Atmanand Prakash Pustak 063 Ank 05 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531723/1

Page #1

* *
* * * * * * * * *
* * *
* * * * * * * * * * **
* * * ***
T
E
ઈ
.
** નકારક***
:::::::
5'
ન
દે
USIRL
'
भव्यानां भव्यभावं. भव जलतरणे भावयन भावनाभि: तीन स्तजा प्रकाश कुमतिभिरूदितं तजयन्नंधकारम् ।
सोल्लासं तत्त्वबोध शुचिह्नदि जनयन् सद्गुरोभक्तिभाजां - आत्मानंदप्रकाश प्रसरतु भुवने वीरभानुप्रभावात ॥
TI ,
: 5 કા ચ કે : શ્રી જૈ ન આ ત્મા નં દ સ ભા
| ભાવ ન ગ ૨ muuuwww.un.unuuwmuum પુસ્તક : ૬૩ મહાવીર જયંતિ એક
| અંક: ૫-૬ ઇ. સ. ૧૯૬૬ : વીર સં. ર૪ર : આતમ સં', ૬૯ : વિ. સં', ૨૦૨ - ફાગણ-ચૈત્ર
ww

Page #2

અ નુ ક્ર મણિ કા
લેખ
લેખક ૧ પ્રાર્થના ૨ વીર પ્રાર્થના ૩ અહિંસા, અપરિગ્રહ અને અનેકાન્તવાદ મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગર (ચિત્રભાનુ) ૭૫ ૪ મહાવીર જયંતિ
રાષ્ટ્રપતિ ડો. રાધાકૃણુને ૫ મહાવીર સમતાના પ્રતીક
રિષભદાસ રાંકા ૬ અભયના આરાધક ૭ ધમ અને વિજ્ઞાન
આચાર્ય રજનીશ ૮ સમાજ સુધારક ભગવાન મહાવીર આચાર્ય જિતેન્દ્ર જેટલી ૯ કારુણ્ય અને માધ્યય્ય
મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા ૧૦ ભગવાન મહાવીર
રતિલાલ મફાભાઈ ૧૧ ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ ડે. ઉપેન્દ્રરાય જયચંદભાઈ ૧૨ આજ્ઞાંકિત વધમાન
ઝવેરભાઈ બી. શેઠ
૧૦૭ ૧૩ રામકથા વિશે કેટલીક ભ્રાંત ધારણાઓ ડો. કે. કષભ-ચંદ્ર
૧૧૦ ૧૪ બોધ કથાઓ
સંચિત
૧૧૫ ૧૫ શ્રી સંઘની આજ્ઞા-અવજ્ઞા
ડા. ભાઈલાલ એમ. બાવીશી ૧૧૭ ૧૬ ભગવાન મહાવીરની જીવનદૃષ્ટિ
રાયચંદ મગનલાલ શાહ ૧૨૧ ૧૭ ભગવાન મહાવીરના નામે એક પત્ર મુનિશ્રી નંદીષેણ વિજય ૧ સમાચાર સંગ્રહ
૧૨૫ KKKKKKKKKKKKKKKKKKEPEZETESE
१२३
. . મીલ : ૪૨૮૦
મામ : “ Jahangir”
ફોન : અ' ગલા : ૪૩૨૮
ધી ન્યુ જહાંગીર વકીલ મીસ કુ. લી.
મેતેakગ એજટસ મંગળદાસ જેસીગભાઇ સન્સ પ્રા લી = ====== = ==
પષ્ટ બોકસ નં. ૨
ભાવનગર
=
=====
====

Page #3

Page #4

શેઠશ્રી ગુલાબચંદ લાલચંદ દોશી
(ટૂંકું જીવનચરિત્ર)
શ્રીયુત ગુલાબચંદભાઈને જન્મ સૌરાષ્ટ્રના સુપ્રસિદ્ધ શહેર જામનગરમાં શેઠશ્રી લાલચંદભાઈ દોશીને ત્યાં શ્રીમતી ગોમતીબેનની કુક્ષિએ વિ. સં. ૧૯૬૮ના માસ ફાગણ વદિ ૧૩ની તિથિએ થયે હતો. અભ્યાસમાં મન ન લાગવાથી ચૌદ વર્ષની નાની ઉંમરે તેઓ મુંબઈ પહોંચ્યા અને કાપડના ધંધામાં અનુભવ લીધે અને પછી તો વ્યાપારમાં પાવરધા બની ગયા, અને ઘણે વેપાર ખેડ્યો. શ્રી ગુલાબચંદભાઈ વગેરે ત્રણ ભાઈઓ છે. બીજા ભાઈઓ તથા શ્રી ગુલાબચંદભાઈના પુત્રો શેઠ પ્રેમચંદ કચરાભાઈની જુની પેઢીમાં કામ કરે છે.
શ્રી ગુલાબચંદભાઈ નાની ઉંમરમાં જ નિવૃત્ત થયા છે. તેમની ધર્મભાવના એવી પ્રબળ છે કે છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોથી દર વર્ષે યાત્રાર્થે જવાના ભાવ જાગે અને પતિપત્ની અખિલ હિંદની તીર્થયાત્રાની ટ્રમાં નીકળી પડે. આ રીતે તેમણે સમેતશિખર સહિત ભારતનું નાનું મોટું કઈ પણ તીર્થ યાત્રા માટે છોડયું નથી. તેઓ જીવદયાપ્રેમી પણ છે. દર વર્ષે જીવો છોડાવવાનો નિયમ છે. નાની ઉંમરે ચતુર્થ વ્રત અંગીકાર કરેલ છે. તેઓ જેવા ધર્મનિષ્ઠ છે તેવા સેવાપ્રિય છે. સાધુ-સાધ્વી, તપસ્વી વગેરેની સેવામાં તેઓ આત્મસંતોષ અનુભવે છે. તેમનાં ધર્મપત્ની શ્રીમતી જયાબેન પણ તપસ્વી અને પુણ્યશાળી હિાવા ઉપરાંત ગૃહલક્ષમી છે.
શ્રી ગુલાબચંદભાઈ ઉદારવૃત્તિ ધરાવે છે. ગુપ્તદાન ઘણું કર્યું જાય છે. એટલું જ નહીં પણ જ્યારે જ્યારે તીર્થંપર્યટન કરે છે, ત્યારે કપડાંનો જથ્થા સાથે લઈ જાય છે અને અનેક નિરાશ્રિતજનોમાં વહેંચે છે.
આ વર્ષે તેમણે તીર્થાધિરાજ શત્રુજ્યમાં ચાતુર્માસ કર્યું છે અને નવાણું યાત્રા તથા સાધુ- સાધ્વી, તપસ્વી વગેરેની ભક્તિને સુંદર લાભ લીધે છે.
આ સભાના પેટ્રન થઈ શ્રી ગુલાબચંદભાઈએ અમારા કાર્યમાં જે સહકાર આપે છે તે માટે અમે તેમનો આભાર માનીએ છીએ. તેઓ દીઘયુષ્ય ભોગવે અને પોતાની ધર્મભાવના પ્રજવલિત રાખે એજ અભ્યર્થના !

Page #5

આ સભાના નવા માનવંતા પેટ્રન
રોડ શ્રી ગુલાબચંદ લાલચ'દ શાહ

Page #6

આ સભાના નવા માનવંતા પેટ્રન
શેઠ શ્રી પોપટલાલ નરોત્તમદાસ શાહ

Page #7

શેઠશ્રી પોપટલાલ નરોત્તમદાસ શાહ
ટૂંકું જીવનચરિત્ર શેઠશ્રી પોપટલાલભાઈનો જન્મ ભાવનગર શહેરમાં સં. ૧૯૫૯ ના શ્રાવણ સુદી પાંચમ ના રોજ થયો હતો. તેમના પિતાશ્રી સ્વ નરોત્તમદાસ ભગવાનદાસ શાહ એક આદર્શ માનવધમ પરાયણ, સૌજન્ય અને સેવાના પરમ ઉપાસક હતા. આજે શ્રી. પિપટલાલભાઈ પણ એમના પૂજ્ય પિતાશ્રીએ ચીધેલા આદર્શ અને ઉચ્ચ ધ્યેયને નજરમાં રાખીને સેવા અને સ્વાર્પણને એક સુંદર આદેશ પૂરો પાડી રહ્યા છે.
શેઠશ્રી પોપટલાલભાઈએ માત્ર અઢાર વર્ષની કિશોર વયમાં જ પૂર્વ પુણ્યોદયથી વ્યાપારમાં ઝંપલાવ્યું. અપૂર્વ ખંત, સાહસ, અને ધીરજથી વ્યાપારી ક્ષેત્રે આગળ વધી કીર્તિ અને લક્ષમી સંપાદન કર્યા. રંગ, રસાયણ, પારો, પસ્તી વગેરે જુદાજુદા વ્યાપારી ક્ષેત્રોમાં ઘૂમ્યા. વ્યાપારી ચાવીઓ હસ્તગત કરતા ગયા અને માનવતાભરી કેડી પર કૂચ કરતાં કરતાં વ્યાપારમાં આગળ વધતા ગયા. પરિણામે આજે તેઓ એક સાહસિક અને બાહોશ વેપારી તરીકે સારી નામના પ્રાપ્ત કરી શકયા છે. તેઓશ્રી આજે “ઈડે કેમિકલસ” અને “સ્ટાન્ડર્ડ સેઇલસ એજન્સી” જેવી ધરખમ કંપનીઓના માલિક છે. “બીડલ સોયર’ જેવી યુરોપિયન દવાએની મહાન ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીના ભારત ખાતેના મેનેજીંગ ડાયરેકટર છે. તેઓશ્રીએ અનેકવાર વિદેશોનો પ્રવાસ ખેડ છે. પરદેશથી જુદી જુદી ચીજે આયાત કરવાનો તેમનો અનુભવ ખૂબ જ વિશાળ છે. અને આજે તેઓશ્રી એક બાહોશ નિકાસ કરનારા ગણાય છે. વ્યાપારી ક્ષેત્રમાં ખૂબ સાહસિક છે. અને તેઓશ્રીએ ઘણાંઘણાં સાહસો પણ કર્યા છે.
શેઠશ્રી પિપટલાલભાઈનું વાંચન વિશાળ છે. દુનિયાના અગત્યના ગણાય એવા ઘણું પ્રશ્નોના સારા એવા અભ્યાસી પણ છે. છતાં નિરાડંબરી જીવન જીવે છે. સદ્દગુણ, નીતિમત્તા, ધર્મભક્તિ અને સેવાને ભૂલ્યા નથી. કેળવણી પ્રત્યે એમનું હૈયું સદા ધબકયું છે. અને સમાજ અને ધર્મનાં સત્કાર્યો માટે સદાય ખડે પગે ઉભા રહીને સહકાર આપ્યો છે. કેળવણી વિના માનવતા નહિ” એ સૂત્રને તેઓશ્રીએ અપનાવ્યું છે. આ રીતે તેઓશ્રી આદર્શવાદી, ભાવનાવાદી સિદ્ધાંતવાદી છે અને લાગણી, મમતા અને સ્નેહના અણમોલ પ્રતીક સમા છે.
તેમનાં ધર્મપત્ની શ્રીમતી સરસ્વતીબેન ભાવનગરના પ્રખ્યાત કાપડિયા કુટુંબના શેઠ નેમચંદ ગીરધરલાલ આણંદજીના સુપુત્રી હતા. તેમના તથા તેમના સુપુત્ર શ્રી પ્રવિણચંદ્રભાઈના એગ્ય સહકારથી શ્રી. પોપટલાલભાઈએ ધાર્મિક અનેક શુભ કાર્યોમાં પોતે મેળવેલ લક્ષ્મીને સદ્વ્યય કર્યો છે.
આવા એક સજજન શેઠશ્રી પોપટલાલભાઈએ જેન સાહિત્યના પ્રકાશનના અમારા કાર્યમાં સભાના પેટન થઈ જે રસ દાખવ્યો છે, તે માટે અમે તેમને આભાર માનીએ છીએ. સમાજના ઉત્કર્ષ અર્થે અને ધર્મભક્તિ તથા આત્મકલ્યાણ અર્થે તેઓશ્રી હજી પણ વિશેષ લક્ષમીને સદ્વ્યય કરતા રહે અને દીર્ધાયુષ્ય ભેગવી વિશેષ યશભાગી થાય તેવી શુભેચ્છાઓ અમે પાઠવીએ છીએ.

Page #8

Page #9

કે
સી .
I
7
.
'
- ક
મર ક -
Ass :
मच्चं लोगम्मि मारभूय
વર્ષ: ૬૩ ]
માર્ચ-એપ્રિલ ૧૯૬૯
અંક : ૫-૬
''
प्रार्थना
જેમની ભક્તિ સંસારીઓના સંસારને મથન મત કિનાં મથામણની જિન કરનારી છે, યોગીઓને વેગ આપનારી છે. પ્રતિ
બોધ પામેલાઓ પ્રતિબોધ વધારનારી છે, પ્રાંતિबुद्धानां प्रतिबोधवर्धनकरी भावप्रदा भाविनाम ।
વાળાઓની ભ્રાંતિને હરનારી છે, અને આ સંસારથી પ્રતાનાં પ્રમeળી મામીતાંત ITI મત હદયમાં ભય પામનારાઓના ભયનો નાશ કરનારી ણ છી વીરાનેશ્વર વિસાતુ તમે નમે નૈ નમઃ છે, તે શ્રી વીર જિનેશ્વર વિજયવંતા છે તેમને
નમન છે, અમારા નમન છે. यन्नाम पूतमनसां वितनानि धर्म
જેમનું નામ પવિત્ર હૃદયવાળા પુરુષને ધર્મ पाप विनाशयति कर्मचर्य
વિસ્તારે છે, પાપનો નાશ કરે છે. કર્મના સમૂહને संपादत्यविरत शमतां सुखेन કંપાવે છે અને સર્વદા સુખપૂર્વક શમતા પમાડે છે, તે વર્ધમાનનાં ફાર ઇચમઃ ||
તે શ્રી વર્ધમાન જિનના શરણને અમે આશ્રય લઈએ છીએ.

Page #10

વીર પ્રાર્થના
દેહરા વ્યાખ્યું વિકૃત રૂપમાં અધર્મ ગાઢ મિર, સૂર્યરૂપ પ્રગટયા પ્રભુ કમલેગી મહાવીર સ્વયંતિ સવિતાતણી જયંતિ આ જ્યકાર સ્મરણ, નમન, વંદન કરી સ્તવી એ જગદુદ્ધાર.
હરિગીત ઐહિક સુખમાં લિપ્ત આખું જગત જે સમયે હતું અધ્યાત્મતવતણું અરે અસ્તિત્વ-દશન ના થતું. ચોતરફ ફેલાઈ હતી હિંસક ક્રિયાઓ કારમી શેણિત ભીની પૃીને કરતાં પશુઓને દમી, આ કટેકટને સમય અવલોકી શ્રી પ્રભુ અવતર્યા ત્રિશલા સુમાતા ગર્ભમાં પ્રભુએ પ્રભુતા ભર્યા “શ્રી યુગ પ્રવર્તક” અવતર્યા, મહાતિ આત્મસ્વરૂપની અવનીથી , આકાશ તક ફેલાઈ કાંતિ પ્રકાશની. આ રસૃષ્ટિ કેરી કષ્ટિને નિજ દૃષ્ટિથી નિરખી લીધી. નિજ આત્મબળ વિકસાવવાને આદરી તેની વિધિ, સિદ્ધિ સકળ કરી પ્રાપ્ત તે નિજ આત્મશક્તિ વિકાસથી ફૂંક મહિલામંત્ર ને પ્રાણુ ઉગાર્યા ત્રાસથી. ૩ કે ચાલ્વા કેરું તત્ત્વ ઊંડું જગતને સમજાવિયું અજ્ઞાન અંધારૂં ગયું, મિથ્યાત્વ સઘળું દૂર થયું, આખા જગતમાં આણ વર્તી યુગ પ્રવર્તક વીરની વિકૃત થયેલી ભૂમિ કેરે પાપમળ ગયે ઓસરી. ૪ માનવહૃદય વિકસાવિયાં તે પ્રેમબળનાં સાધને, નિઃસંગ પણ પરમાર્થ માટે વિચરતાં સંગી બને. શ્રી પરમ તીર્થંકર શ્રમણ મહાવીર સ્વામી આપને, મંગલ સ્તવન કરી વંદીએ ઉરમાંહી જપીએ નામને. ૫
દેહરે વિઘ કરૂણાનિધિ મહાવીર મંગલનામ, જયંતિ દિને આ જ પ્રેમ કરે પ્રમ,

Page #11

ભગવાન મહાવીરના મુખ્ય સ ંદેશ
અહિંસા, અપરિગ્રહ અને અનેકાન્તવાદ
મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી મહારાજ (ચિત્રભાનુ) અહિંસા
ભગવાન મહાવીર પ્રકાશના પ્રતીક હતા. અહિંસાનું જીવંત દૃષ્ટાંત હતા, અનેકાન્તવાદના પ્રેરક હતા. પ્રભુના મુખ્ય સંદે! અહિંસા, અપરિગ્રહ અને અનેકાન્તવાદના છે.
હિં'સાથી હિંસાને જ જન્મ થાય છે. જે વાવે હા તે જ ઊગે . હિંસા વાવે ત્યાં અહિં’સા કેમ ઉગે ?
વિશ્વને એ નિયમ તા યાદ હશે જ કે જે વિચાર તમે વિશ્વમાં ફેક હૈ। તે ફરીને પાઠે તમારે ત્યાં જ આવીને ઊભા રહે છે. હા, એને પાઠા આવતાં કદારા વાર લાગે, પણ આવ્યા વિના ન રહે. ખાજ નહિ તો કાલ, કાલ નહિ તે! દશ વર્ષ પછી, દશ વર્ષ પછી
અહિંસા અને અનેકાંતવાદ
નહિં તે। આવતા જન્મે પણ એ વિચાર પાછે તમને મળ્યા વિના હું રહ્યું; એ વ જો તમે હિં‘સાના સ્તર વિશ્વમાં કશે તે ડિંડસા તમારા પર આવ્યા વિના તમને કેમ ઘેાડશે ?
એક વત વિચારવાનું કહું ? દુનિયાના પશ્ચિમના દેશેામાં આટલાં યુદ્ધ ત્યાં, માણુસા કપાયાં, લગભગ દરેક કુટુમ્બે પોતાન! એક સ્વજનને યુદ્ધમાં ગુમાવ્યા, અને ભારત માટલું શાન્તિથી જીવી શકયું તેનુ કારણ શું ?
એમ નથી લાગતુ કે બીજા દેશોમાં જેટલી હિંસા છે તેના પ્રમાણમાં અહી આછા છે ? એટલે જ તે આગે ત્યાં યુદ્ધની 'સાનાં ચક્રે નથી ફરી વળ્યાં.
આપણે જે હિંસાના ત્રંચાર અને આચા રથી નહી અટકીએ તા આપણે કઇ પરિસ્થિતિમાં મુકાઈ જઇશું તે વિચારવા જેવુ છે.
અમારું, સાધુઓનુ કામ વિચારે મૂકવાનુ છે. એને આકાર આપવાનું કામ તે! આ માનનીય સત્તાધીશાનું છે. હું જોઇ શકયા છુ કે પહેલે વર્ષે એક દિવસ કતલખાનું બંધ રાખવાના વિચારને આપણા ભૂતપૂ મેયર શ્રી ઇસાકભાઇએ આકાર આપ્યા.
બીજે વર્ષે આઠ દિવસ કલબાનાં બધ રાખવાના વિચાર મૂક તા કોર્પોરેટરોની સહાયથી બીજા વર્ષના મેયર ડેા. શ્રી દિગ્ગીએ અને આકાર આપ્યા.
૭૧

Page #12

પરિગ્રહ
આજ તે આનંદનો વિષય છે કે મહા. દૂર જઈ રહી છે. એટલે એમણે સમન્વયની રાષ્ટ્રના મુખ્ય પ્રધાનશ્રી, વિધાન પરિષદના આ સ્યાદ્વાદ દષ્ટિને સમાજમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠાપિત અધ્યક્ષશ્રી અને નગરપતિશ્રી એમ ત્રિવેણી કરી. એક માણસ બીજા માણસને સમજી શકે સંગમ છે, હવે તે અહિંસાનું કાર્ય પૂબ જ એવી વિશિષ્ટતા આ દષ્ટિમાં છે. વિજ્ઞાનની વેગથી આગળ વધશે અહિંસાના આ કાર્ય ભાષા માં આને શું પરિમાણ Fourth કરનારા મહાનુભાવોને હું તે શું આપું? Dimension કહી શકાય. જે ઊંચાઈ, પહોળાઈ માનવી માનવીને આપી પણ શું શકે, સિવાય અને લંબાઈથી પર એવું એક ચોથું માપ છે કે હાર્દિક શુભેચ્છા!
વસ્તુને સમજવા સપ્રમાણ તેજછાયા જોઈએ. પણ પેલા મૂંગા જીના આશીવાદ સપ્રમાણ અંતરજોઈએ. સપ્રમાણ દષ્ટિ જોઈએ જીવનને નવપલ્લવિત બનાવ્યા વિના નહીં રહે તો જ વસ્તુ વસ્તુ રૂપે દેખાય.
અનેકાન્તની દષ્ટિમાં એકાન્તને કદાગ્રહ
- નથી. કોઈ વસ્તુ એવી નથી જેને એક જ સંગ્રહથી માણસનું પતન થાય છે. પરિ.
છેડો હોય. માણસ વસ્તુને એક અંત જુએ ગ્રહવાળા ધનિકના પુત્રને ખબર નથી કે જે ધનની શું કિંમત છે! એ લોકે વિના મૂલ્ય
અને બીજા અંત સામે પીઠ ફેરવી ઉભું રહે વસ્તુને વેડફી રહ્યા છે. જ્યારે બીજી બાજુ )
તે વસ્તુનું પૂર્ણ દર્શન ન થાય. આ વિચારણા
દ્વારા જડ અને ચેતન જગત અને જીવ માણસ જીવનનિર્વાહનાં પૂરતાં સાધનાના
સંપ્રમાણ સમજાય છે, અભાવે ટળવળી રહ્યા છે, તરફડી રહ્યા છે.
એક બાજુ ટેકરો છે ને બીજી બાજુ ખાડે વ્યવહારની ભાષામાં પણ તમે આ વસ્તુ છે. એકને કોન્ટટીપેશન છે ને બીજાને ડાયરઆ જુએ છે ને? કઈ પૂછેઃ “શું કરો છો? છે, કબજિયાત અને સંગ્રહણીનાં રોગ છે. કહેઃ “ઘઉં વીણું છું.” સાચું શું છે? ઘઉં બંને બિમાર છે. શ્રીમંત કે ગરીબ કેઈ નહિ, પણ કાંકરા વાણે છે. પણ એને અર્થ વસ્થ નથી. સુંદર સ્વસ્થતા ભગવાને બતાવેલ સમજી લેવાય છે. આ અનેકાન્ત છે. અપરિગ્રહના માર્ગથી જ આવી શકે તેમ છે.
માણસને માણસની નજીક લાવવા, વસ્તુને પરિગ્રહ પતન છે. પ્રેમ પ્રકાશ છે.
વિવિધ દષ્ટિબિન્દુથી સમજવા આ દષ્ટિ અનિઅનેકાન્તવા.
વાર્ય છે. આ દષ્ટિ માનવ જાત અપનાવે તે પ્રભુ મહાવીરનો સૌથી શ્રેષ્ઠ વિચાર તે ઘર ઘરમાં સમજણ આવે, એક રાષ્ટ્ર બીજા અનેકાન્તવાદ છે. અનેકાન્તવાદની સમન્વય દષ્ટ
સામાં રાષ્ટ્રનું દૃષ્ટિબિન્દુ સમજી શકે અને એ પ્રભુ મહાવીરની દુનિયાને અપૂર્વ ભેટ છે.
કલહ, યુદ્ધ અને તંગદીલી ઓછી થાય... પ્રભુ ભ. મહાવીરે માણસોને નાની નાની વાત પર
મહાવીરે આપેલા પ્રકાશ આપણા સોના લડતા જોયા. ધર્માચાર્યોને વાણીના દાનમાં હૃદયમાં સદા પ્રકાશ પાથરતો રહે અને આપણે વાયુદ્ધ કરતા જોયા અને એમણે એ પણ એમના ચિ પેલા માર્ગે ચાલીએ એજ ભાવના. જોયું કે એ જે વાત માટે આ યુધે ચઢયા
શ્રી ચિત્રભાનુ તે વસ્તુ તો એમના વચ્ચેથી સરકીને દૂર ને (દિવ્ય દીપ વ. ૨ અંક ૧ ઉપરથી સાભાર)
આમાનંદ પ્રકાશ

Page #13

મહાવીર જતિ
હું જયંતિ આપણે ઉજવીએ છીએ. મહાવીરને “જિન” એટલે કે વિજેતાનું બિરુદ મળ્યુ છે. એમણે ક્રાઇ દેશને ત્યેા નથી, તેમતે વિજય પોતાની વૃત્તિ પરના વિજય છે. તેમણે સસારના કાઈ યુદ્ધમાં ભાગ લીધે। એટલા ખાતર તે મહાવીર નથી કહેવાયા. પરંતુ પેાતાની આંતરિક વૃત્તિઓ સાથે ઝગડીને તેમણે વિજય પ્રાપ્ત કર્યો છે અને તેથી તેએ મહાવીર કહેવાયા છે. દઢતા, તપ, સયમ, આત્મશુદ્ધિ અને જ્ઞાનાપાસતા દ્વારા તેમણે માનવો વનમા જ દેવત્વ પ્રાપ્ત કર્યુ છે. તેધી આજે તેમની જન્મજયંતિ ઉજવતી વખતે આપણું ધ્યેય એ હેાઇ શકે કે તેમના ઉદાહરણુથી બીજાએતે આત્મવિજય પ્રાપ્ત કરવામાં ઉચ્ચ આદર્શો તરફ કદમ બઢાવવાની સ્ફૂર્તિ મળે.
ભારતને! કૃતિઙાસ પ્રારંભથી આજસુધી ઉપરના આદર્શ પર આધારિત રહેલા છે. જ્યારે આપણે મેાહનો-ડેરા તથા હરપ્પા યુગથી લઇને આજના સમય સુધીના પ્રતીકે, સ્મૃતિ, સંસ્કૃતિનાં ખીજા મારા જોઇએ છીએ ત્યારે પણુ આ જ પરંપરાનુ સ્મરણ થાય છે કે આદર્શ પુરુષ આત્માના પ્રભુત્વ તથા ઉત્કની ભાવના સ્થાપિત કરનાર જ હાય છે. આજે લ:ભગ ચાર-પાંચ હજાર વર્ષોથી આ જ આદશ ખાપણા દેશના ધામ્તિક વાતાવરણમાં એકરૂપ થઈ ગયતા છે.
રાષ્ટ્રપતિ ડા. રાધાકૃષ્ણન્
ઇ.
સ.પૂર્વે ૮૦૦ થી ૨૦૦ વર્ષ સુધીના ગાળે આંતહાસમાં ઉત્ક્રાંતિ-કાળ તરીકે એળખાય છે. ખીજા શબ્દોમાં કહીએ તે! આસન દરમિયાન સંસારની વિચારધારા જપ્રકૃતિના અધ્યયનથી ખસીતે માનવજીવનના અધ્યયન તરફ વળી. ચીતમાં કયુક્ષસ, ભારતમાં ઉપનિષદોના ઋષિએ, મહાવીર અને ગૌતમ બુદ્ધ, ઇરાનમાં જરથાત અને ઇઃ પ્ણ બાજુએ મહાન પયગંબરે, ગ્રીસમાં પાયથાગારાઝ, સેક્રેટીસ
ભગવાન મહાવીર એક એવા મજ્ઞાન આદર્શ
અને પ્લેટા જેવા મહાન દાર્શનિકાએ બાથ પ્રકૃતિ-પુરુષ છે. તેમણે સંસારના બધા પદાર્થાંના ત્યાગ કર્યો અને ભૌતિક બંધનથી પોતાની જાતને મુક્ત રાખી. તે પેાતાના આત્મામાં સફળ થયા.
માંથી પોતાનું ધ્યાન અંતમુ ખતાવ્યું, આવા મહાન પુરુષમાંથી એક ભગવાન મહાવીરની જન્મ
મહાવીર જયંતિ
CO

Page #14

આ આદર્શ ઉપર કેમ ચાલવું, કઈ સાધનાધારા જો આપણે અહિંસાના આદર્શને સ્વીકાર કરીએ આત્માનુભવ અને સ્વાધીનતા પ્રાપ્ત કરવા તે પ્રશ્નોને તે તેના પરિણામરૂપે આપણે જેન ધર્મના અનેકાંતજવાબ આપણું શાસ્ત્રોમાં કહેલા છે. શાસ્ત્ર કહે છે. વાદને અપનાવવો પડે. જેનું કહેવું છે કે માત્ર કે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે શ્રવણ, મનન અને જ્ઞાનપ્રાપ્તિ એ જ આપણે આદર્શ છે; પરંતુ નિદિધ્યાસનની જરૂર છે. ભગવાન મહાવીરે પણ દર્શન, સામાન્ય જીવનમાં આપણને થોડા પ્રમાણમાં જ જ્ઞાન અને ચારિત્ર્યને નિર્દેશ કરી આ તત્વોનું તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. વસ્તુના અનેક ધ હોય પ્રતિપાદન કર્યું છે. આપણને વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધા છે; તેના અનેક પક્ષો હોય છે. તેનું રુપ મિશ્ર છે. હેવાં જોઈએ કે સંસારની વસ્તુઓ કરતાં કે ઊંચે તેના ગુણ અને ધર્મ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હોય છે. પદાર્થ છે. માત્ર અંધ ભક્તથી કામ નહીં થાય. માણસને વસ્તુના કોઈ પણ એક અંગનું જ્ઞાન થાય આપણે મનનઠારા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીએ છીએ ચિંતન તે તેને મત એકાંગી બનવાની સંભાવના રહે છે. દાતા શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસને આધારરૂપ બાબતોને જ્ઞાન આવા મતમાં પૂર્ણ સત્યનું દર્શન પણ પ્રાપ્ત થતું અને પ્રકાશનાં તરોમાં પરિવર્તિત કરી શકાય છે નથી. જે લેકેએ રાગ દેશની વૃત્તિઓ પર વિજય પરંતુ માત્ર સૈદ્ધાત્વિક જ્ઞાન પણ પૂર્ણ નથી. કેવળ મેળવ્યો છે તેમનું દર્શન સંપૂર્ણ સત્યનું દર્શન હાઈ શબ્દજ્ઞાન દ્વારા અમર જીવન પ્રાપ્ત કરી શકાતું શકે. આ વાતના જ્ઞાનથી આપણને એમ વિશ્વાસ નથી. આપણે એ મહાન સિદ્ધાંતોને જીવનમાં ઉતારવા થવા માંડે છે કે આપણે જેને સત્ય માન્યું તે ખરી જોઈએ. તેથી ચારિત્ર્યની પણ તેટલી જ જરૂર પડે રીતે સત્ય ન પણ હોય. આને લીધે મનુષ્યની છે. દર્શન, વંદન અથવા શ્રવણુથી માંડીને મનન ધારણુઓની અનિશ્ચિતતાનું જ્ઞાન આપણને થવા સુધી આપણે પહેચીએ છીએ. અને ત્યાંથી સેવા માંડે છે. આને લીધે આપને એમ વિશ્વ સ ઉત્પન્ન અથવા ચારિરય ! જૈન આચાયોએ દેખાડ્યું છે કે થાય છે કે આપણી સૌથી ગંભીર ધાણાઓ પણ આત્માનુભવને પ્રાપ્તિ માટે આ ત્રણેની જરૂર છે. અનિત્ય હોઈ શકે. છ આંધળા અને હાથીના ચારિત્ર્ય એટલે સદાચાર. એને માટે નિયમ કયા? દષ્ટાંતવાળા આ સિદ્ધાંતનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે આને માટે વિવિધ પ્રકારના વ્રત પાળવાને ઉપદેશ છે. આ પાક્ષિક સો પરસ્પર વિરોધી નથી. તેમાં કરવામાં આવે છે. પ્રત્યેક જેને અહિંસા, અમૃષા, અંધકાર અને પ્રકાશ જેવો વિરોધામક સંબંધ નથી. અચૌર્ય, અમૈથુન અને અપરિગ્રહ એ પાંચ વ્રત તેને આપણે ભિન્ન માનવાં જોઈએ. તેઓ સત્યના પાળવા જોઈએ. પરંતુ આ પાંચે તેમાં અહિંસાને વૈકલ્પિક રૂપે છે. આજે સંસાર અનેક કલેશાથી જ પ્રાધાન્ય અપાયું છે. કેટલાંક અહિંસાના ઉપાસક રીબાય છે. આપણે સંયુક્ત જગતના ધ્યેયને આપણું ખેતી પણ છડી ઘે છે કારણ કે ખેતી માટે હળ લક્ષ્ય બનાવીએ છીએ. પરંતુ એકત્ર કરતાં ભિન્નત્વ વિનો ઉપયોગ કરવાથી સૂક્ષ્મ જીવોનો નાશ થાય. એ આજના યુગનું એક વિશિષ્ટ લક્ષણ છે. બે
આ સંસારમાં પોતાની જાતને હિંસાથી સંપૂર્ણપણે સંસારની યોજનાઓમાં ઘણાંખરાં માણસેને એક લાભ બચાવવી અસંભવ છે માટે જ મહાભારતમાં કહેવાયું ઉત્પન્ન થાય છે કે આ સારું અને તે ખરાબ. આથી છે કે એક જીવ બીજા છવને અન્ન છે. આમ છતાં બુરાને દૂર કરવું જોઈએ. પરંતુ તેને (બુરાને) સત્યના પણ આપણું એ કર્તવ્ય છે કે બની શકે ત્યાં સુધી એક વિકલ્પ તરીકે એટલે કે મૌલિક સત્યના અનેક અહિંસાનો વિસ્તાર કરવો. પ્રયત્નદ્વારા હિંસાના ચલાયમાન પક્ષમાંથી એક માનીને ચાલવું યોગ્ય છે. ક્ષેત્રને સંકોચ અને અનુભવના ક્ષેત્રને વિસ્તાર તે આંધળાઓએ એક અંગના સ્પર્શ ઉપર જે ભાર કરવો. આટલા માટે આપણે અહિંસાને જીવનનું મૂક્યો તે જેટલો દેષિત છે તેટલો જ દેવ સત્યના લક્ષ્યબિંદુ બનાવ્યું છે.
કોઈ એક જ અંગ ઉપર મૂકો તે છે. માનવહિતને
૭૮
આત્માનંદ કાશ

Page #15

માટે વ્યક્તિસ્વાતંત્ર્ય અને સામાજિક ન્યાય બન્નેની ચાર, સહિષ્ણુતા તથા બીજાના દૃષ્ટિકોણનું યોગ્ય રીતે જરૂર છે. આપણે કોઈ પણ એકનું મરચું મીઠું મૂલ્યાંકન વગેરે અનેક બાબતો શીખી શકીએ છીએ. ભભરાવીને અથવા બીજાનું ઓછું મહત્વ આંકીને જો આપણે આ વસ્તુને યાદ રાખી શકીએ અને આ વર્ણન કરી શકીએ છીએ, પરંતુ જૈનના અનેકાંતવાદ, સિદ્ધાંતોને હૃદયમાં અંકિત કરીને જુદા પડીએ તે સપ્તભંગીનય અથવા સ્યાદવાદનો કોઈ પણ અનુયાયી આપશે તે મહાપુરુષ પ્રત્યેના આપણું ઘણું ઋણમાંથી તે જાતના સંસ્કારબંધને સ્વીકારતો નથી. તેમની એક ઓછું કરવામાં સફળ થયા ગણુઈએ. ભાવના તો સત્યાસત્યને વિવેક કરીને સમન્વય સ્થાપિત કરવાની હોય છે. આપણી મનોવૃત્તિ પણ આવી જ સં. ૨૦૧૨માં ન્યુ દિલ્હીમાં “મહાવીર જયંતિ” હોવી જોઈએ. આ રીતે આપણે ભગવાન મહાવીરના મહોત્સવ પ્રસંગે રાષ્ટ્રપતિ ડો. રાધાકૃષ્ણને આપેલા જીવનમાંથી સંયમની જરૂરિયાત, અહિંસાયુક્ત સદા. અંગ્રેજી પ્રવચનમાંથી સાભાર ઉધૃત.
सवणे णाणे य विन्नाणे (ઉપાસનાથી) શ્રવણ, શ્રવણથી જ્ઞાન, જ્ઞાનથી વિજ્ઞાન, પકવાને ૨ સંરમે | વિજ્ઞાનથી પ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનથી સંયમ, સંયમથી अणण्हये तवे व અનાસવ, અનાસવથી તપ, તપથી કમનો નાશ, કર્મના નાશથી વોરાને દરિયા સિદ્ધી . નિષ્કમપણું અને નિક્કમપણાથી સિદ્ધિ-અજરામરપાડ્યું પ્રાપ્ત થાય છે.
ભગવતીસૂત્ર, શતક ૨, ઉદ્દેશક ૫.
કેઈપણ બાબત ઉપર એકવાર અભિપ્રાય દર્શાવ્યા પછી તેમાં ફેરફાર કરવાની જેમને આવશ્યકતા જણાતી નથી તેઓ મહાપુરુષ છે. પણ જેઓ પોતાનો અભિપ્રાય ભૂલ ભરેલે છે અને તેમાં ફેરફાર કરવાની જરૂર છે તેમ જાણવા છતાં પોતાના અભિપ્રાયને ચીટકી રહે છે, તેઓ દંભી અને કપટી છે. તમે ભલે મહાપુરુષ ન હ, પણ દંભી અને કપટી થશે નહીં. અસત્યને છોડીને સત્યને ગ્રહણ કરવા હંમેશાં તત્પર રહેજે.
બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય
વર્તમાનની ક્ષણ તમારી મોટામાં મોટી પૂછ છે. તેને નકામી ન સમજશો. તમારી બધી શક્તિઓ એકઠી કરીને તે ક્ષણને પૂરેપૂરે ઉપયોગ કરો. જો તમે તેની ઈજજતા કરશો તે તે પણ તમારી ઈજજત કરશે. જે લોકો સમયનું ધ્યાન રાખે છે, તેમનું સમય પણ ધ્યાન રાખે છે. સમયની ઉપેક્ષા કરનારા ભાગ્યનાં બધાં વરદાનથી વંચિત રહી જાય છે. જે વર્તમાન ક્ષણને લાભ ઊઠાવી શકતું નથી તે લાખ ક્ષણનો પણ લાભ ઊઠાવી શકશે નહીં, એ અનુભવસિદ્ધ હકીકત છે. ભૂતકાળની ક્ષણ કબરમાં સૂતી છે અને ભવિષ્યની ક્ષણ હજી દાળના ગર્ભમાં છે. તમારે માટે તે વર્તમાન ક્ષણ જ સર્વસ્વ છે.
મુનિશ્રી રાકેશકુમાર

Page #16

મહાવીર-સમતાના પ્રતીક
માનવ સંસ્કૃતિના વિકાસમાં અનેક મહાપુરુષ- વેલ વ્યક્તિઓને મદદ કરે અને સમાજની સેવા કરે એ ફાળો આપ્યો છે. તેઓએ સાધના કરી, અનુભવ એમ નકકી કર્યું. સમાજના હિત માટે વિશિષ્ટ શક્તિને પ્રાપ્ત કર્યો અને દુનિયાના મનુષ્યને માણસાઈને ઉપયોગ કરવાની આ યોજના હતી. આ વ્યવસ્થાથી બોધ કર્યો. આવા મહાન ચિંતક, વિચારક અને માગ. સમાજનું કાર્ય અબાધિત ગતિએ ચાલ્યા કરે અને દર્શકોમાંના એક ભગવાન મહાવીર હતા. જેમણે સમાજમાં કોઈ દુઃખી ન બને તે ઉદ્દેશ્ય હતો. પરંતુ માનવતાની વૃદ્ધિને માટે કઠોર સાધનાધારા અનુભવ જ્યારે પોતાની શક્તિને ઉપયોગ અહંકાર-પોષણ પ્રાપ્ત કરી સમાજમાં જીવન સાથે વણાયેલી વિકૃતિ- તથા સ્વાર્થ માટે થવા લાગ્યો ત્યારે માનવતા પ્રેમીઓને દૂર કરી એવું માર્ગદર્શન આપ્યું છે તેમના અને સમાજમાં આવેલી આ વિકૃતિથી દુખ થાય સમયના જેટલું જ આજે અઢી હજાર વર્ષ પછી તે સહજ છે. આજથી ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં આ પણ સંસારની સમસ્યાઓને ઉકેલવામાં ઉપયોગી બને વિકૃતિને પરિણામે સમાજ દુર્બલ બની રહ્યો હતે. છે. મનુષ્યમાં માનવતા આવે, તે માત્ર પોતાની જ ગુણની શ્રેષ્ઠતાનું સ્થાન જન્મની શ્રેષ્ઠતા લેવા માંડી હતી. ભલાઈ માટે નહીં પણ સર્વેની ભલાઈ માટે પ્રયત્ન આ રીતે માંસાહારને મર્યાદિત બનાવવા માટે કરે. આ બધ આપવાનું કાર્ય યુગોથી અનેક મહા યજ્ઞ સિવાયના માંસાહારનો નિષેધ કરવામાં આવ્યું. પરોઠારા
ના દરમાં વધતી આછી પ્રમાણમાં યજ્ઞકાર્ય સાથે માંસાહારને જોડવાનો આશય મસાબનતું રહ્યું છે. ભારતમાં આ પ્રમાણુની માત્રા હાર ઓછો કરવા અથવા સંપૂર્ણ બંધ કરવાનો અધિક છે. આ ભૂમિમાં અનેક ચિતક, વિચારક, હતો. યજ્ઞ પવિત્ર વસ્તુ છે અને સેવા માટે કરવામાં માર્ગદર્શક અથવા તીર્થકરોએ જન્મ લીધો છે.
આવે છે માટે માંસાહારને યજ્ઞ સાથે જોડ્યો. પરંતુ
સ્વાદલપ મનુષ્યોએ તો ઉપરના ઉદેશ્યને જ મારી જેમનામાં ચિંતનનું ઊંડાણ વધારે પ્રમાણમાં
નાખે. હતું એવા વિચારક અને રષિઓએ, જેમના જીવનમાં ગુણો વધારે પ્રમાણમાં વિકાસ પામેલા હતા તેમને
આ જ રીતે ઈશ્વર સંબંધી માન્યતામાં પણ ત્યાગ અને સેવામય જીવનદ્વારા સામાન્ય મનુષ્યોમાં વિકૃતિ આવી. આ માન્યતાને ઉપયોગ માનવીને આ જ્ઞાન પ્રચાર કરવાનું કામ સોંપ્યું. જેમનામાં ગુલામ બનાવવા માટે થવા લાગ્યો. આથી આ માન્યશારીરિક બળ સારા પ્રમાણમાં હતું તેમને નિર્બલ તામાંથી ગુણના વિકાસને તથા અહંકારના ત્યાગને લોકાની રક્ષાની જવાબદારી સેંપી અને તેઓએ ભાવ અદશ્ય થયા. આત્મવિકાસ અને સાપાસના પ્રાણના ભોગે પણ અન્યાય અને અત્યાચારનો વિરોધ સામાજિક ધર્મ ભઠી વ્યક્તિગત સાધનાનું અંગ બની કરવો એ મંત્ર આપ્યો. સમાજ માટે ઉપયોગી ગયાં. આથી આત્મવિકાસ અથવા સદ્દગુણવિકાસની વસ્તુનું ઉત્પાદન અને વિતરણ આ કામમાં યોગ્ય હતા ઇચ્છાવાળા લેકે જંગલમાં જઈને કાર સાધના તને ફાળે આવ્યું. બાકી રહેલા માસો ઉપર જણ કરતાદિગમ જ કહ્યું અનાવા લાગ્યું.
બંસાનt a

Page #17

આવી વિકૃતિવાળા સમયમાં ભારતમાં અનેક વિચારક કરે છે અને પિતાના સુખની પ્રાપ્તિમાં તે બીજાનાં તથા મહાપુરુષ થયા જેમણે તે સમયની પ્રચલિત દુઃખનું કારણ બને છે. સર્વ તરફ સમભાવ વ્યાખ્યાઓને બદલે વર્ણાશ્રમ, યજ્ઞ, તપસ્યાને માટે નવી રાખવાથી જ સાચું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રશ્ન ઉઠ જ વ્યાખ્યાઓ બના ની. વ્યાસ, શ્રીકૃષ્ણ, જનક, છે કે સર્વ તરફ સમભાવ રાખીને જીવી શકાય ? જે પાશ્વનાથ, યાજ્ઞવલ્કય તથા કપિલ આવા મહાન પુરુષો દુ:ખ આપે તેની સાથે સમતાપૂર્વક વ્યવહાર રાખી હતા. એ લોકોએ કર્મકાંડ કરતાં સવિકાસ પર શકાય? શત્રુને પણ મિત્ર બનાવવાની આદત પડે વધારે જોર દીધું. તેમણે અહિ સા, સત્ય, અસ્તવ, ખરી? આ બધા વિચારે તેમણે ઘર છે ત્યારે અપરિગ્રહ આદિ ગુણને સામાજિક ગુણો બના. તેમના મગજમાં ઘળાતા હતા. વવાનો પ્રયત્ન કર્યો.
આ સમસ્યાનો ઉકેલ મહાવીર તક અથવા આ સમયમાં ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં વૈશાલીના એક બુદ્ધથી નહીં પરંતુ પોતાના અનુકવર્થ લાવવા ઉપનગરમાં મહાવીરનો જન્મ થયે તેમના માતા- ઇચ્છતા હતા. તેથી શરદમનને જરૂર પડી. તેમણે પિતાએ તેનું નામ વર્ધમાન પાયું. બચપણથી જ ગૃહત્યાગ કરીને બાર વર્ષની લાંબી સાધના કરી, તે નિર્ભય, સદભાવનાશીલ, સહૃદયી, વડીલોને માન અનેક દુ:ખ સહન કર્યો, અનેક આવેગોને તેમણે આપનાર અને ચિંતનશીલ હતા. બચપણમાં રમતાં શાંત ચિત્તે સહન કર્યો, તેમણે શરીર ઉપર એ રમતાં તેમણે સને પકડીને દૂર ફેંકયો હતો. તેથી કાબુ મેળવ્યો હતો કે શરદી, ગરમી, અથવા વર્ષની લેકે તેને મહાવીર કહેવા લાગ્યા. તેમની આ નિર્ભય તેના પર કંઈ અસર થતી ન હતી. ઝેરી જવાના વૃત્તિ ઉમર સાથે વધતી ગઈ
ડંખ પણ તેને ચિંતનમાંથી વિચલિત કરી શકતા
નહીં. તેના મન પર બીજા દ્વારા અપાતાં કષ્ટોની સહૃદયતાને લીધે તેમનું ધ્યાન સમાજમાં પ્રચલિત
કંઈ જ અસર ન થતી. તેનું જીવન અભ્યાસને લીધે વિષમતાઓ તરફ ગયું અને સમતાનું સ્થાપન કેમ
એવું સહજ થઈ ગયું હતું કે બાહ્ય કોઈ પણ થાય તેને માટે તેઓ ચિંતન કરવા લાગ્યા. સર્વ
સાધનને અભાવ તેને કંઈ પણ દુ:ખ આપી શકતે માનવ તરફની સહૃદયતાને લીધે તેનામાં ધીરે ધીરે
નહીં. સાધનાના સમય દરમિયાન તેમણે મૌન પાળ્યું. વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયો અને પરિણામે તેમણે સંન્યાસ
જે કંઈ મળતું તે ખાઈ લેતા. સાધનાકાળને લીધે.
ઘણેખરે સમય તેમણે ઉપવાસમાં જ વિતાવ્યો, ઘર છોડ્યા પછી તેમની સાધનામાં કંઈ મુશ્કેલી ચિંતન અને ધ્યાનમાં જ પિતાને સમય વિતાવતા. ન આવે એટલા માટે તેમના છ મિત્રોએ તેની બીજાને ભારરૂપ ન બનવું તથા કોઈ પણ પ્રકારનું સાથે કઈને રાખવાની વ્યવસ્થા કરવા કહ્યું પરંતુ દુઃખ ન પહોંચાડવું તે તેની સાધનાની વિશેષતા હતી. મહાવીરે જવાબ દીધો કે હું તો સાધના કરવા
સામાન્ય રીતે શરીરનાં દુઃખ અસહ્ય લાગે છે માંગું છું અને સાધનામાં બીજાનો મદદ ઉપયોગી
પરંતુ સ્વભાવ દ્વારા તેના ઉપર વિજય મેળવી શકાય બનતી નથી.
છે. શારીરિક સુખ દુ:ખ બ્રહ્માનંદમાં બાધક બનતાં બધા પ્રાણી સુખ ઇચ્છે છે. તેને માટે પ્રયત્ન નથી. માનવીના ભયંકર શત્રુ તેના અર્ધારક બુરાઈ • કરે છે. તે છતાં તેમને સુખ બહુ જ અલ્પમાત્રામાં અને દુર્ગુણ છે. તેથી બુરાઈઓ દૂર કરવાથી અથવા મિળે છે. આનું કારણ એ છે કે મનુષ્ય શરી ને સગુણો વિકાસ કરવાથી સાચું સુખ મળે છે. પ્રાધાન્ય આપે છે. ભૌતિક સુખની પાછળ તે ફર્યા જ્યારે તેને આ અનુભવ થયો ત્યારે તેમનું જ્ઞાન
મહાવીર જયંતિ
૮૧

Page #18

નિર્મલ અને શુદ્ધ થયું. તેની પ્રજ્ઞા ઉપર કોઈ ના ગાંભીર્ય ને વિચારીએ તે તેનો અનુભવ સહેજે આવરણ ન રહ્યું. જ્યારે સાધના પૂર્ણ થઈ ત્યારે માલુમ પડશે. સંચય અને શોષણ એ અહિંસા માટે તેણે ઉપદેશ દેવાનું શરૂ કર્યું. તેને ઉપદેશ અનુભવ- બાધારૂપ છે. તેથી તેને દૂર રાખવા માટે તેમણે જન્ય (ભાને લીધે લેકે ઉપર તેને પ્રભાવ પડશે અપરિગ્રહ અને અરયને વ્રતોમાં સ્થાન આપ્યું. ભલે તેમના મુખ્ય શિષ્યો બ્રાહ્મણો જ હતા. પિતાનું સત્ય ગમે તેવું સારું હોય છતાં પણ તેને એ જ તેના ઉપદેશનો પ્રચાર કર્યો.
બીજ પર લાદવું ન જોઈએ એમ તેમણે કહ્યું.
તેમણે પોતાના ઉપદેશ માટે નિરાગ્રહ વૃત્તિ સેવતને ઉપદેશ સાધના અને સમતા પર આધા
વાનું કહ્યું. રિત હતા તેથી તેનું વહન લેકભાષા બની. તેણે સમજાયું કે સામાન્યમાં સામાન્ય મનુષ્ય પણ આજે સ સારમાં વિષમતા અને શાપણું ખૂબ પ્રયત્ન કરવાથી મહાન બની શકે છે. આ રીતે જ ફાલ્યાંકૂલ્યાં છે. વિજ્ઞાન દ્વારા હિંસાના એવા મનુષ્ય પોતે જ પોતાને ભાગ્યવિધાતા છે. જન્મથી સાધને સમજાય છે કે જેનાથી આખી દુનિયાને કોઈ ઉંચ નીચ નથી. મરતક મુંડન કરવાથી કોઈ નાશ થઈ શકે. સૌથી વધારે શક્તિશાળી પણ આજે સાધુ થતો નથી. અથવા તે માત્ર ઋાર જપથી ભયભીત છે, સંસારમાં સુખ અને શાંતિ માટે કોઈ બ્રાહ્મણ બનતો નથી. સમતાથી જ મનુષ્ય
અહિંસા સિવાય બીજો કોઈ માર્ગ નથી. નિરાગ્રહ શ્રમણ બને છે અને બ્રહ્મચર્યપાલનથી જ તે બ્રાહ્મણ
વૃત્તિ સિવાય સંસારનું ભલું ઈચ્છવાવાળાઓ એકબીજા બને છે. જે મનુષ્ય અનાસક્ત, શુદ્ધ, નિષ્પાપ, રાગ સાથે હળીમળીને કામ કરી શકે તેમ નથી. અનેકાંતઅને ભયથી મુક્ત સંયમી મનમાત્ર ત યા વાદ સિવાય વ્યાપકતા. તથા મધ્યસ્થ વૃત્તિ આવતી ભાવવાળો, સત્યવક્તા, કામનારહિત અને અલિપ્ત નથી. વિચારકોનું મંતવ્ય છે કે દુનિયાને આજની છે તેજ બ્રાહ્મણ છે. દિmોત્તમ એટલે સર્વ શુભ સમસ્યાઓ ઉકેલવા માટે અહિંસા તથા અનેકાંત ગણાથી વિભૂષિત, મહાવીરનો ધમાં કોઈ એક ખાસ શક્તિશાળી છે. આજની કટોકટીની પરિસ્થિતિમાં વગર કે પતિને માટે નહીં પરંતુ માનવ માત્રને ભગવાન મહાવીરનો ઉપદેશ સમસ્યાઓને ઉકેલ માટેનો છે. તેના શિષ્ય સમુદાયમાં સ્ત્રીઓ પણ હતી. લાવવામાં મદદગાર થઈ શકે છે. સ્ત્રીઓને પણ સાધના કરવાનો અધિકાર હતો.
“શમણુ”ના એપ્રિલ-મે ૧૯૫૮ના અંકમાં તેનો ઉપદેશ બધાને માટે અને હંમેશા ઉપયોગી આવેલા “ સમતા કે પ્રતીક મહાવીર” નામના શ્રી બંને તે વિશાળ હતું. આજે આપણે તેના ઉપદેશ- રિષભદાસ રાંકાના હિંદી લેખને અનુવાદ.
કહેવતો આપે અને તેની કિંમત ન આંકે, લડે અને તેના વા ન ગણો, મહેનત કરે અને વિસામો ન શોધો.
સંત ઈનાશિયસ લાલા વીસ વર્ષની વયે માનવી જે નબળે હેય, ત્રીસ વર્ષની વયે મૂખ હેય અને ચાલીસ વર્ષની વયે ગરીબ હેય, તો તે કદી પણ બીજું કશું બની શકશે નહીં.
રશિયન કહેવત
આમાનંદ પ્રકાશ

Page #19

અભયના આરાધક
(હિન્દીમાં) લેખક : ઇંદ્ર
N
યેાન્ય ઉમરે પહાંચતાં વમતે અભ્ય!ન રા કર્યા પણ્ તેતેા અભ્યાસ પુસ્તકો પૂરતો જ મર્યાદિંતત્વો નહીં. તેણે તો સારા વિશ્વ ઉપર નજર નાંખી અને શૅયુ કે આ સસારમાં ધણા જ અન્યાય છે, ધણી વિષમતાએ છે, ધણું જ અજ્ઞાત છે. અને તેથી પ્રાણીમાત્ર દુઃખી થાય છે. તેમણે એમ પણ જોયું કે દરેક પ્રાણી પેાતાનુ ખ ઈચ્છે છે અને તે મેળવવા ખાતર જરૂર પડે તે ખીન પ્રાણીને કષ્ટ આપવા અને તેમનુ સુખ છીનવી લેવા પણ તૈયાર થાય છે, પરંતુ આમ કરવા છતાં નથી કષ્ટ આપવાવાળા સુખી થતા કે નથી કષ્ટ સહન કરવાવાળા. પેાતાની ઠંડી ઉડાડવા માટે કાઈએક બીજાની
વૈશાલી નગરીની ચારે બાજુએ ઉપનગરા હતાં. એક માજી બ્રાહ્મણકુંડ ગામ હતુ, જેમાં વેદવેદાંગ પારંગત બ્રાહ્મણેા વસતા હતા. ખીજી બાજુએ ક્ષત્રિયકુંડ ગામ હતું જેમાં જ્ઞાતૃવંશીય ક્ષત્રિયા રહેતા હતા. વળી ત્રીજી બાજુએ વાણિજ્યગામ હતું, જેમાં મેટામોટા વેપારીઓ અને ધનવાનેાના વાસ હતા. લિચ્છવિષ્ણુ તેમના સ્વાતંત્ર્યપ્રેમ તથા લેતત્ર માટે દૂરદૂર દેશપરદેશમાં પ્રસિદ્ધ હતુ. તેમના યુવકયુવતીઓ જ્યાં સુધી પેાતાની બુદ્ધિર્મા ન ઉતરે ત્યાં સુધી કોઈપણૢ વાતના સ્વીકાર કરતા નહીં. તેઓમાં ક્રાણુ જાતના ભય · અંધશ્રદ્ધા ન હતાં. ભય વ્યક્તિની
ઝૂંપડી ખાળવા અચકાતા નથી પણુ તે ઝૂપડી પૂરેપૂરી પ્રજવળી ઊઠે તે પહેલાં તેના મનમાં એક પ્રકારની ભયંકર આગ પ્રજવળી ઊઠે છે, અને તેને કયાંય ચેન પડતું નથી. વમાનને જણાયું કે આ સંસારમાં અન્યાયની પણ પરાકાષ્ઠા છે. એક જન્મ લેતા જ અધમ ગણાય છે, જયારે બીજો ઉત્તમ; એકના માટે વિકાસનાં દ્વારા ખુલ્લાં હોય છે, ત્યારે ખીજાને માટે તદ્દન ખધ; એક ઉચ્ચ ગણુાય છે, ખીજો નીચ; એ શારીરિક શક્તિને કુઠિત કરે છે અને અંધશ્રદ્ધા બૌદ્ધિકતા છે, ખીજો ભાગ્ય; એક સ ંપત્તિના સ્વામી છે, શક્તને. આ લોકો કોપણ પ્રહારે કુંઠિત થતા નહીં. ખીજો નિધન; એક બીજાને ખાવી રહ્યો છે. પરંતુ બીજો આ સ્થિતિને પણ આનંદી સ્વીકાર કરી રહ્યા છે. વર્ધમાને એ પણ્ જોયું કે સસારમાં અજ્ઞાન છે, મેપ છે અને પ્રાણી તેની પકડમાં છે. તેમની વિચારશકિત કુતિ થઇ ગયેલી છે અને તેમના આત્મા અમિભૂત છે.
આથી અઢી તુજાર વર્ષ પહેલાંની વાત છે. બિહારમાં મુજ ક્રૂરપુર જીલ્લામાં જે જગ્યાએ હાલમાં ભસાડ નામનું એક નાનું ગામડું છે, તે સ્થળે તે સમયે એક વૈશાલી નામની વિશાળ નગરી હતી. આ નગરીનેા વિસ્તાર કેટલાક યાજન સુધી ફેલાયેલા હતા તે આજે તેના દૂરદૂર સુધી પડેલા ભગ્ન અવશેષો ઉપરથી જણાઈ આવે છે. તે તે ત્યાં લિવિનુ ગદ્યુતંત્ર રાજ્ય હતું અને ચેટક નામના મહારાજા તેના અધ્યક્ષ હતા.
આ લિવિ વશમાં જ્ઞાતૃવંશીય મહારાજા સિદ્ધાથની મહારાણી ત્રિશલા દેવીએ વિ. સ. પહેલાં ૫૪૨મા વર્ષોંના ચૈત્ર શુકલ ત્રયાશીના રાજ મધ્યરાત્રિએ એક પુત્રને જન્મ આપ્યા. પુત્ર જન્મ પછી માતાપિતાના માં વૃદ્ધિ થઇ, મના સૌભાગ્યમાં વૃદ્ધિ થઇ, તેમની સંપત્તિમાં વૃદ્ધિ થઇ, એટલે આ પુત્રનુ નામ વર્ધમાન પડવામાં આવ્યું.
અક્ષયના આરાધક
વધુ માનને સ્વાધીનતાના સરકાર જન્મથી જ મા હતા. તેમને લાગ્યું કે વાહિતા માત્ર રાજકીય જ
く

Page #20

નહીં, પણું શરીર, મન, સુદ્ધ, આમા એ સર્વ સ્વાધીનતાને ફગાવી દઇને વધુ માન પર છેડી નીકળી પડ્યા રાસી પરિધાનના ત્યાગ કરી અકિંચન રૂપ ધારણ કર્યું મહેલ છે!ડી જંગલના રસ્તો પકડ્યો. ઉપર વિશાળ નભ અને નચે કઠાર ધરતી – એ જ એમનુ રહેણું હતું. તે તો એવુ ઇચ્છતા હતા કે શરીર ધરતીની જેમ સર્વસતુ બની જાય અને મન આકાશની જેમ નિર્લેપ
હાવાં જોઇએ. દરેકને પેાતાને વિકાસ સાધવા માટે પૂરતી ફૂટ હાલી જોઇએ, સર્વેમાં સમાનતા અને મિત્રતા હાર્યાં જોઇએ. દરેકને બીજા તરફ્થી અભય મળવુ જોઇએ.
અને સર્વવ્યાપી મૃતી જાય.
આમ જોતાં જોતાં વધુ મતે પાતાની તીવ્રત્ર બુદ્ધિ તથા સ્લમ ષ્ટિ વડે સસારના અનુભવ લીધા. ત્રીસ વર્ષો સુધી કૌટુંબિક જીવન ભાગવતે વ્યક્તિ તથા સમાજની સમસ્યાએની સમજ મેળવી.
સાધનાકાળનાં બાર વર્ષો દરમ્યાન વર્ધમાને કઠેર અંતે તેમણે એ જ નિષ્કર્ષ કાઢયા કે જીવનનુંરહીતે અભયતત્ત્વની આરાધના આદરી. શત્રુ હોય કે મિત્ર, તપસ્યા કરી. ભયાનક પશુ તથા ક્રૂર નરરાક્ષસે વચ્ચે
સૌ પ્રત્યે એક સરખી ચિત્તવૃત્તિ રાખવાના અભ્યાસ કર્યો. ઉપકારક હાય કે અપકારક, પુજારી હૈાય કે પ્રહારકર્તા
રહસ્ય એ જ છે કે કાઇ પ્રાણીને કાઇથી ભય સેવા ન પડે. કાઇ કાથી ડરે નહીં, કાઇ કાને ડરાવે નહીં. કાઇ અન્યથી દુખાય નહીં, કોઇ અન્યને દખાવે નહીં. ન ઢાને શારીરિક અત્યાચારના ડર હાય, ન બૌદ્ધિક અત્યાચારને, ન સામાજિક અત્યાચારને અને ન આધ્યાત્મિક અત્યાચારના
વિરાષમાં પણ એકતાનાં દર્શન કરવાની પ્રવૃત્તિ આદરી.
આવી જાતના અક્ષયની આરાધના અર્થે વધમાતે સર્વ પ્રથમ પાતાની જાતને પ્રયેગશાળા બનાવી. એમણે અનુભવ્યું કે જ્યાં સુધી હું રાજકુમાર છું અને દુનિયા સમક્ષ શાસકરૂપે ઉપસ્થિત થાઉં છું ત્યાં સુધી અભયની સાધના થઈ શકશે નહીં. મારે એવા વેશ અને એવી ત્તિ અપનાવવી જોઇએ કે જેથી કાઈ મારાથી ભય ન અનુ.વે.
આમ વિચારતાં તેમને લાગ્યુ` કે મહેલની દિવાલેા
ફકત ચાર રિક બ ંધનરૂપ જ નથી. તેઓ આપણી બુદ્ધિ અને આત્માને ણુ સીમિત કરી દે છે. જૂડી પદ-મર્યાદા, મિથ્યાભિમાન, વિભ્રમ તથા વ્યામે!હુ આપણા માટે કારણ જેવા ખતી જાય છે અને પરામે મુક્તપણે શ્વાસ લેતે પશુ મુશ્કેલ થ× પડે છે. વર્તમાને ગુગળાવનાર' વાતાવરણુ છેડીને ઉન્મુક્ત ગગનમાં વિર કરવાના નિય કર્યો.
પા
ત્રીસ વર્ષની યુવાવસ્થામાં મનુત્ત્વાકાંક્ષા અને કામનાના તાનનું”—ોભાનું દમ કરીને, પ્રત્યેક પ્રકાર
*
કહેવાય છે કે સાધનાકાળની શરૂઆતમાં એક વાર દેવરાજ ઇન્દ્ર વર્ધમાન પાસે આવ્યા અને કહેવા લાગ્યા, “ભગવન, આપ વિશ્વમાં જે સિદ્ધાન્તને પ્રચાર કરવા ઇચ્છો છો તેને માટે તપ કરવાની શી જરૂર છે? શું મારુ વજ્ર એને માટે પૂરતું નથી ? સારુ ંયે વિશ્વ એના ભયથી ધ્રુજે છે. ક્રાઇની તાકાત નથી કે એનેા આદેશ ન સ્વીકારે. આપ આપના સંદેશ જણાવા અને આ સેવકને આજ્ઞા કરી. આખું બ્રહ્માંડ આપનું અનુયાયી ખૂની જો.”
વર્ધમાને ઉત્તર આપ્યા.દેવેન્દ્ર, મારા સ ંદેશને ભયનું પ્રતીક છે, જ્યારે હું અભયના સંદેશ આપવા પ્રચાર તમારા વારા નહીં થઈ શકે. તમારુ વ માગુ છુ. એ પાવિક શક્તિનું દ્યોતક છે, અને હું પાવિક શક્તિ પર આધ્યાત્મિક શક્તિના વિજયના
સંદેશ દે ઇચ્છું છું. હું જે બાબતથી સંસારને મુક્તિ આવા માગુ છું તેનેા જ આશ્રય લેવાનુ તમે સૂચવે હા ! મારા અને તમારા માર્યાં જ જુદા છે. સુત્પતિ, માર્ગ પથ અને છે, તમારા લક્ષ્યના; મારા શમનના છે, તમારા દમનના; હું સૌને મુક્ત કરવા પ્રયત્ન કરૂ હું, તમે તેમને બંધનમાં નાખવા માગે છે. ઇન્દ્રરાજ,
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #21

જે સિદ્ધાન્ત પિતે જ એટલે નિર્બળ હોય કે પોતાના એક વાર વર્ધમાન વનમાં ધ્યાનમગ્ન ઊભા હતા. પ્રચાર અર્થે તેને વિરોધી તનું શરણ સ્વીકારવું પડે એટલામાં એક ગેવાળિયો ત્યાં આવ્યો. એની પાસે તે કદિ કલ્યાણકારી ન હોઈ શકે. અપરિગ્રહના બળદોની એક જોડ હતી. અચાનક એને ગામમાં જવું પ્રચાર માટે જે પરિગ્રહની આવશ્યકતા પડતી હોય તે પડયું. જતાં જતાં તે વર્ધમાનને કહેતો ગયો “ જરા પરિગ્રહની મહત્તા ત્યાં જ અંત પામે છે. જે અહિંસાના બળદોનું ધ્યાન રાખજો.’ મહાવીર તો પોતાના કાનમાં પ્રસાર માટે હું સાને આશરો લેવો પડે તો તે અહિંસાનું મગ્ન હતા. બળદો ચરતાં ચર કયાંય નકળી ગયા. કશું મૂલ્ય જ નથી રહેતું. જો અભયનો ફેલાવો કરવા ગોવાળ પાછો ફર્યો ત્યારે વર્ધમાનને પૂ . લાગે. ભયનું શરણું સ્વીકારવું પડે તો અભયનું મૃત્યુ ત્યાં જ વર્ધમાન તો યથાવત ધ્યાનમગ્ન રહ્યા. ગોવાળિયો થયું સમજવું પડે! તમારું વજ મારો સંદેશ પ્રચારમાં બળદોને અહીં—ત ગોતત રહ્યો. આખી રાત જંગલમાં સાધક નહીં, બાધક જ નીવડે”.
ભટક્યો પણ બળદ ન મળ્યા. શોધતાં શોધતાં જયારે
સવાર પડી ત્યારે એ ફરી ત્યાં જ આવી પહોંચે કે સુરાધિપતે વર્ધમાન પરત્વે વ્યક્તિગત સ્નેહ તે
જયાં વર્ધમાન ધ્યાનમાં રત ઊભા હતા. અચાનક બળદ એણે ફરી કહ્યું -- “ભગવન, હું સ્વીકારું છું કે અભ
પણ ત્યાં આવી ચડયા. ગોવાળને વર્ધમાન પર બહુ થના પ્રચારમાં વજી સહાયક નથી પણ મારી એક વાત
ગુસ્સો આવ્યો. એને થયું --- “આમને જ લીધે મારે તો જરૂર માનો. સાધનાકાળમાં આપને અનેક કષ્ટોનો
હેરાનગતિ ભોગવવી પડી.” એણે લોખંડનો એક ખીલે સામનો કરવો પડશે. હિંસક પશુઓ, કર માણસો તેમ જ
વર્ધમાનના કાનમાં બેસી દીધે. અસહ્ય વેદના થતી હોવા પ્રાકૃતિક ઉપદ્રવો આપને અનેક પ્રકારની યાતનાઓ દેશે.
છતાં પણ વર્તમાન પિતાના દયાનમાં લીન રહ્યા. એમના તો મારી ઇચ્છા છે કે આપની જોડે રહું અને આવાં
મનમાં ગોવાળ પ્રત્યે લેશમાત્ર પણુ દેવ ઉત્પન્ન ન થયો. બાહ્ય કષ્ટોને નિવારતો રહું જેથી આપની સાધના નિર્વિનપણે થતી રહે.”
એ ડ વાર તેઓ ફરતા-ફરતા રાઢ દેશમાં પહોંચ્યા. દેવેન્દ્ર, એ તમારે ભ્રમ છે.” વર્ધમાને જવાબ ત્યાંના નિવાસીએ એમને મારવાનું શરૂ કર્યું. એમની આ “ કષ્ટો સાધનામાં વિધાતક નહીં, પણ વિધાયક પણે જંગલી કૂતરાએ છોડી મૂક્યા. પરંતુ વર્ધમાને મને બની રહેતાં હોય છે, જે રીતે વિદ્યાર્થી પરીક્ષા આપ્યા રાહેજ પણ વિચલિત થવા ન દીધું. વગર જાણી નથી શકતો કે એણે કેટલું જ્ઞાન મેળવ્યું છે
સંદ એ એ તેમના મનને મોહિની લગાડવાના પ્રયત્નો અને હજુ કેટલું બાકી છે. એ જ પ્રમાણે સાધક પણ .
કર્યા. હિંસક પશુઓએ દંતપ્રહારો કર્યા. પરંતુ મહાવીરનું કષ્ટો ઉપસ્થિત થયા વગર તેની સાધના કેટલે પહોંચી
મન આકાશની જેમ વિલેપ જ રહ્યું. એમના પર ન તો છે તે જાણી નથી શકતે. ક્રોધ પર આપણે કેટલે કાબુ
હાવાવને પ્રભાવ પડ્યો કે ન દતપ્રારની કોઈ અસર મેળવ્યો છે એનો ખ્યાલ ત્યારે જ આવી શકે કે જયારે
થઈ. ન મોહની લાલિમ જણાઈ, કે ન દેષની કાલિમા. ક્રોધનું કારણ ઉપસ્થિત થાય. સુરેશ, તમે જ આપ્યાત્મિક સાધનાનો પથિક ભૌતિક શકિત આશ્રય ની એક વખત વર્ધાન શ્રાવતી તરફ જઈ રહ્યા હતા. લેતે. વાવલંબનની ભૂમિકા પર જ તે આગળ વધી માર્ગમાં ચ કૌશિક નામનો દષ્ટિ ષ સ રહેતો શકે છે. ભોતિક સહાયતને પાલખીમાં રીને ફરતા હતા. લે કે એ તેમને સલાહ આપી --“ભગવાન, મનુષ્ય અધ્યાત્મનાં કેટલાંયે બણગાં ફુકે, તો પણ તેને માપ બને તેવી જાઓ. એ સાપ એટલા ભયંકર રધ્યાત્મના માર્ગને પથિક કહી શકાય નહીં.” અધિ- છે કે એ જે તરફ જુએ છે એ તરફ ઝેરની વર્ષા થવા પતિ નમન કરીને ચાલ્યા ગયા.
લાગે છે,
જવાઓ ઉઠવા લાગે છે. એને
અભયના આરાધક

Page #22

લીધે તો આજુબાજુના વૃક્ષ પર બળી ગયા છે. પક્ષી- ઉત્થાન છે. એ જ શાશ્વત ધર્મ છે. એ જ જીવનને ઓએ એ તરફ જવાનું છોડી દીધું છે. ચારે તરફ મૂળ મંત્ર છે.” સ્મશાનવત થઈ ગયું છે. ”
એમણે ઘોષિત કર્યું “પિતાને માટે, બીજા માટે, - વર્ધમાને વિચાર કર્યો -“શું હું સાપથી ડરી જાઉં ? પિતાના મિત્રો તથા સમા-સંબંધીઓ માટે કે કોઈના જે ડરી જઇશ તો અભયની આરાધને કમ થશે? શું પણ માટે હિંસા કરવામાં આવે છે તે કયાણદાયિની હું એની જોડે મૈત્રી ન કરી શકું? જો આમ હોય તો હાઈ ન શકે.” વિશ્વમૈત્રોને પાઠ કે શીખીશ?”
ઘણા લેકે માનતા હતા કે યજ્ઞમાં પશુને વર્ધમાનને પથવિચલિત થવું યોગ્ય ન લાગ્યું. તેઓ હસવાથી સુખ પ્રાપ્તિ થાય છે. મહાવીરે તેમને વિરોધ એ જ રસ્તે ગયા અને ચંડકૌશિકના દર પાસે ધ્યાન કરતાં સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું કે હિસાકાર કદિયે સુખ મળી લગાવીને ઊભા રહ્યા. એમના માનસમાં વિશ્વમૈત્રીને ન શકે. હિંસા કદિ ધર્મનું રૂપ ધારણ કરી ન શકે. સમુદ્ર લહેરાઈ રહ્યો હતે. ભયાનક ફંફાડા મારતે સપ
મહાવીરની અહિંસા શરીર પૂરતી જ મર્યાદિત ન બહાર નીકળે, પરંતુ વર્ષમાનને જોઈને સ્તબ્ધ થઈ
હતી. તેમણે કહ્યું –બીજાના વિચારની હિંસા પણ ન ગયે. એને થયું --“મને ક્રોધી, હિંસક અને મહા દૂર
કરવી જોઈએ. જ્યારે વ્યક્તિ પોતાનો અભિપ્રાય જ સમજનાર દુનિયામાં આજે વળી આ કોણ મારે અતિથિ
કરે છે ત્યારે કંઈ વિશેષ દૃષ્ટિકોણ સમક્ષ રાખતી હોય બનીને આવેલ છે ? આ કોણ હશે કે જે મધુર સ્મિત વડે
છે. આપણે તેના અભિપ્રાયને પોતાના દૃષ્ટિકોણથી મારા પર સ્નેહ વરસાવી રહેલ છે ?
પરખીએ છીએ અને એટલે એકદમ અસત્ય કહી દઈએ વર્ધમાને કહ્યું “સમજ, કૌશિક, સમજ! છીએ. પરંતુ જે તેના મંતવ્યને તેના દષ્ટિકોણ વડે
જોઈએ તો તે અસત્ય નહીં લાગે ભિન્નભિન્ન દષ્ટિકોણ એક જ શબ્દ વિષધરને અંતઃ પ્રવાહિત અમૃતની વસ્તુનું એકાંગી દર્શન કરાવતા હોય છે. આપણી સમક્ષ સ્ત્રોતને બદ્રિવાહિત કરી દીધે. વિષનું આવરણ હટી જેટલા દૃષ્ટિકોણ હશે તેટલા આપણે વધુ સમપ્રદર્શન ગયું અને સર્વમત્રીના રૂપે અંતરાત્મા પ્રગટ થયો. ત્યારથી તરફ વળશું. એથી કોઈને બેટા ઠરાવી એના વિચારોની અંડકૌશિક અહિંસક મહાત્મા બની ગયે.
હિંસા કરવાને બદલે આપણે તેના દષ્ટિકોણને સમજવાનો
પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જગતમાં મતમતાંતરોને લીધે જે બાર વર્ષોની કઠોર તપસ્યા અને નિરંતર સાધના
ઝગડાઓ ચાલે છે તે એથી શાંત પડી જશે.. પછી વૈશાખ શુકલા દશમે સદાનીરાને તીરે મહાવીરને કેવલ્ય લાગ્યું. એમણે પરમાત્મા અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી, મહાવીરે જોયું કે બધા પ્રાણીઓમાં એક સરખે જીવનના રહસ્યને જાણી લીધું. આત્મ કયાણ કર્યા બાદ આત્મા છે. બધાના આત્મામાં અનંત શક્તિ છે, અનંત હવે તેમણે જગકલ્યાણ કરવા માટે પ્રસ્થાન કર્યું. જ્ઞાન છે, અનંત સુખ છે. પરંતુ જીવ પિતાના મૂળ રૂપને મહાવીરે જણાવ્યું “વિશ્વમાં અશાન્તિનું મૂળ હિંસા
ભૂલી જઇને અહીં-તહીં ભટક્યા કરે છે, પિતાને દુર્બળ
અને અજ્ઞ ની સમજે છે. મહાવીરે કહ્યું “પિતાના માને છે. સ્વાર્થ માટે મનુષ્ય બોજાને પ્રાણઘાત કરે છે,
ઓળખે. અને જાણ્યા પછી જ તમે દુનિયાનાં દુ:ખેથી બીજાની બુદ્ધિની હિંસા કરે છે, બીજાનાં સામાજિક
મુકિત મેળવી શકશે.” અસ્તિત્વની હિંસા કરે છે, બીજાના આત્માની હિંસા કરે છે. આ હિંસાને અટકાવવી એમાં જ આત્માનું મહાવીર સ્વાવલંબી હતા, સ્વાવલંબનના હિમાયતી
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #23

તેવુ
IV
હતા. એમનું માનવુ હતુ કે જીવ પોતાનાં સુખ-દુઃખ માટે પાતે જ જવાબદાર છે. તે જેવું કરે છે ભાગવે છે. એ કાઇ અેજાને આધીન નથી. એ પેાતે જ પેાતાના મિત્ર છે, પાતે પેાતાના શત્રુ છે. એ પોતે જ પેાતાને માટે કામધેનુ છે, નનવન છે, વૈતરણી નદી છે અને ફૂટ શહાલી વૃક્ષ છે. એમણે ભારપૂર્વક કર્યું. છે .. મનુષ્યા ! તમે જ તમારા મિત્ર હિતકર્તા છે, પાતાનો ખદ્વાર મિત્રને શા માટે શોધો છે ? ” તે નહાતા ઇચ્છતા કે કાઇ કાઇ અન્યપર આશ્રિત રહે.
આ
એમણે કહ્યુ. ધર્મના સંબધ આત્મા જોડે છે. ક્ષેત્રમાં વિકાસ કરવાનેા સૌને સમાન અધિકાર છે. બ્રાહ્મણુ હાય કે શુદ્ર, સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, આત્મવિકાસનાં દ્વારા બધાં માટે ખુલ્લાં છે. બધાં જ વિકાસ સાધીને પરમપદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આમ તેમણે સામાજિક વિષમતાઓને દૂર કરવાના પ્રયત્ન કર્યાં.
વ્યક્તિએ કોઇ વ્યક્તિ, સમાજ કે દૈવી શક્તિના ભય ન રાખવા ઘટે. પ્રત્યેક મનુષ્યે પાતાની જવાબદારીએ
****** *** *** **************
ભારતની જનતાની સેવામાં
અમારી ઉત્તમ અનાવટી લખંડના ગાળ અને ચારસ સળીયા, પટ્ટી, પાટા વિ.
မြို့တို့မှ ချိန် ရွှေ တိုးတက် မကွဲ တို့ တိုးးးး;။
ધર : C/o ૪૩૫૯ ફાન નં. : ૩૨૧૯
*
અભયના આરાધક
પેાતે
- સમજવી જોઇએ અને એ રોતે નિભ્રંય નીતે રહેવુ જોઇએ. “ આપણે કોઈને માટે ભયરૂપ ન બનીએ, ક્રોઇ આપણે માટે ભયરૂપ ન બને. આપણે સૌના મિત્ર હાઇએ, સૌ આપણા મિત્ર હોય, આપણે કોઇ પર આશ્રિત ન રહીએ, કાઇ આપણા પર આધારિત ન રહે. મહાવીરના સિદ્ધાન્તતા સાર છે.
“આજ
]
ત્રીસ વર્ષોં સુધી જનતાને અનન્ય તથા સ્વાધીનતાના સ ંદેશ આપીને પોતાના વન દ્વારા એનું દૃષ્ટાંત ઉપસ્થિત કરીને કરે. વર્ષની ઉ ંમરે વિ. સ. પહેલાં ૪૭૦માં વર્ષની દિવાળીને દિવસે મહાવીરે નિર્વાણુ પ્રાપ્ત કર્યુ.
એમનુ ભૌતિક શરીર તેા ન રહ્યું પરંતુ એ મહા જ્યોતિનાં કિરણા આજે પણુ ચોતરફ વિસ્તરી રહ્યાં છે. આજે પણ અંધકારમાં અથડાતી માનવતાને પ્રકાશ દેખાડી રહ્યા છે, મા પ્રદર્શન કરી રહ્યાં છે.
એ દિવ્યજ્યેાતિના ચરણામાં શત શત વંદન હજો.
અનુવાદક : પ્રતિમા ભટ્ટ એમ. એ. (શ્રમણ એપ્રિલ ૧૯૫૪માંથી સાભાર) သူရတို့ကို ဟိုးးးးးးး
ભારત આયન એન્ડ સ્ટીલ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ
રાલીંગ મીલમાં ઉપયોગી થાય તેવા ભંગાર જેવા કે ગાડાના તૂટેલા જૂના ધરા, પાર્કા માલ તથા પ્લેટના ટુકડા છ આની ઉપરની જાડાઈના એ ફુટ ઉપરની લબાઇના અમે ખરીદ કરીએ છીએ.
ભાવ તથા માલની વિગત લખા.
:
આઝાદી અમર રહેા.
* * : * * * * * ** )* * * * & ** ** * * * ; ; ; ; &88&
[
રૂવાપરી રાડ, ભાવનગર.
**********
ગ્રામ : IRONMAN
ด

Page #24

9 વર્ષથી સુપ્રદ્ધિ અને જૈન માર્ષિકી ધરાવતી: ૧૧૦૦ આયુર્વેદીય ઔષધા નિર્માણ કરનાર ગુજરાતની એકમાત્ર સંસ્થા
ઊંઝા ફા કાર્યા İ. – ઊંઝ
નાં કેટલાંક લાકપ્રિય ઔષધા
સુંદરી સંજીવની
રેગા
એની અશક્તિ કમર, પીઠે, માથુ દુખવું, નબળાઈ તથા સુવાવડના વગેરેમાં ઉપયાગી છે શક્તિ આપે અને તંદુરસ્ત રાખે છે,
છે.
મા. ૧ ના રૂ।. ૨૫
૪૫૨ મી. લી. રૂા. ૭-૦૦
આડા તથા મરડા માટે
એન્ટીડ સેન્ટ્રોલ
અજોડ છે. ગમે તેટલા ઝાડા થતા હાય
તુરત કાજીમાં લાવે છે.
બા. ૧ ના રૂા. ૧-૨૫
આ ફ્ળ । મા ટે
શિશુ સંજીવની
બાળાના
તા વ ઝાડા, દૂધ નું પાચન ન થવું, લીવરના રાગ અને અશક્તિ દૂર કરે છે.
નિયમિત આપવાથી બાળા રૂષ્ટપુષ્ટ બને છે.
ભા. ૧ ના રૂા, ૦-૧૦
૧૧૦ મી. લી, ભા. રૂ. ૧-૨૫
અમીરો જીવન
આ
લીલા આમળામાંથી બનાવેલ સ્વાદષ્ટ ચાટણ છે, જેમાં કેલ્શીયમ, વીટામીન વગેરે તત્વા આવે છે. જે શરીરની ક્ષીણતા, થકાવટ દૂર કરી નવશક્તિ અર્પે છે.
૪૫૦ ગ્રામ ૧૧૦ ગ્રામ
રૂા. ૭-૫૦ રૂા. ૨૦૨૫
યા ૬ શ ક્રિત મા 2
સૌરપ શંખ પુષ્પો
મગજથી કાય કરનાર વિદ્યાથીઓ, શિક્ષકે!, વકીલો, કારકુના, એડ્ડીસરા વગેરે માટે ઉત્તમ છે.
મા. ૧ ના શ. ૧-૫૦, ૩૦૦ મી.લી. ૪-૮૦
દરેક જગ્યાએ દવાવાળાને ત્યાં અળશે.

Page #25

આજે મનુષ્ય મા ભૂલી ગયા છે તેમ હું સાંભળુ છુ. આ સત્ય છે. મનુષ્યને મા` તે દિવસે જ ખાવા ગયા કે જે દિવસે તેણે પેાતાની જાતની શોધ કરવાને બદલે બીજી અનેક શાવાને તેથી વધારે કિંમતી માની લીધી, મનુષ્યને માટે સથી અધિક મહત્ત્વપૂણૅ અને સાČક વસ્તુ મનુષ્ય સિવાય બીજી કોઇ જ નથી. મનુષ્યની પહેલી શોધ તે પાતે જ હાઇ શકે. પેાતાની જાતને જાણ્યા વગર તેનું ખીજું બધુ જ્ઞાન તે ધાતક જ નીવડશે.
અજ્ઞાનીઓના હાથામાં કોઈપણુ જ્ઞાન સર્જનાત્મક ખતી શકતું નથી. અને જ્ઞાનીઓના હાથેામાં અજ્ઞાન પશુ સર્જનાત્મક બની જાય છે.
મનુષ્ય જો પેાતાને જાણે અને તેની ખાકાની બધી જતા તેની અને સહયેાગી થશે, અન્યથા તે પેાતાને બરને માટેના ખાડા ખેાદશે.
જ
જીતી શકે તે તેના જીવનની હાથે પોતાની
આપણે આવા જ ખાડા ખેાદવામાં મગ્ન છીએ. આપણા જ શ્રમ આપણું મૃત્યુ બનીને સામે ઉભું રહી ગયું છે. પ્રાચીન સભ્યતાઓ અહારના સકંટા અને *આક્રમણાથી નષ્ટ થઈ હતી. આપણી સભ્યતા ઉપર બહારનું નહિ પણુ અંદરનુ સંકટ છે. વીસમી સદીને સમાજ જો નષ્ટ થશે તે તેને આપણે આત્મધાત જ કહેવા પડશે અને તે આપણે જ કહેવા પડશે કારણ પછી તે તે કહેવા માટે કાઈપણ બચવા પામશે નહિ.
આ સંભવિત યુદ્ધ ઇતિહાસમાં ક્યારેય પણુ લખાશે નહિ, આ ઘટના ઇતિહાસની બહાર જ આકાર લેશે. કારકે તેમાં તે સમસ્ત માનવતાના
ધર્મ અને વિજ્ઞાન
ધમ અને વિજ્ઞાન
લેખક (હિંદીમાં ); આચાર્ય રજનીશ
અંત થશે. પહેલાંના લોકોએ દિવસ બનાવ્યા, આપણે ઇતિહાસનો નાશ કરવા માટે તૈયાર છીએ અને આ આત્મધાતી સભાવનાનું કારણ એક જ છે તે છે મનુષ્યનું મનુષ્યનેજ સારી રીતે ન જાવું તે.
પદાર્થની અનંત શક્તિથી આપણે પરિચિત છીએ. પરિચિત જ નૌં તેના આપણે વિજેતા પણુ છીએ, પરંતુ માનવીય હૃદયના ઊંડાણને આપણુને કાઇ ખ્યાલ નથી. તે ઊંડાણામાં રહેલા વિષ અને અમૃતનુ પણ આપ્ણને કષ્ટ જ્ઞાન નથી.
પદા—અણુને આપણે જાણીએ છીએ પરંતુ આત્મા અણુને નહીં, આ આપણી મુશ્કેલી છે. આવી શક્તિ તે આપણી પાસે આવી ગઇ છે, પર ંતુ શાંતિ અને સખેાધિ નહીં. અને અશાંત અને અપ્રબુદ્ધ હાથેામાં આવી ચડેલી શક્તિથી જ બધા ઉદ્ધવ છે. અશાંત અને અપ્રયુદ્ધનું શક્તિહીન હેાવુ. તે શુભ છે. શક્તિ હ ંમેશા શુભ જ હેતી નથી. શુભ હાથેામાં જ તે શુભ ખતે છે,
આપણે શક્તિની જ શાધ કરતા રહ્યા, તેજ આપણી ભૂલ થઈ. આપણી જ ધેાતે આપણને ભષ છે. આખાયે વિશ્વના વિચાર અને વૈજ્ઞાનિકાએ આગળ યાદ રાખવું જોશે કે તેમની શેાધ માત્ર શક્તિને માટે જ ન હોય. આ પ્રકારની આંધળી શાધે જ આપણને આ અત ઉપર લાવી દીધા છે.
શક્તિ નહિ, શાંતિ આપણુ' લક્ષ્ય બને. સ્વભાવતઃ જો શાંતિ લક્ષ્ય થશે તેા, શોધતુ` કેન્દ્ર પ્રકૃતિ નહિ, મનુષ્ય કરશે. જડની ઘણી જ ખેાજ અને રાધ થઈ, હવે મનુષ્યના મનનું અન્વેષણુ કરવુ પડશે. વિજયની
te

Page #26

પતાકાઓ પદાર્થ ઉપર નિચે પરંતુ પોતાની ઉપર ખાડવી પડશે.
ભવિષ્યનું વિજ્ઞાન પદાર્થનું ન,િ મૂળ રીતે મનુષ્યનું જ વિજ્ઞાન હશે. આ ર્પાવન થાય તે માટે સમય આવી ગયા છે. હવે આ દિશામાં વધારે ઢીલ કરવી ઠીક નથી. કંઈ એવું ન થાય કે આગળ કઈ કરવાના સમયે જ છાકી ન રહે.
જડની રોધમાં જે વૈજ્ઞાનિકા હજી પણ લાગેલા છે, તેઓ પુરાણા છે અને તેમનાં મતક વિજ્ઞાનના પ્રક.રાથી નહીં પરંતુ પર પરા અને રૂઢિના અંધકારમાંજ ડૂબેલા કહી શકાય. જેમને ચેહું પણ જ્ઞાન છે અને
જાગૃતિ કે તેમની શોધની દિશા તદ્દન બદલાવી જોએ. આપણી બધી શેાધ જો મનુષ્યને જાણવા માટે લગાડવામાં આવે તે એવું કાઇપણુ કારણુ નથી કે જે શકિત પદા` અને પ્રકૃતિને જાણવામાં અને જીતવામાં આટલી અભૂતપૂર્વ રીતે સફળ થઇ હતી તે મનુષ્યને જાણવામાં સફળ ન થઈ શકે. ચોક્કસ, મનુષ્યને પણ જાણી અને તી શકાય છે અને તેનામાં પરિવર્તન પણ લાવી શકાય છે.
હું નિરાશ થવાનું કાઇ પણ કારણ જોતા નથી. આપણે આપણને પેાતાને જાણી શકીએ છીએ અને આપણા પાતાના જ્ઞાન ઉપર આપણા જીવન અને અન્તઃકાંણના તદ્દન નવા આધાર આપણે રચી શકીએ છીએ. એક તદ્દન જ નૂતન મનુષ્યને આપણે જન્મ આપી શકીએ છીએ. ભૂતકાળમાં જુદા જુદા ધર્મોએ આ દિશામાં ઘણું કામ કર્યું" છે, પર ંતુ તે કાય તેની પૂર્ણતા અને સમગ્રતા માટે વિજ્ઞાનની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યું છે, ધર્મોએ જેના પ્રારંભ કર્યો છે, વિજ્ઞાન તેને પૂર્ણતા સુધી લઈ જઈ શકે છે, અને ધર્મોએ જેનાં શ્રી વાવ્યાં છે, તેના પાક વિજ્ઞાન લી શકે છે.
પદાર્થના સબંધમાં વિજ્ઞાન અને ધના રસ્તા વિરાધમાં પડી ગયા હતા. તેનું કારણુ જૂની પેઢીના ધાર્મિક લોકેા હતા. સાચી રીતે તે ધમ પદાર્થીના સબંધમાં કંઈ પણ કહેવા માટે હકદાર ન હતા, તે
તેની શોધની દિશા જ ન હતી. આ સમાં વિજ્ઞાન વિજયી થઇ ગયું. આ સારૂં થયું. પરંતુ તે વિજયથી એમ ન સમજવું જોઇએ કે ધર્મ'ની પાસે કંઈક કહેવાનુ છે, અને અત્યંત બહુમૂલ્ય કહેવાતુ છે. ચેતનાનાં રહસ્યો ઉપરાંત ધર્માંની પાસે બહુમૂલ્ય સત્ત છે અને જો તે સપત્તિથી લાભ ઉઠાવવામાં નહિ આવે તે। હનુ કારણ રૂઢિગ્રસ્ત અને પુરાણુપથ વૈજ્ઞાનિકો જ હશે. એક દિવસ એક દિશામાં ધ વિજ્ઞાનની સામે હારી ગયા હતા, હવે સમય છે કે બીજી દિશામાં તેને વિજય મળે અને ધર્મ અને
વિજ્ઞાન સમ્મિલિત બને. તેમની સંયુક્ત સાધના જ મનુષ્યને તેના પોતાના હાથેાથી તેને પાતાને
બચાવવામાં સમય થઈ શકે છે,
પદાર્થને જાણીને જે મળ્યું છે તે, આત્મજ્ઞાનથી જે મળશે, તેના મુકાબલે ક પશુ નથી. ધર્મોએ આ સ ́ભાવના ણા થાડા લેાકેા માટે ખાલી છે. વૈજ્ઞાનિક થઈને આ દ્વાર સૌને માટે ખુલ્લા કરી શકાશે. ધમ વિજ્ઞાન અને અને વિજ્ઞાન ધમ મતે, એમાં જ મનુષ્યનું ભવિષ્ય અને હિત છે.
માનવીય ચિત્તમાં અનંત શક્તિ છે અને જેટલે તેમને વિકાસ થયા છે તેનાથી ઘણી જ વધારે વિકાસની સુષુપ્ત સભાવના છે. આ શક્તિઓની અવ્યવસ્થા અને અરાજકતા જ આપણા દુઃખનુ કારણ છે. અને જ્યારે ષ્ટિચિત્ત અવ્યવસ્થિત અને અરાજક થાય છે ત્યારે અરાજકતા સમષ્ટિચિત્ત સુધી પહેાંચતા પડેાંચતા સ્વાભાવિક રીતે જ અનંતગુણુ બની જાય છે. સમાજ વ્યક્તિઓના સમૂહલની ઉપરાંત બીજી કઇ જ નથી. તે આપણા અંતર- સંબંધોનેાજ ફેલાવા છે. વ્યક્તિજ ફેલાવા પામીને સમાજ અને છે. તેથી આપણે યાદ રાખવુ જોઈએ કે જે વ્યક્તિમાં બને છે તેનુ જ વિરાટ રૂપ સમાજમાં પ્રતિધ્વનિત ચૉ, બધાં યુદ્ધો મનુષ્યના મનમાં જ લડાયાં છે અને બધીજ વિકૃતિઓનેા મૂળ પાયે। ત્યાંજ છે.
આત્માનઃ પ્રકાશ

Page #27

સમાજને બદલવો હશે તે મનુષ્યને બદલ આ જીવન જે સારું હોય તે કઈ બીજા જીવનને પડશે. અને સમષ્ટિના નવા આધાર સ્થાપિત કરવા ચિંતા અનાવશ્યક છે. તે સારું ન હોય તેજ પરહશે તે વ્યક્તિને નવું જીવન આપવું જોઈશે. લેકની ચિંતા કરવી પડે. જે આ જીવનને સુંદર
મેં કહ્યું છે કે મનુષ્યની અંદર વિષે અને અમૃત રૂપ આપવામાં સફળ બને છે તે અનાયાસે જ સમરત બને છે. શક્તિની અરાજકતાજ વિષ છે અને ભાવી જીવનને સુદઢ અને શુભ આધાર આપવામાં શક્તિઓને સંયમ, સામંજસ્ય અને સંગીત જ પણ સમર્થ બને છે. વારતવિક રીતે ધર્મને કઈ અમૃત છે.
સંબંધ પરલેક સાથે નથી. પાલેક આ લેકનું જ
પરિણામ છે. જીવન જે રીતે સૌન્દર્યમય અને સંગીત બની જાય તેને જ હું યોગ કહું છું.
ધર્મોને પરલોકની ચિંતા હેવી તે અત્યંત ઘાતક જે વિચાર, જે ભાવ અને જે કમ મારા
અને હાનિકર બન્યું છે. તેને જ કારણે આપણે આ
ધરાને શુભ અને સુંદર બનાવી શકયા નહીં. ધર્મ અન્તઃસંગીતથી વિપરિત હેય તેજ પાપ છે અને
પલેક માટે રહ્યો અને વિજ્ઞાન પદાર્થ માટે, આ જે તેને ઉત્પન્ન કરે છે અને સમૃદ્ધ કરે છે તેને જ
રીતે મનુષ્ય અને તેનું જીવન ઉપેક્ષિત બની ગયું. હુ પુણ્ય માનું છું. ચિત્તની તે અવસ્થા, જ્યાં
પરલેક ઉપર શાસ્ત્ર અને દર્શન રચાયાં અને સંગીત શન્ય બને અને બધા સ્વરો પૂર્ણ અરાજક
પદાર્થની શક્તિઓ ઉપર વિજય હાંસલ થયો. પરત બને તે નર્ક છે અને જ્યાં સંગીતપૂર્ણ હોય તે
જે મનુષ્યને માટે આ બધું હતું, તેને આપણે ભૂલી અવસ્થા સ્વર્ગ છે.
ગયા. હવે મનુષ્યને સર્વ પ્રથમ રાખવો જોઇશે. અંદર જ્યારે સંગીત પૂર્ણ બને છે ત્યારે ઉપરથી વિજ્ઞાન અને ધર્મ બંનેનું કેન્દ્ર મનુષ્ય બનવ પૂર્ણનું સંગીત અવતરિત થાય છે. વ્યક્તિ બતારત થાય છે. વ્યક્તિ
જ્યારે
જ્યારે જોઈએ. આ માટે એ જરૂરી છે કે વિજ્ઞાન પદાથને સંગીત બની જાય છે ત્યારે સમસ્ત વિશ્વનું સંગીત મેહ છોડે અને ધમ પરલોકને. તે બનેને આ તેની તરફ પ્રવાહિત થવા લાગે છે.
મેહ ત્યાગજ તેમના સમેલનની ભૂમિ બની શકશે. સંગીતથી ભરાઈ જશે તે સંગીત આકૃષ્ટ થશે. ધર્મ અને વિજ્ઞાનનું મિલન અને સોગ વિસંગીત વિસંગીતને જ બોલાવશે અને આમંત્રણ મનષ્યના ઇતિહાસમાં સૌથી મોટી ઘટના થી. આપશે. આપણામાં જે હોય છે તેજ આપણામાં તેનાથી
તેનાથી ખૂબજ સર્જનાત્મક શક્તિને જન્મ થશે, આવે છે. આપણે જે છીએ તેનીજ સંગ્રાહકતા અને હવે તે સમન્વયજ સુરક્ષા આપી શકશે, તેના સિવાય સંવેદનશીલતા આપણામાં હોય છે.
બીજો કોઈ મા નથી. તેમનાં મિલનથી પહેલી જે વ્યક્તિના અંતજીવનને સ્વાસ્થ અને સંગીત વખત મનુષ્યના વિજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થશે અને મનુષ્યના આપી શકે, અને જે કંઈ બીજા પરમેશ્વરના રાજ્ય વિજ્ઞાનમાંજ હવે મનુષ્યનું જીવન અને ભવિષ્ય છે. માટે નહીં પરંતુ આ જ જગત અને પૃથ્વીને માટે
અનુવાદક: બાલકૃષ્ણ છુ, હોય તેવા વિજ્ઞાનની આપણે રચના કરવાની છે. (શ્રમ : વર્ષ ૧૭ અંક ૫ માંથી સાભાર )
3 અભિમાનને લીધે, ક્રોધને લીધે, બેદરકારી અથવા વિષ કે તરફના પોતાના વલણને લીધે, કે જેવા ભયંકર રોગો થવાને ? કે લીધે અને આળસને લીધે મનુષ્ય સાચી વિદ્યા મેળવી શકતા નથી. હું
" -ભ. મહાવીર ધર્મ અને વિજ્ઞાન

Page #28

સમાજ સુધારક ભગવાન મહાવીર
આચાર્ય: જિતેન્દ્ર જેટલી ચા ચા હિ ધર્મ0 ઝાકર્મયત માતા કારણે જગતમાં ધર્મ ટકી રહ્યો છે. આપણે પણ એ અનુભવ અનુયાનગધર્મ સાઇડમાનં વૃત્તા|| છે કે આખા વિશ્વમાં પ્રત્યેક પ્રદેશમાં જુદા જુદા પ્રકાર વરિત્રાય સંબૂનાં વિનાશાય જ સુકૃતમ્ ! સંતપુર થતા આવ્યા છે. આવા સંતપુરુષો માત્ર પોતાના પાનાથ મવમ સુને ગુને ઉપદેશથી નહિ પણ પિતાની મંત્રીપૂર્ણ છતાં અજય અને
સાચી વર્તણૂકથી તે તે પ્રદેશની પ્રજાને સાચે માગે શ્રીમદ્ ભગવદગીતાના ઉપરના બે શ્લોકનો અંદરને રતા હોય છે. ધાર્મિક વિશ્વમાં આપણે એમને ભગવાન અર્થ એ જ છે કે “જ્યારે જ્યારે ધર્મના ગ્લાનિ થાય છે કે તેજી વિભૂતિ-સમાજને સાચે રસ્તે દોરનાર છે અને અધર્મને ઉદય થતું જાય છે ત્યારે ત્યારે હું વિમતિ કહીએ છીએ. સામાજિક રીતે જોઈએ તો આ પિતાને ઉત્પન્ન કરું છું.” અર્થાત્ અધમ જ્યારે જ વિભૂતિઓ એ સમાજ સુધારણા કરતી હોઈ સમાજ ખૂબ જ વધી જાય ત્યારે ઈશ્વરના અંશ જેવી વિભૂતિ- સુધારક-સાચા અર્થમાં સમાજ-સુધારક છે. એને જન્મ આ સંસારમાં અફર થાય છે. આમ શા માટે થાય છે એનું કારણ પણ બીજા શ્લોકમાં સ્પણ ભગવાન મહાવીરને પણ આવા એક સમાજ સુધારા જણાવવા માં આવ્યું છે કે “ સજજન પુના રક્ષણ ગણી શકીએ. આ સમજવા માટે આપણે એમના માટે તથા દુકા કરનારાએ ના વિના શ માટે તેમ જ સમયના સમાજમાં પ્રવર્તતી સ્થિતિને ખ્યાલ કરીએ. ધર્મના સંસ્થાપન માટે પ્રત્યેક યુગે જન્મ લઉં છું " ઈ. પૂ ની છઠ્ઠી શતાબ્દીના સમયમાં આપણા દેશમાં અથી અધમ નો ખૂબજ અભ્યદય થાય એ સમયે પણ સર્વ ધર્મના પ્રચારને કારણે અનેક ધાર્મિક ગણાતા કેટલાએક સજજન પુરુ આ સંસારમાં હોય છે જ એવા વાદોને ફેલાવો હતો. આ બધા વા ધર્મને નામે કુછ માસો એમને વધારે ત્રાસ આપતા હોય છે, જે ચાલતા. ધર્મને નામે ચાલતા આવા વાદનું કારણકે આ સમય દુર્જનની બોલબાલા હોય છે. પરિણામ એ આવ્યું કે બુદ્ધિશાળી વર્ગ પણ પોતાને પરંતુ આ બોલબાલા લાંબો સમય ચાલી શકે નહિ. સમય ખોટા વાદવિવાદ તથા ઝઘડામાં વીતાવ. ધર્મને આખરે આ બધા દુર્જનોનાં દુષ્કાના પરિણામરૂપે તથા નામે બેટી પશુહિંસા તથા યજ્ઞયાગમાં પણ અનેક સજનોનાં પુણ્યકર્મને પરિણામરૂપે ઈશ્વરીય વિભૂતિને પ્રકારની હિંસાનું આચરણ વધી ગયું. આ બધા વાદ જન્મ આ સંસારમાં થાય છે. આવી વિભૂતિઓ જ પિતપોતાની રીતે ધર્મને અર્થ પિતાને પક્ષે ઠરાવી તે તે પ્રદેશમાં ધમ પુરસસ્થાપના કરતા હોય છે, અનેક પ્રકારનાં છેટાં આચરણને ઉપદેશ આપી તથા એટલે કે ધર્મને નામે જે અધર્મ વધતાં જાય તો એને લોકોમાં ગેરસમજ ફેલાવી દુર કરાવતા. દૂર કરી સાચા ધર્મની સંસ્થાપના કરતી જતી હોય છે.
આવી પરિરિથિતમાં ભગવાન મહાવીરને જન્મ શ્રીમદ્દ ભગ ૬ ગીતાના ઉપરના બે લાકે ની બાબત છે. તે બરાબર સમજમાં આવ્યા ત્યારથી જ માત્ર આ રા દેશ માટે નડે પરંતુ સમક્ષ વિશ્વ માટે એમને સમજાયું કે ધર્મને નામે ચાલતા આ બધા વાદલાગુ પડે છે. આવી ઇશ્વરના અંશ જેી વિભૂતિઓને પદો ખોટા છે. એમણે આવા ખોટા વાદવિવાદે શા
આમાન પ્રકાશ

Page #29

કારણે ચાલ્યા કરે છે, એવી આંતરખેજ કરી. અને માટે છે. સાથે જ એ પણું બતાવી આપ્યું કે બીજા શોધી કાઢયું કે આ બધાએ વાદનું મૂળ કારણ આવા વાદ પણ કેટલા અંશમાં સાચા છે અને કેટલા વાદોને ફેલાવો કરનારની બીજી વાદો વિશેની ગેરસમજ અંશમાં ખોટા છે.. છે. પ્રત્યેક વાદી પોતે જે કહે છે અને કરે છે એ જ પરમ સત્ય છે એમાં માને છે. બીજા વાદોમાં ગમે આ રીતે ભગવાન મહાવીરે પોતાની મમયી એટલે સત્યનો અંશ હોય તે પણ એને સત્યના અંશ વાણીથી સમાજમાં પ્રવાતી અનેક ગેરસમજ દૂર કરી. તરીકે સ્વીકારવા તૈયાર નથી. આમ પોતે જ સાચો એમણે એક મોટું સત્ય સમજાવ્યું કે કોઈ પણ વ્યક્તિ છે અને અન્ય બેટા છે એવી મમત તથા એવા સંપૂણુ રીતે ખેતી નથી તેમ જ સંપૂર્ણ રીતે સાચી દુરાગ્રહથી ભલે અમુક અંશમાં પોતે સાચા હોય તે નથી, જ્યના અનેક પાસા હેાય છે. આમાંથી કોઈ એક પણ તકરાર વધે છે. આ પ્રકારની તકરાર જયાં જાઓ પાસાને પકડી એને જ સંપૂર્ણ અને છેટનું સત્ય માની ત્યાં જોવા મળતી. કેઈ કેઈની સાચી વાત માનવા લેવાથી જ આવું માનનાર ખોટે રસ્તે દેરવાય છે તથા તૈયાર જ નહતું.
બીજા સાથે પણ એ વિશે તકરાર કરે છે. ખરૂં
જોતાં આપણે સામૂદ્ધિક રીતે કે વ્યક્તિગત રીતે તપાસીશું ભગવાન મહાવીરે ઉપર જણાવ્યું તેમ આ તકરા- તો જણાશે કે આખા વિશ્વમાં જે અનેક પ્રકારના ઝઘડાઓ રોના અને ઝઘડામોના મૂળ-કારણરૂપે લેકની પારસ્પરિક અને વિવાદ ચાલી રહ્યા છે એનું મૂળ કારણ જ ગેરસમજને શોધી કાઢી. આ ગેરસમજનું કારણું પણ સમાજની તથા શક્તિનો પરસ્પરની ગેરસમજ છે. આ માણસના અજ્ઞાન અને મોહને કારણે તે જ સાચું છે કે
છે ગેરસમજ દૂર કરવાના ઉપાયરૂપે જ ભગવાને અનેકાન્ત
, તે એવી ખોટી દુરાગ્ર શીલતા પણ શેધી કાઢી. આવા વાદનો ઉપદેશ કર્યો. નજીવા કારણસર આ સંસારમાં નાહકના અનેક ઝઘs તથા મોટી તકરીરે ચાલ્યા કરે છે એ જોઈને સંત એમણે પ્રત્યેક સમાજને અને વ્યક્તિને જણાવ્યું કે પુરુષ ભગવાન મહાવીરનું હૃદય પણ ખૂબ જ દુખિત “વિશ્વમાં કોઈ વ્યકિત કે સમાજ સંપૂર્ણ સતા એકદમ થતું. એટલે એમના ઉપદેશ દ્વારા આ મૂળ કારણે જ વિચારી શકે નહિ. તેમ જ એ સંપૂર્ણ ખરો છે એમ ાર કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. એટલે આવા ખોટા વાદો પણું કહી શકાય નહિ.” પરિસ્થિતિ આમ હાઈ દરેક ચલાવનારા સૌને ખૂબ જ પ્રેમથી ઉપદેશ આપે કે વ્યક્તિ કે સહે તે જે માને છે એ જ પરમ સત્ય “તમે બધાયે સાચા છે. તમારી કોઈની વાત ખોટી છે અને સંપૂર્ણ સત્ય છે એમ માનવા કરતાં બીજી નથી, પરંતુ તમારા ઝઘડાનું અને તકરારનું મૂળ તમે વ્યકિત કે સમાજ જે રીતે વિચાર કરે છે એમાં પણ એકલા જ સાચા છે અને બીજા બધા ખોટા છે એમાં કંઈક સત્યનો અંશ રહે છે એ પણ જેવું. જ્ઞાન રહેલું છે. બીજો જે કહે છે એને તમારા જ દષ્ટિબિંદુધી વિષયક આહંકારથી પણ સાચી વ્યક્તિ યા સમાજના નહિ પણ એને દૃષ્ટિબિંદુથી તો વિચારી જુઓ? તમને સત્ય અંશને સ્વીકાર ન કો એના જેવું જરૂર જશે કે એ પણ તમે ધારો છો એ ખોટો બીજું અજ્ઞાન પણ નથી. આમ પરસ્પરના દષ્ટિબિંદુને નથી. તમે એને પૂરેપૂરો સમજ્યા વિના જ આ તકરાર સમજવાને પ્રામાણિક પ્રયતન કરવામાં આવે તે ચલાવે છે.” આ પ્રકારને ઉપદેશ એમણે પ્રત્યેક સંસારના અનેક ઝગડાઓ મટી જાય. ભગવાન મહાવીરે વાદ ફેલાવનારાઓને આપ્યો અને પિતાની કુશાગ્ર બુદ્ધિ અનેકાંતના ઉપદેશ દ્વારા અને અનેકાંતની સમજણ તથા ન્યાયીપણુથી તેને વાદ કરનારાઓને બતાવી આપ્યું દ્વારા સમાજમાં જે અનેક પ્રકારના ધર્મ વિષયક તથા કે એ કેટલા અંશમાં સાચે છે અને કેટલા અંશમાં બીરને પણ ઝઘડાઓ ચાલી રહૃાા હતા તે દૂર કરવાને
સમાજ સુધારક ભ. મહાવીર

Page #30

ભગીરથ પ્રયત્ન કર્યો અને એમના સમયમાં તેઓ ઘણે ઊભી થએલ અનેક તકરારોને દૂર કરવાને સાદ તથા અંશે સફળ પણ થયા.
રામબાણ જેજ સચોટ ઉપાય દર્શાવી ભગવાને પિતાના
સમયનો પિતાને ધાર્મિક ગણવા છતાં સાચા ધર્મનું એમણે એમના ઉપદેશો અમૃતમવી અને પ્રેમમયી
પાલન નહિ કરતા એવા સમાજને સાચી સમજ અને વાણીમાં જ કર્યો છે. પરમ અહિંસક એવા ભગવાને
વિચારવાની રીત શીખવાડી. એ રીતે અનેક ઝઘડાઓનું કેઈને પણ તમે ખોટા છે કે સમજતા નથી એમ ન
મૂળ દૂર કરાવી સાચી સમાજ સુધારણા કરવાનું શ્રેય કહ્યું પણ માત્ર એટલું જ સમજાવ્યું કે જરા બીજાની
ભગવાન મહાવીરને જાય છે. વાત તે વિચારો. અલબત્ત તમે સાચા છે પરંતુ બીજા પણ ખોટા નથી. આનું નામ જ અનેકાન્તવાદ છે. આજે પણ ભગવાન મહાવીરે દર્શાવેલ આ ઉપાયને અનેકાન્તવાદનો અર્થ જ એ છે કે પોતે પિતાના દષ્ટિ. ઉપયોગ કરવામાં આવે તો રાજકીય નેતાઓ અને બિંદુથી જે બાબતને અંતિમ સત્ય તરીકે માની લીધી સામાજિક નેતાઓ પણ પરસ્પરના ઝઘડાને અંત લાવી છે એને અંતિમ સત્ય માનો કોઈ સાથે ઝષ ન કરતા પોતે પિતાને જ નહિ પણ જેમના ઉપર એમનું બીજાની વાતને પણ એ જે દૃષ્ટિબિંદુથી સાચી વિચા- વર્ચસ્વ ચાલે છે એવા સમૂહને પણ સાચા માર્ગે દોરી રતા હોય એ દષ્ટિબિંદુથી વિચારવી, પોતાના દષ્ટિબિંદુથી શકે છે. વિશ્વમાં ચાલતા વિસંવાદ તથા પારસ્પરિક કોઈ પણ વ્યક્તિ કે સમાજ પોતે જ સાચે છે અને બીજા ઝઘડાઓનું મૂળ કારણ પરસ્પરની ગેરસમજ છે અને બેટા છે એવી જે વિચારણું એ એકાતિક વિચારણા એ દૂર કરવા માટે પોતાના જ નહિ પણ તે તે બાબતને છે. પરંતુ પિતા પોતાના દષ્ટિબિંદુથી બીજા પણ સાચા સામાના દષ્ટિબિંદુથી વિચાર કરવો એનું નામજ હોઈ શકે છે એવી વિચારણા ચલાવવી અને એ રીતે અનેકાંતવાદ છે. આ અનેકાન્તવાદ પ્રમાણે બરાબર જોતાં શીખવું એ અનેકાન્તની રીત છે. જો વ્યક્તિ કે સમજીને ચાલવાથી દૈનંદિન જીવનમાં પણ આપણા
પારસ્પરિક વિચારણાઓમાં કે મતભેદના મુદાઓમાં અનેક ઝઘડાઓને તથા આપણી અનેક સમસ્યાઓનો આ રીતે વિચારતી થાય તે આ જગતમાં જે અનેક ઉકેલ અત્યન્ત સરલ થઈ જાય છે. આપણે ભગવાન ગેરસમજથી ચાલતી તકરાર-શું વ્યક્તિની કે શું મહાવીરના આ અનેકાન્તવાદને પચાવીએ અને આપણું સમહની, આ સમાજની-એ હે દર થઈ જાય. આ વ્યકિતગત તેમજ સામૂહિક જીવનના પણ ઝઘડાએ હેતુથી સમાજમાં અને વ્યકિતઓમાં ચાલતી ગેરસમજથી દૂર કરીએ એજ ભાવના.
ભલે કરી છે ભલે થિયે, ભુછ કરી ભુછા, પંથ આય ઈ પાધરે, મુકે કુલા પુછો. ભલું કરશે તે ભલું થશે અને બૂરૂં કરશો તે બૂરૂં થશે આ પંથ તે પાધરો છે. એમાં તમે મને શા માટે પૂછે છે?
હિકડા હલેઆ ખ્યા હલંધા, શ્રેયા ભરે વિઠાભાર, મેંકે ચેત માડુઆ, પાં પણ તેજી લાર.
એક હત્યા, બીજા હમણાં હાલશે; ત્રીજા ઉચાળા ભરી રહ્યા છે. મેકણ કહે છે કે, ભાઈ! ચેતે, આપણે એમની જ હારમાં છીએ.
–-સંત મેકરણ
અમાનંદ પ્રકાશ

Page #31

કારણય અને માધ્યશ્ય
લેખક-મનસુખલાલ તા. મહેતા, શ્રી, ઉમાસ્વાતિ મહારાજે તાર્થસૂત્રમાં કહ્યું છે તિરસ્કાર વૃત્તિ ઉત્પન્ન ન થતાં ભગવાનને તેની પર કેઃ ઐશીવાળ્યમાધ્યા સરમુifધવ – અપાર કરુણાજ આવેલી છે. જેના હદયમાં ક્ષમા અને વિરૂચનાનાવિનg અર્થાત પ્રાણી માત્ર પ્રત્યે મૈત્રી- કરુણાની વૃત્તિ ભારોભાર પડેલી હોય તેનામાં ઘણું કે વૃત્તિ, ગુણથી મટાઓ પ્રત્યે પ્રમોદત્તિ, દુ:ખ પામતાઓ તિરસ્કારના ભાવો આવી શકે જ નહિ, પ્રત્યે કરુણાવૃત્તિ અને જડ જેવા અપાત્રો પ્રત્યે માધ્યગ્ધ કરુણાવૃત્તિમાં એવી શક્તિ અને તાકાત રહેલાં છે વૃત્તિ કેળવવી. ૫. ન્યા. ન્યા. મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજીએ કે અન્યનું દુઃખ કે સંકટ નજરે પડતાં તેનામાં એક કારૂણ્ય અને માધ્યશ્ય ભાવના વિષે સમજાવતાં એક એવી લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે કે જેથી તેવા જીવના સ્થળે સાચું જ કહ્યું છે કે
દુઃખ કે સંકટને દૂર કરવાના પ્રયત્ન તેનાથી સ્વાભાવિકદીન-હીન, વિપદુરસ્ત, રોગીની દુઃખ વેદના, રીતેજ થઈ જાય છે. ભારતમાં જે સ્થાન અને માન શિમાવતા જે સદુભાવ એ છે કારણ્ય-ભાવનાઃ આપણું પ્રથમ વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નહેર માટે છે. સમજાવ્યો નહીં સમજે તે દબુદ્ધિ મનુષ્ય પર, તેવુંજ સ્થાને અમેરિકામાં એ દેશના પ્રેસીડેન્ટ અબહામ ઉપેક્ષા કરુણાયુક્ત એ છે માધ્યશ્ચ-ભાવના.
લિંકનનું હતું. એક દિવસે લિંકન પિતાના નિવાસ
સ્થાનેથી નીકળી પાલામેન્ટની બેઠકમાં હાજરી આપવા અન્ય જીવના દુઃખ અને વેદના જોઈ હૃદયમાં
ગાડીમાં જઈ રહ્યા હતા. વખતસર પહોંચવા માટે રસ્તામાં અનુકંપા અને દયાની લાગણી ઉત્પન્ન ન થતાં હોય તો
કઈ થળે ખોટી થવાનું પરવડે તેમ ન હતું. જે રસ્તા તેવી વ્યક્તિથી અહિંસાદિ વ્રતનું પાલન થઈ શકતું ,
પર તેઓ જઈ રહ્યા હતા ત્યાં વચમાં એક તળાવમાં નથી અને તેથી જ કરુણ ભાવનાની આવશ્યકતા માન- એક યુઝરને કાદવમાં ખેંચી ગયેલું જોવામાં આવ્યું. વામાં આવી છે. કરુણાવૃત્તિ છે એવા મનુષ્ય દુઃખી
લિંકને એ દશ્ય જોઈ તરતજ ગાડી ઉભી રખાવી અને
, માન, પશુઓ કે અન્ય પ્રાણીઓને રીબાતાં જોશે કે
પિતે તુરત તળાવ તરફ દેડી ગયા, અને ડુક્કરને તરતજ તેને સહાય કરશે. એ સહાય બીજી કઈ રીતે
કાદવમાંથી બચાવી લીધું. આ ક્રિયા કરતી વખતે શકય ન હોય તે છેવટે અન્ય જીવના દુઃખની લાગણીને
કાદવના છાંટાથી તેના કપડાં બગયાં. અને તેવાં જ કપડાં પડે તે તેઓનાં મને મનમાં પડવા સિવાય નહિં જ રહે.
સાથે તેઓ પાર્લામેન્ટમાં પહોંચી ગયા. મિત્રએ તેમનાં દીક્ષાનાં દશમાં વર્ષમાં પ્લેચ્છોના પ્રદેશમાં સંગમ બગડેલાં કપડાં પ્રત્યે ધસારો કર્યો ત્યારે તેમણે ડુક્કરની નામના દેવે ભગવાન મહાવીરને સતત છ માસ સુધી કહાણી કહી સંભળાવી. આ વાત સાંભળી મિત્રો હસ્યા ભયંકર ત્રાસ આપે અને ભગવાને એ બધે સમય અને તેની પરદુઃખભંજન વૃત્તિની તારી કરી એટલે જરાપણ કંપ્યા વિના અસહ્ય વેદનાઓ સહન કરી. લિંકને તેમને કહ્યું: “મિત્રો ! અન્યજીવનું દુઃખ દૂર આવા સંગમદેવ પ્રત્યે પણ ભગવાન મહાવીરના હૃદયમાં કરવાને કારણે નહિ પણ ડુક્કરની પરિસ્થિતિ જોઈ મારા તે અપૂર્વ કરુણાજ ભરેલી હતી. સમાધિ અવસ્થામાંથી અંતરમાં જે વેદના પ્રગટી તેના નિવારણ અર્થે જ મેં જાગ્રત થતાં ભગવાનને વિચાર આવ્યો કે “અહો! આ કાર્ય કર્યું. અન્યનાં સુખો જોઈને રાજી થવું અને આ બીચારા જીવનું શું થશે ?' જિનને સંગ થવા અન્યનાં દુઃખ જોઈ તેમાંથી ભાગ પડાવવા સામેથી છતાં સંગમદેવ અભવ્ય હોવાથી તેને કોઈ પ્રકારને દોડી જવું એ કારુણ્ય ભાવનાની પ્રસાદી છે. લાભ થશે નહિ, પણ આવા જવા ઘણું કે આવી કરુણા ભાવના માત્ર માનવામાં નહિ પરંતુ
કારુણા અને માધ્યસ્થ

Page #32

તિય ચ યોનિના છોમાં પણ જોવામાં આવે છે. શ્રેણિક આવી. ભગવાન જે સ્થળે રહેતા હતા ત્યાં મધ્યરાત્રિના રાજાના પુત્ર મેષકુમારના જીવ પછલા ભવમાં એક વખતે પેલે પાખંડી અછંદક જતે અને ચોરી વગેરેને વિશાલ કાય હાથી હતું. એક વખત જે વનમાં તે રહે તે માલ દાટી અનેક અનાચારો કરતે, તે ભગવાનના હતો ત્યાં દાવારિન પ્રગટયો અને જંગલનાં તમામ જાણવામાં આવ્યું. આ ઉપરથી ગામલે કાને ચેતવી પ્રાણીઓ પિતાનો જીવ બચાવવા એક સુરક્ષિત મંડપમાં તેઓને આ દુરાચારી માણસની જાળમાંથી છોડાવવાનો ચાલી ગયાં. આપત્તિને વખતે જન્મગતર પમ ભૂલાઈ ભગવાને વિચાર આવ્યો. ભોળા અને જડ કે પર જાય છે અને કરુણાવૃત્તિ જાગે છે. મંડપમાં દરેક જાતના ચમત્કારની વાતો બહુ અસર કરતી હોય છે અને આવા પ્રાણીઓ ખીચખીચ એકઠાં થઈ ગયાં હતાં. એ વખતે તેને ચમત્કારોની વાતો જ અસર કરશે એમ વિચારી પેલા હાથીના શરીરે ખંજવાળ આવી એટલે તેણે તેને ભગવાનને તેમને ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાનની વાત કહી. એક પગ ઉંચે કર્યો. એ વખતે તેને પગની ખાલી લો કે તે મહાવીર પાછળ ઘેલા થયા અને ભગવાને જગ્યાએ એક સસલુ બેસી ગયું. હાથી પાછો પગ મૂકવા તેઓને બચાવવા અદના દુરાચારોની વાત કહી જાય છે ત્યાં પેલા સસલાને જોયું અને તેનામાં કરુણતિ દીધી. અછંદકની પત્ની તો પતિદેવના બધા પરાક્રમો જાગ્રત થઈ. હાથીએ પગ અધ્ધર રાખે એ દિવસે જાણતી હતી. તેણે પણ જાહેર કરી દીધું કે તેને નરઆ રીતે સસલાને બચાવતાં પોતાને જીવ ગુમાવ્યો, પણ ધમ પતિ તેની જ બહેન સાથે વિષય સુખ ભોગવતો હાથીના જીવે કરુણા-અનુકંપાને કારણે સંસારને સિમિત હતો. ગામલેકને મહાવીરની વાત સાચી માલુમ પડી કયાં અને મનુષ્ય આયુષ્ય બાંધ્યું. કરુણુ વૃત્તિમાં આવી એટલે બધા લે અચ્છક પ્રત્યે ધગા અને તિરસ્કાર મહાન શક્તિ પડેલી દેય છે.
બતાવવા લાગ્યા. જગતના અન્ય દેશોએ અને ભારતના પાડે શી રાજ્ય પછી તો અચ્છેદક મહાવીરની પાસે આવ્યો અને ચીને અણુબોમ્બ તૈયાર કર્યા છે, તેમ છતાં ભારત આવા કહેવા લાગે કે મારા પેટ પર શા માટે પાટુ મારો અણબેબ બનાવવાની પ્રવૃત્તિથી દૂર રહેવા માગે છે, છે? ભગવાને વિચાર્યું કે ચમત્કારથી તો અંતે તેને એ હકીકત ભારતની પ્રજાની કરણવૃતિના પડઘા રૂપે છે. લાભને બદલે હાની જ થાય છે. વળી આવી બધી
માધ્યસ્થને અર્થ તટસ્થતા કે ઉપેક્ષા એવો થાય ક્રિયાથી પિતાની સાધનાને પણ હરકત પહેંચે છે એવું છે. આ સંસારમાં એવા પણ છે જોવામાં આવે છે લાગ્યું અને મફતના ઝઘડાઓ વહેરવા તેમજ અપ્રતિ જેઓ બીલકુલ જડ અને સંસ્કારહીન હોય છે. સત્ય થાય એવી પરિસ્થિતિથી દૂર રહેવાનું ભગવાનને મેગ્ય અને સાચી વાત ત્રણ કરવાની તેઓમાં લાયકાતજ લાગ્યું. તેથી ભગવાન ત્યાંથી વિહાર કરી ઉરવાયાલ હોતી નથી અને આવા પાત્રોને સુધારવાની પ્રવૃત્તિન નામના ગામે ચાલી ગયા. નાગાથી આધા સારા એમ જે પરિણામ શૂન્યમાંજ આવે છે. આવા જીવો પ્રત્યે તટસ્થતા કહેવાય છે તેમાં પણ તટસ્થતા-ઉપેક્ષા વૃતિનો સ્વીકાર જાળવવામાં આવે એજ ઇષ્ટ છે અને વર્તમાન યુગમાં જ રહેલા છે. આવી વૃત્તિ કેળવવાની ભારે અગત્યતા પણ છે.
ભગવાને ઉપેક્ષા સેવ્યાને બીજે મુખ્ય બનાવ ભગવાન મહાવીરના જીવનમાં પણ તેમણે કેટલીક જમાલિને લગતો છે. ભગવાનના જમાઈ જમાલિએ બાબતમાં તટસ્થતા-ઉપેક્ષા સેવ્યાના બનાવો જોવામાં ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી હતી. જમાલિની યોગ્યતા આવે છે. દીક્ષા લીધા પછીના પ્રથમ માસા બાદ વિષે ભગવાનને ખાતરી ન હતી, એટલે જમાલિ જ્યારે ભગવાન મહાવીર મોરાક નામના ગામમાં આવ્યા ત્યારે પાંચ સાધુઓની સાથે બહારના દેશોમાં વિહાર કરવા ત્યાં તેમને અચ્છેદક નામના એક પાખંડીને છેડા થયે. જવા માટે રજા લઇ આવ્યો ત્યારે ભગવાને કશો જવાબ અછંદાની અનેક સિદ્ધિઓની વાત મહાવીરના કાન પર ન આપતાં મૌન સેવ્યું. જમાલિએ બે ત્રણ વખત પૂછયું
આમાનંદ પ્રકાશ

Page #33

છતાં ભગવાન મૌન જ રહ્યા, એટલે મૌનને અનુમતિ સાચી છે અને અન્યની મિથ્યા છે એમ કહેવું એ ગણું લઈ જમાલિ શિષ્ય સાથે ચાલી નીકળ્યો. ભગવાને નરી પાગલતા છે. જીવનમાં તેલ મેળવવાની સાચી તેમ છતાં તટસ્થવૃત્તિ રાખી માત્ર ઉપેક્ષા સેવી. કર્મ ચાવી અન્યનું દૃષ્ટિબિન્દુ જાણું લઈને તેને અને બંધનની દષ્ટિએ કોઈ પણ ક્રિયા કરાવા લાગી એટલે તમારી દષ્ટિબિન્દુથી આખી પરિસ્થિતિને સાચી દિશામાં કરાઈ ચૂકી એમજ માનવું જોઈએ. પણ આ સિદ્ધાંતમાં વિચાર કરવાની યેય શકિતમાં રહેલી છે. જમાલએ પાછળથી વધે ઉઠાવ્યો અને પિતે પિતાની આપણું ચિત્ત નિર્મળ નથી, એટલે જે વ્યક્તિ કે જાતને જ્ઞાની-જિન કહેવરાવવા લાગ્યો. જમાલિની સાથે પદાર્થ પ્રત્યે આપણને ઘણા કે તિરસ્કાર થાય તેની (ભગવાનની પુત્રી) પ્રિયદર્શન પણ ચાલી નીકળી, પરતુ તરફ ચિત્ત હૈષના રૂપમાં વહેવા લાગે છે અને પરિણામે તેમ છતાં ભગવાને તે ઉપેક્ષા જ સેવી. પાછળથી આપણી શકિત ક્ષી) થતી જાય છે. જે વ્યકિતના પ્રિયદર્શનાને પોતાની ભૂલ સમજાઈ જતાં પિતાના મનમાં બીજાનું ખરાબ કરવાની વૃત્તિરૂપ પ્રતિક્રિયા ઉત્પન્ન પરિવાર સહિત તે ભગવાન પાસે આવી ગઈ અને કરેલા થાય છે તેની શકિતને ય થાય છે અને ધર્મશાસ્ત્રોમાં દોષનું પ્રાયશ્ચિત કરી શુદ્ધ થઈ.
તેથીજ કહેવામાં આવ્યું છે કે, તું જેનું ખરાબ કરવા આ જગતમાં કોઈ પણ વસ્તુ સ્થિર કે સ્થાયી નથી.
ઇચ્છે છે પોતે જ છે. દશ્ય અને ભાગ્ય પદાર્થ માત્ર અનિત્ય અને નાશવંત
આમ છતાં તટસ્થતા-માધ્યસ્થ-ઉપેક્ષાને અર્થ છે. બધા જ માનવી અને તમામ પદાર્થો પરિવર્તન
જ્યાં ત્યાં હા-છ-હા કરવી અને સત્ય વસ્તુ પર દુર્લક્ષ પામવાનો સ્વભાવયુકત છે. એક વખત અરોચ-બ્ધ
આપવું એ નથી થતું. સત્ય સમજી શકનારો માનવીજ લાગે છે તે જ પદાર્થ પરિવર્તન પામતાં પ્રિય થઈ પડે
તટસ્થતા-ઉપેક્ષા સેવવા માટેનો સાચે અધિકારી છે અને છે. કહેવાય છે કે Greater the sinner, greater
તે જ માણસ તટસ્થ રહી શકે છે. આપણી દષ્ટિએ the saint. દક પ્રહારી, ચિલાતી પુત્ર તેમજ અર્જુન
અન્ય વ્યકિત ઈરાદાપૂર્વક અગર ભૂલથી કાંઈ ખોટું માળી અને રાયપણી સૂરમાં આવતી પરદેશી રાજાની
કરી રહી હોય એવું લાગે ત્યારે સ્પષ્ટ પણ સ્નિગ્ધ વાતો આ પંકિતને સત્ય પૂરવાર કરે છે.
ભાષામાં આપણું દષ્ટિબિન્દુ તેને સમજાવવું અને આપણા દેશની રાજકિય, સામાજિક, ધાર્મિક, પ્રામાણિકપણે તેનું દૃષ્ટિબિન્દુ સમજવા પ્રયત્ન કરે. શૈક્ષણિક તેમજ અન્ય સંસ્થાઓમાં વર્તમાનકાળે પ્રવ- અલબત, આ ચર્ચા વિનાશક (Destructive) તતી પરિસ્થિતિ જોતાં લગભગ બધે ઠેકાણે કાર્યકર્તાઓ પધ્ધતિએ નહિ પણ રચનાત્મક (Constructive) વચ્ચે એક પ્રકારને દુરાગ્રહ-તાણાવાણું અને મતમતાં ધોરણે થવી જોઈએ. તર સેવાતે જોઈ શકાય છે. હવે તો આ રોગને ચેપ
આ બધાને અંતે પણ સામી વ્યકિતને તેથી દેશ સારાસારાં કુટુઓ અને ઘરમાં પણ ફેલાવા લાગે છે. તે હોય અગર આપણને પોતાને સામા તરફ ધકકાર કે
જ્યોતિષશાસ્ત્ર ભારે ગૂંચવણભર્યું શાસ્ત્ર છે અને તિરસ્કારને ભાવ થતે જોવામાં આવે અથવા તે કલેશ કેઈપણ તિથી સર્વાગે કુંડલીને ફલાદેશ કહી શકતા કે મન દુઃખ થવાનો સંભવ દેખાય તે આવી બાબતે નથી, કારણ કે એક દષ્ટિએ એક ફળ દેખાતું હોય બીજી અને પ્રસંગે વખતે ચિત્તને શાંત રાખી ઉપેક્ષાવૃત્તિ સેવી દષ્ટિએ તેનાથી વિપરીત ફળ પણ જોવામાં આવતું હોય. મૌન રહેવું. આખા જગતને કેઈ સુધારી શકાયું નથી કુશળ તિથી જન્મ કુંડળીનું ફળ કહેતી વખતે અને એવા પ્રયત્ન કરવાને કઈ અર્થ પણ નથી. તેને એમજ કહેશે કે અમુક દષ્ટિ પ્રમાણે આ મુજબ ફળ બદલે આપણી જાતને જ સુધારવા લક્ષ આપવું અને આ મળવાની શકયતા છે. જ્યોતિષ શાસ્ત્ર કરતાં પશુ અતિક લક્ષના સાધમાં તટસ્થતા-ઉપેક્ષા-માય એ એ ગુંચવણભર્યુ માનવ જીવન શાસ્ત્ર છે. મારી દષ્ટિ મેટામાં મોટું સાધન છે.
કારા અને માધ્ય

Page #34

ભગવાન મહાવીર
બાકી
લેખક: રતિલાલ મફાભાઈ
ભગવાન મહાવીરનો જન્મ આજથી ૨૫૦ વર્ષ કરૂણાથી વ્યાપ્ત હતું. કેઈનું પણ દુઃખ એ જોઈ પૂર્વ મગધ (બિહાર)- મેહમયી નગરી વૈશાલીના શકતા નહીં. પૂર્વજન્મની સાધના અને માતા તરફથી ક્ષત્રિયકુંડ પરામાં થયો હતો. એમના પિતાનું નામ થયેલું એમનામાં અદભૂત પ્રેમસિંચન એથી એ કેવળ સિદ્ધાર્થ અને માતાનું નામ ત્રિશલાદેવી હતું. પિતા પ્રેમમૂનિજ બની રહ્યા હતા. અને એ માતૃપ્રેમને કારણે ગણસત્તાક રાજપના પ્રમુખ હતા, સાથે સાતૃવંશીય માતાપિતા હયાત હોય ત્યાં સુધી સંસાર ત્યાગ ન કરવાની ક્ષત્રિઓના નેતા પશુ હતા.
એમણે એ બાલ્યકાળમાં જ પ્રતિજ્ઞા ધારી લીધી હતી.
ભગવાનનો જન્મ થયા બાદ કુટુંબમાં સુખ વૈભવ
વર્ધમાન રાજકુમાર હતા. વૈભવ સુખમાં એ ઉર્યા સમૃદ્ધિની ખૂબ વૃદ્ધિ થવાથી એમનું નામ “વધમાન હતા. માતાપિતાના બહુ લાડકા હતા, વળી ગૌરવર્ણ પાડવામાં આવેલું. ક્ષત્રિય કુત્પન્ન હોવાના કારણે આકર્ષક ચહેરો, પ્રભાવશાળી મુખ મુદ્રા, મુખપર વિલસતું વીરત્વ, ધ, સાકર અને હિંમત જેવા ક્ષત્રિયોચિત કોઈ દૈવી તેજ, આંખમાં ચમક, ઓષ્ટ પર ફરકતું હાસ્ય ગુણ એમને વારસામાં મળ્યા હતા. શરીર ખૂબ સશક્ત અને મધુરકંઠ ઉપરાંત સહુના દિલમાં પ્રવેશ કરવાની અને ખડતલ હતું, જેથી આઠ વરસની ઉંમરે સમવયસ્ક
અબ મધુરતાભરી કળા એથી એ મિત્રો અને મોટેરાં બાળ સાથે ખેલતાં ઓચિંતા ધસી આવેલા એક
ઓથી સદા ઘેરાયેલા રહેતા. આમ છતાં અન્યના દુઃખ ભયંકર નાગને ઉપાડી ફેંકી દેવાની અજબ હિંમત
દર્દો સમજવાની અને દરેક વસ્તુ પર ઊંડે વિચાર એમણે બતાવી હતી. તેમજ એમને ઉપાડી જવાની બુદ્ધિએ કરવાની જન્મજાત દ્રષ્ટિ એમનામાં પૂર્ણપણે વિકસેલી હતી. બાળકોમાં દાખલ થઈ રમતના ભિષે એમને ઉપાડી ભાગી
એ દ્રષ્ટિને કારણે સમાજમાં વ્યાપેલી ભયંકર જનાર રાક્ષસ જેવા એક ભયંકર દુષ્ટને પછાડી અને
અસમાનતા જોઈ એ પિતાના મનને પૂછતા કે “એક એની છાતી પર ચડી બેસી મહાત કરવાનું પણ ભારે
સમાજને ગુરૂ ગણાય અને બીજાને અડવામાં પણ સાહસ શૌર્ય બતાવ્યું હતું. આ કારણે એ પ્રચંડ
પાપ અને તિરસ્કાર, આમ કેમ ? અને નારી જાતિને પુરુષે બાળકને “તું વીર નથી પણ મહાવીર છું”
વળી શો મુને કે એને ધર્મ કરવાને પણ અધિકાર કહી પિતાને છોડવાની ક્ષમાયાચના પ્રાર્થી હતી, જેથી કમાર વર્ધમાનને ત્યારથી “મહાવીર” નામ પ્રાપ્ત થયું
નહીં? શું ધર્મશાસ્ત્રો આવું કહેતાં હશે?” હતું અને એ નામેજ એ આગળ જતાં પ્રસિદ્ધ થયા છે. “પણ પંડિતો એ ધર્મને સામાન્ય જનતા સમજી
શકે એવી લેકભાષામાં કહેતા જ નથી ત્યાં લોકે આમ એમનામાં પ્રચંડ તાકાત, હિંમત અને બિચારા શું સમજે? ઉલટું એમને એમ સમજાવવામાં સાહસવૃતિ જેવા ગુણે હોવા છતાં હદય એમનું દયા આવે છે કે મોક્ષને ઈજારો અમુક વર્ગને જ છે, અને

Page #35

એના પુરાવામાં એ ધર્મગ્રંથો કે ઈશ્વરની આશા છે એ ગૃહસ્થાશ્રમને પણ એમણે ત્યાગની સુવાસથી શોભાવ્યો એવું પ્રમાણ રજુ કરતાં ય અકાતા નથી. એ બધું હતું, કારણ કે યશોદાદેવી પણ એમના જીવનને પુરા તે ઠીક પણ બિચારા અબોલ પ્રાણીઓનો શો દેશ કે પૂરક અને અનુકૂળ હતાં. એ કાળમાં એમને ત્યાં એક યણના નામે એમની કર કતલ ચલાવવામાં આવે છે? પુત્રી રત્નને જન્મ થયો હતો, જેનું નામ વડિલેએ એથી તે મારું હૃદય બળ પોકારી ઉઠે છે કે જો એ પ્રિદર્શન રાખ્યું હતું. પશુઓ સ્વર્ગે જતા હોય તે એની હત્યા કરનારા કે માતાપિતાના મૃત્યુ બાદ છે કે એને જ સારમાં કરાવનારાઓ પોતે જ એ સ્વર્ગે જવા શા માટે કપાઈ
વધુ રોકાયા હતા પણ ત્યારે એ પૂનું ત્યાગી બનીને જ મરવાનું પસંદ નહીં કરતાં હોય ?”
રહ્યા હતા. આમ એમના દિલમાં ભારે ગડમથલ ચાલતી પણ
મહાવીર રાજકુમાર હતા સુખ સાબીમાં ઉછર્યા સમાજમાં એટલી અજ્ઞાનતા અને પંડિત વર્ગની સત્તા
હતા છતાં જગતને જોવાની અને જમતમાં વ્યાપેલા જામેલી હતી કે કોઈ એમનું સમાધાન કરી શકયા નહીં,
સુખદુઃખનું વિશ્લેષણ કરી એ પર ચિતન કરવાની ઉલટું એવા પ્રશ્નોને બલિશ કહી સહુ હસી કાઢતા. :
એમને જન્મજાત દ્રષ્ટિ સાં પડી હતી એથી એમણે જો કે વર્ધમાન ત્યારે હજુ બાળક જ હતા, છતાં
ન જોયું કે” જીવમા સુખને જ વાંકે છે. દુ:ખ કોઈનેય એમનામાં ઊંડી સમજ હતી. બુદ્ધિ તીણ અને પ્રજ્ઞા
| ગમતું નથી. રાતદિવસની જીવનની દેધામ પણ એ ખીલેલી હતી એથી એમનું બાળ હૃદય મોટી ઉમરે
અર્થે જ હોય છે છતાં સુખ કેાઈનેય પ્રાપ્ત થતું નથી વિપ્લવ જગાવવાની અને નૂતન સમાજ વ્યવસ્થા
અને થાય છે. તે તે ટતું નથી” આથી ઊંડા ઉતરી સ્થાપિત કરવાની મહેચ્છા પડ્યા કરતું. આઠ વરસની
એનું મૂળ કારણ શોધતાં એમને જણાયું કે જીવ જીવ ઉંમરે એમને શાળામાં બેસારવામાં આવેલા પણ થોડા
પરજ નમે છે નાનો એથીપગુ નાનાને ગળી જવા હમેશાં જ વખતમ એ વિદ્યાપારગામી બની ગયા હાઈ શાળા
તૈયાર થઈને જ બેઠેલો હોય છે. એમણે છોડી દીધી હતી. ક્ષત્રિચિત ધનુર્વિદ્યા શીખવા એમને ત્યારબાદ શાયશાળામાં મૂકવામાં આવ્યા હતા,
આમ સકલ વિશ્વમાં હિંસા વ્યાપેલી જોઈ તેમજ પણ જીવન જુદા વળાંકે વળવા માંડ્યું હોઈ એમને પોતાના એ કર્તવ્ય અને વિચાર ની પ્રતિક્રિ પગ એજ એમાં રસ નહોતો. આમ જગતમાં ચોતરફ દુ:ખ
રીતે સામેથી ઉઠતી હાઈ કોઈપણ જીતે નથી આથી વ્યાપેલું જોઈ એમનું ચિત્ત તે વૈરાગ્યના રંગે જ શાંતિ મળતી કે નથી સુખ મળતું. અંજ, દીધામ, રંગાનું હતું.
અશાંતિની આગમાં આખો સંસાર ડૂબેલે છે. ત્રાસ,
દુ:ખ, ભય, વેદના અને વ્યથાથી પીડાતા સંસારની આ જોઈ માતાએ ઉંમરલાયક થતાં એમને લગ
આ દશા જે એમનું હૃદય કરુણથી ભરાઈ ગયું. સંસાર પાશમાં બાંધવા વિચાર કર્યો. મહાવીરે પ્રથમ તો એનો એમને અસાર લાગે. ચિત્ત એથી સંસારમાંથી ઉઠી ગયું. ઇન્કાર કર્યો પણ માતાના આગ્રહથી પોતાની વૈરાગ્યવૃત્તિને વૈરાગ્યે દિલમાં વાસ કર્યો પરિણામે સંસાર છોડવાને બાધા કરનારી નહીં પણ પિણ આપનારી જો કોઈ એમણે નિશ્ચય કર્યો. એથી પિતાની જે કાંઈ પશુ સંપત્તિ વીર કન્યા મળશે તે ફરી વિચાર કરીશ એ શરતે એ હતી એનું એમ ગરબો-દો દ્રોને દ કર્યું. શાસ્ત્રની સંમત થયા. પરિણામે એવી વર કન્યા યશોદા મળી ભાષામાં કહીએ તો એ ખરા અખૂટ સંપત્તિના ગઈ ને એ લગ્ન બંધનમાં બંધાયા.
એ દાનને વધીદાન ક. માં આવે છે. બે વર્ષના ચિત તે પ્રતિદિન વૈરાગ્યના રંગે રંગાતું હતું અવધિ પૂરી થયા બાદ કુટુંબી જનેની અનુરા છતાં જે ચેડા વર્ષ એ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહ્યા, ત્યાં સુધી લઈને નગરજનોની હાજરીમાં જ્ઞાનખંડ નામના
ભગવાન મહાવીર

Page #36

ઉદ્યાનમાં એમણે સ્વહસ્તે પ્રત્રજ્યા ધારણ કરી. આમ ઘેરી લીધું અને તેથી એમણે એ પર વર્ષો સુધી ૨૦ વર્ષની ઉંમરે જગદુધારણુ કાજે એમણે મહાભિ- ખૂબ ઊંડું ચિંતન કર્યું. પરિણામે એમને સ્વાદાદનેનિષ્ક્રમણ કર્યું. એમને એ મહાત્યાગમાં બધુ નંદિવર્ધન અનેકાન્તવાદને મહા સિદ્ધાંત હાથ લાગે; જે સિદ્ધાંતની તથા પત્ની જશોદાવાને ત્યાગ પ્રશસ્ય ગણાય કારણ કે સદાયથી એમણે ઉલટા સુલટા હોવા છતાં સહુના દ્રષ્ટિ એમણે જાતે જ પોતાના પ્રિયદેવને સંસાર ત્યાગ બિંદુઓમાં સત્યાનું દર્શન કર્યું અને એથી એ બધા કરવામાં સુવિધા કરી આપી હતી.
વચ્ચે સમન્વય કેમ સાથે એની ખૂબી શીખવી. જગતના
સર્વ ધર્મને સાંધવાના એક મહા ઉ૫કારી શાંતિમંત્ર જગતમાં વ્યાપેલા આ દારૂણ દુઃખોને કેઈ ઉપાય જગતને આપે. મહાવીરનું કહેવું હતું કે સર્વનહેય તે તે શોધી કાઢ્યું એવી જાગેલી કારૂણ્ય બુદ્ધિએ સંar ga નિધનં બધા જ દર્શનમાં સત્યના જગદધારણનું ભડાત્રત લઈ એ યોગીએ વનવાસ સેલ્ય, ભિન્ન ભિન્ન અંશે હોઈ એ બધા સત્યાંશના સમૂહથી ઘર સાધનાઓ સધી. કઠિન તપશ્ચર્યા તેમાં અને જ જૈન ધર્મ અર્થાત પરમ સત્ય ધમ બને છે. કોઈ એ પર ઊંડું ચિંતન કર્યું. એ ચિંતનને પરિણામે એમણે એને મન પસંદ નામ આપે તો પણ ચાલે, બાકી એના જોયું કે “કી ની કીવર ન્યાયે જીવ જીવ પર એકાદ અંશ પર જ ભાર દેવાથી એ સત્ય હોવા છતાં ન હોઈ જીવ માત્ર અન્યની હિંસા કરીને જ પિતાનું પણ અપૂણ ધમ બને છે. માટે વસ્તુને એક જ દ્રષ્ટિ સુખ મેળવવા મથે છે એમાં એ ફાવે છે તે ૫ એને કણથી નહીં પણ અનેક દ્રષ્ટિકોણથી જોવી જોઈએ એનાં એ ટકાવી શકતા નથી, કારણકે જે વર્તાવ એ અન્ય સમગ્ર પાસાઓ વિચારવાં જોઈએ અને તે જ વસ્તુનું તરફ કરે છે તે જ વર્તાવ સામેથી પણ એની પ્રતિક્રિયા યથાર્થ દર્શન થઈ શકે. મહાવીરની આ શેધે જગતના પે એજ પ્રમાણે ઊડ્યા વિના રહેતા નથી. આમ હિંસા તત્વચિંતનમાં અણમેલ ફાળ પરાવી જગત પર ભાર પ્રતિહિંસાના ચક્રમાં જગત ભીંસાયેલું હોઈ નથી કોઈને ઉપકાર કર્યો છે. સુખ સાપડતું કે નથી કોઇને શાંતિ પ્રાપ્ત થતી.” આને ઉપાય શે? એના ચિંતનમાંથી એમણે વાવ પરમ સત્યની ખોજ માટે એમણે સાડાબાર વર્ષ જોવાના છો પરસ્પરના ઉપકાર અર્થે છે એવો સુધી ઘોર સાધનાઓ સાધી હતી, તીવ્ર તપશ્ચયીઓ અહિંસાને અને એ અર્થે ત્યાગને ભાવમંત્ર શેધી કાઢશે. સેવી હતી અને એના પરિણામે જ એ સર્વજ્ઞ-જિનએ ત્યાગની પુષ્ટિ માટે જીવનનું ઘડતર કરવા એમણે બુદ્ધ-સિદ્ધ બની જગતની સર્વ સમસ્યાઓ હલ કરવા તપશ્ચર્યાની ઉપયોગિતા સ્વીકારી એ પર ખૂબ ભાર મૂક્યો. જેવું નિર્મલ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શક્યા હતા.
સુખનો માર્ગ આમ એમને સ્પષ્ટ થયે હતો પણ એ સાધના કાળ દરમ્યાન એમણે ગીચ જંગલે, બીજી બાજુ એમના જેવા સત્ય શોધકો આ સમશ્યા ઊંડી ગુફાઓ, ઉત્તગિરિ ગ, નિર્જન વન પ્રદેશ, હલ કરવા મથી રહ્યા હતા. એ બધાના દ્રષ્ટિબિંદુઓમાં ભયંકર મા ઉજજડ ભૂમિએ, અગે ચર સ્થાન આસમાન જમીન જેટલું અંતર કાપવાથી એમને શંકા તેમજ નદી, ગામ કે સરોવરના તટ પ્રદેટા સેવ્યા હતા. ઉદભવી કે “મને મારો માર્ગ દીવા જેવો સ્પષ્ટ ભાસે ગામમાં એ લાગે જ આવતા અને તે પણ લાંબા છે, તે બીજાઓને 'તવ્યોમાં આ ભેદ કેમ? શું ટકા ઉપવાસ પછી કેવળ કિક્ષા અર્થે ૪. અસહ્ય ઠંડી, હું ભૂલવામાં હશે કે એ (ભૂલાવામા) હશે? વળી શરીર બાળતી લૂ કે ધોધમાર વદ હોય છતાં નહોતું એમને જૂઠું બોલવાનું પણું કંઈ કારણ નથી રાખ્યું શરીર ઢાંકવા ફાટયું તૂટયું વસ્ત્ર કે પડી રહેલા એઓ પણ માતપરવી અને કરૂણાળ સંતે છે માટે એકાદી કંથા જેવું આસન. છતાં એમણે બધા જ તે આમ કેમ ?” આ બીજા અને એમના મનન શીત ઉઘણુ વેદનાએ સમભાવે સહી હતી, અને ઉપરથી
ખામાનંદ પ્રકાશ

Page #37

માનવ કે માનવેતર પ્રાણીઓએ આપેલી પીડા અને હતા. શાસ્ત્રકાર લખે છે કે એમને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ થઈ ત્રાસ તે એટલી પરાકાષ્ઠાનાં હતાં કે એની સ્મૃતિઓ ત્યારે સાયંકાળનો સમય હતો અને ભગવાન ત્યારે આજ પણ આપણને કમકમાવી મૂકે છે છતાં ધી-વીર- ઋજવલિકા નદીને કાંઠે શ્યામક નામના ખેડુતના ગંભીર મહાવીરે એ બધા જ ઉપસર્ગો સમભાવે સહી ખેતરમાં ગે સને બેઠા હતા એ દિવસ વૈશાખ કેવળ પ્રેમ અને કરૂણાથી જ એને પ્રતિકાર કર્યો હતે. શુદિ ૧૦ને હતો.
એક ગોપાલકે રસેઈ બનાવતાં એમના પગ બાળી જ્ઞાન પ્રાપ્તિ થઈ એ રાત્રે જ એમણે પોતાનો ધર્મમુકયા હતા. બળા ચારવા આવેલા એક કિસાને વળી બધા દેવો શરૂ કર્યો પણ દેવ-વૈભવમસ્ત ધનિકેની એમના કાનમાં લાકડાની ખીલીઓ મારી એટલે ત્રાસ એ સભા હાઈ કાઈને એ બંધની અસર નહતી થઈ આપ્યો હતો કે ઇવક નામના વૈદે ખૂબીથી એ ખીલીઓ કારણકે એ બધા રાગભોગમાં ડૂબેલા હતા તેમજ તે કાઢી નાખી પણ લેહીની ગાંઠ સાથે એ ખીલીઓ પિતાની વૈભવ-સતાનું એમને અભિમાન હતું. બહાર આવવાથી જે ભયંકર પીડા થઈ હતી એથી એ સમભાવી મૌન મુનિના મુખમાંથી પણ એક કારમી
- ધર્મ તે મેટે ભાગે સરલ નિષ્પાપ-મુંઝાયેલી અને ચીસ નીકળી ગઈ હતી. બંગાળના રાઢ પ્રદેશનાં જંગલી
જીજ્ઞાસુ આમ જનતાના હૃદયમાં જ પ્રગટે છે આ
જેમાં રાત્રી હોવા છતાં વિહાર કરી ભગવાન અપાપામાણસ એમના પર કૂતરા છોડતા ને એ એમના પગ કરડી ખાતા. કઈ એમને સોટીથી મારતા, કેઈ ગળચી
પુરીમાં પધાર્યા અને પિતાને સૂઝેલા સત્યને જનતાને પકડી પાણીમાં હડસેલી મૂકતા તો કોઈ વળી રડે
એમણે બોધ કર્યો. ત્યાં પહેલેજ ધડાકે એમણે ગૌતમ બાંધી જેલમાં પણ પૂરતા. છતાં એ સમયમાં પણ એમના
સુધર્મા જેવા ૧૧ મહાપંડિતને પ્રતિબંધ પમાડ્યો. ધ્યાનગો કે ઉપવાસો તે એના એ જ ચાલતા.
એથી એ બધા ભગવાનને શરણે આવ્યા અને પિતાના
હજારો શિષ્યો સાથે પ્રભના હાથે દીક્ષિત બની એ આલ સંગમ નામના એક દુષ્ટ દેવે કરેલા ઉપસર્ગો તે આજે માની પણ ન શકાય એવા ત્રાસજનક હતા. છતાં એ ગુઓ કે ગણધરોના પદે સ્થાપિત થયા. વિરપુરૂષ નથી કદી એનાથી કંટાળ્યા કે નથી સહેજે એ દામાં નારીઓ પણ હતી. એમાંથી જે જે
થી. ઉલટ જવાં પણ આપત્તિ જણાય ત્યાં ત્યાં સામે પ્રતિષેધ પામી એવી ચંદનબાલા સમેત સે કડે નારીપગલે ચાલીને એને આહ્વાન અાપતા અને રાગ એને ભગવાને દીક્ષા આપી દીધી આમ નારી વર્ગ રહિત સમભાવપૂર્વક અને એ સહી લેતા. આ વીર માટે આત્મસાધનાને ન માર્ગ ઉઘડશે અને એ રીતે વૃત્તિને કારણે એ ચંડકૌશિક નામના નામના રાફડા નીચામાં નીચા થર સુધી પહેચી સમાજમાં એમણે પાસે ધ્યાનસ્થ બની ઉભા રહેલા. ભયંકર નાગ ઝેર એક નવી કંતિ પેદા કરી. આમ શ્રાવક શ્રાવિકા સમેત એક એમના પર વિશ્વ જવાલા ફેકતા હો, બીજી તુધિ સંપરી રહ્યા કરી ભગવાને સામાજિક બાજ દેન અધતિ ઈદ્ર એ જ વખતે એમના સુધારણા અને સત્યના પ્રચાર અર્થે પછી ગામે-ગામ, ચરણમાં છક હતા છતાં સહાટ-બતરાગ એવા રે નગર બહાર કર શરૂ કર્યો અને એ રીતે મહાવીરે બન્નેને સમાનભાવે જ નીરખ્યા હતા. નાની એમણે ૩૦-૩૦ વર્ષ સુધી ધર્મચક્ર પ્રવર્તાવી પ્રજાનું એમનામાં કોઈ પ્રયે રાગદ્રષ્ટિ કે નહતી કોઈ પ્રયે નવ ઘડતર કર્યું. અને ચામા આવતા જૂના મૂલ્યાંકન બુદ્ધિ.
બદલી નાખી અહિંસા અને ત્યાગના ભય મંત્રથી પ્રજાને સાડાબાર વર્ષની ઘોર સાધના પછી એ પણ સંસ્કારી બનાવી એનું ઉદ્યાન કર્યું. વીતરાગી સર્વજ્ઞ અને સમદર્શી બની બહાર આવ્યા ૩૦ વર્ષના આ ગાળામાં એમણે એક વિશાળ સંધ
ભગવાન મહાવીર
૧૦૧

Page #38

ભે કર્યો હતો સેંકડે નૃપતિઓ, હજાશે ધનકુબેર, તેરાપંથી કે દિગંબર હેય. સહુ ભગવાનના પાંચમાં ગણધર મહાન સેનાપતિઓ તથા લાખોની સંખ્યાએ પહોંચતી એ સુધમાંસ્વામીનો જે પરિવાર છે. અન્ય ૧૦ ગણધરના આમ જનતાએ આ નવા ધર્મને અપનાવી લીધો હતો. પરિવારમાં દેઈ રહ્યું નથી. એથી સુધર્માસ્વામીએ મગધરાજ શ્રેણિક, ચંપાનો દધિવાન, શ્રાવસ્તીને આજના સકલ સંધેના પિતા અને અડદાગુરૂ ગણાય છે શતાનિક, વૈશાલીનો ચટક ઉજજયિનીનો ચંડ પ્રદ્યોત અ દીર્ધાયુપી હતા તેમજ ભગવાનના નિર્વાણ સમયે વગેરે અનેક નૃપતિ ઓ પણ એમના ચરણે મૂકી-એમના સાનિધ્યમાં રહેવાનું સદ્દભાગ્ય પણ એમને એકલાને જ પરમ ભકત બન્યા હતા. છતાં એમને પણ વિરોધ કંઈ પ્રાપ્ત થયું હતું. ગૌતમસ્વામી ત્યારે દેવદ્ધિ શર્મા ઓછો ન સહેવો પડ્યો. એક બાજુ બ્રાહ્મણ પડિ નામના બ્રાહ્મણ પંડિતને પ્રતિષેધ કરવા નજીકના ગામે તેને ઉકળાટ શ્રમણ ધર્માચાર્યોની સ્પર્ધા, ગોશાલીકનું બહાર ગયા હતા. આક્રમણ અને ઉપરથી જમાલીએ જગાવેલ વિદ્રોહ એ બધા પરિબળો વચ્ચે અહિંસા ધર્મને વિકસાવવાનું ભારે
નિર્વાણ સમયે ભગવાનના પરિવારમાં ૧૪૦૦૦ કઠિન કાર્યું હતું. પણ એમ છતાં મહાવીર છેવટે યશસ્વી સાધુઓ અને ૩૬ ૦ ૦૦ સાધીઓ હતી. અગ્યાર અંગેના બની વિશાળ સંધ સ્થાપી શકયા હતા.
જાણ અને સમર્થવાદી ઓના ૭૦૦ મુનિઓ, ધય
જેવા અનેક દઈ તસ્વી, ગૌતમ જેવા ભક્ત શિષ્ય, જગદુદ્ધારણનું કાર્ય પૂરું કરી એ પ્રભુ ઉર વર્ષની સુધર્માસ્વામી જેવા સંધ ધુરા બેજ વડનારા નાયકે, ઉંમરે પાવાપુરીમાં હસ્તિપાલ રાજાના દફતરખાનામાં આનંદ-કામદેવ જેવા ૧૫૯૦૦૦ બાર વ્રતધારી શ્રાવકે, નિર્વાણ પામ્યા હતા. ત્યારે આસો વદી ૦))ની રાત્રીનો પ્રણિયા જેવા ત્યાગ-સાદા'ની પ્રતિમારૂપ સાધકે, પહેલે પહેર શરૂ થયો હતો. ભગવાનનો અગ્નિ સંરકાર ચંદનબાલા અને મૃગાવતી જેવી તપસ્વિની સાધ્વીઓ એ રાત્રેજ થયો હેઈ અંધારાને કારણે કે એ મશાલો તથા સુલસા-રેવતી જેવી સાડા ત્રણ લાખ વૃતધારી દીપ પ્રગટાવ્યા હતા, જે કારણે ત્યારથી મહાવીરને શ્રાવિકાઓ ઉપરાંત લાખો અનુયાયીઓ અને પ્રશંસાથી નિર્વાણમહત્સવ દિત્સવીરૂપે સમગ્ર ભારતમાં ઉજ- સંધ વિસ્તૃત બન્યો હતો સંધમાં કોઈ જનકપી, કાઈ વાતો આવ્યો છે.
વીરકલ્પી તો કોઈ અંબા જેવા સંન્યાસીઓ પણ
હતા સુધરવાની નિર્વાણ બાદ જ ખવામીએ સંધતી ભગવાનના નિર્વાણ સમયે સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક
ધુરા વહન કરી હતી જે મહાવીરની પરંપરાએ અને શ્રાવિકાઓને બનેલે ચતુર્વિધ સંધ વિશાળરૂપ
આવેલાઓમાં છેલાજ કેવલજ્ઞાની પુરુષ હતા. પામ્યો હતો. એમના અગ્યાર ગણધરોમાંથી નિર્વાણું સમયે ગૌતમસ્વામી અને સુધરવામી બેજ હયાત હતા. લાગવાન મહાવીરે આપેલી તત્વવિચારણા તથા ધર્મ ગૌતમ સર્વથી પ્રથમ પદે છે છતાં આજને સકળ જૈન સિદ્ધાં કેવા પાપક, ઉદ્દાત્ત અને આજના યુગને માટે સંધ ભલે પછી એ શ્વેતાંબરી હેય, થાનકવાસી હોય પણ કલ્યાણકારી છે એ વિશે હવે પછી આપણે જોઇશું.
એક વખત સુપ્રસિદ્ધ પંચ નવલકથાકાર એલેકઝાંડર ડૂમા અને વિકટરડુંગ રરતામાં મળી ગયા. ડૂમાએ કહ્યું કે “ આપણે બંને સાથે મળીને એક નવલકથા લખીએ તો કેવું?”
ગેએ જરા ગુજસે થઈને જવાબ આપેઃ “એમ તે કઈ જોડે અને ગધેડે ભેગા થતા હશે ?”
ડૂમાએ શાંતિપૂર્વક પ્રયુત્તર આયોઃ તમારે ન લખવી હોય તે ન લડશે. પણ નકામે મને ઘોડા સાથે શા માટે સરખાવો છો ?”
૧૦૨
મામાનેદ પ્રકાશ

Page #39

ઉપાધ્યાય યાવિજયજી મહારાજ
લેખક : ડૉ. ઉપેન્દ્રરાય જયચંદભાઈ સંડેસરા
પરમાત્માની કૃપાથી, આ પુણ્યભૂમિ હિંદુસ્તાને પ્રાચીન ગુજરાતમાં આવ્યા પછી તેમના ચારિત્ર્ય અને વિદ્યાર્થી કાળથી અનેક સંતો, મહાત્માઓ અને વિદ્વાનોની અંજાઈને તે વખતના અમદાવાદના સુબા મહાબતખાને પરંપરાથી સમૃદ્ધ થતું રહ્યું છે. આ સંતો ગમે તે પણ તેમને ભવ્ય સરકાર કરે છે. આમ છતાં તેમણે ધર્મસંપ્રદાયમાં થયા છે, પણ જ્ઞાન, ભક્ત, ચારિત્ર્ય, તે માનથી ફુલાયા વિના આખું જીવન વિદ્યા અને પરોપકાર અને સમાજથી ગંગાની પવિત્ર ધારાની જેમ પરમાત્માની ઉપાસનામાં ગાળ્યું. તેમણે લગભગ ૩૦૦ તેમણે આ ભૂમિને સતત પાવન કરી છે, અને હજાર જેટલા ગ્રંથો રચ્યા છે, જેમાં તેમની વિદત્તા, નિર્ભયતા વર્ષથી તેઓ ભારતની જ્ઞાન, સંસ્કાર, પ્રેમ તથા અને ભક્તિ દેખાઈ આવે છે. સગુણની ફુલવાડીઓને જતનથી મધમધતી રાખી રહ્યા છે.
ઉત્તર ગુજરાતમાં મહેસાણું પાસે કનેડા ગામને આ પણ દેશની આવી જ્ઞાન-સગુણની ફુલવાડીને
વતની જશવંત નાનપણથી જ મહાબુદ્ધિશાળી હતે. મધમધતી કરનાર જૈન સંત અને વિદ્વાન, ઉપાધ્યાય
પિતા નાની વય હતી ત્યારે જ સ્વર્ગવાસી થયેલા પણ શવિજયજી આવા જ એક મહાપુરુષ હતા. જૈન
સંસ્કારી, ધર્મપ્રેમી અને સદાચારી માતા સૌભાગ્યદેવીની સમાજમાં મહાન આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ એક અને અજોડ
છાયા નીચે તેઓ ઉછર્યા. માતાએ “ભક્તામર સ્તોત્રમ્ છે. તેમના પછી લગભગ એક હજાર વર્ષના લાબા સાંભળ્યા વિના અન્નપાણી ન લેવાની પ્રતિજ્ઞા કરેલી, ગાળા પછી આ મહાન તિર્ધર થયા; તેમણે જૈન
ત્યારે સાત વર્ષને જશવંત માતાની સાથે ઉપાશ્રય સમાજમાં અને તે દ્વારા ભારતીય જનસમાજમાં સ
જતે, ત્યાં માતાને ગુરુ “ભક્તામર રત્ર” સંભળાવતા વિદ્યાને પ્રકાશ રેલાવ્યો, પણ તેમના સમયના જૈનસંઘે
તે તેમને યાદ રહી ગયેલું. એક વખત વરસાદની હેલીમાં તેમને એગ્ય રીતે પીછાન્યા નહિ, અને આ મહાત્માને માતાને ત્રણ દિવસના નિર્જળા ઉપવાસ થતાં એથે આચાર્ય પદવી આપી નહિ, તે આશ્ચર્ય સાથે ભારે
દિવસે આ એકડો ઘૂંટતાં પણ નહિ શીખેલા બાળક ખેદની બીના લાગે છે. તેમણે બાર-પંદર વર્ષની નાની જશવંતે “ભક્તામર' સંભળાવી માને પારણું કરાવેલું. હંમરે સાધુ થયા પછી, ઓગણીસ વર્ષની ઉંમર સુધી એવી તો એમની તીવ્ર સ્મરણશક્તિ હતી. આ જાણુમાં જૈન શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કર્યું, પછી કાશી જઇને થે
આવતા ગુરુ મુનિરાજ નયવિજયજીએ બાળકની માંગણી દર્શનને ઊંડો અભ્યાસ કર્યો, અને ન્યાયદર્શનને ખાસ
કરતાં સૌભાગ્યદેવીએ બાળક તેમને અર્પણ કર્યો અને અભ્યાસ કરી તેઓ ન્યાયાચાર્ય થયા. ત્યાંના પંડિતોને
તેઓ સંવત ૧૯૮૮માં જશવંત મટીને યશોવિજયજી થયા. વાદવિવાદ કરી હરાવવા આવેલા એક વિદ્વાન સંન્યાસીને જેમણે પરાજય આપતાં. કાશીની પંડિતસભાએ તેમનું એમના જીવનના કેટલાક પ્રસંગે અહીં જોઈએ.
ન્યાયવિશારદ'ની પદવી આપી બહુમાન કર્યું. ત્યાંથી તેમાંથી એમની મહત્તાને ડેક ખ્યાલ આવશે.
ઉપાધ્યાય થવિજય રામજીહજા.
૧૦૩

Page #40

(૧) ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજ કાશીથી દક્ષિણામાં આપી, ગુરુ શિષ્યનો પ્રભાવ જોઈને રાજી અભ્યાસ પૂરો કરીને તાજા જ પાછા આવ્યા હતા. થયા અને શિષ્ય ગુરુના ઋણમાંથી ને ખુશી થયા. ઉપાશ્રયમાં સાંજનું પ્રતિક્રમણ (દિવસનાં પાપથી શુદ્ધ થવા માટેની ક્ષમાપ્રાર્થના) ચાલતું હતું. ગુરુદેવે સજઝાય,
(૩) ત્રીજો પ્રસંગ છે, યશવિજયજી મહારાજના મહાપુરુષોનાં ચરિત્ર વર્ણવતું ભજન-બોલવાનું શરૂ
અને અવધૂત જેવા સાધુ આનન્દઘનજીના સમાગમન. કર્યું, ત્યારે કેટલાક શ્રાવકેએ સૂચવ્યું કે, કાશીથી
એકવાર ઉપાધ્યાયજી આનંદધનને મળવાની ઈચ્છાથી ભણીને આવેલા મહારાજ સજઝાય બેલે તો સાર. વિહાર કરતા આબુ તરફ જતા હતા. માર્ગમાં એક પણ તે વખતે કારણવશાત યશોવિજયજીએ સઝાય
ગામના ઉપાશ્રયમાં વ્યાખ્યાન આપતા હતા, સાધુ બોલવાની ના કહી, એટલે એક શ્રાવક બોલી ઉો. સંન્યાસી, શ્રમણ-વતિ, શ્રાવક-શ્રાવિકા વગેરે આખા * તે કાશીમાં બાર વર્ષ રહીને શું વાસ કયું ?”
ગામના માણસે એકાગ્ર ચિર એમનું વ્યાખ્યા સાંભળતા
હતા. એમને મળવાની ઇચ્છાથી આનન્દષનજી :ણ યશવિજયજી એ વખતે મૌન રહ્યા. બીજે દિવસે સજઝાય બોલવાને પ્રસંગ આવતાં ગર ન આજ્ઞા માગીને તેમણે
આવીને બેઠા હતા, ઉપાધ્યાયજી મહારાજ તે આધ્યાત્મિક સ્વરચિત સજાય બલવાનું શરૂ કર્યું. એ સજઝાય
વિષય ઉપર વેગથી પ્રભાવશાળી વ્યાખ્યાન આપી રહ્યા એટલી તે લાંબી ચાલી કે, શ્રાવકે અકળાઈ ગયા.
હતા. આખી સભા તલ્લીન બની હતી. પશુ યશોવિજયજીએ આગલે દિવસે ઘાસ કાપવાને ટોણો મારનાર શ્રાવક જોયું કે એક વૃદ્ધ સાધુ આ બધાથી અલિપ્ત થઈને કંટાળીને બોલી ઊઠ્યો, “આ સજઝાય કોણ જાણે ક્યાં બેઠેલા છે, તેથી વ્યાખ્યાનાને પૂછપરછ કરતાં ખબર સુધી ચાલશે?” એટલે તરત જ મહારાજે કહ્યું કે, પડી કે આ વૃદ્ધ સાધુ તે આનંદધનજી છે. એટલે કાશીમાં બાર વર્ષ સુધી ઘાસ વાઢયું છે તેના પળા એમણે આનન્દઘનજીને જે વિષય ઊપર પોતે પ્રવચન બાંધું છું. તે વાર તો લાગે જ ને ? પરિણામે ટોણો કર્યું હતું તે જ વિષય ઉપર વધુ વિવેચન કરવા વિનંતી મારનારે ભૂલનો સ્વીકાર કરી તેમની માફી માગી.
કરી અને અતિ આગ્રહને વશ થઈ આનન્દઘનજીએ ત્રણ
કલાક સુધી આત્મિક જ્ઞાન ઉપર વિવેચન કરી આખી ' (૨) બીજો પ્રસંગ છે, ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સભાને સાત્વિક સુખમાં ગરકાવ કરી દીધી. બસ ત્યારથી ખંભાતના ઉપાશ્રયમાં વ્યાખ્યાન આપતા હતા એ સમયને. આ મહાવિદ્વાનની જીવનચર્યા ફરી ગઈ, તેઓ વિદ્વાન ત્યાં એમના કાશીના વૃદ્ધ વિદ્યાગુરૂ ભટ્ટાચાર્યજી આવીને તે હતા જ પણ હવે વાસ્તવિક આત્મદષ્ટાથયા પરમાત્માનું બેઠા. તરતજ વ્યાખ્યાનની પાટ ઉપરથી એમણે ગુરુશ્રીને દર્શન કરનારા થયા એમના શબ્દોમાં કહીએ તે પૂજ્યભાવથી નમસ્કાર કર્યો. આ જોતાં રોતાવૃન્દ ચકિત થઈ ગયું કે આ વૃદ્ધ કોણ હશે કે જેમને આપણા આનંદઘનકે સંગ સુજસ હી મિલે, વિદ્વાન અને પૂજ્ય ગુરુદેવ પણ વંદન કરે છે. તા
જબ, તબ આનંદસમ ભર્યો સુજસ; એની જિજ્ઞાસા જોઈને યશોવિજયજી મહારાજે સમજાવ્યું
પારસ સંગ લેહા જે ફરસત. કે, આ એજ મહાપુરુષ છે, જેમને ત્યાં રહીને મેં કાશીમાં ન્યાયશાસ્ત્ર, તર્કશાસ્ત્ર, વ્યાકરણ વગેરેને
કે ચ ન હો તે હી તા કે ક સ. અભ્યાસ કર્યો છે. હું એમને અત્યંત ઋણી છું. તમારે
જયારે યશવિજયજીને આનન્દષનો સંગ મળે એમને યથાયોગ્ય સત્કાર કરવો જોઈએ. આ કહેતાં જ ત્યારે યશવિજયજી આનન્દઘન સમાન થયા, જેમ જે ખંભાતને શ્રી સંઘે તરત જ સાથી સીત્તોર હજાર લે પારસમણિનો સ્પર્શ કરે તે તેનું કસવાળુ કંચન રૂપિયાની મોટી રકમ ભેગી કરીને એમના બ્રાહ્મણ ગુરુને બની જાય છે તેમ. અને ત્યારથી એમની કૃતિઓમાં અદશ્ય
૧૦૪
માત્માનંદ પકાશ

Page #41

૧૫થી એ આત્માનંદ પ્રાપ્તિની છાયા સ્પષ્ટ દેખાય છે. મહારાજને મંત્ર છે, પણ જો આ મંત્રની આગળ
અને આમ ૫૫ વર્ષ સુધીનું ઉત્તમ સાધુજીવન “ન’ મૂકવામાં આવે–અર્થાત “આ હું નહિ, આ મારું ગાળ અને સંવત ૧૭૪૩માં ડભોઈમાં અનશન તપ નહિ' એમ કહેવામાં આવે-તે એ મહારાજાને જીતવાને કરી અન્નજળના ત્યાગનું તપ કરી આ મહાનુભાવ પ્રતિમંત્ર પણ બની જાય છે. શાંતિપૂર્વક સ્વર્ગવાસી થયા. એમને ઉપદેશ કેટલો સરળ ૪િ શ્રી ગાના નીરથ ચાલે છતાં રહસ્યવાળા હતા તે નીચેનાં નમૂનારૂપ વનથી
तथा ध्यायन परमात्मान' परमात्मत्वमाप्नुयात् ॥ બરાબર સમજાશે.
જેમ ઇયળ મધમાખીનું ધ્યાન ધરતાં ધરતાં જાતે બાદ મતિ મારું માથે કરાશા જ મધમાખી બની જાય છે. બરાબર એવી જ રીતે અમેવ મન પૂર્વ તિમંડપ ડિત | પરમાત્માનું સતત પાન કરતાં કરતાં મનુષ્ય પોતે જ
હું અને મારું' એ જગતને મદ કરનારે પરમાત્મા સવરૂપ બની જાય છે.
એક માણસ સદાવ્રત ચાલતું હતું ત્યાંથી પસાર થતા હતા એટલામાં એક ભિખારીએ તેની પાસે પસા માગ્યા.
પેલા માણસે કહ્યું: “ આ સામે જ સદાવ્રત છે. અંદર જઈને જમી આવતો કેમ નથી ?”
ભીખારીએ કહ: " માફ કરજે, સાહેબ, એ તો છે જ પણ કોઈ કોઈ વાર તમને બહાર હોટેલમાં જમવાની ઈચ્છા નથી થતી?”
i
સતીસ ઘોડા પર બેસીને ફરવા ગયો હતો ત્યાં રસ્તામાં ગબડી પડયો. પગમાં વાગ્યું તે ખરૂં, પણ પ્રયાસપૂર્વક ઊડીને એ ફરી છેડા પર બેસી ગયે. ઘોડે એને સીધે જ ડોકટર પાસે લઈ ગયે.
સતીશના મિત્રને આ વાતની ખબર પડી. તેઓ ખબર કાઢવા આવ્યા, જેમાંના એકે કહ્યું: તારે ઘેડે સમજદાર લાગે છે કે એ તેને સીધે ડોક્ટર પાસે લઈ ગયો.”
ના રે ભાઈ, કે સમજદાર નથી.” સતીશે ખિન્ન થઈને કહ્યું, “એ તો મને પશુઓના ડોકટર પાસે લઈ ગયો હતે.” « તો, તે મોડે સમજદાર જ નહિ, પણ અતિશાળી ગણાય.”
કમાર : જાન્યુ. ૧૯૬૬
ઉપાધ્યાય થોવિજયજી
૧૫

Page #42

મુળનાયક સાચા તૈય
શ્રી સુ મ તિ ન! થ
ભાગ વા ત પ્રગટ પ્રભાવી છે. જ્યાં
અખ'ડ
જ્યાંત
da de de
કે સાર થાય છે.
દીપકની
અદ્યાપિ
વ ર ણી
નાન
શ્રી તાલધ્વજાંર્ગાર તીથ
યાત્રા કરવા પધારવા ભાવભર્યું નિયંત્રણ
પાલીતાણાથી તળાજાની એસ. ટી. બસ સર્વીસ માખા દિવસ ચાલુ છે. નકિનારે શ્રી બાપુની જૈન ધર્મશાળામાં રહેવા ઉતરવાની સુંદર સગવડ છે. જૈન ભેાજનશાળા આધુનિક ઢબથી સ્ટેનલેસનાં વાસણું', ઇલેકટ્રીક પંખા, સ્વતાયુક્ત સુંદર વાતાવરણુ, જમવાની સુંદર સગવડ છે. ભોજનમાં ચેાખ્ખુ ઘી વપરાય છે.
ૐ ભાજીની જૈન ધર્મશાળા પેઢી
તળાજા ( સૌરાષ્ટ્ર )
પ્રાચીન ગુફાઓ', રોત્રુ જી સરિતાના ભવ્ય સગ મ, નાજુક ટે કરી ઉષી નૈર્સિગક સૌદયના અલીકિક આનંદ પ્રાપ્ત
થાય છે.
ગિરિરાજ ઉપર ચડવા માટે નવાં પગથીયાં બાંધવામાં આવ્યાં છે. નૂતન સ્નાનગૃહમાં સ્નાન કરવાની સગવડ છે. યાત્રા કરતાં અ ંતરમાં આલાદ થાય છે, ચિત્તમાં પ્રસન્નતા થાય છે. તીથ ભક્તિથી આત્મમુક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. તીક્ષેત્રમાં કરેલું દાન અનંતગણું ફળ આપે છે. તાલધ્વજ તી'માં ઈંટયજ્ઞ દ્વારા માત્ર શ. ૨૫૧૬ની ચાજનામાં તીર્થોદ્ધારનાં મહાન કાર્યો થયા છે. નીચે મુજબ ચેાજના ચાલુ છે.
શ્રી જૈન શ્રાવિકા ઉપાશ્રય મકાન બાંધકામ ફંડ
ગામમાં શ્રી શાંતિનાથ દેરાસરની માજુમાં આ ઉપાશ્રયન્તુ આર. સી. સી. પ્લાનથી ભવ્ય મકાન બાંધવાનુ છે. તેનું ખાતમુહૂર્ત જેઠ માસ લગભગ થશે. રૂા. છ૦ હજાર લગભગ ખર્ચના અંદાજ છે તેમાં રૂા. ૪૦ હજાર એકઠા થયા છે. વ્હેલા તે પહેલા જેવુ' છે. રૂા. ૨૫૧] આપનારનું નામ આરસની સળંગ તકતીમાં લખાય છે.
શ્રી ગિરિરાજ ઉપર કેસર, સુખડ, સેવાપૂજા કપડા હોલ નૂતન સ્નાનગૃહ પાસે આ મકાન બાંધવાની ચેાજના કરી છે.
રૂા. ૨૫૧] આપનારનું નામ આરસની સળંગ તકતીમાં લખાય છે. લક્ષ્મીની સાથ ક્યા કરવા તીર્થક્ષેત્રમાં લાભ લેવા નમ્ર વિનંતી છે.
શ્રી તાલધ્વજ જૈન શ્વે. તીથ કમિટી
ટે. નં. ૩૦

Page #43

આ જ્ઞાંકિત વધે મા ન.
લેખકઃ ઝવેરભાઈ બી શેઠ બી. એ. (લીબલ) ભગવાન મહાવીર ત્રિશલા માતાના ઉદરમાં હતા ત્યે તેમને કેટલો અભાવ? માતા-પિતા પ્રત્યે ત્યારે તેમને વિચાર આવ્યો કે પિતાના હલન ચલનથી તેમને કેટલો પ્રેમ? માતા-વિતા પ્રત્યેનું તેમનું કેટલું માતાને દુઃખ ઉત્પન્ન થતું હશે. તેથી તેમણે તે ક્રિયા આજ્ઞાંકિતપણું.? બંધ કરી એથી તો ત્રિશલા માતાને ઉલટી અસર થઈ. માતા પિતા સ્વર્ગવાસી બન્યા ત્યારે દીક્ષા લેવા તેમને થયું કે મારો ગર્ભ હલતે-ચલતો બંધ થઈ માટે તેમણે તેમના વડિલબંધુ નદીવર્ધન પાસે પ્રસ્તાવ ગયો છે માટે જરૂર તેને કોઈ હરી ગયું લાગે છે. મૂકશે. પરંતુ મોટાભાઈએ કહ્યું, “માતા-પિતાના અવપારાવાર કપાત કરતાં ત્રિશલા માત! મૂર્શિત થઈ જાય સાનનું દ ખ હજી વિસરાયું નથી ત્યાં તમે પણ દીક્ષા છે. ત્યારે ભગવાન મહાવીરને ખ્યાલ આવ્યો કે તે લઈને વિયોગ ઉત્પન્ન કરશે? માતાને સુખ ઉપજાવવા માટે જે કાર્ય કર્યું તે તે
- ત્યારે તેમણે બે વરસ પછી દીક્ષા લેવી એવું નક્કી દુઃખકર બન્યું. તેથી તેમણે હલનચલનની ક્રિયા પુનઃ,
કર્યું, તેથી તેમના વડિલબંધુને શાતા વળી. શરૂ કરી દીધી. ત્યારે જ માતા ત્રિશલાને જ વળી.
માત્ર માતાપિતા પ્રત્યે જ નહીં પરંતુ પોતાના જ ગર્ભમાં રહે રહે પણ માતાને સુખ અને સગવડ
બધુ પ્રચે પણ કેવો આદરભાવ તેઓ ધરાવતા હતા, આપવાની ભગવાનની કેટલી ઉદાત ભાવના
મોટાભાદને દુઃખ ન થાય તેની સંપૂર્ણ કાળજી રાખતા - ભગવાન મહાવીરના જન્મ પછી રાજ્યમાં સાવત્રિક હતા તેની ઉપરના દષ્ટાંતથી આપણને પ્રતીતિ થશે. વૃદ્ધિ અને વિકાસ થવા લાગ્યા તેથી તેમનું નામ વર્ધમાન ભગવાન મહાવીરના આવા સદગુરોનું વર્ણન કરતાં રાખવામાં આવ્યું હતું.
' કરતાં મને લક્ષ્મણજી યાદ આવી જાય છે. વર્ધમાનને શાળાએ બેસાડવામાં આવ્યા ત્યારે પણ શ્રી રામચંદ્રજીને ચૌદ વરસ વનવાસ મળ્યો હતો તેઓ અનંત જ્ઞાનના ધણી હતા, એ તાં તેમણે કદી તેમની સાથે સીતાજી તે એક સતી તરીકે પતિની સાથે પિતાના જ્ઞાનનું અભિમાન કરીને ગુરુનું અપમાન કર્યું છાયારૂપે ગયા. પરંતુ લમણુજીને તેમની સાથે નથી. તેમણે સદા સર્વદા ગુરુને વિનય કર્યો અને શિષ્યની જવાની કશી જરૂર નહોતી. એ છતાં ભાઈ-ભાભીની ગુરુ પ્રત્યેની કેવી ફરજ હેવી જોઈએ, શિષ્યનું ગુરુ સેવા કરવા ખાતર જ તેઓ પણ શ્રી રામચંદ્રજી અને પ્રત્યેનું કેવું વર્તન હોવું જોઈએ તે પિતાના સદ્વર્તનથી સીતાજી સાથે વનમાં ગયા અને તે પણ પોતાની નવબતાવી આપીને બેનમૂત દાખલે રજુ કર્યો છે. ગુરુ પરિણિત પત્ની ઉર્મિલાને છોડીને. લક્ષ્મણજીનો મા પ્રત્યે તેમણે જે બહુમાન દાખવ્યું તે આ યુગમાં ખાસ મહાન ત્યાગ ગણાય, અનુકરણીય છે.
વનમાંથી રાવણ સીતાજીનું હરણ કરી જાય છે તે ભગવાન મહાવીરને સંસારીપણામાંથી દીક્ષા બિન સર્વવિદિત છે. વિમાનમાંથી સીતાજીએ પિતાના આ અંગીકાર કરવાની હતી, ત્યારે પણ તેમણે માતાપિતાને અલંકારો નીચે કથા કે જેથી હતા તેની નિશાની ઉપરથી દુખ ન થાય એટલા ખાતર તેમની હયાતીમાં પ્રત્રજ્યા સીતાજીને કયે ભાગે લઈ જવામાં આવ્યા છે તેને ન સ્વીકારવી એ દ્રઢ નિર્ધાર કર્યો હતે માતા-પિતા ખ્યાલ રામ-લક્ષ્મણને આવે.
૧૦૭
આમાનદ પ્રકાશ

Page #44

રામ-લક્ષ્મણ સીતાજીની શોધમાં ચાલ્યા ત્યારે ઉપર કાવડ ચડાવીને-એક બાજુ માતા અને બીજી બાજુ સિતાજીના આ અલંકારે રામચંદ્રજીના હાથમાં આવે પિતા-માતાપિતાને એ રીતે તીર્થોની યાત્રા કરાવે છે. છે. ત્યારે સીતાજીના વિશેષણો બાવરા બનેલા રામચંદ્રજી લક્ષ્મણજીને પૂછે છે કે “સીતાજીના આ અલંકારોને તું
આ રીતે યાત્રા કરાવનાર એ શ્રવણકમાને કેટકેટલાં ઓળખે છે?
કષ્ટો વેઠવાં પડ્યાં હશે ! માતાપિતા પ્રત્યેનું ત્રણ એ
છતાં પોતે અદા નથી કરી શકે એવી લાગણી તેણે તેના જવાબમાં લક્ષ્મણજી નીચેને બ્લેક કહે છે. અનુભવી હતી, कुडले नाभिगनामि नाभिजानामि कंकणे।
આ સઘળાં ભવ્ય ઉદાહણે આપણી સમક્ષ એટલા વેર જ્ઞાનામિ નાં પરામિવંતનાત | માટે રજા થાય છે કે આપણે સૌ તેમાંથી કંઇને કઇ “સીતાજીના કુંડળ કે કંકણને હું જાણતો નથી. સારૂ શીખીએ. હંમેશા તેમને પાય વંદન કરતો હતો એટલે તેમના નપૂર-ઝાંઝરને હું ઓળખું છું.'
સારું-નરસું પારખવા માટે આપણને વિવેક-અહિ
મળી છે તેનાથી વિચારીને સારૂં તે આપણે કરી, આમાં બે વસ્તુ અત્યંત મહત્તાની છે. એક તો આ
સ્વીકારીને નરસાને સદા-સર્વદા ત્યાગ કરવો જોઈએ. ભાભીને હંમેશાં વંદન કરનાર દીયરને ભાભી યે કેટલે અભાવ હશે? ભાભી પ્રત્યે માતા જેટલું જ પૂજયભાવ આ યુગમાં સંયુક્ત-કુટુંબની ભાવના નષ્ટપ્રાય: તેનામાં હતો. ભાભી પ્રત્યે આટલે પૂજ્યભાવ દાખવનાર થતી જાય છે. પશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિના વ્યક્તિવાદના નાદથી લક્ષ્મણજીને રામચંદ્રજી માટે તો પછી કેટલે પૂજ્યભાવ- આપણે સૌ નાચી ઉઠયા છીએ. અને પરિણામે હું, મહાભાવ હશે તે કાપી શકાય તેમ છે.
મારી પત્ની અને મારાં બાળામાં જ આપણે રાચતા બીજી, હંમેશા સાથે રહેનાર લમણજીએ ભાભીના
ન થઈ ગયા છીએ. વડિલે પ્રત્યે આદરભાવ ખેષ્ઠ
બેઠા છીએ. પગ સિવાયના કાઈ અંગે નિહાળ્યા નથી તે તેમના ઉપરના ઉત્તરથી સાબિત થાય છે. એક સ્ત્રી યા ભાભીના મેં એ પણ કુટુંબો જોયાં છે જેમના પુત્રો અંગપાંગ ને નિહાળવાની તકેદારી રાખનાર આ લક્ષ્મ- મુંબઈમાં વાલકેશ્વરના બંગલામાં સંસારની માજ થજીના ચરણોમાં આપણું શિર ખૂલી જાય છે. સયમ માણી રહ્યા હોય છે. ત્યારે તેમના માતાપિતા વતનમાં જાળવવાને આથી ઉદાર દાખલ કયો હોઈ શકે? તેને કંગાળ દશામાં સબડતા હોય છે. એક માતા તો એવી શબ્દાર્થ ન લે અને ભાવાર્થ સમજે તે પણ આપણે દુભાંગી હતી કે વતનમાં તેની સારવાર માટે એક ભાતી જીવન ધન્ય બને તેમ છે.
બાને રાખવામાં આવેલી. તે માતાને કીડા પડ્યા હતા. છે. આજે જ્યારે સિને-તારીકાઓના ચેનચાળા નિહાળ એ કીડાઓ સાદ કરાવવા માટે અને તેમની જાતે સેવા નિહાળીને માનવી ઉખલ બનતો જાય છે. સંયમને કર ને અમને લાભ મળે છે. દેશવટો આપી રહ્યો છે ત્યારે લક્ષ્મણજીના આ સુંદરતમ એ માની અને ખૂબ દયા આવી અને તેમના દૃષ્ટાંતમાંથી દરેક મનુષ્ય ધડે લેવાની જરૂર છે. પુત્રો અને પુત્રવધૂઓનો આવી બેદરકારી પ્રત્યે અનુકંપા
એવું જ ઉમદા દષ્ટાંત છે શ્રી શ્રવણકુમારનું. તેના ઉપજી. એ માતાના અવસાન પછી તે એમના પુત્ર માતાપિતા અંધ હતા. તેમને તીથી યાત્રા કરવી હતી. અને કુટુંબીજનોએ વતનમાં આવીને અઠ્ઠાઈમહેસા પy સ્થિતિ કંગાલ હતી. ત્યારે શ્રવણકુમાર પિતાની કાંધ કરે છે. મને તે તેને કંઈ અર્થ દેખાતું નથી. આ
આજ્ઞાંકિત વધમાન

Page #45

દાખલાને અનુરૂપ એવી ચાર પંક્તિઓ યાદ આવી જાય ઈચ્છા આપણે રાખતા હોઈએ છીએ અને આશા સેવતા છે તે ટપકાવી લઉં છું.
હેઈએ છીએ. પરંતુ આપણે આપણું વડિલોની સેવા કરી અપમાન માનવનું પછી સ્વાગત કરે છે શું? કરી નથી એવું જાણી જનાર આપણા બાળકે આપણી કટોરો ઝેરને પાઈ પછી અમૃત ધરે તો શું? સેવા કરશે ખરા ? નિહાળ્યા ના કદી જેને નજર મીઠી કરીને પણ પ્રત્યેક ધર્મમાં ત્યાગનો મહિમા ગવાયેલ છે. સાથી મરણની બાદ તેને જે પુષ્પાલંકૃત કરી તે શું? કષ્ટ વેઠવાની મજા ઓર છેય છે. એ પિતા અને
મહાન ઉપકારક એવા આપણે માતાપિતા અને વડિલેની સાદર સેવા બજાવનાર મહાનુભાવો અલૌકિક વડિલોનું ઋણ આપણે કદી ફેડી શકીએ તેમ નથી. આનંદનો અનુભવ થાય છે. તે વર્ણનાતીત છે. માટે તેમના પ્રત્યે એટલે આપણે આદરભાવ, પૂજ્યભાવ અને પ્રત્યેક વ્યક્તિએ સ્વાનુભવ કરકરી લેવો. સેવાભાવ બતાવીએ એટલે એણે છે.
એક વાત રખાપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે માતાપિતા ભગવાન મહાવીરસ્વામીના જીવનમાંથી આ આજ્ઞાંકિત અને વડિલે પ્રયે ધણા, નફરત અને બેદરકારી સેવનાર પણું, સેવાભાવ, ડિલે પ્રત્યે દાખવવાને આદરભાવ આપણે પણ બાળકોના માતાપિતા છીએ. એ બાળકો
અને પૂજ્યભાવે આપણે આપણું જીવનમાં ઓતપ્રોત આપણી પાછલી જીંદગીમાં આપણી સેવા કરે એવી તે કરીએ તે જ તેમની જન્મ જયંતિ ઉજવ્યાની સાર્થકતા છે.
શ્રી શત્રુંજય તીર્થાધિરાજની પવિત્ર ભૂમિમાં
દાન તથા પૂન્ય કરવાનું અપૂર્વ ક્ષેત્ર શ્રી ગૌરક્ષા સંસ્થા-પાલીતાણા
સ્થાપના: સં. ૧૯૫૫
સંસ્થામાં અપંગ, અશક્ત, આંધળા જાનવરોને સુકાળ તેમજ દુકાળ જેવા સમયમાં બચાવી છે પાલન કરી રક્ષણ કરવામાં આવે છે. હાલમાં દોઢસો ઉપરાંત જાનવરો છે. પાણીના બને અવેડા ભરવામાં આવે છે તથા પારેવાને નિમિત ચણ નંખાય છે. ચાલુ વર્ષ દુષ્કાળ પડવાથી સંસ્થાનું કંડ ખરચાઈ ગયું. આથી સંસ્થાની આર્થિક સ્થિતિ ખૂબ જ મુશ્કેલીભરી રહે છે તો સર્વ મુનિ મહારાજ સાહેબને, દરેક ગામના શ્રી સંઘને, દયાળ દાનવીરને તથા ગૌ પ્રેમીઓને મૂંગા પ્રાણીઓના નિભાવ માટે મદદ મોકલવા વિનંતિ છે. સંસ્થા તરફથી પ્રતિવર્ષની માફક ચાલુ વર્ષમાં ઉપદેશકોને મોકલવામાં આવ્યા છે તે તેમને સહાય કરવા વિનંતિ. સંસ્થા તરફથી દુગ્ધાલય તથા ગે સંવર્ધનની યોજના ચાલુ છે તે વૃદ્ધિ પામતી જાય છે.
જીવરાજ કરમસી શાહ શ્રી ગૌરક્ષા સંસ્થા
રમણીકલાલ ગોપાળજી કપાસી - પાલીતાણુ-સૌરાષ્ટ્ર
માનદ્ મંત્રીઓ
૧૦૯
આત્માનંદ પ્રહાશ

Page #46

રામક્યા વિશે કેટલીક બ્રાંત ધારણાઓ
(હિંદીમાં) લેખક: ડો. કે, ભચંદ્ર ભારતીય જનજીવન ઉપર રામચરિતની છાપ મળે છે. પચાસેક રચનાઓ (પ્રાકૃત, સંસ્કૃત, અ વંશ ઘણી જ છે. તેથી જ રામકથા ભારતીય જનતાને એટલી અને આધુનિક ભાષાઓ માં આ થાને શ્રાપ આપે છે. પ્રિય રહી છે. એવી કોઈજ વિરલ વ્યક્તિ હશે જે ઉપર કહેવાઈ ગયું છે કે હિન્દુ, બૌદ્ધ અને રામકથાથી પરિચિત ન હોય. શ્રી રામચંદ્રજીનું જીવન જેનેએ કથાને પિતા-પિતાનું ધાર્મિક રૂપ દીધું છે,
ભારતીઓ માટે એક આદર્શ રહ્યું છે. ભગવાન બુદ્ધ તેથી તેમાં કેટલાંક પરિવર્તને અવશ્ય દષ્ટિગોચર જેવા " અને ભ મહાવીરના સમયથી અત્યારસુધી આ કથા જુદી મળે છે. હિન્દુ રામાયણમાં રામને જે વાતાવરણમાં
નદી ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે. વિદેશાએ ૫ણુ સમય- વિત્રિત કરવામાં આવ્યા છે તે જ ૫માં જેને રામસમય પર પોતાની ભારતમાં આ કથાને અપનાવી છે. યગમાં આવ્યું નથી. એવા સ્થળે એ રામને જૈન ધર્મોનુતિબેટ, ચીન, ખોતાન, મલય, જાવા, કંબોડિયા તથા
કૂળ બનાવવાં જ સ્વાભાવિક લાગે છે. પરંતુ આ બધા પાશ્ચાત્ય દેશોમાં પણ આ કથા પ્રચલિત છે. આ છે ભેદો ઉપરાન્ત જૈન રામાયણમાં કેટલીક એવી મૌલિક આ રામકથાની મહાનતા અને લોકપ્રિયતા !
વિશેષતાઓ પણ છે જેને આપણે લોકિક (Secular) પરમ્પરાગત રામકથા એક સ્વતંત્ર આખ્યાનના કહી શકીએ છીએ. તથા તે સામાન્યતઃ મનુષ્પવર્ગના રૂપમાં ઉત્તર ભારતમાં પ્રચલિત હતી. ભારતના બધા વિકસિત બુદ્ધિસ્તર સાથે સંબંધ ધરાવે છે. એ દષ્ટિથી ધર્મોએ પોત-પોતાના ધર્મપ્રચારને માટે પિતા-પિતાના
જૈન રામ કથાઓમાં વાસ્તવિકતાનું પ્રતિપાદન થયું છે. રંગ ૨૫ દઈને આ કથાનકને અપનાવ્યું છે. આમાં
એવા સ્થળોએ વાંચીને એવું પ્રતીત થાય છે કે પૂર્વ હિન્દુ, બૌદ્ધ અને જેનો સમાવેશ થાય છે. બીહ કાળમાં પણ ભારતીય જનતા સાવ અવિશ્વાસી નહોતી, રામકથાનો એટલો બધો વિકાસ ન થઈ શકયો લે જે કઈપણ આશ્ચર્યજ ક વર્ણનને તરત જ માની લે હિન્દુ અને જૈન રામકથાનો. હિન્દુ (બ્રાહ્મણ ) વિમલસૂરિ (ઈલાની પાંચમી શતાબ્દિ) પ્રમાણે જેને સાહિત્યમાં રામકથાને સર્વ પ્રથમ ગ્રંથ છે વાલ્મીકિ રામકથાને લખવાની જરૂરત એટલી પડી કે અન્ય
રામકથામાં એવી કેટલાયે ઘટનાઓ હતી જે ભમાત્મક રામાયણ. જૈન સાહિત્યમાં આ કથાનકનું સર્વ પ્રથમ પર વિસ્તૃત ૫ વિકલસરિના પ્રાકૃત ઘરમાર અને હતી અને તેની લેકેનો વિશ્વાસ ઉડી ગો હતો. વિષેણાચાર્યના સંસ્કૃત વાતમાં મળે છે. રવિ.
લેકમાનસની આ પ્રવૃત્તિનું નેતૃત્વ વિમલ રિએ
ઘરમ ” ને લૌકિક પના માધ્યમથી કર્યું” ની કૃતિ પરમવયં ની અણી છે.
હતું. તેનાથી સ્પષ્ટ પ્રતીત થાય છે કે તે રાયે પણ વાલ્મીકિ રામાખણ જેવી રીતે અનુગામી હિન્દુ- વિકસિત બુદ્ધિવાદનો પ્રચાર અવશ્ય હતો, જેના પાયા (બ્રાહ્મણ) રામ સાહિત્યને સ્રોત છે તેથી પણ અધિક પરજ વારમાંકિ રામાયણ (કાદિ રામાયણના પશ્ચતતર, જૈન રામ સાહિત્ય વિમલમુનિના 13મયને કાલીન વધેલું રૂપ)ની આશાજનક અને અવિશ્વસનીય આભારી છે. આ કથા પર હિન્દુ સાહિત્ય વિપુલ વાતોને રવીકાર કરવામાં લોકો અચકાતા હતા. પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે. આ કથાના લગભગ સો-દોઢસો વાનરે દ્વારા રામની રડાતા, હનુમાનના પૂછડાથી થે જોવા મળે છે. જેને સાહિત્ય પણ મોટા પ્રમાણમાં આખી લંકાને બાળી દે, મનુનું રક્ષ સાથે
રામ કથા વિષે
૧૦

Page #47

યુદ્ધ, રાક્ષસ દ્વારા મનુષ્યભાગુ, રાક્ષસાનુ થાય છે, તે! શું તેમને સામાન્ય અર્થમાં સ્વીકારીને એ ભયંકર અને બીભત્સ રુપ વગેરે કેટલીક એવી વાતે। જ નિષ્કા કાઢીશું કે તે દેશેનાં લેકે લેમડી, કુકકુટ છે જે પુદ્ધિશ્ત્રીએ અટપટી જેવી લાગે છે. આ અને બળદના સતાનેા છે? એ જ રીતે રૂસી પ્રજા પણ જ કારણુધી કે વિમલસૂરિ તથા પરવતી કેટલાક એક સમયે જાપાનિયાને “પીલા બન્દર” ( Yollow લેખાએ રાસ અને વાનરેશના આ માત્મક વગ્નની Monkey) કહીને તેને ઉપડ઼ાસ કરતા. આ બધા ટીકા કરી છે, તથા તેના સ્વાભાવિક રૂપને અર્થાત આધુનિક ઉદ’હરણોથી એટલું સ્પષ્ટ થઇ જાય છે કે તે તેને, માનવ તિએ અને વરના રૂપમાં જ સ્વીકાર પ્ર!ચીન કાળમાં પશુ વાનર અને રાક્ષસ કયા અને કર્યો છે. આજે પણ આપણે જોઇએ છીએ કે ‘નાગ’મેધ કરાવતા હશે. ત્યારપછી, એ વીકાર ઢવામાં આપડુતે કોઇ આપત્તિ ન થવી જોઇએ કે, ‘વાનર’ અને ‘રાક્ષસ' શબ્દ કાષ્ઠ મનુષ્ય જાતિના વંશવાચી (શબ્દ) જ હશે.
શબ્દના પ્રચલિત અથ સ છે પરંતુ તે જ નામની એક માનવ તિ આસામના પહાડાપર હજી પણુ વિદ્યમાન છે. ભારતીય સાહિત્યમાં કેટલેય સ્થળે નાગ (જાતિ) તુ` વર્ગુન આવ્યું છે. પડેલા તે નાગ તિના અથ reptilo સર્પ જ કરાતા હવે તે આ જાતિ એક આશ્ચર્યની ચીજ બની રહી હતી. પરંતુ ધીરે ધીરે સાહિત્યિક અન્વેષણની સાથેાસય એ ધારણા નષ્ટ થવા લાગી, તથા નાગતિ એક શક્તિશાળી મનુષ્ય જાતિના રૂપમાં સ્વીકારાઇ, કે જેનુ, ભારતમાં એક સમયે મહત્વ પૂણું આધિપત્ય હતું. નાગપુર શહેરનું નામકરણ પણુ તે જ માનવજાતિની સ્મૃતિ જેવું જણાય છે. વાકાટક ગુપ્તકાલના વિકાસ વાંચતી વખતે એ સ્પષ્ટ થાય છે કે દ્વિતીય ચન્દ્રગુપ્તના દિગ્વિજયમાં, તથા તેના અશ્વમેધીના રૂપમાં પ્રસિદ્ધ થવામાં જ્યારે સૌથી મોટી મુશ્કેલી ઉભી થઇ ત્યારે તેણે પોતાના સમયના મહાપરાક્રમી નાગવંશીઓ સાથે પેાતાના લગ્ન સબંધ જોડયા હતા. આજ પણ કેટલાક લેાકા પોતાના નામની આગળ ( surname ) ‘નાવર’ના પ્રયોગ કરે છે. નાહર શબ્દને શાબ્દિક અર્થ છે સિંહ અથવા ચિત્તો. તો શુ કાઈપણુ વ્યકિત, આવા લાકાતે જંગલી જાનવરના રૂપમાં ગ્રહણ કરવાની ભૂલ કરશે ? ‘નાહર’શબ્દ તે તેમનુ મૂળ, ગેાત્ર અથવા વંશની સૂચન! આપે ઇં. નાહર' ની જેમ સિંહના પ્રયાગ પણ તે જસદમાં તદ્દન સાધારણ છે. ભારતીય જ કૅમ, જે પ્રાપ્ત વિલાયતી સંજ્ઞાવાચક નામાનુ અધ્યયન કરવામાં આવે તો તે પણુ આ જ તથ્યની પુષ્ટિ કરે છે. કેટલાક અંગ્રેજી પુŘાના ફેાસ (Fox) કાસ, (Cocks) ખુલ (Ball) આદિ ઉપનામ પ્રાપ્ત
૧૧
હવે કેટલાક એવા મુખ્ય તથ્યાનુ પર્યાંલાચન કરવામાં આવે છે જે વામીકિ રામાયણ તથા વિમલસૂરિના સમયમાં જુદી જુદી રીતે વ`વાયેલ છે. તેથી એ સ્પષ્ટ રીતે વિર્દિત થશે કે જૈન સાહિત્યકારાએ પૂર્વકાલીન યથાતથ્ય પરમ્પરાને સુરક્ષિત રાખ્યુ છે. જે આધુનિક યુગને અનુકૂળ અને વિકસિત બુદ્ધિસ્તર સાથે
તારતમ્ય રાખે છે.
વાલ્મીકિ રામાયણુમાં રાક્ષસાનું વર્ચુન કરતાં આદિ કવિ લખે છે કે તે ઋષિમુનિઓનાં માંસનું ભક્ષણ કરતા હતાં, અને તેનું લેહી પીતા હતા. તેને વિશિતાશિન અને પુરૂષાદ ની સંજ્ઞા (નામ) દેવામાં આવી છે, જેથી પ્રકટ થાય છે કે તેએ: નરભક્ષી હતા, એટલું જ નહિ, તે દેવતાઓને પશુ સતાવ્યા કરતા હતા, રાક્ષસાની આકૃતિનું વર્જુન પણ એ જ રીતે ભયકર અને બીભત્સ છે. વરાધ રાક્ષસનું રુપ આ રીતે તાવવામાં આવ્યું. છે તે વિકૃત અને ધાર આકૃતિવાળા હતા તેની આંખા મસ્તઢની અંદર ઊંડી ઘુસેલી હતી. તેનુ મુખ બહુ જ લાંબુ હતુ શરીર વિશાળ અને પેટ ક્યાંકથી ઊંચું તે કયાંકથી નીચું હતું. તેણે લેહીથી અને ચરખીથી ભીંજાયેલા વ્યાધ્રની ખાલ ઓઢી હતી. તેણે ત્રણ સિ ંહ, ચાર વાઘ, અને એ બળદ, દસખાર શી'ગડા તથા ચરબીથી લથ-પથ એક હાથીના મસ્તકને ધારણ કર્યું હતુ. તે દ્યૂત વેગથી ભયંકર નાદ ફરતા રામ અને લક્ષ્મણ તરફ ધસ્યા.
માત્માન પ્રાય

Page #48

આ રીતના અન્ય વર્ગનથી રાક્ષસે મનુષ્ય નહતા હતું. આજે પ નામકર પદ્ધતિનું અધ્યયન કરીએ પણ ખૂબ વિકૃત અને ભયંકર આકૃતિવાળાં પ્રાણીઓ તો ખ્યાલ આવશે કે એવી કેટલીય વ્યક્તિઓનાં નામ હતાં. તેવી જ અનુભૂતિ થાય છે. એક વાર તે આ છે જેને સાર્થક કરીએ તે તે સાચા રૂપમાં ચરિતાર્થ વર્ણનને વાંચીને વાચક પણ કાંપી ઉઠે છે.
નથી કરતાં–જેમકે, ભાનુકુમાર, ચતુર્ભુજ વગેરે. આથી ઉલટ, જેરામાયણ (પુરૂષaj')ની પુરાણમાં રાજા સહસ્ત્રબાહુનું વર્ણન આવે છે, પરંતુ અનુસાર રાક્ષસે મનુબ જ હતાં. તે સમુદી દીપની શું તે રાજાને એક હજાર ભૂજાઓ હતી ! દશરથ રક્ષા કરતા હતા તે તેને સર્વ – તH નામ દેવામાં નામનું શુ તાત્પર્ય ગણાય? શું તેઓ એકી સાથે આવ્યું હતું. રાક્ષસ એક નરવંશ હતા, જે વિદ્યાધર દશરથ પર સવાર થતા હતા અથવા તેમની પાસે દશ વ શની એક શાખા હતી, આ લોકોએ લકા અને અન્ય જ રથ હતા, અથવા તેઓ દશ ૨૫ જેટલા શક્તિદ્વીપમાં વસીને પિતાનું રાજપ-પ્રભુત્વ જમાવ્યું હતું. શાળી હતા ?
આ વિદ્યાધર વંશ પ્રથમ તીર્થંકર ઋષભને કાળથી, વાનરોની બાબતમાં વાલ્મીકિ રામાયણમાં તેમની વિજયાર્ધ (વિષ્ય ક્ષેત્ર) પર્વત ઉપર નમિ અને નેમિ ચેષ્ટાઓનું એવું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે જેનાથી નામના રાજાઓથી શરૂ થયેલ હતું. રાક્ષસવંશને આદિ- તેઓ બન્દર જાતિના પશુ જ લાગે છે. હનુમાન સીતાની સ્થાપક વિવાધર રાજા ધનવાહન હો, જેણે દ્વિતીય તીર્થ શોધમાં રાવણના શયનકક્ષને જોયા બાદ પિતાનું પૂછડ કર અજિતનાથના સમયમાં રાક્ષસ-દીપમાં લંકા નગરી ઝાટકે છે તથા તેને ચૂમવા માંડે છે. તેઓ વારંવાર ઉપર પોતાનું આધિપત્ય સ્થાપ્યું હતું. અને તે જ થાંભલા પર ચડે છે અને નીચે ઊતરીને જમીન પર રાજાના વંશજ રાક્ષસ કહેવાયા. આ લોકોને અન્ય મનુષ્ય કૂદે છે તે ઉપરાંત વાનરાઓની કિલકારી કરવાને, પૂછડું જતિઓની જેમ જ ચિત્રિત કરવામાં આવ્યા છે, તથા પછાડવાનો તથા વૃક્ષો ઉપર કૂદકૂદ કરીને ચડવાના તેના લક્ષ્મી અને માંસભક્ષી હેવા કોઈ ઉલેખ વર્ણનો પણ આવે છે. આવા વનોથી સુગ્રીવ, હનુમાન નથી. તેની આકૃતિ ભયંકર હોવાનું પણ કોઈ વર્ણન આદિના શાખામૃગ હોવામાં કોઈ સંદેહ રહેતું નથી. નથી મળતું. આ રાક્ષસે પિતાનાં કાર્યો અને વ્યવહારથી
જૈન પરમ્પરા પ્રમાણે વાનર પૂછપારી જાનવર એવા જણાય છે કે તેઓ ઘણી ઉન્નત અવસ્થામાં હતા.
નહતા. તે પણ વિદ્યાધર જાતિના જ વંશ જ હતે. તેમના મકાન-મહેલનાં વર્ણન તથા રીત-રિવાજ અને
વિદ્યાધર રાજા અમરપ્રમે જ્યારે ત્રિકૂટ (લંકા)ના રાજપ-સંચાલનથી પણ આ જ તથ્ય સન્મુખ આવે છે.
સ્વામીની પુત્રી ગુવતી સાથે વિવાહ કર્યો, તે વિવાહરાવણના દશ મસ્તકનું વર્ણન વાલ્મીકિ રામાયણમાં ત્સવના અવસર ઉપર પોતાની પરંપરામત પ્રથા પ્રમાણે આવે છે. તે જ પરંપરા અન્ય હિન્દુ લેખકો તેમજ બન્દરના ચિત્ર ભૂમિ પર ચીતર્યા હતાં. આ ચિત્ર કવિઓએ અપનાવી છે. આ એક ખૂબ જ આશ્ચર્યની જીદને ગુણવતી ભયભીત થઈ ગઈ અમરપ્રભના પૂછવાથી વાત છે કે કયારેક દશમુખવાળા પ્રાણીઓ પણ મંત્રીઓ દ્વારા જાણ્યું કે તેનાં પૂર્વપષ રાજા છે, વિદ્યમાન હતાં.
જેણે કિષ્કિન્ધપુરની સ્થાપના કરી હતી, તેણે વાનરને જેને રામાયણમાં વર્ણન આવે છે કે રાવણ જ્યારે મંગળમય લેવાની માન્યતા આપી હતી. તે પછી શુભ બહુ નાનો હતો ત્યારે એક દિવસ તેણે એક હાર પહેર્યો અવસરો પર બન્દરોના ચિત્ર મંગળમયે ૨૫માં હતો જેમાં નવ બમૂલ્ય અને ચમકવાળાં રત્નો હતાં. ચિત્રિત કરવાની પ્રથા ચાલી આવી. આ જાણીને તે રત્નોમાં તેને મુખના નવ પ્રતિબિંબ પડતા હતા અમરપ્રભે પિતાના મંત્રીઓને આજ્ઞા આપી કે તેઓ એટલે તેનું નામ દશવદન– દશમુખ રાખવામાં આવ્યું ચિને ભૂમિ ઉપર અંકિત ન કરતાં, આજથી ધ્વજાઓ,
રામ કથા વિષે
૧૧ર

Page #49

મુગટા અને તારણ–દ્વારા પર ખેંચવામાં આવે. એ રીતે વાનર (બન્દર) તે વંશનું રાજચિહ્ન બની ગયું અને ત્યાર`ી તે લેક વાનરવંશી કહેવાયા.
તેમનાં ચિત્રા
જૈન લેખકાની કૃતિઓમાં સીતાના આ આયોજીત રૂપના અભાવ છે. પૂર્વ પરમ્પરા પ્રમાણે તે રાજા
જનક તથા તેની સ્ત્રી વિદેહાની કુક્ષિથી ઉત્પન્ન થયેલી
સતાન હતી.
ડ્રાય છે
આજેય તે ખાલચરાનાં જે દળા ઝંડા પર સિંહ, વ્યાઘ્ર, ચિત્તા, લેામડી આદિનાં અંકિત હાય છૅ. અને એ જ નામેાથી તે દળા ઓળખ વામાં આવે છે, ભારતનું રાજચિહ્ન પણ ત્રિસિંહમુખ છે. આ સંદર્ભોમાં જૈન વર્ણન કટલુ સ્વાભાવિક જણાય છે ! યથાર્શ્વવાદી વ નનુ તે અનેખુ' ઉદાહરણ છે. પ્રાચીન ભારતમાં આનરાજવંશના રાન્ન કન્દરે પેાતાના રાજ્યધ્વજ ઉપર ગાલાંગૂલનું ચિત્ર સ્વીકાર્યું હતું. સીતાની ઉત્પત્તિ વિષે વાલ્મીકિ રામાયણમાં એવુ વન છે કે ક્ષેત્ર શુદ્ધિ વખતે, હળ ચલાવતી વખતે રાજા જનકને ભૂમિથી ઉત્પન્ન એક બાલિકા પ્રાપ્ત થઈ જેનુ નામ સીતા રાખવામાં આવ્યું. આ એક અદ્ભૂત ઘટના છે. તેથીજ અને સીતાના માતાપિતા વિષે
....' સ્વયં કવિએ (વાલ્મીકિ) વાનરેનાં વિષયમાં પરસ્પર વિરાધી અથવા અસગત વાતાને આશ્રય લીધે છે. કાઇ કાઇ વાર તેા તે તેમને એકલા વાનરાના રુપમાં ચિત્રિત કરે છે અને આ સામ્યતે કાયમ રાખવા માટે પોતાના પ્રયત્નમાં અનેક યુકિતઓના સહારા લે છે.... પર ંતુ સુગ્રીવના વાંદરવેડા ત્યારે ઉદ્ઘાટિત થાય છે જ્યારે રામ અને લક્ષ્મણુને જોઇને તે સશકિત, ભયગ્રસ્ત અને ઉગ્નિ થઈ, જાય છે. આ દૃશ્યના અંકનમાં કવિએ "" વાતર શબ્દ ઉપરાંત તેમાં ઝવ મ, શાલામૂળ,
નિશ ંક સૂચનાના અભાવમાં આગળ ચાલીને હિન્દુ વિ-આદિ પર્યાયના પણ પ્રયાગ કર્યો છે....પાતરાને મનુષ્ય માનવામાં સૌથી મોટી મુશ્કેલી તેમની આ પૂછડી છે.’ તયા
રામકથામાં સીતાની ઉત્પત્તિ વિષે કેટલીક માન્યતાઓ બધાઇ ગઈ. તેની ઉત્પત્તિના સંબંધ પદ્મ, રકત, અગ્નિ સાથે પશુ જોડાય છે.
આ રીતે એ નિષ્ફ` ઉપર પહોંચાય છે કે વિમલસૂરિ જ પ્રથમ ભારતીય કિચડતા કે જેણે વાલ્મીકિના સાદિ રામાયણમાં જે અદ્ભુત, અવિશ્વસનીય તત્ત્વ ઘુસી ગયાં હતાં, તેનુ નિરાકરણ કર્યું, યથાતાની પુનઃ સ્થાપના કરવામાં અજોડ ચેાગ દીધા. તેમણે બુદ્ધિવાદી જગતની શ ંકાઓનું નિવારણુ કરીને રામકથાને વિશ્વસનીય ભૂમિકા પર પ્રતિષ્ઠિત કરી.
શ
આધુનિક સમયની માંગ પ્રમાણે ઉકત અદ્ભુત તત્ત્વાનુ સમાધાન જૈન રામાયણેથી ખૂખ જ સરળ રામ ક્થા વિષે
થઈ ગયું છે. જેમ જેમ જૈન સાહિત્યના એક સ્થળ, પ્રકાશમાં આવતાં ગયા તેમ તેમ વિદ્વાનેએ હિન્દુ રામાયણાની રાક્ષસ-વાનર સમસ્યાને આ રૂપમાં ઉકેલવાના પ્રયત્નો કર્યા છે. આ પ્રસંગમાં શાન્તિકુમાર નનુરામ વ્યાસના લેખ ઉલ્લેખનીય છે. તે પેાતાના-રામાયળकालीन वानर-बन्दर या मनुष्य નામના નિબંધમાં લખે છે~~
..
ܕܙ
આગળ, નિષ્ક તારવતા લખે છે કે હવે તે એ પ્રાયઃ સ્વીકાર કરી લેવામાં આવ્યું છે કે પ્રાચીન ભારતમાં પશુઓના નામથી અભિહિત કેટલીય જાતિ નિવાસ કરતી હતી, જેમ કે નાગ (સર્પ), ઋક્ષ (રીછે) અને વાનર (વાંદા).
ઉપર જે કાંઇ પશુ વાલ્મીકિ રામાયણનાં વર્ષોના વિષે કહેવાઈ ગયુ છે તેનાથી સ્પષ્ટ છે કે વાનરા જાનવરા જેમ ચિત્રિત કરાયા છે, તો પછી વિદ્વાનાના મત તેનાથી વિમુખ કેમ જઇ રહ્યો છે ? લાગે છે કે સમયની માંગ પ્રમાણે તથા લોકાની અભિરૂચિને અનુરૂપ
તે • પ્રસ ંગાની
અન્ય પ્રકારે વ્યાખ્યા કરવી પડે છે.
જૈન રામાયણાનાં વણુ તાથી સ્પષ્ટીકરણને વધારે વજન મળતું રહે છે, કે વાનર અને રાક્ષસ મનુષ્યેાના જ વંશજ હતા.
૧૧૩

Page #50

આ બધી વાત ઉપરાંત એ ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ વિષય કરવાવાળા હતા, તેમને માટે જૈન રામકથા પ્રસંગોચિત છે કે તે પ્રાચીનકાળમાં પણ જ્યારે આધુનિક વિજ્ઞાનને એક અપૂર્વ ઉત્તર છે. વિકાસ થવા પામ્યો ન હતો, ત્યારે પણ ભારતમાં એક એવી આ રીતે ભારતીય રામકથાઓ એ પણ દર્શાવે છે પરમ્પરા પ્રચલિત હતી જેણે વાનરે અને રાક્ષસોને કે જનતામાં બંને પ્રકારના લોકો વિદ્યમાન રહે છે. જંગલી પ્રાણીઓના રૂપમાં કોઈ દિવસ પણ સ્વીકાર અભૂત ઘટનાઓ પર સહસા જ વિશ્વાસ કરવાવાળા, નથી કર્યો. આ પરંપરાને નિભાવવાનું શ્રેય જો કોઈને જેને અદ્ધિસ્તર વિકસિત નથી હોત અને બીજા. જેઓ પણ હેય તે તે જૈન સાહિત્યને જ કેમકે હિન્દુ પરમ્પરામાં યથાર્થને જ ઉચિત માને છે. આધુનિક વૈજ્ઞાનિક તેમને જાનવરોના રુપમાં જ ચિત્રિત કરવામાં આવ્યા છે. યુગમાં પણ માત્ર ભારતમાં જ નહિ પણ પાશ્ચાત્ય જે લોકોની, ભારતીય જનતા વિષે, એ એકાન્તક દેશોમાં પણ એવા બે સ્તરની હયાતી આજે પણ છે. ત્રમાત્મક ધારણ થઈ ગઈ હોય કે તેઓ નર્યાં અંધ
શ્રવણ” વર્ષ ૧૬ અં૧૨માંથી સાભાર વિશ્વાસી તથા અદભૂત ઘટનાઓ પર વધારે વિશ્વાસ
અનુવાદક: મિનળ ત્રિવેદી.
અન્ન-પ્રતિષ્ઠા
આજે જ્યારે અન્નસંકટ ભારતમાં એક રાષ્ટ્રીય સમસ્યારૂપ બની ગયું છે ત્યારે તંતરિય ઉપનિષદમાં આપેલી અન્નની પ્રતિષ્ઠા ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે.
વરુણ પિતાના પુત્ર ભૂસુને પદાર્થમાં તેમ જ આત્મામાં રહેલા બ્રહ્મત્વને બેધે છે ત્યારે કહે છે કે આપણે જે ખાઈએ છીએ એ ખેરાક અને શ્વસીએ છીએ એ હવા બ્રહ્મનાં પવિત્ર રૂપ છે. એથી આપણે બંધાઈએ છીએ અને એથી જ આપણું વાણી, વિચાર, વર્તન વગેરે ક્રિયાઓ સંચલિત બને છે.
अन्न ब्रह्ममेति ग्यजानात् अन्नादेव खल्विमानि भूतानि जायन्ते ।
भन्नेन जातानि जीवन्ति भन्न प्रयन्त्यभिसाविशन्तीति ॥ એ જાણતા હતા કે અન્ન બ્રહ્મ છે કારણ કે અનમાંથી આ સૃષ્ટિના સૌ લેકે જન્મે છે, અત્રથી જ તેઓ જીવે છે અને મૃત્યુ પછી તેઓ બીજા છનું અન્ન બને છે.
(૩-૨ ) भन्न न निन्द्यात् । तद् व्रतम् । अन्न न परिचक्षीत । तद् व्रतम् । अन्न बहु कुर्वीत । तद् व्रतम् ।
न कंचन वसतौ प्रत्याचक्षीत । तद् व्रतम् ॥ અન્નની નિંદા ન કરવી જોઈએ, એ વ્રત લેવું ઘટે. અત્રનું વિપુલ ઉત્પાદન કરવું જોઈએ, એ વ્રત લેવું બટે. જે કાઈ અન માટે આવે એને પાછો ન કાઢવો જોઈએ, એ વ્રત લેવું ઘટે.
(-૭–૧૦ )
૧૧૪
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #51
બેધ કથાઓ સંચિત એક બ્રાહ્મણે પોતાના આઠ વર્ષના પુત્રને એક (2) મહાત્મા પાસે લઈ જઈને કહ્યું કે “મહારાજજી, આ કોઈ એક તળાવ પાસે કેટલાક માછીમારે માછલી છોકરો હમેશાં ગોળ ખાઈ જાય છે કપા કરી આપ પતા હતા એ સમીએ તરાપ મારી છે. કોઈ ઉપાય બતાવો”. મહાત્માએ તેને એક પખવાડિયા ઝડપી લીધી. માછલીને જોતાં જ આજબાજુથી સેંકડે પછી આવવાનું કહ્યું. બ્રાહ્મણ તે પંદર દિવસ વીત્યા કાગડાઓ સમડીની પાછળ પડ્યા અને કા...કા...કા પછી છોકરાને લઈને કરી માહાત્માની પાસે પહોંચ્યા. કરીને ખુબ શોર મચાવવા લાગ્યા. સમડી જે દિશામાં મહાત્માએ બાળકના હાથ પકડીને ખૂબ મીઠા શબ્દોમાં જાય તે દિશાતરફ કાગડાઓ પણ ગતિ કરે, ગભરાટમાં કહ્યું કે " બેટા હવેથી કદી તાર ગોળ ન ખાવો અને તે ગભરાટમાં આમતેમ ઉડવા જતાં સમડીની ચાંચમાંથી જિયો પણ ન કરો” ત્યારબાદ તેની પીઠ થાબડીને માછલી નીચે પડી ગઈ તરતજ કાગડાઓ સમડીને અને ખૂબ પ્રેમથી તેની સાથે વાતચીત કરીને મહાત્માએ પીછો છોડીને માછલીને ઝડપવા દોડવા. અને આમ તેને વિદાય આપી. તે દિવસથી તે બાળકે ગોળ ખાવાનું બધીજ ચિંતાઓથી મુક્ત થઈને સમડી એક વૃક્ષની છોડી દીધું. શાખા ઉપર બેઠી અને વિચાર કરવા લાગીઃ “પેલી થોડા દિવો પછી લાહ્મણે મહાત્મા પાસે જઈને દુષ્ટ માછલીજ મારા દુઃખનું કારણ હતી. તેને છોડી ઘણા આગ્રહથી પૂછયું: “મહારાજ, આપના એક દીધી પછી કેવી શાંતિ મળી ?" વખતના ઉપદેશે એવું જાદુ કર્યું કે કાંઈ કહેવાની વાત - જ્યાં સુધી મનુષ્ય પાસે માછલી હોય છે એટલે કે નહીં. પરંતુ આપે તે દિવસે ઉપદેશ ન આપતાં દુન્યવી વાસનાઓ હોય છે ત્યાં સુધી તેને બધાંજ કર્યો પંદર દિવસ પછી આવવાનું શા માટે કહ્યું હતું કરવાં પડે છે અને પરિણામે ચિંતા, ભય, કલાનિ મહાત્માએ હસીને જવાબ આપ્યો : “ભાઈ, જે મનુષ્ય વગેરેને અનુભવ તેને થાય છે. જેવો તે આ વાસનાઓથી પોતે સંયમ નિયમનું પાલન નથી કરતો તે બીજાને મુક્ત થાય છે કે તરત જ તેને આત્મા અનંત શાંતિને સંયમ-નિયમને ઉપદેશ આપવાને અધિકારી નથી. અનુભવ કરે છે. તેના ઉપદેશમાં બળ જ હેતું નથી. હું ભોજનની સાથે હંમેશાં ગોળ ખાતે, એ ટેવ છેડવાની મેં પોતે એક પખવાડિયા સુધી પરીક્ષા કરી અને જ્યારે ગોળ ન ઘરમાં સ્ત્રી પુરુષ બે જ માણસ હતા, અને તે ખાવાને માટે અભ્યાસ મજબુત થઈ ગમે ત્યારે હું બંને અરપરસ હંમેશાં લડ્યાં કરતાં હતાં એક દિવસે સમજો કે હવે હું પૂરેપૂરા મોબળથી દઢતાપૂર્વક તા તે સ્ત્રીએ પોતાની પાડોશણની પાસે જઈને કહ્યુંપુત્રને ગોળ ન ખાવા માટે કહેવાને અધિકારી છું” “બહેન, મારા પતિને સ્વભાવ ખૂબ જ ચીડિય છે એ દઢતા, ત્યાગ, સંયમ અને તેને અનુકૂળ આચરણ જયારે ને ત્યારે મારી સાથે લડ્યા જ કરે છે અને એ ચાર વસ્તુઓ જ્યારે એકત્ર બને છે ત્યારે જ સફળતા અમારી બનાવેલી રાઈ રખડે છે” પાડોશણે કહ્યું “અરે, મળે છે. એમાં તે શી મોટી વાત છે? મારી પાસે એક એવી (2) બોધ કથાઓ s5 For Private And Personal Use Only

Page #52

અચૂક દવા છે કે જે તમારે પતિ ગુસ્સે થાય અને પાડી દીધી. તેથી દાહરે તે ઘડે નાર પાસેથી પડાવી લડે ત્યારે તમે મોઢામાં ભરી રાખશો તે એ તરત જ લેવા એક યુક્તિ કરી. એક દિવસ નાર તે ઘોડા ઉપર ચપ થઈ જશે” પાડે ગણે શીશી ભરીને દવા આપી તે બેસી બહાર જતા હતા તે જાણતાંજ દાહરે હશિયારીથી જીએ પિતાના પતિના ફોધ વખતે તે દવાની બે ત્રણ વેશપલટો કરી ફાટેલાં કપડાં પહેરી તેના રસ્તામાં બેસીને વાર પરીક્ષા કરી અને તેમાં પૂરી સફળતા મળી, ત્યારે ખરાબ રીતે ખૂંખારવા માંડ્યો. નાર ત્યાંથી પસાર થયો ખૂબ ખુશી થઈને તેણે પાડોશણની પાસે જઈને કહ્યું : તે વખતે ગરીબ માણસને જોઇને તેને દ આવી. “બહેન, તમારી દવા તો ભારે ચમત્કારિક છે તેમાં કઈ નજીકના ગામ સુધી પહોંચાડવા માટે તેને ઘોડા ઉપર વસ્તુઓ આવે છે તે મને બતાવી દે, એટલે હું પણ તે બેસાડી દીધું અને પોતે પગે ચાલવા લાગ્યો. ઘડા ઉપર બનાવી લઉ”. પાડોશણે હસીને કહ્યું :
બેસતાં વેંતજ દાહરે ચાબુક લાગાવી ઘેડાને પૂર ઝડપે
ચલાવ્યો અને કહ્યું કે “તમે મને સીધી રીતે છેડે “બહેન, શીશીમાં શુદ્ધ જળ સિવાય બીજું કશું
ન આયો એટલે મેં ચાલાકી વાપરી લઈ લીધો.” ન હતું. ખરું કામ તો તમારા મને કર્યું છે. મોઢામાં તારે અમ પાડી તેને કહ્યું કે “ખદાની મરજીથી તમે પાણી ભરવાથી તમે બેલી નહોતા શકતા એટલે તમારા મારા વહાલે જોડે લઈ લીધે છે, તે ભલે, લઈજાઓ પતિને ક્રોધ ચાલ્યો જતો બસ, એક મૌન સઘળાં દુઃખ તેની ખૂબ સંભાળ રાખજે પણ ખબરદાર, આ દાદહરે, બોલે નહિતે ગુસ્સે ભરે.”
ગીરીની વાત બીજા કોઈને કહેશે નહીં. નહિત દીન,
દુઃખી અને ગરીબ લેકે પર દયા કરનાર લેકે મદદ કરતા નાવર નામના એક આરબ સજજન પાસે સરસ અચકાશે અને ગરીબ લેકે સહાયતાથી વંચિત રહેશે.” છેડે હતે. દાહર નામના એક માણસે પિતાના ઊંટના નારના આ શબ્દોથી દાહર ખૂબ શરમાઈ ગયો બદલામાં તે ઘડે લેવાની ઈચ્છા કરી. પરંતુ નવેરને અને તે જ ક્ષણે પાછા ફરીને તેને છેડે પાછો આપી તે ઘોડે ખૂબ વહાલો હતો તેથી તે આપવાની તેણે ના દીધે ને તેની સાથે હંમેશની મિત્રતા સાધી.
(અનુસંધાન પાનું ૧૨૦ થી ચાલુ)
તે આપણે કાજે ગંભીરતાથી વિચારીએ, નિર્ના. ઉન્નતિ સાધીએ અને જેન શાસનને જયજયકાર ગજાવકતા નિવારી એક શ્રીસંપની આના ઉડાવીએ અને એની વીએ “ જૈનમ જયતિ શાસનમ'' કરીએ એજ તમની કદી ૫શું અવજ્ઞા ન કરતાં એને સાથ સહકાર આપી અને અભ્યર્થના...... એક બનીએ. ખભેખભા મિલાવી કામ કરીએ. આપણી
૧૧૬
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #53

શ્રી સંઘની આજ્ઞા–અવજ્ઞા !
લેખક: ડે. ભાઇલાલ એમ, બાવીશી M. B. B. S. પાલીતાણા
મદ્રાસના આગેવાને ઉદ્યોગપતિ અને અગ્રગણ્ય
અને સંગઠનથી કામ કરવાની વૃત્તિ લેપ થતી જાય છે, કાર્યકર્તા રોકી લાલચંદજી ઢઢા અત્રે યાત્રાએ આવતા. જ્યારે અગાઉના સમૃદ્ધ અને સંપીલા શ્રાવક સંધમાં એમને મળવાનું અને થોડી વાત કરવાને સુયોગ પણ પિતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપવા અને સ્વાર્થ સાધવા સૌ પ્રાપ્ત થયો. વાતવાતમાં આપણી આગેવાન સંસ્થા શ્રી કોઈ નિરંકુશ અને ફરજ-વિમુખ બની, ખટપટ અને જેન વે. કોન્ફરન્સની વિચારણા ઉદભવી. હાલની એની છે
અની તાતી જતી ઈર્ષ્યા–અદેખાઈ આચરતા, પિતાનું સાધવા અને બીજાને પ્રવર્તતી પરિસ્થિતિ કેટલી દુ:ખક અને વિચારણીય છે હંફાવવા-હરાવવા લાગી ગયા જણાય છે. આવી નિરકશ એ અંગે થોડી ચર્ચા થઈ. એમના મરખી વડિલ શ્રી અને જાત નાશની પરિસ્થિતિ આપણને-સાધુઓને ગુલાબચંદજી ઢઢાએ સ્થાપેલ “કોન્ફરન્સ”ની એક સત્રતા અને શ્રાવને અવનતિની કયી ગર્તામાં ગબડાવી દેશે એ એક વાકયતા અને એક ધારી લેવાની પ્રણાલિકા કયાં કેમ કહી શકાય ? ખરેખર ગબડી જ રહ્યા છીએ એનું અદ્રશ્ય થઈ ગઈ અને અત્યારની નિષ્ક્રિયતા, નિરંકશતા પણ ભાન થાય તે સારું ને ! અને નિરાશા કયાંથી ટપકી પડી એ જાણે એક કેડે એમજ બનેને જે આપણે સૌ આપણા સ્વાર્થ બની ગયો ! કેમ એમ ? શા કારણે ? શું સંજોગવશાત? પાછળ અંધ બનીએ અને સર્વોપરી શ્રી સંઘની આજ્ઞા એ બધા રહસ્યમય પ્રશ્નો પણું સહેજે ઉભા થયા. એની ન પાળીએ! ઉલટા એ અવજ્ઞા કરીએ અને મનસ્વી દરગામી અસર સમાજ ઉપર અથવા તે આજના રીતે વર્તીએ તે ! આ વિચારણાએ દિલને હચમચાવી
સર આપણી કોન્ફરન્સ મૂકયું અને આપણું શાસન-સમાજની વસતી-બગડતી ઉપર થઈ એ વિવાદાસ્પદ પ્રશ્ન બની ગયે. ગમે તેમ પરિસ્થિતિએ આગળ પાછળના ઈતિહાસ તરફ દ્રષ્ટિ પણ હકીકતે આજે ‘ કોન્ફરન્સ” નિષ્ક્રિય અને નિષ્ફળ ફેંકતા વિચારતા કરી મૂક્યા..પ્રભુ મહાવીર-શ્રી બની ગઈ છે એમ સૌની ફરીયાદ છે. સમાજના સામાન્ય તીર્થકર સ્થાપિત શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની સતા અને વર્ગને ઘણે અંશે એ ઉપયોગી કે માર્ગદર્શક નિવડી મહત્તાને સોનેરી યુગ કયાં? અને આજનો સત્તા અને નથી, કે નથી આપણા સાધુ-સમુદાય તરફ આજ્ઞાંકિત મહત્તા માટે મરી મથત કથીરી જમાનો કયાં? પ્રભ કે અંકશધારી બની શકી. એજ રીતે આપણે અમાઉને મહાવીરે સમય, સંગ અને સંધબળને લક્ષ્યમાં લઈ સુસંગઠીત જૈન સમાજ કહે કે શ્રી ચતુર્વિધ જૈન સંધ જગત અને જનતાના કલ્યાણ અને વ્યવસ્થા માટે શ્રી પણ ડામાડોળ અને દયાજનક સ્થિતિમાંથી પસાર થઈ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી જેમાં સાધુ-સાધ્વીરહ્યો છે, આપણુ શિરછત્ર સમાં પ્રાતઃપૂજ્ય શ્રમણ શ્રાવક-શ્રાવિકા એમ સમાજના પ્રત્યેક અંગને મહત્વ સમુદાયમાંથી પણ પરસ્પર સપભાવ અને ઐક્ય માવ અને સ્થાન આપી વ્યવસ્થા તંત્રની સ્થાપના કરી અને અદ્રશ્ય થતા જણાય છે, અને સૌ સાથે મળી થી જનતાના સર્વોદય અને જનકલ્યાણના રક્ષણ માટે સુંદર શાસનની કે શ્રી સંઘની આજ્ઞા સર્વોપરી માની, સંપ સમાજ-રચના સ્થાપિત કરી. એણે વર્ષો સુધી શાસન
શ્રી સંઘની આજ્ઞા-અવજ્ઞા !
૧૧૭

Page #54

અને સમાજના ઉત્કર્ષ અને ઉન્નતિ માટે વ્યવસ્થિત રીતે અને સર્વસ ંમત પદ્ધતિએ સેવા બજાવી કાય કર્યું, જ્યારે માનવ-જીવન સમૃદ્ધિ અને સમુન્નતિની ટચે હતું ! પૂ. હેમચંદ્રાચાય` અને પૂ. હિરવિજયસૂરીજી જેવા સમ મહાપુરૂષાએ એ આપણા વારસો સાચવ્યા, સમૃદ્ધ કર્યાં અને આપણુને સોંપ્યો. જે કાળમાં સાધુ-સાધ્વી ધર્મના ધ્વજ ફરકતા રાખ્યા, દેવ-ગુરૂ-ધમને અનુસરતા શ્રાવ! સુખી અને સ ંતોષી હતા. અને જૈન શાસના જય જયકાર હતા. જૈન સમાજનું સ્થાન અને` હતુ`. શ્રી ચતુવિધ સંધની આજ્ઞા શિરામાન્ય ગણાતી ભલે
પણ કાળખળ કાને છેાડે છે ? ભવિતવ્યતાની આજ્ઞા કાને નથી માનવી પડતી ? ક્રમેક્રમે જમાના બદ્લાતે ગયા તેમ તેમ વ્યક્તિ તેમજ સમષ્ટિમાં અકળ ફેરફાર થતા ગયા. જૈન સમાજની શ્રમણુ સંસ્થા જેવા જગતમાં ત્યાગ, તપ, સષમ, સમભાવ, સર્વેૌંદયની દ્રષ્ટિએ બીજો જોટા નથી એવી એ સાધુ સંસ્થામાં પણ
કાળના વહેણેા સાથે પરસ્પર એક કે બીજા સહાયનું
પછી એ સાધુ-સાધ્વી હોય, શ્રાવક-શ્રાવિકા હાય, મહાન આચાર્યં હોય કે સંધના ભાગેવાન શ્રાવક હોય, મામુલી સ્થિતિ સામાન્ય વાણીયા ઢાય કે નૂતન દિક્ષીત નાના મુનિ હાય ! આદેશ થયા શ્રી સ ંધતા એટલે સર્વાંતે બહુમાન્ય ! એની અવજ્ઞા કદી થાયજ નહિ. શ્રી સંધની આજ્ઞાનુ અપમાન એટલે શ્રી તી”કર ભગવાનનું અપમાન ! સમગ્ર શાસનનું અપમાન !
સ્વ સ્થાપવા-વધારવા તાલાવેલી જાગી. જાણે કે પોતાની સર્વોપરીતા સ્થાપવા હાિઇ જામી અને પાત પાતાની માન્યતા ડાકી બેસાડવા પ્રયત્નો થવા લાગ્યા. તિથિ-ચર્ચાતા દાખલા માજીદ છે ) એક બીજાનું તેજ પણુ સહન ન થાય અને પરિણામે ક્યાંક વિઘ્નસ ંતેષ અને વિવાદાસ્પદતા જન્મી. જેથી શ્રી શ્રમણ સત્રની એકસૂત્રતા, એકવાકયતા, સધબળની વૃત્તિ એાસરવા લાગી. કહેા કે ભંગાણ પડવા લાગ્યું અને
(
શ્રી સંધ વિરૂદ્ધ કાઈ મેલે નહિ, તે નહિ, એવું એ રીતે અજોડ, અનન્ય અને અલગ સાધુ સંસ્થા
નૈતિક મનેાબળ હતું.
કઇંક અંશે નિળ અને નિરંકુશ બનવા લાગી. આ પરિસ્થિતિને પોષવા અને પોતાનું-પેાતાના સમુદાયનું મહત્ત્વ-વર્ચસ્વ જાળવવા કાઇ કાઈ તરફથી શ્રાવક સ ંધમાં પણ મતભેદ-મનભેદ ઉભા કરવા પ્રયત્નો થતા ત્યાં પણ વેરવિખેરતા જન્મી, પરિણામે કાઈ કાઇ શ્રાવક-શ્રાવિકા આગેવાના-ભક્તજના પોતપોતાના સાધુ-સાધ્વીના માનતા મેાવડીમા બનવા અને પોતાનું વર્ચસ્વ વધારવા ખટપટમાં ખેંચવા લાગ્યા પછી તેા જેનુ વર્ચસ્વ એની માલમાલા એ ન્યાયે સમાજમાં, સસ્થાઓમાં, સધમાં પણ પેાતાનું મહત્ત્વ જમાવવા મતભેદો જગાડયા અને જ્યાં ત્યાં સંસ્થા કે સમાજનું ગમે તે થાય પેાતાની સત્તા-મહત્તા સ્થાપવા-સાચવવા ગમે તેવું આચરણ થવા લાગ્યુ’. અને ક્રમે ક્રમે સમાજ વેર-વિખેર સ્થિતિ અનુસવા લાગ્યો, કાઇ કાઇ ઠેકાણે નશે કે સાધુસાધ્વીને કે શ્રાવક-શ્રાવિકાને, સંસ્થાને કે સમુદાયોને, વ્યક્તિને કે સમષ્ટિને શ્રી સંધની પડી જ ન હાય તેમ
આત્માન પ્રકાશ
એમ જૈન સમાજનું સંસ્વ વĆસ્વ હતું. શાસનની સર્વોપરિતા હતી. સાધુઓનું પરમતેજ હતુ. શ્રાવકા સ્વમાનશીલ હતા. સાધુએ પ્રત્યે પૂજ્યભાવ અને બહુમાન, ધર્માંતુ જીવનમાં અનેરૂ સ્થાન, સાધમિÖક ભક્તિ અને સ્વામિવાત્સહ્ય જીવનના સ્વાભાવિક ક્રમ, નૈતિક સંસ્કાર અને સદાચાર એ બધુ સમાજ જીવનના મૂળ ભૂત અંગ સમાન હતુ. એટલે જૈન સંધ અને સમાજની મેાલબાલા હતી. સહુ જૈન મુખી સુખી, જાણે શેાધવા જવુ પડે દુઃખીને! અને એ પરિણામ હતુ. શ્રીસંધની આજ્ઞાના સંપૂર્ણ પાલનનું, અવજ્ઞા એટલે મહાપાપ દુષ્કૃત્ય ગણાય. પરિણામે સલમાં સત્ર સપ, સંગઠન, સેવા વૃત્તિ, સ્વામિભક્તિ, અને પરસ્પર ભાતૃભાવ પ્રસરતા અને સમભાવ-સદ્ભાવ, સદાચાર-સદ્વિચાર, અને એકબીજા માટે ભોગ-બલિદાન આપવાની સ`સ્વ Àાછાવર કરવાની મનેાભાવના હતી. આ હતુ. મનેારમ્ય
૧૮
ચિત્ર આપણા ભવ્ય ભૂતકાળનું જ્યારે શ્રી સંધની આજ્ઞા શિરામાન્ય હતી.

Page #55

“ સબ સબકી સમાલીએ, મેં મેરી ફેડતા હું” એવી એ તે ખરૂં જ -જ્યાં તંત્ર નહિં સત્તા નહિં, સ્થિતિ જન્મી; ચાલુ રહી અને મહદશે નિરકેશ, અને સર્વોપરિતા નહિ, આજ્ઞાંકિતતા નહિ, ત્યાં વ્યવસ્થામનસ્વી બનવા લાગ્યા. કોઈ સાધુ-સાધ્વી મનસ્વી રીતે વ્યવહાર કેમ ચાલે? સ્વાભાવિક કોડી સ્થિતિ જન્મ, સ્વરદી બની, સ્વૈરવિહારીથી–એકલ વિહારી થઈ જાય, કે નબળી પરિસ્થિતિ સર્જાય, અને ગમે તેવો મજબુત ફાવે તેમ વર્તે તો કોઈ કોઈને કહી શકવાની સ્થિતિમાં માનવી કે માંધાતા સમુદાય કે સંપ્રદાય, તૂટી પડે, નહિ, કવચિત સમુદાયના આચાર્ય શ્રી આજ્ઞા કરે તે નિર્માલ્ય બને. ક્રમે ક્રમે નાશ પામે. પણ માને યા ન માને તે પછી બીજ તે કહે જ કાણુ? આમ બનતાં પરસ્પર કોઈ કોઈની આજ્ઞામાં ત્યારે હવે આપણે જાગીશું? આવી પડેલી સ્થિતિનહિ એટલે નિરંકુશતા પ્રવર્ત–વળી કઈ આજ્ઞા બહાર- પરિસ્થિતિ અવલકશું ? ગબડી પડેલ ગર્તામાંથી નિકળવા સમુદાય બહાર મૂકાય છે તે જાણે ગમે તેમ વર્તવાનો અને ઉન્નતિના શિખરે પહોંચવા વિચારીશું ? અને પરવાને મળી ગયો. કહેનાર કોણ? સૂણનાર કેશુ? પ્રયાસ આદરીશુ? સ્વર્ગ સામી દૃષ્ટિ ફેરવીશું? કે ગમે ત્યાં ફરે. ગમે તેમ વર્તે. ન કહે સાધુ કે ન કહે નકગારમાં જ સબડી રહીશું? આ વિચારણા સૌનાં શ્રાવક, અને ઈચ્છાનુસાર આચરણ-વર્તન કરે, અને દિલમાં રમી રહી છે પણ કોણ આગળ આવી આચરી પરિણામે શાસનના સમાજની હેલના થાય! જો કે શકે? કેણ અમલમાં મૂકે? જાણે સૌનું બળ-મનબળ– જો કે આવો વગ છેડો ખરો. એવી જ સ્થિતિ શ્રાવક- નીતિબળ-તૂટી ગયું છે, કાગ આગેવાની લે? કે સેવામાં ઉભી થતી ગઇ. શ્રાવકામાં સ્વાર્થવૃત્તિને કારણે આગેકદમ ઉઠાવે? જવાબદારી છે ત્યાં છે ત્યાગ-ગમનસ્વીપણું વધતું ગયું, આગેવાને પિતાની મહત્તા બલિદાન ! કાણું આપવા તૈયાર થાય? આવી વિકટ જાળવવા-પિતાના સ્થાનો સાચવવા, પિતાની સત્તાને સમસ્યાએ એક આંદોલન ઉભું કર્યું. કેટલાક આગેવાનોએ સંપત્તિને ઉપયોગ કરે, ભલે સંધનું-સમાજનું ગમે તે આ સ્થિતિ અંગે દુઃખ વ્યક્ત કર્યું. કેટલાક આચાર્યથાય ! સામાન્ય મધ્યમવર્ગને માનવી તે પિતાનું પેટીયું ભગવંતોએ દિલની વેદના દાખવી વિચારવા સ્પષ્ટ નિર્દેશ રળે કે ખટપટમાં પડે? એટલે એ તે ઉપેક્ષાવૃત્તિ સેવી કે, આ પ્રેરણા અને પ્રવૃત્તિને પરિણામે અને છેડા પિતાના શકય ધર્મ-કર્મનાં કાર્યોમાં રપ રહે, સહકાર્યકર્તાઓના ટેકાથી આપણા સંધના આગેવાન સમા આમ ક્રમે ક્રમે શ્રાવકોમાં પણ સુમેળ અને સંગઠન શેઠ શ્રીકસ્તુરભાઈ લાલભાઈએ ઐકય, સંગઠન, સંધબળ તૂટતાં ગયાં અને સમાજ ધીમે ધીમે વેર-વિખેર બનતે સ્થાપવા અને આપણી ત્રુટીઓને તિલાંજલિ આપવા ગયો. સંપ અને સદભાવ અદ્રશ્ય થતાં ગયાં અને શ્રી વિચારણા કરી, પ્રયાસ આ, આગેવાનોને આચાર્યોને સંઘનું બળ ઘટવા લાગ્યું. પરિણામે શ્રી ચતુસિંધ સંઘની અને કેટલાક કાર્યકરોને મળ્યા. શ્રમણ-શ્રાવક સંધની બનને પાંખો જમણ સમુદાય અને શ્રાવક સમુદાય-ન.ળી પ્રવર્તતી સ્થિતિ-પરિસ્થિતિથી વાકેફ કર્યા, ચર્ચા-વિચારણા બની આદર્શનાં ઉડ્ડયન અટકી પડયાં. અવનતિની ગર્તા કરી, સમસ્ત સંધના પ્રતિનિધિ આગેવાનોને બોલાવી, તરફ ગતિ થવા લાગી, અને જૈન સમાજના બાલ- સમાજ અને શાસનની થઈ રહેલ અવનતિ-અવહેલના બાલાને બદલે શ્રી સંધ નબળો-દુબળ બનતો ગયો. ટાળવા કંઈક કરી છૂટવા ચમ્મુ-વિચાર્યું, અને એક પરિણામ એ આવ્યું કે સમૃદ્ધ જૈન સમાજ ગરીબાઈ “શ્રમણોપાસક સંધ સમિતિ ”ની સ્થાપના કરવામાં પ્રતિ ગબડવા લાગ્યો. સુખ-સંપત્તિ ઓસરવા લાગી, આવી જે સમિતિ ભારત ભરના શ્રી સંઘના પ્રતિનિધિ ધર્મ-વિમુખતા વધી પડી. સ્વામીવાત્સલ્ય વિસરાવા લાગ્યું. અને મધ્યસ્થ સંસ્થા તરીકે સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિજાણે આપણે ન ધણિયાતા બની ગયા-એશિયાળા બની કાની સ્થિતિ-પરિસ્થિતિને અભ્યાસ કરી, માહિતી મેળવી, ગયા, કેને કહેવું ? કેણ સાંભળે ? કેણુ કેનું માને? જરૂરી કાર્યવાહી કરે, નિરંકુશ તત્ત્વોને કાબૂમાં લે
સંઘની આઝા-અવજ્ઞા

Page #56

છે
:
સુધારે, સુચના-સલાહ આપે, અને વાતાવરણ શુદ્ધ અને શ્રાવિકા) આ સર્વોચ્ચ સંસ્થાની સર્વોપરિતા સૌ જૈનાએ સ્વચ્છ કરે, પરન્ત ચારને કાંઈ ન્યાયાધિશ ગમે? પંખી સ્વીકારવી જોઈએ. એની આજ્ઞા એટલે શ્રી તીર્થંકરની કાંઈ પાંજરું પાલવે સ્વચ્છદીને નિરંકુશ તએ આવી આજ્ઞા ! ભારતભરના શહેરો અને ગામના સર્વ સંધોએ
સ્થાપિત સંસ્થાને સાથ ન આપે, ઉલટું એને નિષ- એને માન્યતા આપી એની આજ્ઞા શિરોમાન્ય ગણાવી નકામી બનાવવા અને તેડી પાડવા પ્રયત્નો થયા. આજે જોઈએ. આ સર્વોચ્ચ સંધ શાસ્ત્ર, આગમ, જાતિ, એ સંસ્થા જાણે નહિવત અસ્તિત્વ જોગવી-સાચવી રહી વ્યવહાર અને દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને લક્ષ્યમાં રાખી છે, એમ સમજોને કે એક આશાનું કિરણ ઉગ્યું હતું સમાજ અને શાસનના હિત માટે, શ્રમણ શ્રાવકની એ પણ અસ્ત થયું, હવે શું ?
ઉન્નતિ માટે ચર્ચા-વિચારણ, વિચાર-વિનિમય કરે અને
ભાદર્શન આપે-આદેશ આપે. અને એના અમલ “જૈન” સાપ્તાહિકના સંચાલકોએ આ પરિસ્થિતિ
માટે સૌ સંઘો પ્રયત્નશીલ રહે. મનસ્વી વર્તન કરતા પર જયારે ત્યારે પ્રકાશ ફેંકયો છે, અને કંઈક કરવા
સાધુ કે વછંદ આચરતા શ્રાવકે એ આદેશ પ્રમાણે માર્ગદર્શન આપ્યું છે. વિનંતિઓ ગુજારી છે. જેને
વર્તવું જોઈએ. અહંભાવી આચાર્ય કે અગ્રગણ્ય નેતા સમાજના બધા ફીરકાના આગેવાનોએ આવી પરિ
એની આજ્ઞા એના આદેશ માથે ચડાવે. સ્થિતિમાંથી છૂટવા ઘણુ વાર વેદના વ્યક્ત કરી છે, પણ મેટ ભાગે આપણે ઘુવત્તિવાળા એ તેજ ઝીલી જે આટલી પાયાની વાત રવીકારાય તે પછી એને શક્યા નથી, આપણું બહેરા કાન પર એ અવાજે આનુષંગિક અને સંબંધિત અનેક બીજી યોજનાઓ અથડાઈ અથડાઈને પાછા પડયા છે. અને આપણે એના વિચારો અને સ્વીકારાય જેના પરિણામે આપણે એજ રહ્યા છીએ. આપણી પરિસ્થિતિ એની એજ શ્રમણ-સમુદાય આદર્શ અને શક્તિશાળી બને અને પ્રવર્તતી રહી...નિર્ણાયકતા, નિરંકુશતા, શ્રી સંધની શ્રાવક-સંધ સંગઠીત અને પ્રભાવિક બને, આ તબકકે આજ્ઞા માન્ય નહિ, અવજ્ઞાને પાર નહિ ! હવે આ આપણી આગેવાન પ્રતિનિધિ સંસ્થા શ્રી જે. . ડામાડોળ રિથતિમાં સબડતાજ રહીશ કે બહાર નિક- કાન્ફરન્સને યાદ કરીએ. ઉપરોક્ત સર્વોચ્ચ સંધ અનેક ળીશ? અને આગળ વધીશ ? જૈનેએ દુઃખના ડુંગરા કાયો માટે આ સંરથાએ શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરી શકે. એને સહન કરવા છે કે સમૃદ્ધિના શિખરે ચડવું છે? સાધન બનાવી એની મારફત સાધુ-સંસ્થાને સંગઠીત, સ્વાભાવિક જ સૌ કઈ છે કે હવે આમાંથી મુક્તિ અને સક્રિય કરવા પ્રયાસ થઈ શકે અને શ્રાવોને મેળવીએ, અને પ્રગતિની આગેકુચ આદરીએ, આ મદદરૂપ થવા માર્ગદર્શક બનવા શક્યતા ઊભી થાય. વિચારણાને અંતે પ્રગતિશીલ દષ્ટિવાળા કહે કે ક્રાંન્તિ- વળી આપણુ વર્ષો જુની એક માત્ર પ્રતિનિધિ સંસ્થા કારી કાર્યકરો કહે એવા એક વર્ગ એક રચનાત્મક વધારે સક્રિય અને સબળ બને. આજનાં લોકશાહી વિચારણું મૂકી છે જે ધ્યાન ખેંચે તેવી અને આચરવા યુગમાં આપણે આવી એક સર્વોચ્ચ સંસ્થા સ્થાપી યોગ્ય જણાય છે.
સંગઠીત અને સુવ્યવસ્થિત સંચાલ
સ્થાપિત સંસ્થા “કાન્ફરન્સને સબળ બનાવી ઉપયોગ ભારતભરના સમગ્ર જૈન સમાજ-જૈન સંગઠનનું
નહિ કરીએ તે કદાચ ભય છે કે આપણું સ્થાન કયાંય પ્રતિનિધિત્વ ધરાવે એવી એક મણપ્રધાન અને શ્રમણ
નહિ હોય! અરે નામનિશાન ભૂંસાઈ જશે અને પાસક સંસ્થા “ શ્રી સર્વોચ્ચ જૈન સંધ” સ્થાપવામાં
જગતમાં સર્વશ્રા –સર્વોપરી ગણાતે જૈન સમાજ-જૈન આવે (શ્રી શ્રમણોપાસક સંધ સમિતિનું વિસ્તૃત સ્વરૂપ).
સંધ મામુલી બની જશે. જેમાં શાસન પ્રભાવક આચાર્ય ભગવંત અને આગેવાન શ્રાવક હોય. (શ્રી ચતુર્વિધ સંઘના સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક
(અનુસંધાન પાનું ૧૧૬ પર)
૧૨૦
આત્માનંદ પ્રમશ

Page #57

ભગવાન મહાવીરની જીવનદૃષ્ટિ
પચ્ચીસા ને પાંસઃ વર્ષ પૂર્વે ચૈત્ર શુદિ યાદશીના દિવસે આ ભારત ભૂમિમાં સિદ્ધાર્થનદન રાજાના પટરાણી ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીની કુખે ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં એક મહાન વિભૂતિ વિભું વમાન સ્વામી ઉર્ફે ભગવાન મહાવીર સ્વામીતે જન્મ થયા હતા, આજે તેને જન્મ કલ્યાણુકના પરમ પવિત્ર દિવસ છે.
ચેોવીસ તીર્થંકરામાં ભગવાન મહાવીર ચાવીસમા તીર્થંકર હતા. જેનેા તી કરના પાંચ પ્રસ ંગાને કલ્યાણુકા માને છે. (૧) ચ્યવન, (ર) જન્મ, (૩) દીક્ષા, (૪) ધ્રુવળજ્ઞાન, (૫) નિર્વાણુ. આ પાંચ દિવસાતે મહાન પના દિવસે માનવામાં આવે છે, કારણકે તે દિવસો પરમાત્મા સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરનાર એક મહાન આત્માના પુણ્ય સ્મરણીય પ્રસ ંગે હાવાથી આલંબનરૂપ અને આત્માના કલ્યાણુને કરનારા બને છે.
ત્રિલેાકનાથની સ્તુતિ
આ પાંચે કલ્યાણુકામાં જન્મકલ્યાણકની વિશેષ મહત્તા પૂપુરુષાએ બતાવી છે, કારણ કે જન્મથી માંડીને નિર્વાંણુ સુધીના સારાયે જીવનના સમય અત્યંત ઉપકારી બની રહે છે.
આ
પ્રભુના જન્મકલ્યાણને ઇંદ્ર આદિ દેવ-દેવીઓ પૃથ્વી ઉપર આવીને મહેત્સવપૂર્વક ઊજવે છે. મેરુપર્યંત ઉપર બાળપ્રભુને લઇ જઇને અભિષેક કરે છે. અંતરમાં ઉલ્લાસ અને ઊર્મિ વડે વિવિધ પ્રકારની પૂજા અર્ચા અને ભક્તિ કરે છે. ભાવના ભાવે છે, અપૂર્વ આનંદના અનુભવ કરતાં કરતાં હદયના શુદ્ધ ભાવાથી ત્રિલોકના નાથની સ્તુતિ, વંદના અને પ્રાર્થના કરે છે, એ આ જન્મકલ્યાણકની મહત્તા દર્શાવે છે.
ભગવાન મ. જીવનદૃષ્ટિ
લેખક : રાયચંદ્ર મગનલાલ શાહે
એવી જ રીતે માતાપિતાને ઉલ્લાસ અને આન અવનીય બને છે, રામેર્મ વિકવર થાય છે. સત્ર આનંદના ઉદ્ધૃષિ પ્રસરે છે. નગરમાં દેશમાં અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેની પુણ્ય જ્યોતિના પરમાણુએ વડે સુખને સાગર ઊછળી રહે છે, એટલું જ નહિ પણ આ દિવસે નારકીમાં પણ સુખ અને શાંતિના પ્રકાશ પ્રગટે છે.
એ પરમેાપકારી પિતા પ્રભુ મહાવીરના જન્મ વખતે આપણા આત્મા કયાં રખડતા હતા તેની આપણુને ખબર નથી. એ પવિત્ર સમયને લાભ આપણને પ્રાપ્ત થવા દુર્લભ બન્યા હશે. પરંતુ આજે એ પવિત્ર દિવસને સ્મૃતિપટ ઉપર લાવીને એ પરમકૃપાળુ પરમાત્માના જન્મદિવસને અતરના ઉલ્લાસથી પ્રેમના પૂજાપા વડે ભક્તિભાવથી, ઉત્સાહયી, ઉમંગથી ઊજવીએ અને એ જ્યાતિસ્વરૂપ જિનેશ્વર ભગવતના અનંત પ્રકાશમાંથી એકાદ કિષ્ણુ પણ પ્રાપ્ત કરીને કયાણક દિવસમાંથી આત્મકલ્યાણનું પગલુ` માંડીએ.
વિશાળ દ્રષ્ટિના વિધધમ
ભગવાન મહાવીરને ધ` સંકુચિત કે મર્યાદિત વાડાસીમાડા પૂરતા નિહ પણ વિશાળ દૃષ્ટિવાળા વિધમ છે. જાતિભેદને તેમાં સ્થાન નથી, પાળે તેને ધમ અને પાળે તેટલા ધર્મ એ એની સ્વતંત્રતા છે.
જે સમયમાં લેટા ક્રિયાકાંડામાં મશગુલ બની બાહ્ય આચરણને જ ધર્મોં માની શુદ્ધ આચરણ ભૂલી ગયા હતા, 'ચનીચના ભેદ વધી પડયા હતા, ધને નામે ઢાંગ અને ધતીંગ ફ્રેલાતા હતા, ઉંચનીચની વ્યાખ્યા તેના કબ્ય સાથે નહિ પણ તેની જાતિ સાથે સબંધ માનીતે કરવામાં આવતી, શાસ્રશ્રવણું, પાનપાર્ડન કે
૧૨૧

Page #58

પ્રણા તેમ જ સ્વર્ગ વગેરેનો હક્ક અમુક જાતિને પ્રત્યે મનથી, વચનથી અને કાયાથી, મૈત્રી અને પ્રમોદ પરવાને મના; માનસિક નબળાઈએ માઝા મૂકી હતી, ભાવે, પ્રેમ ભાવે વર્તન રાખવું જોઈએ. કારણકે અહિંસા લેભ, લાલચ, ઈર્ષા, અદેખાઈ દયાદિ અનેક અવગુણ એ શારીરિક બળ નહિ પણ આત્માનું બળ છે અંતરસામાન્ય સમાજમાં ધર કરી ગયા હતા. સાચું સમજ- માંથી તે પ્રગટે છે અને તેના આ તારક પ્રવાહ વાની શક્તિ કુંઠિત થઈ ગઈ હતી. આલોક અને પર- સામાન્ય અંતર સુધી પહોંચીને કાર્યની સિદ્ધિ કરે છે. લેકમાં ભૌતિક સુખ ભોગવવાની લાલચે બિચારા
પાંચ વાતો નિર્દોષ મૂંગા પ્રાણીઓના ધર્મને નામે વધ કરવામાં
અહિંસાનું પાલન કયારે સંભવિત બને? તેને માટે આવતા હતા; ધર્મને નામે અધર્મ ફેલા હતા. સુખ પર
પાંચ તે ભગવાન મહાવીરે બતાવ્યા છે તે છે. મેળવવાની લાલચે થતાં કુકર્મો અને તે દુઃખનું જ કારણ
અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ. આ બનતાં જગત મિથ્યાત્વને માગે ઘસડાઈ રહ્યું હતું. આવા
પાંચ વ્રતનું કડકમાં કડક પાલન કરવા ઉપર ખૂબ જ વિદ કાળમાં ભગવાન મહાવીરને જન્મ થયો હતો
ભાર મૂકવામાં આવ્યું છે. અહિંસાનું પાલન કરનારાએ મને એ ભગવાને અનેક ને ભૂલેલા ભાગેથી પાછા
ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ એ કષાયોને ત્યાગ કરે શાળી સાચા માર્ગે વાળ્યા.
જોઈએ. ટૂંકામાં જાણુતા કે અજાણતાં પણ કોઈ પરમ ધર્મ અહિંસા
પ્રકારના પાપથી બચવા જાગૃત રહેવું અને તેમાંયે જે ભગવાન મહાવીરે “સવિ છવ કરું શાસન રસી
દોષ લાગી જવા પામ્યો હોય તો મનથી, વચનથી અને એસી ભાવયા મન ઉલસી ” એ ભાવનાની સાધના કાલાવા સમાપના લઈને આભાન નદી નિર્મળ તેના અમલમાં હી હતી તેના પતિએ આ તે બનાવો એ મહાવીરની અહિંસા અને મહાવીરને ભવ ચરમ તીર્થકર ભગવાન મહાવીર તરીકેનો હતો. વન *
અહિંસા પરમો ધર્મ એ સત્રથી કહ્યું કે ધર્મમાં અાપી યે આગળ વધીને ભગવાન મહાવીરની ભાવ શ્રેષ્ઠ ધર્મ જે કાઈ હોય તે અહિંસા ધર્મ છે. માટે દવા છે. ભાવદયા એટલે પૌગલિક સુખ માટે નહિ પણ કઈ પણ જીવની હિંસા કરતે નહિ, પછી તે મનુષ્ય આત્મિક સુખ માટેની યા. આ વિશ્વમાં અનંતા છો હોય, પ્રાણી હાય પશુપંખી હોય કે નાનામાં નાનુ જંતુ છે તે અનાદિકાળથી આ સંસારમાં જન્મ મરણના ફેરા હેય. સહુને જીવવું પ્રિય છે પણ મરણ કોઇને પ્રિય નથી. કરીને ચાર ગતિમાં રખડતા મહાદુઃખ ભોગવી રહ્યા છે, સર્વ જીવો પ્રત્યે દયા; કરુણા, મૈત્રી અને પ્રમોદ ભાવના કે જેની પાસે આ ભવનું ભૂખ, તરસ, રોગ, શેક કે રાખે, અને તે પણ મનથી, વચનથી અને કાયાથી- સંતાપનું દુખ તે કાંઈ જ વિસાતમાં નથી. એવા છે અને જીવવા દ્યો-થી આગળ વધીને તમારા જીવ- મહાભયંકર દુ:ખમાંથી ઉગારી મુક્તિ સુખ મેળવે એવી નના ભોગે પણ બીજાઓને જીવાડો અને તેમની રક્ષા દયા તે ભગવાન મહાવીરની ભાવદયા હતી. કરે એ મહાવીરને અહિંસાને સિહાંત છે.
અમૃતવાણી આધુનિક જમાનામાં અહિંસા શબ્દોને પણ ઘણે ભગવાન મહાવીરે તેના જીવનમાં તપ અને સંયમ દુરૂપયોગ થઈ રહ્યો છે. વાર્થ પૂરતી જ તેની સાથે વડે, સર્વ કર્મને ક્ષય કરી કૈવલ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું સગાઈ હોય તેમ મન ફાવે ત્યાં અહિંસા શબ્દ વપરાયું હતું. તેમને મતિજ્ઞાન, શ્રમજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન એમ છે. બીજી બાજુ હિંસાને પાર હેત નથી. એટલે ત્રણ જ્ઞાન માતાના ઉદરમાં આવ્યા ત્યારથી જ હતા. અહિંસાને ખરેખર લાભ પામી શકાતું નથી. મનઃ પર્યવસાન દીક્ષા ગ્રહણ કરી ત્યારે પ્રાપ્ત થયું. અહિંસાના સિદ્ધાંતને ઉપયોગ કરનારાએ સર્વ પ્રાણી અને સાડા બાર વરસની ઘોર તપશ્ચર્યા, અનેક ઉપસર્ગોનું
૧૨૨
માન્યાનંદ પ્રકાશ

Page #59

ભગવાન મહાવીરના નામે એક પત્ર
આજે આપના જન્મજયંતિના દિવસે શ્રદ્ધાંજલી જયારે દુનિયાને સંપૂર્ણ માનવ સમાજ મેતન અર્પિત કરવી જોઈએ. આપના આત્માની મેઢામાં આવીને બેઠો હેય, જગતના એકેએક પ્રાણી મહાનતાના ગુણાનુવાદ ગાવા જોઈએ પણ મહા પ્રભુ! મૃત્યુના ભયથી ત્રસ્ત હય, આજના માનવોની પાગલતાથી હું આજે આપની આ પૂણ્યમય તિથિના દિવસે ખૂબ પ્રગટ થયેલા અણુશસ્ત્રોને ત્રાસ દિલ અને દીમાગને રડી રહ્યો છું મારી આંખના એ આંસુ નહીં...નહીં ગભરાવી મૂકતો હોય, ત્યારે જ ખરેખર અહિંસા, સત્ય
.... મારા હદયના એ આંસુ ખરેખર કંઈક મૂલ્યવાન અને અપરિગ્રહને સંદેશ દુનિયાને નવું જીવન અપ બનશે તે ચહેરા ઉપર સ્મિતની રેખાઓ પ્રગટ્યા વગર શકે છે. નહીં રહે.
જે સમાજ આજે જૈન સમાજ તરીકે ઓળખાય અહિંસા, સત્ય અને અપરિગ્રહની જે પ્રેરણા આપે છે, જે સમાજ આજે વીર મહાવીરના ઉપાસક તરીકે દુનિયાના માનવ સમાજને અર્પી ગયા એ મા વિશ્વના સંસારમાં પ્રસિદ્ધ પામે છે, ખરેખર આપના વિચારોના લોકોએ એવી દફનાવી દીધી કે એને ગોતવા જનાર
પ્રસારની એ સમાજના અનેક લેને કઈ પડી વ્યક્તિ પોતાનું સંપૂર્ણ જીવન ખપાવી દે તે પણ નથી શું! આપના એ પરમ ઉપાસકે છે ખરા ! સારાએ વિશ્વમાં એને કયાંયે જડશે નહી. આજે જે વીરના નામે વીરના વિચારોથી સંપૂર્ણ વિરૂદ્ધ વર્તતા અહિંસાની વિકૃતિ મથી પ્રગટ થઈ. સત્યની હેય. કલેશ. કંકાસ, ફૂટ અને જીવનની ભયંકર વિકૃતિની વિકૃતિ પ્રપંચની માયાજાળથી જન્મી અને અપરિગ્રહની ભઠ્ઠીમાં જે સમાજ સ્વયં બળી રહ્યો હોય એ કેવી રીતે
- દુનિયાને સત્ય, અહિંસા અને પ્રેમને સંદેશ આપી શકે વિકૃતિ ભીષણ સ્વાર્થની જ્વાલાઓ પ્રગટાવ્યા છતાંએ હજુ શાંત રહેવા માગતી નથી.
ભગવાનદુનિયાને આજે ફરી આપતી જ મહાવીર ! હવે આપ જ વિચારે કે એવી સ્થિતિમાં લાગી રહી છે. આજે ફરી એ સત્ય, અહિંસા, પ્રેમ આપના આ અદના સેવકને માટે રડવા સિવાય શું
અને શાંતિની વાત દુનિયાને સાંભળવી છે. આપ
સ્વયં ને પધારો તે વિશ્વના કેઈ પણ માનવના મનમાં બાકી રહે? પણ જયારે આપના સાહસ તરફ દૃષ્ટિપાત
એવી શક્તિ અપ કે ફરીથી મનુષ્ય હિંસાથી પણ કરું છું. આપની વીરતા તરફ નજર જાય છે, ત્યારે
કરવા લાગે. પ્રપંચથી દૂર ભાગે અને સ્વાર્થની તે હદયની સંપૂર્ણ ઉદાસિનતા જાણે કયાં લુપ્ત થઈ જાય છે..
બયામાં ઊભા રહેવું પણ ન ગમે. બસ. આજની મારા મનમાં નવી પ્રેરણા, નવી ફુરણું અને નવી જયંતિના પ્રસંગે અથી વિશેષ શું લખી શકાય? જાગૃતિ પેદા થાય છે. અને તે દુનિયામાં આપના
નવી પ્રેરણાને ઉસુઇ વિચારે માનવ સમાજ સુધી પુનઃએકવાર પ્રસારિત
મુનિશ્રી નંદીણ વિજય કરવાની પુનિત ભાવનાનું સ્થાન લે છે.
“વિશ્વબંધુ' સમતાપૂર્વક સહન કરવું તેમ જ સંયમની પૂર્ણ સાધના ભગવાન મહાવીરે ત્રીસ ત્રીસ વર્ષ પર્વત જે કરીને ચાર ઘાતી કમરને ક્ષય કરી આત્માના સંપૂર્ણ અમૃતધારાઓ વરસાવી તેને તે પાર જ નથી પ્રકાશરૂપ એવા પાંચમાં કેવળ જ્ઞાનને પ્રગટ કર્યું હતું. પરંતુ તેમાંથી બિંદુ સમાન આજે જે આપણી પાસે તીર્થકર ભગવતે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી જ દેશના ટકી રહ્યું છે તે પણ મહાન કલબાણને કરનારું અને આપે છે. ભગવાન મહાવીરે પણ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા ભવસિંધુને પાર ઉતારનારું છે. પછી લગભગ ત્રીસ વર્ષ પર્યત જગતને જાગૃત કરવા આજના દિવસે તેમાંથી થતક્રિચિત ગ્રહણ કરવાનો તેની અમૃત વાણીનું સિંચન કર્યું હતું.
પ્રયત્ન કરીએ અને તેની સુવાસ આપણાં સમગ્ર જીવનમાં તે અમૃત વાણીને ગણધરોએ ગ્રહણ કરીને દ્વાદશાં- શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રસરી રહે તેવી ભાવના પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા, ગીની રચના કરી જે આગમ રૂપે આજે વિદ્યમાન છે. પૂર્ણ કર-એજ પ્રાર્થના.

Page #60

ભાવનગર
ઈન્ડીયન આઇલ ’ના જ્યાતિ' બ્રાન્ડ કૈરાસીન તથા લાઈટડીઝલ માટે
.
કોન્ટ્રેકટ કરશ
ફોન ન. ૪૩૩૮
ટી. સી. બ્રધર્સ
ી શ્રી
લાખડ, પાઇપ્સ, હાર્ડવેર તથા રંગના વેપારી
તથા
લન્ડલ યામાઇટ પેઇન્ટસ લી.
સૌરાષ્ટ્રના સાલ એજન્ટ દાણાપીઠ : ભાવનગર.
શીમામ : “TICIBROS'
મહુવા

Page #61

જૈત સમાચાર
જન્મ જયંતિ મહોત્સવ :
પરમ પૂજ્ય ગુરુદેવ આચાય શ્રી વિજયાન દસૂરીશ્વરજી ( આત્મારામજી ! મારજતે ૧૩૦ મો જન્મદિન આ સભા તરફથી સ. ૨૦૨૨ના ચૈત્ર શુદિ એકમ તા. ૨૩-૩-૧૯૬૬ બુધવારના રાજ ઉજવવામાં આવ્યે હતો. આ પ્રસંગે રાધનપુર નિવાસી શેડ શ્રી સાકરચંદ મોતીલાલ મૂળજી તરફથી શત્રુંજ્ય ગિરિરાજ ઉપર આદીશ્વર ભગવાનની મેસટી ટુકમાં જ્યાં પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની પ્રતિમા બિરાજમાન છે તે સમક્ષ નવાણું પ્રકારી પૂજા ભણાવી અગરચના કરવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે ભાવનગરથી સારી સંખ્યામાં સભાસદો આવ્યા હતા. આ સભાસદોનુ અપેારના પ્રીતિભેાજન ચેાજવામાં આવ્યું હતું. સાધુસાધ્વીઓની ભક્તિના પણ બની શકે તેટલા સારા લાભ લેવામાં આવ્યા હતા અને આ રીતે આ ઉત્સવ ખૂબ આનંદપૂર્વક ઉજવવામાં આવ્યે હતેા. સુબઇ જૈન મહિલા સમાજ
શ્રી જૈન મહિલા સમાજ-મુંબઈ સુંદર સમાજ સેવા કરી રહી છે. આ સમાજે તા. ૭-૨-૧૯૬૬ના રાજ વાર્ષિČક ઉત્સવ યોજ્યા હતા. આ પ્રસંગે આણી સભાના ઉપ-પ્રમુખ શ્રી કોહચંદભાઇએ શુભેચ્છા દર્શાવીને પ્રવચન કરતાં કહ્યું હતુ` કે—
૧૨૫
જેમ નાના સરખા બીજમાંથી મહાન નવપલ્લવિત વૃક્ષ વિકસે છે તેમ કેટલીક સંસ્થાઓનું મંડાણ નાના પાયા ઉપર થાય છે અને સમય જતાં તેની ઉપયોગિતા
સમજાતાં અનેક વ્યક્તિની શક્તિના સિ ંચન વડે તે સંસ્થા “ઉત્તરાત્તર પ્રોઢ થતી જાય છે અને સમાજમાં અગ્રપદ પ્રાપ્ત કરે છે. શ્રી જૈન મહિલા સમાજ માટે પણ તેમજ કહી શકાશે. મુંબઇ અને માંગાળ જૈન સભાની સ્થાપના પંચોતેર વર્ષો પહેલાં થઇ. તે થીજ માંથી બહેનેાની ધાર્મિક પાઠશાળા ચલાવવાની શરૂઆત થઇ તેમાંથી વિ. સં. ૧૯૬૬ના ધનતેરશના મંગલમય
દિત જૈન મનિાસભાની સ્થાપના થઈ ત્યારથી અત્યાર સુધી મૃતક ભિન્ન ભિન્ન ખહેતાના વિશિષ્ટ સહકારથી અત્યારે આ સખાય ઘટાદાર વૃક્ષરૂપ બની અનેક યુનામાં સ્વાવલંબનની ભાર ! પ્રગટાવી સામાઝિક ઉન્નતિન! અનેક કાર્યો હાથ ધરી છાંયા આપી રહ્યું છે. એ સમગ્ર જૈન સાતે ગૌરવ લેવા જેવું છે.
પ્રત્યેક વર્ષે આ જાગૃત મહિલા સમાજની આનદ પ્રમાદ, વિવિધકળાએ ઇનામ વિતરણ-રનેહ સ ંમેલન વિગેરે કાને કાંઇ વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિ દ્વેષ છેજ. ઈ. સ. ૧૯૬૧માં પચાસ વર્ષ સુવણુ મહેાત્સવ ઉન્મ્યા હતા. તેમજ વિ. સં. ૧૯૬૪માં દોરડા ઉપરથી સર્વજ્ઞના ભજવી હતી. સમાજની એક શાખા દાદરમાં ચાલે છે સિહાસને જનાર ઈલાયચીકુમારનો જીવન–નન- નાટિકા જેમાં બાળ મંદિર બન્નેના ચલાવે છે. સીવણુના વર્ગો તે અત્રે તથા દાદરમાં ચાલુજ છે. બહેનેામાં ઉચ્ચ સકારા સીંચતાનું, રાષ્ટ્રભાવના જગાડવાનું, માતા તરીકેની જવાબદારી સમજાવવાનુ અને સ્વતંત્ર રીતે જીવન નિર્વાક ચલાવી શકે તેવું શિક્ષણ આપવાનું વિગેરે આ સમાજ મહાન કાર્યો અવિરતપણે કરી રહી છે. આવું કાર્યં સેવા માટે તૈયાર થયેલી વ્યક્તિએના ભોગ વગર બનતું નથી. ણ કરીને હાલતા પ્રમુખશ્રી તારાબહેન માણેકલાલ; મંત્રીએ શ્રી લીલાવતીબહેન, મેનાબહેન અને પુર્તગડેન વિગેરેની અવિરત સેવા મુખ્ય છે. તે ઉપરાંત વિકાસ માસિક પશુ સમાજ ચલાવે છે જેમાં શ્રીમતી ભાનુમતીબહેન દલાલ, મેના બહેન તથા લીલાવતી હે ! કામદારને અમૂલ્ય ફાળા છૅ, માંથીબદ્ધ વિશે અન્ય અનેક મહેતાની આર્થિક સાય પણ પ્રત્ત સહજ પગભર થતું ગયુ છે.
શહેરની અન્ય સામે જેવી કે એમ્બે સ્ટેટ વીમેન્સ ફાંૐપીલ, ચાઇડ વેલ્ફેર કાંસીલ, યુનાઇટેડ મેન્સ એનઇઝેશન વિગેરે સંસ્થામા સાથે આ સંસ્થા જોડાયેલી છે
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #62

આ રીતે સ્ત્રી શક્તિને ઘણેઅંશે સમાજના સંચા- બધો પુરુષાર્થ આ એક ભવ્ય બાબત ઉપર કેન્દ્રિત લાએ વિકસાવી છે.
કર્યો છે. તેઓશ્રીના શુભ પ્રયાસથી ગયા વર્ષે મુંબઈમાં આ પ્રસંગે સમાજને નમ્ર સૂચન કરું છું કે- આઠ દિવસ, ભુજમાં આઠ દિવસ, પાલણપુરમાં ચૌદ ધાર્મિક પાઠશાળાના બીજમાંથી મહિલા સમાજને
દિવસ કતલખાનાઓ બંધ રાખવામાં આવ્યાં હતાં. પ્રાદુર્ભાવ થયો છે–ત્યારે અઠવાડીઆમાં બે દિવસ ધાર્મિક આ બાબતમાં ભાવનગરની મ્યુનિસિપાલિટીએ એક ચિંતન તરીકે ઉચ્ચ કોટિના ગ્રંથનું વાચન રાખવું ઘણું જ ઉમદા અને પ્રશંસનીય ઠરાવ કરી વર્ષમાં અને શારીરિક અને માનસિક વિકાસ માટે અઠવાડીઆમાં
પંદર દિવસ કતલખાનું બંધ રાખવાને પ્રાપ્ત કરાય બે દિવસ આસાનપ્રાણાયામને વર્ગ ચાલુ કરે. કરેલ છે. (૧) ગાંધી નિર્વાણ દિન (૨) મહાશિવરાત્રી શાસનદેવને પ્રાર્થના કરું છું કે પ્રસ્તુત સમાજના
. (૩) રામનવમી (૪) મહાવીર જયંતિ (૫) બુદ્ધ જયંતિ સંચાલકમાં ઉત્તરોત્તર બહેનેની શારીરિક, માનસિક
Sા (૯) શ્રાવણ માસના ચાર સોમવાર (૧૦) જન્માષ્ટમી અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ માટે ઉત્સાહ વૃદ્ધિગત થતો
(૧૧) પર્યુષણને પહેલો દિવસ (૧૨) ભાદરવી અમાસ રહે અને વિધવા, ત્યકતા અથવા નિરાશ્રિત બહેનના
(૧૩) જૈન સંવત્સરી (૧૪) ગાંધી જયંતિ (૧૫) ગુરુ
નાનક દિન. નિરાશામય જીવનને સ્વાવલંબિત અને આશાવાદી
આમ વર્ષના પંદર દિવસો દરમ્યાન કતલખાનાં બનાવવામાં પ્રસ્તુત સમાજના સભ્યોને અદશ્યપણે તેઓ
બંધ રહેશે. એટલું જ નહીં, પણ મટન મારકીટ તથા સહાય કરતા રહે.
મછીબજારને વેચાણ વિભાગ પણ બંધ રાખ એ અહિંસા પ્રચાર: ભાવનગર નગરપાલિકા એક વધારાને ઠરાવ કર્યો છે. આવા સુંદર નિર્ણય માટે
હમણું હમણું પ. પૂ. મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરછ શ્રી ભાવનગર નગરપાલિકાના જીવદયા પ્રેમી પ્રમુખ શ્રી મહારાજ મુંબઈમાં રહ્યા રહ્યા અહિંસાના પ્રચાર માટે વેણીભાઈ પારેખ, તથા શ્રી ગંગાદાસભાઈ શાહ અને ખૂબ પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. અત્યારે તે એમણે પિતાને અન્ય સર્વે સભ્યોને અમે ખાસ ધન્યવાદ આપીએ છીએ.
સ્વર્ગવાસ નેંધ
સભ્ય હતા. તેમના આત્માને શાશ્વત શાંતિ મળે તેવી
પ્રાથના.. -અમદાવાદ નિવાસી શેઠશ્રી જેશીંગભાઈ વરજીન
-મુંબઈ નિવાસી પંડિત શ્રી ધીરજલાવ ટોકરશી ‘દાસનું સંવત ૨૦૨૨ના ફાગણ સુદી ૧૫ તા. ૭-૩-૬૬
શાહની મોટી પુત્રી શ્રી સુલોચના બહેનને ૩૨ વર્ષની સેમવારના રોજ અવસાન થયેલ છે તે માટે આ સભા શોક પ્રદર્શિત કરે છે શેઠશ્રી જેશીંગભાઈ સ્વભાવે મીલન- ખાતે પોતાના નિવાસસ્થાને સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગવાસ
ભર યુવાવસ્થામાં તા. ૧૩-૩-૬૬ રવિવારના મુંબઈ સાર અને ધર્મપ્રેમી હતા તેઓ આ સભાના આજીવન થયે છે.
આ સભાના નવા લાઈફમેમ્બર
પારેખ ચીમનલાલ ચુનીલાલ
શાહ શાંતિલાલ મોહનલાલ રાજ અને રોજ, દિવસ વીતે છે અને વાયુ બાગમાંથી એક ગુલાબ ખેરવી જાય છે. રોજ અને રાજ બુલબુલનું હદય એક નવો શેક અનુભવે છે.
કાળનો નિયમ સહુને માટે સમાન છે. એના ન્યાયને ફરિયાદ વડે નહિ, નમ્રતાથી સ્વીકારો રહ્યો.
બાજ પક્ષી પંજાવડે જેમ કબૂતરને ઝપે છે, તેમ મૃત્યુનું પંખી જે કઈ જન્મ પામેલું છે તેને અસી જાય છે.
દુનિયા તે અનંતતા તરફ લઈ જતે સેતુ છે. ડાહ્યા માણસો સેતુ ઉપર તેમનાં ઘર કદી બાંધતા નથી.

Page #63

#ಆಯಿತು ಅರಿಶಿನೀ
*eleevereras ang DONO Veeeve Serra
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ સંચાલિત શ્રી જે આ ઉદ્યો ગ કે દ્ર–પા લી તા શું શું પાલીતાણામાં શ્રી જેન ઉઘોગ કેન્દ્ર છેલા ચૌદ વર્ષથી મધ્યમ વર્ગની સાધમીક જૈન બહેને ગૃહ ઉદ્યોગ દ્વારા આર્થિક રાહત અને ઉદ્યોગીક તાલીમ આપી સ્વાશ્રયી બનાવવા કાર્ય કરી રહેલ છે. આ
જેનું સંચાલન શહેરના અપ્રગય જેને સદ્યસ્થ સેવાભાવે સુંદર રીતે કામ કરી રહ્યા છે. કેન્દ્રમાં જૈન છે. ધર્મ આચાર અને જયણાને ઉપયોગ રાખી વસ્તુઓ કાળજીપૂર્વક બનાવવામાં આવે છે. જે વેચાણ
માટે મુખ્ય બજારમાં એક વેચાણુકેન્દ્ર ખોલ્યું છે, જ્યાંથી સાદા, ખારા, અને માંગરોળી ખાખરા, મગ, અડદ, ચેખાના, પાપડ, વડી, ખેરો સંભાર, મમરી, સેવ વગેરે વ્યાજબી ભાવે વેચવામાં આવે છે.
જૈન સમાજના દાનવીર તેમજ યાત્રાળુ ભાઈ બહેનોને કેન્દ્રની મુલાકાત લેવા અને વસ્તુ ઓ ખરીદી છે સીદાતી સાધમ ને ઉત્તેજન આપવા વિનંતિ છે,
છે. ભાઈલાલ એમ. બાવીસી M. B B. s.
પ્રમુખશ્રી જૈન ઉદ્યોગ કેન્દ્ર.
૭૭૭૭ હ૭૩૭૭
સ્ટેટ બેન્ક ઓફ સૌરાષ્ટ્ર
(સબસીડીયરી ઓફ ધી સ્ટેટ બેન્ક ઓફ ઇન્ડીયા) સીની જનતાને વધુમાં વધુ સેવા આપવી એ અમારે મુદ્રાલેખ છે. જ આપની પોઝીટ ઉપર વધુમાં વધુ વ્યાજ
જ નાના ઉદ્યોગને ધિરાણ જ જ આધુનિક સેઇફડીઝીટ વેટની સગવડ મેળવવા અમારી શાખાના મેનેજરને મળો.
એસ. સી. નાગર જનરલ મેનેજર
Sex
આત્માનં પ્રમા

Page #64

100 % Puro Almond Cake
Selected kinds
and Best Testful dry Fruits & mul of Mukhvas Sweets, Toffees Irovision. 1ry Once
Biscuits
and
Pu
TRADE
Phoue : 351
૧૪.
Pista
UPERIOR
aapde
MARK
繩
QUALITY
J. K. Bhavsar & Sons
Khargate Bhavnagar
ખાસ વિજ્ઞપ્તિ
આ સભાના જ્ઞાનખાતામાં સારી એવી તૂટ છે. આ માટે દાન આપવા ઉદાર દાતાએને વિનતિ કરવામાં આવે છે.
પ
લાર્ડ આપવાનું છે
ભાત્રનગર ખારગેટ-દાઉદજીની હવેલી પાસે સભાન એક ચાર માળનું મકાન આવેલ છે આ મકાનના ત્રીજો–ચાયે! માળ ભાડે આપવાને છે. ભાડે રાખવા ઈચ્છનાર ભાઈઓએ નીચેના સ્થળે મળવુ.
શ્રી જૈન આત્માનદ સલા-ભાવનગર.
શ્રેષ્ઠ મા ઘણા અંગો | ગ: 10855 8 સ
શ્રી જિનદત્તસૂરિ બ્રહ્મચર્યાશ્રમ—સંસ્થા અને ધમ શાળા [ સ્થાપના સ. ૧૯૮૨ ] પાલીતાણા [ સૈારાષ્ટ્ર ]
ઉપરોકત સ ંસ્થા ૬ વર્ષથી જૈન સમાજના બાળકાને સસ્થામાં રહેવા જમવાની સુંદર સગવડ આપી તેમજ બીજી જરૂરિયાતા પુરી પાડી વ્યવહારિક અને ધાર્મિક શિક્ષણુ દ્વારા કેળવણી આપે છે, અને સુ ંદર સંસ્કારો રેડી વદ્યાથી ઓનુ સુદૃઢ ઘડતર કરે છે. વ્યવહારિક અભ્યાસ ઊપરાંત નામિક શિક્ષણ, ધાર્મિક ક્રિયાએ, સ'ગીત, વ્યાયામ, વકતૃત્ત્વ વિગેરે તાલિમ પણ આપવામાં આવે છે. અત્યાર સુધીમાં સે’કડા બાળકો આ સ ંસ્થામાં વ્યવહારિક શિક્ષણ અને ધાર્મિ'ક સકાર મેળવી જીવનના જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં સફળતાથી જીવન વ્યવહાર ચલાવી રહ્યા છે. આવી સમાજને ઉપયોગી સંસ્થાને શિક્ષણ અને સંસ્કારના એવા કાર્યોંમાં સમાજના આગેવાના અને દાનવીરો મદદરૂપ બને એવી નમ્ર વિનંતી છે.
લી. સેવક, શેઠ સીમજીભાઇ વીક્રમશી (પ્રમુખ-મુ`બઇ ટ્રેડ ઓફીસ ) ડા. ભાઈલાલ એમ. આવીશી (સ્થા. પ્રમુખ-પાલીતાણા )

Page #65

પ્રેમઘેલા ૫. જગજીવનદાસ પોપટલાલનું દુઃખદ અવસાન
પ્રજ્ઞાચક્ષુ પંડિત જગજીવનદાસ પોપટલાલ સંધવીના પૌત્ર દિ ૭, મંગળવારે રાત્રીના ૧૦-૦૦ વાગે છ૨ વરસની ઉમરે થયેલા સમાધિમરણની નોંધ લેતા અમે બેની લાગણી વ્યક્ત કરીએ છીએ,
ગંભીરવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠેશ્વાળાની તેમ જ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રચારક સભાના સંરક્ત વર્ગોની ૪૦ વરસની તેઓશ્રીની ભાવભીની ઉજજવળ કાર્યવાહી હંમેશાં યાદ રહે તેવી હતી.
એક ફકીરની માફક પોતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરીને અનેક વિદ્યાર્થીઓને માત્ર ભાષાનું જ જ્ઞાન ન આપતા તમામના ઉછવન ઘડતરની જવાબદારી જાણે પોતાની જ ન હોય તેમ, વિદ્યાર્થીઓના ચારિત્ર અને સંસ્કારના ધડતરની જવાબદારી પણ તે બાશ્રી રાખતા, અને પોતાની પાર્ટશાળાને કૌટુમ્બીક ભા - નાથી તેઓ રંગી લેતા આ પંડિતજીને બીજી રીતે પરિચય આપીએ તો તેઓશ્રી “ જ્ઞાનગંગા'' જ કહેવાતા, શું વિદ્યાર્થી કે શું કઈ જ્ઞાનપિપાસુ, સૌને માટે પોતાના દ્વાર હ મેશા ખુહેલા જ હોય, પંડિતજીના જ્ઞાન-દાનનો લાભ હમેશા મળતો જ રહેતો.
આવી એક વાસદ્ધ ઘેલી, જ્ઞાનોપાસક વ્યક્તિના અવસાનથી ભાવનગરને તેના ગૌરવસમી જ્ઞાન પર બની, કદી ન પુરાય તેવી મોટી ખોટ પડી છે.
અમો સમતના આત્માની ચિરશાનિત માથી એ છીએ, અને સદ્દગતના આપ્તજને પર આવી પડેલ પડિ જીના વિરહની વેદના બદલ સમવેદના વ્યક્ત કરીએ છીએ.
તઓશ્રીના માનમાં, કરચલીયા પરામાં, તા. ૩૦-૩-૬ ૬ બુધવારે રાત્રે નવ કલાકે, અને ભાવનગરની જૈન સંસ્થાઓના આશ્રય નીચે શ્રી આમાનંદ સભાના હાલમાં તા. ૩૧ મી ગુરૂવારે સાંજના ચાર વાગે જાહેર સભા યોજવામાં આવેલ છે.
પ્રો. બી.એ.ભાવસાર શક ૬. શ્રી
નામ તથા પીસ્તાની [ પુરીઓ સુકો મેવો,પીપરમેન્ટ, બીટકીટ, મુખવાસ સોપારી,ધાણા માટે હું પ્રભાતપ્રાયફુટ સ્ટોર્સ લિબર
બ્રાંચ:-કટાવાળા ડેલા,ભાવનગર, અમારે ત્યાંથી સ્પેશલ કાજુની પુરી તથા દરેક કંપનીના સરબત મળશે.
શોપ નં. ૧૪ મહિલા બાગભાવનગર

Page #66
ATMANAND PRAKASH Regd. No. G. 49 Saceleeaeaeaeese Seveeve TASCA ERRES # ધી માસ્ટર સીલ્ક મિલ્સ છે પ્રા. લી. ભાવનગર સૌરાષ્ટ્રની અગ્રગણ્ય મીલની BE સુંદર આકર્ષક અને રંગબેરંગી જાતે 5% ಉಾರಿ:ಅರಿಕೇರಿ ಅವಳಿ ಆಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅಅ ಆS FARGVES CATALANA CREAT:22: CATALGAVAALALA % ટેરીલેન % બ્રોકેડઝ 1% ગોલ્ડ સિલવર જેકેડ" % સાટીન & એસેટેડ સાટીન % વ્યાસ ., ડાબી પરમેટ કે ફલાવર વ ગે રે મા 8 2 કે છો કસ વાપરે. તે વાપરવામાં ટકાઉ છે ફોન નં. : 93243 તા:-MI ASLI E R MILLI : મેનેજીંગ ડીરેકટર , | રમણીકલાલ ભોગીલાલ શાહ ET પ્રકાશક : ખીમચંદ ચાંપશી શાહ, શ્રી જેન આત્માનંદ સભા વતી મુદ્રક : અનંતરાય હરિલાલ શેઠ, આદુ મિટીગ પ્રેસ, સ્ટેશન રોડ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only