
iLટ=વૃદ્ધ ) છળ વિનાને, ધરડા, નાતવાન, અશ
kt. હાથ નેડીને જક્ કાળ ખેલ્યે) '
તું
:
t
ચ
જઈફી, સ્ત્રી ( અવની વૃદ્ધાવસ્થા ) અશક્તિ, ધડપણ. જર, શ્રી જુએ જીકર જકાત, સ્ત્રી (અ૰નજાત ---=સપ ત્તિના ભાગ. જે એક વર્ષ કબજામાં રહ્યા પછી ધર્માદા આપવામાં આવે તે. ઓછામાં ઓછા પરા તાલા ચાંદી ઉપર મુસલમાની શરે પ્રમાણે જકાત ફરજ છે.પણ તે પરા તાલા આપણા કબજામાં
છાપેલું, વિ( ફા॰ ચાપ! ઉપરથી) જખમી, વિ॰ (કાનહમી જેને જખમ થયા. હાય તે ) ધાએલ. જગાત, જુઆ જકાત
પ્રસિદ્ધ થએલું.
[ જજિયાવરો.
૧૨ મહીનાથી હાવા જાઇએ, અને માથે કાઇનું દેવું હોવું ન જોઇએ. આ પરા તાન્ના ગમે તેા રાડા શિપ હોય કે ગમે તા એટલી કીમતને અવેજ હાય ). દાણુ, વેરા, ટેક્સ. ‘ જકાતખાતામાં
પેાતાને નાકરી મળી.’ નં૦ ૨૦
જકાતદાર, પુ૦ (ફા॰ ચાર પ્રત્યય છે, જ્ઞ હાત-અરખી છે. નહાવું (1815) =જકાત લેનાર અમલદાર ) જકાત વસુલ
કરનાર-નાકાદાર.
જકાતી, વિ॰ (અ॰લાત+r=shાથી 14j=જેની ઉપર જકાત લેવાની હોય એવું ) જકાત ધરાવનાર. ‘અમારી પાસે કાંઈ જકાતી માલ ન હતા. જખમ, પુ૦ (ફા॰ નમ ←j=ધા ) કાપ,
ઝટકા, વા, પ્રહાર. • એવા વિચારથી તેના હૈયામાં જાણે જખમ વાગતા હાય તેવુ દુ:ખ થતું.' ક ધૃત
=زخمي
જજિયાવેરે, પુ૦ (૦ f[AT 2= મુસલમાની રાજ્યમાં, મુસલમાન ન હોય તેમની પાસેથી લેવામાં આવતા વેરા. ફારસી ‘ગજીત’ શબ્દ ઉપરથી અરબીમાં ‘જિયહ' શબ્દ થયા છે. હજરત ઉમર ( ૨. . ) ના વખતમાં ૨૦ વર્ષથી એછી તે ૫૦ વર્ષથી ઉપરની ઉંમરવાળાઓ પાસેથી એ વેરા લેવાતા ન હતા તેમને મારી હતી. વધારેમાં વધારે ૨૦ રૂપીઆ સુધી એ વેશ લેવાયા છે. અપંગ, બાળકા, સ્ત્રીઓ, ને ગાંડાઓને પણ એ વેરાની મારી હતી. કૃત ૨૦ થી ૫૦ વર્ષોં સુધીના પુરૂષ પાસેથી ( એટલે ક માઇ શકે એવા પુરૂષ પાસેથી ) એ વેરા

Page #92

૮૭
જજિયો. ]
[ જનુની. લેવાતો હતો. ત્રણ રૂપીઆ ને કેટલાક વગેરે વેઠવાથી જે થાક લાગે છે. આ આના એ વેરાના લેવાતા હતા. જજીઆ છોકરે ઉછેરતાં મારી નાખ નીકળી ગઈ. વેર આપનારને (૧) લડાઈમાં જવું પડતું જનાજે, પુ(અ નાના sli નહિ (૨) લડાઈમાં સામાન વગેરેની મદદ | લાશ, મડદુ, ઠાઠડી) મુસલમાન મડદાને આપવી પડતી નહિ અને (૩) મુસલમા- : દાટવા લઈ જવાની ખાટલી. નાની પેઠે સેંકડે રા રૂ. પ્રમાણે જકાત | જનાદી, ૫૦ (અકીનાર ગુપ્ત =અઢી આપવી પડતી નહિ. એ વેરો મુસલમાન રૂપીઆ કીમતનો સોનાનો સિકકે, જે નહિ એવી પ્રજા પાસેથી તેમના જાન- અરબસ્તાનમાં ચાલે છે. તે ઉપરથી)
માલના રક્ષણ માટે લેવાતો હતો. | પૈસે, ટાઉં. જજિયે પુત્ર જુએ ઉપલે શe. જનાનખાનું, ન૦ (ફાર કરાવવાના
- =સ્ત્રીઓને રહેવાનું ઠેકાણું) જડબેસુલાખ, અ. (ગર્વ અરબી=મારવું+
અંતઃપુર, રણવાસ. રાજા તુક તમાચો માર, મુક્કી
જનાની, વિ૦ (ફાઇ કનાજ - j= મારવી, લાકડીથી મારવું, કૂટવું. કર્જ
સ્ત્રીઓનું) જનાની જેડા સ્ત્રીઓના જોડા, શg Li ) મજબુતાઈથી,
જનાની વાત સ્ત્રીઓની વાતચીત. બરાબર બંધ બેસતી રીતે, જરા પણ જનાન, પુત્ર (ફાટ
= વખત યા સિવાય, મક્કમ, બંધ બે
ત્રીઓ સંબંધી) મલાયજામાં રહેનાર, સતું, સજજડ.
ત્રીસમુદાય. જણશ, સ્ત્રી (અ૦ લિસ 5 | જનાબ, વિ૦ (અજનra i=સેવા, વસ્તુ) ચીજ, નંગ, દાગીને.
મોટા માણસનું રહેઠાણ, સાહેબ, હજરત જણશભાવ, સ્ત્રી (અ. નિન્સ = | જનબ ઉપરથી) મહેરબાન, કૃપાળુ.
વરતુ ) સરસામાન, દરદાગીને, ઘરેણુ. | જનાબે આલી, વિ૦ (અ. ગાયિકાર ગઠાં વગેરે.
હe =આલી=મોટી, મેટી જનાજણશાલ, વિ૦ (અ fકર = બવાળો) મેટી સેવામાં. વસ્તુ) જણસ ઉપર આપેલું લીધેલું | જનાવર, ન૦ (ફાઇ ગાજર 9t= એવું.
જાન જીવન્ડર વાળો, પ્રાણી માત્ર) માજના, સ્ત્રી (અ. વિના વ્યભિચાર) |
ણસ વિના બીજા પ્રાણી, જીવવાળું. જાર કર્મ.
જનુન, સ્ત્રી (અ. ઝનૂન કે કુતૂન
=ગાંડપણ. એક પ્રકારનો રોગ જનાકારી, સ્ત્રી (અ. નિના+ા ફા
છે જેમાં માણસની બુદ્ધિ ગુમ થઈ જાય રસી =વ્યભિચાર) જાર કર્મ,
છે ) ગાંડ જુસ્સો, ક્રોધનો ઉભરે. તેને છિનાળું. તે શરાબોરી ને જનાકારીથી
ધર્મને વાતે પણ ઘણું જનુન હતી.” દૂર રહેતો હતો. બાબા
ક૭ છે. જનાખ, સ્ત્રી(ફા. હિ૦ કાર = જનુની, વિ. ( અ ાની કે કુનની
શરત કરવી, કુકડાની છાતીનું હાડકું, અંડગાંડો) ક્રોધી, જેશથી ઉકેઘડાની રકાબની વાધરી) મહેનત, દુઃખ | રાઈ જાય એ.

Page #93

જપત. ]
૮૮
[ જમાઉધાર.
જપત, વિ॰ (અ૦ રાત ઢં=નજર રા- | જન્માની, સ્ત્રી (ફા॰ નવાની કે સુવાની ખવી, બંદોબસ્ત ) ગુનાસર લઈને કબજે (1)=જીભ સાથે સંબંધ રાખનાર) કરેલું, નજર નીચે રાખેલું. જીભે કહેલી હકીકત
જપતી, સ્ત્રી (અ॰ નક્કી કê= જપત કરવું) કબજે કરવું, નજર આગળ રાખવું.
. જા, સ્ત્રી ( કા૦ ના lol.જીલમ ) સખ્તી, જબરદસ્તી. જફામાં ફેકતાં તેને, અરે તુજ હાથ શું આવ્યું.' કલાપી. જખર, જુએ જબ્બર. જખરજસ્ત વિ૦ (ફ્રા॰ નસ)= જબર=ઉપર+દસ્ત હાથ. ઉપર હાથવાળા બળવાન ) જખરા.
જરજસ્તી, સ્ત્રી
(ફા॰ નવવસ્તી હોવાપણું )
up =ઉપર હાથ ખરાઈ, સખ્તી, બળાત્કાર, જુલમ.
જમરાઇ, સ્ત્રી (અTMત્ર બળાત્કાર ) દબાણ, નિર્દયતા.
=જુલમ,
જમરી, સ્ત્રી ( અન્ નત્ર ^=જીલમ, બળાત્કાર ) જબરદસ્તી.
જબરૂ, વિ॰ (૦ f+^ =જુલમ, બુળાત્કાર ) માટું, ભારે, ઊંચું, બળવાન. જમત, પુ॰ (અ॰ ગત
શુક મોટાઇ, આકાશી માટાઈ ) ઇશ્વરની પ્રૌઢતા. નાત, મલાકૂત જ‰ત, ફના, એમ શરી, તરીકા, મારિકા, હકીકા એ ચાર જાણનાર પાળનારના ચાર ક્રમ છે.' સિ॰ સા
જખરે, વિ૰ ( અન!=જુલમ, બળાત્કાર ઉપરથી મોટું ) ભારે, અથવા કા॰ જબર્દસ્ત ઉપરથી બળવાન )શક્તિમાન.
જમાન, સ્ત્રી ( કા નામ કે વાન vj=જીભ, ભાષા, ખેલી ) ભ.
જમાં, સ્ત્રી (ફા. નવાં કે જીવાં હી જીભ ) ભાષા, ખેલી. ‘ નર્મદે એની ૨સિક, કડવી તે કાતિલ જબાનમાં વર્ણવી છે.' તું ચ
જએકરવું, ક્રિ॰ સ૦ ( અ૦૧૬ 25 = મુસલમાની ધર્મ પ્રમાણે જાનવરને હલાલ કરવું) છરી ફેરવવી.
જખ્ખર, વિ૦ (ફા૰નયર_j.=ઉપર )
જબરું, મજબૂત, કાણું,
જખ્મા, પુ॰ ( અ॰ નુછ્યT =પહેરન, કુરતા ) ખુલતા રહે એવા ઢીલેા, લાંખા ને સુંદર ડગલા. * જખ્મી પ્રિય હૃદયના તુજ વહાલવાળા.’ કલાપી
જમલા, પુ॰ (અ૦ સુ#ST-^=બધું, તમામે, ફૂલ, જમલોલાવી લીધું ઉપરથી ) એકડા થએલા જથ્થા, ભરાવા.
જમોદી નવરેજ, પુ॰ ફ્રા॰ ગોવી નથ્રોન 123 Slo>,ઈરાનમાં જમશેદ ખાદશાહ થઇ ગયા છે. તેણે ઠરાવેલા નવરાજ તહેવાર) મેષરાશિમાં સૂર્ય દાખલ થાય છે તે દિવસ.
ક
જમા, સ્ત્રી ( અનમૂન > =એકઠું કરવું. જમઅ=તેણે એકઠું કર્યું ઉપરથી ) આવક, ઉપજ, નીપજ, વસુલ. જમાઉધાર પુ॰ (અનમમ એકઠું કરવું ) ઉધાર ગુજરાતી. આવ્યા ગયા પૈસાને રીતસર હિસાબ રાખવા તે. મુઆ પછી ઇન્સાફમાં વહેંચાયે સૌ જેહ, જમા ઉધારા અહીં કર્યાં, પુણ્ય પાપને તે.’ ન દ.

Page #94

જમાખરચ. ]
[ જમીયત,
જમાખરી, ન. (અ. નમ-ફા. જમાબંદી, સ્ત્રી, (અ) ગ ર્વથી ફા
- ~-ઉપજ અને ખર્ચ) આવક મુઝવેરી 5 =જમા બાંધી જાવકના હિસાબ. જમા અને ખરચ. આપવી તે. બસ્તન બાંધવું ઉપરથી બંદી) જમાત, સ્ત્રી (અગમગત 6િ = જમીનની માપણી કરી તથા કસ કાઢી
માણસનું ટોળું. જમ–તેણે એકઠું કર્યું તેના ઉપર વરસે આટલો કર લેવો એમ ઉપરથી) સમુદાય, સમૂહ. ટોળું. મળ | ઠરાવવું તે. પ્રેમ જમાતી ખાખી” કલાપી.
જમાબંધી, ઉપલે શબ્દ જુઓ. જમાદાર, પુત્ર (અ૦ +Rાર ફારસી | જમાવ, પુ (અ) = ==એકઠું
ઝઝૂમવાર =જમા રાખનાર, 1 થવું ઉપરથી) એક જથે એકઠું થઈ જમાતને આગેવાન) જેની તેહનાતમાં | જવું તે. કેટલાક સિપાઈઓ હેાય તે માણસ. આ| જમાવટ, સ્ત્રી (અ૦
=એકઠું શબ્દ હિંદુસ્તાનમાં વપરાય છે, ઈરાનમાં
થવું ઉપરથી) એક બીજાની સાથે મળીને વપરાતો નથી. જમાદારી, સ્ત્રી (અન્નકૂમ+ારી ફારસી |
મળતા આવીને બેસી જવું. રામારી .... =જમાદારપણું) .
1 જમાવવું, ક્રિ(અ) જન્મ 5 એકઠું જમાદારના ઓહિદાનું કામ છે.
થવું ઉપરથી) ગોઠવવું, સ્થાપવું. જમાદિલઅવલ, પુ. (અગમયુ.
જમા ૫૦ (ફાડ કમ ૦ =એક કા 5,51,35. =મુસલમાની
થવું ઉપરથી) ગોઠવણ, જમાવ. પાંચમે મહીને) મદારને મહીને. - જમીન, સ્ત્રી (ફાઇ કામીન =પૃથ્વી જમાદિલઆખર, પુત્ર (અનાવિયુટ્ય- જમશરદી+ઈન=સંબંધ દર્શક પ્રત્યય
શ્વર -મુસલમાની છદ્રો શરદીવાળી. જમીનનું ધ્યે શરદ છે માટે મહીન), એ મહીનામાં શાહઆલમ ' એ નામ પડયું) ધરતી, ભય. સાહેબનો ઉર્સ થાય છે.
જમીનદાર; વિટ (ફાડ કમી જમાન, પુરુ (અજામિન બી-4 =જે | ગઇ દાસ્તન=રાખવું ઉપરથી દાર=
માણસ કોઈને તરફદાર હોય છે. જમન-= રાખનાર. જમીન માલિક) જેની પાસે તે જવાબદાર થયો ઉપરથી ) જાળવનાર, |
જમીન હોય તે. ખાતર જમા કરનાર, જામીન. | જમીનદારી, સ્ત્રી (ફાડ કમીજી જમાની, સ્ત્રી (અ. કમિનિ, નાના
=જમીનદારપણું) જમીનન્ડ જામિનપણું જામી- | દારની જે હાલત તે. નગીરી.) “વળી સરકારી ઓ, તથા ' જમીનદોસ્ત, વિ૦ (ફા ગમીક સરકારની જમાનીથી નીકળેલી રે . U- દોહનન્સીવવું ઉપરથી દેજ= વગેરેના શેર વિલાયતમાંથી ભરાયેલા
સીવી લેનાર. જમીનની સાથે મળી તેટલાને લીધે તેના વ્યાજ નફાના પૈસા
ગએલું) જમીન બરાબર કરી નાખેલું. પણ સોના નાણમાં આપવા પડે છે.” | જમીયત, સ્ત્રી (અ૦ મત સુe ગs
=એકઠાપણું. જમઅ તેણે એકઠું કર્યું જમાને, પુછ (ફા =માનદૃ કી = | ઉપરથી, નિર્ભયતા, વિશ્વાસ) સંજ્ઞાવાચક સમય) વખત, કાળ,
નામ હોય છે. જમીઅતરામ,
૧૨

Page #95

ટ
જમેઉધાર ]
[ જરાયન. જમેઉધાર, પુછ ( અ 4. ) जरतुश्त, जरदुश्त ने जर्दहुश्त मेरे " ઉધાર ગુજરાતી. ન કે.
નામ ફારસીમાં વપરાય છે. જર સોનું+ જર, વિ (ફાર કરj =વૃદ્ધ) ઘસાઈ |
દુસ્ત ખરાબ, જેની નજરમાં સોનાની ગએલું, જીર્ણ થઈ ગએલું. જરબાઈ નામ |
કાંઈ ગણતરી નથી તે) પારસીઓના પારસીઓમાં હોય છે= સી.
પિગંબર સાહેબ. જર, ૫૦ (કર =સેનું) રૂપીઆ, ૧
જરતી , વિ(ફાર તુરત મહેર, પિસા વગેરે. જર, જમીન ને
- વગેરે ) જરાસ્ત પેગંબર જેરૂ એ ત્રણ કજીઆના છોરૂ” ગુ. કહે.
સાહેબના અનુયાયીઓ, પારસી.
જરદ, વિટ (ફા = =પીળું) પીળું જરકસી, વિ૦ (ફા કી હક્ક
ઝાંખા પીળા રંગનું. “હું તો આયુષ્ય કશીદન=ખેંચવું ઉપરથી સેનાના તાર
હું કુમળું, ઝ આ દર્દથી કીધુ કલાપી. વગેરે ખેંચવાનું કામ) જેમાં સેનાના તારની ગુંથણ, ભરત વગેરે હોય તે. |
જરદાલુ, ન૦ (ફાડ કમ મળીને “હેમ વસ્ત્ર જરકશી મસ્તક, વીંટયું છે
ગલ્ફ " એક જાતનાં ફળ,
મેવો) ઠંડા દેશમાં થનાર એક મેવો. ચાફેરરે, કર્ણ ઉપર મૂક્યાં છે છોગાં, ! લટકતી જસે. સુ૦ હ૦
" | જરદી, સ્ત્રી, (ફા. ઝ =પીળાશ).
ઈડામાંની પીળી વસ્તુ, રંગરેજને ત્યાં કરું. જરકેસ, ૫૦ (ફા = =સેનું) હલકી |
બામાંથી પીળા રંગ નીકળે છે તે. ધાતુના તારને બનાવેલું વણાટ,
જર, પુ. (ફા = =પીળા રંગની જરખરીદ, વિ. (ફાર કરj= વસ્તુ) પાનમાં ખાવાને સુકે, કેસરીઓ પૈસા આપી વેચાતી લીધેલી વસ્તુ ગુલામ
ભાત. વગેરે. ખરીદન=ચાતું લેવું ઉપરથી)
જરાજ, પુત્ર (ફા = = - વેચાતી લીધેલી વસ્તુ.
તેરી કામ કરનાર. દેખન સીવવું ઉપજરજર, વિ૦ (ફાઇ ઝર) વૃદ્ધ) જીર્ણ, રથી સીવનાર) કસબ ભરનાર, કસબનું ઘસાઈ ગએલું.
કામ કરનાર. જરે જરિયાન, ન૦ (ફા ગરdi=સનું | જઇ, પુ૦ (ફાનવો ડjj= જન = સેનાનું. નનન એકલો
સોનેરી કામ) કસબી કામ. કffજ શબ્દ બસ છે) પૈસા, ઘરેણુ
| જરબ, પુ (અ૦ ગઈ =મારવું) ત્રાસ, ગાંઠાં વગેરે.
દહેશત, હાક. જરજરિયું, વિ. (ફા J દ્ધ) | જરા વિ. (અ. નં કj=ણ, રજ
જીર્ણ થઈ ગએલું. જ ખમ, ન૦ (ફાઇ કર =સેનું) જરાક, વિ૦ (અ f =ઉપરથી
પૈસો વગેરે જે કાંઈ કીમતી જોખમની ! જરા એને ક ગુજરાતી પ્રત્યય લાગવાથી વસ્તુ હોય તે.
થએલે શબ્દ ) થોડુંક. જરતેસ્ત, પુ, (ફા જાનુરા, | જરાયત, વિ. (અ. વિરાસત છે;
-ઝાકુરત, ગરાત, 1 =ખેતી) વરસાદના પાણીથી થતી ખેતી.

Page #96

જરિયન. ]
[ જલાદી.
ખેતી બે પ્રકારની છે. જરાઅત ને બગા- ઉપરથી) ડટ્ટાખોર, બુદ્ધિશાળી, સમજયત (બાગાત). વરસાદના પાણીથી થાય દાર, આનંદી, તે જરાતિ, ને કુવાના પાણીથી થાય તે
જરીફખરડ, પુત્ર (અ- બગાયત (કે બાગાત), એવી જ રીતે -
+ખરડો ગુજરાતી) માપણીની તપસીલ માસામાં ખેતી થાય તે ખરીફ ને શિઆ
વાળી નેંધ થિી. ળામાં થાય તે રવી (રબીઅ) કહેવાય છે.
જરૂખો, પુછ (ફા હું =ખડકી જરિયન વિ૦ (ફા = =સોનેરી)
બારી, નાનું બારણું) છજું, ડાખલી. જરીઆન.તે જરીયાન અને રેશમી પોશાક પહેર.” રા. મા. ભા. ૧
જરૂર, સ્ત્રી (અ. 1 99=અગત્ય)
ગરજ, મતલબ. જરિયાન, વિ૦ (ફાર કfસેનેરી) જરીઆન. “રાયે સ્તંભ ચઢીને માંડ ર, 1
T જરૂર, અર (અહ વં=અગત્ય) છાઈ જરીઆન પટોળી; છાયાં નવરંગ !
ગમે તેમ કરીને નક્કી, અચુક
તંત્ર ચીર દક્ષિણનાં, જાત કાળી પીળી ને જરૂરત, સ્ત્રી (અ. ગત ધોળી. રૂકિમ.
અગત્ય) ગરજ, મતલબ. “હાફિજેની જરૂજરી, વિટ (ફાઇ કન
રત ઓછી થઈ. નં. ચ૦
સેનેરી, | કસબી) કસબ, સોનારૂપાના તાર સાથે જ
| જરૂરિયાત, સ્ત્રી (અ. નજરનું બહુવચન વળે તંતુ “એક જરીના પડદા પછવાડે ઇન્દ્ર = ઘણી જરૂર ) અગત્ય,
આવશ્યક્તા. મુજાવર તરીકે બેઠા હતા. રા.મા.ભા. ૧ | જરી, વિ. (અ. નંદ =ડું ઉપ- જરૂરી, વિ૦ (અઝરી SJ=અગરથી) થોડું.
ત્યનું) જરૂરનું જરીક, વિ. (અ. કg y=ઉપરથી ) જલદ, વિ. (અ) ગર્ ચાબુક થોડુંક.
માર) ચાબુક, ચુસ્ત, ચાલાક, તેજ. જરીપટક, પુ(ફાટ કરfન પટકે |
આ સુકે પીવામાં જલદ છે. ગુજરાતી, સેનેરી કે કસબી પટક) પ. | જલદી, સ્ત્રી (ફાઇ નર ડMારત, ધાના સૈન્યને કસબી વાવટ.
ઝટપટ ) ત્વરા, તાકીદ, સત્વર. જરીપુરાણું, વિ૦ ( ફાઈન અપુ જલસે, પુ(અનંદ =બેઠક)
રાણું=શું. જુનું) જુનું કસબી કામ, જજે. મંડળી, જલસને બેઠે ઉપરથી) મેહરિત ને જુનું થઈ ગએલું.
માની, જમાવ, ટેળું. જરીફ, સ્ત્રી (અરીવ - - (અ. રાવ
=જમી- !
જમા | જલાદ, પુ(અ૦ કટ્ટર J==ચામડી નનું માપ લેવાની સાંકળ, એ શબ્દ ફારસી
ઉતારનાર, ચાબુક મારનાર, જલ્દ ચામડી જો શબ્દ પરથી વ્યુત્પન્ન થયે છે ) ઉપરથી) ગરદન મારનાર, શિરચ્છેદ જમીનનું માપ લેવાનું એક માપ, એ
કરનાર “મારું જીવવું મુઆ સરખું છે. માપના ઘણા પ્રકાર છે.
એક ક્ષણ પણ હું જલ્લાદની તરવાર મારી જરીફ વિ૦ (અ૦ કરો , ખુશ- | ગરદનથી દુર દેખાતો નથી.” ગુ. સિ.
મીજાજ આદમી, જર=બુદ્ધિમાન હતો જલાદી, સ્ત્રી(અગણાતો હJ==

Page #97

જિલાલ. ].
[ જહાઝ.
જલ્લાદનું કામ) ક્રર કામ, માણસ ઢેર જવાબી, સ્ત્રી (અ. નવાવી ને વગેરેને કાપી નાખવાં.
જવાબ વાળું) જેનો જવાબ લેવાનું હોય જલાલ, વિ૦ (અન્નદ્રા 40-મોટા, તેવો સંદેશે.
ભપકે) ઝગઝગતું, ઉજજવળ, જાહોજલાલ | જલારીશ, સ્ત્રી, (ફાઇ વાજા ઉપરથી જલાલી, સ્ત્રી (અ૦ સ્ટાર Vs= અરબીમાં વારા - પાચક ને જલાલવાળું) ભપકે, આંજી નાખે એવી |
સ્વાદિષ્ટ ઔધો કીમતી વસ્તુઓની ટાપટીપ ને રેફ તે.
મેળવણીની ચટણ જેવી પૌષ્ટિક દવા. જલેબી, સ્ત્રી (અરબીમાં કઈક શબદ ! જવાહિર, નવ (અ) ગદર નું બહુવચન
છે જેનો અર્થ વેપાર, નફો, જે | કવાદિર છે-) કીમતી ચીજ. હીરા, માલ વેચવા સારૂ એક જગાએથી બીજી | મેતી વગેરે. જગાએ લઈ જવાય તે.” થાય છે તે ઉપ- જવાહિરખાનું, નવ ( અઝવદિવારથી જલેબી - શબ્દ થયો | Tદ ફારુ મળીને નવાસ્જિન
હોય એમ સંભવે છે) એક જાતની મિઠાઈ. | | 5 =જવાહિર રાખવાનું ઠેકાણું) જવતન,ન(અકઢાવતા 5 )
તીજોરી, દાગીના મુકવાનો ઓરડો. દેશપાર કરવો) દેશમાંથી કાઢી મુકો. | જવાંમરદ, પુત્ર (ફાઇ જવામર્દન જવ, પુ. (ફાડ ના =જવ નામનું
=જુવાન પુરૂષ) બહાદુર, વીર પુરૂષ. અનાજ) શિઆળામાં પાકતું એક જા
| જવાબદી, સ્ત્રી ( ફી નવા તનું અન્ન.
=જુવાન મરદપણું) બહા
દુરી, વીરપણું. જવાન, વિ૦ (ફાઇ
અળ- !
| વેર, ન૦ (અનર =કીમતી વાન) મજબૂત બાંધાનો પહેલવાન, કદાવર
વસ્તુ, હીરા મેતી વગેરે) ઝવેરાત. જવાની, સ્ત્રી, (ફા =વાન શ્નર | વેરાત, નવ ( અ. નર નું બહુવચન યુવાવસ્થા) જવાનપણું.
વારિક. ને એ બહુ વચનનું જવાબ, પુ(અનવાવ - ઉત્તર બહુ વચન ગવાણિત - =
જવાબ=ને લાવ્યા ઉપરથી) સવાલને હીરા, મોતી વગેરે) ઝવેર. ખુલાસે કરો ફલાણાએ જવાબ આપ્યો જવેરી, વિ૦ (અTeી =ઝવેત્યાં જવાબ=ઉત્તર, ને ફલાણી વસ્તુને |
મિત્રો, ન ફલાણ ૧૩ના રાતને ધધો કરનાર) ઝવેરી. જવાબ નથી ત્યાં જવાબ=જેડ. |
જશન, નવ (ફાડ નગર =ખુશીની જવાબદાર, વિ. (અ) કવિવર ફ૦િ | સભા, ખુશી, એશ, ઇદનો દિવસ) આનં
પ્રહ કવાર =જેને માથે દનો દિવસ. પારસીઓમાં એ શબ્દનો
જવાબ દેવાનું હોય તે) જીમેદાર, જોખમદાર ! વધારે ઉપયોગ થાય છે. જવાબદારી સ્ત્રી (અ. નવાકારી જહાઝ, ન૦ (અન્નદાન વહાણ) ફાઇ પ્ર૦ = જવા = મોટું વહાણ. “શેખ સલ્લીના હવાઈ જવાબ આપવાપણું) જોખમદારી,જ્મેદારી | જહાજમાં ઉડતો હતો. નં૦ ચ૦

Page #98

જહાન. ]
[ જંગલી. જહાન, સ્ત્રી ( ફાટ ફાદાર વન- કુદ- | જલતે અજ્ઞાની હતા ઉપરથી) ઉદ્દામ,
નાર, ચલાયમાન. દુનિયા અનિત્ય છે માટે ઉતાવળીઆ, અણસમજ. એ નામ પડ્યું. અથવા મહાન સમયની | જહા, સ્ત્રી (ફા સહારા ઇ ન્યા) સાથે સંબંધ રાખનાર ઉપરથી) દુનીઆ, | જહાન શબ્દ જુઓ. જગત, સૃષ્ટિ.
જહાજ, વિર(ફા જહાજર જહાનમ, ન. (અગામ == =દુન્યા બાળનાર) દુન્યાને બાળનાર.
નરક, ઊડે કૂવો) હિબ્રુ ભાષામાં - “ગરીવંશને અલાઉદ્દીન જહાંસોઝ ગજહકૂમ શબ્દ છે. તે ઉપરથી અરબીમાં | નીને પાયમાલ કરીને જ્યારે હરાજકેહના વહેમ શબ્દ થયે છે. હનમકહન- તખ્ત ઉપર બેઠો.” રા. મા. ભા. ૧ મની છે. આ બે યરૂશલેમની દક્ષિણ | જહાંગીર, વિ૦ (ફા સદર છે. દિશાએ હતી. યૂયાહ પાદશાહના સમય
=દુનીઆને જીતનાર. નિતિન=પકડવું પહેલાં અહીં માલિક નામે એક મૂર્તિની !
ઉપરથી નાર=પકડનાર) અકબર બાદલોકે પૂજા કરતા હતા. એ મૂર્તિ પિત્ત
શાહના દીકરા સલીમનું ગાદીએ બેઠા બની હતી; ને તેના હાથ પહોળા કરેલા
પછીનું નામ. હતા.જાણે કે પોતાના પૂજારીઓને ખોળામાં !
જહાંગીરી, રસ્ત્રી (ફા દાનારી લેવા ઈચ્છે છે, એ મૂર્તિની પૂજકો એ !
S e =દુની આ જીતવાપણું) જમૂર્તિને દેવતાથી અતિશય ગરમ કરીને !
હાંગીર સાથે સંબંધ રાખનાર, જહાંગીરનું. પોતાનાં બાળકોને તેના ખોળામાં નાંખતા, અને તેમને રડવા કકળવાનો અવાજ ન
જહાદીદા, વિ૦ (ફાર કરી સંભળાય માટે ઢોલ વગાડતા હતાં. એ
s e. દીદન=જેવું ઉપરથી વહે ટાલને તૂફ કહેતા હતા અને તેથી એ
=જોનાર. દુન્યા જોઈ હોય એ, અનુજગાનું નામ તૂફત કે તુફનું જંગલ પડયું.
ભવી) દુન્યાનો અનુભવવાળો, ચાલાક બાબીલનના નાશ પછી પ્રાચીન મૂર્તિ
તે પણ જહાંદીદા આનંદી જીવ હતા.' પૂજાથી ડરીને યહુદી લેકા એ જગાને
ન ચરિત્ર, નાપસંદ ગણવા લાગ્યા. અને યુસયાહ બાદ- જહાંપનાહ, વિ૦ (ફાડ દનાદ શાહની સલાહથી તેમણે તેની ખરાબી ! કહિ -=દુન્યાનું રક્ષણ કરનાર) કરી. ને આખા શહેરનો કચરો ત્યાં નાંખવા જગતનું રક્ષણ કરનાર. મેટ બાદશાહ લાગ્યા. અને એ કચરાને બાળવા માટે | જહેજ, નર (અનિન -કન્યાઆખી રાત ત્યાં આગ સળગાવતા. તેથી ! દાન, મડદાંને કફન પહેરાવવું) દીકરીને એ જગા ભયાનક અને ગંધાતી (નરક
પરણાવતી વખતે જે કન્યાદાન અપાય છેતે. સાથે સંબંધ રાખે એવી) થઈ ગઈ, અને ! જા, ૫૦ (ફા
=લડાઈ, એનું નામ નરકનું સમાનાર્થ થઈ પડયું. જંગીદન લડવું ઉપરથી) યુદ્ધ, સંગ્રામ. હતું જે બેહિશત, થઈ જહાન્નમ, ફકીરી ! માલ ન ( કા સંસદ =વસ્તી હાલ મારે છે.” કલાપી.
રહિત પ્રદેશ) વન, અરણ્ય. જહાલ, વિ. (અ. જ્ઞાત્રિમૂખનું બહુ જંગલી, વિ૦ (ફા સ્ત્રી =
વચન ઈન =અજ્ઞાનીઓ ! જંગલને) વગર સુધરેલું, અણઘડ.

Page #99

જંગલીજટ ]
[ જાદ.
જંગલીજ, વિ॰ (ફ્રા॰ નહીKi>. | જઢા, પુo (કા॰ ff=T Dvj=જીવતા )
=જ'ગલના ) જટ, ગુજરાતી શબ્દ છે. કાંઇ સમજે નહિ એ.
ફડ પુરૂષ, તંદુરસ્ત ને હસમુખા પુરૂષ. જમ્બુર, નઃ (કા॰ ઊઁચૂર !”'j=મધમાખી, એક જાતનું તીર ) સાળુસી, ખીલા ખેંચવાનું આશ્વર. નાની તાપ. જથ્થુ, પુ॰ (કાસઁરૃર
=એક
પ્રકારનુ તીર, એક પ્રકારની તાસ, જે ઊંટ પર લઈ જઈ શકાય છે) તાપ. જત, સી॰ (અ॰ inત
2=વગ, એવા બગીચા કે જેની જમીન અતિશય વૃક્ષાના કારણથી દેખાય નહિ ) સ્વર્ગ, બગીચે..
૯૪
)
જંગાલ, પુ૨ ( ક્ા fr}} = લેાઢાના કાટ ) ત્રાંબાના કાટ જ‘ગાલી, વિ૰ (ફા॰ ft=8) =જ ગાલનું) જગાલ સબંધી. જંગી, વિ॰ (કાનંñ_Ki> =લડાઇનું લડવૈયા, મોટા, બહાદુર, બળવાન. જગી, શ્રી કાન=કેટમાં બાકાં હોય છે તે, જેમાંથી તીર કે બંદૂકની ગાળો ફેંકાય છે તે ) કાટમાંનાં ત્રાંસાં માકાં
જંજીર, સ્ત્રી (ફાનીy= સાંકળ ) સાંકળી, એડી. ‘ જ જરથી ડી મગર, કૈં શ્વાસ ા દેવા ઘટે.' કલાપી. જજીરે, પુ॰ (અ નઝીર
=
બેટ, દ્વીપ ) ટાપુ, જછરે મુંબઇ, જાફરાલાદ જંજરા, અજીરા વગેરે ભૂગોળમાં નામ છે. સરકારી લખાણમાં જંજીરે મુંબઈ લખાય છે. ખરા શબ્દ જથ્થર એ ’મુંબઈ છે.
જદ, સ્ત્રી ( ફા॰ નિર્j=ઇરાનની અસલી ભાષા ) જાની ઈરાની ભાષા. જંદઅવરત, ન૰ (YlfHx+પુસ્તr= નિજૂતા Key=જરચેસ્ત પેગમ્બર સાહેબની કિતાબ પારસીઓનું અસલ ધર્મ પુસ્તક.
જબીલ, સ્ત્રી (કામંત્રી 9j= ફકીરાની માગવાની કાળી શાકભાજી લાવવા માટે ખજુરીનાં પાંદડાંની ગુંથેલી ાળી.
જંજાર, સ્ત્રી (કા॰ સંધૂ jój=એક પ્રકારની નાની તાપ, જે ઊંટ પર લઇ જવાય છે ) તાપથી નાનું ને બંદૂકથી
મોટું એક પ્રકારનું અસ્ત્ર, તાપ અને જાગીર, સ્ત્રી (કા॰AfTls T= જગ્યા,+ગીર, ગિરિતન પકડવું ઉપરથી.
જંજાળા એ સર્વાં ઊંટ ઉપર લાદ્યું હતું.'
રા. મા. ભા. ૧
જગ્યાવાળા ) ગામ, ગરાસ. જમીન. જાગીરદાર, પુ૰ ( કા નાનીîર્ ||lls. = જાગીરવાળા ) જાગીરનો માલિક, જાગીરના ધણી.
જાગીરી, વિશ્કા જ્ઞાનીts= જાગીર સંબંધી ) નગીરદારી. જાજમ, ઓ॰ (તુર્કી જ્ઞાનિમ >= પાથરવાનું લુગડું) ભોંય પર પ્રેસવા માટેનું પાઘરણું,
ાજર, પુ॰ ( ફા॰ નHTT}"હંસ ના= જગ્યાન અરણી. જરૂરની જગ્યા.= પાયખાનું) સંડાસ.
જાતજાત, સ્ત્રી (અ॰ જ્ઞાનમાત્રત kale V[5=નાતન્નત ) અમુક વર્ષના લે, પશ
જાદ, સ્ત્રી (ટ્રા ચાદ્દ =સ્મરણ ) યાદ,
ખભર.

Page #100

Mal. I
જાદા, અ॰ ( અ॰ નિચા Quej=ધારે ) મૂળ, પુષ્કળ ... પ્રજા પર રહેમ નજર યાદે હતી ' ન॰ ૨૦
જાદા, પુ॰ (ફા॰ RT_C) નાન= જણવું, જન્મ આપવા ઉપરથી જન્મેલે પ્રત્યય છે. જેમકે શાહજાદા વગેરે) દીકરા. દી, સ્ત્રી ( ઉપર પ્રમાણે) શાહજાદી, દોલતાદી, દીકરી.
જાદુ, ન॰ ( ક્ા ગાઢJx.ચમત્કાર, મત્ર ) મવર, માંત્રયોગ વગેરે, જાદુઇ, વિ (ફ્રાન7jJ2. ઉપરથી ) ચમત્કારિક, જાદુએ ઉત્પન્ન થએલું, જાદુ ખાર, પુ (કા॰ ટૂલો )> jle= જાદું ખાનાર, ગુજરાતી પ્રયોગ છે) જાદુની પાછળ મચ્યો રહ્યો હોય તેવા માસ. જાદુગર, પુ (ફ્રા પૂર્j>= જાદુ જાણુતાર ) માછગર, જાદુના ખેલ
કરનાર.
જાદુગારૂ, વિ (ફા॰ જ્ઞાğk, ઉપરથી) જાદુઈ અસર કરે એવું.
જાદુગીરી,
સ્ત્રી ( કા जादूगरी SJJ> =જાદુની વિદ્યા ) દુની
આવડત.
જાદુટાણા, પુ (ફ્રા॰ ના? 5J+ટાણા ગુજરાતી ) જાદુના ચમત્કાર. જાદે, અ॰ ( અ॰ નિચોવદ ૦)=વધારે ) ખૂબ, જોઇએ તે કરતાં વિશેષ.
જાદે, પુ॰ (કા॰ ગાવ ૪f =જણવું, જન્મ આપવા ઉપરથી નાસુદ-જન્મેલા, પ્રત્યય છે, જેમ શાહજાદા, ઉમરાવજાદા વગેરે ) છોકરા, મેટા.
જાન, પુ॰ (ફા॰ જ્ઞાન =જીવ ) પ્રાણ. જાનમાલ, પુ (ફા જ્ઞાન+માજ સરખી.
૯૫
[ જામજા.
जानोमाल JzJ.. જાન=જીવ, માલ દોલત ) પ્રાણ ને મિલ્કત. જાનવર, ન ( ક્le નાન્દરJj>= જ્ઞાના=જીવ+q=વાળું જીવવાળું પ્રાણી ) ઢોર, પશુ,
જાનવરી, વિ॰ ( ક્॰ જ્ઞાનવીyjila = જાનવર પણું, જં ગલી,
જાનાં
સ્ત્રી ( ફા॰ નાનાં હóle= વહાલા, પ્રીતમ ) માથક, પ્રિયા, પ્યારી, જાની, વિદ ક઼ા-નાનીડે=જાનવાળુ. ) જીવ આપે એવો મિત્ર, તે જાતી ધરત. ' પણ અંદરખાનેથી ઇબ્રાહોમના જાની દુશ્મન હતેા. ખા ખા જાનેજિંગર, પુ॰ (ફ્રા॰ જ્ઞાન+બિનર્ મળીને જ્ઞાનેનિશ હze= જ્ઞાન=જીવ.+ff =કાળાં=જીવ અને કાળજા જેવા વહાલા) અતિશય વહાલા. · મારા જાનૈજિંગર ! આપ ગમગીન શા માટે થાઓ છે ? મારું મા જાપતે, પુ (અનન્તુ ઉપરથી જ્ઞાન્નિસજ્જ 19.4= દોબસ્ત, કબજો ) ચાસી, તકેદારી, સાવચેતી. સ્થાનિક મનુષ્યા ઉપર ભરેસા ને યાગ્ય જાપતા રાખતા ’ ન ૨૦
આટલા
6
જાતુ, સ્ત્રી (અન્નયાત 2= મહેમાની ઉજાણી. ‘જિયાફત બધે અપાય નં ૨૦
જાફાની, વિ॰ (સ્૦ જ્ઞાન=કેસર ઉપરથી નરાની { â=j =કેસરના રંગની વસ્તુ ) કેસરી .
જાફરાન, ન૦ ( અ॰ જ્ઞાન Kej= કેસર ) કેસર.
નખજા, અ૦ (ફા ના+વ+ના. (s.pls= ના ઠેકાણું. દેકાણે ઠેકાણે ) સ્થળે સ્થળ.

Page #101

૯
જામ. ]
[ જાલમ. જામ, પુત્ર (ફાઇ કામ =પ્યા) | જામેશરાબ, ૫૦ (ફાઇ કામકયા+ફાવ પડઘીવાળું પવાલું
અ =મધ મિરાવ = જામગરી, સ્ત્રી ( ફા નારી, મદ્યનો ખ્યાલે) દારૂ પીવાનો પ્યાલો.
s != =જામગીર કયા પકડનાર | જામો, પુરા (ફાડ ગામ વસ્ત્ર, તે ઉપરથી હાલે ઝાલવીનું કામ.) તોપ લુગડ) પુરુષને પહેરવાનો ઢીંચણથી નીચે કે બંદૂક ફોડવા માટે સળગાવવાનું નાકું.
લબડતો રહે એ ઘેરદાર પિશાક. વાઘો. વિનાશ સર તેમ જ. | “ યાચકનાં દરિદ્ર કાપી, બહુ રિદ્ધ ગીરી મૂકવાના સંધિ જેવા વિષમ ને | આપી હળધર વીર રે; પુરૂષને જામા વિકટ કાલમાં...લગામ સ્વાધીન કરવામાં
પાઘડી, નારીને આપ્યાં ચીર રે; રુકિમ. આવી.” રા. મા. ભા. ૧.
| જયકે, પુરુ (અ કાલ સ્વાદ, જામદાની, સ્ત્રી, (ફાઇ કામદ+વારક
| લહેજત. “ખાનું ઠંડું થશે તે જાયકે નામદાર =જામા=કપડાંદાન= |
બધો ચાલ્યો જશે ... બા. બા. રાખવાની જગા. લુગડાં રાખવાની પેટી. | જાયદાદ, સ્ત્રી ( ફાસાદા પ્રક. હિંદુસ્તાની ફારસી છે આ શબ્દ ઈરાનમાં | =મીલકત, જાગીર) પુંછ, પેદાશ, જાગીર વપરાતે નથી) ભાતવેલ પાડેલી હોય ‘તેને પટે રૂ. પ૦૦૦ ની નડિઆદ ગામની
એવું ઊંચા વણાટનું સુતરાઉ કપડું જયદાદ આપવામાં આવી. ”રા. મા, ભા. ૧ જામદાર, પુ. (ફા. કામદ+જ્યાર==ામ- જાયનશીન, પુ(ફા ના જગા, +નિ.
દૂર = =કપડાંવાળે, કપડાં ફોન _ =બેસનાર, નિશિસ્તન રાખનાર ) ખજાનચી, કિલીદાર.
બેસવું ઉપરથી. જગાએ બેસનાર, એકની જામદાર, પુત્ર (ફા. ર - =
પછી બીજો તેની જગાએ બેસનાર, કામ=માલેશ્વર વાળ. પ્યાલાવાળો. પાટવી) હકદાર, ગાદીએ બેસનાર. પાણી વગેરે પાવાનું કામ કરનાર) બટ- | જાર, સ્ત્રી (અ. નિવારસ કાર
લર, પાવાનું કામ કરનાર નેકર. મુલાકાત, દર્શન, કોઈ મોટા માણસને જામદારખાનું, નવ (ફાડાવાલાન મળવું તે) મુસલમાનોમાં મરણ પછી
*j[==લુગડાંલત્તાં વગેરે કીમતી ત્રીજે દિવસે લોકો ભેગા થાય છે તે, તે વસ્તુઓ રાખવાનું ઠેકાણું) તીજોરી, દિવસે મરનાર પાછળ જમણ કરે છે તે. ભંડાર.
ત્યાંથી અજમેરમાં જ્યારત કરવા ગયો.” જામીન, પુર (અજ્ઞામિન – જાળ
રા. મા. ભા. ૧ વનારું, ખાતર જમા કરનાર, જે માણસ જારી, અ૦ (૫૦ ના 3 =ચાલુ કેાઈનો તરફદાર હોય છે. જમનzતે જ રીતે વહ્યો એમ બન્યું ઉપરથી) જવાબદાર થયે ઉપરથી) બાંયધર, શરૂ, ચાલુ. જવાબદાર
જાલમ, વિ૦ (અગાર્જિા =J14==જુલમ જામીનગીરી, સ્ત્રી (જ્ઞામિન અને કરનાર. જલમ–તે અન્યાયી હત” ઉપફાઇ કામિની
26= રથી. “ઝાલિમ ગુજર પ્રજાને ધ્યાનમાં જામીનપણું.)
રાખવા લાયક છે ” ન ચ૦

Page #102

જાલમભેર. ]
જાલમજોર, વિ॰ ( અજ્ઞાત્રિમાં ઉપરથી ) જુલમ કરવામાં પુરા કરી અટારની વારે આવીએ, મૂળ કરી જાલમજૂર; જેમ મધપુડે મક્ષિકા કરે, એમ મથુરા વીંટી ધનઘાર. ' ૩૦ હુ૦ જાલમી, સ્ત્રી ( અ॰ નાહિમી~J!b= જુલમ કરવાપણું. ઝુમ=અન્યાય ) ક્રૂરતા,
3
જુલમ. ગુજરાતી પ્રયોગ છે.
=
જાવકારનીશી, સ્ત્રી (કા॰ નિવિસન લખવું ઉપરથી નવીસી લખવું. ) જાવક + ભાર એ ગુજરાતી શબ્દો છે. બાર મહિના સુધી જે કાગળા મેકલવામાં આવે, એટલે બીજે સ્થળે જાય તેની તેધ રાખવાની ચાપડી.
જાવેદાન, વિ॰ (કા॰ જ્ઞાથિયાન ગૃ>. =હમેશનું. જાવિદાન, જાવીદાન, જાવેદાન, જાવિદાના, જાવીદાના વગેરે શબ્દો પણ વપરાય છે ), કાયમ.
જાસુસ, પુ॰ ( અ॰TTEE
જાવેદાની, સ્ત્રી કાનાવવાની Sy>=મેશ, સદા ) નિત્યતા.
જાસ્તી, અ॰ ( અનિયાય !Y= વધારે ) વિશેષ. જાહેદ, વિ॰ (અ॰ જ્ઞાન્તિર્j=ભક્ત, ભક્તિ કરનાર, તપસ્વી ) ભક્તિ કરનાર. • ઉડયા ચમકી હું રાતે વસલની સુણી જાહિદ તણી ખાંગા. ' ગુ॰ ગજલિસ્તાન. જાહેર, વિ॰ ( અ॰ fir 7!5=સોની સામે, બધાની બર્. જહર=ચમકયા ઉપરથી ) કાઇથી છુપું નહિ એવું, બધા જાણે એવું.
જાહેરખખ્ખર, સ્ત્રી ( અ૦ જ્ઞાત્તિષવર્ > કિં=બધાની રૂબરૂ આપેલી ખબર. ખબર–તેણે જાણ્યું ઉપરથી ) બધા લોકાની જાણમાં આવે તેમ કરવું તે. જાહેરદારી, સ્ત્રી ( અનધિ+વારી ફારસી પ્રત્યય. જ્ઞત્તિìt 197\i= જાહેર દેખાવ. દેખાવની ખાતર ) જાહેર દેખાવ કરવા તે, ભપકા, દંભ ? જેને તેને જોહેરદારીનેાજ શાખ છે.' નં. ચ. જાહેરનામુ, ન (અદિłનામ=
ફા॰ જ્ઞા@િîમદ 37lE=ધા જાણે એવા કાગળ ) જાહેર ખબર, ચેતવણી. >. | જાહેરાત, સ્ત્રી॰ (અ૦ નાદિર નું બહુવચન ! !ö=બધાની રૂબરૂ ) જાહેર ખબર, જાહેર કરવું. જાહેલ, વિ॰ (અ॰ જ્ઞાદિ
7>= નાદાન, અભણ. જહલતે અજ્ઞાની હતા ઉપરથી ) ઉગ્ર, ઝટ તપી જાય એવા. - ક્રાઇ જાહેલ મુસલમાનને ત્યાં લાવી એસાડયા હોય.' ન. ચ.
> =
એક મુલકની ખબર બીજા મુલકમાં માલનાર માસ જ્ઞત્ત-તેણે શોધથી મેળવવા યત્ન કર્યા ઉપરથી. ) ખાતમીદાર કાસદ, દૂત. ‘ તેને એક ખાનગી જાસુસે ખબર કીધી. ચે
'
જાસુસી, સ્ત્રી ( અ॰ જ્ઞાનૂસી =જાસુસીપણુ)શ્રુપી બાતમીએ લેવાનુ કામ, જાસા, પુ॰ ( કા॰ નદશોનj>. જહાં=દુની આ+સાજ એટલે ભાળનાર, સેાખ્તન બાળવું ઉપરથી=૬નીઆ બાળનાર ગામ ઉપર કે સરકાર ઉપર ચીઢાઇ લેાકાના જાનમાલ ઉપર જાસ્તી કરનાર. ) બાળવું, લુટવું વગેરે કરનાર. પહેલાંથી
૧૩
9
[ જાહેલ.
ચીડી બાંધી ખબર આપે છે તેને જાસા સીડી કહે છે.
જાસ્તી, સ્ત્રી (અ॰ નિયાવતી ગેંગ
=જુલમ.) સખ્તાઇ, બળાત્કાર.
ת

Page #103

*
*
* .
.* , ,
,
,
,
,
જાહે. ]
[ જિબ્રાલ્ટર જાહે, પુ(ફા ગણાંતોષ jખ્ય = જિદ, સ્ત્રી (અ. નિદ તંત્રવિરૂદ્ધતા, હઠ,
જગત બાળનાર ઉપરથી) છવ ઉપર બે વસ્તુઓમાં અત્યંત છેટું) આગ્રહ, જોરાવરી કરવી.
હઠ. “સખુન મોહોબતના કહ્યાં, તે ઝીદ જાહેજલાલ પુત્ર (ફા arg+રાટ અo |
મેહબુબે ગણી” કલાપી. મેટાઈ મળીને કાનજી - . | જિદ્દી, વિ૦ (અનિ =હઠીલ) આ શબ્દ ભાવવાચક નામ છે) મોટી | મમતી, આગ્રહી, હઠીલું. પદવી, મોટાઈ.
જિન, પુ(અનિ - ભૂત નજર જાહેજલાલી, સ્ત્રી (ફા ના પદવી+ ન આવે એવી કેમે.) ગુજરાતીમાં “જન se૪ અમાટાઈ મળીને સાકાર કહે છે. “જે અને “ન” થી અરબીમાં જે J-૪મેટી પદવી) ગુજરાતીમાં શબ્દો બને છે, તેમાં અદશ્યતાને અર્થ જાહોજલાલી વપરાય છે. મૂળ શબ્દ હોય છે. “જિન” એ એક અદશ્ય કેમ જાહોજલાલ છે.
છે. “જુનુન (ગુડ ઝનુન) એક રોગ જનિસાર, વિ૦ ( ફરિ નાંનિસાન છે
છે જેથી માણસની બુદ્ધિ અદશ્ય થઈ 5. = જીવ આપે એવો, જીવ
જાય છે. “મજનૂન'=ગાંડે, જે માણસ કુરબાન કરે એ) છવજાનદસ્ત “તે
ગાંડ હોય છે તે જંગલમાં ભટકતે ફરે મના વફાદાર ને જાનિસાર ગુલામ હતા”.
છે તેથી લેકથી અદશ્ય થઈ જાય છે.
જેનત =સ્વર્ગ, એમાં એટલાં બધાં બા બાક
ઝાડો છે કે તેથી એની જમીન દેખાતી જફિશાની, સ્ત્રી, (ફાઇ કારની નથી. વગેરે. તેનામાં કેઈ જિન ભરાય
-. અફશાન્દન–છાંટવું ઉપરથી. હોય તેવી તે દેખાતી હતી.” કગે જીવ કુરબાન કરે એવો સ્વભાવ) કુરબાન | જિલ્લસ, સ્ત્રી (અ. નિરસ == થવું. “ઘણું જફિશાનીની સાથે ગાયકવાડ |
વસ્તુ) જણસ શબ્દ જુઓ. સરકારની નોકરી બજાવેલી’ નં. ૨૦
| જિબ્રાલ્ટર, ન. ( અહ ઝવત્તાહિક જિકર, સ્ત્રી (અ. નિ. j=યાદ, યા- AJ તારિકનો પહાડ) દમિ
દદાસ્ત) ગુજરાતીમાં આગ્રહ, હઠ, મમત. શ્કના ખલીફાની તરફને આફ્રિકાના સુબા જિગર, ન૦ (ફાઇ નિજર > =કાળજું,
મુસાબિન નુસેરના ગુલામ તારિકે તા. ૩૦
મી એપ્રિલ સને ૭૧૧ ને દિવસે એ જગા શક્તિ) હૈયું, દિલ, જીવ-બકું છું હું,
ફતેહ કરી. ત્યાં એક પહાડ છે જેનું તમે માને, જિગરમાં ઘા મને ઊંડ'.
અસલ નામ “કાલપી” હતું. અરબીમાં
પહાડને “જબલ” કહે છે. તેથી વિજયી જિગરપારા પુત્ર ( ફી નિrict તારિકના નામથી એનું નામ “જબલુ
5. જિગર કાળજુંમ્પારા કડકે. ત્તારિક પડયું. તે ઉપરથી અંગ્રેજીમાં કાળજાને કો, કાળજાની કોર) પ્રાણ જિલ્ટર નામ પડયું (સિનીનિ ઈસ્લામ ધિક. “જિગરપારા! આ અવસર રોવાને ભાગ ૨. ડૉ. જી. ડબ્લ્યુ. લેટર કૃત ને હિંમત હારવાને નથી”. બાબા | ઉપરથી).
કલાપી.

Page #104

જિબાઈલ.]
[ જી. જિબ્રાઈલ, પુ(અનિ કે ત્રિા- | જિલ્લો, પુ(અનિ ...=દેશના
૪ ~ ~) ચાર ફરિ | ભાગ.) કેટલાક તાલુકા મળીને એક લેતા મોટા છે, જેમના નામની સાથે કેટરના તાબામાં હોય તે મુલક. માનવાચક અલયહિસ્સલામ લગાડાય છે. | જિલાયત, વિ. (અ. નિ દેશને ભાગ ૧ જીબઈલ =ખુદામાં ખૂબી, અથવા ખુદા- ઉપરથી) જિલ્લામાં જમીન હોય તે. ને પહેલવાન. ખુદાની તરફથી પેગંબર ! “જિલ્લામાં જમીને મળેલી છે તે જિલાયત સાહેબને વહ્ય (ઈશ્વરી પેગામ) પહોં. કહેવાય છે.” રા. મા. ભા. ૧. ચાડવાનું કામ એમનું હતું. ૨. મીઠાઈલનું | જિહાદ, પુત્ર (અ. નિદાદ - કાફકામ જગતને આજીવિકા પહોંચાડવાનું | રોની સાથે લડવું તે, ધર્મયુદ્ધ) ધર્મની છે. ૩ ઈસ્ત્રાશીલ એ કિયામતને દિવસે ! લડાઈ, અન્ય ધર્મીઓની સાથે મુસલરણશીંગુ ફૂંકશે તેથી બધા જીવતા થશે. | માનનું યુદ્ધ થાય છે તેને જિહાદ કહે છે.” ૪. ઇજરાઇલ એમનું કામ જીવ લેવાનું બા બારા છે. “મહંમદને શેલ નામના ફિરસ્તાએ જિહાન, સ્ત્રી (ફા જાન ઇ દુન્યા) કુરાનના ફકરા પ્રસંગે પ્રસંગે કહ્યા હતા.” જહાન, જગત. સિ. સા, ૫. ૧૬
જિંદગાની, સ્ત્રી (ફાઈનાની જિયાફત, સ્ત્રી (અ. નિરાત =ઉમર, આયુષ્ય ) જીવનકાળ, જન્મારે.
=ઊજાણી. જયફ ઉપરથી) જાફત, ઉજાણી, | | જિંદગી, સ્ત્રી, (ફા નિકળી = મીજબાની.
જીવતર) આયુષ્ય, ઉમર. જિરાફ, ન૦ (અ = =એક | જિંદાન, ન. (ફા વિહાર અમિં કેદજાતનું પશુ છે) આફ્રિકાના જંગલમાં
ખાનું) બંદીખાનુ. “અત્યારે આપને થાય છે. રોઝ કે ઘોડાની જાતનું પણ | જિદાનમાં રાખશે” બા બા દેખાવે હરણ જેવું.
જક, સ્ત્રી (અ. નિદ-હડ) મમત. જિરાયત, વિ૦ (અનિરાલત - eli | =ખેતી) વરસાદના પાણીથી થતી ખેતી.
જીર, સ્ત્રી (અ. નિ યાદી) વાત ખેતી બે પ્રકારની છે જિરાત અને બગાયત
ચીત, વર્ણન. (બાગાત). વરસાદના પાણીથી થાય તે જીગર, ન૦ (ફા નિકાર કks કાળજી) જિરાઅત ને કુવાના પાણીથી થાય તે
જદ, સ્ત્રી (અ. નિ =હઠ) મમત, બગાયત (બાગાત). એવી જ રીતે ચોમાસુ
| વિરોધ. પાકને ખરીફ ને શિઆળુ પાકને રબીઆ (રવી) કહે છે.
છી, વિ (અનિશ ડઢં==હઠીલો)મમતી. જિદ, સ્ત્રી (અ. વિરહ... ચામડી,
ન, પુ. જિન શબ્દ જુઓ. પં, પુસ્તકને વિભાગ) ચામડાનું વગેરે | ને, ૫૦ (ફા જીન નીસરણી) પં ચડાવે છે તે. “બે જિદમાં પ્રકટ દાદર બારી, દાદર. કરીને તેને રાસમાળાનું નામ આપ્યું. | જીરૂ, ૧૦ (ફા. ર૪ રઇ=જીરું) મસાનં૦ ચ૦
લામાં વપરાતાં એક જાતનાં બી.

Page #105

છલકદ. ].
૧૦૦
[ જુમેરાત.
છલકદ, પુe (અ. નિરવ, ગુટકા હિસ્સો) ભાગ, ડું. “વળી રાજકુટુંબના
૪ષ્ઠ તુ=મુસલમાની અગી- વહીવંચા ભાટને અથવા કોઈ ભિક્ષુકને હરેક આર મહીને) મુસલમાની ૧૧ મે હળ ઉપર જાજવી કર આપે છે. કળે ચાંદ્રમાસ.
જુદાગીરી, સ્ત્રી (ફા જુદા ..... ઉપલખે, અ૭ (અસુવા =
પરથી ગુજરાતી પ્રગ) જુદાપણું, જુદાઈ. હું હાજર છું) અતિશય હાજર, હાજરા | જુદાપણું, ન(ફા કુલ 4 ઉપહિજુર.
રથી) જુદાઈ, જુદાગીરી. લહજ, પુરુ (અનિહાં , ગુણ ! જા, વિ(ફા નુ =જુદું, ભિન્ન, 10. ત=મુસલમાની ૧૨ મે મહીને,
અલગ) ભેગું નહિ તે. એ મહીનામાં મકામાં હજજ થાય છે.
| જુબાન, સ્ત્રી (ફા જુવાન, કવન બકરીઈદ આ મહીનાની ૧૦ મી તારીખે આવે છે. મુસલમાનોમાં છલકદ, જીલજ,
=જીભ) બેલી, ભાષા, મહોરમ ને રજબ એ ચાર મહીના
જુબાની, સ્ત્ર (ફા જુવાની પવિત્ર ગણાય છે. અરબસ્તાનમાં એ ચાર
જબાની) સાક્ષી. મહીનાઓમાં યુદ્ધ કરતા નહોતા.) મુસ- જુબા, સ્ત્રી (ફા ગુવાર, નવાન, ગુજ, લમાની વર્ષને છેલ્લો મહીને.
કવાં ઇ=ઓલી, ભાષા) બોલી, જીભ. જીવ જાન, વિટ (ફાઇ કાન પર છવ
જુમલે, પુ. (અ) જુસ્જદ - ગુજરાતી પ્રાણુ જે વહાલો) અતિશય
વાક્ય, એકંદર, જમવા બોલાવી લીધું વહાલે.
ઉપરથી=અધું, તમામ) સરવાળે. વેજાન, વિટ (ફા કાન > =જીવ) |
જુમલે, પુલ જુમલો શબ્દ જુઓ. પિતાના જીવ જેવું વહાલું હોય તે. જુમામસ્જિદ, સ્ત્રી (અ. કનિગમ
મfew
2. જામિઅs સમ, ન૦ (અકિમ = =શરીર)
એકઠા કરનાર, મસ્જિદનમવાની જગા. બદન; “ નથી તાકત જિસમમાં કે ઉઠીને
શહેરની જે મેટી મસ્જિદમાં શહેરના હું કરું તહરીર.” ગુરુ ગ૦
ઘણા માણસો ભેગા થાય તે) શુક્રવારની સાહેબ, અ૦ (અ દિવ !s= | નમાજ જે મસ્જિદમાં પઢાતી હોય એવી સમીપમાં રહેનાર, મિત્ર) અદબની સાથે | શહેર કે કબાની સૌથી મોટી મસ્જિદ જવાબ આપવો તે.
જુમેરાત, સ્ત્રી (અનુમુદ શુક્રવાર. રાત, જુખામ, ન૦ (ફા ગુમ & સળેખમ) ગુજરાતી શુક્રવારની રાત. હ ર શરદીની બીમારી છે જેમાં નાકમાંથી
ગુરૂવાર. હિંદુઓ સૂર્યોદયથી અંગ્રેજો પાણી ટપકે છે.
મધ્યરાત્રિથી ને મુસલમાન સૂર્યાસ્તથી
દહાડો બદલે છે. તેથી ગુરૂવારને દિવસે જુજ, વિ. (અ) જુલા =કે, ભાગ)
સૂર્યાસ્ત પછી શુક્રવાર બેઠ ગણાય છે ડું, ઓછું
માટે એ રાતને જુમેરાત એટલે શુક્રવારની જુજવી, વિ૦ ( અ ગુડ =કડકે, રાત કહે છે) બહપતિવાર,

Page #106

જુરત. ] ૧૦૧
[ જેબ. જુરત, સ્ત્રી (અ. Ta ' == ! વાંકડીઆ વાળની લટો. “નર્ગિસ સરીખાં
ચાલાકી, જવાંમર્દી, શક્તિ. જરા તે બહા- નેણ, ને જુ છુટાં દિલદારનાં ગુડ ગવ
દુર હતો ઉપરથી) હિંમત, વૈર્ય | જુવાન, વિ૦ (ફાઇ જવાના ઇ-=બહાજુરિયત, સ્ત્રી(અગુઝત છ == દુર) વીર. જવાંમર્દી ) બહાદુરી.
જુવાની, સ્ત્રી (ફા જાની -= જુલમ, પુર (અ. ગુરમ મં બળાત્કાર, | યુવાવસ્થા) તરૂણાવસ્થા. કણ, દુખદેવું બળાત્કાર કરવો. દુઃખ દેવું.
જુવાળ, પુત્ર (ફાર કર૪ 51=દૂર થવું, જુલમગાર, વિ૦ (અ. ગુજ્જુ+ાર ફા
ઘટી જવું, દરીઆના પાણીને ચઢાવો. પ્રન્ટ ગુજરાતી પ્રયોગ. ગુI LE=
જ્યારે એ જ જુવાળ બેઠે ત્યારે કોણ જુલમ કરનાર) જુલમ વાપરનાર, જુલ્મી. અટકાવી શકે. કઇ ઘેર જુલમા, પુ. (અગુમ k=એને
જુમા, સ્ત્રી (અ. લુગુમાં અથવા નુકૂદ ગુજરાતી આટ પ્રત્યય લાગીને થએલે
- શુક્રવાર. મસળેણે એકઠું કર્યું શબ્દ) જુલમ, જુલમ ગુજારવો તે.
ઉપરથી. એકઠા થવાને દિવસ) શુક્રવાર જુલભાટ, પુ(અગુરમત ગમત Mk=અંધારૂં, એનું બહુવચન. અમૃત
જુમદાર, વિ૦ (અનિમાર -- [ આબેહયાત ] જે ઠેકાણે છે તે અંધારા- કિમ=પદવી, ચાર્જ, જોખમીખમવાળું સ્થળ) અંધારાં. અંધારું.
વાળો, જવાબદાર. ‘માધવને ગુજરાતના જુલમી, વિ. (અ) ગુરમી હE=ગુડ !
પરાજય માટે નું મેદાર ઠરાવીશું ? લંડ ચ૦ પ્રોગ) જુલમગાર, જુલમ કરનાર. | જુમદારી, સ્ત્રી (અfજમદારી જુલાપ, પુ .. જુલાબ, રેચ.
અં=જોખમદારી) જવાબદારી. જુલાબ, પુ. (અ) gવ -> ફાર-|
‘જુ મેદારી મતીરામ મહેતાની’ નં. ૨૦ સીમાં ગુલાબ શબ્દ છે, તે ઉપરથી જુસ્તજી, સ્ત્રી (ફા =ળવું ઉપઅરબીમાં જીલ્લાબ શબ્દ થયો છે. ગુલા, 1 રથી શોધખોળ કુતજ્ઞ અથવા કુત્તોઙ્ગ બનું પાણી, શરબત વગેરે રેચક હોવાથી
4. બંને શબ્દ વપરાય છે ) એ દવાઓ રેચ માટે આપતા હતા.'
શોધખોળ. અરબીમાં “ગ” ન હોવાથી જે થઈ ગયા. જાન્સે. પુ (અ. THદ =દિન, જુલફાં ન૦ (અ) ગુઢ છે; એ શરીર, લેથ ) લાગણી, ઉશ્કેરણું.
સુરજદ નું બહુવચન છે જેનો અર્થ | જુઓ, પુ. (ફાઇ કરશનઉકળવું રાત્રિનો કોઈ પણ ભાગ થાય છે. રાત્રિ ઉપરથી જોશ -=ઉકળાટ) શકિત, બળ. અંધારાના કારણથી કાળી હોય છે તેથી ફારસી વિદ્વાનોએ, માથાના વાળ કાળા ! જેબ, સ્ત્રી (ફાઇ યa =શોભા) હોવાથી તેની ઉપમા વાળને આપી. ! શોભા આપનાર, સાંદર્ય. “માણસની ફારસીમાં “જુલફ” ને બદલે “ ફ” | ધર્મ સમજવાની શક્તિને પણ જેબ લગાડે વપરાય છે). કપાળ ને લમણા ઉપરના! તેવી વાત છે. સુઇ ગo -

Page #107

૧૦૨
[ જેરાળાપણું જેબ, સ્ત્રી, (ફા રેવ -- =ગજવું, મેં, સે ઉર્દ પાંચમી વિ૦ નો પ્રત્યયઃ
મૂળ અર્થ ગીરવાન) ગુજું, ખીસું. સ્વાદથી, સ્વાદ લઈને) અવશ્ય, ખુશીથી. જેર, અ૦ (ફાઝેર =નીચે ) હાથ ! જોર, ન૦ (ફા ગોર =બળ, શક્તિ, નીચેન, હેઠળ. “આ લડાઇમાં દુશ્મનોને ||
-
2 | તાકત. જેર કર્યા પછી કાબુલ પર ચઢાઈ કરવી
થી જેરકસ, વિ૦ (ફા નારા ?
43 છે.” બા બાવ.
કશીદન=ખેંચવું ઉપરથી જેર ખેંચનાર. જેરકડી, સ્ત્રી
ગુરુ પ્રયોગ) કસરતી, જેરવાળું. (ફા જેર નીચે) |
+ ' | રજબરી, સ્ત્રી (ફાઇ નોબળ ઘોડાને વશ રાખવાની કડી.
- બળાત્કાર+ઈ ગુરુ પ્ર૦ જોરદસ્ત, વિટ (ફા નેફક્ત =
ગુત્ર પ્રયોગ બળ અને બળાત્કાર) જેરજે નીચે+દસ્ત=હાથ. હાથ નીચેન)
જુલમ, દબાણ. કમજોર, નબળું, આધીન.“હિંદુસ્તાનને હાકેમ મારા માતહત ને જેરદસ્ત રહે !
જોરજુલમ, પુ(ફાઇ કાર+ગુરમ અરબી= એજ મારી તમને છે.” બા બા !
નાગુમ - E - જોરજુલમ ) જેરબંધ, પુ. (ફા રે ... જેર= |
બળાત્કાર, મરજી વિરૂદ્ધ નીચેનબંદ=બંધન) ઘોડાની લગામ
જોરતલબી, સ્ત્રી (વફા બળ+તસ્ત્રથી નીચેથી લઇ તંગની સાથે બાંધવામાં |
અા માગણી કોતરવી આbj= આવતી ચામડાની કે જાડી બનાતની પટી. !
શક્તિ માટે માગણી કરવી તે. મદદ માટે જેરબંધ, પુત્ર (ફાટ નેવર ) |
જે નાણાં ઉઘરાવવામાં આવે છે. ફારસીમાં
તલબીન ધાતુ છે તે ઉપરથી. અરબીમાં જોરબંદ.
તલબ શબ્દ પણ છે) એક પ્રકારને જેવર, ન૦ (ફાઇ કાવર ઘરેણું.
વરે, એક પ્રકારની ખંડણું. “જુનાગઢના જેબ ઉપરથી જેવ=શોભાવરવાળું.
નવાબ સાહેબને જોરતલબી મળી કુલ રૂ. શોભાવાળું) દાગીને.
૪૩૫૪૦ આવે છે. રા. માત્ર ભા૧ જેહેજ, ન૦ (અજિાહેર – કન્યા
ભેર, અ૦ (ફાકોર બળ બળદાન, મડદાંને કફન પહેરાવવું) દીકરીને
પૂર્વક પરણાવતી વખતે કન્યાદાનમાં જે આપે છે તે, જેહન, ન. (અ =સમજશક્તિ) |
રવાન, વિ૦ (ફા કા = ળક્વાન મગજશક્તિ.
ગુરુ પ્ર૦) જેરવાળે. જેહમત, સ્ત્રી (અ. ટૂંકર = જોરાવર, વિ૦ (ફાટ + =વાળો,
મહેનત, દુઃખ, જહમ–તેણે ખેંચીને નોકર =જોરવાળા) શક્તિમાન. બાંધ્યું. ઉપરથી) કષ્ટ, તકલીફ. “અહીં | જોરાવરી, સ્ત્રી (ફાઇiાજી 59 સુધી આવવાની જેહમત શા માટે ઉઠાવી.” ગુડ પ્રોગ-જબરદસ્તી) બળાત્કાર. બા. બા.
જેરાળ, વિર (ફાડ કોર 18 + જેહાદ, પુત્ર (અ. નિ =ધર્મ- ગુ૦ પ્રવે) જેરવાળું.
યુદ્ધ) જિહાદ શબ્દ જુઓ. ' જેરાળાપણું, નવ (ફાઇ કર =બળ જોખમેં, અ૦ (અ) કણક સંવાદ, ઉપરથી) જોરવાળા હોવાપણું.

Page #108

જોરાળું.
ઝમઝમ. જોરાળું, વિ૦ (ફા વીર બળ ઉપ- } જોહુકમી, સ્ત્રી જે હુકમ શબ્દ જુઓ. રથી) બળવાન.
જ્યા, અ. (અ. નિયા 0 = રી, વિ૦ (ફાડ કોર+ફ ઇ=જેર- વધારે ઘણું પુષ્કળ. “કોઈ પણ જાતને વાળું) જેને બીજાની કુમક હેય એવું
જ્યારે પગ પેસારો કરવાથી અળગા રહેવું.”
અ. ન. ગ. જેરે, ૫૦ (ફાડ કોર =બળ ) દાબ, દબાણ.
જ્યાફત, સ્ત્રી (અનિવાર 454 જોશ, પુછ (ફાઇ નોઝ
=મહેમાની, વર) ઉજાણી.
=ઉભરો. જેશદન ઉકળવું ઉપરથી) ખળખળવું.
લેનનિસ, બિઝિક, ક્રીકેટ, ચહાપાણી, મારા મુકદ્દમાને ફેંસલે કરવાનો જેશ જયાફત અને વચમાં વચમાં નાટકનાં
મારા જિગરમાં ઉછળી આવ્યો છે. બાક ગાયને એ આજકાલના વિદ્યાના ઉપાસજેશન, ન૦ (અo sqશન =
કાને શોખ છે. ' સુવ ગo છાતી, બખ્તર, લડાઈ વખતે પહેરવાનો એક પ્રકારનો પોશાક. એમાં લોઢાની કડીઓની સાથે લેઢાના કડકા પણ હોય !
ઝનુન, સ્ત્રી (અકરકે ગુનૂન પત્ર
==ગાંડપણ. એક રોગ છે. જેમાં માણસની છે ) હાથે પહેરવાનું એક ઘરેણું.
બુદ્ધિ ગુમ થઈ જાય છે) ગાંડપણુ, ઘેલછા. જેસા (ફા ) શ =શબ્દ જુઓ. | ઝનુની, વિ. (અ) ઝનૂની કે જુની જેસતાન, ન (કુકસ અરબી. ભાગ, = ગુરુ પ્રહ ગાંડે ) ઘેલા, પુસ્તકનો ભાગ, પુસ્તક+વાર ફા. પ્ર. |
ઘેલછાવાળે. રાખવાનું ઠેકાણે ઉપરથી નુવાન | ઝબેકરવું, સ૦ કિ(અ = =
=ાપડીઓ રાખવાની થેલી) જાનવરને મુસલમાની ધર્મ પ્રમાણે હલાલ દફતર,
કરવું તે) કાપવું, મારી નાખવું. “મગર જે સદાન, નવ ચોપડીઓ રાખવાની થેલી. અફસોસ એ માશુક હતું દિલમાં ઝબે
જેસતાન ==શબ્દ જુઓ. | કરવું” કલાપી. જેસ્તજુ, વી. જુસ્તજી ૦ શબદ ઝભલું, નહ (અગુઘ » ઉપરથી. જુઓ “અને મારી સાથે લડાઈની જુસ્તજુ”
નાનું પહેરણ) છોકરાનું નાનું પહેરણ.
પહેરી લે તું શરીર પર તે શાંત ઝભલું.” બ૦ ભા.
કલાપી.. જોહુકમ, પુ(અ હા sless ઈરાનમાં જાક નામે જુમી બાદશાહ |
ઝબ્બે, પુર (અ. ગુવૅદ =પહેરણ) થઈ ગયો છે. તેથી જુલ્મી બાદશાહને |
ગળાથી પગના નળા સુધી લબડતું રહે જાની ઉપમા અપાય છે. ને જુલમી
એવું પહેરણ. કામોને જકી કહે છે. તે ઉપરથી ઝમઝમ, ન૦ (અ) ગમન = જેહુકમ” “જોહુકમી” શબ્દ થયા છે.
મક્કાની પાસે એક કૂવો છે. જ્યારે હજરત હુકમદારની જોહુકમીથી હું હવે લાચાર ઈસ્માઈલ (ઇ. સ.) બહુ તરસ્યા થયા, છું.” ગુ. ગs
ત્યારે પિતાના પગની એડીઓ ઘસવાથી

Page #109

ઝરદેશ.
૧૦૪
ઝાઉસ.
ત્યાંથી પાણી નીકળ્યું. એ કૃવા મુસલ- | ઝહીન, વિ॰ (અન્નન=મુદ્ધિ ઉપરથી નદીન
માતામાં પવિત્ર ગણાય છે, તે હાજી લાક હજ્જ કરીને પાછા આવે છે, ત્યારે પેાતાની સાથે એ પાણી ટીનના વાસણમાં ભરીને લાવે છે. તે વાસણને જમજની કહે છે. નવી ૩૦ વાં માળા. અર્દાશ, પુ (ફા નfñjjjj=જર= સાનું. દાજ એ દાબ્તન=સીવવું ઉપરથી સીવનાર. સેાનાના કલાભતુથી સીવવાનું કામ કરનાર ) જરદોસ.
ઝરૂખા, પુ॰ (ફા॰ નરુદ j>=ભીતમાંથી જોવા માટે રાખેલી ખડકી), બારીની બહાર કાઢેલું ઝુલતું છા. · ઊંચી મેડી અજબ ઝરૂખા ભાળે.
લેહ, સ્ત્રી ( અ॰ નિા ત્વ=પ્રકાશ આપા, આપ આપવા, સાફ કરવું ) સફાઈ, ચળકાટ. અલેહુદાર, વિ॰ (અ ં નિસ્રાવ full = ફા પ્ર॰ ઝલેવાળ') ભભકદાર, સુંદર.
ઝવેર, ન॰ (અ નન્દર **^=જવાહીર, હીરામેાતી જહર=તે જાહેર હતું ઉપરથી) હીરા, મેાતી વગેરે.
ઝવેરબાનુ, ન॰ ( જ્ઞઢ+વાનઢ ફા जव्हरखानह, जवाहिर् खानह Se^=ઝવેરાત રાખવાનું ઠેકાણું ) ટ્રેઝરી. હીરામેાતી રાખવાનું ઠેકાણું, ઝવેરાત, ન॰ ( અનૠરનું બહુવચન નાદિરાત !!>=ધાં ઝવેર ) હીરા, મેાતી વગેરે. ‘ પછી જવાહિરાતમાં તા હીરા પણ છે, તે માણેક પણ છે ' ન ચૈ
ઝવેરી, પુ॰ ( અનઢ+=ની D, હીરાની પરીક્ષા કરનાર ઝવેરાતના ધંધા કરનાર.
D=બુદ્ધિશાળી, તીવ્ર સમજશક્તિવાળા ) ચાલાક, સમજુ આઇરિશમેને
ઝહીન હાય છે' ન૦ ૨૦
6
ઝહેારા, સ્ત્રી (અ॰ જીદT, PD) ફારસી āT=શુક્ર પ્રહ. હજરત મહ ંમદ (સ. અ. )ની દીકરી બીબી ક્રાતિમાને રંગ ગારા હતા એ પરથી એમનું નામ પ્રકાશિત છે
જ
પડ્યું; કેમકે શુક્ર
તે પરથી પ્રકાશ ને સાં શબ્દ વપરાય છે. મુસલમાન જહા નામ હોય છે. શાહેજનાં બાદશાહની કુંવરીનું નામ પણ જહા હતું. એની કબર ઉપર એક હૃદયભેદક લેખ લખેલા છે એમ ગુજરાતી નવી વાંચનમાળામાં લખ્યું છે તે લેખ આ પ્રમાણે છે. · બિગેર સબ્જા મપેશદ સે મજારે મરા; કે કમ્રપાશે ગરીબાં હ્રીં ગિયાહુ અસસ્ત.' મારી કાર ઉપર લીલા ધાસ ( ધરે ) વિના બીજું કાંઈ પણ ( ફૂલ વગેરે ) કાઇ મૂકશે! નહિ, કેમકે ગરીબેની કબર માટે આ ધાસ જ બસ છે. આજ પણ એ કબર ઉપર કોઈ પણ માસ ફૂલ ચડાવતું નથી, પણ આસપાસથી ઘાસ કે પાંદડાં તેાડી એ કબર ઉપર મૂકે છે. એ ઉપરથી એ શાહદી કેવી નિરભિમાન હતી તે જાય છે.
માટે નહૃદ એમાં
ઝંદ, સ્ત્રી॰ (ફા॰ નિવ Üન્નુની કારસી ભાષા) જુની ઇરાની ભાષા. ઝદાવસ્તા, સ્ત્રી (કા॰ નિ+રતા
GK....i =પારસીઓનું ધર્મ પુસ્તક ) પારસીઓનુ ધ પુરતક,
અદા, પુ॰ (ફ્રા॰ નિમ્નT_SU =જીવતા )
મસ્ત, ખાધેલપીધેલ, આનંદી, ઉમંગી. ઝાઉસ, પુ॰ ( ક્ા ચારૃા5>=લશ્કર

Page #110

[ કક્કો.
ઝાઝ. ]
૧૦૫ કે કાફલાને બદાર) મુકાદમ, ઉપરી, ખુલ, સ્ત્રી (ફા સૂર =કિનારીવાળી ટોળાને નાયક.
લટકતી કોર ) ઝુલ. ઝાઝ, નર (અ. નgrH -=વહાણ ) | એર, ૧૦ (ફા = =વિષ) ઝેર. નાવ, વહાણું,
કચુરે પુરુ (ફા હૃદદ કરશે ઝાડુ, ન૦ (ફા =ાવ (>. જ્ઞા= | કેરકોલું) એક પ્રકારની ઝેરી દવા.
જગ્યા. રબ એ રૂકતનવાળવું ઉપરથી ! રચેલું, નવ રકયુરો શબ્દ જુઓ.
વાળનાર=જગા સાફ કરનાર ) સાવરણ. | કાજળી, સ્ત્રી (કા દj) ઝેરી ઝાબસેઇ. સ્ત્રી (અ. યાદુનયન = | પરસે આવે છે.
=હે હુસન મોહોરમમાં પેગંબર સાહેબ ડેરી વિ૦ (ફા = =રીરવાળું. ( સ અ) ના દોહિત્ર હજરત ઈમામ ઝેરીનાળીએર, વિ૦ (ફાઇ કરી ) હુસેન કરબલાના રણક્ષેત્રમાં શહીદ થયા. એક જાતની ઔષધિ. તેમના શોકમાં એક ખાડો ખોદી તેમાં ઝેરીલું, વિ૦ (ફા નદી ડj) ઝેર દેવતા સળગાવી તેની આસપાસ
વેરવાળું. મુસલમાન છેકરાઓ યાહુસેન યાહુસેન કહી ફૂટે છે તે, નાચવું, કૂદવું. “અડવા
1 ટકટક, ત્રિી (અતાતા બે ડિઆમાં એક વાર તો ઝાબાઈ ઉઠયા |
| વસ્તુના ટીપાવાથી થતા અવાજ) ટકટક. વગર રહે જ નહિ.” અંનવ ગ૦
ટકિ, પુરા ( અ તાચદ ત =કોઈ વસ્તુને ઝાઝાર, અ૦ (ફાઇ નાર્નાર છે;
ટેકે દઈને બેસવું, પીઠ લગાડીને બેસવું, જારીદન=રડવું ઉપરથી, રડવું) ચોધારે |
ભરોસો કરવા) ઓશીકું, ટેકણ, જમતી
વખતે ઢીંચણ નીચે ધાતુ કે લાકડાનું રડવું, ઘણું રડવું
ટેકણ રાખે છે તે. ઝાયલ, વિ૦ (અ. ગાદિસ્ટ અણુ- | ટટ, ( અ તરત b=રકાબી) સમજી, મુખ) અજ્ઞાનઅજા, અભણ. !
થાળ, રકાબી. “ સાકરની ટાટ શી રીતે કાલાં, ન(અજ્ઞાહિસ્ત્રનું બહુવચન | પહોંચ્યા.” અં૦ નવ ગs
-=મૂર્ખાઓ) મે, ટાણું. ડાઈ, સ્ત્રી (ફા તુલી ડVG =તેજી, ઝાવાઈ, જુઓ ઝાબસે ઈ.
ક્રોધની હાલત) ગુસ્સો, સખ્તી. “ ઠાકરે ઝાનમ, જહાજમ શબ્દ જુઓ.
ટુંડાઈથી કહ્યું, હવે જેયા તારા દરબાર.”
૮૦ વા૦ ભાવ ૩. ઝાંસાચીઠી, જાણે શબ્દ જુઓ.
| ટેણે પુત્ર (અ, તાદ - ભાલે ઝાં, જેસો શબ્દ જુઓ.
મારવો, કોઈનાં દૂષણ બળવાં, કોઈની ઝાંહે, અ૦ (અ) જ્ઞાન દં=નકામું] એબ તેના મેપર કહેવી ) મેણું મારવું.
જવું, ૨૬ જવું) ખરાબ થવું. “હદ ઉપરાંત કેફ વડે તેમનું શરીર છેક | ડકકે, પુત્ર (ફા માં સુદાનનું લઘુતાવાચક ઝાંહે જતું રહ્યું છે. અં. ન ગ૦
રૂપ -છે તે ઉપરથી (૨) સવ= ઝીદી, વિ૦ (અ. નિદી ડä=હડીલે, મજબૂત ઉપરથી. (૩) ઉમાં ધક્કા મમતી) કેાઈનું કહ્યું ન માને એ. ! શબ્દ છે તે ઉપરથી ફારસી પ્રયોગ, થઈ
ભલા ઝીદ્દી, ભલા ઝાલિમ, સીતમ આ દા શબ્દ થય લાગે છે. “ ડક્કાની નીચે શા છુપા કરવા. દીઠ સારુ
મુકુંદ ભાઈએ ગેણું માર્યું . નં. ૨૦ ૧૪

Page #111

ડખલ. ]
૧૦૬
[ મલ.
J=અહુકાર. આશ્ચયૅ
હરકત, નડતર.
ડખલ, સ્ત્રી (અ૰ વ્હ<=આવવું, | ડગ, અ॰ (ફા är કાઈ કામમાં વાંધા કાઢવા ) અડયણુ, પામવું ) આશ્ચર્યથી દિઢ બનવું તે. ડાંગડમાર્ક, પુ॰ ( અ॰ સમાન ટું=અ ડલિયું, ન॰ ( અવ TUJ= હંકાર ) ભભકો, રાક્ આવવું, કાઇ કામમાં વાંધો કાઢવા ઉડાગવું, સ૦ ક્રિ ( કા॰ વાળ દંડિ−નિશાન, પરથી ગુ॰ પ્ર૦) કાઇ કામમાં અડચણુ બાળવું) નોંધવુ, ઉતારી લેવું, લખવું. રૂપ થવું તે. ડાઘ, પુ॰ (ફા વાળ દંડિ=નિશાન, ડાધે ) લાંન, કલંક, બટ્ટો, ડ.ગાડુધી, સ્ત્રી૦ (કા॰ વાળ કૃનિશાન ઉપરથી ડાધા. મધપુડા રૂડા રચે, માખી રાખી માપ; ડાઘાડુથી ન દેખીએ, ખરેખરી શુદ્ધ ખાપર’૩૦ ૬૦ ૫૦ ડાધેલ, વિ॰ ( ફા યાન હૂંડિ ઉપરથી ) ખારીલુ.
ડગલી, સ્ત્રી (તુ॰ ફૂદડ=માથાથી પગ સુધી પહેરવાનો સિપાઈનો પોશાક )
|
નાનાં કરાંને પહેરવાની ડગલી. ડગલા, પુ॰ ( તુ॰ TIT K=માથાથી પગ સુધી પહેરવાના સિપાઈના પોશાક ) ડગલેૉ.
લાક
ચામડું
ડર, ન॰ ( કા॰ = b=ક્ષાકડાની ચુડી પર મઢેલા ચામડાનું એક વાજું ) ડાના ગાળ કાંઠાની એક બાજુએ મઢવાથી જે વાસ્તું અને છે તે. ઠંડુ, ન॰ (કા સ કંઇ ઉપરથી ) ડક્ ડણ, ન॰ (અ૦ વર્ષનJJ=જમીનમાં હ્યુપાવવું) દાટવું. ડાવવું, સ ક્રિ ( અઠંગ
ડાબા, પુ॰(અ॰ =T - ઉપરથી)દાખડા,
શબ્દ ઉપરથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ=જમી-ડામણ, ન॰ (કા॰ વામન કેવામાન નમાં છુપાવવું ) દાટવું.
ખીર, પુ અ૦ ટ્વીર લખનાર, મુન્શી, હિસાબ રાખનાર ) મહેતા, કારકુન. રખે, પુ૦ ( અ॰ જ્ન્મ ૨=જેમાં તેલ વગેરે રાખે છે તે ચામડાની કુલ્લી ) ડો. ડબ્બી, સ્ત્રી ( અ૦ ક્ન્વ૪ ૭૭ =દાડા)
દાબડી.
ડમ્ભે,પુ (અ૦ ૬વર્ "?/=ડાબલી.}ડમે. ડમાર્ક, પુ॰ ( અ॰વિમાનદં=મગજ,ને ર્માન=અહંકાર ) અહંકાર
ડામ, પુ॰ (કા૰ વાવ Íટેવ, આદત ) દબાણ, ધાક, અંકુશ. ડામડીસું, ન॰ (અ॰
વદ-=ગામરાની ખુલ્લી ઉપરથી ) દાબડીના જેવુ. ડાબડી, સ્ત્રી (અ- IT !J ઉપરથી ) ડબી, દાલી.
ડબગર, પુ૦ ( ક્ા TTTL)=દક્ બનાવનાર ) ડર્ફે બનાવનાર. ચામડાના
ઢોલ, ડ વગેરે કામ કરનાર એક જાત. ડાયરે, પુ૦ ( અ૦ 17 dj51=પરિશ્ર્વ, ડખી, સ્ત્રી ( અ॰ વદ 90=જેમાં
*
તેલ વગેરે રાખે છે તે ચામડાની કુલ્લી) ડાબલી.
કુંડાળું, કુંડાળુ વળીને બેઠેલા માણસાની મંડળી ) રાવણું, નાત, જમણુ ડુ ત્યાં ડાયરા, મુલ્લા ત્યાં મસીદ; વગર સ્ત્રીને ભાયડા, ત્યાં બેઠા ત્યાં ન ચીત.’
J[ J[ =લુગડાની કાર, અંગર - ખાની ચાળ ) ઘેાડા ગધેડાના પગમાં લાકડું આંધે છે તે.
ટા ક
ડાહી, વિ॰ ( અ॰ વાદ્દી_f=સમજી, દાના, બુદ્ધિશાળી) ડહાપણવાળી. ડુમચી, સ્ત્રી (કા॰ વુન્ત્રી ૭ દુમ= પૂછડી ઉપરથી ઘેાડાના સામાનમાંની એક વસ્તુ. ઘોડાને થાપે. ડબલ, ન॰ ( અ કુંવર એક જાતનું ગુમડું.
d=ગુમડું )

Page #112

ૉગ ]
૧૬૭
[ તકરારી.
ડંગ, શ્રીં (ફા ટ્રેઇ=રાંધવાની | ઢોલકી, સ્ત્રી (કા॰ કુન્નુજ DJ ઉપરથી
હાંલ્લી પાહેાળા માંનું ખીચડી વગેરે
ઢોલ તેને ‘કી’ લઘુતાવાચક પ્રત્યય લા• ગવાથી ) નાની ઢાલક.
રાંધવાનું વાસણ. ‘જેની તેગ તેની દેગ.’ કચે
ડેગડી, શ્રી ( કાăાડ ઉપરથી )
નાની દેગ.
ડુંગડા, પુ (ફાતે ડ્રેડ ઉપરથી ) પાણી ભરવાનું પાત્ર, હાંડા.
D=ધરના
ડેલી, સ્ત્રી॰ (ફ્રા॰ સ્ક્રીન આગળના ભાગ, ઉમરા ) દેવડી, ઉંહકાણી, પુ॰ ( અ॰ વિન્નાનીšiD) =ગામડીઆ વિત્તુ કા ગામ, +ન= વાળા. વિજ્ઞાન (ફા૦) ગામવાળા, તે ઉપરથી અરખી પ્રયોગ વિજ્ઞાન તેને ઈ લાગીને દિહકાની ) ગામડીએ. ડાઘલી, સ્ત્રી ( ફા॰ ગુજ્જર, વાણુ JifJid=સંકર, મિશ્ર પ્રજા ) એક જાતનું માટીનું વાસણું,
ડાઘલુ', ૦ (ફા તુજT કે રાજીરુ UJ.KEJ=ઉપરથી ) માટીનું વાસણુ, ડાલ, સ્ત્રી ( અર્વડ ઉપરથી ) કુવામાંથી પાણી કાઢવાનું, ચામડાનું કે ધાતુનું વાસણું. ડાલચી, સ્ત્રી ( અ॰ વ ડ ઉપરથી ) ડાલ, તે તેને શ્રી પ્રત્યય (તુર્કી) લાગવાથી ડેાલચી. ) ડેાલ.
3. 6.
ઢઉઓ, પુ૦ ( અ॰ ફૈટ્સ ઇંક્સ = નિ લેજ, પાતાની સ્ત્રી પાસે વ્યભિચાર કરાવે તે ) ભડવા, નામ. ઢોલ, ન॰ (કા॰ જુદુIJ.D=ઢાલ ) ચામડાથી મઢેલું વાળ્યું.
ઢાલક, સ્ત્રી ( ક્ા કુન્નુર ઢાલ, એને ‘ક'
લઘુત્તાવાચક પ્રત્યય લાગવાથી DJ ઢોલક ફા માં લુહુવા ઢાલક)નાનું ટાલ,
ઢોલક, નવ ( ¥ા વ્રુદુજ ડ ઉપરથી ) નાનુ` ઢોલ. ઢવા, પુ॰ ( અ૦ જૂન J નિલ – જ્જ, પેાતાની સ્ત્રી પાસે વ્યભિચાર કરાવે
=
તે ) ભડવા, નામ.
હૈં. ત.
તઇયાર, જુઓ તૈયાર. તયારતમ, જી તૈયાર. તઈયારી, જુઓ તૈયારી. તકતી, સ્ત્રી
(કુા૦ સતી
પાટી ) કાચની કે ધાતુની ખુણાદાર ચકતી. તતા, પુ॰ ( કા॰ સન્તદ=મેટી પાટી) પાતળી પણ લાંબી પાહાળી કાચ કે પત્થરની છાટ.
તકદીર, સ્ત્રી ( અ૦તથી
ci=
નસીબ, ભાગ્ય. કદર=માપ કાઢ્યું. ઉપરથી ) નસીબ, કિસ્મત. ૬ તકદીર રે બરબાદ કીધી, યારીની એ ગુફ્તગુ,’ કલાપી, તમ્બુર, ન૦ ( અતવુ =
*
અહંકાર, કાર–તે મેાટા હતા ઉપરથી ) અહંકાર, હું પદ, અભિમાન. દોલતખાનના તકમ્બુરને તેડવાની પહેલી જરૂરત છે. શા મા તકરાર, સ્ત્રી અ૦ તાર__SQ=વારવાર કરવું તે. કર=પુનરૂક્તિ કરી ઉપરથી ) વાદવિવાદ, ખરા ખાટાના ઝઘડા, તકરારિયા, વિ॰ ( અ૦તકારી
ઉપરથી ) જેને તકરાર કરાવવાની ટેવ હાય તે.
તકરારી વિ॰ (અ॰ સTMTMન્ડ ઉપરથી)
તકરાર ફરનાર, તકરાર કરવી પડે એવું કામ.

Page #113

તલદી. ]
૧૦૮
[ તળાવી. તકલદી, જુઓ તકેલેદી.
સ્થાન. કાલુમીયાંને તકીઓ, મદારને તકલાદી, જુઓ તકલેદી.
તકીઓ વગેરે. ‘ગામ બહાર ફકીરના તકલીફ, સ્ત્રી (અ૦ તt C.J=
તકીઆમાં કે મસીદમાં પડયો રહે. ” મહેનત. કલફતેણે કોશિશ કરી ઉપરથી)
ટ. ૧૦૦ વાતો. મુસીબત, વિપત્તિ, દુઃખ, કલેશ. તકબરી, સ્ત્રી (અ૦ તલાટવુ = તકલેદી, વિ૦ (અવીરો ! અહંકાર. કબર તે મોટો હતો ઉપરથી)
કલદકની પાછળ લગ લપેટવું તે હુંપદ, અહંકાર, અભિમાન. ઉપરથી. તકલીદ નકલ કરવી. તકલીદી તખત, ન૦ (ફા તદત =પાટ) બનાવટી) મજબુત ને ટકાઉ નહિ તે. રાજગાદી, સિંહાસન નાજુક. “એવું તકલીદી કામ હરગીસ તખતી, સ્ત્રી, (ફા તરત ત =પાટી) કરવું નહિ.” અં. ન. ગ.
પાતળી ચોખુણ ચિપાટ. તકવા, સ્ત્રી (અ, તા : ડરવું, તખતો, પુછ (ફા તદતા=પાટ) પાતળું
પરહેજગારી) પાપથી બચવું, નઠારાં ! ચોખુણ પાટીઉં. કામથી દૂર રહેવું.
તખ્ત, જુઓ તખત. તકસીર, સ્ત્રી (અતવર કos = તખ્તનશીન, વિટ (ફા તદતનિશીન
ભૂલ. કસર=માપ કરતાં ઓછું હતું i =તખ્ત પર બેસનાર. નિશિઉપરથી) ભૂલ, ચૂક, કસુર. ‘નથી તક- સ્તન =બેસવું ઉપરથી) ગાદીએ બેસવું
સીર તારી એ, ગુનેગારી હમારી છે. કલાપી ! હું તેને આજ ને આજ તખ્તનશીન તકાજે, પુત્ર (અતાકિ - Jિ=મા- | થએલે જેવા ઈચ્છું છું. અં. ન. ગ.
ગણી. કજી પૂર્ણ થયું, તેણે હુકમ કર્યો છે તખ્તતાઉસ, ન૦ (તદિતતાન ઉપરથી) આગ્રહ, સખત માગણી.
s તc (કા)+તાલૂસ (અ) રૂપલા પાસે પાણકારૂં આપવા તગાદ | મોર. મયુરારાન) શાહજહાનું બનાવેલું
કરતા હતા.’ ટ. ૧૦૩ વાતે. તકાદો, પુર (અ. સાગર -=માગણી.) | તખલ્લુસ, પુરુ (અા તસ્કૃત ન
આગ્રહ. લેણદાર તગાદે કરવા આવે.’ નં.ચ. મુક્તિ, છુટકે), કવિનું ઉપનામ, જેમકે તકાવી, સ્ત્રી (અ તારી , ત = 1 કલાપી, સાગર વગેરે. “ ઇશારા ચશ્મથી
શક્તિ આપવી. ખેડુતેને પિતાની જમીન ન કરતા, તખલ્લુસથી ગજલ ગાતા. દી.સા. સુધારવા માટે સરકાર મદદ આપે છે તે તગાજે, જુઓ તગાદો. કવા તાકત આપવી ઉપરથી) ખેડુતોને ! તગાદો, પુ (અ૭ તલrષદ 60 માગણી ઓજાર, બી વગેરે સરકાર ઋણ રૂપે | ચાંપતી ઉઘરાણું. “રૂપલા પાસે પાણકારે આપે તે. “તગાવી આપવાનો રીવાજ ! આપવા તેગાદો કરતા હતા.” 2. ૧૦૦ વાતો.
અસલથી ચાલ્યો આવતો હતો. અં. ન.. | તગારું, નળ (ફા તાર =માટીનું તક, પુત્ર (અo તરણ કd =જે વરતું ! કું, થાળ) કઢાયા જેવું વાસણું,
પર ટકે દેવાય છે, જેને આશરો લેવાય તગાવી, સ્ત્રી ( એ તાવી s =શક્તિ તે. ઓશીકું) ઓશીકું. ફકીરનું આશ્રય આપવી. કવા તાકત આપવી ઉપરથી)

Page #114

૧૦૯
| [ તફરકે.
વ્યાજ સાથે પાછાં આપવાની શરતે સરકાર | ભાવનાર) એક જાતનું ઝીણું લુગડું. ખેડુતને જે નાણાં ધીરે છે તે. “તગાવી | હિંદુસ્તાની ફારસી છે. ઈરાનમાં એ શબ્દ આપવાનો રીવાજ અસથી ચાલ્યો વપરાતું નથી. આવતો હતો. અં. ન. ગ.
તનદુરસ્ત, વિ૦ (ફા તયુક્ત તઘલખ, વિ૦ ( તુર્કી તુવી =સરદાર) પૂ. નીરોગી. તેના શરીર+દુરસ્ત
એ વંશના બાદશાહે દિલ્લીની ગાદીએ ખરું) રોગ વિનાને, અરોગ. થઈ ગયા છે.
તદુરસ્તી, સ્ત્રી (ફા તન્દુરસ્ત તજગરે, પુ(અ) કિજાદુ =
ડી =આરોગ્ય) શરીરમાં રોગ વર્ણન કરવું) તજવીજ, ચર્ચા.
ન હોય તેવી સ્થિતિ. તજવીજ, સ્ત્રી (અ. તડવીઝ == | તનબદન, વિટ (ફા તન+વન શરીર
તપાસ. જીજે=ણ બનાવ્યું. તેણે કાયદ) ઇ.) તનમન, શરીર.
સર ગથ્થુ ઉપરથી ) તપાસ, ચોકસી, યત્ન. ' તનમન, અ૦ (ફા તન) એકતાર, એક તજવીજદાર, પુત્ર (ફા. વારવાળ ! ( પગે, ઘણાજ આતુર.
==તજવીજ કરનાર) કામ- તનહા, વિ૦ (ફા તા . =એકલા ) કાજની તપાસ કરનાર,
ખાલી, એકજ. “મગર તનહા ભજન તડબુચ, ૧૦ ( િત ર અથવા કરવા, પધારે પાદરી બબા.” ગુરુ ગ0 તાદ છે - તડબુચ) એક જાતનું ફળ| પરમીલ, સ્ત્રી (અ ત
= તડબુચી, સ્ત્રી, (ફાર તઝ ઉપરથી) ખુલાસે કરે. ~ છૂટું પાડયું ઉપતડબુચની વેલ.
| રથી) વિગત, વૃત્તાંત. તડાક, અા ( અ ત વ , zકારડા “અજાણ્યા આરોપની તપસીલ કદાચ
મારવાથી થતો અવાજ, લાકડી ટુટવાથી પ્રથમ માણસને વિર્ય પમાડે.” અ. ન. થતો અવાજ) તડ એ તરત અવાજ તપાસ, સ્ત્રી ( અ૦ ત દુH J= થાય તેમ.
બાળ, તજવીજ 8 = તેણે બૅન્યું તડાતુમ, અ૦ (અ તસ્રાતુ bs - ઉપરથી) ચોકસી કરવી, તજવીજ કરવી.
તમાચો માર, દરિયાનું જેશમાં આવવું) તપાસણી, સ્ત્રી (અ. તદન ઉપરથી
ફૂલીને ખેંચાઈને મોટું થયું હેય તેમ. તપાસવાનું જે કામ છે. તદબીર, સ્ત્રી (અ૦ તવીર = ! તપાસવું, સ૦ કિવ ( અ૦ તદુર ઉપયુનિ. ટુવર તેણે રાજ્ય કર્યું ઉપરથી ) |
રથી ગુજરાતી ક્રિયાપદ) બારીકીથી તજવીજ, પરવી.
જવું, ખરું ખોટું શું છે તે નક્કી કરવું. તનખ, સ્ત્રી ( ફા સલ્લા 50= 6 1રબા, સી. (ફાઇ સુવાગી.
jy gફંગ= બંદૂકબાઇ=રમત. પગાર ) મુસાર, મજુરી. “લઓ કહે તને ગમે તેટલો મળે. ટ. ૧૦૦ વાતો..
બંદૂકની રમત) છીનવી લેવું, ઝુંટવી લેવું.
તફરકે, એe (અ૦ તવદ =જુદાઈ, તન, ૧૦ (ફા તન શરીર) બદન,
છુટું પડવું. --જુદું પડ્યું ઉપરથી) તનડું, ન૦ (ફા સના શરીર ઉપરથી) શરીર. | ચોરી છુપીથી ઉઠાવી લીધું હોય એમ, તનજેબ, ૧૦ (ફા તનાવ - | ઉચાપત કરવું. “તેમાંથી કેટલાક તફરકે
તન શરીર+જેબશેભાવનાર. શરીરને | કરવાનું બની શકશે.” અં. ન. ગ,

Page #115

તસીલ. ]
ઉપરથી )
તસીલ, જીએ તપસીલ. તફારીક, સ્ત્રી ( અ॰ મિનુ હુવચન. Syl×3=દાઈ કરક જુદું પડવું. તફાવત, પુ॰ ( અ॰ સખાવત= !äJ. એ વસ્તુઓની વચ્ચે જે અંતર હોય તે. ૐ છેટું ઉપરથી ) એ વસ્તુ વચ્ચે ફેર તફ઼ા, પુ॰ (અ૦ સાદ હૂં!=માણસાનું ટાળું . આજુબાજુ કરવું, પ્રદક્ષિણા કરવી ઉપરથી ) વિભાગ, પક્ષ. ‘ તેના જુદા જુદા તફા પડી ગયા. ́ રા. મા. તમફ, સ્ત્રી ( અહ તવત્ત છ=માફક, બરાબર ) તાસક, રકૅખી, થાળ તખક, સ્ત્રી ( અ॰ તવાદ:4=તાસક)
;
કામી, થાળ.
તખકડી, સ્ત્રી ( અ॰ તાજ ઉપરથી ગુજરાતી લઘુતાવાચક ડી પ્રત્યય લાગી થએલા શબ્દ) નાની રકાબી.
તમકા, પુ॰ ( અ. સવવદ પ્ર=દરો,
પદવી, મજલા ) હાલત, સ્થિતિ, માળ, મેડા, ‘આખા ગ્રંથ ત્રણ તબકકામાં વે હચેલા છે.’ દી. સા. તખદીલ, સ્રો॰ ( અ. તથ્યાલÜ= ફેરફાર, બદલા ) ટ્રાન્સફર, દલવું. ‘સરકારી તરજુમામાં તબદીલ •સરખા શબ્દ વાપર્યાં છે, તેમાં ટ્રાન્સફરના બરાબર અર્થ આવી જતા નથી. એવું કર્તાનું માનવું છે.' સિ. સા. તબલચી, પુ॰ ( સત્ઝાઁ_lb સફ કે સજ્જTM=ઢાલ એ અરખી શબ્દ છે ને સ્ત્રી એ તુર્કી પ્રત્યય છે તબલાં વગાડનાર) તબલાં ખાવવાનું કામ કરનાર, ગાના
રમે. સાથી.
તમલાં, ન॰ ( અ. તઘલ્ફ કે સદSTLE ..ઢાલ.) કુંડી ઉપર ચામડું મઢીને બનાવેલી ઢાલક (બહુવચન રૂપ.)
1ܪ
[તમાી.
તખલ્લુ', ન૦ ( અ૦ તુફ્ફે કે સજ્જub Ab=દાલ.) કુંડા ઉપર ચામડું મઢાને અનાવેલી ઢાલક. તથ્યાહી, સ્ત્રી ( ક્ા તવાદી Ü= નાશ પામવું) કમબખ્તી, આફત. મુસીબત. તખિયત, સ્ત્રી (અ તીવ્રત · b =ટેવ, સ્વભાવ, મિજાજ) સ્વભાવ, મિજાજ, તબિયતી, વિ॰ (અ તીવ્રતૌ ગુજરાતી
પ્રયાગ છે) ઘડીએ ધડીએ જેના સ્વભાવમાં ફેર થઇ જતા હોય એવા. તમી, પુ૦ (અ તવીવટ વૈદ bતવ=દવા ઉપરથી ) હકીમ, વૈદ, દાકતર. ‘ મુંબઇના બણીતા તમીમ ડા. ધનજીશાહ પારેખ એમના પુત્ર થાય. ન. ચ.
તબીબી, ત્રિ( અ૦ સૌથીúúb દવા સંબંધી ) તમી ધધા. ૮ પુંજેજી ખળ ખેત પછાડયા, તણુરી નહિં તીખી; કતતણે દખ ભાંગીએ કાંકણ, ખૂમ કરે મુખ બીબી.' રા. મા.
તમેલા, પુ૦ (અરખીમાંતીયદ 13 14 ફારસીમાં તર્વેદ-ઘેાડા બાંધવાની જગા તૂજક લખાણ-વિસ્તીર્ણ ઉપરથી ) ઘેાડા બાંધવાની, ગાડી રાખવાની જગા. તમારું સ્ત્રી (અતમૂગ =લાલચ ) દરકાર, પરવા, ગરજ. ‘ ખલકની તમા નથી, સુલતાન છું મને.’ કલાપી તમાકુ, સ્ત્રી ( ફા, તાhai)= તમાકુ, ભાંગ.
તમાચી, પુ॰ (કા॰ તમારTQQ3= થાપા, તમાચા ) લપડાક, લાપટ, તમામ, અ॰ ( અ॰ તમામ 65_તેમ =આખું હતું, પુરું થયું હતું. ઉપરથી ) સંપૂર્ણ . તમામી, સ્રો૦ ( અ॰ તમામ=સંપૂર્ણ ઉપરથી તમામ=જેમાં બધું એકજ જાતનું

Page #116

તમામગીર. ]
૧૧૧
[ તરફ
હેય તે.) રેશમ અને કસબી તારના તરકડી, સ્ત્રી (ફા તુ ઉપરથી તુર્ક સ્ત્રી) વણાટની સાડી.
મુસલમાન સ્ત્રી. અપમાન વાચક શબ્દ છે. તમાસગીર, વિ૦ (અતમારા ઘણું તરકો, પુ(ફા તુ ઉપરથી અપમાન
જણાઓનું પગે ચાલીને જોવું. 4િ + વાચક શબ્દ) મુસલમાન પુરૂષ. ગીર ફા ઈ = તમાસો જેનાર.] તરકસ, ૧૦ (ફાઇ તીર્થના =તીર 24 ) પ્રેક્ષક, ખેલ તમાશે જેનાર.
રાખવાને ભા. કશીદન=ોંચવું ઉપતમાશગીર લેકે તે દહાડાની હકીકતની
રથી કશ.) તીર રાખવાને ભા. વાત કરતા.” ક. છે.
“ભગળ, મુદ્દાર ને તરવાર, રથ પાસે તમાસે, પુo (અe તમારા ડું મૂળ
જઈ કરતા માર; ભાલા, ખડગ ને વજ શબ્દ અરબીમાં તમારો ! છે
ત્રિશૂળ, અપૂવા, તરસ, તીર અમૂલ.” ફારસીવાળાઓએ તમાશા શબ્દ બનાવ્યો.
સુભદ્રાહરણ. તમાશી=સાથે મળીને પગે ચાલવુંહવા ! ખાવા, સેલ કરવા વગેરે વખતે પગે
તરકાણું, ન૦ (ફા તુ ઉપરથી) તુર્કીની ચાલીને જ જવાનો દરતુર છે. માટે
ટુકડી, સિપાઈઓની ટુકડી. તમાશે સહેલ કરવી ને શોખની સાથે તરકીબ, સ્ત્રી (અ૭ તા . = જેવું. વળી એમાં પણ ફેરફાર થઈને મેળવણી, રીત રકબ તેને લઈ જવામાં તમાતાજીબી ને શોખની નજરથી આવ્યો ઉપરથી) યુક્તિ, વ્યવસ્થા ગોઠવણું. જેવાને અર્થમાં વપરાવા લાગ્યો. આ તરજ, સ્ત્રી (અ ત 3 =રૂઢિ, તરીકે) શબ્દ મી-ચાલવું ઉપરથી વ્યુત્પન્ન
ગાવાની ઢબ. ‘ત્યારે લખનૌવાસીઓએ થયો છે) રમત, ખેલ.
એની તર્જની આખરી કરેલી. નં. ચ. તમીજ, સ્ત્રી (અ તક છં =વિવેક | બુદ્ધિ, સારા નરસાને ઓળખવો તે)
| તરજુમ, પુ(અતમન્ન કે તર્જુમ સભ્યતા “આપની સાથે કેવી રીતે બોલવું
==એક ભાષાની મતલબ બીજી
ભાષામાં સમજાવવી તે, ભાષાંતર. ફારસી તેની પણ સમજ નથી.” બા બ૦
શબ્દ તબાન=સુંદર બોલનાર, સુભાતમંચે, પુત્ર (ફાટ રસપંચ =ib=એક
પક ઉપરથી આ શબ્દ અરબીમાં થયો જાતનું હથીઆર) એક જાતની બંદૂક.
છે) ભાષાંતર. ‘તલવાર, કટાર ને તમંચ સાથે લીધાં.” બા બાળ
તરતીબ, સ્ત્રી (અક તવ - = તયાર, જુઓ તૈયાર,
દરેક વરને તેને યોગ્ય ઠેકાણે ગોઠવવી તર, વિ૦ (ફા તા કં=લીલું.) ફારસી ને
તે. રતબ ગોઠવાએલે, તે દઢ હતો ઉપસંસ્કૃતમાં “તર' અધિકતા વાચક પ્રત્યય
રથી) આચાર, શિક્ષા. “સિંહાસન બપણ છે. જેમકે પેસ્તર, (ફા)
ત્રીસી તરતીબજ કીધી તેણે” જુ. ગુ. તરક, ૫૦ સુઈ =તુર્કસ્તાનના લે કે,
વાં. મા. પુ. ૭ મું. સ્વરૂપવાન, રૂપાળ) મુસલમાન. તરફ, સ્ત્રી (અતર , =વનસ્પતિને તરકડિયે, પુ. (ફા તુ ઉપરથી) જુઠણ | ઉપર ઉપરનો ભાગ ઊંટ ખાઈ જાય ને મસ્કરો, ભાંડ,
ડાંખળાં રહેવા દે તે, બાજુ, દિશા, છે;

Page #117

તરફદાર ] ૧૧૨
[ તલ૫. છેવટ, કિનારે, છેવટનો ભાગ, ભાગ, રે રહે તે માટે ઘણાં લાકડાં કે વાંસને એક ઉમદા ને ઉદાર માણસ. તf-દૂર કરવું, ! બીજાની સાથે બાંધી બનાવેલ પાટ. ફેરવી દેવું, હાંકી મુકવું, આંખ પર મુકી | તરાવટ, સી. (અડ તરાવત -h= મારીને આનું કાઢવાં, જેવું, નજર ના- - તાજગી, તરી) શોભા, રોનક. ખવી, આંખ મટમટાવવી, આંખ બંધ તરીકત તરીકા,પુ (અo તરત તી,
કરી લઈ તમાચા મારા.) બાજુ, પક્ષ. | - - - =રસ્તો) આત્માનું તરફદાર, વિ . (અ તર+વાર ફા પ્ર|
જાહેર ને ગુપ્તમાં કલ્યાણ થાય એવી રીતે
પર ને મા કલ્યાણ થાય તાર ખં,heતરફવાળા, મદદગાર) |
ભક્તિ કરવાનો રસ્તો. “શરીઆ, તરીકા, અમુક પક્ષવાળા, પોતાની બાજુએ હોય તે મારિકા, હકીકા એ ચાર જાણનાર
પાળનારને ચાર ક્રમ છે.” સિ. સા. તરફદારી, સ્ત્રી (અતરાપ ફળ તરી, સ્ત્રી (ફા તને s=દરીઆઈ પ્ર સરકારી મદદ આપવી) પક્ષ |
માર્ગ) સમુદ્ર માર્ગ,
મા) એ ભાગ લ, તરફેણ.
' તરીકે, અ (અતો બંડ,h= તરફી, વિ. (અતજ ,મારફનું) { રસ્ત, દરતુર. તા-સોંપી દીધું ઉપરથી)
એક પક્ષનું, પક્ષ ભણીનું, બાજુનું. પ્રમાણે, માફક, સમાન. “કચ્છમાં આવતરફેણ, સ્ત્રી [ ૮૦ તારા પh=
તાંની સાથેજ સપક્ષ પ્રધાનપદનો તરીકે તરફનું કિં વચન બંને બાજુ બંને તરફ ]
પોતે દૂર કર્યો. . ચ. તરફદારી, એકાદા પક્ષમાં રહેવું તે “ટ તરાંસું, વિ૦ (ફા તારા છેલાક તો શાસ્ત્રોમાંના ઉદ્ધરણને અનુસં . લેલું. તારા છોઢવું ઉપરથી) ધાનથી અલાહેદા કરી પ્રાયશ્ચિતની વિરૂદ્ધ વાંકું, છોલેલું. કિંવા તરફેણમાં મત આપતા ન ચ૦ તરીમતા, સ્ત્રી (અબ તુમ્નr તબિયત, સ્ત્રી (અ તાતા =
=ભપ, ઠાઠ ) ધામધુમ. કેળવણી. રબા-કેળવાએલ, તેની પાસે તરેહ, સ્ત્રી (અ) તાદ ઇ=રીત, રંગ.
હતું ઉપરથી) તાલીમ, કવાયત, કેળવણી. તરફેકી દીધું ઉપરથી) ભાત, જાત, તરબુચ, જુઓ તડબુચ.
રીત, પ્રકાર, તરજવું, નર (ફા તાકૂ =ત્રાજવું) | તરેહવાર, વિ૦ (અ) તા ઉપરથી ) જાત ત્રાજવું.
જાતનું, વિવિધ પ્રકારનું. તરણે, પુ. (ફા તન€ - =રોગ, તરેદદ, સ્ત્રી (અ. ત૬ , શક,
રાગણી , રાગ, ગાયન, ઈગ્રેજનો તરાનો ફિકર, અંદેશો, તે પાછો ફર્યો ઉપ
સૌથી લાંબો વખત પહોંઓ.’ નં. ચ. રથી) ખેતીવાડી સુધારવા માટે ખાતર તરો, પુત્ર (ફાઇ તરાના - s=રાગ) | ખેડ વગેરે કરી મહેનત કરવી છે. રેવિરાગણી, ગાયન.
ચુખાતામાં આ શબ્દ વપરાય છે. તરાપ, પુત્ર (ફા તનાવ ઇ તર= તલબ, સ્ત્રી (ફાડ તë j=કડવો,
ભીનું+આબ= પાણી) પાણીને હેલકારે છુટાં તેજ) ના પસંદ પડે તેવ, તલેખ, આકરે. પડી જાય નહિ, પણ એક સાથેજ તરતાં તલપ, જુઓ તલબ.

Page #118

તલબ. ]
જરૂર,
તલુ, સ્ત્રી (અ॰ તે ગરજ, મેળવવું સહવ=તેણે ખેલાવ્યા ઉપરથી ) અતિ ઉગ્ન ભાવના. હકીમની કે તબીબની તલબ નથી મને; નકસની પરવા નથી, ન શકતી મને.' કલાપી.
તલમીજ, પુ (અ॰ તમૌન Ü= શિષ્ય ) કવિના શિષ્ય. ‘તલનીજ હું છું આલમે, માશક મુર્શિદ મારી છે.’A. ગ. તલાક, સ્ત્રી ( અ॰ તત્કાTM lhછુટા ઈંડા, સ્વતંત્રતા તમાકળુ કરેલું ઉપરથી ) છેડા ફાડી આપવા, કારખતી. તલામત, સ્ત્રી (અ તદ્દાવત -= તાજગી, સફાઇ ) હરીફાઈ, સ્પર્ધા.
3=ખા
તલાસ, સ્ત્રી (કા॰ સહારા ળવું) શોધ, તજવીજ, તપાસ. “ કુંઢી કાઢયું તલાશે એ, ઘણાં જંગલ કરી સાથે.’ દી. સા.
તદ્વ્રાક, સ્ત્રી જુએ તલાક. ‘જણતી પર તલ્લાક.’ નદ.'
તદ્મલ, પુ (અ॰ સવાલ JS, =ઇશ્વર પર ભરાસા કરવા, સોંપી દેવું ) ભરાસા. 'ખુદા પર વિશ્વાસ ને તવક્કલ પર આધાર
રાખી હું ત્યાં જવાને તૈયાર છું. ' ખા. ભા. તવ ગર, વિ॰ (ફ્રા તુવર્વાંગરનું ટુંકું રૂપ તત્ત્વ 31,33> =સુવાન=તાકતન ગ=વાળા તાકતવાળા, શક્તિવાળા, ગૃહસ્થ... તાનિસ્તન શકવું ઉપરથી
તુવાન ) ધનવાન.
તવાઇ, સ્ત્રી॰ (ફા॰ તથાદીD.તું=નુકસાન, જે વસ્તુ ખાવાઇ જાય તે ) કસોટી,
કમબખ્તી.
૧૧૩
[ તસુ.
અર્પીન સાહેબ તવારીખના શાખાન હતા. ' ન, ચ.
<
ડ
તશરીફ સ્ત્રી ( અ॰ તશ્રી ઞાન આપવું) પધરામણી. માટા માણસનું પધારવું. પ્રતિષ્ઠા કરવી. ફારસીમાં બાદશાહ અમીર વગેરે તરફથી જે ખિલઅત મળે છે તેને પણ તશરીફ કહે છે કેમકે તેથી પણ આબરૂ વધે છે.
તસખી, સ્ત્રી (અ॰ તત્ત્વીદ
us’= પવિત્રતાથી ખુદાને યાદ કરવા. નવદ= વખાણુની સાથે તેની પૂજા કરી ઉપરથી ) માળા, ખેરખા. ' મંદિર, કાબા,*સ આગ, તસ્બી ભભૂત છાપ તે.’ ગુ. ગ. તસમા, પુ॰ (ફા॰ સમરૢ
ચામ ડાની વાધરી ) ચામડાની પટ્ટી, ચામડાના તગ.
તસલમાત,
વિ॰ ( અ॰ तस्लीमात Ublowi=Tfીમનું બહુવચન તસ્લીમ =સલામ કરવી, માન, હુકમ મંજુર ફરવા, સાંપવું, સલામત રાખવું. સક્ષમ= તેને આશરો આપ્યા ઉપરથી ) વચગાબેનું, કાઇ ઉપલક ખરચ જે ખાતેથી કરાય તે ખાતું.
તસટ્ટી,
સ્ત્રી ( અ૦તરફી al= નિરાંત, ભાસા, વિશ્વાસ. સજા તે શાંત હતા ઉપરથી ) · તેણે જલાબુદ્દીનને તસહી આપી. બા. ખા. તસવી, જુએ તસબી.
તસવીર, સ્ત્રી ( અતીર્łei= ખી, ચિત્ર. સવર્ ઉપરથી ) બિ, ચિત્ર, પ્રતિમા. · ઇસા પેગમ્બરની પવિત્ર મા મરિયમની તસવીર તથા કૃત્તિ બનાવેલી છે.' ક, યે.
ઃ
ܕ
તવારીખ, ( અ॰ તારીલનું બહુવચન તવા
રીલ ટ્રે 13=તિહાસ ) વૃત્તાંત, બીના. તમ્, પુ॰ (ફ્રા॰ સરદÇ.” અરબી
૧૫

Page #119

તત. ]
૧૧૪
[ ગડી.
જવું.
તરસૂઝ દA ચાલીશ ભાગમાં એક | ગણું કે તાલુકાની ઉપજ ઉઘરાવનાર ભાગ) ઈંચ, બે આંગળ.
અમલદાર, મામલતદાર તસ્ત, (ફા તરત - થાળ. તહસીલનાણું, નવ ( તહસીલ અ +ફારસી
મૂળ ફારસી ઉપરથી અરબી પ્રયોગ છે) નામ પ્રત્યય લાગવાથી તકનીનામg વાસણું.
તi vidi=મેહસુલનો કાગળ) જમા
બંધીનો ચોપડે. તસ્તાનું ન૦ (અ૦ તરૂત ઉપરથી ગુજરાતી
પ્રયોગ) કાચ, માટી કે ધાતુનું મળત્ર | તહેનાત, સ્ત્રી (અ૩ . શબ્દ ઝીલવાનું વાસણ.
છે પણ ફારસીવાળા તનાત .
શબ્દ વાપરે છે મુકરર કરવો, નીમક તસ્દી, સ્ત્રી (અo તરોમ હડci= |
કરવી, સેવા કરવા હાજર ને હાજર રહેવું મહેનત, દુઃખ. સઃ તે આતુર હતા,
તે) હજુર, તાબેદારી, સેવા. “લાહેરમાં તેણે કાટ પાડી ઉપરથી ) મહેનત, શ્રમ,
તેમની તેહનાતમાં રહેવાને આપને. હરકત.
વિચાર છે કે કેમ ? . . તહ, ન૦ (ફા તદ =ખાલી ) બે પક્ષે | તહેમત, નવ (અ. લુહ્મત વચ્ચે થેલે કરાર, સંપ, લડાઇનું મટી
- એબ લગાડવી. ભૂઠું બોલવું) દેવ,
આરોપ, અપવાદ. તહકીબ, વિ. (અ) તવા જંક
તહેમતદાર, વિ૦ (તુમન્ અ +ાર પ્રચય સત્ય, ચેકસ. હક્ક બરાબર હતું. ઉપરથી)
લાગી તુન્નાર =ગુનેહગાર) નક્કી, ખરું.
અપરાધી. તહબ, અડ (અ ત - =
તહોમતનામું, ૧૦ (તુક્ષત અo + નામહ પાછળ નાખી દેવું. બાકી રાખવું. સર્વે
ફારસી પ્રત્યય લાગી તુહ્મામદ =પાછળ ગયે ઉપરથી) મહસુલ તહડૂબી
- - =આરોપનામું દોષ થએલ. કરી=અમુક મુદ્દત માટે મુલ્લવી રાખી,
છે એવો મત. રવિન્યુમાં આ શબ્દ વપરાય છે.
તળપ, સ્ત્રી (અ, તવ પk=ઈરછા) તહુનામું, નવ (ફા ત નામg ---
ભાવના. “તેને સવાશેર અફીણનું બંધાસંધિપત્ર) સલાહ કરવાને લેખ.
રણ હતું, તેની તલપ થઈ હતી. 'રા. મા. તહર, જુઓ તરે.
તંગ, વિ૦ (ફા તેર =સાંક) ટુંક તહસીલ, સ્ત્રી(અ) ત રુ ઉss ને પરાણે પહોંચી રહે એવું. ઘેડાના
=મેળવવું. તે ઉપરની ઉપર રહ્યો,. સામાનમાંની એક વસ્તુ. “ઘોડેસવારોએ તે સાફ હતો ઉપરથી) જમીન ઉપર શિકારી તંગ પોશાક પહેરી લીધા હતા.” સરકાર તરફથી લેવાતો કર.
અ. ન. ગ. તહસીલદાર, વિ૦ (તહસીલ અફારસી દાર તંગડી, સ્ત્રી (ફા તન ઉપરથી) સુરવાળ. પ્રત્યય લાગવાથી તમારા ટાંટીઆ ઢંકાય એવી બેસતી ને ટુંકી
--=મેહસુલ ઉઘરાવનાર) પર- ચારણી. સુરવાળ.

Page #120

તંગિયો. ]
[ તાજવું. તંગિયા, પુત્ર (ફા ઉપરથી ) તંગ તા, નર (અત્ર તા કbeગે ખલો)
સુંથણી, નાની સુંથણી. તંગ આવીને રહે હટારિઉં. એ કબજો.
| તાકે, પુરુ (અ તા =એક નંગ તંગી, સ્ત્રી (ફા તંગ =તંગાસ, લુગડું ) થાન. ભીડ, સંકોચ ) સસ્તી, ગરીબી.
તાજ, ૫૦(ફા તાર =મુગટ ) રાજાના તંબુર, પુ. (અસંતૂર કે તજૂર = માથાનો મુગટ. ભરી, ચુલે) રાંધવાનો ચુલે “જિગર
તાજખાનું, ન૦ ( અagv7=પવિત્રતા, તપુરમાં દાઝે, પડે ના એક છે ત્યાં.”
રવાના ફાવે ઘર. તહરિઘાનહું કલાપી.
) = પવિત્ર થવાનું ઘર ) તંબાકું, જુઓ તમાકુ
જાજ, સંડાસ. તંબુ, પુ(ફાઇ સંકૂ =જાડા દેટીના નાજી, સ્ત્રી (ફાઇ તાળી કપડાનું ઘુમટદાર ઘર.) તંબુ
તાજાપણું ) હુઆરી, રત્તિ. તંબુરી, સ્ત્રી ( ફી સં e=સારંગી) { તાજણ, સ્ત્રી . ( તાની હjjઅરબી કીનરી, નાને તંબુર.
ઘેડ) ઘેડી. તંબુરો, પુછ કા તંતૂર ) તંબુરો | તાજણે, પુ(ફા સાનિધાનદ ઉ=
તુંબડાને કાણું પાડી તેમાં એક દંડ ઘાલી ! . કેરડે, ચાબુક) સાટકે. “તીર્ણ નેત્રનો ત્રણ લેટાના ને એક પિત્તળનો તાર તાજણે.” ભાલણ. બાંધી બનાવેલું વાજું.
તાજમહાલ, પુe (તાડ ફા+મઢ૪ ૦ તા. ૫૦ { ફાળ ગણતરી, નંગ ) | તાલમgઢ ) બાદશાહ શાહકાગળનું ફરદ.
જહાંની બેગમ મુમતાજ મહલ અર્જા મંદ તાઉસ, ૧૦ ( અ તાતૂન =માર) |
બાનુ બેગમની કબર પર બંધાવેલો રે. એક જાતનું વાજું, જેનો ઘાટ મોર
જેની ગણતરી દુન્યાની ઉત્તમ ઈમારતોજેવો હોય છે.
માં થાય છે. બેગમે મરતી વખતે વસી
અત કરી હતી, કે બીજું લગ્ન કરવું નહિ, તાકત, સ્ત્રી (અ તાકત 12 શકિત. | ને મારું નામ રાખવું. બાદશાહે બંને
ના-મજનુન હતા ઉપરથી) બળ, ર. વસીઅને પાળી. તાકાત, સ્ત્રી (અ, તાવ, પાટ= | તાજમી, વિ૦ (અત્ર તીન =
તાવતનું બહુવચન ) શક્તિ, બળ. માન આપવું, મેટાઈ આપવી ઉપરથી)
ગુજરાતીમાં એકવચનમાં વપરાય છે. માન આપેલું હોય એવો. “એ એક તાકીદ, સ્ત્રી (અ, તાત્ર =
માટે તાજમી સરદાર કરબ આપો.'
રા માં : વારંવાર કહેવું. વાત ઘઉં પર . ચાલ્યો. તેણે ઘઉં ઝાટકયા ઉપરથી) તાજવું, નર (ફા તરફૂ - ) કટ. ઉતાવળ, જલદી, ઘરા.
જે ખાવાનું ત્રાજવું

Page #121

૧૧૬
તાજા કલમ. ]
[ તાબેદાર. તાજાલમ, સ્ત્રી (તાલ કા+રમ | ન માકે લીધી, મેહતાજ હું તે કાં
અ તાગમ Gિo;મુખ્ય | બન્યો ? કલાપી લેખ પુરો થયા પછી યાદ આવેલી છે વધારાની બાબત છેડે ઉમેરવી તે. એને !
| તાજું, વિ૦ (ફા, તાદ =તરતનું) એજ કલમ સુકાયા સિવાય આ વધારો !
ઉત્તમ, નવું. કરે છે એમ જણાવવાનો આશય છે. તાજુબ, વિ૦ (અ તમg --j= કલમ સુકાવા દીધી નથી કે વાસી થવા નવાઈ પામવું. અવે ઉપરથી) દંગ, દીધી નથી.
વિસ્મય ઉપજેલ હોય એવું. તાજાતવાન, વિટ (ફા તનતના તાજુબી, સ્ત્રી (અo તમકgવી ગુજરાતી
અses તાજે ને શક્તિવાળો) સુખી, પ્રયોગ છે) વિસ્મયતા, નવાઈ, આર્ય. નીરોગી. ‘તાજાતવાના થાઓ, ને પુરત | તાજેલમ, જુઓ તાજા કલમ. આરામ લે.” બા બાઇ
તાજેતર, વિ૦ (ફાડ તાકતર બંને તાજિયો, પુ. (અ) તકિયા એ ' શબ્દો સમાનાર્થ છે ;G અથવા
ગા=તેણે ધીરજમાં ભાગ લીધો ઉપરથી, છે અથવા ') તાજેતાજી, શેક કરવો, ખરખરો કરવો) મેહરમમાં
તરતનું. તામૃત નીકળે છે તે. તે દિવસે ઈમામ
તાઝીમ, જુઓ તાજીમ. હુસેન (ર-અ) કરબલાના રણક્ષેત્રમાં શહીદ થયા હતા માટે એમને શોક દેખા- ત્યાં લગી કોઈ વડીલને તાઝીમ નથી ડવાને એ દિવસ છે. “તાજીઆના દિવસે કરતા. નં. ૨૦ સમાં દુલા દુલા કરીને ફરનારા ગાય છે.”
તાનાબાજી, સ્ત્રી (અ. તદૃ મેણુંકવાની ૮૦ ૧૦૦ વાત. ભાગ ૨.
ફા રમત. તનવાનો ડર તાજિક, પુર (અ. તfબર ==વેપારી) | એકબીજાને મેણાં દેવાં તે) તાણાં મારવાં તે.
વેપાર કરનાર “હુસેની જામ પી એવું, “કમરપારાની તાનાબાજી સાંભળીને આ
થયો તાજિર તરંગી તું. ' ગુડ ગવ | લમખાને વિચાર થા.” બા બાઇ તાજી, વિ૦ (ફાળ તારા =અરબી તાને, પુ(અહ તનE ab=ણું)
ભાષા કે અરબી ઘોડે) અરબી ઘડે. ટાણે. “એમના કોઈ ટોળી આ મિત્રે ઉત્તમ પ્રકારનો ઘોડે. “મિરાતે અહમદી તાણે માર્યો.” ન ચ૦ પ્રમાણે અસલ રકમ ઉપરાંત ચાળીસ |
તાબુત, ન(અતાગૃત ! =મડદાની લાખ તુંક્યા, એકસો હાથી, બસે ઘડા
પેટી, જનાજે) મોહરમમાં નીકળે છે તે. તાછ, ચારસે ગુલામ વધારે આપવા અર્જ !
તાજીયો શબ્દ જુઓ. કરી હતી. રાત્રે માત્ર તાછમ, અ (અતમામ – તાબે, અ૦ (અ૦ તાજિક =તાબેદાર).
માન આપવું, મેટાઈ આપવી. 'અગમ= કબજે, વેશ. મેટ ઉપરથી મેટાઈ) મેટા માણસને તાબેદાર, વિ૦(અતવાર ફા. પ્રત્યય. વિવેકસર માન આપવાની રીત, “તાછમ | U S આ શબ્દ ખોટો છે ખરે શબ્દ

Page #122

તાબેદારી. ]
૧૧૭
તજ્ઞા છે, એજ અર્થ માં ‘ માં ! સ્વામિ શબ્દ ચાલે. તાજે ના અર્થ પણ એવાજ છે. ઉર્દૂ ભાષામાં ખાટા પ્રયાગ છતાં તામેદાર શબ્દ વધુરાય છે ત==તે પાછળ પાછળ ગયે ઉપરી ) તાબામાં હાય તેવા. તાબેદારી, સ્ત્રી ઉપલા શબ્દને ઈલાગવાથી થએલા શબ્દ, બળના તાબામાં હાઇએ એવી હાલત.
તામે, પુ॰ (અ॰ તાવિઞ !5=કબજો, ભાગવટા) હવાલા, ઇલાકા
તામીલ સ્ત્રી॰ (અ૦ તસમીટ ..is
અમલ કરવેા,હુકમ પાળવા) આજ્ઞા માનવી. ‘ સિપાઈએ તેના હુકમની તામીલ કરવા ચાલતા થયા.' બા મા
તાયફ઼ા, પુ॰ (અ॰ તા,iō!=માણુ. સાનું ટાળું, તથગાળ ફરવું ઉપરથી ) ટાળું, સમૃહ, મ`ડળ. ‘ગુણિકા ને તેના સાથી અજમેરથી આવી પડેલા તાયફાને પેાતાના તરફના કરી લીધા.’ અં. નં. ગ તાર, પુ॰ (કા॰ તારીૐ દોરા) ત ંતુ, તાંતણેા.
તારકસ, પુર્વ (ફા૦ તારા ંડ 3 4 શૌન=ખેંચવું ઉપરથી. તાર ખેંચનાર ) કસબ તૈયાર કરનાર, રેશમના તાંતણા ઉપર ચાંદી કે સાનાના તાર ખેંચીને કસબ તૈયાર કરનાર.
તારાજ, અ॰ (ફા તારાઽ gly=ટ)
બળીને ભસ્મ થયું હોય તે. નામ નિશાન ન હેાય તે. ‘તે છાવણીને મારીને લશ્કર તારાજ કરી નાંખ્યું,’ અં. ન. ગ.
તારીખ, સ્ત્રી અ૰ તારીલ વધુ = દહાડા. અલસમય નક્કી કરવાની ક્રિયા ઉપરથી ) એક આખા દિવસ
[ તાલીમમાજ.
તારીજ, સ્ત્રી ( અ॰ તર્ીઝ 2 = અેડવું, કાઇને કામપર લગાડવા, ઈશારામાં વાત સમજાવવી. અન–તે સામે થયા, તેણે દરખાસ્ત કરી ઉપરથી ) જમે ઉધારનું સાર રૂપ તારણું. તારીફ, સ્ત્રી (અ॰ સમરીજ
અં=
અર્થ સમજાવવા, લક્ષણ આપવું, વખાણુ કરવાં, ઓળખાવવા. ૪ર તેણે જાણ્યું ઉપરથી ) સ્તુતિ, પ્રશંસા. જે જે અંગ્રેજ લેાકા જાય છે, તે તેની ઘણીજ તારીફ કરે છે.' ક. ધે,
તારકુંડુની વિ૦ (અ॰ સારિત્રુન્દુસ્થા
છું..!(3=દુન્યા છેાડી દીધી હોય તે. વૈરાગી. સંસાર ત્યાગી. તાદિ=છેડનાર ) સંસારથી વિરક્ત હોય તે.
તાલ,
શ્રી૦ (ફ્રા૦ તાજ JU=પિત્તળના તાલ, જે વગાડવામાં આવે છે તે ) તાલ. તાલકી, સ્ત્રી (કા॰ સારજ>j !=માશુસનું માથું તાલકું ઢંકાય એવી બાળકની નાની ટાપા.
તાલકું, ન (ફ્રા॰ સાર, 3=માણસનું માથુ) ચં, તાળવા ઉપરના ભાગ. તાલીમ, વિ॰ ( અતાøિવ !e=
*
શોધનાર. તલબ કરનાર ) કચ્છનાર, ઇચ્છા રાખનાર. ‘તાલિખ તસવ્વુર યારનો, ગમ જબરી અંદર બહારના. ગુરૂ ગ તાલીમ, સ્ત્રી૦ ( અ॰ સગ્રહોમાd= શીખવવુ, રૂમ ઉપરથી કેળવણી ) દરેક બાબતનું શિક્ષણ. રાવાની તે મુજથી તાલીમ કિન્તુ લીધી.' કલાપી. તાલીમમાજ, વિ ફા॰ તામીસ્થાન (si=કસરત કરનારા, કસરતી ) ખેલાડી ઠગ. ગુજરાત પ્રયાગ. ‘ રેડ મુંબઇના ચીમેાડ
અ૦ તસહીમન્ત્રાન

Page #123

૧૧૮
તાલીમબાજી]
| તાસ. અને ભીંડી બજારના જુગારી તથા તાલ- | તાલેવંત, વિ૦ (ઉપરના શબ્દો દંત સંસ્કૃત મબાથી માંડીને ૨૦૦ ઘરના નાના પ્રત્યય લાગી થએલે શબ્દ) ભાગ્યશાળી. ગામડાના કાળી કે શાહુકાર સુધી જે ! તાલેવાન, વિ૦ (ઉપરના શબ્દને વાન સંસ્કૃત ધોરણ પ્રવર્તે છે તે એકનું એકજ છે.”
પ્રત્યય લાગી થએલે શબ્દ ) ભાગ્યશાળી. સિ. સા.
તાવદાન, નર (ફાટ તાન ઈચ્છ' = તાલીમબાજી, સ્ત્રી, (ઉપરના શબ્દને ઈ
અજવાળું આવવાનું જાળીઉં. તાતન= લાગવાથી તીવાર ગુજરાતી પ્રયોગ કેળવણી આપવાની ર
ચમકવું ઉપરથી પ્રકાશ આવવાનું જાળીવું) મત) ઠગબાજી, ધૂપ.
પાલખી, કાગળ પત્ર રાખવાની ખાના
વાળી પેટી. તાલુકદાર, પુ. (અ) જુલાત્કાર
કે તાવીજ, ન૦ (અ તસવીર = ફા પ્રત્યય, તરવાર
ચિઠ્ઠીમાં મંત્ર લખીને ગળામાં બાંધે છે =જેના તાબામાં થોડોક ભાગ હોય તે. તાલુકા દેશનો ભાગ અઢીતે તેને અને
તે, માદળીઉં) મંત્રક આકૃતિ પાડી તેમાં
કાંઈ લખી ગળામાં પહેરે છે તે, “જેણે વસંખ્યું ઉપરથી) ગામ અથવા તાલુ
આ માદળીઉં મારે ગળે બાંધ્યું છે તેણે કાનો અમલ કરનાર ઉપરી.
તે એક તાવીજ જાણીને બાંધ્યું છે. ગુર્સિ. તાલુકદારી, સ્ત્રી, (ઉપરના શબ્દને ઇ લાગવાથી તમાર્દવારી
તાવીત, જુઓ તાવીજ. તાલુકાના વહીવટ કરવાનું કામ) તાલુ. તારે, ૫૦ (અ તાસીર =અસર) કદારનું કામ, તાલુકદારની સાથે સંબંધ તાલ, તપાસ ઘાટ, રાખનાર.
| તાસ, પુછ ( અ૦ તાર :be તાલુક, પુ. (અતમારું કં = ! થાળ ) તાસક જેવી કાંસાની ઘડિયાળ.
દેશને ભાગ -તે તેને અવલખ્યું ' તાસક, સ્ત્રી (અ૦ તાર ને જ લઘુતાવાઉપરથી) પરગણું.
ચક પ્રત્યય લાગી થએલો શબ્દ તારવા
.! =નાને ચાળ, થાળી ) ધાતુના તાલે, ન૦ (અતાસ્ટિક્સ .B=ઉદય પામનાર, ઉપર આવેનાર નસીબ.આકાશી
પતરાની છાછરી ચાળો. પદાર્થ સાથે ભાગ્યને સંબંધ છે એમ તાકડી, સ્ત્રી ( ઉપરના શબ્દને જ ગુ. આ શબ્દ દેખાડે છે. તરતે ઉભો ! જરાતી લઘુતાવાચક પ્રત્યય લાગી થએથો ઉપરથી) નસીબ, કિસમત. “ટોરાં | લ શબ્દ=નાની થાળી) નાની તાસક. ચારી ખાનારને તેનું તાલે જેર કર્યેથી તાસકી, સ્ત્રી. (ઉપરના શબ્દ ઉપરથી તબરાજગાદી પ્રાપ્ત થાય છે. અં. ન. ગ.
કડી) નાની થાળી. તાલમ, જુઓ તાલીમ.
તાસ, પુ(ફા તતદ =પ્રકા. તાલેવર, વિ૦ (અ૦ તાત્ત્વિ=નસીબ-વર | શિત એક જાતનું રેશમી લુગડ તાતન=
ફા =વાળો તાજગાર 02. ગુજ. ચમકવું ઉપરથી) એક જાતનું રેશમી રાતી પ્રગ) નસીબવાળ, ભાગ્યશાળી. લુગડું.

Page #124

તાસીર. ]
૧૧૯
[તુકમરિયાં. એક તાસતો બાસતા, ગાય ગધેડી એક, તીરંદાજ, પુરુ (ફા તીરદાન ગોળ બોળ સરખાં ગણે, જે જન વિના વિવેક” |
=તીર ફેંકનાર સંવાર તર= કે, દ. ડો. નાખવું ઉપરથી ) તીર મારવામાં બાહ
શ હોય તે. વાસીર, સ્ત્રી (અર તાકોર Li=
અસર) ઘાટ, છાપ, પ્રતિબિંબ તીરબાજ, પુત્ર (ફારસી તીર અંદાજ ઉ“તુને તાસીર, સેબતે અસર. ગુ. કહેવત.
પરથી ગુજરાતી પ્રગ. બાજરમનાર.
તીરની રમત રમનાર ) તીર મારવામાં તાસીર, ૫૦ (અ, તાણી =
બાહોશ. “એના નાગડાઓ તીરંબાજ અસર) તાલ, ઘાટ, મજા. કાઠિવાડમાં
છે.” અ. ન. ગ. વપરાય છે. જેવાને તાસીર આવ્યો છે.”
તીરબાજી, સ્ત્રી ( ઉપલા શબ્દને ઈ લાગતારું, નવ ( અ તાર ઉપરથી વાથી થએલે શબ્દ) તીર મારવાની રમત. થાળ.) તાસક કે પણ જેવા ધાતુના છે ,
| “ભર બંદુકને તોપ, તીરબાજી કરો ચાલો.” વાસણને એ તંગ ચામડું મઢી લઈને બનાવેલું એક જાતનું નગારું.
દી. સા. તાસુબી, ચીન ( ફુવ -4 =પક્ષ
તીલસમાત, ૫૦ ( અ તિઢિમાત પાત, બેટો પક્ષપાત, એને ઈ લાગવાથી
0.4MB =અદભુતતા. તિસ્ટિમનું બ.
હુવચન. આ શબ્દ ગ્રીક ભાષાને છે. તે એ શબ્દ, ગરવ=આમ દેવો ઉપ
ઉપરથી અરબીમાં આવ્યો છે. એક વિરથી) ધર્માધપશે.
ધાનું નામ છે જેથી ખજાના ને ભંડારો તાળું, ન૦ (એક તાણ અ[k=થાળ ઉપર એવી રીતની ગેઠવણ કરવામાં
ઉપરથી ) પણ જે છીછરો કાંસાનો આવે છે કે જેથી તે ગુપ્ત ભંડારાની કોમોટો વાડકો.
ઇને ખબર પડી શકતી નથી) નવાઈ તાંસિલે, પુe (અ વાત 6 લાકડાનો |
જેવી વાત. અચંબાની વાત. વાકે, ફકીર લોકે રાખે છે તે) કાંસિયા, | તીસમારખાં, પુરુ ( રવાં ફા. પ્રત્યય છે તે વાડ, તાંસળું.
પઠાણોના નામ સાથે લાગે છે. તીસમાર તીર, પુત્ર (ફા તાર ન=કામઠામાં વપ- શબ્દ ઉર્દ છે. ૩૦ માણસને મારી
વાય છે તે. પારસીઓના એક મહીનાનું શકે એ બહાદુર ) જાહેરા, ગરમ મીનામ છે જે લગભગ શ્રાવણમાં આવે છે, ક્રોધી. છે) તીર.
તુકમ, ૧૦ (ફા તુરા =બીજ) તીરકસ, પુર (ફા વીરા - વીર્ય, બીજ.
તીર રાખવાનો ભા) વાં. | ‘તુ તાસીર ને સેબતે અસર.' ગુરુ કે તીરગર, પુત્ર (ફા તીર છ =નીર તુકમરિયાં, ન (તુમ ફા =બીજ રજી
બનાવનાર, જેમકે ઢાલગર ડબગર વગેરે) દાન અરબી-ફૂલ તુરિમાનએક જાત છે જે તીર બનાવવાનું કામ કરતાં -ફૂલનાં બી. આબચી બા
બચીનાં બી.) એસડમાં વપરાતાં એક

Page #125

તુક.] ૧૦
{ તેગ બી. એમાં પાણી અને ખાંડ નાખીને મોટે ઢાલે સુરવાળા. “સાદાઈ અને ગપીવાથી ઠંડક થાય છે.
રીબાઈને ડોળ ભજવવામાં એણે જે તુકકો, પુર (અ. તિ 4=કડક, લુ
હ. તુમાન પહેર્યો હતો તે ખૂબ જાડા લુગગડું) લુગડાનો ફડકે, કડકે.
ડાનો રાખ્યો હતો.” ગુ. સિંછ
| તુમાર,પુ (ફાતૃમાર =લાંબો કાગળ, સુખમ, ૧૦ (ફા તુમ હi=ી )
ખતપત્ર) બે પક્ષ વચ્ચે પત્રવ્યવહાર. વીર્ય, બીજ.
તુરાવાળા, પુ (અ) સુદ ૪. તોરો.) “જે મારા સુખમમાં ફેર હશે તો આ લાવણું ગાનાર એક પ્રકારનું ટોળું. તુરા
પની સાથે બે ઈમાની કરીશ.” બા. બા. વાળા ને કલગીવાળા બે પ્રકાર છે. તુતક, નર (ફા સૂતી : વહાણ )
'એ બેની તકરારમાંથી જ બહુ સંપ્રદાયો વહાણને મથાળે બનાવેલી પાટીઆની જ
થયા છે. છેક હલકી લાવણી ગાનારા મીનની સપાટી તે. વહાણની અગાસી.
પણ બે ભાગ માને છે. શનિ તે કુલ જેઓ તુતક ઉપર બેઠેલા હોય છે, તેને
ગીવાળા, શિવ તે તુરાવાળા.” સિ. સા. મને ત્યાં જવાનું મન થાય છે.” કઘેડ તુરે પુરુ (અ સુદ 9 =ોરો) કૃલનો તુતી, સ્ત્રી (ફાલૂત , s="પટ. નાની પણ ભરચક ગુચ્છાદાર હાર.
શેતુર એટલે “તૂત બહુ ખુશીથી ખા- તુક, પુ. (ફા તુ =તુર્કસ્તાનના ય છે માટે તૂતી નામ પડયું.) પોપટ, લેક) એક જાત છે. પિપટી.
તુર્કી, ન૦ (ફા તુ ઋતુર્ક સાથે તુનતની, સ્ત્રી (અ. તરતના CEL= સંબંધ રાખનાર) તુર્ક લેને મુલક.
તંબુરા વગેરેને અવાજનગારા નેબત- તુરબત, સ્ત્રી (અ, તુવર - બર, નો અવાજ) એક જાતનું વાજું, પીપુડી. માટી, જમીન) ઘર, કબર.
એકે મિલા તેસા, સેક મિલાતાઇ “તું વહદતની વહી દે, યા કરું તૈયારી તીને તરકીબસે, તુતુની બજાઇ.” તુરબત પર.” ગુ. ગ. 2. ૧૦ વા. ભા. ૩.
સુંદ, વિ૦ (ફા તુર તેજ, જલદ, તુલ, સ્ત્રી (અ૦ તુ Lદ્ધe=વસી- | નઠારી, બુડી) ઉતાવળીઆ ગરમ સ્વભાવનું. લે, આશ્રય, વગર તેયો મેહમાન) - તુંદખુ, વિ૦ (ફાડ
નઠારી તાપ, આશરો.
ટેવવાળો. ખૂ=બો, ટેવ) નઠારા સ્વભાવનો. તુરંગ, સ્ત્રી, (7 , 7 =બંદૂક બ્રાં ! “પણ જ્યારે કેટલાક સુંદબુ સરકારી dj અસલમાં આ શબ્દ સૂપ
અફસર આવતા હતા. બા. બા. હતો જેનો અર્થ નાની તોષ થાય છે ) તુલતવીલ, વિ૦ ( અ ડ્રોતથીઢ
=ઘણું લાંબું લાંબું વિસ્તીર્ણ. તુફગે તીર તલવારે, કટાર જેબીઆ | સુદાઈ, સ્ત્રી (ફા તું ઉપરથી ગુજરાતી
નશતર.” ગુ. ગ. | પ્રયોગ) બુરાઈ, બુડાપણું. તુમાન, પુ(તુ સુવાસ, સૂવાર ! તેગ, સ્ત્રી (કા. તેમાં તલવાર )
=રદાર સુરવાળ) લેંઘી, ચોરણો, / શમશેર.જેની તેગ એની દેશે.” ગુ. ક.

Page #126

તેગા...]
૧૨૧
[ (તાચક્ષ્મી
તેગા, સ્ત્રી (ફા. તે =તલવાર, તબીચે. વાદકઘર નીચેનું ઘર. તેગ. ) શમશેર.
ભોંયરું) જમીનની નીચેનું ઘર. “ગોપીતેજ, વિ૦ (ફા
પુરામાં એક ખંડિયેરના તયખાનામાં પતૈ= =પ્રકાશિત) |
તાને તખ્ત માંડતા. નં. ચ. ચાલાક, તીર્ણ.
તહેનાત, સ્ત્રી તહેનાત શબ્દ જુઓ. તેજણ, સ્ત્રી (તાલી =અરબસ્તાનનું, અરબી ડો) ઘેડી.
તહેનાતી, વિર તહેનાતમાં રહેનારા
બ્રાહ્મણ નોકરો તેનાતીમાં રહેતા.’ નં. ચ. તેને ૫૦ (કા તેજ્ઞાનt -- =ગરમ મસાલ) તજ, લવિંગ, મરી વગેરે.
તહસીલ, તહસીલ શબ્દ જુઓ.
તહસીલદાર, તહરલિદાર શબ્દ જુઓ. તેજાબ, પુત્ર ફા તનાવ તેલ
તી+આવ=પાણી, તેજ પાણી) ગંધક તૈમુર, ૫૦ (તુ તીર =પલાદ) વગેરે કેટલાંક દ્રવ્યમાંથી બનતું અતિ બાદશાહનું નામ છે. જલદ પ્રવાહી સવ.
તૈયાર, વિ૦ અ. તૈિયાર = તેજાળ, વિટ (ફા તેગ કઈ=પ્રકાશિત | જલદી ચાલનાર, ભાગ્ય, દોડનાર) પર
ઉપરથી ) તેજવાળું, પ્રકાશિત. તૈયારી, સી. (અ) તૈયારી છે તેજી, સ્ત્રી (ફા તૈકી ડv=ચાલાકી) | ઇ-ઉતાવળ, દડવું) સજઈ, સજજ ચળકાટ, ઝળકાટ.
થઈ રહેવું. તેજી, ૫૦ (ફા તા તા અરબસ્તા- કેક, સ્ત્રી (અત્ર તત્રતા =ગળપટો, નનો, અરબી ઘડે, શિકારી કુતરે. શરૂ
કુંડાળું, હાંસડી) જાડી ને ભારે બેડી. આતમાં અરબોએ ઈરાનમાં ઘણી લુટ- તકલ, પુરુ (અક તવ , ઈશ્વર ફાટ કરી હતી. તે ઉપરથી હમલે કરે, ઉપર ભરોસો રાખ. વવકસેપ્યું હલ્લે કરે એને માટે ફારસી ભાષામાં ! ઉપરથી) વિશ્વાસ, આસ્થા, શ્રદ્ધા. તારહતર ધાતુ છે તે ઉપરથી તાણ શબ્દ |
| તેજી, સ્ત્રી (અ તાકીદ % છે; એ તાર પરથી તાણ શબ્દ થયો.
=જાહેર કરવું, સારું વર્ણન કરવું, કોઈની ગુજરાતીમાં તેજીઘડે શબ્દ તો ન
તરફ મોં ફેરવવું) જમીનને કર, સાંથ. પરથી થયો છે) તીખા સ્વભાવને ઘડે. '
| તોડે, પુ(ફા તજ ૪૦=ઢગલે) તેજીમંદી, સ્ત્રી (ફાટે તે. મંત્રી શબ્દ
| ઉંચા મિનારો, પગે પહેરવાનો તેડે, સંસ્કૃત છે) ભાવની વધઘટ થવી તે.
૧૦૦૦ રૂ.ની થેલી. તેનાત, જુઓ તહેનાત.
“તમને સીમેજરના તેડા આપીશ.” તેરીખ, સ્ત્રી (અ, તાવ ઉપ
બાદ બાદ રથી) વ્યાજ ગણવાનો દિવસે તે. !
તોતાચશમી, સ્ત્રી ( ફા તીતાવર તેરીજ, સ્ત્રી, તારીજ શબ્દ જુઓ. હeb - તોતા =પોપટ ચ = તેહખાનું, ન૦ (ફાટ તાનાં 45 આંખ. = પણું. પિટની પેઠે આંખ

Page #127

તેતે. ]
૧૨૨
[ સદાન. ફેરવવી, ઉપકાર ભૂલી જવો) બદલી જવું, દાણા ખવડાવવાની ચામડાની થેલી) ફરી બેસવું, સંબંધ છેડીદેવો.
તોબરો. તતા, પુત્ર (ફા તારા !... di="પટ) તેબા, અડ (અતવદ =ગુનાહથી
શુક, પોપટ પક્ષી. એક મેલવીએ તેના પાછા ફરવું, ગુનાહથી બચવું ) ત્રાસ,
(પિપટ)ને પાળ્યો.” 2. ૧૦૦ વા. ભા.૪ કંટાળાને ઉદગાર. તપ, સ્ત્રી (તુર્કી સૂપ ફોજ) દારૂના
હવે તેબા સદા કરજે, ખુદા મારી તને જેરે દૂર સીસાના ગોળા ફેંકવાનું મોટું
બજશે. કલાપી નળાકાર યંત્ર.
તેર, પુ. (અક તવર =રીતભાત, તેપખાનું, નવ ( તુક garદ કા | લસણ, ટેવ) મિજાજ, અહંકાર. “એમ તણાદન્ત રાખવાનું ઠેકાણું)
કહી રથ પાછો વાળ્યો, જોઈએ કેટલું તારું તપ, દારૂગોળ વગેરે રાખવાનું સ્થળ.
જેર; પાણી હોય તે બતાવ વેલો, આજ
તડું તારે તર” રૂ૦ હ૦ તોપચી, પુત્ર ( તુ તૂ --તોપ
= ફેડનાર) નીશાન માંડીને તપ ફોડનાર | તેરત, ન૦ ( હિબ્રુ તરત
હજરત મૂસા અ સ ઉપર ઉતરેલું માણસ.
આકાશી પુસ્તક) યહૂદી લેકેનું ધર્મપુસ્તક તોફા. વિ. (અ) તો
સોગાત “વળી પેગંબર સાહેબે યાદી લેકેનું ભેટ) સર્વોત્તમ, સરસ, કીમતી.
તરત કબુલ રાખ્યું છે, અને આદમ, નહ, બારૈયામાં કોઈ પણ તોહફા ચીજ હોય | મસા વગેરેને પેગંબરી દાવો મંજુર તો મકાઈ નં૦ ચક
ગણેલે છે. કે ઘેર તોફાન, ન૦ (અ૦ સૂર છે, =અતિ- તેરે, પુ(અસુદ ૪ = પાઘડીને
વૃષ્ટિ, ઘણું પાણી, વંટોળીઓ, આંધી, કસબ) પાલવ, તારો. બુરાડી મારે એટલું પાણી. ત=ગોળ કરવું ઉપરથી) ઉદ્ધત વર્તન, મસ્તી, તો
' તેલે, પુત્ર (ફા તન્ન, તો તે ધીંગાણું, અજંપ.
=રૂપીઆ ભાર વજન) ૧૨ માશા કે
૯૬ રતિનું વજન. તેફાની, વિ૦ (અ સૂની 5) શાખાન; ન (ફાલ તોરલાનાદ તેફાન કરનારું, હુલડી.
- 40 =સામાન મુકવાની જગે) તેકે, અ (અ વાહ વં=સગાત, ભંડાર, તીજોરી. શાખાના ને ખજાના ભેટ) અસાધારણ, ઉત્તમ.
ભરેલા છે.” 2. ૧૦૦ છે. ભા. ૪ તેફ, અ (અ) ૮ i==સગાત, તે શાભર, પુત્ર (ફા તોrદ અ =
ભેટ) સરસમાં સરસ હોય એ. વાટખરચી, ખોરાક વગેરે. ભસે ગુજ“બીજાના હાથમાં નાની પણ તેફા બંદુક ! રાતી) રસ્તાની ખરચી.
આવી રહી હતી. અં૦ ન૦ ગ૦ તાસદાન, ન૦ (ફા તરવાન-તોતેબ, પુત્ર (ફા તવદ =ડાને ! સાર થઈ છે. = જરૂરી

Page #128

તાહફા ]
વસ્તુ રાખવાનું ઠેકાણું) વધારાના દારૂગાળા રાખવાની સીપાઇની ખલેચી.
તાહુફા, વિ॰ ( અ॰ તોTE-ö ં=બેટ, સેાગાત ) સારી વસ્તુ.
તાહુમત, ન॰ તોદ્યુત
=એબ લગાડવી, ભુંડ ખેલવું ) ગુનેા, અપરાધ, દોષ. તાહુમત, જીએ તાહમત.
ત્રાજવુ, ન૦ (કા૦ તાX2j!,!=તાજવું) જોખવાનુ યંત્ર.
ત્રાળુડી, શ્રી (કા॰ તરાનૢ 213 ઉપરથી ) નાનું ત્રાજવું.
ત્રાળુડ ન॰ (ફ્રા૦ સાગૂ j!,મેં ઉપરથી)
ત્રાજવું.
ત્રાપડ, જીએ ત્રાપડું.
ત્રાડું', ન॰ (ફ્રા॰ સરાદ !:) તરાપા શબ્દ જી.
ત્રાપા, પુ॰ તરાપા શબ્દ જુએ. ત્રાસક, સ્ત્રી તાસક શબ્દ જુઓ. ત્રાંસવુ, ન॰ તાંસવું શબ્દ જુઓ.
દુખતું, ન॰ (કા॰ તુમહ。.J=પારસી
લેાકા પોતાનાં મુડદાંને જ્યાં મૂકે છે તે જગા ) જર્થેાસ્તીનાં મડદાં ઠેકાણે પાડવાનું મકાન.
‘ મસાણ, દખમું નામ છે, ત્રીજું કખરસ્તાન; જોતાં શોકાતુર કરે, નહિં મસ્તાની તાન.' ક. ૬. ડી.
'
દૃખલ, સ્ત્રી (અરજી)=આમદની, અંદર આવવું) ડખલ, આડખીલી. શેડને કાંઇ દખલ ન થાય એવી અરજ કરી.’ ટ. ૧૦૦ વા. ભા.૪
૧૨૩
[ દફતર.
દગદા, પુ॰ (ફા॰ દPE=ડર, શ્રીક, ધાસ્તી ) શંકા, અવિશ્વાસ, ઢચુપચુ.
દગલમાજ, વિ॰ ( કા૦ સ્નાત્રજ્ઞ jy.żs= દગા કરનાર ) ટી.
• ઇચ્છે રાજ સમાજમાં, લાજ આજ ને આજ;
કાજ કરે પતરાથી,દગલબાજ શિરતાજ.’
૩. ૬. ડી.
ક્રૂગલમાજી,
સ્ત્રી (ફા॰ દુગાવાની gjqid=દા કરવા તે ) કપટ. ‘ હૃદય દગલબાજી જાણુશે ના કદી આ. ' ક઼લાપી.
દગાખાર, વિ॰ (ફ્રા૦ વાલોર jy ગે! રમનાર, ગુજરાતી પ્રયાગ છે.) દા
id=
કરનાર.
દગાખારી,
સ્ત્રી- (ફા दगाखोरी SJj5..=દગા રમવા. ઉપલા શબ્દ ઉપરથી ગુ. પ્રયાગ ) દગે કરવા તે. દગાબાજ, વિ॰ (ફ્રા વાળવાનj92a= દંગા આપનાર) દગા કરનાર.
દગાબાજી, સ્ત્રી ( કા॰ લાવાની j!!ઠંડ દુગા કરવા) દગા દેવા.
દા, પુ॰ (ફા॰ ફળ !żJ=કપટ ) છળકપટ, દડમજલ, અ॰ ( અમૅનિજ Jio=
ઉતારા, આશ્રમ. મંત્રિમંનિહ jy... ચાલ ચાલ કરવું ) થાક ખાધા વિના, આરામ લીધા વિના ચાલ ચાલ કરવું
દણાવવુ, સ॰ ક્રિ॰ ( અ॰ ન કંડ= દાટવું. ઉપરથી ક્રિયાપદ ) મડદાને દાટવું તે. દફતર, ન॰ ( કાવતર×૭=કચેરીના કાગળાના જથ્થા, જ્યાં એવા કાગળ રહેતા હાય તે મકાન ) ચાપડીઓ વગેરે લખવાનાં સાધના રાખવાની શૈલી.

Page #129

દફતરખાનું. ]
દફ્તરખાનું ન ( કાટ્તર્વાનદ SB)=દફતર રાખવાની જગા ) દફતર રાખવાની આપીસ.
દફતરદાર, પુ (ફા॰ સુન્તર્_JJjid= દફતર જેના કબજામાં હોય તે) દફતરી કામ કરનારાઓને ઉપરી અમલદાર. (ફારૂક્તવારી
દફ્તરદારી, સ્ત્રી J[,૩૭=દફતરદારનું કામ તે ) દફતરદારના એહાને લગતા કામકાજના વહીવટ કરવા તે.
તરી, પુ॰ ( ક્। તરીŞİ= દફતર રાખનાર) દફ્તર રાખનાર.
દફન, ન॰ ( અ વન જમીનમાં દાટવા, કાઇ વસ્તુને છુપાવવી ) મુડદાને દાટવાની ક્રિયા. ‘ દન માટે જારત માટે તમે રૂપીઆ લઇ ગએલા. ’૮. ૧૦૦
વા. ભા. ૪
દફનાવલુ, સક્રિ॰ અ૦ ન ંગ ઉપરથી=દાટવું ) જમીન ખાદીને ઘાલવું. દરે, વિ॰ (અ૦ રૂા ં=ડાવવું, દૂર કરવું) વિખેરી નાખેલું, નાશ કરેલું. દર્દૂ, સ્ત્રી ( અ૦ ૬(દ ં=એક વખત) એક વાર, ‘એક દ કામ પાડી જુઓ.’ દફેદાર, પુ॰ ( અ અ-કલમ, કાયદો, ભાગ+વાર { ંડ ફ઼ા વાળા.=એક આદો છે. ધોડેસ્વારાના ઉપરી ) લક્ષ્યરની નાની ટુકડીના ઉપરી. દરેદારી, સ્ત્રી ઉપલા શબ્દને ઇ પ્રત્યય લાગવાથીy1,353 દફેદાર તરીકે જે કામ કરવું તે) દફેદારપણું,
૧૨૪
| દર.
‘ડંકાના અવાજ દબદબા ભરેલા થાય છે.’
ર. મા.
દમ, (ફા॰ યમ =શ્વાસ. રૂમૌનન=કવું ઉપરથી ) શ્વાસેાાસ. દમકસી, સ્ત્રી
(ક્ાક્ષશી
શ્વાસ ખેંચવા. જરીન=ખેચનું ઉપરથી ) શ્વાસ રૂંધવા.
'
હયાતીમાં વસી દરગાહ, બરાબર દમકસી કરીએ, ગુ. ગ.
દમદમ, અ ( ફા॰ ટ્રથમ = વારંવાર ) ઘડી ઘડી. · કર્યુ છે દમબદમ નમવું, શરૂ મેં જ્યારથી કમે. ’ કલાપી.
દમાકુ, પુ॰ ( અ વિમાન, સમાન કૃed
=મગજ, અહંકાર, ગ ) રામ, ભપકા દમાકી, વિ(અવમાન, તમા. ઉપરથી વિમાની, દમાશી કર્મ ગુ॰ પ્રયોગ અહંકારી, ગર્વિષ્ટ ) બી.
*
એવા પેટભરા પાખડી, પરમેશ્વરને ન જાણે; દમાક દેખી માહ્યા માટે, લાક સહુ વખાણે.' સુ૦ ૬૦
મામા, પુ૦ (ફા =મામદ )=નગારૂં, ઢોલ, લડાઇમાં તાળત વાગે તે) રણમાં વાગતી નાખત, ઢાલ વગેરે.
ગાજનાદ ઘણકાર, તાંત ઝણકારત યામા; ત્રક ત્રહક ત્રંબાળુ, ડહક કરતાલ દમામા. રા. મા.
દયિલ, વિ॰ ( કા મ=ધાસ ઉપરથી ગુ॰ પ્રયાગ ) દમના રોગવાળુ, દમિઉં, દયાનત, સ્ત્રી ( અવ વિદ્યાનંત 349= નિષ્ટા ) વિચાર, અંતઃકરણમાં છુપી વૃત્તિ.
તેમની દાનત માત્ર નાણાં કઢાવવાની જ હતી. ' ન. ચ
.
અમે, પુ(ા વદ મહત્વ, ટાપટીપ, નગારા વગેરેના અવાજ )
=
મેાટાઇ કે પાને શાભતા ઠાઠમાઠ, દર, પુ॰ (ફા વર્JJ અંદર, વચ્ચે,

Page #130

૧૨૫
[ દરમિયાન સાતમી વિભક્તિને પ્રત્યય(માં, દરવાજે, ચ ઉપરથી) માન, મરતબો, ઓહદો, પ્રકરણ, ફાડવું વગેરે ) ગુજરાતીમાં અધિકાર. ભાવના અર્થ માં વપરાય છે.
દરદ, નવ (ફા =દુઃખ) શરીરને ‘શું કાયમ ચોકી છે દર પર, અગર ક્યાં |
થતું દુ:ખ, પીડા, વ્યથા. ઇશ્કનું છે ઘર.” ગુ. ગ.
=ફારસીમાં
' દરદાગીને, પુર (ફા સાજીનાં દરેક, અs (ફા ઇલ
á=
જુનું, વાપરેલું) ઘરેણુંગાંઠુ. દર શબ્દ દર” ને ઠેકાણે “હર વપરાય છે. પ્રત્યેક.
વધારાનો છે. રાચરચીલુંની પેઠે. દરકાર, સ્ત્રી ( ફાયર દર=અંદર+કાર= ! દરવો. ૫૦ (અ ટુવા =કીકત
કામ –ખાહિશો ગરજ, તમાં. કહેવી, જાહેર કરવું) દર શબ્દ વધારાને દરખત, ન૦ (ફાઇ સુરત =
છે. હક, ઇલાકે, અધિકાર. ઝાડ) 9.
દરદી, વિ૦ ( ફી રૂf s=દુ:ખવાળું) હવે દરેખ્ત પર ચવું.' કલાપી.
દરવાળું. દરખાસ, જુઓ દરખાસ્ત.
દરદ દિલ દરદીનું દરદીજ જાણે.” દરખાસ્ત, સ્ત્રી (ફા સ્વરત-
મ્બ ર
| | અમ્બાન, પુછ (ફાઇ યવન ! “
ઋદ્વારરાતન ઇચ્છવું ઉપરથી. ઈચ્છવું,
પાળ) દરવાજે બેઠેલે પહેરેગીર ચાહવું) અમુક આમ કરવું એવી જે “ઈસે દરબાન છે હઠીલો, ન માને તું નમ્ર સૂચના તે.
મનાવી દે” ગુ. ગ. દરવા સ્ત્રી કાછ વાર ક રાર | દરબાર, પુ(ફા ટુવર દર=માં-બાર
કચેરી, રોજો) પીરની કબરની જગા. | કચેરી =કચેરી, રાજદરબાર ) રાજ‘દરગાહ બની કુલગાહ” ગુ. ગ.
સભા, રાજાને સભા ભરવાનું ઠેકાણું, દરગુજર, સ્ત્રી (ફાઇ કુર્જુન =જવા
. દરબારી, વિ૦ (ફા વર = દેવો, છેડી દેવું માફ કરવું. ગુજરાતના
દરબારને લગતું) દરબાર સંબંધી, દરબારનું =છોડવું ઉપરથી) માફ કરવું, સાંખી જવું | દરમ, પુત્ર (ફા રિમ અને એ ઈમ દરજણ, સ્ત્રી (ફા સન ss ઉપરથી
ઘર નું ટુંકું રૂપ છે. એક સિકકા છે ગુજરાતીમાં સ્ત્રીલિંગરૂપ.) દરજીની સ્ત્રી.
જેનું વજન ૨૮ કે દર રતિ હોય છે)
એક સિકકે. દરજી, પુ. (ફા૩ ડj==ીવવાનું | દરમ, પુરા (ફાડ મદદ 75
કામ કરનાર, કેટલાક કહે છે કે મૂળ શબ્દ મહીનાનો પગાર ) નોકરને આપવાનું zળી છે. ગુફાટ+ =પકડનાર. | માસિક લવાજમ. “રૂ. ૩ ને દરમાયો કરાફાટેલું સીવનાર ) મેરાઈ, સીવવાનો ધંધે વીને રોકે.” 2. ૧૦૦ વા. ભા. ૪ કરનાર માણસ.
દરમિયાન, અબ (ફામિયાન : દરજે, પુ (અ૦ ==પદવી. વર=અંદર, ઉમિયાન વચલે ભાગ,વચમાં
ન=ને બરાબર પગથીએ પગથીએ અમુક નિશ્ચિત કાળની અંદર.

Page #131

દરમિયાનગીરી. }
[ દલગીર. દરમિયાનગીરી, સ્ત્રી (કાર મિયાની દરાદ, સ્ત્રી (ફા સાર –દાદરનો રેગ)
S - ગુપ્રયોગ વચ્ચે રહેવું) | દાદને રોગ.
વચ્ચે રહીને કામ કરવું તે. | દરિયાઈ, વિવ (ફાર કર=દરિદરજ, અ૦ (ફા vs J7 પ્રતિ- યાને, સમુદ્રને) દરિયા સાથે બંધ રાદિન) રેજ, સદા.
ખનાર; સમુદ્ર સંબંધી. દરવાજે, ૫૦ (ફાઇ સાદ = દરિયફ, સ્ત્રી (ફા જત =
બારણું ) શહેર વગેરેમાંથી કે મકાનમાંથી ધારણા, ખ્યાલ રાતન=નક્કી કરવું બહાર નીકળવા રાખેલું બારણું.
ઉપરથી) સારા ટાનું તેલ કરવું તે. દરવાણી, પુo ( ફાઇ સુન =ધાર- દરિઆફી, સ્ત્રી (ફી. જા કJ
પાળ) દરવાન. ‘કાયા નગરમાં હોશે ઉપરથી) તપાસ, તજવીજ, ‘આપ
હાહાકાર જે, દશે ને દરવાણી થશે વેગળા દરીઆણી તે કરી જુઓ. અં. ન. ગ. દરવાન, પુ. (ફાઇ ન =ધાર- દરિયામહેલ, પુછ (ફાટ +મg૪ અ. પાળ ) દરવાજો સાચવનાર સિપાઈ. યમર ડo==દરીઆ કઠે
બાંધેલે મહેલ.) દરિઆ કિનારે બાંધેલા દશ, પુત્ર (ફા તુર્થશા બાર અસ
મહેલ. લમાં શબ્દ હતો, તે પરથી રાજી થયો. ર=દરવાજો+માવેતર લટકવું દરિયાવ, પુત્ર (ફાડ ૨ સમુદ્ર) ઉપરથી કિલકનાર, પકડનાર. ફકીર દરિયો, “દિયર દિલનો દરિયાવ, ઈશ્વર દરવાજે ઝાલીને ઉભા રહે છે માટે આપને દેરાણી રાણી રાવ, દુઃખડાં રા , સુર્યા (૨) કેટલાક કહે છે કે કાપીને.” ક. દ. ડા. વર્ણન ઉપરથી ટ્રેન ને તે પરથી દરિયા, પુછ (ફાટુ -સમુદ્ર) દરિયે. તે થયો છે. પૂનઃખોળનાર. એટલે દરેક, અ૦ (ફાઇ દર્થવ -પ્રત્યેક ) દરવાજો ખોળનાર; પણ આ બંને વ્યુત્પત્તિ એક એક ઉપરથી દશ લેકે ઈશ્વરના ભક્ત છે, એવો ઉત્તમ અર્થ નીકળતો નથી. માટે દેરાળા પુરુ ( તુક રાજીદ =સિકેટલાક કહે છે કે (૩) ૩ શબ્દ
પાઈઓનો ઉપરી, રક્ષક) તપાસ રાખનાર.
બંદરમાં પસવાને ત્યાંના ફરજાના દાકુવા ઉપરથી થયો છે. સુર=ોતી, અને વીશ તે વા=જે ઉપરથી
રેગા તરફથી પરવાનો મળશે નહિ.” અથૉત મોતી જે ઉત્તમ) દેશદેશ ફર; નાર મુસલમાન માંગણ ફકીર. ‘ને તે છે દરબત, વિ૦ (ફા વત્ત =
ઉપર બેઠેલે દરશ હવામાં ઉડે છે. ન.ચ. તમામ, બીજા કાઈના ભાગ વગર એકદરસાલ, અ૦ (ફા પ્રતિ
લાનું) બરાબર, કાંઈ પણ ખોડખાંપણ
વિના. વ ) દર વરસ, દિરાજ, સ્ત્રી (ફાઇ ૩૪ =ફાડ દરાડ દં, જુઓ દરદ. ઉપરથી) દરા. .
દલગીર જુઓ દિલગાર.
૩૮ થે

Page #132

દલાયું. ]
દલામુ, ન૦ (ફા॰ રૂમામદ ~LS=નગારૂં નફેરી, ધાંસા ) દદાયું.
દલાલ, પુ (અ॰ SrSUL=રસ્તો બતાવનાર. ફુજાહ=આંખથી ઇશારે કરવા ઉપરથી જ મૂકયું, બતાવ્યું. આંગળીથી ખતાવ્યું. ઉપરથી દાહ તે તે પરથી વાટ) વેપાર ધંધામાં આપલે કરનારની વચ્ચે સાટુ કરાવનાર. દલાલિ', વિ॰ (અ॰ વહાર ઉપરથી ) દલાલી ખાનારૂં.
દલાલી, સ્ત્રી ( અ સરાહી દલાલનું કામ તે) દલાલની હકસાઈ.
૧૨૭
દવાખાનું, ન
=
દલાલુ’, ન૦ (અ॰ રાજ ઉપરથી)દલાલી, દલીલ, સ્ત્રી (અ॰ વસ્રીજ
=રસ્તા, દેખાડવા. વઇ=રતા દેખાડવા ઉપરથી ) - કાઈ બાબતની મુદ્દાસર તકરાર તે. દવા, સ્ત્રી (અ૦ નવા 1,=એસડ. ==
માંદા પડયા ઉપરથી ) એસડ, જડીબુટ્ટી.
દવાક, સ્ત્રી ( અર્થા,=ઉપરથી )|
એસડવેસડ, દવા.
અાવાનદ કાવ સ્થળ વાવાનદ ..is/e=દવા મળવાનું ઠેકાણું ) ઔષધાલય,
=આશિષ
દાગીર, વિ॰ ( અ વુન્ન=આશિષ+મૌર્ ફા॰ લેનાર દુઆમીર લેનાર ) આશીર્વાદ પામનાર. ઢવાગે, વિ॰ (અનુગ્રાનો કા દેનાર, નુતન=માલવું ઉપરથી ખેલનાર તુળો (==આશિષ દેનાર ) આશીર્વાદ
આપનાર.
દવાત, પુ૦ (અ॰ ત્રાત !)=ખડી) રૂસનાઈને। ખડીઓ. તેમને પ્રધાન ઠરાવી
[ દુસ્તર ખાન.
રીતિ પ્રમાણે પાઘડી બધાવી, તે પા વાત તેમની કમરે અધાવ્યા. રા. મા. ઢાતી, વિ૦ (અ૰ વાત ઉપરથી ) કારકુન, મહંતે, દવાતવાળે.
દેવાદારૂ, ન॰ એ વાતવારૢ ફાદવા. અને શબ્દો સમાનાર્થ છે. 231ÍÇ દવા ) એસડવેસડ, સારવાર.
દસકર્તા, પુ (ફા વવત
ટૂ-પાથાવત=અક્ષર. હસ્તાક્ષર, અ ક્ષર ) અઢાર, હરફ, દસકત કરવા=સહી કરવી.
દસ્કૃત, પુ જીએ! દસકત.
દસ્કૃતશિક્ષક, પુ॰ (કા૦ વર્તુલત ઉપરથી શિક્ષક, સંસ્કૃત) દસ્કૃત શિખવનાર,મહેતાજી. દસ્ત, પુર્વ (કા॰ વર્શી =હાથ, પજો, ફાયદો, ફતેહ, મુખ્ય, ગાદી, શક્તિ, એક આખી વસ્તુ, રાંત, કાયદો, કાનુન, વખત. વજ્રર, ઝાડા વગેરે) હાથ, કર, સત્તા.
દસ્તકારી, સ્ત્રી ( ફા॰ zehr gyaad
=હાથ કારીગરી ) હસ્તક્રિયા.
દસ્તીર, વિ॰ ( કા ફit Kul= હાથ ઝાલનાર, મદદ કરનાર ) સહાયક,
દસ્તરાષ્ટ્ર, Shy
સ્ત્રી (ફા
दस्त्दराजी
TTT=લાંબા હાથ લાં કરવાપણું, લુટવું, નાશ કરવા.) સતાવવું,
દુઃખ દેવું.
દસ્તમસ્તા, વિ॰ (ફ્રા दस्त्वस्तह ----ઽહાથ બાંધીને ઊભા રહેનાર, ચાકર. વ્યસન-બાંધવું. ઉપરથી વસ્ત૪માંધેલા ) અનુચર, સેવામાં હાજર રહેનાર. ‘ ગુલામ દસ્તવ્યસ્તા હાજર હતા. આ મા
દસ્તખાન, ન
( કાવ
दस्तखन

Page #133

૧૨૮
દસ્તાન.]
{ દાનત. uJ=જમવા માટે પાથરેલું પાથ- દંગલ, પુરુ (ફાટ રંજસ્ટ રણક્ષેત્ર) રણું, ભાણું, થાળ) જમણ. “જેમનું ૮ટ, કજીઓ, તકરાર, ઝઘડે.
દસ્તર ખાન તે સારી આલમ નં. ચ. દાણાપીઠ, સ્ત્રી (ફા નદ - +પીઠ દસ્તાન, ને૦ (ફા રૂસ્તાન — દસ્તનું ગુજરાતી) દાણા વેચવાનું ઠેકાણે, કણપીઠ. અનિયમિત બહુવચન, ઘણા હાથ ) અડ-
દાણે, પુર (ફાટાની હા
) અનાજ, અન્ન. કાવ, સ્ત્રીઓને માસિક રજ આવે છે તે.
- દાણાણી, ન (ફા સન —દુણી દસ્તાનું, ના (ફાટ રુeતાનE - (1 =
- વધારાનો શબ્દ) અનાજ વગેરે. હાથનાં મેજા) દસ્ત ઝીલવાનું પાત્ર. દસ્તાવેજ, પુત્ર (ફા ત ન ,C... દાણે પાણી ન૦, (કા રાજદ - 15+પાણી ખતપત્ર. વૈદ્યતન લટકવું અથવા
ગુજરાતી) અન્નજળ, નસીબ, વળગવું ઉપરથી મrs) લેણદેણ ! દાદ, જી. (ફાઇ રાઃ દાદન=આપવું સંબંધી લખાણું.
ઉપરથી ઇન્સાફ) ફરિયાદ, દુ:ખ માટે દસ્તાવેજી વિ૦ (ફા સુરતાની ઘર... અરજ કરવી. = ખતપત્ર સંબંધી) લેખી.
- દાદાગર, પુત્ર (
ફાર 5 = ન્યાયવાળા) દરતુર, સ્ત્રી ( ફાઉત્તર ...૨ દાદ આપનાર. =ગાદી, શંકા-ઘર-વાળો. વરના બેદ
દાદા, સ્ત્રી (કાર રાઈડ =ઘરડી નોકર લામાં ર થઈ. ફતૂર શબ્દ થયે
સ્ત્રી) બાપ બાપ. અમદાવાદ પાસે દાદાએવી જ રીતે વર ર થઇને મજૂર,
હરિની વાવ છે. રંજૂર, ગંજૂર વગેરે શબદ ફારસીમાં થયા છે. સરકાયદા, કાનન, વછર, દાદાર, પુ(કાર દ્વારા 15+દાદ ન્યાય
મુન્શી) રીત રિવાજ, ચાલ, ધારે. માર=લાવનાર, દેનાર. ન્યાય આપનાર, દસ્તુરી, સ્ત્રી (ફાડ તૂરી ss .= |
પરમેશ્વર. આવુદ ન લાવવું ઉપરથી) ન્યાય દસ્તૂરના કામ બદલ મળતા બદલે) હક
આપનાર. સાઈ, સુખડી, દાપું. “પગાર ઉપરાંત ! દાદી, વિ (કા. ફાર ઈ. =ફરીઆદ, અદલ દસ્તુરી ઠીક મળતી. ને ચ૦
ઇન્સાફ, કૃપા ઉપરથી છે પ્રશ્ય લાગી દસ્તે, પુ. (ફા તદ –=છરીનો | થએલા શબ્દ) દાદ માગનાર, અજદાર. હા, માણસનું ટોળું એક ઘા (૨૪) |
કેટની વખતે દાદી ફર્યાદી હાજર કાગળ) લોખંડનો ખાંડણનો દકિ. થયા. અં. ન. ગ. દર, નવ અક રૂઢ =જમાને, જગત, | દાન, (ફા પ્રત્યય વાર =થળવાચક છે.
સમય ) જગત, જમાને. “બદલ કર આ | પાનદાન, ગુલાબદાન વગેરે. તાનિતન=
દહર, કે કર દફન કબરે દીવાનને. દી.સા. | જાણવું ઉપરથી રાજ જાણનારનાદાનદંગ, વિ૦ (ફા રંગ =એ વસ્તુઓના ન જાણનાર. મુખ) સ્થળવાચક પ્રત્યય.
એક બીજાના પડવાથી થતા ખડખડાટ) ! દાનત, સ્ત્રી (અ. વિચારતર્ગના દિમૃઢ, ચક્તિ.
અંતઃકરણમાંની છુપી સ્વાર્થવૃત્તિ.)

Page #134

દાનતું.]
[ દારૂ.
દાનત અમારી સાફ છે, જાતિ અમારી | દાબવું, સક્રિ (ફાટ રાવ ઉપરથી) પાક છે. દી. સા.
દબાવવું, ચાંપવું. દાનસા વિ (અવિચારતi = | દામ, પુત્ર (ફારામ ૨૧ માશા વજનનો
નિશા ઉપરથી) સારી દાનતવાળું. અથવા સિકકે) પૈસા, કીમત. ‘ાના” એટલે ડાહ્યા ઉપરથી સમજદાર. !
દામણ, ન૦ (ફારામન લુગડાની દાનાઈ, સ્ત્રી (કાર તાના ઉ11 =સમ- ચાળ) ઘેડા અથવા ગધેડાના બે પગ જણ.કાનિસ્તા=જાણવું ઉપરથી) વ્હાપણી વચ્ચે બાંધવાનું દોરડું.
દામન, નવ (ફા રામન =લુગડાની દાનાવ, વિઇ (ફાઇ રાના =સમજદાર. |
ચાળ) અંગરખા વગેરેની ચાળ. રાનિતન=જાણવું ઉપરથી) અકલમંદ.
તમારી બીબીના દામન પર ધઓ તે દાનીયત, સ્ત્રી (ફા ના ઉs= નથી લાગ્ય’બાબા સમજ ઉપરથી રૂાનિત = જાણવું
ન આવે હવે મુકી દે દામન.” આ નિવ ઉપરથી) અકલમંદી.
ભરી મીજલ દીવાનાની, કહો ત્યાં | દાયજ, પુત્ર (ફા = =પરણતી દાનિયત કયાંથી દી. સા.
વખતે દીકરીને ક્રિયાવર અપાય છે તે, દાનિશ સ્ત્રી (ફાઇ હાનિ =બુદ્ધિ.
કન્યાદાન) સ્ત્રીધન. “કેટલેક દાય રવિરતા=જાણવું ઉપરથી) ડહાપણ,
આપીને જુનેગઢ પહોંચતા કર્યા. રામા બુદ્ધિ.
દાયરા, પુ(અ વિર ,312=વર્તલ) દાનિશમંદ, વિ. ( કા નામંદ
સમુદાય, ટોળું, જથો. ડુંગો ત્યાં દાયરો, doડ = બુદ્ધિશાળી. નિરંતર- | મુલ્લા ત્યાં મસીદ વગર સ્ત્રીને ભાયડો, જાણવું ઉપરથી) સમજુ, વિવેકી. |
જ્યાં બેઠા ત્યાં નર્ચિત. કા. ક. દાને, વિ૦ ( ફ૦િ રાજા કિં =ડાહ્યો) દયા, સ્ત્રી (ફા ફાયદ =બચ્ચાં સમજુ, વિવેકી.
ઉછેરનાર સ્ત્રી, આયા, ધાવ) ધાત્રી. દાબ, પુત્ર (ફા તાર =ભપકે, રોબ દાર, એ. (ફા તાર પ્રત્યય છે વાળ
દાબ=મહેનત ઉઠાવવી, કામ કરવું ઉપ- વાતન રાખવું ઉપરથી જેમકે ફોજદાર રથી) દબાણ, મના.
વગેરે) વાળે. દાબડી, સ્ત્રી (અ૦ વદ =ચામ- | દાર, નં૦ (ફાર —ઘર) ઘર. રવિન્યુ
ડાની કુધી ઉપરથી) ડાબડી, ગોળ અથવા ખાતામાં જે આસામી ગરીબ હેય તેને ચોખૂણ નાની ડબી.
નાદાર કહે છે, ને જે પૈસાદાર હોય ને દાબડે, પુરુ (અ૦ વદ - 3 ચામડાની
સરકારી લેણું આપી શકે એવો હોય તેને કુધી ઉપરથી) ડાબડે.
દાર' કહે છે. દાબણ, ન૦ (ફાટ ફાદ ઈ–ઉપરથી) દારૂ, પુત્ર (ફા =એસડ) મદિરા, દબાણું, દાબવું.
સુરા, મદ્ય. ૧૫

Page #135

દારૂખાનું, ]
દારૂખાનું, નવ (કા॰ વાવાનર -->y! ગુજરાતી પ્રયાગ છે. દારૂનું કામ. કારસીમાં આતરાવાની શબ્દ વપરાય છે) બંદુક વગેરેના દારૂ જ્યાં રહે તે ઠેકાણું. દારૂગાળા, પુર્વ (કા॰ વા+ગાળે ગુજરાતી)
દૂક ને તાપ વગેરે ફાડવાની દારૂની ગાળા ગાળીએ રાખવાનું તે બનાવવાનું ઠેકાણું, દારૂડિયા, વિ (કા॰ TTT J[=દવા ઉપરથી ) દારૂ પીનાર.
દારૂખાજ, વિ ફ્રા॰ વાવાસ !y!= દારૂડીયો. ગુજરાતી પ્રયાગ ) દારૂની આદતવાળા.
દાગા, પુ॰ ( તુર્કી વાોગદöy!=સ
પાઇઓના ઉપરી, રક્ષક ) જેલના ઉપરી,
તપાસ રાખનાર. ‘ દારાગાને હુકમ કર્યાં,
કે બધા લોટા જપત કરી.’ નં૦ ૨૦ દાલચીની, સ્ત્રી (ફ્રા॰ રાવીનીÁy =તજ ) તજ. તેજાના છે.
દાલાન, ન૦ ( ફા॰ વાજાન ચિરમાંને! મોટા હાલ ) ચાક, આંગણું,
માત્ર, પુ॰ (કા૦ વાવડ ક્રેબ ) લાગ, તર્ક, અનુકૂળ વખત.
દાવગીર, પુ॰ (અ૦ ર્વા+ત્તરફા પ્ર૦ -==દાવા કરનાર ) હકદાર, વાદી. દાવત, સ્ત્રી (અ॰ રાવત નેતરૂં વવ લાવ્યા. ઉપરથી ) ઇજન દેવું, તરૂં.
દાવપેચ, પુ૰ કા૦ રજ્જપેય કિ યુક્તિ લગાડવી. પેચીયન-લપેટવું ઉપરથી પૈત્ર) કપટકળા, છળભેદ.
દાવદી, પુ૦ (અ૦ દારૃની શિઆ વાહેારાની એક જાત છે) એક જાતનું કુલ. એક જાતના વાહોરા.
૧૩૦
[દિમેટી.
દાવાઅરજી, સ્ત્રી ( અ॰ અવાસ↑ ≤ ===દાવો કરવા કરેલી અરજી. ગુજરાતી પ્રયાગ છે) દાવાની અરજી. પોતાના પ્રતિહાસને તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસથી એમાં જે દોષ જણાયા, તે દૂર કરી લોકમતરૂપ ન્યાયાસન આગળ સુધારાના કૈસની દાવાઅરજી દાખલ કરનાર મિણલાલ હતા.' સુ ૨૦
દાવાગીર, દાવગીર શબ્દ જુએ.
દ્વાવાદાર, પુ॰ (અ॰ યવહારફા॰ પ્ર૦ અથવાર_4==દાવા કરનાર ) દાવાવાળા, વાદી.
દાવે, પુ॰ ( રમવા =પેાતાપણાના હક બતાવવા તે) સ્વામિત્વ. દાસ્તાન, નવ (ફ્રા॰ વાસ્તાન_Jals= કહાણી, કિસ્સા ) મેાટી વાર્તાનું પુસ્તક. હું તે દાસ્તાન અત્યારેજ આપને ગંભળાવુંછું.' મા ભા દિક્ત, સ્ત્રી (અ૦ વિધાતૐ=મુશ્કેલી) હરકત, આનાકાની, શક ‘ જેમતેા તે દિક્કતા વિના આરામ મળતેાજ નથી.’બા.બા. દિગર, વિ૰ કા૦ ભીર, વિરડ =બીજું ) અન્ય. દિખાચા, જીએ, દીયાચો.
દિખાખ, પુ॰ (અ વિમાળ, વમાન કે... મગજ, અહંકાર, ગર્વ ) અભિમાન, મગરૂરી. “ ઘરમાં કાંઇક, હાર કાંઇક, એવા આકારના અનેક દિમાક, કુલીનતા, શ્રેષ્ઠતા આદિના દિમાકને સ સાચવવું પડે છે.’ આ. નિ
૩
ક્રિમેટી, સ્ત્રી (અવશ્યાતી મિસરમાં વિમ્યાત (દામ્યતા) શહેર છે ત્યાં એક પ્રકારનું ઘણું સરસ લુગડું થાય

Page #136

દિલ. ]
૧૩૧
[ દિલે જાની. છે તે) ઝીણી ઝીણી બુટ્ટીઓવાળું એક [ દિલફરેબ, સ્ત્રી (ફાડ વિસUs જાતનું કપ.
=દિલને દગે એવું ) મનને છેતરી લે
એવું. મન ઠગી લે એવું દિલ ન૦ (ફાઇ વિસ્કJ=અંતકરણ, મન, ઇરાદે, વિચાર, દરેક વસ્તુનું મધ્ય) મન,
આ ફૂલ વધારે દિલફરેબ છે. બાબા ચિત, કાળ, હૃદય.
| દિલભર, વિટ (ફા દિવસ છે.દિલ દિલકશ, વિ૦ (ફા ફિન્ના S. == .
છીનવી લેનાર, દિલ લઈ જનાર. વર્ણન ચિત્તાકર્ષક. વાહન-ખેંચવું ઉપરથી | = લઈ જવું ઉપરથી. બર લઈ જનાર ) ખેંચનાર. મનને ખેંચનાર) મનને પસંદ | પ્રિય, વહાલું. પડે એવું, મનને ગમે એવું
દિલભરી, સ્ત્રી, (ફા ફિલ્વર = અગર દિલકશ દુલારા દિલ મને આ વહાલ) મનને ગમવાપણું. રામ મળશે કે? ગુરુ ગs
દિલજ, વિ૦ (ફા વિનોકj = દિલગીર, વિ૦ (ફા ફિર = ! દાઝ જાણનાર. વતન બળવું ઉપરથી
ઉદાસ, શોકાતુર )ના ખુશ, અપ્રસન્ન સોરબળનાર) આપણું નઠારું જોઈને દિલગીરી, સ્ત્રી (ફારી ... !
મનમાં બળે તે, મિત્ર. =ઉદાસી) નાખુશી.
| દિલસોજી, સ્ત્રી (ફાટfણની 5 દિલચમન, નવ (ફા મન . J =અનુકંપા) કેાઈનું નઠારું જોઈને મનમાં
=મનરૂપી બગી. રૂમન=અગી) - નારાજીપણું થાય તે
નને બગીચો, આનંદ, ખુશી. દિલાવર, વિ૦ (ફા હાવર ! =બદિવાપી, વીe ( . fજી
દાદુર, ગરવીર. ૩વર્ધન= લાવવું ઉપ- =મન લાગે એવું જરા
રથી) બાટા દિલનું, ઉદાર =ચાંટવું ઉપરથી) સારું લાગે એવું, ગમે | દિલાવરી, સ્ત્રી (ફા વિદ્યારી, અys= એવું થવું તે. “કંઈ વિશેષતામાંજ મારી ! બહાદુર) ઉદારતા, મોટાઈ. દિલચસ્પી છે.” બા બા
દિલાસ, પુત્ર (ફારિત્રાણ SS હિન્દ્ર દિલદાર, વિ (ફાળવાર 0=વહાલો , =મન+માસૂદન, આરાજ=સુખ પાપ્રિય) જીવસમાન વહાલું તે.
મવું ઉપરથી નારા) આશ્વાસન, ધીરજ
આપવી તે. દિલદારી, સ્ત્રી, (ફા વિદ્યારે 3D = હશે
* દિલેજાન, વિ(ફાઇ
વિજ્ઞાન સંધિ ધાનપણું) પ્રાણ પ્રિયતા
થઇને વિજ્ઞાન
અંદિલપસંદ, વિ૦ (ફા ફિvi J= તકરણનાનકજીવ, અને, અંતઃકરણ
મનને પસંદ આવે એવું) મનને ગમે એવું, અને પ્રાણુ) અત્યંત વહાલું, જીવ જાન, દિલપીજી, વિ ( કાર રિજિની પ્રાણુપ્રય.
=મનને પસંદ પડે એવું. પિન. દિલજાની, સ્ત્રી ( ફા વિનાની wતા કબુલ કરવું ઉપરથી) મન કબુલ 5 - ગુજરાતી પ્રયોગ.) પ્રાણપ્રયતા, કરે એવું
ખરેખર પ્રેમ.

Page #137

દિવાન. ]
દિવાન, જીએ! દીવાન. દિવાનખાનુ, જુ દીવાનખાનું.
દિવાનગીરી, જુ દીવાનગીરી.
દિવાનાપણું, જીએ દીવાનાપણુ, દિવાની, જીએ દીવાની,
દિવાનું, એ દીવાનુ દિવાનેઆમ, હુએ દીવાનેઆમ. દિવાનખાસ, શ્રુઓ, દાખાને ખાસ.
દિવાલ, જીએ દીવાલ. દિવાલગીરી, જીએ દીવાલગીરી. ઢીગર, વિકા॰ સ્રીગર, વિર બીજી) અન્ય.
દીદાર, પુ॰ અ વ॰ (to añar lo જોવું, દનીન= દેખવું ઉપરથી રીત+==ીયા=જોયુ, મે ં, શહેરા, એવીજ રીતે ખરીદાર શબ્દ થયે છે સ્વરૂપ, કાંતિ. ત્યાં સુધી તે મને માહ્યનુરનાં દીદાર સદા વિદૂર છે.' આના દીન, ન॰ ( અ ટીન -=ધ, પંચ) મુસલમાની ધર્મો. ‘ગયાજી સુધી પણ નવી બિરાદરીના પ્રકાશ વિસ્તારવાના છે, બધું એક થઇ જવાનું છે. દીનના દિન ઉદય થવાને છે.” ગુ॰ સિં
દીનદાર, વિ॰ ( અ વી+વાર ફા પ્ર ટ્વીëાર -દીનવાળા, ધાર્મિક )
ધર્મના ફરમાન મુજબ ચાલનાર.
દીનઢારી, સ્ત્રી ( અયો+વા↑ ફા પ્ર૦ ટૌયારી pyli =ધાર્મિકપણું ) ધર્મ પ્રમાણે ચાલવું.
૧૩૨
દીનાર, પુ॰ ( ફ્રા વિન્નાર ટીમાર ટુડે= રૂપીઆની કીમતા
[ દીવાનં.
એક સિકકા ) ટુટી ગએલા પ્રત્યેક સર્મિક આશ્રય માગવા આવ્યેથી એક હુન્નર દીનાર આપવાની આભડ ને ભલામણ કરી. ’રા. મા.
દીનેખરક, વિ૰ ( વ ફા॰ ઉપર ટીન અને હૈં અરબી. બર=ઉપર. ૪=સત્ય. વનિવર્ધા > =સત્ય ઉપર રહેલા ધર્મ. સાચા ધર્મ) ખરો ધર્મ.
દીબાચા, યુ ( ફા યાત્રાસદ ટીના નામે રેશમી ગયું છે ને શણગાર માટે વપરાય છે.TMTM લઘુતા વાચક પ્રત્યય. જેમ દીખા લુગડાથી પહેરનાર માણસની શેઃભામાં વધારા થાય છે, તેમ પ્રસ્તાવનાથી પુસ્તકની શે!ભામાં વધારે! થાય છે માટે દીક્ષાચા. (૨) દ્દીવાનદ ASI (અરખી )=ચહેરા, પ્રસ્તાવના એ પુસ્તકના ચહેરા છે માટે દીબાજા તે તે પરથી ધારસીમાં દીાચા) પુસ્તકમાંની વસ્તુ વગેરેના પ્રસ્તાવ તે ઉપાઘ્ધાત
દીવાન, પુ (અરબીમાં ટીવન ને ફાર સીમાં સેવન ઇલાકા એકડા થાય તે જગા, અમીરા અને ગૃહસ્થાને બેસવાની જગા. કચેરી, ઇન્સાફની કા, હિસાબને ચાપડા, કચેરીના હાકેમ, ગજલાની કિતાબ. કટલાક કહે છે કે એ શબ્દ અજી [ અરખી નહિ તે, ] છે. નવશેરવાન ખાદશાહે એક દિવસ હિસાબી ખાતાના નેકરાને હુકમ કર્યું, કે બધા એકડા થઇને ફલાણા હિસાબ ત્રણ દિવસમાં કરી આપેા. એક દિવસ બાદશાહે આવીને જોયું. તે બધાને ઉતાવળથી હિસાબ કરતા ને લખતા જોયા. બાદશાહ એમની ઉતાવાથી આશ્ચર્ય પામ્યાને આવ્યા કે એ દેવાન ( ધ્રુવનું વચન ) છે. તે ઉપરથી હિસાબી ખાતાના નેકરને તે દિવસથી

Page #138

દીવાનખાઈ. |
૧૩૩
[ દુનિયાદારદેવાન કહેવા લાગ્યા. અરબી ભાષામાં દીવાલગીરી, સ્ત્રી (ફા રીવાર એ ને બદલે ઈ થઈ દીવાન શબ્દ થયો. ડા =ભીંતમાં ભરાવવાનું ફાનસ) આર્ય લેકામાં દેવ શબ્દ સુર માટે ને ભીંત રંગાય એવી દીધી. રાક્ષસ અસુર માટે વપરાય છે. પારસી- | દીલ ના (ફા ફિ ઇ=અંત:કરણ) એમાં દેવ અસુર માટે, ને અહુર સુર
હૃદય, મન. માટે વપરાય છે જેમકે અહુરમજદ) વછર, વડે કારભારી, ઓરડા, ખંડ, | દુઆ, સ્ત્રી (અ૦ ટકા =આશીર્વાદ. પ્રકરણ, બાબત.
લવ માગવું, બેલાવવું ઉપરથી આશિષ. દીવાનખાનું, ન૦ (ફાટ રીવાજ્ઞાનg દુઆમીર, વિ૦ (અવકુમાર ફાડ પ્ર
કા=અમીર ને કારકુનને બેસ- સુયાગીર 62) આશીર્વાદ લેનાર ) વાની જગા) મુલાકાત માટેનો ઓરડે. જેને દુઆ દે છે. દીવાનગીરી, સ્ત્રી (ફા વીરો હમેશાના દુઆગીરના અહીં જાહેર
Jકર=દીવાનપણું ) પ્રધાનવટું, પુકારો છે ! ગુ. ગ. વછરાત.
દુઆ, વિ૦ (અ) ફા ટુકળી દીવાનપણું, નવ (ફાઇ વાઢ = 1=દુઆ દેનાર. ગુપતન બોલવું
ગાંડે એને ગુજરાતી પણું પ્રત્યય લાગ્યો ઉપરથી જોએલનાર) આશીર્વાદ દેનાર. છે ) ગાંડપણ, ઘેલછા.
દુકાન, સ્ત્રી (અ. યુવાન ... સાધારણ દીવાનીલિ (ફાઇ સીતાની ઇ= કરીને કુન વપરાય છે) પારીને હિસાબી કાટ ) દેણાલેણાની ફર્યોદ ચાલે ! તેનો માલ રાખવાની ના વેચવાની જગા તે કાર્ટ.
દુકાનદાર, પુત્ર (સાર ફારસી પ્રત્યય છે દીવાનું, વિ૦ (ફાઇ વાનg →
- - =દુકાન કરનાર) દુકાન ચલાવનાર. ગાંડ, ગાંડું માણસ. દીવાને આમ, ન. ( અ રીવાઈનry દુકાનદારી, સ્ત્રી (ફાઇ રા પ્રત્યય છે સામાન્ય લોકોને મળવાનું
s-1=દુકાનદારપણું) દુકાન રાખી ઠેકાણું) સાધારણ–બધા લોકો માટેનું
માલ વેચવાનો ધંધો કરવો તે. દીવાનખાનું.
દુનિયા, સ્ત્રી (અ. ટુચા =હુ દિવાનેખાસ, ૧૦ (અ. રઘનિવાર ઉપરથી, એટલે ઘણું જ સમીપમાં રહેનાર
J=ખાસ માણસોને મળવાનું ત્રી. પરલોક કરતાં દુન્યા સમીપ છે ઠેકાણું) મોટા માણસો માટેનું મળવાનું માટે દુન્યા કહેવાય છે. કેટલાક કહે છે
કે નાચત શબ્દ ઉપરથી એના ને દીવાનો, વિ૦ (ફાઇ વાન =
તેનું સ્ત્રીલિંગ ટુચા અર્થાત્ નાલાયક ને ગડે ) ઘેલ.
ખરાબ સ્ત્રી) જગત, વિશ્વ, સૃષ્ટિ. દીવાલ, સ્ત્રી (ફારીવાર =ભીત ) દુનિયાદાર, વિ. (રાર ફારસી પ્રત્યય છે. હીંવાલ, ભીત,
: =દુન્યાવાળે) જગતને ચાહનાર,
ઠેકાણું.

Page #139

દુનિયાદારી.]
૧૩૪
[ દુશાલ. દુનિયાદારી, સ્ત્રી (ર ફારસી પ્રત્યય | રંગની) ઘડીમાં કોઈ ને ઘડીમાં કાંઈ થઈ
છે 35 =લેકવ્યવહાર, દુન્યાદાર- જાય છે. બહુરૂપી. પણ) એક બીજા સાથે વર્તવાને સામાન્ય ! “દુરંગી લેક વેપારી, તજ્યાં કાયમ વ્યવહાર.
વતનદારી. દી, સા. દુબારા, વિ૦ (ફા ફુવાદ = દુરદશ, વિ૦ (ફા સૂકવેરા બંss બીજી વખત) ફરી કરવું તે.
=દરનો વિચાર કરનાર. દૂર છે. તેના દુબારા ખ્યાનની જરૂર નથી” બા. બા. .
=વિચાર કરવો ઉપરથી મા
=વિચાર કરનાર ) દીર્ધદષ્ટિ, લાંબે સુધી દુમ, સ્ત્રી (ફા તુમ —પૂછડી) પૂછડી. દષ્ટિ પિહોંચાડનાર દુમ દબાવીને ભાગી ગયો હોય. બા.બા.
દુરદશી, સ્ત્રી ( ફાવે દુમચી, સ્ત્રી, (ફાઇ ટુવી પૂછડી સાથે અનy =દરને વિચાર કરવાપણું)
સંબંધ રાખનાર ચામડાને સાજ ) ભવિષ્યનો વિચાર કરવાપણું. ઘોડાની પીઠ ઉપર સાજ સજ્જડ રહે તે ! પાણી પહેલાં પાળ બાંધવાનો વિચાર માટે ખેંચી બાંધવાનો પટો.
ન કરવો એ દુરંદેશી પુરૂાનાં લક્ષણ
નથી.' અં. ને, ગ. દયમ, વિ૦ (ફા. ૩યુમ, ટૂથમ - = ! બાજે. દેમેઉ પરથી) દ્વિતીય, બીજે | દુરંદેશ, પુ ( રૂા. ૪+
એક વર્ષ ખેડુતની સાવચેતીથી પાક હા =પરિણામને વિચાર કરે સાર થયો તે દોયમની જમીન બીજે છે તે આગમચેતી. વર્ષ અવલમાં ઘાલી ને ” એ. ન ગ. |
" | દવા, સ્ત્રી અ ર આશીdi ) દુરબીન ન ! સ્ત્રી { ફાર સૂત્ર ! રાશિપ. કછેટેનું દેખનાર, દૂરનું જોનાર,
તેમના અંતઃકરણની દુવા પ્રાપ્ત કરી' ભવિષ્યનો વિચાર કરનાર. ટૂર=છે.
ને. ચ. રાજ=જેવું ઉપરથી ચીન જેનાર) દૂરની વસ્તુ પાસે દેખાય એવી રચનાવાળું ! દુવાર, દુઆણીર શબ્દ જુઓ. કાચનું યંત્ર.
દુવાત, જુઓ દવાત. દુરબીની, સ્ત્રી (ટૂર્વના વંશ=
દૂરનું દેખવાપણું, છેટેને વિચાર કરવો). દુશવાર, વિ૦ ( ફ૦ રૂાર =અઘરું ભવિષ્યને વિચાર કર.
કામ) અશય કામ, ઘણું કઠણ કામ.
તની મદદ અત્યારે મળવી દુધાર છે.” દુરસ્ત, વિ૦ (ફાઇ કુતe=") |
બા. આ. વાજબી, ડીકઠીક.
| દુશાલે પુત્ર (ફાઇ સુશ૬ J..બે દુરસ્તી, સ્ત્રી, (ફા ફુરસ્તી નુ = |
ફરદની શાલ તે) ઉંચી જાતની બેવડી સમાર ) ડીકઠાક કરવું, સુધારવું.
શાલ. ‘લાલ કે પીળા નો પહેરે છે, દુરંગી, સ્ત્રી (ફાઇ કુળો =એ. અને દુશળ અથવા ખેસ રાખે છે.રા.મા.

Page #140

દુશ્મન. ]
દુશ્મન, ન (ફા વુમન વેરી, અદાવતી.
દુશ્મના, સ્ત્રી ( ફ્રા દુશ્મન ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ ) શત્રુતા, વેર, અદાવત. દુશ્મનાવટ, સ્ત્રી ( કા સુશ્મન ઉપરથી ગુજરાતી પ્રયાગ) દુશ્મનાઇ, વેર, અદાવત. યસ, જીએ દુયમ.
ઈંગ, સ્ત્રી (કાવ ટ્રેન
=રાંધવાનું મોટું
વાસણ) તાંબાનુ મોટુ વાસણ, પાણી ભરવાનું ને રાંધવાનુ. ‘ જેની તેગ તેની દેગ ’ ગુ. ક.
દેગડી, ી ( કા ન ડ લઘુતાવાચક પ્રત્યય મૈં લાગી શબ્દ ) નાના ઉનામા.
શત્રુ)
ઉપરથી થએલા
દેગડું, ન (ફ્રા ટ્રેન ઉપરથી ) નાની દેગ, દેગડા.
દ્વેગ, પુ॰ (ફા ટ્રેન ઉપરથી ) હાંડા, દેગડા.
દેજ, ન જુએ દાયો,
દેણુ, ન॰ ( અ ચન્હ =કરજ,) દેવું, ઋણ, દેવાનું, કરજ.
દેણુ, નવ ( અ કરજ, દેવું.
દેણદાર, વિ૰ ( અ॰ ચર્+વાર ફા॰ પ્ર વચનવાર =જેણે કરજ આપવાનુ હાય તે) દેવાદાર.
દેણિયાત, પુ॰ ( સૂચન ઉપરથી ) જેને ખીજાનાં નાણાં આપવાનાં હોય તે.
ના ઉપરથી ) દેણુ,
દેદાર, જીએ દીદાર.
દર, ઓ ( કા॰ ટ્રેન =વાર, ઢીલ ) વિલબ, ખોટી.
૧૩૫
શૈલી, સ્ત્રી (ફા
રાજમહેલ.
[ શ્વેતી.
હન્ટીન કં. =ડેલી)
ઢેલું, ન॰ (ફા॰વીન ઉપરથી ) ડહેલું, ઘેાડાગાડી રાખવાનું મકાન.
દેલા, પુ (કા૦ લીઝ ઉપરથી) ડહેલું. દેવાદાર, પુ૦ ( અ॰ ચન દેવું+વગર કા
પ્રત્યય મળીને વચનાર અથવા દેવુ એને વાર્ પ્રત્યય લાગી દેવાદાર) દેદાર. દેહેશત, સ્ત્રી (અ યુદ્દાત બીક, ધાસ્તી ) ડર, ભય.
અંગ
ઢા, વિ॰ (કા॰ તો મે) ખેની સંખ્યા. દાબ, પુ॰ (ફ્રા ફોન્નાવદન મે નદીએની વચ્ચેને પ્રદેશ) બે નદીઓના પાણીને જેને લાભ મળતા હોય તે દેશ. ઢાકાન, સ્ત્રી જુએ દુકાન. દાખમુ, ન જુએ દખમું,
દેાજખ, ન॰ (કા॰ ટોનલ=નરક ) જહુનમ, પાપી જીવને રાખવાનુ એક દુઃખદાયક સ્થાન.
તે આખર તે દેાજખમાંજ જવાના 3. વે.
"
હતા.
દાતા, ન॰ ( કારોતા!" =એવડુ લુગડું. એક પ્રકારના પહેરવેશ ) વરતે પહેરવાને એક પ્રકારના પાશાક.
‘કુભાય દાતા જામા ઝીણા, નીમાંકુર રાતી સાર, પાઘડી, પછેડી ને પટકા, પામરી શ્રીકાર. સુ હત
કાતીએ, પુ॰ (કા॰ વાત !=ખડીએ ) ખડીએ કલમ લઇ કચેરી આગળ એસીને અરજીએ લખી આપવાનું કામ
કરનાર.

Page #141

પિસ્તાં. ]
[ ધંધાથી. કાઠીઆવાડમાં દેતીઆ જેમ લાંબાં | દાલતમંદ, વિ. (અ. વર્જકમંદ ફાભૂંગળાં સાથે દવાત કમરમાં બાંધી | રસી પ્રત્યય ......... ....=દોલતવાળા ) ઘુમે છે, તેમ તેણે પણ પુરો વેશ ભજ- | ધનવાન, પૈસાદાર. વ્યો.” અ. ન. ગ.
દલાબ, પુs (ફા રોટાવ , =વાદપિસ્તાં, ન૦ ( ફા વિસ્તાર
માંથી પાણી કાઢવાની લાકડાની ચરખી.) અiાઈ =અદબ શીખવાની જગા=નિ
ભીંતમાંનું કબાટ, ભંડારિઉં. શાળ, તે ઉપરથી વિસ્તાર=કોપી કા- દોશીવાણીઓ, પુરુ (ફાવે શ = ઢવી તે) જાડું અક્ષર ઘુંટવાનું પુરું. ! ખભે ખભા ઉપર પિતાનો માલ લઈ વાણીઆના છોકરા પોતાના અક્ષર ઠેર વેચવા કરનાર વાણીઓ) કાપડને વેપારો. રવવાને વાસ્તે પીસ્તાં લખવા બેઠા રાસ્ત. વિ ( રૂા. દોસ્ત =મિત્ર. હતા.” ક. ઘેo
તીર=ાંટવું, મળવું ઉપરથી આદામંજિલા, વિ(ફા મંદિર, જ્ઞાર્થરૂપ, મિત્રો એક બીજાને ચેટેલા ને
-~-એ માળનું ) બે માળનું મકાન.|| વળગેલા રહે છે માટે ) મિત્ર, ભાઈબંધ.
મકાનની હાર પુરી થવાથી તે મં- | દોસ્તદાર, પુત્ર (ફાટ રજૂવારઃ જિલા મકાન ઉપરથી કૂદ્યો.” નં. ચ. |
=મિત્ર. દોસ્તદારને બદલે દોર, પુo ( ફા. વર =ચારે તરફ ફ! રાત શબ્દ ચાલે) મિત્ર, ભાઈબંધ. રવું) પ્રદક્ષિણા કરવી.
! દસ્તકારી, સ્ત્રી ( ફા યાતૃવાર જે છે વફા તેને જકા, એ તો ખુદાઈ . -=મૈત્રી, રાસ્ત શબ્દ પણ દર છે.” કલાપી.
ચાલે ) મિત્રતા. દર), વિ૦ (ફાર ગુજળી
A _ | દેતી, સ્ત્રી (ફા રસ્તી ક = ! “
=ભારંગની વસ્તુ) બહુરંગી, મનસ્વી. !
ઈબંધી) મિત્રતા. દોલત, સ્ત્રી (અ. વસ્યા , =એ. દૈત, ૫૦ (ફા સવાત –ખડીઓ)
કના હાથમાંથી બીજાના હાથમાં જનારી ! શાહીનો ખડીઓ. વસ્તુ. રાજસત્તા વગેરે. હવે બદલાતું,
ધ. ધ. એકના હાથમાંથી બીજાના હાથમાં | ધંધાદાર, વિ૦ (ફાઇ રાવજ =આપવું
જતું ઉપરથી) પૈસો, પુંછ, દ્રવ્ય. | ઉપરથી હાર આપનાર તે ઉપરથી દાલતજાદા, પુર (અ. વઢ+જ્ઞા
| = |
ધંધોક્વાર પ્રત્યય= ધંધાવાળા) ધંધે જન્મેલો ફારસી
=ગૃહસ્થ,
કરનાર. દોલતવાળો) ધનવાન, ધનવાનને પુત્ર
ધંધાદારી, સ્ત્રી, (ઉપલા શબ્દો છું પ્રત્યય
લાગવાથી=ધ કરવાપણું) ધાત્તિ. દેલતજાદા, સ્ત્રી (અસ્ત્ર નિયાદ
J, Sલત ઘણી થાઓ એ ધંધાદારી, ધંધાદારી, શબ્દ જુઓ. આશીર્વાદ) પ્રભુ તમારી દોલતમાં વધારો ધંધાર્થી, વિ૦ (ધ અર્થી =ધ એજ કરે એવી દુઆ.
જેનો અર્થ હોય તે) ધંધાથી.

Page #142

ધંધો ]
૧૩)
[ નગ.
(
ધંધા, પુ॰ (ફ્રા॰ રાન!!=આપવું | નસો, પુ॰ (અ૦ નાદ છુખી, ઉપરથી વૃદિ ્=આપનાર ઉપરથી તસવીર, ચિતરેલો દેખાવ. નજરા=ચીતર્યું ધંધા=આપનાર ) જેમાંથી મળતર થાય ઉપરથી ) ચીતરેલા દેખાવ. એવું કામકાજ. નકાશે। પુ નકશા શબ્દ જુએ.
ધાસ્તી, સ્ત્રી અ વાત છે. નાસ, પુ૰ ( અ૦ નCHv= ઉપરથી, બીક, ધાસ્તી ) ડર.
ધેઢતી, સ્ત્રી (અ॰ નીદંત ”માંડ
ગુલામ કે જાનવર વેચવાના ધધા કરનાર. જે ઠેકાણે ગુલામ કે જાનવર વેચાતાં હોય તે બજાર ) ટારને કાપી વેચવાને બજાર, કસાઈવાડા,
ઉપરથી ગુજરાતી ફજેતી ) ઢેડાની પેઠે લડીને જેત થવું તે.
મૈં.
ત.
નકર્તા, પુ॰ ( અ॰ નુતTM i =સમસ્યા, ગુપ્ત તે નિર્મૂળ વચન ) હસવુ આવે તે નવાઇ લાગે એવી વાત.
નક, વિ૰ ( અ॰ નદિ PIJ =આમ,
જેની ઓળખાણ થઇ ન શકે તે. સામાન્ય ) જેની ઉપર કરો ધારા ત આપવાના હાય એવુ, નકરી જમીન. નકલ, સ્ત્રી૦ ( અ॰ નજીJzi=સ્થળાંતર કરવું, લખવું) અનુકરણ, નકલખાર, વિ૰ ( અ॰ નવરા
પ્ર॰ કુ ંડ ગુજરાતી પ્રયોગ ) નકલ કરનારા.
નકલી, વિ॰ ( અ॰ નવજીäs=અસલ નહિ તે ) નકલરૂપ, અનાવટી.
નકશી, સ્ત્રી॰ ( અ૦ નશી ઠંડું=નવા ચીતર્યુ. ઉપરથી, કાતરણી, ભાત, ભાત પાડેલી હેાય તે ) ઝીણી કાતરણીનુ
માદકામ.
નકશીગર, પુ॰ ( અ૦તા+ફા પ્ર૦ નાગરોડ ઉપરથી=નકશી કાતરનારે ) સલાટ, સેાની વગેરે. નસીઢાર, વિ॰ ( અ॰ ના+વારકા | પ્ર૦ પ્રાચાર |Jii=ગુ૦ પ્ર૦ નકશીવાળુ”.
૧૮
નકીષ્મ, પુ॰ (અ॰ નદીન
zi=સરદાર, ચેાબદાર, વશાવળી જાણનાર ) રા આચાય અને અમલદાર વર્ગને આધો પોકારનારા ચાપદાર. * તેજ પ્રમાણે એવા પ્રકારનું મરણુ દરબારીએ અને નકીબ ઉપર ઠરાવવામાં આવે છે,’ રામા નક્કી, વિ( અ૦ ના ં=સ્વચ્છ,
ચાકખું) ખાતરી કરેલી હેાય એવું. નખતેલ, ન॰ ( અવનતિ, નિવૃત્ત |
=જમીનમાંથી નીકળનાર એક પ્રકારનું તેલ. ફાડવાના દારૂ) એક જાતનું તેલ. નખરાં, ન ખ વ (ફા॰ નલ dyi=
ચાળાં, હાવભાવ ) હાસ્ય ઉત્પન્ન કરે તે માહ ઉપજાવે એવા ચેનચાળા તે. ‘ધૃત ગળે જ્યમ વહ્નિ સમીપમાં, નવ ટકે ફૂલ વારિપ્રવાહમાં, ત્યમ પ્રીતિ ગુણ તે નખરાં અદા, સમીપ માનિની માન ન રે.” કદા. કાંતા. નખરાંમાજ, વિ॰ (ફા નાન jody=નખરાં કરનાર ) લટકાળી,
હાવભાવ કરનાર ચતુરા.
નખાલસ, વિ॰ ( અ॰ વ્રુત્તિ 20s = ચોકખુ, અમિશ્ર ) નિષ્કપેટી, ખુલ્લા મનનું, ભાળુ નગઢ, વિ॰ ( અ૦ ટ્ વäતૈયાર કરવું. આપવું, પરખવું, રાક, ઉધાર નહિ તે) રોકડ સિક્કારૂપે હાય એવું,

Page #143

નગદી.]
૧૩૮
[નજલે. નગદી, સ્ત્રી (અ. નવો ડૐ રોકડ ) { નજર ચેરનાર) સરત ચુકવી કાર્ય નગદ નાણું તે.
કરી લેનાર. નગારખાનું, નવ (અ. નાકે નકાર= | નજરબંધી, સ્ત્રી (અ. નઝરવંતી ફા
નગારુંwવાના ફારસી પ્રત્યય 4,s= પ્રલ નર્વ sİki =જાદુ અથવા
જ્યાં નગારાં વાગતાં હોય તે જગા) | હાથચાલાકીથી જેનાર જોઈ શકે નહિ એમ નગારાં વગાડનારની બેસવાની જગ. | નજર બાંધવી તે) લેકની આંખને ભૂનગારચી, પુરુ (ગ્રી તુકી પ્રત્યય છે. -
લાવામાં નાખવી તે. વર્ષ કે ના, ઠં=નગારાં નજરબાગ, પુ(અનનન+જાજ ફાઇ વગાડનાર ) લી.
Ram ki =નજરની આગળ નગારૂ, ન૦ ( ૪૦ નવાર કે ન ટ્ટ
બગીચો.) આંગણામાં બગી. ઇં=નગારું ) નગારું. નજરબાજ, વિ૦ (અ૦ ના+ફા નગીનગર, વિ. (ફાઇ નાર ઈ.&=! પ્ર. નગર =નજર રાખનાર) નગીના બનાવનાર ) નગીના બનાવવાનો
આસપાસ નજર રાખનાર. ધંધો કરનાર,
નજરાણું, નવ ( અ નગ્ન+સનદ ફારસી નગીને, પુ(ફાઇ નર, નળ કે નાના પ્રા. નન્નાદુ ; કોઈ વાત આચુની, નંગ) જડાવ દાગીને,
પણ ઉપર નક્કી કરી લેવી તે, કરાર રત્ન, હીરા, મણિ.
કરે, બાધા આખડી રાખવી, જપ, તપ, નજદીક, અડ (ફાઇ કરી = 1 વ્રત, પુણ્યદાન કરવું, દેવેની આગળ પાસે) પડોશમાં, કને.
પ્રસાદ ધરે, મોટા માણસની આગળ નજર, સ્ત્રી ( અનાર =દષ્ટિ ) જેવું
કોઈ વસ્તુ ભેટ તરીકે મુકવી) મુલાકાત તે. ધ્યાન, લક્ષ
કરતાં ધરવાની ભેટ.
કેટલાંક કીમતી જવાહિર હુમાયુને નનજર, સ્ત્રી (અ. નગ્ન =ભેટ) બાદ
જરાણા તરીકે મોકલી આપ્યાં.” બા. બા. શાહ વગેરેની આગળ કાંઈક નજરાણું
નજરોનજર, જુઓ નજરોનજર. મૂકવું તે. “તે અમારા વાંચનારાઓને નજર કરીએ છીએ. રાક મા ભાટ ૧ | નજરિયું, નવ (અ૦ ના દષ્ટિ પર
થી) નજર ન લાગે તે માટે બાળકને નજરકેદ, સ્ત્રી (અનાસ ,i=
ગળે પહેરવાનું હાલરું. ‘આંજી આંખડીરે, નજર આગળથી ખસી શકે નહિ એ કેદી. ફારસીમાં ર૬ is શબ્દ !
માએ ગાલે નજરિયું કીધું. દયારામ. છે. નજરકેદ ગુજરાતી પ્રયોગ છે) - નજરોનજર, અo (અo , ઉ. ખની આગળથી બહાર ન જાય તેમ રોકી પરથી) આંખે આંખ, નજર સામે. રાખવું તે.
નજલે. પુત્ર ( અનુકૂઢ ઉતરવું. નજરચુક, સ્ત્રી (અ. નગર+ન્યૂ ગુજ
ન ઉતરી આવ્યો ઉપરથી, આંખનો રાતી=દૃષ્ટિદોષ) નજરની ભૂલ થાય તે.
એક રોગ છે) મસ્તકમાંથી નીચે ઉતનજરચાર, ૫૦ (અ. નવાક્યોર સંસ્કૃત= | રો રસવિકાર.

Page #144

નાકત. |
નજાકત, સ્ત્રી॰ (અ॰ નજ્ઞાત Ú= સુકુમાર હોવાપણું, કામળતા) નાજુકપણું, ‘તું એરતની નજાકતને જાણે છે,' બા,ગા॰ નજીક, અ॰ (કા॰ નરૢીશ પાસે ) દૂર નહિ તે.
=
નજીસ, વિ॰ ( અ૰નત્તિત્ત*R*=સ્ પવિત્ર, નાપાક, મેલું, ગ ંદું) નીચ, હલકું, દુષ્ટ, ખરામ, ગલીચ.
નજીસી, વિ॰ ( અ॰ સુઝૂમી જોશી) જોશ જોનાર.
૧૩૯
નજીમ, પુ॰ ( અ૰ નુઝૂમ કR=જ્યોતિષ વિદ્યા. ન=મતારાનું વચન જોશ, ગ્રહ જોઇને ફળ કહેવુ તે ‘તે પછી અમે ખાડીઅન નન્નુનીઓ કે જેમણે આસીરીયન ધર્મને પણ રૂપ આ 'યું છે.......સુવ ગ્રુ
નતીજો, પુ॰ ( અનતીજ્ઞ ગરજ, પરિણામ ) અંત, ઈંડા. “ ઇસાઇ ન્રુ પયગામે, નતી તું લાવી દે. ’ દી. સા.
મો
નદારત, અ૦ (ફા॰ નાવ્યુ=કાંઈ નથી હારતન=રાખવું ઉપરથી, દારદ. નહિ) પાસે નથી. કાં છે નિહ. નદાવા, અ॰ (અ॰ અવા ક= ન=નહિ, દાવા રહેલા નથી ) હવે પછી કાઇ રીતે હક કરીને મગાય નિહ.
ન પુ॰ (અ૦ ૧૨ ૨=ત્રણથી ૧૦ માણસ સુધીનુ ટાળ્યુ. ફારસીમાં આ શબ્દ એક વચનમાં વપરાય છે. નાકર )
ચાકર, ગુલામ.
( કર્યું આપણુ, ફરવા આપણ, મુનિ શ્વેતાં ખુએ ભાર; ચાકર લાવે, નફર લાવા, જમતમ કરી કરી હાર. શા વિ નાન, પુ॰ (અ નTMTM ઉપરથી) ચાકર,
ગુલામ.
નસ, પુ॰ (અ૦ નર્સે
ચ્છવાસ) ક્રમ.
નટ્સ, પુ॰ ( અ આત્મા, હકીકત,
23
નફ્ફર, પુછ્યું ( અ ચાકર, નાકર.
મેં નમાજ.
હકીમની કે તબીબની તલબ નથી મને; નસની પરવા નથી, ન કિની મને.’ કલાપી.
= ધાસા
નન્નું = જીવ, અસ્તિત્વ) મનની ઇચ્છા.
ન રી, સ્ત્રી॰ (અ૦ નીર, નારીÇyi યાદ, ખૂમરાણ, એક પ્રકારનુ વાસ્તું) એક જાતનું વાઘ.
=
નખામ, જીએ નવાબ.
નબીરા, પુ૦ (કા॰ નથી& Py=પૌત્ર, પૌત્રી, દૌહિત્ર, દૌહિત્રી ) છોકરા ને છેક
=
રીનાં સંતાન.
ના, પુ૦ ( અ૦ ના •ં=નકા } લાભ મળતર, ફાયદા
નર શબ્દ જી.
નમક, ન॰ (ફા॰ સમજ
સુરતના જાણીતા મેાદી ખાનદાનના નબીરા ખા. બ. જહાંગીરશાહ ન્યાયાધીશ હતા. નં ૨૦
=મીટુ') લુણું. ‘ આટલા દિવસ માલિકનું નમક ખાધું છે.' તેં ૨૦
નમાજ, સ્ત્રી ( ફા॰ નમાજ્ઞ =એક દિવસમાં પાંચ વખત ખુદાની બંદગી કરવી તે ) મુસલમાની ધર્મ પ્રમાણે કરવામાં આવતી બંદગી. સૂર્યોદય પહેલાં એટલે કુ, બપાર પછી એટલે બ્રુહ, ત્રીજા પાહાર પછી એટલે અન્ન, સૂર્યાસ્ત પછી એટલે મપ્રિય, ને રાત્રે એટલે ઇશા, એમ પાંચ વખતની નમાજ છે તે તે દરેક મુસલમાન ઉપર દરેક સ્થિતિમાં જ છે. ઉમર લાયક થાય એટલે તેણે પઢવીજ જોઇએ.

Page #145

નમાજી. ].
૧૪છે
નવાલે.
નમાજી, વિ૦ (ફા નામની પ્ર= “નવરંગી ફૂલ કૂલતાં, પંખી ગાતાં ગાન.”
નમાજ પઢનાર) બંદગી કરનાર. | ગુવા. મા. ઈશ્વરભક્ત.
નવરેજ, પુત્ર (ફા સલ્લક પારસી નમુનદાર, વિ૦ (ફાઇ ખૂન દરાર | તહેવાર છે. તા. રર મી માર્ચ, ફરવરદીન
નમુનાવાળું) નમુના રૂપ હોય તેવું | મહીનાની ૧ લી તારીખ)વસંત ઋતુમાં નમુને, પુ. (ફા નમૂન =અધુરું, સરખા માનનાં ત્રિદિવસવાળો દિવસ.
કોઈના જેવું, નકલ) અનુકરણ કરવા નવસાર, પુત્ર (ફાડ , નવરાફિર જેવી આકૃતિ ને ગુણ
' =દેવતામાંથી મળનારી ઝેરી દવા, નરજળ, જુઓ નજલે.
નવા ઝેરી દવા-કુર=દેવતા) ધાતુઓ નર, સ્ત્રી, (ફા ર =શેત્રજનું ! ગાળવાનો એક ખાર.
મોહરું ) શેત્રંજ રમવામાં વપરાતાં મેહરા | નવસે, પુત્ર (ફાટ ફાદ =ન નરમ, વિ૦ ( ફાઇ ન =સુંવાળું) બાદશાહ-પરણવા જનાર વર-નવ=ન, મુલાયમ.
રાદ=બાદશાહ) વરરાજા. નરમાઈ, સ્ત્રી (ફા = =ઉપરથી) | નવાજવું, સહ ક્રિ ( ફ0 જવાહતન
નમ્રતા. “નરમાઈ નિર્મળ નીરથી શામળ કંઇક =મહેરબાની કરવી–ઉપરથી ગુનરમાદા ન૦ (ફા ના |
જરાતી ક્રિયાપદ. મહેરબાની કરવી ) સ્ત્રીપુરૂષ) એક જાતનાં બરડવાં.
વધાવવું, બલ્શિશ આપવી.
નવાજસ, સ્ત્રી, (ફાર નવારના એક નરમાશ, સ્ત્રી (ફા =મ એ ઉપરથી)
=મહેરબાની, કૃપા. નવાહિતા મહેરબાની નમ્રતા, સાલસાઈ.
કરવી ઉપરથી) પ્રસન્નતા, ભેટ, સોગાત. નરમો, પુલ (ફાઇ નર્મદ , એક જાતને | નવાબ, પુરુ (અ. નવાવ =કેઈની ક્ષાસનો છોડ, રૂ નરમ હોય છે માટે)
૨ નરમ હોય છે માટે } { તરફથી કાયમ થનાર, ગવર્નર, વાઇસએક જાતને પાસ.
રોય, સુબો, ના=પાસે હોવું ઉપરથી) નરી, સ્ત્રી (ફા. જી હા=બકરા કે નાના રાજ્યને મુસલમાન હાકેમ.
ઘેટાનું ચામડું ) બકરાનું ચામડું. નવાબી, સ્ત્રી (અ. નવી = નવનેજા, ૫૦ (ફા નેક ન=ભાલો. નવાબના ઓહદાનું કામકાજ) નવાબને ઉપરથી-ઘણી મહેનત. નવનેજા પાણી .
દરજે. ઉતારવું પડશે એટલે ઘણો શ્રમ વેઠવો નવારસ, વિ૦ (અઢારિક કJ= પડશે) ઘણી મુશ્કેલી પડવી તે. અતિશય વારસ વિનાને) વારસ વગરનું. કષ્ટ પડે તે.
નવારસું, વિ૦ (અ૦ સ્ત્રાવારિસ - નવરંગ, વિ૦ (ફા વંગ C =નવા ! =વારસ વિનાનો) કઈ વારસ કે ધણી ન રંગનું) સુંદર, સુશોભિત.
હેય તેવું. નવરંગી, સ્ત્રી (ફાર ન = નવાલ, પુત્ર (અનાદિ / =કાળીઓ) નવા રંગવાળી, સુશોભિત.
ગ્રાસ, કવલ.

Page #146

નવીસંદે. ]
૧૪૧
[ નાકબુલ.
નવીસંદો, ૫૦(ફી નિવિનં ૪ ! નસે, જુઓ નશા.
=લખનાર. નિકિરતન લખવું ઉપરથી) બસ્તર, ૧૦ (ફાટ નિરતર : નશ=
નવી નવી કલ્પનાથી લખનાર, લેખક ધાર, ડંકસ્તર મળી નીસ્તર કે નેસ્તર તે નવેસરથી, અo ( ફ૦ ગજ્ઞાનિવ ઉપરથી ટુંકુરૂપ નિસ્તર. ફસ્ટ ખેલવાનું
=નવા મથાળાથી માત્રથી, રા ઓજાર) દુ:ખદરદ ઉપર વાઢકાપ કર=માથું નવ=નવુંફરીથી) નવે નામે. વાનું તીર્ણ હથિઆર. નશા, ૫૦ (ફાઇ નરા , di=
'નાજુક નસ્તરથી કાર્ય કરવાનું હતું.” બેહોશી) દારૂ વગેરે પીવાથી થતી બેહોશી. |
નં. ચ. અહીં સઘળા ખતમ થાતા નશા બેચે- ' નહાર, પુર (અનહાર =દિવસ) નીમાં નાખી.” કલાપી.
દિવસ. નશીબ, જુઓ નસીબ.
નહેર, સ્ત્રી (અ૭ નહ નદી, નાળાનશે, પુત્ર (ફા જરૂર, જરૂર = માંથી પાણી વાળીને જે બનાવે છે તે)
બહેશી દારૂ વગેરે પીવાથી થતી બેહોશી, | નહેર. કેફ, નીશ.
ના, અ૭ (ફાડ મા (=ઉપસર્ગ છે. સાધિત ખરો નશે તે વિવેકનો અભ્યાસ કરતે ! નામના શબ્દો અને વિશેષણને લાગે છે. કરતે વિરાગનું વૈતૃણ્ય પ્રાપ્ત કરી સ્વ- જેમકે નાપાક, નાવારસ વગેરે કઈ વખતે રૂપાનુસંધાન પામવામાંથી જ આવે છે.' એથી ઉલટું પણ થાય છે. જેમકે નામસુ. ગ.
, રાદ, નાઈન્સાફ, નાઉમેદ, નાતવાન વગેરે. નસલ, (અનટ્સ =ઓલાદ, કુટુંબ) | નાઈતફાકી, સ્ત્રી (ફાક
જડ, મૂળ. તેની હું જડમૂળથી નમેલ | અરબી (=અણબનાવ, કુસંપ ) કાઢું . કટ ઘે.
મતભેદ. નસિયત, સ્ત્રી (અ. નીદત -di
આપણુ વચ્ચે નાઈતકાકી પેદા થશે.” =શિખામણ સદ ઉપરથી) શિક્ષા,
બા. બા. સજા, શિખામણ
નાઈબ, જુઓ નાયબ ઇંદુમતીએ આપેલા નસીહત નામઠામ | નાલાજ, વિ૦ (અ૦ સ્ટાર+ના ફાપ્ર વગર તે લખવાનું ચુકી ન હતી. અં. નાસા cy =ઈલાજ ન હોય ન. ગ.
એવો) નિરૂપાય. નસીબ, ન૦ (અરણીવ =કિમત નાઉમેદ વિ૦ (ફાઇ નર (=
ભાગ્ય નવ ઉપરથી) ભાગ્ય, કર્મ, | આશા વિનાને) નિરાશ. કિસ્મત.
નાઉમેદી, સ્ત્રી (ફક જામેલો ડમ0101 નસીબદાર, વિ૦ (અવ નવરાર ફા.
=નાસીપાસી, નિરાશા, નિરાશાપણું. રસી પ્રત્યય નીકાર = ! નાકબુલ, વિટ (ના ફા. પ્ર. ૪૪ અરબી નસીબવાળો) ભાગ્યશાળી, સાદાર.
નાવલૂંટ ઇsts કબુલ ન થાય તે) નસીબે, પુજુઓ નસીબ.
ના મંજુર.

Page #147

નાર્કસ. ]
નાકેસ, વિ૰ ( અ૰નત્તિ 28!5=નુક સાનવાળું, અપૂર્ણ, અધુરું ) અપૂર્ણ. · મારા નાંકુશ વિચાર પ્રમાણે ખાટા ભપકાની કેળવણીથી દૂર રહેવું.' સુ. ગ.
૧૪૨
નાપુરા, વિ (ફા_નાસ્તુશS !$=
રાજી નહિ તે) નારાજ. નાખુશી, સ્ત્રી નવુì">કં=નારાજીપણું) નામરજી.
નાચાર, વિ॰ (ફ્રા૦ નવાર ==નિરૂપાય) નિરાધાર, લાચાર.
નાકાવત, વિ॰ ( ના ક્ા અત્યંત અ નાનાજુકાઈ, સ્ત્રી (ફા સાજીદ્દી ÚÓ=
તÚ,Í=કૌવત વિનાનું) અશક્ત, નાકાવતી, સ્ત્રી (TM ફા બ્વતો અ નાવતી ગુ૦ પ્ર=અશક્તિ ) નબળાઇ. નાખુદા, (પુ ફા॰ નવુવા ઠિંડુંનવનું હું કુરૂપ નવુંવT=ધણી=નાવનો ધણી)
નાજુકપણું) સુકુમારતા. નાજુકી, નાજુકાઇ શબ્દ જી. નાઝ, એ. નાજ,
વહાણ ચલાવનાર, ટુડેલ. • જીવનનૌકાનુ સુકાન જે મૂર્તિપૂન રૂપી નાખુદાના હાથમાં હતું.' નં. ચ.
નાચારી, શ્રી૰ (ફ્રા॰ નચારી!!= નિરૂપાયપણુ’) નિરાધારતા.
નાચીજ, વિ॰ (ફા॰ નાચીન you=તુચ્છ
કાઇ ચીજ નિહ એવા ) નકામે,
[ નાિિહંદ
નાજુક, વિ॰ (ફા॰ નાનુ —j=પાતળા રૂપાળે, ખૂબસૂરત) સુકુમાર, સુંવાળુ. નાજુકડું, વિ॰ (ફા નાનુ 5;\J=ઉપ રથી) નાજુક, સુકુમાર.
ના,
2
સ્ત્રી (ફાઇ નાનકુંડલાડ, પ્યાર, એ પરવાઈ, અહંકાર) લાડ, ‘પડયાં તેા નાજનાં મેણાં, ભરેલાં દફ્તરે દફ્તર ગુ૦ ૨૦ નાજમીન, સ્ત્રી૦ (ફ્રા॰ જ્ઞાનનીJjÍ ચિત્તાકર્ષક, ખુબસુરત ) વહાલી, પ્રિયા. * આનાજનીન ક્બરમાં તો આપણે
ખસુસ સાથેજ સુઇશું.’ ગુરુ સિ નાજર, પુ॰ ( અઃ નિર્}BU =નજર રાખનાર નન્નર ઉપરથી) દેખરેખ રાખ નાર, તાબાના શખનાર.
નાકરા ઉપર દેખરેખ
નાતવાન, વિ૦ (ક્॰ માતવાન J93= અશકત, તનિશ્તન=શકતું ઉપરથી ) નબળું, નિર્બળ.
નાદર, વિ॰(અ॰ સાહિJJİ=થોડી વસ્તુ, આખું, અદભુત, અજગ્ ) સરસ, ઉત્તમ. નાદાન, વિ૰ (ફા સાજન ।!=અણુસમજી, અજ્ઞાન યાનિસ્તન જાણવું ઉપ રથી દાન ) અણુસમજી.
નાદાનપણું, નવ (નવાન ઉપરથી ગુજરાતી પણ પ્રત્યય લાગી થએલા શબ્દ) અજ્ઞાનતા. નાદાનિયત, સ્ત્રી (ફા॰નાવાન ઉપરથી ) નાદાનપણું, અજ્ઞાનતા.
નાદાની, સ્ત્રી(ફા. ખાવાની fi
નાદાનપણું) છે.કરવાદીપણું, અણુસમજ. નાદાર, વિ
(ફા૦ નાER_fb\i=ગરીબ,
જેની પાસે કઇ ન હોય તે, રાત= રાખવું ઉપરથી. વાર રાખનાર) દીન, ક’ગાલ.
નાદારી, સ્ત્રી (કાવ સવારી Sli= નાદારપણું) ગરીખી.
નાદિ, વિ॰ ( ફા॰ નાર્શિયન
=હિ આપનાર, વાન=આપવું. ઉપરથી દિન્ત્ર=આપનાર, લઇને પાછું આપે એવા) માગ્યું આપે નહિ તે,દેવાળીએ. તેની નાદિહંદુ વૃત્તિને અંકુશમાં લાવવી. નં. ચ

Page #148

નાન. ] ૧૪૩
£ નામ, નાન, ન૦ (ફાઇનાન =રોટલી, રોટલે) નામુશિર =ના પાડનાર) એક
મુસલમાન ભડિઆરા મેટી રોટી બનાવે વાર હા કહીને ફરી ફરી જનાર. છે તે.
નામજાદુ, વિ૦ (ફાઇન્કાર ગs નાન વગેરે ખાદ્ય પદાર્થોથી ભરેલો ! =નામચીન, પ્રખ્યાત. ગુજરાતી પ્રયોગ થાળ લાવીને મુક્યો.” બા. બા.
છે) પ્રખ્યાત, નામવાળો. નાપસંદ, વિ૦ (ફાટ રાપર પંખ = નામદાર, નિ(ફાડ નાકાર = પસંદ ન પડે એવું. ઘીન=પસંદ
નામવાળ, પ્રખ્યાત ) લેવિખ્યાત, કરવું ઉપરથી) મનને ગમે નહિ એવું.
જાણીતું. અપ્રિય.
નામદારી, સ્ત્રી (ફા નાખ્યા !s નાપસંદગી, સ્ત્રી ( કા નાળી
=પ્રખ્યાતિ) પ્રસિદ્ધિ. હ =પસંદ નહિ પડવું તે)
નામનિવેશ, પુત્ર (ફા સાન્નિવીર અપ્રિયતા, અરૂચિ.
i =નામ લખનાર, નિવિરત નાપાક, વિ૦ (ફા જાવ ! =પાક | લખવું ઉપરથી લખનાર) ઠામઠેકાણું. નહિ તે. પાક=પવિત્ર. અપવિત્ર) ખરાબ,
| નામનિશાન, નર (ફાક નામોનિશાન પાપી.
! નિશાન-ધજા, ચિહ્ન. નામ ઘાનત દેવું આપવા, પુરી રાખો પાક;
છે અને ચિહ્ન) નામ અને ઓળખાણ વખત વીત્યાને બાધ તે, રાખે જન !
નામ, વિ૦ (ફાઇ નામ =મરદ નાપાક.” 2. ૧૦૦ વાતે ભા. ૩
નહિ તે) શક્તિહીન, નપુંસક, કાયર, નાપાકી, સ્ત્રી (ફા નાપા = | બાયલે. અપવિત્રતા) અશુદ્ધિ.
નામ રડે મામને, ને મર્દ રડે નામને.” નાફરમાન, વિ૦ (ફા જાન 500
=હુકમ ન માનનાર, ફન હુકમ બાદ- નામર્દાઈ, સ્ત્રી (ફા નામ i= શાહી હુકમ. પાન-ફરમાવવું ઉપરથી) | નામર્દપણું) અશક્તિ, બાયલાપણું
હુકમને તાબે ન થનાર. નામદી, સ્ત્રી (ફા નામ ડols= નાફરમાની, ત્રીજ ( કા નામની ! નામર્દ પણું ) અશક્તિ, બાયલાપણું.
• ! =હુકમ નહિ માનવે તે ) | નામવર, વિ૦ (ફા નશ્વર Jકo! =નામઅનાદર, ફરમાન ન માનવાપણું.
વાળા) જાણીત, પ્રખ્યાત. નાબુદ, વિ૦ (ફા નાથૂર C =ન હેવું, નામંજુર, વિ૦ (ફાડ નામંજૂર અરબી
નાશ પામવું, નાશ. સૂરજ હોવું ઉપ-| નામંડૂર કkoli-કબૂલ નહિ તે) રથી) ખેદાનમેદાન, હોયજ નહિ એવું | ના કબુલ, રદ બાતલ, કરી નાખવું.
નામંજુરી, સ્ત્રી, (ફાર ના+મંજૂરો અરબી નાબૂદી, સ્ત્રી (ફા નાવૂક ઉપરથી નાશ) નામંજૂર કo.i=નહિ સ્વીકારવું તદ્દન નાશ, ખરાબી, ઉચ્છેદ.
તે ) ના કબુલાત. નામકર, વિ૦ ( ફા ના+પુરિ અરબી. નામી, વિ૦ (ફા નામી =નામ
મુવિ ઇકરાર કરનાર, હા પાડનાર. | વાળા) પ્રખ્યાત.

Page #149
નબી. ] 144 [ નાવાકેફ, ગામી નામી ને મહિપતિ, જરને વશ | નહિ તે) નારાજીપણું. “વડીલ પણ એ વર્તી રહે " શામળ. વાતથી નારાજ છે.” સ. ચં. ભા. 2 નામી, વિ. (અ. નવૂ ઉપરથી નારાજગી, સ્ત્રી, (ફાઇ નાનું અરબી નાની, -=વૃદ્ધિ પામતું, વધતું જતું) ના ફારસી નrts v= હમેશા જેમાં વધારો થતો રહેતે હેય | નાખુશી) અપ્રસન્નતા. તે વસ્તુ. ને કઈ નારાજગી બતાવવાને કહેવા નામીચું, વિ૦ (ફાડ નાવ ! લાગ્યો.' બા. બા. અથવા નામી =પ્રખ્યાત ) જાણીતો, નારાજી, સ્ત્રી (રાગ ને 2 પ્રત્યય લાગી નામેવાળો. થએલો ગુજરાતી પ્રયોગ) નાખુશી, નામું, નવ (ફા નામ -- =ખત, પત્ર, અપ્રસન્નતા. કાગળ) જમે ઉધાર થએલાં નાણાંને નાલ, વિ ( ફાક નિદાહ =ઝાડ, હિસાબ. લીલું ઝાડ) ઈચ્છા પાર પડી હોય તેવું. નામુકર, વિ. નામકર શબ્દ જુઓ. | નાલ, સ્ત્રી (અ =પગરખું) નામુનાસિબ.વિ. (ના ફારસી+મુનરિવા ઘેડાને પગે ને જેડાને તળીએ જડે છે તે. અરબી નમુનાસિવ --lo! = અસંબદ્ધ, અયોગ્ય. અનવસંબંધ- નાલાયક, વિ૦ (ફાડ ના+જાય અ વાળા) નાલાયક, અયોગ્ય. J's=લાયક નહિ તે) નકામું, અયોગ્ય, નામુરાદ, વિ૦ (ફાડ ના+સુ+ અરબી અઘટિત. નામુ - કુના=ઈચ્છા, નામુ નાલાયકી, સ્ત્રી (ફાઇ ના+સ્ટારિક =જેની કોઈ પણ ધારણ પાર પડતી Jii =નાલાયકપણું) ગેરવાજબીપણું, નથી એ ભાગ્યહીન માણસ) નાઉમેદ, અયુક્ત. નિરાશ, આશાભંગ. નાલાશી, સ્ત્રી (ફા નrfફા Ji= નાશી, સ્ત્રી (અ. નાસૂર = ફર્યા, નાલીદન-રડવું ઉપરથી) નિંદા, આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા, દુનીઆથી આબરૂની ફર્યાદ. આશા રાખવી. નમતભેદ છુપાવ્યો અમે સમજી શકતા નથી કે મુઠ્ઠીભર ઉપરથી) હીણપત, આળ, કલંક, કહેવાતા સુધારક હિંદુઓ આ સભાની લડાઈથી બીહીવામાં તેઓ ઘણી નાશી ! શા માટે નાલાશી કર્યા જાય છે. સુ. ગ. ગણે છે.” ક. છે. નાલાસ, સ્ત્રી (ફાક નાસ્ત્રિ 01 = નાયબ, વિ. (અ. નાર -૩==કોઈની ફર્યાદા ના રડવું ઉપરથી) ગીત, જગાએ કામ કરનાર, પ્રતિનિધિ) હાથ નિંદા. . નીચે, આસિસ્ટંટ, મદદગાર. નાલેસી, સ્ત્રી (ફાઇ નોટિફા JC= નારવા, વિ૦ (ફા રાજઘા કિ =દુરસ્ત ફર્યાદ ) નિંદા, ર્યાદ. નહિ તે) અગ્ય, ખોટું. નાવાકેફ, વિ૦ (ફા ના+વાઈ અરબી નારાજ, વિ૦ ( ફાક નાઝ અરબી ( i =અાન, અજાણે ) જાણીતા જિલ્લા ઉપરથી નારાજ ,v=ખુશ નહિ તે For Private And Personal Use Only