Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANuM - 18 'vairAgyopaniSad bhAvAnuvAda samalaMkRta zrIhariharopAdhyAyakRta saMskRta nATaka bhartRharinirvedam / * mULa kRti : bhartuharinirveda, bhASA : saMskRta+prAkRta, zailI : gadya+padya. * mULa kRtikAra : zrI hariharopAdhyAya. * navanirmita bhAvAnuvAda : vairAgyopaniSada * bhAvAnuvAda + saMpAdana : pa.pU. vairAgyadezanAdala AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja * viSaya : vairAgya. * vizeSatA : strI, putra, dhana, zarIra vagerenI mUrchA utAranArA adbhuta saMvAdo, madhura kAvyarasa, sarvagrAhya suMdara kRti. * prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI * paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA * prati : pa00 AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM. 2066, vI.saM. 2536, I.sa. 2010 * mUlya : rUA. 140/| (c) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha jJAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM. 6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2. phona: 22818390, 22624477 zrI caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI, 6 bI, azokA koplekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 990946857ra zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5. mo. : 94265 85904. mudraka: zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda. phona : 079-25460295 che bhAvAnuvAda + saMpAdana che pa.pU.vairAgyadezanAda AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU.AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja che prakAzaka che zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mInI bhartRharinivRtam - .anumodanA..... abhinaMdana.........dhanyavAda... " sukRta sahayogI A zrI subhAnapurA jaina saMgha, vaDodarA jJAnaya nI bhU?i bhUri anumodanA ..anumodanA.... abhinaMdana......... dhanyavAda. bhartRharinirvedam namo vairAgyanibAya... bhogone to ame zuM bhogavavAnA hatA, bhogoe ja amane bhogavI lIdhA... tRSNA gharaDI na thaI, ame pote ja gharaDA thaI gayA... kALa pasAra nathI thayo, ame pote ja pasAra thayA... vairAgyarasathI tarabatara AvA keTalAya subhASito Aje vizvabharamAM prasiddha che, jenA kartA gaNAya che rAjA bhartRhari. e bhartRhari rUDA rAjamahela choDIne vana-vagaDAnI vATe kema nIkaLI paDyA ? moTuM sAmrAjya paNa dhULa jevuM lAge, managamatA viSayo paNa viSa jevA lAge, evuM kayuM nimitta AvI gayuM ? tenA jIvanamAM evI te kaI ghaTanA banI ? A samagra prasaMgane nATakarUpe vaNI letI nAnakaDI kRti eTale ja 'bhartRharinirveda', jenA kartA che zrIhariharopAdhyAya. rAganI bhUmikA para ubhelI A vairAgyanI virATa ImArata che. adbhuta zloko... mArmika upadeza... coTadAra paMktio ane nItarato vairAgyarasa A nATakanI AgavI vizeSatAo che. bhalabhalA rAgIone paNa virAgarasathI taraboLa karI de, evuM sAmarthya ahIM eka-eka zlokamAM raheluM che. A kRtinA mAdhyame sva-paranA vairAgyanI vRddhi thAya e AzayathI prastuta bhAvAnuvAdanuM sarjana karyu che. arthagaMbhIra racanAno zabdazaH anuvAda keTalo kliSTa banI jAya, e vastu vidvAno sArI rIte samaje che. tethI kRtino rasa jaLavAI rahe te dRSTine prAdhAnya ApIne ahIM zabdazaH anuvAda karyo nathI. mATe zabdArthanA arthIonI kSamA cAhuM chuM. parama kRpALu caramatIrthapati zramaNa bhagavAna zrI mahAvIrasvAmi ane anaMtopakArI gurudevazrI hemarAndrasUrIzvarajI mahArAjAnA prasAdathI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - partuharinirver chuM , hA markyurinirvevam - 5 prastuta bhAvAnuvAdanuM sarjana tathA saMpAdananuM kArya saMpanna thaI zakyuM che, zrIpArtha komapyuTarsavALA zrIvimalabhAIe TAIpaseTIMga Adi kArya kuzaLatAthI pAra pADyuM che. prastuta prabaMdhathI bhavanirveda parAkASThAe pahoMce ane paraMparAe paramapadanI prApti thAya e ja abhilASA saha, jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya, to micchAmi dukkaDam. aSADha suda 6, vIra saMvat ra535, viramagAma. - pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAno caraNakiMkara vijaya kalyANabodhisUri zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu jJAnAmR4 85 . pariveSaka pa.pU.vairAgyadezanA dakSa A. hemacandrasUrIzvaraziSya A. kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. 1. siddhAMtamahoTha mahAkAvyam - sAnuvAda. 2, bhuvanabhAnavayam mahAkAvyam - sAnuvAha, savArta5. 3. samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. 4. paramapratiSThA kAvyama - sAbuvAha, kalAtmaka Albama sAthe. 5. jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. 6. premamaMdiram - kalyANarmAdarapAThapUrti stotra - sAnuvAda, savAas. 7. chaMdolaMkAranarUpaNam - kavi banavAno zorTakaTa - pokeTa SAyarI. 8. tattvopaniSad 9. vAdopaniSad | zrIsiddhasenadavAkarasUrikRta 10. vedopaniSad - SaSThI, aSTamI, navamI ane aSTAdazI 11. zikSopanaSad ! U dvAaNakA para saMskRta TIkA - sAnuvAda. 12. AvopaniSad - zrIsiddhasenaMdavAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrI hemacandrAcAryakRta adbhuta stutaonA rahasya - sAnuvAda. 13. sattvopaniSad - yogasAra caturthaprakAzavRtti - sAnuvAda. (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) 14. devadharmopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta devadharmaparIkSA graMthanI gurjara TIkA 15. paramopaniSad - mahopAdhyAyathrI yazovijayajI de kRta pAMca 'parama" kRtio para gurjaravRtti 16. ArSopaniSa-1] zrI pratyekabuddhapraNIta RSibhASita 17. ArSopaniSad-2 (IsabhAsiyA) AgamasUtra para saMskRta TIkA.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ TrITa karI bhartRharinivedram 18. vairAgyoniSad - zrIhariharopAdhyAyakRta bhartRharinirveda nATaka bhAvAnuvAda. 19. sUktorpanaSad - paradarzanIya adbhuta sUktono samuccaya tathA rahasyAnuvAda 20. karmoniSad - siddhAntamahodhi zrIpremasUrIzvarajIkRta karmasaddhi graMtha para bhAvAnuvAda. 21. vizeSoniSad - zrI samayasuMdaropAdhyAyajIkRta vizeSazataka graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. rara. hiMsoniSad - zrI haribhadrasUrikRta svopajJa avarei alaMkRta hiMsASTaka graMtha para gurjara TIkA. ra3. ahiMsoniSad- ajJAtakartRka (pravAtaH zrIharibhadrasUri mahArAjA kRta) nAvacittaprakaraNa para saMskRta TIkA-sAnuvAda. veda thI mAMDIne bAIbala sudhInA dharmazAstronA rahasya. navanirmita saptaka prakaraNa sAnuvAda. zrI haribhadrasUrita lodnirNaya graMtha para saMskRta vRtti (bhAga-1). 27. AtmounaSad - zrI udayanAcAryakRta Atmatattvaviveka graMtha para gurjara TIkA (bhAga-1). 28. sAmyorpanaSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta sarmAdhasAmyaDharyANikA citra sAnuvAda. 29. sadbodhounaSad - sadbodhacandvoya paMcAryANakA para saMskRta vArtika sAnuvAda 30. stotrorpanaSad - zrIvajrasvAmikRta zrIgautamasvAmistotra - sacitra sAnuvAda. ra4. dharmoniSad - 25. zamorpanaSad - 26. lokorpanaSad 8 31. darzanoniSa-1 zrI mAdhavAcAryakRta sarvadarzanasaMgraha graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. 3ra. darzanoniSa-ra 33. rAmAyaNanA teja kiraNo - rAmAyaNI mATe paryApta AlaMbana 34. asparzeniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta aspRzativAda para gurjara vRtti adhyAtmakalpadrumanA iizakSopadezAdhikAra tathA zikSApaMcAzikA para gurjara vArtika + sAnuvATha sAvari tivicAra aSTAvakra gItA para saMskRta vRtti. saTIka zrIratnazekharasUrita saMbodhasati graMtha para gurjaravRtti 38. ISToniSad - zrIpUjyapAdasvAmikRta ISTopadeza graMtha para saMskRta TIkA-sAnuvAda 39. vimohorpanaSad - zrIyazapAlamaMIkRta moharAjaparAjaya nATaka para viSamapaThavyAkhyA ane anuvAda 40. grAmaNyorpanaSad - darzAvadha tidharma para niirmata prakaraNa (bIjuM nAma zramaNazataka) 41. saphaLatAnuM saranAmuM - saphaLa jIvana jIvavA mATe saphaLa kimiyAo 42. sUtrounaSa 35. hitounaSad - matRhiinardevam nIna karI dI 36. jJAnopaniSad - 37. saMbodhorpanaSad - zrIsUtrakRtAMgasUtra-dvitIyazrutaskaMdha para saMskRta saMgrahaNI. (zrIsUtrakRtAMgaThIpikA bhAga-ranA punaH saMpAdana sAthe.) 43. pravrajyoniSad - ajJAtapUrvAcAryakRta pravrajyAvidhAna prakaraNa para gurjara vRtti
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ TrITa karI bhartRharinivedram 44. prasannatAnI paraba - vaktA zrotA baMnene upayogI vairAgyAdi rasajharaNA. - vairAgyadezanAkSa pU. gurudevazrInI vAcanAonuM saMskRta kAvyamaya avataraNa, 45. dezanoniSad 46. jIrAvalA juhArIe - gIta guMjana. 47. upadezorpanaSad - 48. prArthanoniSad aMgoniSad * vargounaSad upadezarAkoSa graMtha para viza vRtti. - alaMkArika stutio para tAtparyavRtti sAnuvAda. | n P rocess..... * boTikoniSad * AgamoniSad * duHSamounaSad * AcArorpanaSad - adhAdhi amudrita Agama aMgacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti - adhAdhi amudrita Agama vargalikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti adhArvAdha amudrita kRtio-boTika pratiSedha, boTika nirAkaraNa, digaMbaramata khaMDana, boTikopcATananA samanvaya sAthe aneka prAcIna graMthonA AdhAre digaMbaramatanI gaMbhIra samIkSA - AgamapratiparNAnarAkaraNa (visaMvAda prakaraNa) para vizada vivaraNa duHSamaDikA graMtha para vizada vRtti. - zrIdevasuMdarasUrikRta sAmAcArI prakaraNa para vizada vRtti 10 3. (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) (2) mULIbena aMbAlAla zAha 2. (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA 4. zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha # 5. 1. bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.) zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 6. martRharinirvelan nInI nadIna ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha parivAra - khaMbhAta (muMbaI) * zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) che zrutasamuddhAraka cha zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU.tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma.sA.) zrI zrIpAlanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI (preraka : pa.pU.ga.A.rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda sU.ma.sA.) zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa. pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivarya) nayanabAlA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa, kalpaneza (preraka : pa.pU.munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja) ... zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazAlA TrasTa, dAdara, muMbaI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ orIna TrI zI bhartRharinirvevam . zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa, muMbaI (AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 11 10. zrI sAMtAkrujha zve. mUrti. tapAgaccha saMgha, sAMtAkrujha, muMbaI (preraka : AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 11. zrI devakaraNa mUlajIbhAI jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vi.ma.sA.) 12. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta (pU.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.tathA pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU.sA. zrI divyazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13. bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-400006, (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA pU.munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.) 14. zrI zreyaskara aMgherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (preraka : pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.) 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda (preraka : pa.pU. AcAryadeva zrI rucakacaMdrasUri ma.) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI, pIMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma.sA. nA saMyamanI anumodanArthe) 19. zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : vairAgyadezanAdakSa pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pU. munizrIkalyANabodhi vi.ma.) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda martRharinirvelan ii karI marIna (preraka : pU. AcArya zrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma.sA.) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda (preraka : pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajIma.) 23. mahAvIra jaina zve.mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, zeTha kezavalAla mUlacaMda jaina upAzraya, amadAvAda. (preraka : pa.pU. AcArya zrIrAjendrasUri mahArAja sA.) 24. zrI mATuMgA jaina zve. mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI 25. zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMgha, nAMdiyA (rAjasthAna) (preraka : pU. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 12 26. zrI vizA osavAla tapagaccha jaina saMgha, khaMbhAta (preraka : vairAgyadezanAdakSa pa.pU.AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI 40 04. 28. zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA saMvata 2053nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge) 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (IsTa), muMbaI (preraka : munizrI netrAnaMda vijayajI ma. sA.) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (preraka : munizrI saMyamabodhi vi.ma.) 31. zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadAvAda (pa.pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 2052nA cAturmAsa nimitte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma.sA.nA preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, niAmapurA, vaDodarA 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA (preraka : pU. gacchAdhipati
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 chuM kartRharinirvevam - AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina dhUtAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (preraka : pU. munirAja zrI anaMtabodhi vijayajI ma.sA.) 35. zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata (preraka : pU.paM. akSayabodhi vijayajI ma.sA.) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAcha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhuvana, dAdara, muMbaI (preraka : munizrI aparAjita vijayajI ma.sA.) 37. zrI javAhara nagara jaina che. mUrtipUjaka saMgha, goregAva, muMbaI (preraka : pU. A. zrIrAjendrasUri ma.sA.) 38. zrI nyAzAlA jaina upAzraya, khaMbhAta (preraka : pU.pra.zrI raMjanazrIjI ma. sA. ane pU. pra.zrI IMdrazrIjI ma.sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa.pU.sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma. sA. tathA pa.pU.sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA.). 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI (preraka : pU. paMnyAsapravara zrIjayasuMdaravijayajI gaNivarya) 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (preraka : pU.paM. zrI varabodhivijayajI gaNivarya) 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI (preraka : pa.pU.A. zrIguNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrIpuNyaratnavijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrIyazoratnavijayajI gaNivarya) 42. zrI koImbatUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMdha, koImbatUra 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda (pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA. nI gumUrtipratiSThA prasaMge thayela AcArya-paMnyAsa- gaNi padArohaNa-dikSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI) 44. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbaI (preraka : pU. munizrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma.sA.) - patRhanirve che 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadaguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbaI 46. zrI pArzvanAtha che. mUrti. pU. jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.ma.) 47. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina che. mu.pU. saMdha jaina nagara, amadAvAda (pU. munizrI satyasuMdara vi.ma.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 48. ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbaI (preraka : pU. munizrI ratnabodhi vijayajI ma.sA.) 49. zrI marIna DrAIva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbaI 50. zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka : munizrI satvabhUSaNa vijayajI) 51. zrI govAlIyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka:gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.) para. zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMdha, bANagaMgA, muMbaI pa3. zrI vADIlAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbaI (preraka : munizrI rAjapAlavijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 54. zrI prInsesa sTrITa, luhAra cAla jaina saMdha (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vi.), 55. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (pUrva), muMbaI (preraka : munizrI rAjapAla vijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 56. sAdhvIjI zrI suryayazAzrIjI tathA suzIlayazAzrIjInA pAla(pUrva) kRSNakuMjamAM thayela cAturmAsanI AvakamAMthI 57. zrI premavardhaka davA che. mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka : pU.A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivajiyajI ma.) 58 zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samA roDa, vaDodarA (preraka : paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya) pa9. zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa, kolhApura (preraka : pU. munirAja zrI premasuMdara vijayajI)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ osTrIma karI kI martRharinirvem 60. zrI dharmanAtha po. he. jainanagara zve.mU.pU. saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsapravara puNyaratnavijayajI mahArAjA) 61. zrI dipaka jyoti jaina saMgha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka : pU. paM. zrI bhuvanasuMdara vijayajI gaNivarya tathA pU. paM. zrI guNasuMdara vijayajI gaNivarya) 62. zrI padmaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAbala, punA (preraka : paM. kalyANabodhi vijayajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe, paM. vizvakalyANa vijayajI) 63. omakAra sUrIzvarajI ArAdhanA bhuvana, surata (preraka : A. guNaratnasUri ma.nA ziSya munizrI jinezaratnavijayajI ma.) 64. zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nAyaDu kolonI, ghATakopara (pUrva) muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 65. zrI Adizvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 66. zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema (preraka : pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 15 67. zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhivi.ma.sA.) 68. zrI vilepArle zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha enDa ceriTIjha, vilepArle (pUrva), muMbaI (preraka pa.pU.A.zrIhemacaMdrasUrima.sA.) 69. zrI nensI kolonI jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vi. ma.sA.) 70. mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra (preraka : pa.pU. paM. zrIkalyANabodhi vi.nA ziSya muni zrIbhaktivardhana vi. ma.tathA sA. jayazIlAzrIjInA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. suputro navInabhAI, cunIlAla, dilIpa, hiteza) 71. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva) (preraka : pa.pU.paM.zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) bhartRharinirvedam 72. zrI dharmavardhaka che. mUrtipUjaka jaina saMgha, kArTara roDa naM.1, borIvalI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrIkalyANodhi vijayajI gaNivarya) 73. zrI umarA jaina saMghanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAjazrI jinezaratna vijayajI ma.sA.) 74. zrI kezarIyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAjasthAna 16 (preraka : pa.pU. mu.zrI merucaMdra vi.ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhivi.ga.) 75. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI (pUrva), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI hemadarzana vi.ma.sA.) 76. zrI jaina zve. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA 77. zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, vikrolI (pUrva), muMbaInI ArAdhaka bahanoM dvArA jJAnanidhimAMthI 78. zrI ke.pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 79.zeTha kanaiyAlAla bheramalajI ceriTebala TrasTa, caMdanabAlA, vAlakezvara, muMbaI 80. zAha jesIMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe (ha : prakAzacaMdra je.zAha, AphrikAvALA) (preraka : paMnyAsapravara zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) zrI navA DIsA zve. mUrtipUjaka jaina saMgha, banAsakAMThA zrI pAlanapura jaina mitramaMDaLa saMgha, banAsakAMThA 81. 8ra. (preraka : pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 83. zrI UMjhA jaina mahAjana (preraka : pU. paMnyAsapravara aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU.munirAja zrI hemadarzanavijaya ma.) 84. zrI sImaMdhara jaina derAsara, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI (preraka : pU.sA.zrI svayaMprabhAzrInA ziSyA pU.sA.zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85. zrI bApunagara zve.mU. jaina saMgha, amadAvAda.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mastRharinirvevam patRdarinirvedram - - 17 86. zrI zephAlI jaina saMgha, amadAvAda 87. zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda (preraka : sA.zrI suvarNaprabhAzrIjI ma. tathA sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.) 88. zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMgha (prareka : A.zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.) 89. zrImadda yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA. 90. zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, vIramagAma (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 91. zrI mahAvIra spe. - mUrtipUjaka jaina saMgha, vijayanagara, nAraNapurA, amadAvAda. 92. zrI sImaMdharasvAmi jaina saMgha, aMdherI (pUrva), muMbaI. | (preraka : A.zrI svayaMprabhAzrIjI ma.) 93. zrI cakAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 94. zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacandra kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 95. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha - saMsthAna, khyAvara | (rAjasthAna) (preraka : A. zrI puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA.) 96. pAlanapuranivAsI maMjulAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI) (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 97. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jai.mU. jaina saMgha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (I), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 98. zrI RSabha prakAzabhAI gAlA, saMghANI ghATakopara (ve), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.). 99. zrI pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavana, sAbaramatI. (5.pU. vyAkhyAna vAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI divya kRpAthI) pAtra - paricaya (1) sUtradhAra - nATakano saMcAlaka mukhya naTa. (2) naTI - sUtradhAranI patnI mukhya nadI. (3) rAjA - vikramAdityanA moTA bhAI ujjayinInagarInA svAmI mahArAjA bhartuhari - nAyaka. (4) bhAnumatI - kAzInarezanI putrI, mahArAjA bhartuharinI paTarANI - nAyikA. (5) durAkhyAyI puruSa - mahArAjA bhartuharino saMdezavAhaka (6) ceTI - mahArANI bhAnumatInI dAsI (7) parijana - mahArAjA bhartuharino sevakagaNa (8) devatilaka - mahArAjA bhartuharino pradhAnamaMtrI (9) kaMcukI - mahArAjA bhartuharinA aMtaHpurano vRddha rakSaka (10) yogI - yogAcArya gorakSanAtha = mahArAjA bhartuharinA guru,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha zrIhariharopAdhyAyanirmita bhrtRhrinirvedm| prathamoDa: zaityAyAdRtya mUrjA rajanikarakalA jAhnavI copanItA, yatrAGgottApabhItA padamapi na jaTAjUTato'dhaH prpede| prANAnhAtuM nipItaM viSamapi hRdayaM nAvizaddAhabhItyA, zambhoH satyA viyogaM tamapi zamitavatyastu zAntiH zivAya / / 1 / / - vairAgyopaviSad - zivapurANa vagere jainetara graMthomAM upalabdha thatA zaMkaranA caDhimAM eka prasaMga Ave che. pArvatInA pUrvabhavamAM te 'satI' nAmanI zaMkaranI patnI hatI. tenA pitA dakSa prajApatie potAnA yajJamAM zaMkarane AmaMtraNa na ApyuM. tathA zaMkaranI avajJA ane niMdA karI. tenA AghAtathI satIe agnipraveza karIne mRtyu svIkArI lIdhuM. zaMkara virahAgnithI vyathita thaI gayAM. A prasaMga sAthe prastutamAM zAntarasane kalAtmakarUpe joDI dIdho che jenA mAthe candrakaLA che. te jANe virahAgnithI thatI saMtApanI pIDAno pratikAra karavA- ThaMDaka mATe che. Ama chatAM tApa dUra na thayo eTale temanA mATe gaMgAne utAravAmAM AvI. paNa gaMgA temanI jaTAthI eka pagalu paNa nIce na utarI. kAraNa ke gaMgAne temanA aMganA saMgathI saMtApa thavAno bhaya lAgyo hato. are, A virahAgnithI 1. ayaM hariharopAdhyAyo mithilAdeze kadA samutpanna iti na nizcIyate. etatpraNItasyAsya bhartRharinivedanAmno nATakasyaikaM zuddha pustakaM mithilAkSarasamullasitasya kasyacana pustakasya pratirUpakaM bAbUzrIdekaradezvarasiMhAjJayA maithilapaNDitazrIcetanAvazarmabhiH prahitamasti, tadAdhayeNaitanmudraNamakAri, hariharopAdhyAyapraNItamekaM subhASitamapi mithilAyAM samupalabhyate / - bhartuharinirver che . (nAnDane dhAra:- alamativistareNa / bho bhostribhuvanataru(prabhRti)bIjabhUtasya bhagavataH bhUtapatebhairavezvarasya yAtrAyAM sulabhAH sAmAjikAH / zrIhariharapraNItena bhartRharinirvedanAmnA zAntarasapradhAnena nATakena tAnupAsitumIhAmahe / tatrabhavantaH sAvadhAnA bhvntu| yataH zrRGgArAdiranekajanmamaraNazreNIsamAsAditaireNIdRkpramukhaiH svdiipkskhairaalmbnairrjitH| - vairAgyopaniSad - trAsIne zaMkare prANono tyAga karavA mATe jhera paNa pI lIdhuM. paNa jherane paNa lAgyuM ke jo hRdaya sudhI pahoMcIza to zaMkaranA hRdayanA dAhanI pIDA bhogavavI paDaze. tethI bhaya pAmIne jhera paNa gaLAmAM ja aTakI gayuM. satInA viyogathI zaMkaranA hRdayane ATalo badho saMtApa thayo hato, te saMtApane paNa zAntie (zAMtarase) zamAvI dIdho. e zAnti kalyANa mATe thAo. (nAdIne te) sUtradhAra :- ghaNA vistArathI saryuM. je traNa lokarUpI vRkSa vagerenA bIja che evA bhUtapati, bhairavezvara = zaMkara bhagavAnanI yAtrAmAM to samAjanA loko sulabha ja che. tIrthayAtrA karanArAono ahIM koI toTo nathI. mATe ame to vairAgya dvArA prabhunI bhAvayAtrA karavA mAMgIe chIe. nATakanuM nAma che bhartuharinirveda. jenA kartA che zrI hariharopAdhyAya. A nATakamAM zAntarasanuM sAmrAjya chavAyeluM che. tenA dvArA ja ame prabhunI upAsanA karavA IcchIe chIe. kAraNa ke - zRMgAra vagere raso to aneka janma-maraNonI zreNimAM prApta thAya che. strI vagere vyaktio zRMgArAdi rasane pradIpta kare che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA bhartuharinirvevam - astyeva kSaNiko rasaH pratipalaM paryantavairasyabhUbrahmAdvaitasukhAtmakaH paramavizrAnto hi zAnto rasaH / / 2 / / tadyAvadgRhiNImAhUya pravartayAmi prayogam / (nepathyAbhimukhamavalokya) sarve ! ta tA. (vAva) nadI - sanna ! sUtradhAra: - (vijJauvA) mArce ! muidrikanaiva nacaso naTI - mahantaM khu kAlaM tumaM antaridosi tti ubviggmi| sUtradhAra - Arye ! jyotirvidA kenApi zrAvitaM kimapi pratikUlaM zamayituM zAntijApakAnanukUlayituM gtH| tato'haM vilmbitH| - vairAgyopaniSad temanA AlaMbanathI zRMgAra vagerenuM upArjana thAya che. paNa e rasa to pratipaLa kSaNika che. paryate virasatA karanAro che. strImAM Asakti vagere vikArone janmAvIne e rasa Aloka ane paralokamAM bhayaMkara duHkha ApanAro che. jyAre zAnta rasa to brahmAdvaitanA sukhasvarUpa che, parama tattvamAM vizrAja thayelo che. adabhuta, nirupama ane zAzvata sukhanuM koI mULa hoya to te eka mAtra sAta rasa che. mATe tenuM ja pAna karavuM joIe. to huM patnIne bolAvIne teno prayoga karuM chuM. (nepathyanI sAme joIne) 'he AryA ! A bAju A bAju...' naTI :- he Arya ! A huM AvI gaI. sUtradhAra :- he AryA ! tuM udvigna hoya evI kema jaNAya che ? naTI :- tame ghaNA samayathI dekhAyA nathI. tethI huM udvigna chuM. sUtradhAra:- he AryA ! ko'ka jyotiSIe mAruM azubha bhaviSya kahyuM hatuM. tenI zAMti mATe huM zAMti jApa karanArAone anukULa karavA gayo hato. teo mArA zubha mATe jApa kare, azubha TaLI 6. AA ! masjio 2. madAne thatu camArato vItyuTivanazmi | - bhartRharinirvedam - naTI - aha taM sNvuttm| sUtradhAraH - atha kim| karmaNaH zAntikasyAnte kAnte ! tvaamhmaagtH| eSa bhartRharI rAjA bhAyA~ bhAnumatImiva / / 3 / / (ti nibrAntA) prstaavnaa| (tataH pravizati sadyaH samAgato rAjA sodvegA bhAnumatI vibhavatazca privaarH|) rAnA - (nirvarjI) nUnamayanevaM cintAnyAsIno na dyUte ramate mano'sya mRgayAkAlo'pi nAlokyate, vizliSTasya cirAnmayA ca suhRdAM goSThIrasaH kiidRshH| - vairAgyopaniSad - jAya, tenA mATe huM prayatna karato hato. tethI mane AvatA moDuM thayuM. naTI :- acchA, eTale evuM thayuM. sUtradhAra :- A to zuM thayuM, khabara che ? he kAnA ! zAMtikarmane aMte huM tArI pAse Avyo. jema A bhartuhari rAjA bhAnumatI pAse Avyo.... (A dazya samApta thayuM.) nUtana dezyanI rajUAta pachI tAjetaramAM Avelo rAjA praveza kare che. bhAnumatI udvegavALI che. sAthe parivAra che. A badhA vaibhavathI zobhI rahyA che. rAjA :- (tene joIne) kharekhara, A rANI AvI ciMtAmAM ja rahI haze - temanuM (rAjAnuM) mana dhUtamAM AnaMda pAmatuM nathI. zikArano samaya thaI gayo ke nahIM ? e paNa dhyAna rAkhatA nathI. lAMbA samayathI mAro viyoga che. mitro sAthe vAto karavAmAM paNa rasa letA nathI. 2. artha taraMvRtta | nathI, zA samayathI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ osTrIma karIle karyuM bhartRharinivRtam kasyAzcittadarAlapakSmaladRzaH prAyo'navadyAkRteradyAhAri pareNa cArimacamatkAreNa tasyAntaram // 4 // (sApavAmiva ) ciravismRtamadhurasmitamunnamitabhrUlataM vadanamasyAH / nigadati niravadhicintAsantApitamAntaraM tanvyAH / / 5 / / (35mRtyu) priye ! kivimanava lakSyase ? tAvakInairguNaiH prItazcirakrIta iva priye ! yadyasmyanucarazcintA kiM tApayati me (te) manaH // 6 // (rUtsAiiAtumIdate / ) bhAnumatI - Na kkhu ajjauttassa ahye aNuvattaNijjA / ' vairAgyopaniSad teno artha e ja che ke prAyaH koI suMdara AMkhovALI strInI manohara AkRtithI parama camatkAra vaDe Aje temanA hRdayanuM haraNa karAyuM che. (jANe niMdA karato hoya, tema kahe che.) madhura smita karavAnuM to rANI lAMbA samayathI bhUlI ja gaI che. tenA mukha para bhramaralatAo (bhavAMo) caDI gayA che. kRzAMgI rANInuM mukha ja kahI Ape che ke tenA aMtaranI ciMtAnI koI sImA nathI. te ciMtAno saMtApa tene satAvI rahyo che. (rANInI najIka jaIne) he priyA ! tuM kema udvigna hoya evI jaNAya che ? priyA ! tArA guNothI huM AnaMdita chuM. guNorUpI mUlyathI jANe huM lAMbA samayathI kharIdAI gayo chuM. priyA ! mArA jevo rAjA paNa tAro sevaka che. to pachI tArA manane kaI ciMtA satAve che ? (Ama kahIne tene manAvavA mATe AliMgana karavA Icche che.) bhAnumatI :- Aryaputra ! tame kAMI mArA sevaka nathI. tame mArA anucara nahIM paNa praticara cho. mAruM pratikULa karanArA cho. 1. na khalvAryaputrasya vayamanuvartanIyAH / bhartRharinirvedam rAnA - kimidamudIryate ? tanvi ! tvaM nidhireva sadmani kule kalyANakallolinI, kAcillocanayornavAmRtalavAsArAvasekakriyA / aGge candanapaGkasaGkarataratkarpUrapUraplava stalpe sauratazilpakalpalatikA tannAma kiM nAsi naH / / 7 / / api ca tvatkAntyA mama kaumudIsamudayasyArocane locane, prasyandaH pRSatAmathendudRSadAmaGgaprasaGgastava / pIyUSasya ghaTImapi zrutipuTI vAcA tavAcAmati, prApyaM puNyazatairita kimadhikaM sadmApi padmApateH 1 / / 8 / / vairAgyopaniSad rAjA :- A tuM zuM kahe che ? are suMdarI ! tuM to gharamAM sAkSAt nidhi che. kuLamAM kalyANakArI saritA che. tane jouM chuM ane jANe AMkhomAM nUtana amRtanA biMduono sArabhUta abhiSeka thato hoya evuM lAge che. tAro sparza thAya eTale jANe candanano lepa thayo hoya, e lepanA mizraNamAM paNa sugaMdhI ane zItaLa kapUrano rasa tarI rahyo hoya evo anubhava thayA vinA raheto nathI. ane zayyAmAM to tuM viSayasukharUpI zilpanuM nirmANa karavAmAM kalpalatA jevI che. suMdarI ! tuM mArA mATe zuM nathI, e ja prazna che. tuM ja mArA mATe sarvasva che. vaLI he suMdarI ! tArI kAntithI jANe cAMdanIno abhyudaya thayo hoya evo mane anubhava thAya che. mArI AMkho praphullita thaI jAya che. tArA aMganA saMparkathI candrakAnta ratnomAMthI pANI jharavA lAge che. tArI vANI evI AhlAdaka che, ke tene sAMbhaLatA jANe mArA karNapuTo amRtanA kuMbhonuM pAna kare che. mArA seMkaDo puNyathI meM A pAmI lIdhuM che, AnAthI vadhu to viSNunuM dhAma paNa zuM hoI zake ?
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ markyurinirvevam - ___bhAnumatI - ajjautta, aliaM kkhu edm| aNNadhA kaha ettiaM kAlaM NiraNukkoso bhavia aNNattha gamesi / Na kkhu jANAdi ajjautto jaM khaNaM pi asahaNaM mama jIviNaM tuha vioassa / / (iti vitA) rAjA - devi ! samAzvasihi samAzvasihi / gato'hamito bhAgIrathItIraM jyotirvidA kenacidupadarzitaM pratikUlaM zamayitum / tatra ca brAhmaNaparatantratayA sthito'smi, na punrnirnukroshtyaa| pazya - nijakaraparirambhaprItidAyopacAraM, pariharati kiminduH paarynkairvinnyaaH| yadi na madiranetre ! kazcidasyAntarA syAdvidhuravidhiniyogAdabhyupeyo viyogH||9|| - vairAgyopaniSad - bhAnumatI :- Aryaputra ! A badhI vAto juThI che. jo AvuM hota to ATalo samaya nirdaya thaIne anyatra kema jatA rahyA hatA ? Aryaputra jANatA nathI, ke tamArA viyoge huM eka kSaNa paNa jIvI zakuM tema nathI. (Ama kahIne raDe che.) rAjA :- devI ! zAMta thA, zAMta thA. huM ahIMthI bhAgIrathInA kinAre gayo hato. koI jyotiSie mane koI pratikULa bhaviSyanI AgAhI karI hatI. te aniSTanI zAMti mATe huM tyAM gayo hato. tyAM brAhmaNoe je vidhi kahI te karavAmAM mane ATalo samaya lAgyo. temane guru mAnIne huM temane AdhIna thaI gayo hato. suMdarI! huM ATalo samaya na Avyo, temAM nirdayatAnuM kAraNa na hatuM. jo - kumudinI cakiraNothI atyaMta AnaMdita thaI jAya che. candra 1. Aryaputra ! alIkaM khalvetat / anyathA kathametAvantaM kAlaM niranukrozo bhUtvAnyatra gmyH| na khalu jAnAtyAryaputro yatkSaNamapyasahanaM mama jIvitaM tava viyogasya / bhartRharinirvedam - bhAnumatI - ajjautta, aNNAriso so siNeho jassiM piavirahidA keraviNI NimIlia vAsarAI gmedi| ahavA ahaM via puNo vi piadasaNassa paccAsAe jiiaaviiadi| rAnA - vimetA prAyaH preyovirahavidhurAnbandhurAngantumeva, prANAtAzApraNayaparavanmAnasAnAM runnddhi| no cedevaM kimu kamalinI bhAnubhAsA vinA syAkiM syAdasyA himakarakarAnantarA kairvinnyaaH||10|| - vairAgyopaniSad samartha hoya to potAnA kiraNothI tene sukha ApavAnuM choDato nathI. paNa he madirA jevA mAdaka netrovALI suMdarI ! jo koI (vAdaLArUpa) aMtarAya na thAya to. devI ! candranI bhAvanA game teTalI hoya, jo vAdaLa vacce AvI jAya to e kumudinIno saMga kevI rIte karI zake ? mATe nasIba kharAba hoya to viyogane svIkAravo ja paDe che. bhAnumatI :- Aryaputra ! kumudinIno candra pratyeno je prema che, te alaga ja jAtano che. ke jemAM te priyathI vimukta thaIne paNa kaLInI avasthAmAM divaso pasAra kare che. huM to ApanA vinA jIvI zakuM tema ja nathI. Apane kadAca prazna thAya ke to pachI huM mRtyu kema na pAmI ? vhAlA ! kadAca ApanA darzananI AzAe ja huM jIvatI rahI chuM. rAjA :- tArI vAta taddana sAcI che. jemanA manamAM atizaya prema che, temane viyogamAM prANa cAlyA jatA nathI, tenuM e ja kAraNa hoI zake ke teo temanA premIno vicAra kare che. jo svayaM mRtyu pAme to premIne tenA viyoganuM duHkha 1. Aryaputra ! anyAdRzaH sa sneho yasminpriyavirahitA kairaviNI nimIlya vAsarANi gamayati / athavAhamiva punarapi priyadarzanasya pratyAzayA jiivyte|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA markyurinirve - (nepathye sakalakalo vaaditrnaadH| ubhau jAlamArgeNa vilokayataH / ) rAjA - (savismayam / ) devi ! jitaM bhavatyA yadiyamanamaraNAya bhartAramanugacchantI virahadahanaM soDhumapArayantI vivikSurdahanaM purandhrINAM praNayaM kamapi mhimaanmaarohyti| sAdhu / satInAM vaH patyau praNayaparipAkasya mahimA, kimAkhyeyo yasminmRdukusumatalpIyati citiH| api jvAlA vahnarmalayajarasIyanti vidhutAH, kRtAnto'pi krUraH kusumavizikhIyanvilasati / / 11 / / - vairAgyopaniSad sadAtana banI jAya. premapAtranA virahathI vidhuratAne anubhavatA potAnA suMdara priyane maLavA mATe ja teo jIvaMta rahe che. jo evuM na hoya to zuM kamalinI sUryakiraNa vinA rahI zake ? jo priyadarzananI AzA na hota, to candrakiraNa vinA taDapatI evI A kumudinInuM paNa zuM thAta ? (nepathyamAM kolAhala sAthe vAjiMtra nAda thAya che. rAjA-rANI baMne jharukhAmAMthI joI rahyA che.). rAjA :- (vimaya sAthe) devI ! kharekhara tuM jItI gaI. priyatamAono kevo sneha ! jo pelI strIno patI mRtyu pAmyo. to teno viraha tene AganI jvALAo jevo du:saha lAge che. te patinA mRtakanI pAchaLa pAchaLa jAya che. patinA mArge javA Icche che. agnimAM praveza karavA tenuM mana talapApaDa che. kharekhara A nArIono prema koI anokho mahimA dharAve che. sarasa sarasa. devI ! tArA jevI satIone dhanya che. tamAro patiprema je parAkASThAe pahoMce che, tenA mahimAnI huM zuM vAta karuM ? e premane kAraNe citA paNa jANe komaLa puSponI zasyA banI jAya che. are ! agninI labakArA mAratI jvALAo paNa jANe candananA rasa jevI zItaLa lAge 9o - bhartRharinirvedam - bhAnumatI - ajjautta, evaM pi edANaM vavasidaM asarisaM jevva paNaassa, jaM jhatti pajjaliaM virahANalaM pariharia cidANalaM avekkhnti| rAnA - (Atmatam |) kada, tUramADhaDiyamI nizvaya / athavA aho viprlmbhH| etA eva stRtAH strINAM viprlmbhnvaaguraaH| baddhA yAsvavasIdanti taruNA hariNA iva / / 12 / / (prAram |) seva ! vIdRzaDayuM te nizcaya: ? bhAnumatI - Niccao jevva tumha virahaM asahamANassa me - vairAgyopaniSad - che. krUra evo yamarAja paNa jANe kAmadeva jevo vilAsa kare che. kAraNa ke te satIonuM mRtyu temane mana priyasaMgama samAna hoya che. bhAnumatI :- Aryaputra ! AvI satIonI je ceSTA che e sAcI premikA sAthe meLa khAya tevI nathI. temano prema sAco nathI. pati mRtyu pAme eTale priyatamAnA hRdayamAM kSaNavAramAM ja evo virahAgni prajvalita thaI jAya, ke e agnimAM bhasmIbhUta thaIne e tyAre ja maraNa pAme. jemane evo virahAgni nathI, teone ja citAnA agninI apekSA che. A to premanI khAmI che. rAjA :- (svayaM potAne ja kahe che) - aho, rANIno nizcaya to bahu ja ucI vAta che. athavA to aho mAyAcAra ! pelI satI prANapriyanI pAchaLa marI phiTe che, tenA karatAM ya potAno uco prema batAve che. kharekhara, A ja to strIonI vizALa mAyAjALa che. jemAM baMdhAyelA yuvAno haraNonI jema duHkhI thAya che. (have pragaTapaNe kahe che), devI ! A tAro nizcaya kevo che ? bhAnumatI :- A nizcaya sAco ja che. je tamArA viyogane 1. Aryaputra ! etadapyetAsAM vyavasitamasadRzameva praNayasya, yajjhaTiti prajvalitaM virahAnalaM parihRtya citaanlmpekssnte|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhartRharinirvedam - 1 hiaass| rAjA - (Atmagatam / ) tadidamasti jJAtavyam / astvevam / astveva prastutA mRgyaa| (prakAzam / ) cirAya mRgayotsukA: sainikA mAmapekSante / tadanujAnAtu mRgayAyai devii| tato nivRttyAcireNaiva sambhAvayiSyAmi bhgvtiim| bhAnumatI - (savASpoparodham / ) Na kkhu amhe ettha phvaamo| (rAjA nisskaamti|) bhAnumatI - (azrUNi vimuJcantI rAjAnamanugamya / ) jAva ahaM duAratthambhAvalambiA bhavia paloemi ajjauttassa maggam / (iti niSkAntAH sarve / ) iti prathamo'GkaH / -vairAgyopaniSada jarAya sahana nathI karatuM, evA mArA hRdayano A nizcaya che. sA :- (potAnane 15 cha) ma1, to mA nizyayanI nakkaratA jANavI paDaze. bhale, jANI lezuM. have to zikArano maksara mAvyo che. (pragaTa he che.) hevI ! sainiso zira bhATe taiyAra che. teo kyAranI ya mArI rAha jue che. mATe tuM mane zikAra karavA javAnI rajA Apa. tyAMthI pAcho AvIne huM tane maLIza. bhAnumatI :- (mAMzu bhane vivilayel para sAthe) - male, tamane ro'vA me mArA hAyanI vAta nathI. (AM nIle che.) bhAnumatI :- (AMkhomAMthI azruo pADatA pADatA rAjAne vaLAve che. pachI kahe che.) have huM daravAjAnA thAMbhAlAne Teko daIne ubhI rahuM chuM. ane AryaputranI rAha jouM chuM. (pachI badhA nIkaLI jAya che.) Iti prathama aMka 1. nizcaya eva tava virahamasahamAnasya mama hRdayasya / 2. na khalu vayamatra prabhavAmaH / 3. yAvadahaM dvArastambhAvalambitA bhUtvA pralokayAmyAryaputrasya mArgam / 12 - bhartRharinirvedam * dvitiiyo'ngkH| (pravizyApaTIkSepeNa vilapantI). ceTI - (sorastADam / ) hA,hadamhi mndbhaainnii| (pravizya) aparA - sahi ! ko kkhu eso anteurammi kalaalo?' prathamA - (vilapya / ) sahi ! sA kkhu ahmANaM saalasamIhidasaMvAdaNaarI NaarIe sImantamaNI maNIsidakappaladA bandhuhiaANaM hiaANando jjevva raNNo raNNo alIaM sAvadeNa vAvAdaNaM suNia uvrdaa| aparA - (vepamAnA sAstram / ) hA,keNa uNa hadAseNa evaM aliaM - vairAgyopaniSad dvitIya aMka (paDado uThAvyA vinA ja praveza karIne raDatA raDatA) seviDa :- (chAtI dUTatA dUTatA) hAya...Aya... huM mabhAgI marI gaI... hAya... (jI zevidA praveza irIne 58 cha) ofly :- saNI ! maMta:puramA mArato DolAhala zeno cha ? pahelI :- (vilApa rIna) sanI ! As ichitotuM saMpAna karanArI hatI, nagarImAM je cUDAmaNi samAna hatI, je ISTa hoya te ApavAmAM kalpalatA samAna hatI. bAMdhavajanone AnaMda ApanArI hatI. e mahArANI mRtyu pAmI che. koIe tene khoTuM evuM kahyuM ke 'rAjA jaMgalI prANIthI mRtyu pAmyA che." e sAMbhaLatA sAMbhaLatA ja mahArANInA prANa cAlyA gayA. jI:- (pArI bhane mAMsumo sAthe) hAya, ster mehuna 1. hA, hatAsmi mndbhaaginii| 2. sakhi ! kA khalveSo'ntaHpure kalakalaH / 3. sakhi ! sA khalvasmAkaM sakalasamIhitasampAdanakarI nagaryAH sImantamaNirmanISitakalpalatA bandhuhRdayAnAM hRdayAnanda eva rAjJo rAjJo'lIkaM zvApadena vyApAdanaM shrutvoprtaa|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhartRharinirvedam - - 13 paAsidam ? prathamA - devassa saAsAdo jjevva AadeNa durakkhAiNA pacchAUNa aliaM kkhu edaM tti bodhitA vi Na pddibuddhaa| ubhe - (skrunnbhumaanm|) avi aliaM piamaraNaM suNia muantIeN tujjha kittiie| kajjaguruo tti ajja ppaNaassa paNAsidaM ajso||1|| (nepathye kalakalaH / ) ubhe - kahaM dANiM devI NaarIe bAhiraM Nijjai ? eso a durakkhAI bhiaApaDiNiuttassa raNNo jjevva samIvaM gcchdi| tA amhevi apacchimaM devIe aNugamaNaM kadua appANaM aNavarajjhaM - vairAgyopaniSad hato, jeNe devIne evuM juThANuM kahyuM ? pahelI :- rAjA pAsethI ja e durbhASI Avyo hato, devI TaLI paDyA eTale e gabharAIne bolI uThyo - 'A khoTuM kahyuM hatuM. rAjA to jIvatA che.' Ama kahI kahIne teNe devIne bhAnamAM lAvavA ghaNo prayatna karyo. paNa mRtazarIra te kAMI bhAnamAM AvatuM haze ? baMne sevikAo :- (kAruNya ane bahumAna sAthe) priyanuM khoTuM maraNa paNa sAMbhaLIne tame mRtyu pAmyA... he devI ! kharekhara, tamArI kIrtie premano apayaza dUra karI dIdho. kharekhara tame khUba mahAna hArya ryu cha. (nepathyamai stelse thAya che.) baMne sevikAo :- devIne atyAre nagaranI bahAra kevI rIte laI jaze ? vaLI pelo juTho mANasa rAjA pAse jaze. rAjA zikAra karIne Ave eTalI ja vAra. cAlo, ApaNe paNa devInuM aMtima 1. hA, kena punarhatAzenedamalIkaM prakAzitam ? 2. devasya sakAzAdevAgatena durAkhyAyinA pazcAdalIkaM khalvetaditi bodhitApi na prtibuddhaa| 3. apyalIka priyamaraNaM zrutvA mRtAyAstava kiirtyaa| kAryagururityadya praNayasya praNAzitamayazaH / / 14 - bhartRharinirvedam * krehy| (iti nisskaante|) prveshkH| (tataH pravizati mRgayAnivRttaH saparijano rAjA / ) rAjA - (vAmAkSispandanaM sUcayitvA / ) naiva svakIyAni hitAhitAni jJAtuM jano yAni kathaJcidISTe / AzcaryamaGgAni jaDAnyapi prAgvijJAya tAni sphuritairvadanti / / 2 / / (sacintodvegam / ) nUnamidamasmadIyasya durmantritasya durvipAki phalaM sUcayati / tthaahi| priyavirahitAnhAtuM prANAnayaM praNayAkule, hRdi mRdutanorAsIdeva dhruvo bata nishcyH| - vairAgyopaniSad anugamana karIne ApaNA AtmAne aparAdhamukta karIe. (baMne nI5jI pAya che.) (rAno praveza) (pachI zikAra karIne rAjA saparivAra praveza kare che.) rA:- (SNI mAMNanA sna - sUyana rIne) - mAjhe malu thaze ke nahIM ene loko koI rIte jANI zakatA nathI. to ya kevuM Azcarya ! zarIranA aMgo jaDa hovA chatAM paNa pahelAthI tene jANI le che ane pachI pharakavA dvArA tene jaNAvI de che. (cittA ane udvega sAthe) nakkI, A meM je duSTa maMtraNAkarI tenuM ja A kharAba pariNAma sUcave che. mArI priyatamAnA premALa hRdayamAM nizcala nizcaya hato ja ke priyatamanA virahamAM huM prANa choDI daIza. kharekhara enA e guNamAM 1. kathamidAnI devI nagaryA bhirniiyte| eSa ca durAkhyAyI mRgayApratinivRttasya rAjJa eva samIpaM gacchati / tadAvAmapyapazcimaM devyA anugamanaM kRtvAtmAnamanaparAddha kurvH|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA markyurinirve - iha yadi mRSA doSAropo guNe'pi kRtastataH, phalamapi mayA jaalmenaasminythocitmaapsyte||3|| (pravira1 vaipamAna:) kurAdhyAyI puruSa: - saiva ! vI - (ghoM vAvetame nATayatA) rAnA - (saoNAnuM ) kurAsthayan ! viMda vevyA: ? puruSaH - devveNa paAsidumANattaM devassa sAvadeNa vAvAdaNaM amhamuhAdo suNantIe - rAnA - (savitarka ) kiM devyAH samabhUnmano nipatitaM mUtimisrAntare ? puruSaH - maggAvaloaNatthaM duAratthambhAvalambiAe jevva vairAgyopaniSad - paNa meM khoTuM doSAropaNa karyuM. huM kevo durjana ! AMnuM yathocita phaLa paNa mane maLaze ja. mRSAbhASI puruSa :- (praveza karIne dhrujatA dhrujatA kahe che) deva ! devInuM... (ATaluM aDadhuM kahIne kaMTha ruMdhAI jAya che.) rAjA :- (udvega sAthe) mRSAbhASI ! devInuM zuM ? puruSa :- deva ! Ape mane je kahevAnI AjJA karI hatI te jaMgalI prANIthI ApanuM mRtyu -meM devIne saMbhaLAvyuM. ane e saMbhaLAvatA ja... rAjA :- (kheda ane vitarka sAthe) zuM devInuM mana mUcchanA aMdhakAramAM paDI gayuM ? puruSa :- rAjan ! devI ApanI rAha jotA daravAjAnA thAMbhale Teko daIne ubhA hatA ane te ja samaye.. - bhartuharinirvera . rAjA - (sabASpagadgadam / ) kiM vaktumadhyavasito'si ? jAtaM vAtha jagattrayaM mama hatasyaivAndhakArAyitam ? puruSaH - aha iN| viNiggaA aNivattiNo nniisaasaa|' (rAnA muddhanyUmo nipatatA) puruSa - (dhArayitvA.) samAsa Tuvyo ! rAnA - (vazvasthA) zvAsA eva paraM na paGkajadRzo dehAbahirnirgatA / gehAdbhartRharergatA vidhihatA hA ! jIvalokotsavAH / / 4 / / (iti bhUyo'pi mUchitaH patati / ) (rinanA dhArantiA ). - vairAgyopaniSad rAjA :- (su ane gadgad avAja sAthe) tuM kahevA zuM mAMge che ? zuM huM abhAgiyo chuM ? mArA mATe Akhu jagata aMdhakAramaya thaI gayuM che ? puruSa :- oha... sAMbhaLatAnI sAthe ja temanA evA nisAsA nIkaLyA, ke je kadI pAchA na phare. (rAjA bebhAna thaIne dharatI para paDI jAya che.) puruSa :- (rAjAne uMcakIne) deva ! zAMta thAo. rAjA :- (thoDA zAMta thaIne) are, kamaLa jevI AMkhovALI te suMdarI ! tenA zvAso zarIranI bahAra jatA rahyA, eTaluM ja nathI thayuM, paNa bhartuharinA gharamAMthI samagra vizvanA utsavo jatA rahyA che. phaTa re vidhi ! te devInA prANa ane mAruM sukha baMnenuM haraNa karI lIdhuM che. (ATaluM kahIne rAjA pharIthI bebhAna thaIne paDI jAya che.) (parijano rAjAne saMbhALI le che.) 1. atha kim / vinirgatA anivartino nishvaasaaH| 2. samAzvasitu dev| 2 Teva ! sevyA:- 2, Trena prakAzanumApta hevI vAparena jApAnamawrTTF cchRNvanyA-| 3. mArgAvalokanArthaM dvArastambhAvalambinyA eva
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA markyurinirvedram - - 90 rAjA - (cireNa sajJAM labdhvA / ) kathaM vyatikrAntAnyeva tAni tAni lalitAni vilasitAni / hanta / kathamahaha ! tathAvidhena tAdRkparihRtameva nirIkSitena cakSuH ? bata ! vadanamapi vyamoci tasyAH smitamadhureNa kimIritena tena / / 5 / / (soTI ) thaya vAnAM TrevI ? puruSaH - NaarAdo bAhiraM NijjantI mae ditttthaa|| rAjA - (sakhedam / ) kathaM citAyAM devI dAhyeti bandhUnAM vyavasAyA? (saunA gha rAma | soLa ) Tana ! Dhanta !! mavam | asyAH snigdhazirISakesarazikhAmRdvaGgamAliGgituM, prodbhUmajvalanAJcitA bata citA kASThAcitA nocitaa| maddobhyA pihitA madaGganihitA matkAmavahnAvasA - vairAgyopaniSad rAjA :- (ghaNI vAra pachI bhAnamAM AvIne) - te lalita vilAso kevI rIte jatA rahyA ? hAya.. tevI kaTAkSabharI daSTi tenI AMkhomAM nathI rahI ? tenuM mukha paNa mitathI kevuM madhura hatuM! zuM tenA mukhe paNa te skaraNAone choDI dIdhI che ? (utkaMThA sAthe) bola, atyAre devI kyAM che ? puruSa :- temane nagaranI bahAra laI jatA hatA, evuM meM joyuM. rAjA :- (kheda sAthe), oha, devIne ciMtAmAM bALavA evo vicAra paNa svajanone kema Avyo ? (umAda sAthe doDe che, krodha sAthe kahe che) are.... are.... evuM nahIM karo. A devInuM aMga snigdha evA zirISa kusumanI kesaranI zikhA jevuM dekhAya che. e aMganuM AliMgana kAMI agnie karavAnuM hoya ? oha, dhUmanA goTegoTA choDatA agnivALI lAkaDAnI citA e tenA mATe ucita nathI. e suMdarI to mArA bAhuomAM lapAI jaze, mArA aMgamAM 2. nakArAdirniyamAnA mAM dRSTA | 18 bhartRharinirvedam * vahnAyAvayavAnaho varatanuH snehoddhate hoSyati / / 6 / / (parikramyAbalokya c|) iyamatra zmazAne praanneshvrii| hA dhika kaSTama ! eSAM cityardhadagdhAvayavazavasamAkarSaNe harSabhAjAM, phetkAraiH pheravANAM kSaNajanitabhayoddhAntagRdhrAvaruddham / netrAndhIkAri nAsApuTakaSaNapaTUdgandhidhUmAndhakAraM, madgehazrIzarIrAzrayaNamidamabhUdbhasmadhAnaM zmazAnam / / 7 / / (ti mUcchito pitA) (nepacce vanavina: I) parijanAH - (rAjAnaM dhArayitvA / ) ede de NiabAndhavA soavialA devassa avatthantaraM pekkhia ruanti| - vairAgyopaniSad pratiSThita thaI jaze. huM kAmAgnithI baLI rahyo chuM. premane kAraNe e agni vadhu utkaTa banI gayo che. e suMdarI jaldIthI mArA kAmAgnimAM tenA avayavone homI deze. (rAjA pharI pharIne smazAnamAM pahoMcyo ane joIne kahyuM) ahIM smazAnamAM A mArI prANezvarI... hAya...kevuM kaSTa ! citAmAM aDadhA baLelA avayavane kheMcavAmAM ziyALo AnaMdita thaI gayA che. temanA phatkArothI gIdhaDAo kSaNa mATe gabharAI jAya che. e gIghaDAothI jANe zmazAna AkhuM ubharAI gayuM che. dhumADo jANe AMkhone AghaLI karI de che. nAkane bhayaMkara trAsa Apato A durgadhI dhumADo aMdhakArane phelAve che.. oha...A zmazAna to mArI gRhalakSmInA zarIrane dhAraNa karatI eka rAkhaDAnI jevuM banI gayuM che. (Ama kahIne rAjA mUcchita thaIne paDI jAya che.) (nepathyamAM kolAhala thAya che.) parijano :- (rAjAne pakaDI rAkhIne) A te svajano zokavikaLa 1. ete te nijabAndhavAH zokavikalA devasyAvasthAntaraM prekSya rudanti /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ patRdarinirvedram - rAjA - kathamadyApi jIvati bhartRhaririti jAnanti bAndhavAH / ma : zrutvaiva yA mama vinAzamalIkameva, prANAMstRNAdapi laghUniva nirmumoca / tAM tathyamapyuparatAmavalokya jIva jAnIta jIvati na bhrtRhriniraashH||8|| (upasRtya nepathyAvalokitakena sakaruNam / ) devi ! kimetat ? kAntiH klAmyati kuGkumAdapi parizrAntiH srajApyUDhayA, dRSTA tAmyati zaizirAdapi raveryasyAstaveyaM tnuH| saiva tvaM bhasitAcitA bata citAdurdArubhirdAruNarAkrAntA gahanottaraGgidahanonmAde kathaM sthAsyasi ? / / 9 / / - vairAgyopaniSad - thaI gayA che. rAjAnI dayanIya dazAne joIne teo rudana kare che. rAjA :- svajano vicAre che ke hajI paNa bhartuhari zI rIte jIve che ? are, je mAro mithyA vinAza sAMbhaLIne paNa evo asahya AghAta pAmI ke tene prANa tRNa karatAM ya utaratA lAgyA, ane teNIe prANone choDI dIdhA. mAro vinAza to upajAvI kADhelo hato, khoTo hato. paNa meM to tene sAce ja marelI joI che, o bAMdhavo ! Apa samajI lo, ke A nirAza bhartuhari jIvI rahyo nathI. | (rAjA najIka jaIne nepacya sAme joIne karuNA sAthe bole che.) devI ! A zuM ? kuMkumanA vilepanathI paNa jenI dehakAnti jANe khinna thaI jatI hatI. phUlanI mALA paheravAthI paNa jene thAka lAgato hato. zizira RtunA sUryane joIne paNa je pIDA anubhavatI hatI. evI tArI A dehalatA, oha, e tuM ja atyAre citAnA bhayaMkara lAkaDAothI ladAI gaI che, e bhaDabhaDa baLatI citAnI gaMbhIra ane uMcA 20 bhartRharinirvedam parijanAH - (nepathyAbhimukhamavalokya / ) kadhaM esa mahattarao devvtitraNo ?' (vizva |) phevatAva: - heva ! samANidiA rAjA - kathamAzvAsitavyam ? hitvA mAM vidhihatameSa jIvalokAdAdhAsaH sukhamanayA saha pryaatH| dhikprANAMstadanusRtAnito bataivaM, avaM samavaddhi : vAra: rAumA. api ca mayA svayameva priyatamAmabhisandhAya svasminniyamupanipAtitA vipatnI tathaSTi - svayaM nirmAyAndhuM bata hatadhiyAsminnipatitaM, mayA vyAdAyAsyaM svayamahipatezcumbitamidam / - vairAgyopaniSad taraMgovALI - labakArA letI jvALAomAM tuM kevI rIte rahIza ? parijano :- (nepacya sAme joIne) A mahattara devatilaka kyAM che ? (praveza karIne) devatilaka :- deva ! Azvasta thAo. rAjA :- kevI rIte Azvasta thAuM ? AzvAsane to mane abhAgiyAne choDI dIdho, devatilaka ! A mArI devI jatI rahI ne ? tenI sAthe mAruM AzvAsana paNa sukhe sukhe jatuM rahyuM che. are, mArA prANo paNa tenI sAthe jatAM rahyA che. ane huM maDadA jevo thaI gayo chuM. bolo, have mAre A durbhAgyane zI rIte aTakAvavuM ? are, meM pote ja priyatamAne lakSya banAvIne mArA ja page kuhADo mAryo che. mArA para duHkhanA DuMgaro tUTI paDyA che, tenuM kAraNa 1. kathameSa mahattarako devatilakaH ?
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI marradarinirvevam - - 27. kRpANena svena prahatamidamAtmanyakaruNaM, svayaM suptvA sahyanyahaha nihito dvAri dahanaH / / 11 / / devatilakA - rAjan ! atimahatyeva duHkhahetI manaH zlathIkRtyAzvasanti mhaantH| rAnA - vaiguNyamaNvapi sarojadRzo yadi syAdasyAmidaM bata kathaM na manaH zlathaM syaat| tAdRkpunaH kaNamito'pi guNaH kuto'pi, prApyeta cenna kathamAH ! kSaNamAdhasAmi ? / / 12 / / devatilakaH - rAjan ! tathApyApadi dhairyamevAvalambanam / - vairAgyopaniSad huM ja chuM. pote ja kUvo khodIne huM pote ja temAM paDI gayo, kevI mUrkhatA ! sApanuM moTuM laIne meM pote ja tene cUmI lIdhuM. re... meM mArI ja talavArathI mane ja prahAra karyo. te paNa nirdayatA sAthe. oha, bAraNe Aga peTAvIne huM pote ja gharamAM sUI gayo. devatilaka :- rAjana ! mahApuruSono evo svabhAva ja che, ke khUba moTuM paNa du:khanuM kAraNa hoya, to ya teo manane zAMta karIne AzvAsana meLave che. rAjA :- re.. kamaLa jevI AMkhovALI te suMdarI, jo teno thoDo paNa doSa hota, to mAruM mana zAMta kema na thaI jAta ? paNa te bicArI nirdoSa hatI. tenA jevo huM thoDo guNa paNa na meLavI zakuM, to pachI huM kSaNa mATe paNa zI rIte Azvasta thaI zakuM ? devatilaka :- rAjan ! to paNa ApattimAM ghIraja ja rAkhavI joIe. 1. 'kathamAzvasimi kSaNArdham' iti pAThaH / 22 - mastRharinirvetam rAnA - kiM tAdRzena dhairyeNa dhikkRtasya mmaadhunaa| IdRzo viprayogasya yatpratIpaM vyavasyati / / 13 / / (zavavottAnone nAyitvA sonAvA) seva ! sevi ! snehAmbhonidhirayamAvayoragAdhaH sAdhu tvaM sumukhi ! gatAsi pAramasmin / sajAto mama punarantarA nipAto nirmagnaH paramiha mohamekamUhe / / 14 / / TA va ! adyaiva tvamanaGgamaGgalakalAsambhArabhUrapyabhUradyaivAvasitedRzI mama hRdo nirdAraNA daarunnaa| adyaivAsamudArameduramadA saubhAgyasaukhyaikabhAgadyaivAsmi bahirgataH pratihatazrIrjIvalokAdapi / / 15 / / - vairAgyopaniSad rAjA :- huM to dhikkArapAtra chuM. AvA viyogamAM paNa mane AzvAsana Ape evA vairyanuM mane zuM kAma che ? (agimAM kaMpI rahelA maDadAne joIne unmAda sAthe kahe che.) devI ! devI ! ApaNo prema eka agAdha sAgara jevo hato. tane dhanyavAda che sumukhI ! ke tuM teno pAra pAmI gaI. mAro to temAM vacce ja nipAta thaI gayo. huM e sAgaramAM DUbI gayo. A sivAya A viSayamAM je kAMI paNa che, te moha che, bIju kAMI nathI. evuM huM mAnuM chuM. devI ! tuM jItI gaI, ane huM hArI gayo. A sivAya bIjI jAta jAtanI vAto A badhA bhale kare, e badhuM ajJAna ja che. hAya... devI ! Aje ja tuM kAmadevanI maMgala kalAnA samUhanI AdhArabhUmi banI che. to mArA hRdayanA bhayaMkara TukaDAo paNa Aje ja thayA che. devI ! mArI AvI dazA paNa Aje ja thaI che. tArA kAraNe huM umadA ane puSTa ahaMkAravALo paNa Aje ja hato. saubhAgya ane sukhanuM bhAjana paNa Aje ja hato. ane Aje ja
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI marradarinirvevam - (nepaththA) deva ! dijjau devIe huavhaadeso| rAnA - (sArthA) datta, naivaM vyavasitam (sakrogha zA) kathamasmatpratiSiddhamAcaritumudyatA bAndhavAH ? devatilakA - rAjan ! alametAdRzena nirbandhena / rAjA - nirbandha evaaym| mAmevaM vidhihatamityapohya yUyaM cedvahnau vapuratha ditsatha priyaayaaH| saMroLU hRdayamapArayannidAnI jAnIta dhruvamahamatra sampraviSTaH / / 16 / / (tti saunmAkaeN vitAmapurva dhAvatA) devatilakaH - hanta, vayamapi gatvA rAjAnaM dhArayAmaH / (iti niSkAntAH sarve / ) iti dvitIyo'GkaH / - vairAgyopaniSad huM jANe duniyAnI bahAra kaDhAyelo chuM. mArI zobhA maraNa pAmI che. (nepathyamAM....) . deva ! devInA agnidAhano Adeza Apo. rAjA :- (sAMbhaLIne) are, evuM na karo. (krodhathI) jenI huM nA pADuM chuM, evuM karavA mATe bAMdhavo kema udhata che ? devatilaka :- rAjan ! AvA AgrahathI saryuM. rAjA :- mAro A ja Agraha che. huM to abhAgiyo chuM. mArI uparavaTa jaIne tame priyAno agnidAha karazo, to mArA hRdayane huM rokI nahIM zakuM. ane samajI lo, ke huM paNa e AgamAM kUdI paDIza. (Ama kahIne rAjA umAda sAthe yitA tarapha doDe che.). devatilaka :- are, ApaNe paNa doDIne rAjAne pakaDI rAkhIe. (badhA nIkaLI jAya che.) Iti dvItIya aMka . va ! DhIyatAM tyAM dutavahAveza: | 4 - - bhartuharinirvek tRtiiyo'ngkH| (pravirA) kaJcukI - (skhalanaM nATayitvA / ) hanta, jarAzokAbhyAmabhibhUtasya me daNDakASThamapi naalmbnaay| yata: sahajena jarAparAhatA vidhutA svAmizucA punastanuH / atha tatpravikArasambhramAdvikalA kena kilAvalambyatAm / / 1 / / (kRcchreNotthAya / ) yAvadyogino'sya pratijJAtaM rAjazokApanayanamamAtyAya vijnyaapyaami| (parikramyAvalokya / ) kathamayamamAtyaH / (verathI) pheti: - (sadhannam |) kathamahaha prsprprruuddhprnnygunngrthnsthiro'ymntH| - vairAgyopaniSad tRtIya aMka kaMcUkI (khalanA pAmatA) :- re... ghaDapaNa ane zokathI huM hArI gayo chuM. A lAkaDI paNa mane TekArUpa thatI nathI. kAraNa ke - zarIra svAbhAvikarUpe ja ghaDapaNathI parAbhUta thayuM che. svAminA zokathI A zarIra vaLI khakhaDI gayuM che. zarIra jue che ke mAro mAlika jIva zokAtura che, eTale tene joIne e paNa udAsIna thaI jAya che. AvA vikAronA saMbhramathI deha sAva vikalAMga jevo thaI jAya che. ene vaLI koNa Teko ApI zake ? cAlo, A yogIe rAjAno zoka dUra karavA mATe je pratijJA karI hatI, te maMtrIne jaNAvI dauM. (cAlIne joIne kahe che.) maMtrIzvara kyAM che ? (praveza karIne) devatilaka :- (ciMtA sAthe) rAjA ane rANIno kevo paripakva prema ! e premagraMthimAM baMdhAyeluM kevuM aMtaHkaraNa ! rAjAnA aMtarano
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ TInI martRharinirvevam - bata bahirapanIyatAmidAnIM maraNasukhaikarateramuSya zokaH / / 2 / / DyulI - (3patRtva|) amAtya ! yonIdharoDayuM 'rAjJa: zomaranessyaami iti pratijAnIte / devatilakaH (mAnandrA) vamastu tava~tra rAnA yoniM gatvAvalokayAmi / - 29 (rUti niStrAntA) viSkambhakaH / (tataH praviti sonmAve rAnA) rAjA ci ! hrAne ! zirAnanvini ! tvayA tyaktAH prANAH praNayimaraNAkarNanavazAyazaH strINAM prInapyupari bata lokAnidamabhUt / ato dehaH zocyo bata bata na mocyo yadi mayA, vairAgyopaniSad - zoka zI rIte dUra karavo ? oha, rAjAne to have maraNamAM ja sukha dekhAya che. mRtyu sivAya temanI koI IcchA nathI... zuM karavuM ? kaMcUkI (najIka AvIne) :- maMtrIzvara eka che yogIrAja. temaNe pratijJA karI che ke teo rAjAnA zokane dUra karI deze. devatilaka (AnaMda sAthe) :- bhale ema thAo. to rAjAne ahIM ja rahevA do. huM jaIne yogIrAjanA darzana karuM. (nIkaLI jAya che.) nATakano madhyabhAga samApta (pachI unmAda sAthe rAjA praveza kare che.) rAjA :- o priyatamA ! o kAzIrAjanI putrI ! priyatamanuM kamaraNa sAMbhaLatA ja te prANa choDI dIdhA... kharekhara, te strIonA yazathI traNe lokane bharI dIdhA che. have jo huM dehatyAga na karuM, to mAro A deha zocanIya che. are, jo huM jIvato rahuM..A 26 kathaM vA pUrNA gururapapazodundubhirayam / / 3 / / iyaM ca me sAdhIyasI pratyAzApana niyamRtatanuna vazAjjanmAntare'pyanayA sanAthatvaM bhaviSyatIti / bhartRharinirvevaskImo karIna (nevacce I) hA Dibbae ! kahiM sa gadA ? hA devva ! aipaDiUladAe maM pariharia NAsiA me DibbiA / ( iti vikalaM roditi / ) 1 rAjA ( AkarNya / ) kAmaM mamevAtizokopahatasyAyamArtanAdaH / tadbhavatu nA vittoyAmi) (kRti pariAti / ) - rAjA (parikhanA nurrAntA) ( vilokya) kathamayaM yogI bhagnAM sthAlImanuzocamAno vairAgyopaniSad deha jo paDI na jAya, to e deha ja jagatamAM yuvAnonA apayazano moTo DhaMDhero banI jaze. basa, mArI to A ja spRhA ucita che, ke huM citAmAM besI jAuM, e devIne khoLAmAM dhAraNa karuM. labakArA letI jvALAonI vacce paNa huM enuM ja dhyAna karatA karatA mRtyu pAmuM. AnAthI ja bIjA janmamAM paNa amAruM milana thaze. (nepathyamAM) o thALI ! tuM kyAM jatI rahI ? hAya nasIba, kevI tArI vakratA ! mane choDIne mArI thALIno vinAza karI dIdho. (Ama kahIne lAcArIthI rudana kare che.) rAjA :- (sAMbhaLIne) koI mArA jevo ja ati duHkhiyo haze, teno Avo karuNa svara Ave che, cAlo joIe to kharA ? (sevako pAchaLa pAchaLa jAya che.) rAjA :- (joIne) A yogI bhAMgelI thALIno zoka kema kare chu. haiM| Divine ! munnatti gatA ? hA haiva ! atiprativratatayA mAM paridRtya nAzitA meM DibbikA /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhartRharinirvedam - - 27 nipatati / tadbhavatu / enmaashvaasyaami| (tataH pravizati yathAnirdiSTo yogii|) yogI - hA Dibbie - (ityAdi pUrvoktaM paThitvA roditi / ) rAjA - yogin ! samAzvasihi / yogI - (niAzvasya / ) hanta, keriso AsAso jassa maha dUradesaparibbhamaNasahaarI aNeaguNappaNaiNI DibbiA bhggaa| rAjA - (sakaruNam / ) alpasyApi vyapAyena preyaso viSayasya kH| na zocate punaH kiM syAnmAdRzAmIdRzApadi ? / / 4 / / tathApi bodhayAmi yoginm| yogin ! kimanayA naSTayA evaM paritapyase ? yogI - (sAsram / ) ke tumhe NiDharA evvaM bhnndh| ahavA -vaizamyopaniSada - che? zoka karato karato bicAro paDI jAya che. cAlo, ene AzvAsana ApuM. (pachI jene nirdeza karAyo che te yogI praveza kare che.) yogI :- hAya thAlI ( pUrvavat mahIne se che.) sA :- yogI ! zAMta thAmo. yogI :- (ni:so nAjIna) hAya, 5vI zAMti ! bhArI sAthe deza-dezAvara pharI, je aneka guNothI mArI priyatamAM hatI, evI A thALI bhAMgI gaI. rAta :- (5Bell sAthe) 2 vastu priya thoDI paya hoya, mAM nukazAna thAya, to koNa zoka na kare ? to pachI AvI moTI ApattimAM mArA jevo to zoka kare ja ne ? to paNa A yogIne samajAvuM. yogI ! eka thALI bhAMgI 1. hanta, kIdRza AzvAso yasya mama dUradezaparibhramaNa-sahacarI anekaguNapraNayinI DibbikA bhgnaa| - bhartRharinirvedam / aNahiNNA edAe guNANam / rAjA - ke nAmAsyA guNA: ? yogI - hanta, kettiA gaNijjantu ? tahavi ke vi gnnijjnti| (sNskRtmaashrity|) karISAnuccetuM dahanamupanetuM muhurapaH, samAhartuM bhikSAmaTitumatha tAM rkssitumpi| pidhAtuM paktuM cAzitumatha ca pAtuM kvacidathopadhAtuM nA pAtrI ciramahaha ! cintAmaNirabhUt / / 5 / / rAjA - evmett| priyasya vastuno nAma guNAnko gnnyissyti| - vairAgyopaniSad gaI, temAM ATalo zoka kema karo cho ? yogI :- tame kevA niSphara cho, ke AvuM bolo cho. athavA to tame niSThura nathI, paNa A thALImAM je guNo hatA tenuM tamane bhAna ja nathI. rAla :- mema ? thAlImai vI iyAM go hatA ? yogI :- mare, menA to Seel gAvA ? chata pr| thoDA guNa gaNAvuM chuM. (saMskRtamAM kahe che.) karISa kulone bhegA karavA mATe, agni laI javA mATe, pANI lAvavA mATe, bhikSATana karavA mATe, bhikSAnuM rakSaNa karavA mATe, bhikSAne DhAMkavA mATe, pakAvavA mATe, bhojana karavA mATe, pANI pIvA mATe, kyAMka koI vastu mukavA mATe.... A badhA kAryo karavA mATe e mArI pAtrI lAMbA samaya sudhI ciMtAmaNi jevI hatI. rAjA :- tamArI vAta sAcI che. priya vastunA guNone koNa 1. ke yUyaM niSThurA evaM bhnnth| athavA anabhijJA asyA guNAnAm / 2. hanta, kiyanto gaNyantAm ? tathApi ke'pi gnnynte|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 * bhartRharinirvedam - - 29 snehenopahatAH sarve tatraiva sukhahetavaH / / 6 / / tathApyazakyapratIkAre vinaSTe vastunyalamanutApena / yogI - mae jevva edAe diDhattaNa parikkhi, pautteNa pADiA bhaggeti mahanto sNtaavo| rAjA - (sakhedam / ) svayaM nAzite priya vastunyavizrAntiH santApasya, yata: kathamapi yatra kliSTe vastuni dRSTe pramohameti mnH| svayameva nAzite'sminkSaNamapi kA prANiti htaashH||7|| (ityazrUNi vimucya sadhairyam / ) tathApi yogin ! bhavitavyatA bhagavatI vastu priyamapriyaM vaapi| ghaTayitumatha vighaTayituM prabhavati puruSasya ko doSaH ? / / 8 / / - jyopaniSada - gaNI zake ? e vastu parano prema hoya eTale jANe duniyAnA badhA sukhanA kAraNo e vastumAM ja samAI jAya che. yogI :- Aje vaLI mane ja vicAra Avyo. ke A pAtrI kevI majabUta che e to jovA de, eTale meM ene jamIna para pachADI ane e tUTI gaI. tethI teno mane moTo saMtApa thayo che. sA :- (Ne sAye) pod 1 liya vastuno vinAza za, pachI to saMtApa avirata banI jAya che. kAraNa ke je vastu koI paNa rIte kharAba thaI jAya, to paNa mana mUccha pAme che. to svayaM ja te vastuno vinAza karyA pachI, hatAza mANasa kevI rIte jIvI zake ? (mAma 5hIne sumo us cha, pachI dhIra sAye 5 che.) yogA ! to paNa bhavitavyatA e bhagavatI che. priya ke apriya vastunuM ghaTana ke vighaTana karavA te ja samartha che. emAM puruSano zuM doSa che ? 1. mayaivaitasyA dRDhatvaM parIkSituM pravRttena pAtitA bhagneti mahAnsantApaH / bhartRharinirvedam * (yogI anAkarNayaMstatkaparotkaraM hRdaye nidhAya roditi / ) rAjA - yogin ! alaM ruditena / dIyate mayA ito'pyadhikatarA mRNmayI rajatamayI suvarNamayI vA sthaalii| yogI - (karNI pidhAya / ) santaM pAvam / alaM suvaNNAdimaiAe ddibbiaae| jado maTTiAmaiA jevva DibbiA eArisaM aNatthaM pariNaie uppAdei, kiM uNa suvaNNAdimaI ? avi a| (saMskRtamAzritya-) madagrAhodbhrAntirbhayamakarakoTivyatikaraH, sphurdvessaavrtstrlimtrnggopcybhuuH| tanIyAnapyartho mama yadi durarthodadhirabhUtprabhUtAyAmApadyahamiha nimagno niptitH||9|| - vairAgyopaniSada - (yogI sAMbhaLyA vinA te ThIkarAone chAtIe lagADIne rahe che.) rAjA :- yogI ! raDavAthI saryuM. huM tamane AnA karatA paNa sArI mATInI, cAMdInI ke sonAnI thALI ApuM chuM. basa ? yogI :- (51na jarIne) moha, mAyuM jotavAthI pAne pApa thayuM che, te zAMta thAo. sonA vageranI thALInuM mane koI kAma nathI. jo mATInI thALI paNa chevaTe Avo anartha karatI hoya, to suvarNa vagerenI thALI to zuM karaze ? enAthI to keTalAya anarthono sAmano 52vo paDaze. vaNI (saMkRtamai 5 cha.) - eka tuccha vastuthI paNa mane keTalA duHkho AvyA. huM tenAthI madonmatta thaI gayo, utkrAnta thaI gayo, magara jevA karoDo bhayoe mane pholI khAdho. mAro dveSa bhabhUkI uThyo, keTalAya saMkalpavikalpanA taraMgoe mane gherI lIdho. are ATalI nAnI vastu paNa 1. zAntaM pApam / ala suvarNAdimayyA ddibikyaa| yato mRttikAmayyeva DibbikA etAdRzamanarthaM pariNatAvutpAdayati, kiM punaH suvarNAdimayI ? api ca /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ khI mastRharinirvetam - - 39 avi a, ido vi ahiaare tti aliaM aavedesi| iaM kkhu taha supphaMsA suramaNIAkidI sugahiravittharA sudiDhappaidI kudo aNNA sNbhaaviiadi| rAnA - (nirvedana ) adhikAdhikAni guNato nitarAmitarANi santu sulabhAni shtm| praNayena vastu manasastu paraM paritApakAri kimapi kriyte||10|| yoni ! adhika(tara)priyametanmametibuddhirna vstusaundryaat| nUnamanapekSitaguNo mohaghanaH sneha eveha / / 11 / / - vairAgyopaniSad mArA mATe anarthano dariyo banI gaI. huM A dariyAmAM DUbI gayo. huM moTI ApattimAM paDI gayo. vaLI tuM je kahe che, ke AnAthI paNa sArI, e vAta khoTI che. e thALI to kevI hatI ? sarasa sparzavALI, ati ramaNIya AkRtivALI, ati gaMbhIra vistAravALI, ekadama majabUta... AvI bIjI thALI kyAMthI hoI zake ? rAjA :- (vairAgya sAthe) vadhu ne vadhu guNovALI seMkaDo vastuo sulabha kema na hoya ? je vastumAM prema che, e gayAno manane je raMja thAya che, te koI apUrva ja hoya che. koI evuM mAne ke 'A vastu mane atyaMta priya che', to tenI A mAnyatA te vastunA sauMdaryane kAraNe nathI hotI, paNa mohane kAraNe hoya che. kharekhara sneha hoya tyAM guNanI apekSA nathI hotI. nirguNa vastu paNa snehane kAraNe priya banI jAya che. sneha eTale jANe Thaso Thasa bharelo moha. 1. api ca, ito'pydhiktretyliikmaavedysi| iyaM khalu tathA susparzA suramaNIyAkRtiH sugabhIravistArA sudRDhaprakRtiH kuto'nyA sambhAvyate / 3 bhartRharinirvedam * yogI - bho muddha ! Na kkhu NavaraM siNeho jjevva / sarIrasaMbaddhaNaM pi edAe ThidAe bhve| rAjA - atha kiyantaM kAlamidamidAnImanaSTamapi pAtraM sthitaM cAt ? cetkalpakoTimatha kalpazatAni kalpaM, kalpArdhamapyatha yadi sthiratAsya bhUyAt / yuktA bhavediha manAgapi zocanA te, dvitrardinairyadi vinakSyati ko'tra zokaH / / 12 / / alaM ca zarIrasaMvardhakavinAzAnutApena / yata:dehasyAsya hitAni yadvirahitAnyetAni vastUni vA, santApAya bhavanti hanta ! sakalA so'yaM mnovibhrmH| - vairAgyopaniSad yogI :- are gAMDA ! mAtra sneha ja nahIM, mArA zarIranuM saMvardhana paNa e thALIthI ja thatuM hatuM. rAjA :- tamAruM pAtra rahI rahIne keTalo samaya akhaMDa rahevAnuM hatuM ? kyAreka to e tUTavAnuM ja hatuM ne ? jo e pAtra karoDa kalA sudhI rahevAnuM hota, are seMkaDo kahyo... nA, mAtra eka kala5, nI.. balka aDadho kalpa paNa e pAtra rahevAnuM hota, to Apano A zoka thoDo paNa ucita Tharata. paNa e patra Aje nahIM to be-traNa divasamAM paNa jo tUTI ja javAnuM hatuM, to pachI emAM zoka zAno karavAno ? mATe zarIramAM poSaka tattvono vinAza kare, zarIrane sUkavI de evo pazcAttApa karIne zuM phAyado che ? kAraNa ke jenA vinA ja dehanuM hita thaI zake che, evI vastuo tamArA saMtApanuM ja kAraNa thAya che. oha... A badho vibhrama che. kAraNa ke zarIra ja AvI 1.bho mugdha ! na khalu kevalaM sneha eva | zarIrasaMvardhanamapyetayA sthitayA bhvet|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ *. mahm dehenaiva yadevamAdivipadAM gehena durjanmanA, dvitrANyeva palAni pANipayasorAzleSa eva bhramaH / 13 / / yogI taha vi vippiaM pariharia kiMtti piaM aNuvaTTedi stotrota - - vibhramAt / pazya rAjA yadvanmAdyati sauSThavena viSayasyApAtataH preyasastadvattAmyati tatra tatra vipadA tasyaiva paryantataH / vyatyAsena ca vastu vipriyamapi sve sampadApaddvaye, tApAyAtha mude tadeSa kurute mohaH priyaM cApriyam / / 14 / / yogI su evaM jANIadi taha vi appadIAraM tammai maha vairAgyopaniSad - ApattionuM ghara che. zarIranI utpatti ja duSTa-jugupsanIya che. A to be-traNa palapramANa pANI hAthamAM coMTeluM che. enuM AyuSya keTaluM? e AzleSa-saMyogamAM mamatvabuddhi e ja bhrama che. yogI :- jo AvuM che, to paNa loko vipriyane choDIne priyanI pAchaLa kema doDe che ? - 33 - rAjA :- vibhramathI, juo dekhAvathI je priya lAge che, te viSaya sAro hoya tyAre jIva je rIte AnaMda pAme che, te ja rIte te ja viSayanI aMte durdazA thAya, tyAre duHkhI thAya che. A ja vastu vipriya vastumAM viparItarUpe samajavAnI che. eTale ke apriya vastu sArI dazAmAM hoya tyAre duHkha thAya che ane duHkhI dazAmAM hoya tyAre AnaMda thAya che. AnuM rahasya eka ja che - moha ja priya ane apriyanuM kAraNa che. yogI :- tArI vAta to sArI rIte samajI zakAya evI che, paNa to ya mAruM hRdaya keme karI zAMta thatuM nathI. ane khUba du:khI 1. tathApi vipriyaM parihRtya kimiti priyamanuvartate lokaH ? | 34 nijhAm / rAjA yogI yadi sannapi nAlamapi vastuvicArastadA kA pratIkAraH ? ettha maraNaM jevva pddiiaaro| jado edaM hiae kAUNa maranto jammantare vi edAe saNAho huvissam / rAjA - (vihasya / ) so'yaM saMsAramUlaM mahAmohaH / yasya nAmedRzAni duHkhamayAni durvilasitAni / yogI mathuMminiyama dharama - (sovyuMrrAsam / ) paropadeze pANDityamidaM mUDhasya gIyate / tamaH samAzritasyeva TrIpasyAna(TIpenAnya)prAzanam ||9|| (rAjA savailakSyamadhomukhazcintayati / ) vairAgyopaniSad thAya che. rAjA :- jo paramArthanuM ciMtana hovA chatAM paNa zAMti na ApI zake, to pachI e zokano pratikAra zuM ? yogI :- basa.. have to maraNa e ja pratikAra che. A ThIkarAone hRdaya pAse rAkhIne marI jAuM, eTale bIjA janmamAM paNa A thALI ane mAruM milana thaze. rAjA :- (thoDuM hasIne) A ja saMsAranuM mULa mahAmoha, jenA AvA duHkhamaya duSTa vilAso che. yogI :- (moTethI hasIne) mUDha paropadezamAM ja paMDita hoya che. jema ke koI mANasa pote aMdhakAramAM besIne bIjAne dIvaDo dharato hoya, tenA jevuM tAruM vacana che. (rAjA vIlakho paDI jAya che, ane nIce joIne vicAra kare che.) 1. suSThu etajjAyate tathApyapratIkAraM tAmyati mama hRdayam / 2. atra maraNameva pratIkAraH / yata etAM hRdaye kRtvA mriyamANo janmAntare'pyetayA sanAtha bhaviSyAmi /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mastRharinirvevam - yojI - rAga ! ciM vicintane ? rAjA - bhagavana ! kimaparaM madvAkyaireva mAmupadizya mamApanIto'yaM za: zrIpA yogI - evametat / bhagavatIM vindhyavAsinImavalokya parAvRttena mayA tvAmevambhUtamavagatya sattvasulabhena karuNAbhAvena tavAyamunmIlitaH pradha: rAjA - tadavadhArayAmi zrIgorakSanAthapAdairbhavadbhirbhavitavyam / jo - maitA rAjA - bhagavan ! sAdhUddhRto'hamasmAdandhakUpAt |(iti pAdayoH patati / ) (rakSanAtha sthApattA) rAjA - (aJjaliM baddhvA / ) yadataH paraM tadupadizatu gururyena bhUyo'pi naitaadRshmnrthmaasaadye| - vairAgyopaniSad - yogI :- rAjan ! zuM vicAro cho ? rAjA :- bhagavaMta ! 'bIjo zuM vicAra karavo' to ? Ape to mArA ja vacanothI mane upadeza Apyo ane mAro A zoka dUra karI dIdho. yogI :- sAcI vAta che. meM bhagavatI viMdhyavAsinInA darzana karyA. tyAMthI huM pAcho pharyo, ane tane AvI dazAmAM joyo, jIvamAtramAM sulabha evA karuNAbhAvathI mAruM hRdaya bharAI gayuM. ane meM A rIte tane pratibodha karyo. rAjA :- to mane lAge che ke Apa pUjya zrIgorakSanAtha ja hazo. yogI :- hA, tema ja che. rAjA :- bhagavaMta ! Ape mane aMdhArA kUvAmAMthI bacAvyo, khUba sAruM karyuM. (Ama kahIne pagamAM paDe che. gorakSanAtha tene Ubho kare che.) rAjA (hAtha joDIne) :- have mAre zuM karavuM, teno Apa upadeza - mastRharinirvevam . gorakSanAthA - sAdhu, utkaTaduHkhAbhiSaGgalAGgalAvakRSTA vastuvivekarasAvasekavatI vijJAnabIjaM vaptumasti yogyA te cittabhUmiH / zrUyatAm - saGkalpAtsakalApi saMsRtirabhUdeSA vizeSAndhyabhUrasyAzcedvinivRttimicchasi tdaitnmuulmunmuuly| nAvacchinnamanehasA na ca dizA yadbrahma saccinmayaM, tattvaM tattvamidaM vicintaya parAnandaM padaM prApsyasi / / 16 / / rAjA - bhagavana ! tyaktAH khalvAzAparaparyAyA mayA sdd'klpaaH| sAdhu saadhu| yadAmodo mohaM dizi dizi dizatyAmukulanAtphalAnAmAsvAdo janayati yadIyo nipatanam / - vairAgyopaniSad - Apo, jethI huM pharI AvA anarthane na pAmuM. gorakSanAtha :- sAruM, atyAre te khUba moTuM duHkha anubhavyuM che. te duHkhanA saMparke tArI cittabhUmine kheDavA mATe haLanuM kAma karyuM che. vastuvivekanA jaLathI e bhUmi AptAvita thaI che. have te vijJAnarUpI bIjanuM vAvetara karavA mATe yogya banI che. sAMbhaLa. samagra saMsAra e viziSTa aMdhatAnI bhUmi che. tenuM mULa che saMkala5. jo saMsAranI AtyaMtika nivRttine Icchato hoya, to saMsAranA mULane ukheDI nAkha. je deza ane kALathI anavacchinna che. arthAt je sarvatra ane sarvadA vyApta che. je saccidAnaMdamaya tatva che. e tatvanuM tuM ciMtana kara. tenA dvArA tuM paramAnaMda padane prApta karIza. rAjA :- bhagavaMta ! AzA e ja saMkalpo che. AjathI meM teno tyAga karyo che. Ape mane khUba suMdara upadeza Apyo. jenI sugaMdha paNa pratyeka dizAomAM mohane utpanna kare che. jeno saMkoca na thAya tyAM sudhI e sugaMdha prasaratI rahe che. jenA phaLono AsvAda patananuM kAraNa bane che. evI viSalatA jevI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ marIna ke bhartRharinivRtam - ihaivAsAM sadyo vanaviSalatAnAmiva mayA, nirAsAdAzAnAM jitamahaha mokSastu parataH / / 17 / / tattvacintanaM caitatkathaM syAt ? gorakSaH viSayebhyaH samAhRtya manaH zUnye nivezaya / svayamAnandamAtmAnaM svaprakAzamupaiSyasi / / 18 / / rAjA tadbhavatu / sannihita eva vijanopavanaikadeze gatvA cintayAmyetat / - - (kRtiniSThAntA: sarve|) iti tRtiiyo'kaa| vairAgyopaniSad 37 AzAne meM kSaNavAramAM dUra karI. tenAthI huM A janmamAM ja jItI gayo chuM. mokSa to bhale pachI thaze paNa niHspRhatAnuM nirupama sukha to huM atyAre ja anubhavI rahyo chuM. Ape jeno upadeza Apyo, e tattvaciMtana huM zI rIte karuM ? gorakSanAtha :- manane viSayomAMthI pAchuM kheMcI le ane zUnyamAM pratiSThita karI de. pachI to AnaMdamaya svaprakAzasvarUpa evA AtmAno tuM svayaM ja anubhava karIza. rAjA :- bhale, najIkanA ja ekAMtavALA upavananA eka bhAgamAM jaIne A ciMtana karuM chuM. (badhA nIkaLI jAya che.) Iti tRtIya aMka 38 caturtho'GkaH / (pravizva ) devatilakaH - ( sAnandam / ) yoginAmunA zmazAnAdupavanaM rAjAnIta iti bahUpakRtam / tadahamapi tatraiva gacchAmi / ( iti parikramyAvalokya ca / ) kathamayaM yoginA sahopaviSTo rAjA dhyAyati / tannUnaM nigRhyamANasya mahataH zokasyormayo nimIlayanti rAjJo bahirindriyANi / athavA / zokasaMvalanadAvapAvakaprauDhadIpakavibhAvabhAJji kaH / indriyANyanavarudhya sarvato nivRtto bata bhavenmanAgapi / / 1 / / (tataH pravizati yathAnirdiSTo rAjA yogI ca / ) (dhyAnAvasAnaM nATayitvA sAttvikavikAranATitakena sAnandam / ) vairAgyopaniSad caturtha aMka (praveza karIne) rAjA mathuMniyama mAnavAma devatilaka :- (AnaMda sAthe) A yogI rAjAne smazAnamAMthI upavanamAM laI AvyA, tethI ghaNo upakAra karyo. to huM paNa tyAM ja jAuM. (cAlIne avalokana karIne) A yogI sAthe besIne rAjA ghyAna kema kare che ? evuM lAge che ke rAjAno je moTo zoka hato, tene dUra karavA jatAM, te zokanI urmioe rAjAnI bAhya Indriyono nirodha karI dIdho che. athavA to jenA manamAM zokano dAvAnaLa saLagI rahyo che, eno nirodha karavA chatAM ya e vadhune vadhu dIpta thayo che. te zokanA vikAro jAgRta hoya, tyAre Indriyono sarvathA nirodha koNa karI zake ? e dazAmAM AvI ghyAna dazAnuM alpa paNa nirmANa zI rIte karI zake ? - (pachI nirdeza mujaba rAjA ane yogI praveza kare che.) rAjA :- (dhyAnano aMta kare che. sAtvika pheraphAro darzAvA pUrvaka AnaMda
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA markyurinirvevam - bhagavan ! udeti kazcidvijJAnasukhAsvAdaH / gorakSaH - abhyAsAtpUrNAnandatayA sthAsyasi / aSTAGgazca haThayogaH samaye myopdekssyte| rAnA - mavin ! prItaDAM vara: (tti vaya: patatti ) devatilakaH - (sAnandam / ) yoginAmunApanItazokaH sAnanda iva vilokyate raajaa| tadataH paraM prApto'vasaraH / (ityupsRty|) AjJApayatu devo vahnisaMskAraM devyaaH| (rAnA maunena tietA) retana: - vaiva ! TIcatAM prativacana rAnA - (vidacA) tisrAntoDavasara: yasmAdAsIttanmamatvaM mama tvaM, mantrI rAjA cAhametadyatazca / - vairAgyopaniSad sAthe kahe che.) bhagavaMta ! vijJAna sukhanA ko'ka apUrva AsvAdano udaya thAya che. gorakSanAtha :- basa, tuM abhyAsa karato rahe, kramazaH pUrNa AnaMdamaya banI jaIza, yogya samaye huM tane aSTAMga haThayogano upadeza ApIza. rAjA :- bhagavaMta ! A varadAna meM ApanI pAsethI prApta karyuM... ghaNo upakAra. (ema kahIne pagamAM paDe che.) devatilaka :- (AnaMda sAthe) yogIe rAjAno zoka dUra karI dIgho hoya, ane rAjA AnaMdamAM hoya, evuM lAge che. to have avasara AvI gayo che. (ema kahIne najIka jaIne) rAjan ! AjJA karo. devIno agnisaMskAra karIe ? (rAjA mauna rahe che.) rAjan ! pratyuttara Apo. rAjA :- (thoDuM hasIne) avasara gayo. jyAre mane tenuM mamatva hatuM, tyAre tuM mAro maMtrI hato ane huM 40 - partuharinirvedam zrIgurvAjJAlabdhasarvArthasiddheH, sa vyAmoho me samUlo vinaSTaH / / 2 / / tadataH paraM bhavata evAstvAjJApanabhAro bhavadrAjaputrasya vaa| devatilakaH - (yoginaM prti|) yogin ! na yuktametatkAlasarpadaMzena vRshcikdNshdossaapnynm| gorakSaH - mantrimahatta(ra)ka ! alamupAlambhena / parAvartaya rAjAnaM shoksulbhaannirvedaat| ahamapi tavAnuvartI bhaviSyAmi / tevatina? - rAnana ! himaitata ? saMvidhAya navanItasaMvidazcAsmAkamapi daarunnaujsaa| sUpasaMvalanasAdhu bhUpate ! rAjyamAjyamiva kiM na rocte||3|| - vairAgyopaniSad - rAjA hato. paNa jyArathI zrIgurunI AjJA maLI, tenAthI sarvArthasiddhinI prApti thaI. tyArathI mAro te vyAmoha mULamAMthI vinaSTa thaI gayo che. to have pachI AjJA karavAnI javAbadArI tamArI ja ho, athavA to tamArA rAjAnA putranI ho. devatilaka (yogIne) :- yogI ! A tame zuM karyuM ? bhoriMga nAganA DaMkha daIne tame vIMchInuM jhera utAryuM ? AvuM karavuM ApanA mATe ucita nathI. gorakSanAtha :- mahAmatrI ! mane Thapako ApavAno koI artha nathI. rAjAne zoka thayo hato. ane tenAthI vairAgya thavo sulabha ja che. ema kara, rAjAno e vairAgya dUra karI batAva, huM paNa tAro sevaka thaI jaIza. devatilaka :- rAjan ! A badhuM zuM che ? Ape pracaMDa tejathI amArI mAkhaNa jevI buddhimAM paNa saMskAra karyA, sarasa majAnI rasavatI banAvI. A rasavatI e ja rAjya. mahArAja ! ghI jevuM svAdiSTa A rAjya Apane gamatuM nathI ?
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ patRdarinirve - + 89 rAjA - uktam / vytikraanto'vsrH| samprati hiantardAhimahAhi-duHsahaviSaprAyapradoSajvarajvAlodrekavikAravAntijanitAtiklAntimUrcchasya me| bhuktAjIrNarasaprayuktavirateryuktAbhiyuktAtmanA, prAjyaM madhvabhighAritAjyamiva tattyAjyaM na rAjyaM kutH||4|| devatilaka:-rAjan ! kathametAvatsaJcitaM vittamapi na te cittamAharati / rAnA - prApyaM prANAnpIDayitvA pareSAM, rakSyaM prANaiH pIDyamAnaiH svkiiyaiH| - vairAgyopaniSadu - rAjA :- kahyuM ne ? avasara gayo. have to - aMtarane bALanAra moTA sarpo saLavaLatA hoya, temanAM duHNha jheranI picakArIo choDatA hoya, tenAthI bhayaMkara vikAro vALo tAva thayo hoya, jvALAonA udrekathI evA vikAro thAya ke jemAM vamanA karI karIne vyakti thAkI jAya, ane chevaTe bebhAna thaI jAya. maMtrI ! A dazA bIjA koInI nahI paNa mArI ja che. bhojana karyA bAda ajIrNa thAya to bhojana para vairAgya na thaI jAya ? pachI to e bhojana ghI-sAkarathI bharapUra paNa kema na hoya ? evA bhojanasama rAjya para Aje mane vairAgya thaI gayo che. have e rAjya adhyAtmamArgamAM ucita anusaMdhAna karanArA evA mArA mATe bhojya nathI, paNa tyAjya che. maMtrI :- rAjan ! ATaluM aDhaLaka dhana ApanI pAse saMcita kareluM che, zuM te ApanA cittanuM haraNa nathI karatuM ? Apane manohara nathI lAgatuM ? rAjA :- je dhana bIjAnA prANone pIDA karIne prApta karAya che, je dhananI rakSA karavA potAnA prANone pIDA karAya che. je dhanano thoDo paNa bhaya prANakaSTa jevuM duHkha Ape che. je dhanano vinAza 42 - mAtRhanirvam che . apyutpannAlpavyayaM prANakaSTaM, naSTaM prANagrAhi vittaM vipannaH / / 5 / / devatilakaH - hA dhika, ananyaprArthitamadhanyaM nairdhanyamapi bahu macI . rAnA - cyutAzaGka caurAdapagatabhayaM bhUpatikulAtkhalAdastadveSaM kSaradaparitoSaM parijanAt / adhanyaM nairdhanyaM mama bhavatu dhanyA tu dhanitA, taDitprakhye saukhye bahumatimatAmastu bhvtaam||6|| devatilakA - rAjan ! sukhopanatA sarvAkAreNa hRdayAmodinI medinI kimavamanyate ? rAjA - kathamavamanyate yadyahamapyasyA bahumataH syAm ? pazya - vairAgyopaniSad - thAya eTale jANe prANa cAlyA jAya che. e dhana nathI, paNa amAre mana e vipatti ja che. devatilaka :- hAya, hAya. jenI koI prArthanA karatuM nathI, je adhanya che evI nirdhanatAne ya Apa Adeya gaNo cho. rAjA :- jene coranI koI AzaMkA nathI, rAjakuLano bhaya nathI, durjanone jeno dveSa nathI, parivArajanone jenA mATe apIti nathI, evI nirdhanatA adhanya hoya, to ya mane mAnya che. tamane to vIjaLI jevA kSaNika sukhomAM ja Adara che. to pachI tamAre mana je dhanya che, evuM dhanavAnapaNuM tamane ja mubAraka. devatilaka :- rAjana ! dhananI vAta javA do, Apane je sukhethI svAdhIna thaI che, sarpAkArathI hRdayane AnaMda ApanArI che, evI A vasuMdharAnI Apa kema avajJA karo cho ? rAjA :- jo huM vasuMdharAne mAnya hota, to huM paNa tenuM apamAna na karata. jo
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ che . parTurinirvevam - lAvaNyaudAryavIryArjavajanitaratIndIrghakAlAnuraktAnISadbhaktAparaktAniva sapadi patInvismarantI vytiitaan| apyakArUDhamaJcatvayamiti dayitaM garhayantI janebhyo, vArastrIvaiSyadeSyannavanavaramaNAmodinI mediniiym||7|| api cana prINAtvavanAnmanAgapi hataprajJAvanI kintvasI, valgadvAjikhurAvadAraNakRte vIrAya vairaayte| sadyaH saMyati muJcato'pyabhimatAnprANAnamuSyAH kRte, yaniSkRttatanodhinoti rudhirairnirgatvarairAntaram / / 8 / / - vairAgyopaniSad lAvaNya, udAratA, vIrya ane RjutAthI jemaNe rati karAvI che, cira kALathI jeo potAnA anurAgI che, teo jANe jarA vAramAM rANImAMthI virAgI thaI gayA hoya tema acAnaka bhUtakAlIna te patione je bhUlI jAya che. je vasuMdharA potAnA svAmInI evI niMdA loko pAse karAve che, ke 'rAjA to potAno dIkaro pratikULa thAya to tene paNa mArI nAkhe." e vasuMdharAno koNa Adara kare. vezyA jema bhaviSya-bhaviSyamAM AvanArA evA navA navA premIthI AnaMda pAme, vAstavamAM tene prema jevuM kAMI hoya ja nahIM, kSaNavAramAM junA janAne bhUlatI jAya, tenA jevI A vasuMdharA che. vaLI- je gharatInuM rakSaNa karavA chatAM paNa buddhirahita evI te khuza thatI nathI. haNahaNatA ghoDAonI khurane bhedavA mATe, arthAta bhayaMkara yuddha karavA mATe (karAvavA dvArA) vIrapuruSonA pratye vera karanArI banI jAya che. are, vasuMdharA mATe puruSa yuddhamAM potAnA prANa paNa ApI de che. ane tenA kapAyelA zarIramAMthI lohInI dhArAo vahetI hoya, tyAre e ja dharatI enuM lohI pIne potAnuM peTa bhare che. AvI vasuMdharAmAM koNa rAga kare ? 44 bhartRharinirvedam + devatilakA - rAjan ! anekajanmopArjitapuNyaprAptaM rAjapadaM kA parityajJata ? rAnA - (vidacA) kiM rAjeti rujo bhiyA na savidhaM sarpanti darpoSmaNaH ? santApena zuco'payAnti vipado nAyAnti vA zaGkitAH ? / kInAzo'pi manAGmahezvara iti kSobhAdavAkarSaNe, zaithilyaM samupaiti kena kurute bhUbhRtpadaM durmadam ? / / 9 / / devatilakA - hA kaSTam / kathamete rudanto bAndhavAH parityajyante ? - vairAgyopaniSadra devatilaka :- rAjan ! rAjapada to aneka janmamAM upArjita puNyothI maLe che. teno tyAga koNa kare ? rAjA :- (thoDuM hasIne) rogo bahu abhimAnI che. 'A to rAjA che' ema samajIne rogo DarI jAya, ane pAse ja na Ave, evuM thAya che ? nA, rAjAne paNa rogo to Ave ja che. vaLI rAjAno game tevo pratApa hoya to paNa tenA loko dUra thaI jatA nathI. vipattio paNa rAjAthI gabharAtI nathI. rAjA game teTalA prayatno kare, to ya vipattio dUra thatI nathI. yamarAjane paNa jarA ya kSobha thato nathI, ke 'A to rAjA che, rAjAnI sAme ya teno pracaMDa prabhAva che. te jarAya DhIlo paDato nathI. to pachI khoTA ahaMkAravALuM A rAjapada koNa kare che ? rAjA je phAMko rAkhe che, te niSkAraNa hoya che. Adhi-vyAdhiupAdhi-vipatti-jarA-mRtyu... A badhuM samAnapaNe rAjAne paNa Ave ja che. mATe evA rAjapadanuM mAre koI kAma nathI. devatilaka :- hAya, A raDatA bAMdhavone Apa kevI rIte choDI dezo ?
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ khI mastRharinirvevam - * 4 rAjA - sAdhavo hi bAndhavAH paralokaparAyaNe pariNAmataH prIyanta thavA rUtare tu - nAze rudanti manasA muhurullasanto, gAyanti vRddhiSu bhRzaM vimnaaymaanaaH| sampatsukhena viharanti vigrhyntte vAnkavA Dha bhavanyatha che pittaH ?gAunA devatilakA - rAjan ! yadyevaM tadA taireva parairvA yadIyamAkramyetAvanI tadA kathaM soDhavyaM syAt ? rAnA - mamAmI cAmISAmahamiti bhRzaM mUDhamanasAM, suto mitraM jJAtiH para iti paribhrAmyati mtiH| - vairAgyopaniSad - rAjA :- sAdhuo ja bAMdhava che. kAraNa ke jenAthI paralokamAM sukha maLe evA kAryo karatA potAnA baMdhune joIne teo aMtarathI AnaMda pAme che. bIjA to kharekhara bAMdhava ja nathI. kAraNa ke - vinAza thAya tyAre teo bahArathI raDe che, paNa manathI ullAsa pAme che. vRddhi thAya tyAre gIto gAya che, paNa manamAM to ati vIlakhA thaI jAya che. saMpattinA sukhomAM bhAga paDAve che, ne manamAM niMdA kare che. jo AvAne paNa bAMdhava kahetA ho, to duzmana kone kahezo ? devatilaka :- rAjan ! jo evuM ja hoya to jyAre A vasuMdharA para te kahevAtA bAMghavo ke duzmana rAjAo AkramaNa karaze, tyAre kevI rIte sahana karazo ? rAjA :- huM emano chuM, e mArA che, A putra che, A mitra che, A svajana che, A parajana che, AvuM mAnIne mUTamanavALA jIvonI mati bhamatI rahe che. ane jo A ja vyAmoha svajana vagere parathI 46 bhartRharinirvedam athAyaM vyAmoho vyagamadanupeyAM vasumatImupeyAdyaH kazcinnanu kimiva na chinnamabhavat / / 11 / / phevatatava: - (savA) dA rAnamna ! tArA rAnA - hartayaM kuranuvanthinI pazyaudbhuutaa kimu kAlakUTakaTutAmambhAkSaradrUpatAmaurvasyoSmalatAM taraGgacalanAmAdAya vaaraaNnidheH| nAspAkSIdapi kiM sudhAmadhuratAM na svastarostyAgitAM, nApIndoH paralocanapraNayitAM pApIyasI zrIriyam / / 12 / / api ca - vairAgyopaniSad jato rahe, ane vasuMdharA para thaI jAya to kayo vinAza na thAya ? mATe 'mArI vasuMdharA' evuM huM mAnato ja nathI. tethI mAre tenI sAthe koI levA-devA nathI. devatilaka :- (kheda sAthe) hAya rAjyalakSmI ! tuM haNAI gaI. rAjA :- anarthonI paraMparAne sarjanArI rAjyalakSmI to haNAyelI ja hatI. je rAjyalakSmInA doSone jouM chuM ane enI kalpanA thAya che ke te zuM haLAhaLa jheranI kaDavAza laIne janmI che ? pANInI gaLI javAnI prakRtine laIne utpanna thaI che ? vaDavAnaLanI uNatAne laIne ubhUta thaI che ? dariyAnA taraMgonI caMcaLatAne laIne janmI che ? - kAza... teNe sudhAnI madhuratAno sparza paNa karyo nathI. kalAvRkSa jevA tyAgIpaNAthI ya te dUra che. ane candranI jema bIjAnI AMkhone AhvAda ApavAno paNa teno svabhAva nathI. kharekhara, rAjyalakSmI to mahA pApiNI che. vaLI -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 nahI mastRharinirvevam - - 80 svArAjyAnnahuSaH papAta cakame candro'pi gurvaGganAmindro gautamagehinImapi gataH pAtAlamUlaM bliH| magnA eva ciraM mahormiSu paraM saMsAravArAMnidherenAmakacarIM vidhAya kamalAM ke nAma pAraM gatAH / / 13 / / devatilakaH - tadastu paralokahitAnAM devatAnAmArAdhanaparatayA sadarthAnubandhitvaM rAjalakSmyAH / rAjA - saccidbodhamAtreNArcanIye bhagavati nArAyaNe kimitrdevtaanAma rAdhanA vaM vahunA ? - svAdhInasvAmikAyAH kimitarapuruSaiH kiM mahAgnau sphuliGgaH ?, khadyotaiH kiM sudhAMzI samudayini kaNaikSitairbhUbhujaH kim ? / - vairAgyopaniSad - nahuSa svarganA sAmrAjyathI bhraSTa thayo, candra gurupatnIno premI banyo, Indra gautama RSinI patnI sAthe durAcAra karyo, bali rAjA pAtALataLe jato rahyo. jeNe jeNe paNa A rAjyalakSmIne potAnA khoLe besADI, teo saMsArasAgaranA moTA moTA mojAomAM dIrghakALa sudhI DubI gayA, rAjyalakSmInA svAmio saMsArano pAra pAmI zakyA nathI. (jeo rAjyalakSmIne choDIne saMyamazrInA svAmi thayA, teo ja saMsArano pAra pAmyA che.) devatilaka :- to pachI rAjyanuM sukha bhogavavAnI sAthe paralokamAM hitakArI evA devatAonI ArAdhanAmAM tatpara thajo, A rIte rAjyalakSmI prazasta phaLonI paraMparAnuM kAraNa banaze. rAjA :- saccidrajJAnamAtrathI je pUjanIya che, evA nArAyaNa bhagavAna hoya, tyAM bIjA devonI ArAdhanAnuM zuM kAma che ? je strIne pati svAdhIna hoya tene para-puruSonuM zuM kAma che ? moTo agni hAjara hoya tyAM taNakhAonuM zuM kAma che ? pUnamano bhartRharinirvedam * kiM kUpairnAkanadyAmamRtarasabhujAM bheSajaiH kiM vidheyaM ?, svAtmA nArAyaNo'ntaH sphurati yadi ratirdaivataiH kaiva tainaH / / 14 / / devatilakA - rAjana ! astvevam / tathApi yauvana upabhuktaviSayasya carame vayasi vitRSNasya te vijJAnamISatkaraM bhaviSyati / rAnA - (viyA) 35mukTavaSacarcA vaiparIcena vacam | pazyabhujynte viSayA mayeti bhavati bhrAntA matirdehinastatsiddhau kathamanyathAsya viSayeSvicchA na vicchidyte| bhujyante puruSAH paraM tu viSayairevekSuvanmanmate, yattRptA iva santyajanti virasAnniSpIDya vRddhaanmii||15|| - vairAgyopaniSad candra udaya pAmyo hoya tyAM khadyotonuM zuM kAma che ? rAjAne nIce paDelI anAjanA kaNo khAIne zuM kAma che ? gaMgA nadI vahetI hoya tyAM kUvAonuM zuM kAma che ? amRtarasanuM pAna karatAM hoya, temane davAonuM zuM kAma che ? te ja rIte jo potAnA AtmArUpa nArAyaNa jo aMdara skurAyamAna hoya, to amane bIjA devomAM zuM rati hoya ? devatilaka :- rAjan ! bhale ema thAo. chatAM paNa Apa yauvanamAM viSayono upabhoga karI lo, pachI vRddhapaNe ApanI viSayatRSNA sahajapaNe jatI rahI haze, tyAre sahelAIthI Apane vijJAnanI prAptI thaI jaze. rAjA :- (thoDuM hasIne) jeNe viSayono upabhoga karyo che, tenA mATe to viparItarUpe kahevuM joIe. je - 'huM viSayone bhogavuM chuM' evI jIvone je mati thAya che, te bhrAnta che. jo e mati sAcI hoya, to jIvonI viSayatRSNAno viccheda kema thato nathI ? mArA mate to viSayo ja puruSone bhogave che. zeraDInI jema temane atyaMta pIlI nAkhe che. puruSo vRddha thaI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nI marradarinirvevam - - 4 api cajano mRSAkarodbhedaM viSasya viSayasya c| ajAmajaM ca tannUnamAkAro bhedayatyayam / / 16 / / kriDyaydi yauvane na tRSNA kRtsnApi vinirgatA hatAzeyam / niryAsyati sahacaryA jarasA zliSTA na kssttkRssttaapi||17|| parthadntaanaaN dRDhatAM kacasya ca tamomAlinyamakSNoH puna - vairAgyopaniSad jAya, rasa-kasa vinAnA thaI jAya eTale jANe tRpta thaI gayelA viSayo temane choDI de che. eTaluM ja nahIM lokoe viSa ane viSayano je bheda karyo che, te mithyA ja che. kharekhara jema ajA (bakarI) ane aja (bakaro) no bheda che, tema ahIM paNa AkAramAM ja bheda che. arthAt aja ane ajAmAM mAtra 'A' no bheda che. = 'AkArano bheda che. tema viSa ane viSayamAM AkAra = dekhAvano bheda che. vAstavamAM baMne samAna che. (zleSa dvArA baMne pakSe AkAra zabdano judo judo artha levAno che.) vaLI- prazasta AzAo para pANI pheravI denArI evI nirdaya che tRSNA. jo yauvanamAM saMpUrNa tRSNA nahIM jAya, to jarA (ghaDapaNa) to tenI hAlI rAkhI che. ghaDapaNa ane tRSNA to sAthe ja hoya che. e baMne jANe bheTelA hoya, tema muzkelIthI kheMcavA chatAM paNa chuTTA paDatA nathI. mATe viSayatRSNA vRddhapaNAmAM saraLatAthI jatI rahe che, e vAta satya nathI. juo - jIvo jyAre jarArUpI jvarathI atyaMta parAbhUta thaI jAya che, tyAre teo lAcAra banI jAya che, azaraNa banI jAya che. so - mastRharinirveda stattadgrAhakatAM tanostaruNatAmapyAyuSo diirghtaam| evaM nAma jarAjvarAdatiparAbhUtasya jantoriyaM, tRSNA niHzaraNAnya(NAsta)vargavibhavAnAcchidya sammAdyati / / 18 / / devatilakaH - hA kaSTam ! mahAyogin ! kA prakAraH / gorakSaH - rAjan ! ehi, vairAgyabIjabhUtAM te preyasI yogabalena jIvayitvA rahasi tayA tvAM saGgamayya tavApanayAmi nirvedam / (iti rAjAnaM haste gRhItvA prikraamti|) devatilakA - (sAnandam / ) ahamapi rahasthAnamiheva sampAdayAmi / (tti ninti: sarve ) iti cturtho'ngkH| - vairAgyopaniSad - te samaye tRSNA temanI kevI durdazA kare che... dAMtonI daDhatAne jhUMTavI le che. vALonI kALAzane AMcakI le che. AMkhonI jovAnI zaktine harI le che. zarIranuM tAruNya paDAvI le che. AyuSyanI dIrghatAne corI le che. ane A badho vaibhava lUMTIne khUba AnaMdita thatI rahe che. devatilaka :- hAya ! ame to moTI AphatamAM paDI gayA. o mahAyogI ! koI paNa rIte amane bacAva. amArA rAjAnA vairAgyane dUra karI de. gaurakSanAtha :- rAjan ! tArA vairAgyanuM bIja che tArI priyatamAM, huM mArA yogabaLathI tene jIvaMta karI dauM chuM. ekAMtamAM tenI sAthe tAruM milana karAvI tArA vairAgyane dUra karI dauM chuM. (Ama kahIne rAjAno hAtha pakaDIne cAle che.) devatilaka :- (AnaMda sAthe) huM paNa ahIM ja ekAMtanI vyavasthA karI dauM chuM. (badhA nIkaLI jAya che.) Iti caturtha aMka
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhartRharinirvedam - 71 pnycmo'ngkH| (tataH pravizatyekAnte mRtojjIvitA bhAnumatI rAjA c|) bhAnumatI - ajjautta, NIsahaNitthAmAI me anggaaii| tA avalambasu mm| (ityaalinggitumiihte|) (rAjA vArayati / ) bhAnumatI - (savailakSyam / ) ajjautta !, kiM si parammuho ?' rAjA - parAGmukho vA na parAGmukhaH / bhAnumatI - maha dehasphasaM pi pariharanto kiM Na parammuhosi ?" rAjA - niyamANe mayi bhavatI prANena viyujyate niyatameva / pratikAramatra yogAdajarAmarabhAvamahamIhe / / 1 / / vairAgyopaniSad paMcama aMka (maryA pachI pharIthI jIvIta thayelI bhAnumatI ane rAjA ekAMtamAM praveza kare che.) bhAnumatI :- Aryaputra ! mArA aMgomAM mane khUba ja nabaLAI lAge che, tethI mane Teko Apo. (ema kahIne AliMgana karavA Icche che.) (ANa nivArA re .) bhAnumatI (vIlaNI usIna):- mAryaputra ! mApa Dema parAbhuNa cho? rAjA :- parAkkha chuM ke parAmukha nathI ? bhAnumatI :- Apa to mArA dehanA sparzano paNa parihAra karo cho, to Dema nathI ? rAjA :- nA, huM to tArI abhimukha chuM. tArI upekSA nathI karato. jo huM marI jAuM to tArA prANa avazya chUTI javAnA che. mATe teno pratikAra karavA mATe huM yogasAdhanAthI ajarAmarapaNuM IcchuM chuM. 1. Aryaputra ! niHsahanisthAmAni me'GgAni / tadavalambasva maam| 2. Aryaputra ! kimasi praangmukhH| 3. mama dehasparzamapi pariharankiM nu parAGmukho'si / 72 - - bhartRharinirvedam * ___ bhAnumatI - (satrAsamAtmagatam / ) NUNaM meM pariccaidukAmeNa idaM bhaNidam / tA hanta kadhaM esa NivattI adu / bhodu evvaM daav| (iti kopottaralabhaguraM rAjAnaM vilokayati / ) rAjA - (Atmagatam / ) kiM nveta eva taralAmburuhAyatAkSyAste kAlakUTakaTavaH kuTilAH kaTAkSAH / yeSu kSaNaM nipatiteSu nimagnamAsInmohAndhakArakuhare muhureva cetH||2|| kiJcakaSTa eSa taralastaruNInAM bhaavbhnggurdRgntnipaatH| eSa cenmanasi labdhavipAkaH kiM kariSyati vivekavarAkaH / / 3 / / - vairAgyopaniSada - bhAnumatI (layayI potAne 15he che.) :- nI, bhAra tyAga karavAnI temanI IcchA che. tethI ja AvuM kahe che. to temanI e IcchAne zI rIte dUra karavI ? bhale tyAre. mArI pAse teno upAya paNa che. (Ama vicArIne gussAthI caMcaLa kaTAkSo sAthe rAjAne jue che.) rAta (potAne) :- sImonI mAMNo yaMyama, 5 vI mane lAMbI hoya che. temanA A kuTila kaTAkSo ja kAlakUTa jhera jevA kaDavA hoya che. e kaTAkSo mArA para paDe eTale vAraMvAra mohAMdhakAramaya guphAmAM mAruM mana DUbI jatuM hatuM. mehuM nahIM - strIonA hAva-bhAvathI caMcaLa evA kaTAkSano nipAta duHkhamaya che, Aphata che. jo manamAM e kaTAkSanuM phaLa maLI jAya, to bicAro viveka zuM karI zakaze ? e kaTAkSonA prabhAve viveka ogaLI jaze, 1. nUnaM mAM parityaktukAme tadbhaNitam / taddhanta ! kathameSa nivrtytaam| bhavatu evaM taavt|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 hA markyurinirvevam - - 3 bhAnumatI - (sAnandamAtmagatam / ) aNuUlo via ajjautto lkkhiiadi| (iti bhUyo'pi smitabhaGguraM nirIkSate / ) rAjA - (nayanaM vArayan / ) alamataH paraM dRgbhaGgyA / tAmasI sA masIvRSTiryAvadAvaraNaM hRdH| dRgbhaGgI tAvadAnaGgI hAriNI hariNIdRzaH / / 4 / / bhAnumatI - (sAtra ) Eaa Tretra ! riso te paNa pariNAmo ?" rAnA - smitaizcitre netre kimiti kuruSe kiM nu paruSe, kRtaM snigdhAlApaiH kRtamatha vilApairapi kRtaiH| - vairAgyopaniSada ane mANasa pazu jevo banI jaze. bhAnumatI :- (AnaMda sAthe potAne evuM lAge che ke Aryaputra mArA pratye anukULa thaI gayA che. (Ama samajIne pharIthI smita sAthe caMcaLa rIte jue che.) rAjA :- (najara pheravIne) basa, have AMkhonA cALA karavAnI koI jarUra nathI. strIonI AMkho haraNa jevI hoya che. temanA kAmakaTAkSo tyAM sudhI ja manohara lAge che, ke jyAM sudhI hRdaya para AvaraNa hoya che. e AvaraNa dUra thaI jAya, jJAna pragaTa thaI jAya, pachI to e aMdhArA kAjaLanA varasAda jevA kaTAkSo udvega ja Ape che. bhAnumatI :- (AMsuo sAthe) re durbhAgya ! Apano Avo te kevo vicAra ? rAjA :- tuM smito karavA sAthe tArI kaThora AMkhomAM vikAro kema kare che ? premALa AlApothI paNa saryuM. ane vilApo karavAno paNa koI artha nathI. moTA vairAgya sAthe viSayonI bhayaMkaratAthI 1. anukUla ivAryaputro lkssyte| 2. hA daiva ! kIdRzasta eSa pariNAmaH / - kartRhanirvevam mayi tyaktAsvAde sabhayamavasAdena guruNA, vyatikrAnte kAme viphalamiha vAme vyvsitm||5|| sava asArambhA yadi buddhirAtmadamane rambhApi kiM bhAvabhUstyaktaM cenmana eva kuNThadhanuSA kAmena kA menakA ? / heyatvena tanorvazIkRtahRdaH kiM nyakkRtA norvazI ? cenmAyaiva jitA manasyabhimatA kiM bhAvinI bhaavinii||6|| bhAnumatI - ajjautta ! jai evvaM tA jaNaassa vva de ghare vi Thidassa sulahaM viNNANam / - vairAgyopaniSad - bhaya pAmIne meM bhogAsvAdano tyAga karyo che. mArAmAMthI kAma ravAnA thaI gayo che. have huM bhautika sukha pratye pratikULa chuM. mane lobhAvavA tuM game teTalA prayatno kare, e badhA niSphaLa che. vaLI - jo buddhi AtmAnuM damana karavAmAM puruSArthavALI che, to raMbhAnA hAva-bhAvonI noMdha paNa kyAMthI levAya ? te AtmA mATe to raMbhA paNa bhAvazUnya ja che. kAmadevanuM dhanuSya jenA pratye kuMThita thaI gayuM che ane jenA manane kAma choDI dIdhuM che, tene mana menakA paNa kAMI ja nathI. vairAgyanI parAkASThAe zarIramAtra heya lAge, e sAdhaka hRdayane vaza karI le, to zuM e urvazIno paNa tiraskAra nahIM kare ? jo mAyAne ja jItI lIdhI che, to zuM bhAvinI manamAM suMdara lAgavAnI che ? arthAta vairAgInA manamAM to raMbhA vagere svarganI apsarAo paNa dhULa samAna ja che. bhAnumatI :- Aryaputra ! jo evuM hoya, to pachI Apa janaka rAjAnI jema gharamAM rahezo to ya Apane vijJAna sahelAIthI maLI 1. Aryaputra ! yadyevaM tajjanakasyeva te gRhe'pi sthitasya sulabhaM vijJAnam /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ khI mastRharinirvetam - rAjA - te hyanekajanmasaMsiddhA jIvanmuktAvasthayA sthitA janakAdayaH / apakvakaSAyANAM tu mAdRzAM nAyaM prkaarH| tena hi cittaM gRhAdadya mahAndhakUparUpAdgurUpAsanayoddhRtaM nH| bhUyo nu bhUyo bhavavartmanIdaM tatraiva tannaiva nipAtayiSye / / 7 / / gRhe satA tu jAnatApi mayA na samyagAcarituM pAritam / tathAhinaSTaM naSTaM pazyadeveSTamiSTaM zeSe zeSe nddhmaashaabhirntH| tattaccakre karma yanmarmasandhIndAraM dAraM duHkhabhAraM babhAra / / 8 / / vairAgyopaniSad jaze. Apane mana to viSayo dhULa barAbara ja che. vairAgyamAM Apa nizcala ja cho, to pachI ghare rahevAmAM zuM vAMdho che ? - rAjA :- janaka vagere to aneka janmonI saphaLa sAdhanA karI cUkyA hatAM. ane te bhavamAM jIvanmukta avasthAmAM rahelA hatAM. paNa mArA mATe temanI jema gharamAM rahevuM ucita nathI, kAraNa ke mArI evI siddha avasthA nathI. haju mArA kaSAyono paripAka thayo nathI. kaSAyo pAkelA (pILA) pAMdaDA jevA = naSTaprAyaH kaSAyo hoya, tyAranI vAta alaga che. paNa atyAre mArI evI sthiti nathI. tethI ja - Aje meM gurunI upAsanA karI ane tethI mAruM mana moTA aMdhArA kUvA jevA gRhavAsamAMthI uThI gayuM che. pharI pharI to e manane e ja saMsAramArgamAM nahIM ja pADuM. huM ghare hato tyAre to jJAna hovA chatAM paNa huM samyam AcaraNa karI zakyo na hato. te A mujaba mAruM je je priya hatuM, tene tene naSTa thatA joto hato ane te jotAnI sAthe ja je je bAkI rahyuM hoya tenA para spRhAnA pAzathI mAruM aMtara baMdhAI jatuM hatuM. re... meM te te kArya karyuM. ke je mArA mane vIMdhI vIMghIne mArA mAthe duHkhanA DuMgarone khaDakI de. bhartRharinirvedam hA dhikkssttm| taptaM naiva tapo mayA hatadhiyA, mattaH prataptAH pare, koSA eva dhanai tA na ca darI-koSAH punaH sNshritaaH| doSA eva batArjitAH zamavatA, nItA na doSA sukhaM, vyAmoho'bhavadacyutaH paramasAvArAdhito naacyutH||9|| (ti parAmu: pravartAtA) bhAnumatI - kidava ! kahiM pariccaia gmisssi| (ityuttarIyAJcale dhAratA) (rAjA uttarIyaM parityajya parikrAmati / bhAnumatI dhAvitvA pANI gRhNAti / ) rAnA - (sthitvA saDhodhamU ) sara ! hurarthavadurta ! snAyvAvanaddhadhanavAlakarAlacarma - vairAgyopaniSad re...dhikkAra thAo, kevI viDaMbaNA... huM kevo mUrkha ! meM tapa to karyo ja nahIM, ulTa mArA kAraNe bIjA tapI gayAM - saMtApa pAmyA, meM to dhanathI bhaMDArone ja bharI dIdhA, paNa guphAorUpI bhaMDArono Azraya na karyo, meM mAtra doSonuM ja arjana karyuM, paNa prazamasukhamAM magna thaIne jJAnadhyAnanI mastImAM rAtri pasAra na karI, re... mAro vyAmoha sadA ya avasthita rahyo, paNa meM A aMtarAtmArUpa nArAyaNanI ArAdhanA na karI. (Ama kahIne cAlavA lAge che.) bhAnumatI :- are dhUrta ! mane choDIne kyAM jazo, (ema kahIne uttarIyano cheDo pakaDI rAkhe che.) (rAjA uttarIyane choDIne jato rahe che. bhAnumatI doDIne hAtha pakaDI le che.). rAjA (ubho rahIne krodha sAthe kahe che) :- o anarthothI bharelI ! tuM to kevI azuciothI bharelI che. snAyuothI bAMdhelI, 1. dhyAtA mugdhavadhUH samAhitadhiyA nArAdhito dhUrjaTiH ityapi paatth| 2. kitava ! kutra parityajya gamiSyasi /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ osTrIma karI kI martRharinirvem o kanthAntarasthitamalAntarasAsthimajjnA (jjJA) m / stomastvamasyatha durantazatAni yAni tvayyApatanti kathayAmi kiyanti tAni ? / / 10 / / jigna gaNDAkhyAM na rujaM jighRkSati kaH, kiM sthUlamAMsaM kucaM, garte cenna kaphAsthicarmanicite vaktre kutazcumbanam / bhastrA na zvasanodgamAgamavatI, kAyaH kimAliGgyate, kutsA cenmalamUtrabhAji narake, nAya na kAryA kutaH / / 11 / / (kRti dastAjhitti) (mAnumatI vatI rAjJa: pAyo: pati) vairAgyopaniSad ghaNA ruMvATAvALI, bhayaMkara cAmaDAnI koI kaMthA hoya, tenI aMdara mala-mUtra-hADakA-majjA vagere bharelA hoya evo tuM azucino pUMja che. tArAmAM to je seMkaDo azucio che tene huM keTalI gaNAvuM ? vaLI- strIne gumaDAno roga thAya tyAre tenA gumaDAne pakaDavAnI IcchA puruSanA hAthane thatI nathI, to je mAMsanI gAMTho ja che, tevA stanane sparza karavAnI IcchA kema thAya che ? baMnemAM koI pharaka to nathI. strIne zarIramAM ghA thayo hoya, te kapha (rasa, paru) hADakA ane cAmaDIthI vyApta hoya, tene koI puruSa cuMbana karato nathI, to mukhane kema cuMbana kare che ? mukhamAM paNa kapha, hADakA ane cAmaDI ja che. tethI rasIvALA ghA ane mukha samAna ja che. luhAranI dhamaNamAM paNa pavana (zvAsa) Ava-jA kare che. e cAmaDAnI kothaLInuM koI AliMgana karatuM nathI. to pachI zarIranuM AliMgana kema karAya che ? jo mala-mUtrathI bharelA narakanI jugupsA karAtI hoya, to nArInI jugupsA kema na karavI ? (ema kahIne hAtha kheMcIne le che.) (bhAnumatI raDatI raDatI rAjAnA pagamAM paDe che.) martRharinirvelammInI bhIna rAjA - (sakhedamAtmagatam / ) aho duratikramaNIyatA viSayANAm ! indriyANyupalagranthInvajrasAramayaM manaH / akRtvA viSayAtumetu ko nAma pauruSam ? / / 12 / / (vizvA) devatilakaH asti kiJcinmanthara iva rAjA / tadayamavasaH / ( ityupasRtya / ) ataH paramastu devyai prasAdaH / hanta, kathamidamasyAH praNayasukhaM parihiyate / rAnA - (carA moyitvA) $EUR manAgevAjJAnApahRtahRdayAlAdanakarI, parIpAke mohaM vahati bahuvairasyavidhurA / bhayaM bAlA hAlAhalabahalamAdhvIkamadhurA, cirAdatte yAdRksukhamatha na tAdRkkathamapi / / 13 // vairAgyopaniSad' rAjA (kheda sAthe potAne) aho, viSayonuM ullaMghana duHkhethI karI zakAya tevuM che. Indriyone paththaranI gAMTho jevI ane manane vaja jevuM kaThora na kare, to viSayone jItavAno puruSArtha paNa koNa karI zake ? (praveza karIne) devatilaka :- rAjA kAMI ThaMDA paDyA hoya evuM lAge che. to A avasara che. (ema kahIne najIka jaIne) have pachI devI para kRpA karo, are devInA A premasukhane kema choDI do cho ? rAjA :- (paga choDAvIne) jenuM hRdaya ajJAnathI apaharaNa karAyeluM che, tene strI jarAka AhlAda Ape che, paNa chevaTe to strI bahu virasatAthI vidhura thaI jAya che. te jovI paNa gamatI nathI. tenAmAM koI rasa paDato nathI. te strI mohane dhAraNa kare che. je miThAImAM jhera nAMkhyu hoya, tenA jevI madhura che nArI. e lAMbA samayathI jevo bhaya Ape che, tevuM sukha to koI rIte ApatI nathI. TUMkamAM strI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha parturinirvevam - api cadhairya dhvaMsayati zriyaM kavalayatyunmAdayatyAntaraM, pAde pAtayati prayacchati ratasyAnte ca kutsAmalam / aunnidrayaM kurute vibhAjayati ca prANopamairbandhubhiH, sandhatte jarasA yuvAnamapi tannArI kva nArIyati ? / / 14 / / bhAnumatI - hA ! kahiM gatAI tAI tAI parapparaparavasadAevilasidAI ? ranA - preyAneSa mamAgataH priyatameyaM me puro vartate, dRSTiH paGkajavRSTirasya visaratyasyAH smitaM caamRtm| premaitadRDhamAvayoriha davaprAyo viyogo manA - vairAgyopaniSad sukhanuM kAraNa nathI, paNa bhayAnaka duHkhonuM ja kAraNa che. eTaluM ja nahIM - zrI gheryano vidhvaMsa kare che. lakSmIno koLiyo karI jAya che. aMtaramAM unmAda kare che. potAnA page paDAve che. tenI sAthe ramaNa karyA bAda chevaTe atyaMta jugupsA upajAve che. ujAgarA karAve che. prANayArA bAMdhavothI vikhUTA pADI de che. yuvAnane paNa ghaDapaNa lAvI de che. te nArI kaI bAbatamAM zatru jevI nathI ? bhAnumatI :- hAya... ApaNe paraspara paravaza thaIne je vilAso karyA hatAM, te kayAM gayA ? rAjA :- A mAro priyatama AvI gayo, A mArI sAme mArI priyatamA che. tenI daSTi jANe kamaLonI vRSTi che. teNInuM mita jANe amRtanI varSA kare che. Avo ApaNo daTa prema hato ane temAM je thoDo paNa viyoga thayo hato te dAvAnaLa jevo hato. ane A 1. hA ! kutra gatAni tAni tAni parasparaparavazatAyA vilasitAni ? - mastRharinirve m aa gete nAzavipAkinastaruNimavyAdhermahopadravAH / / 15 / / devatilakA - rAjan ! kathaM yauvanaM vyAdhiriti yujyate ? rAnA - zrayatAm kAmaM durviSahajvaraM janayati vyAghUrNayatyakSiNI, gaatraannyuurunitmbgnnddhRdyaanyucchuunytyulbnnm| tAM tAM durvikRtiM karoti suhRdo gADhaM vyathante yayA, vyAdhivinamAtmanAzaniyataH ke te grahaNyAdayaH / / 16 / / bhAnumatI - (saMvaraNamabhinIya nepathyAbhimukham / ) hajje vAsantie, uANehi kumAraM taM aggado kadua ajjauttassa mohaM avaNaissam / - vairAgyopaniSad - badhAnuM phaLa che vinAza. yauvana e ja vyAdhi che, temAM A badhA moTA upadravo che. devatilaka :- rAjan ! yauvana e vyAdhi zI rIte hoI zake ? rAjA :- sAMbhaLo, yauvana kAmarUpI jvarane utpanna kare che, jene sahana karavo du:zakya hoya che. yauvana AMkhone bhamAvIne jANe tammara lAvI de che. sAthaLa, nitaMba, gAla, hRdaya vagere aMgone utkaTa rIte pIDita kare che. yauvana to te te gaMdI vikRtione utpanna kare che ke jenAthI sajjano atyaMta vyathA pAme che. maMtrIzvara ! yauvana e eka evo vyAdhi che, jemAM avazya AtmAno vinAza thAya che. lokaprasiddha saMgrahaNI vagere rogo to tenI sAme kAMI ja nathI. bhAnumatI :- (thoDuM saMkocAIne nepathya tarapha) are vAsattikA ! kumArane ahIM laI Ava. tene AgaLa karIne huM AryaputranA mohane dUra karI daIza. 1. hajje vAsantike, upAnaya kumAraM tamagrataH kRtvAryaputrasya mohamapaneSyAmi /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ marIna ke bhartRharinivRtam - (lAbhAtam|) rUpi dustaramAtiti ( pravizya kumAro mAtuH samIpe tiSThati / ) bhAnumatI - ( bAlaM rAjJaH puro dhArayitvA savASpoparodham / ) ajjautta ! keNa uNa esa bAlo rakkhaNijjo / ' rAjA rAjA - (vairAgyazokazabalamAtmagatam / ) bhAvAH santyevApare jAgarUkA yaijayante vAvadUkA vivekAH / putrAdeva trANameSAM kRtaM cetkiM ko'pyaJcedAntarAJjetumetAn / / 17 / / devatilakaH (vinovazva mAnamiva) Teva ! TIyatAmatra prativacanam| pArakyasya rakSaNe ko bhArata ? rAjA vairAgyopaniSad - rAjA :- (potAne) A paNa evo dariyo AvI paDaze, je duHkhethI tarI zakAya tevo che. (kumAra praveza karIne mAtAnI pAse ubho rahe che.) - bhAnumatI :- (bALakane rAjAnI pAse ubho rAkhIne AMsu ane vinaMtibharyA svara sAthe) :- Aryaputra ! A bALakane koNa sAcavaze ? rAjA :- (vairAgya ane zoka sAthe potAne) vizvamAM aneka bhAvo jAgRta ja che, ke jemanAthI vAcALa viveko jItAI (=meLavAI) rahyA che. jo putrathI ja temanuM rakSaNa thaI jatuM hoya to temane koNa jItI (harI) zake ? (Azaya e che ke aMtaramAM viveka jAgRta rahe tenA mATe vairAgya vagere bhAvo jarUrI hoya che. e bhAvonuM rakSaNa putra ja kare che. tame mArA vairAgyane DagAvavA putrane AgaLa karo cho. paNa vAstavamAM to te ja mArA vairAgyanI rakSA kare che. putra to mArA vairAgyanuM nimitta che. jo tame mALelo bAdhaka ja mArA vairAgyano sAdhaka banato hoya, to mArA vairAgyane parAsta karavA koNa samartha che ?) devatilaka (joIne, jANe AnaMda sAthe) :- rAjan ! devIne uttara Apo. rAjA H- je mAruM nathI tene sAcavavAnI javAbadArI mArI nathI. . Aryaputra ! tena punarepa vArtA rALIyA) bhartRharinirvedam jantoH pratyaya eSa yanmama sutaH sampadyate tatkutaH, sAkSiNyAtmani tatpareNa janitaM dehena dehAntaram / prAkkAle'pi sato bhavedapi kuto janyatvamapyAtmanaH, kasmAnnityanivRtta eSa janako jAyeta kAyetaraH / / 18 / / astu vAtmaniSTha evAyaM janyajanakabhAva:, tApa vizvaM zazvadevarakSyaM na rakSyaM daivArakSyaM vastu kenApi kiJcit / zambhuM hitvA sarvasattvAvitAraM mArkaNDeyaM nandinaM yo jugopa / / 19 / / devatilakaH (vAnuM nirrizya) dA, TametasyA AhUpAntavisRmarasukhasnehasandahalola jyotamupagatasyAGkamAropitasya / vairAgyopaniSad' jIva evuM samaje che ke A mAro dIkaro che. paNa evuM kyAMthI ghaTI zake ? jIva to mAtra sAkSI hato ane jIvathI anya evA zarIre bIjA zarIrane janma Apyo che. jIva to pahelA paNa vidhamAna ja hato. tenI utpatti kevI rIte thaI zake ? je nitya nivRtta che, zarIrathI bhinna che, te janaka paNa zI rIte banI zake ? Ama chatAM A vAta tame svIkArI na zako ane jIva ja janma-janaka bane che ema mAnI lo, to paNa- samagra vizvanuM rakSaNakartA deva (nasIba) ja che. jene daiva bacAvI nathI zakatuM, tene koI paNa bacAvI zakatuM nathI. eka mAtra zaMbhu ja sarva jIvono rakSaNakartA che. ke jemaNe mArkaDeya nandInI rakSA karI hatI. temanA sivAya koI bacAvanAra nathI. devatilaka (bALakane batAvIne) :- oha, bicAro kumAra... kevA duHkhomAM paDI gayo. aMtaramAM sukha ane sneha prasarI rahyA hoya, tenA saMdohathI romAMcanI spaMdanAo thaI rahI hoya, vastro pharakI rahyA hoya, kumAra
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhartuharinirve huM devatilakA - rAjan ! prAdhAnyataH svargasukhahetavaH putrA iti tAnAdriyante mhaantH| {nA che . parTurinirvevam - kelIlambAmalakapaTalI pANinonnIya dhuuliinitaM hathavasanazA yamunnArnItva: ?WAranA rAjA - (Atmagatam / ) kasya nAmaitAdRzAni lalitAnyakuzIbhavanti haiyA (prArA ) mannin ! kssnnikaadaaviliibhaavaabhaavaadevNvidhaadpi| nirmalasyAtmanaH kiM syAdarpaNasyeva phUtkRtAt / / 21 / / api castrIvraNAnnadhare raktaretAkledodgate cyute| kimAvanAhitazraddhAH putre baddhAdarAH kutaH ? / / 22 / / - vairAgyopaniSad doDIne AvI gayo hoya, tene khoLAmAM besADI dIdho hoya, kIDA karatA lAMbA thaI gayelA vALane hAthathI sarakhA karIne, dhULathI kharaDAyeluM evuM A kumAranuM mukha potAnA vAnA cheDAthI koNa lUchaze ? oha.. have A kumAra pitRsukhathI taddana vaMcita thaI jaze. rAjA (potAna) - dIkarAnI A ceSTAo rAgInA hRdayano ja kabajo laI zake. vairAgInA hRdaya para A lalito aMkuzarUpa banI zakatA nathI. (pragaTa kahe che) maMtrI ! AvA bhAvo kSaNika che, rAgAdithI mizrita paNa che. paNa jeno AtmA nirmaLa che tenA para tenI zuM asara thaI zake ? jema arIsA para phUMka mAravAthI koI asara thatI nathI. tema putranI manamohaka ceSTAothI paNa vairAgIne koI pharaka paDato nathI. vaLI - je strInA vraNa (gumaDAM jevI ati bIbhatsa evI yoni) mAMthI bahAra Avyo che, zukra ane zoNitanA azuci-kAdavamAMthI udabhava pAmyo che, je nazvara che, tenA rakSaNamAM loko kema abhilASA kare che ? evA yugamAM lokone kema ati sneha jAge che ? cirAcINairduHkhaiH samudayati yannAzaniyataM, tadAzaGkAduHkhaiH sthitamapi ciraM ydythyti| vinAze duHkhAnAM vidhirahaha ! yattatra viduSAM, sukhe svargAdau cedratiratitarAM nApadi kutaH / / 23 / / ata eva kiyanti duHkhadurdinAni kiyatI sukhakhadyotiketyudAharanti mahAntaH / api cabrahmAnandaghanAmbhodheH kaNAH svApramukhaM sukham / - vairAgyopaniSad - devatilaka :- rAjana ! prAdhAnyathI patro svarganA sukhanA hetu che. mATe mahApuruSo temano Adara kare che = temanA para khUba sneha rAkhe che. rAjA :- lAMbA samaya sudhI du:khone sahana karyA pachI jeno udaya thAya che. jeno vinAza nizcita che. are, hajI eno vinAza na thayo hoya, to paNa tenA vinAzano bhaya ja duHkhonA DuMgaro jevo banI jAya che. cirakALa sudhI vyathAkArI bane che. ane vinAza pAme tyAre je du:khono vidhAtA thAya che. evA svarga, samRddhi vageremAM jo buddhizALIo rati karatA hoya, to ApattimAM rati kema karatA nathI ? vAstavamAM to svarga vagere ane Apatti tulya ja che. mATe ja mahApuruSo kahe che ke du:khanA durdino (vAdaLo gherAyelA hoya, evA aMdhArA divaso) ghaNA hoya che. ane AgiyAnA camakArA jevA sukho thoDA ja hoya che. vaLI brahmAnaMdaghana e dariyA jevo che, ane svarga vagerenuM sukha e
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - markyurinirvedram . hA markyurinirvedam - kSudrAyAsmai na kiM tasmai hA spRhAmAvahAmyaham ? / / 24 / / devatilakA - hA kaSTam ! rAjAzritAnAM sampadAdInAM kA prakAra:? rAnA - anyaM kaJcidupAzrayantu puruSaM bhogonmukhaM sampadA, kAmakrodhamadApadAni bhavatAM bhUyAMsi maamujjhtH| (aJjaliM babA / ) kSantavyaM gurudaivatadvijagaNaiH zrautAnnidezAdahaM, vijJAnena vikRSya niSThurataraM nIye parabrahmaNi / / 25 / / devatilakA - rAjan ! evamakiJcanasya te zarIrabharaNamapi durghaTam / - vairAgyopaniSad - tenA kaNiyA jevuM che. svarganA kSudra sukha mATe huM spRhA rAkhuM, ane brahAnaMdanA parama sukha mATe na rAkhuM, e to keTalI zocanIya vAta che. devatilaka :- hAya... rAjAne Azrita saMpattionuM have zuM thaze ? rAjA :- mArI sivAya je puruSa hoya, ke je bhogAbhilASI hoya, teno saMpattio Azraya kare. mane have bhogomAM koI rasa nathI. eTale mAre saMpattione sAcavavAnuM koI prayojana nathI. kAma, krodha, mada vagere ApanA ghaNA pado (Apattio ?) mane choDI do. mAre ghana-saMpattionuM paNa kAma nathI ane kAmAdi doSorUpI vipattionuM paNa kAma nathI. mAre to eka mAtra parabrahmanuM prayojana che. (hAtha joDIne) mArA vaDIlo, devatAo ane brAhmaNonA gaNo mane kSamA karo. huM zAstranA nirdezathI vijJAna dvArA mArA AtmAne niSpharapaNe kheMcI kADhIne parabrahmanI dizAmAM dorI jAuM chuM. devatilaka :- rAjana ! A rIte tame ta akiMcana thaI jazo. to peTa paNa nahIM bharI zako. kapaDAM, makAna vagere dvArA zarIrano nirvAha paNa nahIM karI zako. ranA - svacchandATanamAtrataH paragRhAnnAnArasAnnAdanaM, kanthAkomalasaMstarastarughanacchAyAsu vaaskriyaa| azrAntiH sukhasaJcareNa rucitaH zItAtapopAsanaM, dehe yatsukhamasti zAntisulabhaM gehe satastatkutaH ? / / 26 / / api c| alamasya bharaNAyAsena / pazyaAyuH ko'pi kaNo mahArayavahAnehomayastrotasastatsambandhamidaM vapurbata ! gataprAyaM mayA lkssyte| etattiSThati nAma tiSThatu palaM gacchatyalaM gacchatu, svAtmA kevalameSa nirbharasukhAzleSaH sphurannastu nH||27|| - vairAgyopaniSad - rAjA :- huM svataMtrapaNe vicaraNa karIne bIjAnA gharomAMthI aneka rasovALA annanuM bhojana karIza. kothaLA jevI komaLa zayyAmAM sUI jaIza. vRkSanI chAyAmAM nivAsa karIza. mane thAkano anubhava nahIM thAya. huM sukhethI saMcaraNa karIza (athavA to huM sukhadAyaka rastA dvArA gamana karIza, tethI mane thAka nahIM lAge.) huM mArI rucipUrvaka ThaMDIgaramIne sahana karIza. A rIte mArA zarIramAM mane parama sukhano anubhava thaze. e sukha prazama dvArA ja sulabha che. gharamAM rahIne e sukhanI prApti kyAMthI thaI zake ? vaLI zarIranuM bharaNapoSaNa karavAno koI artha nathI, juo - kALano moTo pravAha dhasamasatA vegathI vahI rahyo che. AyuSya e pravAhamAM eka kaNamAtra che. ane A zarIra te AyuSyanA AdhAre rahyuM che. AvuM zarIra to jANe jatuM ja rahyuM che, (vinaSTa thaI gayuM che.) evuM mane lAge che. jo e zarIra TakatuM hoya to bhale kSaNavAra TakI jAya, ane jo jatuM rahetuM hoya, to bhale jatuM rahe. jemAM nirupama sukhano AzleSa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhartRharinirvedam da tathApi - yAmImAjJAM hA vayaM bhAvayanto bhogaistyAjyA eva rAjyAdibhizcet / na tyajyante vaJcayantaH svayaM te kasmAdevaM tAvadasmAbhireva / / 28 / / sAbhinivezaM cAkalaya / citraM citramaraGgavartikamidaM nirmittikaM zilpinaH, saGkalpasya vikalpanairviracitaM cidvyomapaTTe jagat / dIrghasvapnamidaM vadanti sudhiyaH ke'pIndrajAlaM punaH, procuH kecidathAntarikSanagarImevApare menire / / 29 / / gorakSaH sAdhu vatsa, sAdhu / sarvAnapi nirvANazAlino jiivaanvairAgyopaniSad che evo kevaLa mAro AtmA ja skurAyamAna raho, zarIra para mane koI ja pratibaMdha nathI. chatAM paNa mRtyu yamarAjanI AjJArUpa che. enuM huM paribhAvana karuM chuM. ane mane lAge che, ke jo rAjya vagere bhogo mane choDI ja devAnA hoya, to evA chetarAmaNA bhogone huM svayaM ja kema na choDI dauM ? barAbara bhArapUrvaka samajI lo saMkalpa eka zilpI jevo che. teNe raMga ane pIMchI vinA, pRSThabhitti vinA jJAnarUpI AkAzapaTa para A jagatanuM vicitra citra doryuM che. buddhizALIo tene lAMbu sapanuM kahe che. svapna alpa samayamAM samApta thAya che ane A vizvanuM citra thoDA lAMbA samaye samApta thAya che, eTalo ja e bemAM pharaka che. bAkI to e baMne mithyArUpa hovAthI samAna ja che. keTalAka tene IndrajALa kahe che. anyoe to tene vAdaLAonA AkArothI banelI AkAzanagarI ja mAnI che. gorakSanAtha :- zAbAza, zAbAza, vatsa ! mokSamArganA pathika 68 bhartRharinirvedam tizayya vartase / mantrin ! alamanenAnivartanIyanivartanena / abhiSicyatAmayaM rAjye rAjaputraH / mayApi rAjJA saha etadrakSApakSapAtinaiva stheyam / devatilakaH (nizvasthA) yAvizati mAvAn (bhAnumatI zokavikalaM paridevate / ) gorakSaH - devi ! asti te bhUyaH svAmino'mRtIkaraNasamaye samAna: (rAkhAna prati) rAnan ! dri te sUyaH priyamuromi rAnA - bhAvanuM ! vrata: parapi priyarmAnta ? gorakSaka - tathApItamastu sAdhoH sidhyatu kAryamRdhyatu ciraM rAjA prajAraJjanAllakSmIrakSatapakSapAtamadhurA bhUyAdudArAtmanAm / vairAgyopaniSad evA badhA jIvomAM tuM caDhiyAto che. maMtrI ! have rAjA pAcho pharavAno nathI, mATe tene pAchA pheravavAno prayatna karavo vyartha che. A rAjaputrano rAjyAbhiSeka karI do. huM paNa rAjA sAthe tenI (?) rakSAno pakSapAtI thaIne rahIza. devatilaka :- (nisAso nAMkhIne) jevo bhagavaMtano Adeza. (bhAnumatI zokathI vivaza banIne vilApa kare che.) gorakSa :- devI ! huM tane pharIthI jIvaMta karIza tyAre tane svAmino samAgama thaze. (rAjAne) rAjan ! pharI huM tane zuM priya karuM ? tArA para zuM upakAra karuM ? rAjA :- bhagavaMta ! brahmAnaMdanI mastImAM huM jhUmI rahyo chuM. AnAthI paNa vadhu zuM priya hoI zake ? gorakSa :- to paNa huM AvA AzIrvAda ApuM chuM - sajjananuM kArya siddha thAo. rAjA prajAne AnaMdita karavA dvArA samRddhi pAmo. udAra jIvonI saMpatti akhaMDa bano, te saMpatti madhura sukha denArI thAo. tArA jJAnanA apagama mATe (tAro vairAgya
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhartRhanirvetam che . parTurinirvevam - - due tvadbodhApagamAgatAdatha suhRtsAtsadArpaNairasminhAriharI parIkSitaguNA krINAtu gIgauravam / / 30 / / (ta nibrAnnA: sarve) iti pnycmo'ngkH| samAptazcAyaM grnthH| - vairAgyopaniSad dUra karavA mATe) AvelA mitravarga sAthe tAro je vArtAlApa thayo. temAM je suMdara arthonuM arpaNa thayuM. guNonI parIkSA karanArI A hariharopAdhyAyanI vANI gaurava pAmo. (badhA nIkaLI jAya che.) Iti paMcama aMka A graMtha samApta thayo. iti carama tIrthapati karUNAsAgara zrImahAvIrasvAmi bhagavAnanA zAsanamAM sadguruonI kRpAthI vIra saMvat 2535mAM viramagAma nagare tapAgacchIya AcAryadeva zrImadvijaya prema-bhuvanabhAnu-pAhemacandrasUrIzvara-ziSya AcAryavijayakalyANabodhisUrisaMstuta zrIhariharopAdhyAyakRta bhartuharinirveda nATakanA bhAvAnuvAdarUpa vairAgyopaniSad