Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
9606965mgarmaSEBRSCIERRRREN99838989988996RESERVESH
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
POSTER
Packmat.
COGNBCISCESSGDCHOIGScrosG5CDCN9OS
ISRDSTEREDSODEDEDErojeceTERJEBISOHDJALI
OCERaipiseSSSSSSSSSERICENSEScess
(29395955538e8
इह हि रागद्वेषमोहाद्यन्निभूतेन ससारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय-- __ पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
4
पुस्तक ११ ] वीर संवत् २४०, माह
आत्म. संवत् १८ [अंक ७ मो.
॥ॐ॥ शिव श्री वरवा श्रेयांसजिन प्रणाम.
(शाव विक्री मित.) १ संसारार्णव मांही प्राणी गणने २ पोतायमान प्रनो, 3 रोगाकान्त थयेक्ष ने नवयकी वैद्यः समानी विनो ध्याताने निज ध्यानना प्रबळथी ध्येय स्वरुपी करे, श्री श्रेयांस जिने ते प्रणमीए जेथी शिव श्री'वरे.५
जिज्ञासु उमेदवार.
१-संसार समुद्र-२ वहाण समान-३ रोगयो पीडाएल-४ कल्याण (मोक्ष) ५-लक्ष्मी
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૬૬
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શમભાવ વિચારાક તથા સ્નેહતાપિ ધ
॥ ૐ |
शमभाव विचाराष्ट्रक.
રાગ
કારી જિલ્લાન્હાલ દીપચંદી. (નાથ કૈસા ગજકે અન્ય છુટાયે—એ ચાલ. )
આ જગમાં૦
—મા જગમાં૰
—આ જગમાં
આ જંગમાં શમ ગુણુ સમ નહિ કાઇ, પાર ઊતારે ભવ સાઈ—આ જગમાં૰ વિકલ્પિક વિષયને દૂર કરીને, ગ્રહણુ સ્વભાવ દશાનું; જ્ઞાન તણા પિરપાક કહેએ, મુનિવર શમ સમ જાતું. ક વિષમતાને અણુ ઇચ્છે, બ્રહ્માંશે સમ દેખે; અભેદ્યપણે આતમ જગ જાને, સેા શમી શિવપુર પેખે. વૈગ ઇચ્છક મુનિજનને પહેલાં, ખાાક્રિયા હિંતકર છે; અન્તર્ ગત ક્રિય આરૂઢ યાગી, શમથી શુદ્ધ બને છે. ધ્યાનની ધારા નદી કરૂણામાં, શમપુરને જમ પ્રસરે; તીર ઊપર સ્થિત વૃક્ષ વિકારી, ઊન્મૂલન કરી ઘરે. જ્ઞાન ધ્યાન તપ શીલ સહિત જે, સકિત વત ન સાધે; તે ગુણ અલ્પ સમયની માંહે, શમી શમ ભાવે આરાધે. શમ રસ વૃદ્ધિ હી મુનિ કરતા, હાડ સ્વય‘ભૂ રમણુની; ચરાચર જગમાં સરખાપણાની, ઉપમા ન ઘટે ઊપેયની,——આ જગમાં શમ વચનામૃત દ્ભવતા જેનુ, "રાત દ્વિવસ મન ભીનું; રાગ રૂપ અહિંના વિષની ત્યાં, ઊર્મિએ કલેશ ન લીડ્યું.— જ્ઞાનરૂપ ગજ ગર્જના કરતા, ધ્યાન તુ ંગ રંગીલા; શમ સામ્રાજ્ય એ સ‘પદ્મા પામી, મુનિ વરે જય વરમાલા—આ જગમાં
—આ જગમાં૦
—આ જગમાં
—આ જગમાં
જિજ્ઞાસુ-ઊમેદવાર.
स्नेहतोऽपि धर्मः
સ્નેહ થકી જી ધર્મ પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે?
( લેખક. મુનિ- મણિવિજયજી મ. લુણાવાડા
હું મહાનુભાવ, સ્નેહ (પ્રીતિ) જે છે તે જગતના જીવાને બાંધવાને માટે લેખડની સાંકળ સમાન છે. સર્વ પદાર્થીને સ્વાયત્ત (વત્તિ) કરી શકાય છે પરંતુ
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
૧૬૭
નેહને વશ કરે મહા દુર્ઘટ છે, આવે નેહ પ્રાણુના આત્માનો ઘાત કરનાર એટલે અનંતા ભવ સંસાર ચકૃવાલનાઅંદર અને પરિભ્રમણ કરાવવા વાલેછે. સનેહના આધિનપણથી કઈક ડૂબી ગયા છે અને આધુનીક સમયને વિષે પણ બાહલ્યતાયે કરી ઘણું જ ડુબે છે. તરવા વાલાને કેઈકજ હોય છે અર્થાત જે નેહ ને ત્યાગ કરે છે તે જ મહાત્મા તરી શકે છે. અને બીજા રાગો જે છે તે બુડી જાયછે પણ તરતા નથી.
વિવેચન-નેહ, એટલે રાગ વાત્સલ્યતા (પ્રીતિ ભાવપણું) તે સ્નેહ કહેવાય છે; આ નેહઅરસપરસ એક બીજાને અ ન્ય હોય છે; જેમકે પુત્રને વિષે માતાપિ. તાને સ્નેહ, ને માતાપિતાને વિષે પુત્રને સ્નેહ, તેમાં પણ માતાને પુત્રને વિષે અને પુત્રને માતાને વિષે વિશેષ પ્રકારનો રને હોય છે. વળી પતિને સ્ત્રીની ઉપર અર્થાત સ્વામીને પિતાની સ્ત્રી ઉપર અને સ્ત્રીને પિતાના સ્વામી ઉપર ઘણાજ નેહ હોય છે, તેમજ બને મિત્રોને અરસપરસ ગાઢ (ઘણેજ) નેહ ભાવ હોય છે, તેમજ રાજાને સેવક ઉપર અને સેવકને રાજા ઉપર ઘણે જ પ્રેમ ભાવ હોય છે તથા ગુરૂને શિષ્યના ઉપર તેમજ શિષ્યને ગુરૂના ઉપર નેહ ભાવ હોય છે. આવો નેહ પ્રાણિને કેવળ કર્મ બંધન તથા ભવવૃદ્ધિ કરાવવાવાળો થાય છે.
કેટલાક માણસને કોઈપણ વસ્તુ, પાત્ર, વસ્ત્ર, પૈસા તેમજ સંસારના અનેક પદાર્થ ઉપર સ્નેહ ભાવ હોય છે, તે પણ આર્તધ્યાન રદ્રસ્થાન કરાવી દુર્ગતિને વિષે નાખવાવાળા થાય છે. આ સ્નેહ આધુનિક સમયમાં ઘણુજ જીવમાં જોવામાં આવે છે. કેટલાક ઉત્તમ તથા ભવ્ય પ્રાણી તથા હલવા કમી ને જિનેશ્વર મહારાજ ત્થા સદ્દગુરૂને વિષે કે જેઓ પંચ મહાવ્રત પાલનારા છે, ષટ જવનિકાય ની રક્ષા કરનારા છે, કંચન કામિનીના ત્યાગી ભવ્ય પ્રાણીને તારનારા તથા સ્વપ૨ નું કલ્યાણ કરનારા દ્રવ્યક્ષેત્ર કાળ ભાવ પ્રમાણે સંયમ પાળનારા સદગુરૂને વિષે તેમજ દયાધર્મને વિષે તેમજ દેવતત્વ ગુરૂતત્વ ત્થા ધર્મતત્વ–શુદ્ધ સમ્યકત્વને વિષે, નેહ થાય છે, તે તથા પિતાના સ્વામી ભાઈને વિષે સ્નેહભાવ જે થાય તે સ્નેહભાવ પ્રશસ્ત કહેલો છે; અને દીર્ઘદ્રષ્ટિથી જે વિચાર કરવામાં આવે તે દેવગુરૂ ધર્મ શુદ્ધ સમ્યકત્વ તથા સ્વામી ભાઈને વિષે જે નેહ છે તેજ ઉત્તમ છે પણ બીજો સંસારી માણસો વ પદાર્થ ઉપરનો સ્નેહભાવ કેઇપણ પ્રકારે સારે નથી, આવું જાણીનેજ ઘણા જીવે છે કે સ્વામી ભાઈ ઉપર પ્રીતિ કરવાવાળા છે તે લોકોને જ્ઞાની મહારાજે ઉત્તમ કહ્યા છે. પણ બીજાને નહિ, કહ્યું છે કે –
ચતર साहम्मिश्रमिपत्ते, घरंगणे मुजस्स होइ न हुनेहों, जिणसासण जणियमिणं, समत्त तस्स संदेहो, ॥ १ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૮
સ્નેહથકી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે?
ભાવાર્થ-જે માણસને પિતાના ઘર આંગણાને વિષે સ્વામીભાઈ (સાધર્મીક ભાઈ) આભે છરે સ્નેહ ઉત્પન્ન થતું નથી, તેવા માણસને માટે જૈનશાસ્ત્રને વિષે કહેલું છે કે તે માણસને સમ્યકત્વ છે કે નથી, તે વાતને સંદેહ જાણ
વિવેચન–આ દૂષમ કાળમાં કુટુંબ પિષણના સ્વાર્થી માણસે કુટુંબ પષણ કરવા માટે રાત્રે દિવસ રક્ત રહી અનેક પ્રકારના ચીકણું કર્મને બાંધે છે, પણ જેની ભક્તિ કરવાથી ઘણાજ લાભ થાય છે, આવા સવામી ભાઈને વિષે એક પેસે માત્ર કાઢવે અથવા વાપરે તે પણ મરણત કષ્ટને માટે થવા જેવું સમજે અર્થાત્ લભીપણાના દુર્વ્યસન થકી સ્વામીભાઈનું પિષણ કરવું તથા ભક્તિ કરવી તો દૂર રહી, પણ તેમના દર્શન તેમનું આવાગમન પશુ-મહા દુઃખને માટે તેમજ મહા પાપના હેતુભૂત માને છે. નેહ-કેવલ દુઃખ અને અનર્થની પરંપરાના કારણભૂત છે કહ્યું છે કે
ચતઃ उग्धंपयस्तदनुचकथितंततोऽनु, माधुर्यमप्यपहृतमथितंचपश्चात् । दग्धं पुनघृतकृते नवनीत वृत्तेः, स्नेहो निबंधन मनर्थ परंपरायाः ॥१॥
ભાવાર્થ-દુધ એ એક મિષ્ટ અને સ્વાદિષ્ટ પદાર્થ છે, તેના સ્વાદને જાણ નાર માણસ મિષ્ટ દુધને આ સ્વાદ સંપૂર્ણ લેવા માટે પરીક્ષા કરે ને પરીક્ષા કરી બેલે કે આ દુધમાં પાણિ રહેલું છે અથવા આ દુધ પાણિ જેવું છે, આવું કહેવાથી દુધની દુદર્શા સંપૂર્ણ રીતે થાય છે એટલે કે પાણી જેવું છે માટે તેને તપા ઉગ્ન કરો) કે પાણિના બલી જવાથી સ્વાદિષ્ટ થાય. ત્યારબાદ તપાવ્યા પછી કાંઈક વિશેષ સ્વાદ હતો તે નાશ પામ્યા અને માધુર્યપણુ દુર થયું, ત્યારે કહે કે આ દુધ સારૂં નથી તે તે દુધને વિષે મેળવણુ નાખી તેનું દધિ (દહીં) કરવામાં આવે છે અને દહીં થયા પછી આને વિષે (દહીને વિષે) ઘી રહેલું છે માટે મંથન કરે પછી મંથન કરવામાં આવે છે અને મંથન કરવાથી નવનીત માખણ નીકળે છે તેને તપાવીને તેનું ઘી કરવામાં આવે છે. અહે! અહો! મહા આશ્ચર્યની વાત તે એ છે કે દુધમાં (સ્નેહ) કહેતા ઘી રહેલું છે તેથી દુધ આટલી આટલી વિટંબના પામે છે તેવીજ રીતે (તેહ) કહેતાં પ્રીતિ જે છે તે પણ અનર્થની પરંપરાના મહાન હેતુ ભૂત છે. વલી પણ કહ્યું છે કે –
થત; चूनास्तिनास्तदनुशोषमुपागतास्ते, शोषादिशुछि मथतापनपेतवंतः, तापात् कठोरतरयंत्रनिपीमितास्ते, स्नेहो निबंधन मनर्थ परंपरायाः ॥१॥
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
૧૯
ભાવાઃ—-તલાને પ્રથમ લુન્યા પછી (અર્થાત્ ) તલના સ્તંભ થકી-તેના છેડ ઉપરથી લણી લીધા પછી તે શેાષપણાને એટલે કાંઇક લગાર માત્ર શુષ્કષણાને પામે છે, ત્યારબાદ વિશેષ શુષ્ક કરવાને માટે તાપે તપાવવા પડે છે, તપાવવાથી કઠોરપણું પ્રાપ્ત થાય છે અને કઠારપણાથી અલ્પ મહેનતે તલેામાંથી તેલ (તેલ)નીકલી શકતુ નથી માટે યંત્રને વિષે (ઘાંચીની ઘાણીને વિષે) પીલવામાં આવે છે; આવા મહાન્ દુઃખા તેલને સહન કરવા પડે છે તે પેાતાને વિષે (સ્નેહ ) કહેતા તેલ રહેલુ છે તેજ કારણુ છે ખીજુ કાંઇપણ કારણ નથ. માટેજ સ્નેહ જે છે તે મહા અનથની પરંપરાનુ કારણ છે અને તેથીજ મહા દુઃખપણાને પામે છે.
વિવેચન—સ્નેહુ દુઃખની ખાણ છે. અનંનું મૂલ છે, દુર્ગતિનાં દ્વાર રૂપ છે, આપત્તિની પર’પરાને આપનાર છે, વ્યસનને ઉપન્ન કરનાર છે, સ’સારની વૃદ્ધિના હેતુભૂત છે. ધમ મા થકી ભ્રષ્ટ કરનાર છે, પુન્યને શેાષણ કરનાર છે, પાપનું પાણ કરવા વાલા છે, કિ'બહુના કેવલ ભવ વૃદ્ધિ કરી સ`સાર ચક્રવાલને વિષે પરિભ્રમણુ કરાવનાર છે આવા સ્નેહના સમાન એક પશુ દારૂણ ( ભયંકર ) દુધટ દુઃખ નથી. આવે પાપિષ્ટ સ્નેહુ છે તે પણ કઇક માણસોને ધર્મ વૃદ્ધિના કારણભૂત
થાય છે.
न यति मातृवत् ભાવા—અર્જુન્નષ્ઠ મુનિની માતાની પેઠે અર્જુન્નક મુનિને દ્રષ્ટાંત નીચે મુજબ.
સ્નેહેદ્રષ્ટાંત-તગરા નામની નગરીને વિષે અન્ મિત્ર નામના આચા મહારાજ પાસે દત્તનામના વણીકે ( વાણીયાયે ) અર્જુન્નકનામના પેાતાના પુત્ર સહિત દિક્ષા લીધી. તેને પેતના પુત્ર અન્નક મુનિ ઉપર અત્યંત સ્નેહ હોવાથી આહાર પાણી પાતે લાવી તેમનુ' પોષણ કરે પરંતુ લગાર માત્ર પણ કામકાજ કરવા આપે નહિ; આવી રીતે નિર'તર મનેહુર આહારાક્રિક વાપરવાથી તેમજ કાઈ પણુ પ્રકારનો ચિ'તાના રહિત પણા વડે કરી તેનુ શરીર ઘણું જ સુકુમાળ થઈ ગયું. આવા સુકુમાળ શરીર વાલા નિર'તર નિમન કરવા લાગ્યા, અનુક્રમે તેના પિતા કાળ ધર્મ પામ્યા પછી ( મરણ પામ્યા પછી ) પિતાના દુઃખથી દુઃખિત થયેલા અન્નક મુનિને બીજા સાધુયે કેટલાક દિવસ આહાર પાણી લાવી આપ્યા. અન્યદા સાધુએયે કહ્યુ કે આદિન સુધી તે! તહુારા પિતા હતા તેનેઢુભાવથી તને આહાર પાણી લાવી આપતા, તેના પરલેસ ગમન પછી તેના શાકમાં ડુબી જઈ દુઃખી થયેલા એવા તને આહાર પાણી આટલા ઉસ સુધી અમેએ લાવી આપી તદ્વારૂ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૦
સ્નેહથકી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે? પિષણ કર્યું પણ હવે તે પ્રમાદ છેડો ગામને વિષે ગોચરી તું જા ! રજને જ બેઠા બેઠો તને કઈ લાવી આપનાર નથી.
આવી રીતે અન્ય સાધુઓના કહેવાથી રીબ કુત્ત (ઉનાલાની ગરમીના દિવસામાં) બરાબર મધ્યાહ્ન સમયે (બપોરે બાર વાગતે) ગોચરી જવા નીકળે. કઈ દિવસ ઉપાશ્રયના દ્વારથી બહાર નહિ નીકળેલા અહંસક મુનિને શ્રાવકના ઘરનું અજાણપણું હોવાથી રસ્તાને વિષે ચંચલ દ્રષ્ટિને ફેરવતે ચાલે.
તેવા સમયને વિષે ઘણેજ તાપ હોવાથી તેનું સુકમાળ શરીર પડાપામવા લાગ્યું, તેના નેત્રો ફરવા લાગ્યા, માલતીનાં કુસુમ ( પુષ્પના) પેઠે મુખ કરમાઈ જવા માંડયું, મસ્તક તપવા માંડ્યું અને પગે પણ વાજલ્યમાન અગ્નિની જવાલાની પેઠે ઘણું વેદના તાપથી થવા માંડી, આવા એકી સાથે પાંચ સાત પરિસહ સહન નહિ થવાથી ગ્લાની પામેલે (ખેદ પામેલ) અહંસક મુનિ રસ્તાને વિષે રહેલા કઈક ગૃહસ્થના મોટા મહેલના ( પ્રાસાદ) એટલે ઘરને જરૂખા નીચે જઈને ઉભા રહ્યા. - હવે તે પ્રાસાદને સ્વામી (ઘરધણું) પોતાની સ્ત્રીને છેડી ઘણું વખતથી પરદેશ ગયે હતે. તે લાંબા કાળ સુધી ઘરે નહિ આવવાથી તેની શ્રી વિરહા નલથી તપ્ત થઈ રાત્ર દિવસ વ્યતીત કરતી હતી. તેવામાં પિતાના પ્રાસાદના જરૂખા નીચે શરીરમાં રૂપાળા તથા પુષ્ટ તેમજ નવાવન વયવાળ: સુકુમાલ મુનિને દેખી તેનું ચંચલ ચિત્ત વિષય વાસનામાં ચલાયમાન થયું, તેથી તે મુનિને ઉપર બોલાવી મોદક ( લાડવાને) થાળ ભરી ઉભી રહી અને કહેવા લાગી કે હે મુનિ ! આ મનેહર લાડને ગ્રહણ કરે, વળી પણ નેત્રનાં કટાક્ષને ફેંતી હાવ ભાવાદિક પ્રગટ કરી અંગે પાંગને દેખાડતી, મુખને મરડતી, મુખમાંથી ફુલડા સમાન વચનને વરસાવવા લાગી, અહે મહાનુભાવ-આ ઉત્તમ વન અવસ્થા કેવલ સંસારના પાંચપ્રકારના વિષય સુખ ભોગવવા માટે જ છે. તે તમે આવી લઘુ અને સંસારના સુખ ની અવસ્થાને તપસ્યા કરી દુક્કર દિયા કરી શા માટે ફેગટ કાયાને ગાળી નાંખે છે. આવી રીતે હાવભાવ તથા મને હર વચન) કરી તેમજ તેના નેત્ર બાણથી વિધાચેલે અહંકમુનિ સંયમને ત્યાગ કરી તેના સાથે આસક્ત થયે. પ્રથમ મંદમંદ વિષયાદિક સેવન કરે પછાડી વિષયને વિષે અત્યંત લુબ્ધ થશે અને વૃતને વિસારી મકી રાત્રદિવસ વિલાસ સુખ ભોગવવા લાગ્યું. તે વખતે ગોચરીનો કાળ વ્યતિત થવાથી અને અર્વક નહિ આહવાથી સમગ્ર મુનિએ તેની ઘણીજ શોધ ખોળ કરી કરાવી પરંતુ નહિ મલવાથી તેમની માતા સાધવીને તેના સમાચાર કહ્યા.
તેની માતા આવા દુઃખ ઉપન્ન કરનારા સમાચાર સાંભલી પુત્રના ઉપર તીવ્ર ( અત્યંત) મેહ હોવાથી ગ્રથીલા ( ગાંડી થઈ ગઈ) અને રાત્રે દિવસ નગરને
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાન પ્રકાશ
૧૭૧
વિષે ભમવા લાગી. જે લોકો મળે તેને પૂછે કે મહારા અહંકને કઈયે દીઠે છે? આવી રીતે બોલતી દરેક સ્થળે ફરવા લાગી. હજારો લેકે પણ તેનાં ગાંડાપણાને જોઈ તેની પેઠે ફરવા લાગ્યા. એવી રીતે મોહને વિષે પિતાના સંયમને પણ પોતે દૂર ગુમાવી દીધું. હિત માણસેને ક્યાંય પણ સ્થિરતા અથવા શાંતિ હોઈ શક્તિ નથી. કહ્યું છે કે –
થત संसारे ते नरा धन्या, येमोहेनैवमोहिता;
मोह मोहित चित्तानां, न जने न वनेरतिः ॥ १ ॥ ભાવાર્થ-~-સંસારને વિષે તે જ માણસેને ધન્ય છે કે જેઓ વડે કરી મોહિત થતા નથી અથતુ મેહને વિષે લુબ્ધ થતા નથી અને જે પ્રાણુઓના ચિત્ત મોહને વિષે મુંઝાયેલા છે તેઓને, જનને વિષે (લેકેના સમુહને વિષે) તેમજ વગડાને વિષે કહેતા વનને વિષે પણ શાંતિ થતી નથી. આનું મૂલ કારણુ તપાસ કરશું તે હજ માલુમ પડશે કારણ કે, મોહિત માણસેને ઈચ્છિતને વિયોગ થવાથી કોઈપણ સ્થળે તે શાંતિ મેળવી શકો નથી.
વિવેચન–આંઠે કર્મને વિષે વીતરાગ મહારાજે તે તે કર્મની સ્થિતિ બતાવી છે અને તે તે સ્થિતિવાળા સર્વ કર્મોને વિષે પણ મોહની કર્મનું મન હાઉત્કટપણું કહેલું છે. આ મેહની કર્મ–ત્યાગી અને સંસારીના ઉપર સમકાળે સત્તા ચલાવવા અત્યંત પ્રકારે વિલંબ કરે તેવું બની શકેલું નથી ને બની શકવાનું પણ નથી. અર્થાત્ સર્વેના ઉપર પોતાની સત્તાને ચલાવી પિતાને આધિન કરી ભવેને વિષે ભટકાવી મારે છે. આવા મહને વિષે મેહાંધ થઈ જ ન કરવાના કરે છે, ન બોલવાના બોલે છે ન ગમન કરવાના માર્ગે જાય છે. અને તેથી જ મહિત છને વનને વિષે તેમજ લેકને વિષે શાંતિ થતી નથી. કહેવાનું એ છે કે ત્યાગી થઈ વગડે સેવે પણ મેહ ગયે નહીં તેપણું શું, અને લોકોને સમુહ તેને વીંટાઈ વળે-પણ મેહ ગયે નહિ તે પણ શું! મેહિત છને કોઈ પણ પ્રકારે શાંતિ નથી નથી ને નથીજ.
આવી રીતે મેહમાં ફરતી ફરતી તેની માતા જ્યાં પિતાને પુત્ર સ્ત્રીના સાથે જરૂખામાં બેસી અનેક પ્રકારે વિલાસ કરે છે ત્યાં આવી. તે વખતે જરૂખામાં બેઠેલ અહંનાકે પોતાની માતાની આવી અવસ્થા દેખી આ સ્થિતિને કારણ ભૂત પિતે થઈ એટલે હુંજ છું એમ જાણે સંવેગ પામી નીચે ઉતરી પિતાની માતાના પગમાં પહે, તે પોતાના પુત્રને દેખી મૂળ સ્થિતિમાં આવી ગઈ (એટલે ડાહ્યાપ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭ર
સ્નેહથકી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે ?
ણાને પામી ગઈ) અને કહેવા લાગી. હે પુત્ર આ તે શું કામ કર્યું. વ્રતને ભાંગી શીયાળ ખંડન કર્યું તેના કરતા તહારે મરણ પામવું સારું પણ તને ભંગ કરવું સારું નથી કહ્યું છે કે,
ચંતક
वरमग्गिमिपवेसो, वरं विसुकेण कम्मुणा मरणं ।
मागहिअवयनंगो, माजीअंखति असीलस्स, ॥१॥ ભાવાર્થ –અગ્નિને વિષે પ્રવેશ કરી બળી મરવું સારૂ, નિર્મળ કર્મને અંગીકાર કરી મરણ પામવું સારું પરંતુ ગ્રહણ કરેલા વ્રતને ભાંગીને જીવવું સારું નથી તેમજ શીયલ ખંડન કરીને પણ જીવવું સારું નથી, કારણ કે વ્રત ભાંગીને જીવતા જે રહે છે તે જીવતા મુવા જેવાજ છે.
પિતાની માતાના આવા વચને શ્રવણ કરી અહંનકે માતાને કહ્યું કે તે પણ હું જાણું છું, પરંતુ દુષ્કર વ્રત ભાર ઉપાડી વહન કરવાની મારી શક્તિ નથી ત્યારે માતાએ કહ્યું કે અણુસણ કરી મરવું સારૂ પણ વ્રત ભાંગી જીવવું તને લાયક નથી. આવી રીતે માતાના વાક્યથી-ઘણેજ વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત થયે અને કરેલા કર્મને નિંદ ગહ કરેતે પશ્ચાતાપને વિષે મગ્ન થઈ, તીવ્ર તાપને વિષે અર્થાત્ સૂર્યના તાપથી સખત તપી ગયેલી ભૂમિ ઉપર (ગ્રંથાંતરે તાપથી તપેલી પથ્થરની શિલા ઉપર) પાદપિપગમન અણુસણું કરી, માખણના પિંડ સમાન પોતાના સુકુમાળ શરીરને ગાળી નાખી ઉન્ન પરિસહ સહન કરી શુભ ભાવના ભાવને કાળ ધર્મ પામી દેવલોકને વિષે દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
ઇત્યાદિક સ્નેહ થકી પણ કરેલ ધર્મ અહંક મુનિને મહા લાભદાયક થયે, તે જે કોઈ ઉત્તમ પ્રાણ સનેહને છેડી દઈ ધર્મ આરાધન કરે તે અલપકાળને વિષે મુકિત સુખ પામે તેને વિષે કાંઈપણ આશ્ચર્ય નથી.
इति स्नेहे अर्हन्नक मुनि संबंधः संपूर्ण.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
એક દેવતાએ આપેલા દિવ્ય રસ,
આત્માનદ્દ પ્રકાશ.
દાનવીર રત્નપાળ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૫૨ થી શરૂ.)
હે
એ અરસામાં જાણે તેજને! પુજ હોય તેવા કોઇ એક દેવ ત્યાં પ્રગટ થયે, અને તેણે રનપાળને સ્નેહથી આ પ્રમાણે જગ઼ાવ્યુ' રાજા રત્નપાળ, તારા પૂર્વના ઉપકારને મરણુ કરી હું તે વખતે હાજર થયા હતા. અને મેં તને જયમ ંત્રીના યુદ્ધમાં જયલક્ષ્મી અપાવી હતી. આજે એ કન્યાએની પ્રાપ્તિ કરાવા માટે હાથીનુ રૂપ લઈ હું તને હરી ગયે. અને પેલા દુષ્ટ માતંગને આકાશમાં જતાં મે' મારી નાંખ્યું છે. હવે આ દિવ્ય રસથી ભરેલ તુંબીપાત્ર ગ્રહુણ કરી મારે અનુગ્રહ કર. આ દિવ્યરસ સુકૃત કરનારા પુરૂષાનેજ પ્રાપ્ત થાય છે. આ દિવ્ય રસને પ્રાપ્ત કરવામાં ચાવીશ વર્ષ સુધી કંદમૂલ તથા ફુલ ખાઇને હમેશાં બે પહેાર સુધી અધમુખ રહી મે‘ મ’ત્રજપ કર્યા હતા. માત`ગ વિદ્યા ધારણ કરી મુશ્કેલો ભરેલી ક્રિયા કરતાં મે' માટે હામ કર્યો હતો. એમ કરવાથી સહતેષ પામેલા નાગદ્ર યાસેથી મે' આ દિવ્ય રસ મેળવ્યે છે. આ રસના એક બિટ્ટુના સ્પર્શથી કેાટી પક્ષ પ્રમાણ લેાઢાનું સેનું થઈ જાય છે, દુઃસાધ્ય વ્યાધિએ સમાઇ જાય છે, ને તેના સ્પર્શ થી ભૂત-પ્રેત વગેરેના ઉપદ્રવે નાશ પામી જાય છે. આ દિ: રસને ગમે તેટલા વાપરવામાં આવે તેપણ તે એછે થતા નથી. જેને મહિમા આખા જગત્ તે જીતનારા છે. એવા આ દિવ્ય રસનું તિલક કરી ને પુરૂષ યુદ્ધમાં જાય તેા તે દેવતા તથા અસુરાથી પણ જીતાતે! નથી. તે શિવાય બીજી પણ કાંઈ દુઃસાધ્યું હોય તે સર્વ આનાથી સાધ્ય થઇ જાય છે, તેથો આ રસ ખરેખર 'તાર્માણુ રત્ન વગેરે. પણ ચડીયાતા છે. હવે કાંઇ બીજું કામ પડે તે મને ફરીવાર યાદ કરવા. ’ આ પ્રમાણે કહી તે દેવ વિદ્યુત્તા પ્રકાશની જેમ અતર્ધાન થઈ ગયા.
થી
193
For Private And Personal Use Only
તે દેવના આવા સાંનિધ્યથી વિસ્મય પામેલા મહાબળ પછી રત્નપાળને વિ માનમાં એસારી વૈતાઢ્યગિરિપર આવેલા પોતાના નગરમાં લઈ ગયે.. ત્યાં તેણે મોટા ઉત્સવેા કરી સુદર આકૃતિવાળી પેાતાની બે કન્યાઓને રત્નપાળની સાથે પરણાવી. મહાખળ વગેરે વીર વિદ્યાધરાએ વિનયથી સત્કાર કરાએલે નવાંળ કેટલાએક દિવસ સુધી ત્યાં રહ્યો હતે.
૧ એક જાતનું સાનાના તાલનું માપ.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રત્નપાળ,
આ અરસામાં વૈતાઢ્ય પર્વત ઉપર આવેલા ગગનવલ્લભ નગરમાં વલ્લભ ને
મના વિદ્યાધરના રાજાને હેમાંગદ નામે એક બલવાન પુત્ર રત્નપાળને વિદ્યા હતા. તેને કલાઓમાં કુશળ અને અનુક્રમે વન વયને ધર પુત્રી સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયેલી સૌભાગ્યમંજરી નામે યથાર્થ નામવાળી મંજરી સાથે વિ. પુત્રી હતી. એક વખતે પુણ્યકર્મથી પ્રસન્ન થયેલી કુલદેવીવાહ. એ તેણીને સર્વ કામને આપનારૂ એક રત્નમય દિવ્ય કંક
ણ આપ્યું હતું. સખીઓની સાથે જિનાલયમાં નૃત્ય કરતાં રાત્રે દેવગે હાથમાંથી તે કંકણું નીકળી પડ્યું. ઉત્તમ પ્રકૃતિવાળી તે બાળા ત્યાર થી ખેદ પામી સરસ આહારને ત્યાગ કરી ફલાહાર કરી તપસ્યાથી રહેતી હતી. પુર ત્રીના આ દુઃખથી દુઃખી થયેલા પિતાએ એક વખતે અષ્ટાંગ નિમિત્ત શાસ્ત્રને જા
નારા એક નિમિત્તિઓને સ્પષ્ટ રીતે પૂછયું તે ઉપરથી ચતુર નિમિત્તિએ તપાસીને કહ્યું, “રાજન, આ તમારી પુત્રી સૌભાગ્યમંજરીને હરનાર પુરૂષ તેણીના સ્વયંવર મંડપમાં પિતાની મેલે આવશે. અને રૂપથી કામદેવ કરતાં અધિક એ તે પુરૂષ તે સમયે તેણીને પરણશે.” નિમિત્તિઓના આ વચન સાંભળી હર્ષ પામેલા રાજાએ તકાળ તે સૌભાગ્યમંજરીને સ્વયંવરને આદર કર્યો. તોને મોકલી ઘણું બેચર રાજાઓને તેમાં લાવવામાં આવ્યા હતા,
આ પ્રસંગે મહાબળ વગેરેની સાથે રત્નપાળ કૌતુકથી તેના સ્વયંવર મંડપમાં આવ્યું. તેમાં પેલું દિવ્ય કંકણુ હાથમાં ધારણ કરીને તે આસન ઉપર બેઠે. સારા રૂપવાળા અને ઉત્તમ અલંકારને ધારણ કરનારા ત્યાં બેઠેલા પ્રત્યેક વિદ્યાધરેને સૌભાગ્યસુંદરી જેવા લાગી. તેવામાં જેના હાથમાં દિવ્ય કંકણ રહેલું છે એ રન પાળ તેણીના જોવામાં આવ્યું. તત્કાળ તે સુંદરીએ તેના કંઠમાં વરમાળા - પણ કરી. હેમાંગદ વગેરે વિદ્યારે તેને ઓળખવાથી ઘણાં ખુશી થઈ ગયાં.
આ વખતે બીજા જે વિદ્યારે સ્વયંવરમાં આવ્યા હતા, તેઓ મનુષ્યને વરે. લો ખેચર પુત્રીને જોઈ ઘણાંજ રેષાતુર બની ગયા અને માંહોમાંહિ આ પ્રમાણે વિચારવા લાગ્યા. તેમાંથી કેટલાએક બોલી ઉઠ્યા કે, “આટલા બધા પરાક્રમી ખેચરે જોતાં છતાં જો આ મનુષ્ય વિદ્યાધરની બાળાને પરણી જાય તે પછી સર્વે જીવતા મુવા જેવા છે.” આથી સર્વે ઉશ્કેરાઈ ગયા અને પિતાને પરાભવ થવાથી પ્રબળ ક્રોધ ઉત્પન્ન કરી સૈન્ય સાથે સત્વર પર થઈ યુદ્ધ કરવાને ઉડ્યા, આ સમયે પિલા દિવ્ય રસથી પરાક્રમી અને અજમ્પ બનેલ રપાળ મહા બળવાન એવા એવા વલ્લભ વગેરે વીર વિદ્યાધરેથી વીંટાઈ યુદ્ધ કરવા સામે થયે. ચિરકાલ શસ્ત્રશસ્ત્ર યુદ્ધ કરી કન્યાને પાછો લેવા ઉદ્યત થયેલા તે શત્રુઓને તેણે ક્ષણવારમાં હરા
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનઢ પ્રકાશ
૧૭૫
વી દીધા, આ સમયે દેવ અને મનુષ્યે ચારે તરફથી આવીને કહેવા લાગ્યા કે, “ એક ભૂચર મનુષ્યે સર્વ ખેચરાને હરાવી દીધા, એ આશ્ચર્ય છે.” આ વાણી સાંભળીને તેને વધારે દુઃખ લાગ્યું, અને યુદ્ધમાં પડેલા સુભટને શસ્ત્રધારીઓએ આશ્વાસન આપવા માંડ્યું.
પછી જાણે. શરીરધારી શત્રુઓની જયલક્ષ્મી હોય તેવી સભાગ્યમ’જરી કન્યાને રત્નપાળ માટા ઊત્સવ સાથે પુણ્યા, વિદ્યાધર પતિ હેમાંગદે રત્નપાળને પે!તાના પૂર્વના સ્નેહને લઇને પ્રજ્ઞપ્તિ, ગારી વગેરે ઘણી વિદ્યાએ આપી. રાજા રત્નપાળે તે વિદ્યાએ સાધી લીધી. વિદ્યા સિદ્ધ કરી તેણે વૈતાઢય પર્વતની અને શ્રેણીના સર્વ વિદ્યાધરાને જીતી પોતાની આજ્ઞા પ્રવત્તāી. જાતજાતની શ્રેણીમ ધ ભેટાથી લક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરી રાજા રત્નપાળ પેાતાની ત્રણ પ્રિયાએની સાથે હેમાંગદ વગેરે વિદ્યાધરાએ સેવાતા દિવ્ય વિમાનમાં બેશી સુખે પેાતાના નગરમાં આળ્યે,
પેલે દેવ ગજેંદ્રરૂપે હરી ગયા પછી સર્વ પ્રજા દુઃખથી દુગ્ધ થતી હતી, તે રાજા રત્નપાળના દર્શનરૂપ અમૃતની વૃષ્ટિથીશીતળ ખની ગઈ. પછી પ્રતાપથી સૂર્ય જેવા રાજા રત્નપાળ પૂના પરિપત્ર પુણ્યથી પ્રાપ્ત થયેલા પેાતાના વિશાળ નિષ્ક‘ટક રાજ્યનું પાલન કરવા લાગ્યા.
સમૃદ્ધિવાળા રાજય ઉપર બેઠેલા રત્નપાળ જે કુઇ આશ્ચર્ય ભરેલી કયાએ કહે, તેને તે દશ લા” સુવર્ણ આપતા હતે. તે દાનવીર દાનવીર રનપાળ મહારાજા દીન, દુઃખી, અને દુલ સ્થિતિવાળા લાખે! જની અદ્દભુત દાન નાને પ્રતિક્રિન દશ લાખ સુવણૅ આપી આધારવાળા કરતા શક્તિ. હતા. ટાવ્યરસને જાણનારી તે મહારાજા ઉત્તમ કાવ્ય કરનારા કવિઓને નિત્ય દશ લાખ સવર્ણ આપતા હતા. જેની કીર્ત્તિ સવ સ્થળે પ્રસરેલો છે અને જેની બુદ્ધિ કીર્ત્તિદાન કરવામાં ઉ લાસ પામતી છે એવે તે રત્નપાળ પ્રતિદિવસ યાચકેાને બે લાખ સુવણ આપતે હેતે, ધથી અતુલ એય ને પ્રાપ્ત કરનારા અને હૃદયમાં ધ પર શ્રદ્ધા રાખનારા તે મહારાજા હંમેશાં સાત ક્ષેત્રામાં ત્રીશ લાખ સુવણ ખર્ચતા હતા. પેાતાના અતઃપુરના અને પેાતાની જાતના ભાગને માટે રાખેલા અધિકારી સેવકે માં અને હાથી ઘેાડા વગેરેમાં તેને હુંમેશા આડત્રીશ લાખ સુવર્ણના ખર્ચ હતા. આવી રીતે તેને પ્રતિદિન કાર્તિ સુવર્ણ ના ખર્ચે જોઇતા હતા, તે ખર્ચે પેલા દિવ્યરસથી સુખે સ‘પા હન થતે! હવે..
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૬
દાનવીર રત્નદાળ.
કેઈએ આવી કહ્યું કે, “ કોઈ એક જુગારી આ નગરમાં એક જગારીની રહેતો હતે. તે એકલે હંમેશા એક લાખ પ્રમાણ સુવર્ણ
અદભુત કથા, છતી જતે અને હારી જતું હતું. હંમેશા જ્યારે સાંજ પડે દેવસેના અને ત્યારે એક લાખ પ્રમાણુ સુવર્ણને ત્રીજો ભાગ અવશેષ ગધવના રહેતે હતે. પછી તેટલા સુવર્ણના મૂલ્યથી ઘઉંના પુડલા
નામની બે રંધાવા પછી તે સાથે લઈ કેઈ ચંડીદેવીના મંદિરમાં કન્યાની પ્રાપ્તિ, જતો અને ત્યાં ચંડીદેવી ઉપર પિતાના બે પગ મુકી તે
પુડલાને દીવાના તેલ સાથે મેળવી ખાતે હતે. આથી તે ચડી દે ચિંતવવા લાગી કે, “જે કોઈ માણસ અહિં આવી જશે તે મારું સર્વત્ર પ્રખ્યાત એવું મહાભ્ય તેના જાણવામાં આવી જશે.” આવી ચિંતાથી ખેદ પામતી ચો કે ઈપણ રી તે જુગારીને દૂર કરવા ઈચ્છતી હતી. પેલો જુગારી એવી રીતે પુડલા હમેશા ખાઈ જતું હતું. એક વખતે તેને બહીવરાવવા માટે ચંડી-દેવીએ પિતાના સુખમાંથી જીમ બાહર કાઢી ત્યારે તે જુગારી આ પ્રમાણે બેલ્યો-“હે ચંડો, તુ પણ આ ઘઊંના પુડલા ખા.” એમ કહી તેણે ચંડીની જીભ ઉપર તે પુડલા મુકયા એટલે તે ચંડ માબાવડે તે ખાઈ ગઈ. જ્યારે તે લાંબી જીભ વારંવાર કાઢવા લાગી ત્યારે, “હે ચંડી, હે રડે, તું વારંવાર આ લાંબી જીભ કાઢે છે, તે તું ખાવા માં લુબ્ધ થઈ ગઈ છે. ” આ પ્રમાણે કહી તે જુગારી તેણીની જીભ ઉપર શું કર્યું. તેના થુંકવાથી છિછ થયેલી જીભ પાછી મુખમાં શી રીતે લેવી એવા વિચાર ચંડીએ ખિન્ન હૃદયે તે એમની એમજીભ બહેર રાખી, પ્રાતઃકાળે દર્શન કરવા આવેલા લેકે જયકર મુખવાળી તે ચંડીને જઈ પરસપર કહેવા લાગ્યા કે, “આ કેઈ ઉત્પાત થશે અને આથી કાંઈ પણ અનર્થ થશે.આથી લોકોએ તે ઊત્પાતની શાંતિ માટે શાંતિ વગેરે કરાવ્યા, પણ દેવીએ ઊરિછટ થયેલી જીન્હા મુખમાં લીધી નહીં. પછી લોકેએ નગરમાં જાહેર ઘોષણા કરાવી કે, “જે કઈ આ ઉત્પાતને શમાવે તેને સે સુવર્ણ આપવામાં આવશે. ” પેલો યૂ જુગારી કે જે એ ઊપાત પિતાને કરે છે, એમ જાણતો હતો, તેથી તેણે એ કામ કરવા પટને પર્શ કર્યો. અને તે સુવર્ણ દ્રવ્ય ગ્રહણ કર્યું. પછી તે ધૂર્ત જુગારી એકાંત કરી ચડીના મંદિરમાં પેઠો અને એક મે પથરે લઈ ઊગામી આ પ્રમાણે નિષ્ફરતાથી બેલ્યો-“અરે! ચંડી, આ તારી જીભ મુખમાં લઈ જા. નહીતે આ પત્થરથી તારું મુખ ભાંગી નાંખીશ. ” તેના છ વજને સાંભળી ચંડીએ વિચાર્યું કે, “પાપકમ કસ્તાં આ દુરા અટકશો નહીં. જે તે પથરને ઘા કરશે તે મને હાનિ થશે અને લે તેમાં મારૂં મહાપ્ય થશે, ” જાવા ભયથી તે નિઃશૂક અને દુરાચારી ઉપર કાંઈ અનર્થ કરવા મર્થ એવી ચંડીએ બીજે રસ્તે ન સૂવાથી પિતાની જેમ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ.
૧૭
પાછી મુખમાં લઈ લીધી. આ ઉત્પાત શાંત થવાથી સર્વ નગરજનો ખુશી થઈ ગયા. અને પેલે ધૂર્ત જુગારી તે બધું લીધેલું દ્રવ્ય તેજ દિવસે હારી ગયો. કહેવત છે કે, “ઘેલીને માથે બેડું, જુગારીના હાથમાં ધન અને વાનરના ગળામાં હાર કેટલીકવાર રહેવાના છે.”
તે પછી તે મારી પાછો ઘઉંના પુડલા ફરી ચંડીની પાસે નિઃશંક થઈ ખાવા લાગ્યા. એક વખતે તે ધૂને કાંઈ પણ કરવા અસમર્થ એવી ચંડી એવા વિનયથી કંટાળી ગઈ હતી તેથી જ્યારે રાત્રે તે ધૂર્ત આવ્યો એટલે ચંડીએ પિતાના મંદિર માંથી પિતાની મેળે દીવાને ચલા દીવાને ચાલતે જોઈ જુગારી બે “અરે દીપક, તું કયાં જાય છે?” એમ બેલતે તે દીવાની પાછળ ચાલ્યું. દેવીની માયાથી દીપકે આ પ્રમાણે કહ્યું, “અરે જુગારી, તું હવેથી લુંખાં પુડલા ખાજે. હવે હું તને જરા પણ તેલ નહીં આપું અને હું સમુદ્રના તીર ઉપર જાઉં છું. તું મારી પાછળ કેમ આવે છે શામાટે પાછા વળતે નથી? જુગારીએ કહ્યું, “હું તારામાંથી તેલ લઈશ. અને તું જ્યાં જઈશ ત્યાં પાછળ આવીશ” એમ કહી તે દીવાની પાછળ ચા. આગળ દીવે અને પાછળ જુગારીએમ બંને ઉતાવળા ઉતાવળા ચાલ્યા તેવામાં સૂર્યોદય થયા. બંને કઈ દૂરના જંગલમાં આવ્યા ત્યાં તેને છેતરી, રખડાવી તે દીવે અદ્રશ્ય થઈ ગયે. આ પ્રમાણે સર્ષની જેમ શત્રુ દૂર નાંખી દીધે, એમ જાણું ચંડી હર્ષ પામી. અહિં ધૂર્ત જુગારીએ જંગલમાં ભટકતા કહ્યું કે, “મને દેવીએ છેતર્યો ” પછી તે ખિન્ન હૃદયે વનમાં ભમવા લાગ્યા. તેવામાં એક જવાલાયમાન અગ્નિને કુંડ તેને જોવામાં આવ્યા તે કુંડની પાસે સૌભાગ્યથી અપસરાઓને પણ જીતનારી અને નવીન વનથી ઉલ્લાસ પામતી બે કન્યાઓ અને એક પાંગળે પુરૂષ તેને જોવામાં આવ્યા, “તમે કેણુ છે ? અને અહિં કેમ આવ્યા છે?” એમ જુગારીએ પુછયું, તે પણ તેઓ કોઈપણ બેલ્યા નહીં. પછી તે હાલ પાછો વળી શહેરમાં આવ્યો છે.” ( આ પ્રમાણે અદ્દભુત કથા સાંભળી રાજા રત્નપાળ ખુશી થઈ ગયો અને તેણે તે કથાકારને તત્કાળ દશ લાખ સુવર્ણનું ઇનામ આપ્યું. આ કથા સાંભળી રાજા રત્નપાળને કેતુક ઉત્પન્ન થયું પછી તત્કાળ તે રાજા તેને લઈ તે જગલને સ્થળે ગયે ત્યાં જઈ તેણે પુછ્યું કે, “તમે બંને કન્યાઓ કેણ છે? આ અગ્નિ કુંડ શું છે? અને આ પાંગળે પુરૂષ કોણ છે? હું રત્નપાળ રાજા છું, તેથી વિશ્વાસ લાવી મને તમારે સર્વ વૃત્તાંત કહો.” રાજાના પુછવાથી તેમાંથી એક કન્યા બોલી “ રાજા, અમે બંને ગંધના રાજા વિશ્વાવસુની પુત્રીઓ છીએ. અમારા નામ દેવસેના અને ગંધર્વસેના છે. અમે અનુક્રમે લાવણ્યના અંકુરને પ્રગટાવવામાં મેઘના
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
દાનવીર રત્નપાળ
જેવા ચાવન વયને પ્રાપ્ત થયા છીએ. એક વખતે કેઇ દૈવજ્ઞ--જોષીએ અમારા પિતાને કહ્યું કે, મંત્ર સહિત ઘીની આહૂતિ વગેરેથી જેની જવાળા અતિ પ્રદીપ્ત થયેલી છે, મંત્ર, તત્ર તથા ઔષધીના ખળથી જેને કેાઇ પણુ અટકાવી શકે નહીં અને જે યમરાજના મુખના જેવા ભયકર છે, એવા દ્વિવ્ય અગ્નિમાં જે કાઇ પરાક્રમી ઉત્તમ પુરૂષ નાન કરશે, તે તમારી આ બંને પુત્રીએના સ્વામી થશે તેમજ
તે
પુરૂષ ખીજાએથી અજેય અને આ ભરતાદ્ધના અધિપતિ થશે. ” તે દેવજ્ઞની વાણીની પ્રેરણાથી અમારા પિતાએ અમે તેને અહિં મોકલી છે અને તેમણે તેવા પરાક્રમી પુરૂષને જાણવા માટે પેાતાની વિદ્યાથી આ અગ્નિકુ'ડબનાવ્યે છે, જે આ અગ્નિકુંડ હીન સત્વવાળા પુરૂષાથી જોઇ શકાય તેવે પણ નથી. આ પુરૂષ કાઇ વિદ્યાધર છે તેણે અમેાને મેળવવાના લેાભથી આ કુંડમાં ઝંપાપાત કરવા તૈયાર થયે ત્રણ તેના મનમાં શ’કા આવવાથી દેવીએ તેને પાંગળા બનાવી દીધે છે. હવે નિરાશ અને નિરૂત્સાહ થઇ આ વિદ્યાધર પોતાને સ્થાને ચાલ્યા જશે. કારણ સત્વવિના સિદ્ધિ થતી નથી. સર્વ વાત સત્વમાંજ રહેલી છે. ”
તે કન્યાના મુખથી આ વૃત્તાંત સાંભળી તે સત્યવાન રત્નયાળ રાજાએ તત્કાળ તે અગ્નિકુંડમાં ઝંપાપાત કર્યાં. તત્કાળ તેના સત્વને લઇને તે અગ્નિકુડ અમૃતમય બની ગયા. તે કુંડમાં સ્નાન કરવાથી રાજા રત્નપાળનું શરીર તત્કાળ વમય બની ગયું', આ અરસામાં તે વૃત્તાંત જાણવાથી વિશ્વાવસુ વિદ્યાધર ત્યાં આવી પહોંચ્યા અને તત્કાળ તેણે હર્ષ થી મેાટા ઉત્સવા સાથે તે પેાતાની બે પુત્રીએ નુ` પાણીગ્રહણુ રત્નપાળની સાથે કરાવ્યું, બે પત્નીઓની પ્રાપ્તિયી ખુશી થયેલા રત્નપાળ પછી પોતાના નગરમાં આવ્યું, અને તેણે પેલા જુગારીને વીશ લાખ સુવર્ણ દ્રવ્ય આપ્યું, પૂર્વે અન્યાયથી મેળવેલું દ્રવ્ય તે જુગારીને આવતું અને ચાલ્યું જતું, અને તેથી તે ક્ષણુમાં પૂર્ણ અને ક્ષણમાં ખાલી થઈ જતા, પણ યારે ન્યાયમાગે રાજા રત્નપાળ તરફથી તેને વીશ લાખ સુવર્ણનું દ્ર પ્રાપ્ત થયું, ત્યારથી તેની સમૃદ્ધિ પ્રતિદિન વધવા લાગી, ન્યાયે પાર્જિત દ્રવ્યનુ' ફૂલ આવી રીતે સ્પષ્ટ દેખાઇ આવે છે,
ઉત્તમ ચરિત્રવાળા તે રત્નપાળ રાજાના પરિચયથી પ્રાપ્ત કરેલા ઉપદેશવડે તે ધૃત્ત જીગરી છેવટે હુંસનના માર્ગોમાંથી તદન નિવૃત્ત થઇ ગયે હતેા. અપૂર્ણ,
ज्ञान संवाद.
(અનુસંધાન ગતાંક પા-૧૪૭ થી શરૂ.)
મતિજ્ઞાનના આ વચના સાંભળી શ્રુતજ્ઞાન ચિરકાળ વિચાર કરીને એલ્યુ‘“ ભદ્ર તારી સત્તા અને શક્તિ જોતાં તારામાં કેટલીએક ચેાગ્યતા જણાય છે, પરંતુ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
૧૯૯
આ પ્રસંગે મારી પણ શક્તિ કેટલી છે? એ પણ તારે જાણવુ જોઇએ. તારા હૃદયમાં જે ઇચ્છા ઉત્પન્ન થઇ છે, તેવો ઇચ્છા મારા હૃદયમાં પશુ ઉત્પન્ન થઇ છે. આ સર્વ મિત્રાની વચ્ચે મને પણુ ઉચ્ચ આસન ઉપર બેસવાની ઇચ્છા ઉત્પન્ન થાય છે. સ્વજનના મ`ડળમાં સન્માન લેવુ. કાને ન ગમે?”
મતિજ્ઞાને આક્ષેપ કરીને કહ્યું, “મિત્ર, આશા રાખવાને સને હુક છે. જો તારા હૃદયમાં ઉચ્ચ માસન લેવાની ઇચ્છા પ્રગટ થઇ હાય તેા હુ ખુશી છુ, તેમજ આ આપણાં બધા મિત્રો પણ ખુશી હશે, તથાપિ તારામાં શી શકિત છે? અને તારી કેટલી સત્તા છે? એ વાત આ સર્વ મિત્રાની સમક્ષ થવી જોઇએ. મારે ખુલ્લા દિલથી કહેવુ જોઇએ કે, તારી શક્તિ અને સત્તા મારાથી ચડીઆતી નહીં હાય; કારણ કે, તારી ઉત્પત્તિ મારાથીજ થાય છે.
મતિજ્ઞાનના આ વચન સાંભળી શ્રુતજ્ઞાને આવેશ લાવીને જણાવ્યું, ‘ ભદ્ર, તું ગમે તે કહે પરંતુ મારી શકિત અને સત્તા તારાથી વધી જાય છે, વૃક્ષના કરતાં તેના ફૂલ મધુરખને છે તેથી લેાકેા વૃક્ષના કરતાં લની વિશેષ ચાહના રાખે છે, તેથી હું આશા રાખું કે, તમે બધાએ મને ઉચ્ચ આસન ઉપર રહેલે જોઇ ખુશી થશેો. હું શ્રુતજ્ઞાન જૈનાગમમાં પ્રખ્યાત છુ;આમવચન,આગમ,ઉપદેશ,ઐતિહ્ય, આફ્રાય, પ્રવચન અને જિનવચન એવા મારા પર્યાય નામ છે. ૧ અગબાહ્ય અને ૨ અંગપ્રવિષ્ટ એવા મારા મુખ્ય બે પ્રકાર છે. તેમાં જે મારા અગબાહ્ય પ્રકાર છે, તેના અનેક ભેટ છે અને બીજા અ'ગપ્રવિષ્ટ પ્રકારના ખાર ભેદ છે. અ'ગમાહ્ય પ્રકારની અંદર ક્રિયા અને આગમને મોટા ભાગ આવી જાય છે. સામાયિક, ચવંશતિ સ્તત્ર, સ્તોત્રવંદન. પ્રતિક્રમણ, કાāાગ, પ્રત્યાખ્યાન, દશવૈકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન, દશાશ્રુત, કલ્પ, વ્યવહાર, અને નિશીથ ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના અ‘ગે! મારા અંગમા ભેદમાં આવી છે. ભદ્ર, આ પ્રકારથી આ વિશ્વ ઉપર મારા મોટા વિસ્તાર છે, અને તેથી મારૂ ઉત્તમ માહાત્મ્ય લેકામાં વખણાય છે, ભદ્ર, મારા અગપ્રવિષ્ટ ભેદના જે ખાર પ્રકાર છે, તે આર્હુત ધર્મમાં દ્વાદશાંગી રૂપે પ્રખ્યાત છે. તેમના ૧ આચારાંગ, ૨ સૂત્રકૃતાંગ, ૩સ્થાનાંગ ૪ સમવાયાંગ ૫ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ ૬ જ્ઞાતૃધમ કથા છ ઊપાસશ્ચિયન દેશા ૮ અ‘તકૃદર્શા, હું અનુત્તરદશા, ૧૦ પ્રશ્નવ્યાકરણ, ૧૧ વિપાક સૂત્ર અને ૧૨ દ્રષ્ટિવાદ એવા નામ છે. આ દ્વાદશાંગીમાં માર્હુત ધર્મનું સત્ય રહસ્ય ઉત્તમ પ્રકારે રહેલુ છે. મારા આ સ્વરૂપ ઉપરથી આપ સંતે ખાત્રો થશે કે, હું આપના પવિત્ર મંડળ વચ્ચે ઉચ્ચ આસનપર આરૂઢ થવાને યેાગ્ય છું. વળી આપ સ વિચારશે તે જણાશે કે, આપણા બધા જ્ઞાનાને આધાર શ્રુતજ્ઞાન ઉપર રહેલા છે. મારા જ્ઞાનથીજ સવે જ્ઞાનના દ્વાર ઉઘડે છે. ’
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાન-સંવાદ.
શ્રતજ્ઞાનના આ વચન સાંભળી અવધિજ્ઞાને ઉત્સાહ લાવીને આ પ્રમાણે પ્રશ્ન કે મિત્રે, આ કૃતજ્ઞાન પિતાની ઉત્કૃષ્ટતા સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કરે છે, પણ, તેની અંદર કેટલીએક શંકાઓ ઉપ્તન્ન થાય છે. જે આપ સવની ઈચ્છા હોય તે હું નિવેદન કરૂં? ”
અવધિજ્ઞાનના આ વચને સાંભળી મતિજ્ઞાને કહ્યું, “મિત્ર, તમારા હૃદયમાં જે શંકાઓ હોય તે ખુશીથી પ્રગટ કરે. મને લાગે છે કે, આ સર્વ મિત્રની તેમાં સંમતિજ છે.” અવધિજ્ઞાને કહ્યું, “આપણું મિત્ર શ્રતજ્ઞાને પિતાનું સ્વરૂપ બતાવ્યું, તે ઉપરથી મને શંકા ઉપજે છે કે, આ મતિજ્ઞાન અને શ્રતજ્ઞાનમાં માટે તફાવત લાગતે નથી.તેઓ બન્ને સરખા દરજજાનાજ લાગે છે જો તેમની અંદર કાંઈપણ ફેર હોય તે આપણામાંથી કોઈ વિદ્વાન મિત્ર તે બતાવી આપશે? તે હું તેમને આભાર માનીશ.”
અવધિજ્ઞાનની આ વાણી સાંભળી મતિજ્ઞાન આનંદના આવેશમાં આવી ગયું અને તેણે ઉત્સાહથી જણાવ્યું, “ભદ્ર અવધિજ્ઞાન, તારા આ વચનેએ મને દ્વિગુણ ઉત્સાહ આપે છે. આ શ્રતજ્ઞાનને આધાર મારી ઉપરજ છે. અને મારા ઉદયથી જ તેને ઉદય છે, તેથી તેના કરતા ઉચ્ચ આસન ઉપર આરૂઢ થવાને માટે વિશેષ અધિકાર છે.
મતિજ્ઞાનના આવા વચન સાંભળી શ્રા જ્ઞાન વિચારમાં પડી ગયું. તેના મુખ ઉપર જરા ગ્લાનિ દેખાવા લાગી. તેણે તત્કાળ મનઃ પર્યાય જ્ઞાનની સામે જોયું એટલે તેના હૃદયમાં દયા ઉત્પન્ન થઈ આવી. તેણે શ્રુતજ્ઞાનને બચાવ કરવા આ પ્રમાણે કહ્યું, “ભદ્ર અવધિજ્ઞાન, તારા કહેવા પ્રમાણે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એક નથી. તે બંનેની વચ્ચે કેટલાએક તફાવત છે.જે ઉત્પન્ન થઈ નષ્ટ થયેલ ન હોય; તેવા પદાર્થનું વર્તમાનકાળે ગ્રાહક થનારૂં મતિજ્ઞાન છે અને શ્રતજ્ઞાન તે ત્રિકાળ વિષયક છે એટલે જે પદાર્થ ઉત્પન્ન થયેલ છે. અથવા ઉત્પન્ન થઈ નષ્ટ થઈ ગયેલ છે, અથવા ઉત્પન્ન થયેલજ નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં ઉત્પન્ન થનાર છે અથવા નિત્ય છે, તે સર્વ પદાર્થનું ગ્રાહક શ્રુત જ્ઞાન છે. ભદ્ર આ ઉપરથી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનની વચ્ચેનો તફાવત દેખાઈ આવે છે.”
આ વખતે અવધિજ્ઞાને બીજી શંકા ઉઠાવી કહ્યું, “ભદ્ર મનઃ પર્યાય જ્ઞાન, મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનની વચ્ચે તમે જે ભેદ બતાવ્યું તે બરાબર છે અને હું તેને સર્વ રીતે માન્ય કરું છું, પરંતુ અહીં એક બીજી શંકા ઉત્પન્ન થાય છે કે, શ્રતજ્ઞાન બે ભેદવાળું, અનેક ભેદવાળું તેમજ બાર ભેદવાળું ગણાય છે. તેનામાં એવી વિશેષતા શા કારણે હેવી જોઈએ? અને એ પસ્પર ભેદ કેન કરેલા હશે? મને આશા છે કે, તમે આ મારી શંકા દૂર કરશે.” મનઃ પર્યાયજ્ઞાન આનંદ દર્શાવતું બોલ્યું –
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
.” મિત્ર એ તમારી શકાના સમાધાનમાં એટલું જ કહેવાનું કે, પ્રથમ જે અંગ બાહ્ય અને અંગ પ્રવિણ એવા બે ભેદ છે, તે વક્તાના ભેદથી માનવામાં આવેલ છે સર્વજ્ઞ, સર્વદશ, અને પરમ ત્રાષિસ્વરૂપ ભગવાન અહંનેએ પોતાના પરમ શુભ, તથા પ્રવચન પ્રતિષ્ઠા પાન અને ફલદાયક એવા તીર્થંકર નામ કર્મના પ્રભાવથી અને તાદૃશ સ્વભાવ હોવાના કારણથી જે કહેલ છે, અને અતિશય યુક્ત અને ઉત્તમ એવી વિશેષ વાણી તથા બુદ્ધિ જ્ઞાન આદિથી સંપન્ન એવા ભગવંતના શિષ્ય ગણધરોએ જે કાંઈ કહેલ છે, તે શ્રુતજ્ઞાનને અંગ પ્રવિષ્ટભેદ કહેવાય છે તે ગણધરની પછી થનારા, અત્યંત શુદ્ધ આગના જ્ઞાતા, પરમાત્તમ વામ્બુદ્ધિ આદિની શક્તિથી સંપન્ન એવા આચાર્યોએ કાલ હનન, તથા અલ્પ આયુ આદિના દેથી અલ્પશક્તિવાળા શિ. ઉપર અનુગ્રહ કરવા અર્થે જે ગ્રંથ નિર્માણ કરેલ છે, તે અંગ બાહ્ય કહેવાય છે.મિત્ર અવધિજ્ઞાન, મારે કહેવું જોઈએ કે, સર્વજ્ઞના રચેલ હોવાના કારણે તથા સેય વસ્તુ અનંત હેવાને લીધે મતિજ્ઞાનની અપેક્ષાએઋતજ્ઞાન મહા વિષયોથી યુક્ત હોઈ ચડીયાતું છે. વળી તે મહા વિષય હોવાના કારણે જીવાદિ પદાર્થોના અધિકારે કરી પ્રકરણની સમાપ્તિની અપેક્ષાથી સંયુક્ત અંગ તથા ઉપાંગના અનેક ભેદ થઈ શકે છે. તેમજ સુખપૂર્વક ગ્રહણુ, ઘારણ તથા વિજ્ઞાનના નિશ્ચય પ્રયોગ અર્થે પણ શ્રુતજ્ઞાનના અનેક ભેદ થાય છે, અને જો એમ ન હોય અથત પ્રત્યેક વિષય પોતપોતાના પ્રકરણમાં નિબદ્ધ ન હોય તે સમુદ્ર તરવાની પેઠે તે તે પદાર્થોનું જ્ઞાન સાધ્ય થઈ જાય. મિત્ર અવધિજ્ઞાન, જો આ વાત લક્ષમાં લેશે અને તેનું સૂક્ષ્મતાથી મનન કરશે તે તમને જણાશે કે, શ્રુતજ્ઞાનની મહત્તા ઘણી છે. વળી જે સુખ પૂર્વક ગ્રહણ આદિ રૂ૫ અંગ તથા ઉપાંગના ભેદ, સ્વરૂપ અને પ્રજનથી પૂર્વકાલિક વસ્તુ, પ્રાપ્તવ્ય એવા જીવાદિ દ્રવ્ય, જીવાદિ દ્વારા ય એવા વિદ્યા આદિકના અધ્યયન અને એના ઉપદેશનું પણ નિરૂપણ થઈ ગયું સમજવું. એટલે ય વસ્તુની સુગમતા માટે જ જીતથી ય એવું જીવન સંબંધી જ્ઞાન તથા જીવથી બેધ્ય એવું અચેતન પદાર્થોનું જ્ઞાન વિગેરે નાના ભેદનું વર્ણન શ્રુતજ્ઞાન વડે જ કરવામાં આવેલ છે, આથી કરી આપણા પરમ પ્રિય મિત્ર શ્રુત જ્ઞાનને આપણે વિશેષ અભિનંદન આપવું જોઈએ.”
મનઃ પર્યાય જ્ઞાનના આ વચનેએ કૃતજ્ઞાનને વિશેષ ઉત્સાહિત બનાવી દીધું.તેના મુખ ઉપર પ્રસન્નતાના અંકુરે પ્રસરી ગયા તત્કાળ તેણે પિતાના ઉત્કર્ષ આપનારા મનઃ પર્યાય જ્ઞાનને આભાર માન્ય.
આ સમયે અવધિજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાનના ઉત્કર્ષને ન્યૂન કરવાને નમ્રતાથી બેલ્યું મિત્ર મનપય જ્ઞાન, તમારી વાણીએ આપણા મિત્ર શ્રુતજ્ઞાનને અભિનંદન આપી ઉત્સાહિત કરેલ છે, પણ મારા મિત્ર મતિજ્ઞાનને ઉત્સાહિત કરવાને મારા હૃદયમાં એક બીજી શંકા ઉદિત થઈ છે, તે કૃપા કરી સાંભળશે. “સાંપૂર્ણ દ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૨
જ્ઞાન—સંવાદ.
વ્યેના કેટલાએક પર્યાય મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન બન્નેના વિષય રૂપ છે, એથી તે 'નેની એકતા થઇ જાય છે. તે પછી મતિજ્ઞાનના કરતાં શ્રુતજ્ઞાનના ઉત્કર્ષ શી રીતે હેવાય? આશા છે કે, મારી આશકા કોઇ પણ રીતે સમાધાન મેળવી શક્શે નહીં”
મન:પર્યાયજ્ઞાને સાત્સાહિત થઇને કહ્યું, “ભદ્ર, આ તમારી શંકા ક્ષણવાર પશુ ટકી શકે તેમ નથી, એ વિષે તે મે' પ્રથમથીજ કહેલુ` છે કે, મતિજ્ઞાન તે વત માન કાલ વિષયક છે અને શ્રુતજ્ઞાન ત્રિકાળ વિષયક છે. વળી શ્રુતજ્ઞાન અતિ વિશુદ્ધ અને મહા વિષયયુકત છે. ણે કાળના પોંચેનેજણાવનારૂ શ્રુતજ્ઞાન વર્તમાન કાળના ૫દોને જણાવનારા મતિજ્ઞાનથી ચડીયાતુ હોય, તેમાં શું આશ્ચય છે? તે સિવાય શ્રુત જ્ઞાનના ઉત્કર્ષ તે માટે એક બીજી વાત એ છે કે, મતિજ્ઞાન ઈંદ્રિય અને અનિ દ્રિય (મન)તે નિમિત્ત માની આત્માની જ્ઞ સ્વભાવ (ભુવાના સ્વભાવ)થી ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી તે પાણિામિક છે અને શ્રુતજ્ઞાન તે મતિજ્ઞાન પૂર્વક થાય છે પણુ તે આમના ઉપદેશથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ કારણથી તે બંનેમાં ભેદ છે. અને તેથીજ મતિજ્ઞાન કરતાં તેના અધિકાર ચડીઆતા છે. 12
મનઃ પય જ્ઞાનના આ વચના સાંભળી મતિજ્ઞાન ગ્લાનવદત થઈ ગયું. જેના મુખ ઊપર પ્રસન્નતાના ચિન્હા દેખાય છે, એવુ' શ્રુતજ્ઞાન આનંદ પૂર્વક ખેલી ઊડયુ...—મિત્ર, મન:પર્યાય જ્ઞાત, હું તમારા મેટે આભાર માનુ છુ. હવે આપ સર્વ મિત્રાને ખાત્રી થઇ હશે કે, આ ઊચ્ચ આસન ઊપર એશવાને મને પૂર્ણ અધિકાર પ્રાપ્ત થયા છે. મને તે ઊચ્ચાસન ઉપર બેઠેલે જેઈ આપ સર્વ આન‘દ્વિત થયા વિના રહેશે નહીં,
શ્રુતજ્ઞાનના આ શબ્દો સાંભળી અધિજ્ઞાનના હૃદયમાં સ્પર્ધાએ પ્રવેશ કર્યાં તેના સ્પર્ધાવાળાં હૃદયમાં ઊચ્ચ આસન ઉપર બેશવાની ઇચ્છા થઇ આવી, તત્કાળ તેણે નમ્રતાથી નીચે પ્રમાણે જણાવ્યું,
મિત્રે, જ્યારે મિત્ર મતિજ્ઞાન અને મિત્ર શ્રુતજ્ઞાન આ ઉચ્ચ આસન ઉપર બેશવાના અભિલાષી છે, તે પછી આ તમારે પ્રિય મિત્ર અવધિજ્ઞાન તેને અભિલાષી શા માટે ન થાય ? હુ' આશા રાખુછું કે, તમે મારા સર્વ મિત્રા મારા ઉર્દુયથી ખુશી થયા વગર નહીં રહેા. ” અવધિજ્ઞાનના આ વચને સાંભળી મન: પર્યા યજ્ઞાને નમ્રતાથી જણાવ્યુ', “ ભદ્ર, તારા ઊત્કર્ષ જેવાની સવની ઈચ્છા છે, પરંતુ પ્રથમ તમારી સત્તા અને શક્તિ શી છે ? તે જાણવાને સર્વ આતુર છે. માટે તુ તારા સ્વરૂપના વૃત્તાંત નિવેદન કર્યું; જેથી અમે સત્રની જિજ્ઞાસા પૂછ્યું થાય,
અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માનદ્દે કારા.
अनाथ विधवाओनो उद्धार शी रीते थइ शके ?
રાજે?
સ્વધમિ બન્ધુએ પ્રત્યે વિનતી—
અનાથ થનાર વિધવાએ તેમના વિધવાધમ ઉત્તમ રીતે પાળી શકે, તેવા ધાર્મિક હૃદયવાળી બનાવવા, અને તેએાનુ` ભારી જીવન સુધાર, તથા તેએ જતસમાજને ઉપયોગી થઈ પડે તેવી નાનો મનાવવા, આપણી જૈન ફે!મમાં સ ગાડવણુ કરવાની જરૂર છે.
૧૮૩
જે સ્ત્રી દુર્ભાગ્યવશ થઇ વિધવાપણુ પામી હાય તેએ પોતાના મનને નિર્વિ કારી બનાવી શકે તથા તેમના હૃદયમાં ધર્મના દૃઢ સંસ્કારનું સ્થાન થાય તથા જેમને પાષણની જરૂર હેય તેમને આશ્રય મળે એટલા માટે આશ્રમ સ્થાપવા જોઇએ.
વળી આપણી જ્ઞાતિમાં ઘણાં ખાતાઓ ચાલે છે પણ અનાથ વિધવા માટે કામમાં કોઇ એવુ' સ્થળ નથી કે જેમાં નિર્ભયથી રહીને શાન્તિથો જ્ઞાન ધ્યાન કરી શકે. જેમ છેકરાએ માટે આડી ગા, કોલેજો, અને પાઠશાળાઓ સ્થળે, સ્થળે છે જેમાં મહાર ગામના છે.કરાએ આવી ભાગ લઇ શકે છે ને તેમનુ ભાવીજીવન સુધારે છે તેવીજ રીતે કમનશીખ મનનાર વિધવાઓ માટે પણ ગોઠવણ થવી જરૂરની છે. જો કાઇ સ્થળે આશ્રમ સ્થાપવામાં આવે અને તેમાં બહાર ગામની વિધવાએકે જેમના સસાર સ્વાર્થ બગડયા છે તે સંસારી કાર્યો ને માટે નિરૂપયેગી છે તેઓને આશ્રય આપી કવ્ય પરાયણ બનાવવામાં આવેતે જૈન કામમાં જે સ્ટો શિક્ષકાની જરૂર છે ને હાલ, દરેક ઠેકાણે તેમની માગણી થાય છે તે ખામી દૂર થાય. દરેક પાઠશાળાઓમાં જૈન સ્ત્રી શિક્ષકેાની માગણી કરે છે ખરા પણ ભાઇએ ?જમાં સુધી તેવા પ્રકારનુ` જ્ઞાન આપી શિક્ષકે તૈયાર નદ્ઘિ કરવામાં આવે ત્યાં સુધી તે ખામી દુર થવાની નથી, બાળ લગ્ન, અને વૃદ્ધ વિવાહુના ક્રૂર પ્રસારે કરી આજકાલ જયાં ત્યાં વિધવાઓની સખ્યા વધુ જોવામાં આવે છે તે વ્હેનેાની દુઃખદ સ્થિતિ સામે વિચાર ષ્ટિને ફેરવે તે તમેને ખરૂ સમજાશે, ખાર અથવા પન્નર વર્ષની કરી વિધવા થઇ એવું જાણી કેનુ અન્તઃકરણ આ નહિ થાય વર્? આ લાગણી દરેકને ઘેાડી યા વધારે અનુભવ સિદ્ધ છે હવે તે તમારા અન્તઃકરની દયાની લાગણીને પ્રકાશમાં લાવીને તેવી અબળાએને ઉદ્યમે લગાડે,
હિંદુ સ્ત્રીએ તેમાં પણ આપણી જૈન સ્રો સમાજ તેા સંસાર વ્યવહારમાં તેમજ ધર્માંના કાર્યાંમાં પે:તાની ફરજ શુ છે તે તથા દેવ, ગુરૂ, અને ધનુ' સ્વરૂપ શું છે તેવુ' સમજનાર પણ મ્હારી બેને ગણતરીમાં ઓછી સખ્યાએ નીકળશે.
For Private And Personal Use Only
વળી સ્ત્રીકેળવણી માટે વિદ્વાન વર્ગ ઘણા પેાકાર કરી રહેલા છે પણ જ્યાંસુધી રાગ્ય શિક્ષકાની ખામી હશે ત્યાંસુધી તમે સ્ત્રી કેળવણીના ખાતામાં ફાવી શકવાના
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિધવાઓને ઉદ્ધાર શી રીતે થાય? નથી. આશ્રમમાં શિક્ષકો તૈયાર કરી તેમને બીજી પાઠશાળામાં દાખલ કરવામાં આવે તે હું ખાત્રી પૂર્વક કહું છું કે પુરૂષ માસ્તર વિદ્વાન છતાં સ્ત્રીઓ વચ્ચે જે કામ નહિ કરી શકે તે કામ એક સામાન્ય જ્ઞાન મેળવનાર લાયક સ્ત્રી શિક્ષકથી બની શકશે. કારણ એજ કે પુરૂષ સ્ત્રોથી વિજાતિ ગણાય છે.
આપણી કેમમાં હાલ ઘણી પાઠશાળાએ ઠેકાણે ઠેકાણે ચાલે છે તેમજ મુની મહારાજના ઉપદેશથી નવી પણ સ્થપાય છે પણ કોઈ સ્થળે વિધવાઓ માટે સંસ્થા સ્થાપી નથી. દરેક કેસમાં હવે વિધવાઓની દુઃખ સ્થિતિ તરફ દષ્ટિએ ફેંકવા માંડી છે અને તેવા પ્રકારના ખાતાઓ ખોલવા હીલચાલ થઈ રહી છે તેમજ સૂરતમાં પણ “વનિતા વિશ્રામ” નામે સાર્વજનીક ખાતું ચાલે છે ને તેમાં દરેક કોમની વિધવાઓને આશ્રય મળે છે. આ ખાતામાં વ્યવહારિક, ઉદ્યોગી, અને નૈતિક, કામ બધાંએ સાથે રહીને કરવાની ગોઠવણ છે, અને ધાર્મિક વિષયમાં વિરોધ નથી. પિતાપિતાને ધર્મ હોય તેજ પાળે અને તે જ ક્રિયા કરે આવા પ્રકારની ગોઠવણ છે.
आलस्यं हि मनुष्याणां शरिरस्थो महरिपु ।
नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वायना वसीदति ॥ મારી વિધવા બહેને તદ્દન ઉદ્યમ વિનાજ આળસમાં વખત વ્યતિત કરે છે. જે બંધુઓ તમો આ બાઈઓ પાસેથી કામ લેવા ઘાતે પુરૂ કરતાં સ્ત્રીઓ ધાર્મિક ખાતાઓમાં આગળ પડતે ભાગ લઈ શકશે. કારણ કે વિધવા સ્ત્રીઓ સંસારઉપાધિથી રહીત છે ને પુરૂષોને ઘણા પ્રકારના કાર્યો કરવાના હોય છે પણ બાઈઓ ને તેમ નથી માટે વિધવા સ્ત્રીઓને કેળવણી આપી લાયક બનાવવામાં આવે તો જૈન સમાજને અનેક પ્રકારે ઉપયોગી થઈ શકે.
વળી વિધવા સ્ત્રીઓની અવસ્થા ત્યાગીની અવસ્થા જેવી ગણાય છે. તેવી સ્ત્રીઓને હવે વસ્ત્રાલંકારથી શેવાનું નથી, પણ વૈરાગ્ય પૂર્વક જ્ઞાનના શણગારથી શેલવાનું છે. યથાર્થ નીતિ અને ધર્મ પાળવે તે મનુષ્ય માત્રની ફરજ છે તથાપિ વિધવા સ્ત્રીઓએ અને વિશેષથી પાળવે જોઈએ ને તે, મયજ, જીવન ગાળવાને છે. જ્ઞાન લીધા વિના કોઈ પણ દિવસ વાસ્તવિક સુખ મળવાનું નથી. અને તેવું જ્ઞાન કંઈ જેમને લખતાં કે વાંચતા બીલકુલ આવડતું નથી અને ગોખણપટી કરી ડું મુખ પાટ કરે તેમાં કેળવણીને સમાવેશ થતો નથી. માટે મારા જૈન બધુઓ પ્રત્યે નમ્ર વિનંતી છે કે ઉપર લખ્યા મુજબની વ્યવસ્થા લક્ષમાં લઈ વિધવાઓ પ્રત્યે દયાની લાગણી દર્શાવી આ કાર્યને ઉપાડી લેવા આદર કરશે.
લી. બાઈ વહાલી વીરચંદ (ઇડરવાળા)
મુ. સૂરત, ગેપીપૂરા રાવસાહેબ હીરાચંદ મોતીચંદની પાઠશાળામાં
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
૧૮૫
કમફળ ચેતના. દ્રવ્યાનુયેગનું ગૂઢ રહસ્ય જે જૈનદર્શન જગતની દષ્ટિએ મૂકે છે તે કઈ પણ પ્રકારની ખલના રહિત છે એટલું જ નહિ પણ એક એવા વિશિષ્ટ પ્રકારનું સત્ય રજુ કરે છે કે જેના આલંબન વડે પ્રાણીઓ શીધ્ર સંસાર સમુદ્રને તરવા ગય. ત્ન કરે તે તરી શકે છે. અનેક રહસ્યરને પૈકી ચેતનાને કર્મ ફળરૂપે વિશિષ્ટ સ્વભાવ એ પણ એક મેઘા રહણની જશેધ છે. આઆત્મા જુદી જુદી અવસ્થાને પ્રાપ્ત થતે જુદા જુદા-સ્વરૂપને ધારણ કરે છે અને વિચિત્રરૂપે વર્તન વડે પ્રત્યક્ષ થાય છે. આ સ્વરૂપદર્શન બે પ્રકારનું છે. એકમાં ફક્ત શુદ્ધતા-નિર્મળતા-નિર્દોષતાને અવકાશ મળે છે જ્યારે બીજમાં શુદ્ધાશુદ્ધપણું અથવા અશુદ્ધપણું દષ્ટિગોચર થાય છે. જેમકે શુદ્ધ ઉપગવાળે આત્મા તે વિશેષ ઉપગમાં જ્ઞાન ચેતના કહેવાય છે તેજ આત્મા સામાન્ય ઉપયોગમાં પ્રવૃત્તિ કરતાં દર્શનચેતના કહેવાય છે. આઉભય અને વસ્થાનું કાર્ય શુદ્ધ અને આત્મતર પદાર્થને સરોગની પ્રવૃત્તિવાળું હોતું જ નથી તેથી નિર્દોષ છે. ઇન્દ્રિયાદિની અપેક્ષા વગરની આ અવસ્થા છે; જ્યારે કર્મચેતના, કર્મફળચેતના એ આત્માની કર્મકતૃત્વ તરીકેની તેમજ કર્મના ફળ ભકતૃત્વની અપેક્ષાએ સદેષ અવસ્થા છે, આ કર્મફળ ચેતના આત્માની એક એવા પ્રકારની અવસ્થા છે જેમાં કર્મચેતનાવડે કરેલાં-પ્રાપ્ત કરેલાં કર્મનું ફળ ભેગવવા રૂપઆત્મપ્રવૃત્તિ છે.
આ ફળ ભેગવતાં સંસ્કારહીન પ્રાણીઓ તન્મય થઈ જઈ નવાં નવાં કર્મોને વધારે કરી નવું નવું કર્મફળ ભેગવવાને પોતાની લાયકાત ઉત્પન્ન કરે છે. પરંતુ સરકારી પ્રાણીઓ કાર્યફી ભેગવતાં એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો આનંદ માની પિતાનાજ કરેલા કાર્યના પરિણામરૂપ જાણ વર્તમાન સગોમાં પ્રવૃત્ત થાય છે અને તદનુકૂળ વર્તન કરે છે જેથી કર્મફળચેતના જ્ઞાનચેતનામાં અવસ્યાંતરપણે ફેરવાઈ જાય છે, અને સ્વરૂપમાં અંતભવ થતાં સહજ રિથતિ ઉપલબ્ધ થવા સાથે ઉપાધિજન્ય ફલા પતિને અભાવ થાય છે.
અસરકારી આત્માઓ તે શુભ ફલના સાગ વખતે હર્ષાવેશમાં આવી આભિમાનિકી તૃપ્રિ-સુખરૂપ માની આદિવાટિકામાં પિતાને કડા કરતે માને છે આ થવા અશુભ ફલન સાગ વખતે કષાયાભિભૂત થઈ આર્તધ્યાનાદિ અપધ્યાનમાં પ્રવૃત્ત થાય છે અને પોતે જ પ્રથમ કરેલ અષ્ટવિધ કર્મની પ્રવૃત્તિને સમજી શકતે નથી, તે સ્થિતિ ગ્રાહ્યમાં પણ આવી શકતી નથી એટલું જ નહિ પણ તેની ઝાંખી પણ થઈ શકતી નથી– આમ હાઈને પ્રાપ્ત થયેલી સ્થિતિમાં હર્ષિત થાય છે કે મુંજાય છે. જ્ઞાનના પ્રબલ સંસ્કારે, પૂર્વ જન્મના અભ્યાસની પ્રબલ વાસનાઓ તેમજ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૮૬
કર્મફળ ચેતના.
સદ્ગુરૂના ઉપદેશામૃતની ચમત્કારિક અસર શિવાય આત્માની પૂર્વેૌકત સ્થિતિમાં "તર પડતા નથો, એ સ્થિતિમાં અંતર પડી જ્ઞાનચેતનારૂપે આત્માને સમાધાય તેવી સ્થિતિનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવું એ પ્રસ્તુત જૈનદર્શનનું અંતિમ રહસ્ય છે; પરંતુ એ અંતિમ રહસ્ય પ્રાપ્ત કરવા પૂર્વે ક્રમશઃ ઉચ્ચપદ ઉપર આરોહણુ કરવા પ્રયાસ કરવે જોઇએ. કલ ચેતનાની પ્રવૃત્તિયે પ્રાપ્ત કર્યંને ભેગવી લેત્રા જેટલુ' મળ આવે તેમજ નવીન ક્રમ ઉપાર્જન શિકતના હાસ થાય તેટલા માટે સદનુષ્ઠાનનુ સેવન છે અને એ સેવન અતરંગ સાધ્ધનું પર’પર નિમિત્ત છે. શ્રીમદ્ આનંદઘનજી તેવાજ સ્વરૂપને મળતુ વાકય કહે છે કે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરિણામી ચેતન પરિણામે!, જ્ઞાન કમ ફળ ભાવીર;
એ ઉપદેશનુ' ફળ યથા પાલન કરવા મુમુક્ષુએ તત્પર બને છે અને સમાગગામી થઇ ઉચ્ચ પદ તરફ પ્રયાણ કરે છે.
શ્રી જૈન સાહિત્ય સંમેલન-કાર્યાલય
"
* F '
જોધપુર—મારવાડ,
સ્વાગતકારિણી સમિતિના ગત અધિવેશનમાં નિચે લિખિત નિબધા નીચે મુજખના પાસ કરવામાં આવ્યા છે.—
૧ જૈન સાહિત્યની ઉત્તમતા,
જૈન સાહિત્યમાં ગુજરાતી ભાષાને મળેલ સ્થાન. ૩ જૈન કથા સાહિત્ય.
૪ જૈન સાહિત્યમાં ઇતિહાસનાં સાધના,
પ પ્રાચીન શેયખેળાએ જૈન સાહ્વિત્ય પર પાડેલે પ્રકાશ
૮ જૈન સાહિત્યમાં પદાર્થ જ્ઞાન.
૯ જૈન સાહિત્યમાં વિવિધ વિષયાને મળેલુ` સ્થાન. ૧૦ જૈન સાહિત્યને પહેાળેા ફેલાવે કરવાનાં સાધને, ૧૧ પ્રાકૃત જૈન સાહિત્ય,
દૃ જૈન સાહિત્યમાં અધ્યાત્મક શાસ્ત્રને મળેલું સ્થાન
૭ આજ સુધીમાં કઇ કઇ ભાષાએદ્વારા જૈન સાઉહત્યની વૃદ્ધિ થઈ અને હવે કઈ કઈ ભાષ એદ્વારા જૈન સાહિત્ય લેાકાપયેાગી થઇ શકે તેમ છે ?
For Private And Personal Use Only
મંત્રી સ્વાગત કારિણી સમિતિ.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનદ પ્રકાશ,
વર્તમાન સમાચાર
શ્રી બગસરા ગામમાં અઠ્ઠાઇમહોત્સવ અને ધાર્મિક કૃત્યો.
પૂજ્યપાદ રહેાપકારી શ્રીમદ્ વિજયાન'દસૂરી ( આત્મારામજી મહારાજ ) ના શાંતિપ્રિય શિષ્ય મહાત્મા ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી વીરવિજયજી મહારાજના શાંતમૂર્તિ શિષ્ય શ્રી વિનવિજ યજી મહારાજ વગેરે બગસરા શહેર જ્યાં કે મુનિ મહારાજાનું' ધણુંજ અલ્પ આગમન છે તેવા ગામમાં પધારવાથી સમગ્ર ગામને તેમના ઉપદેશામૃતથી અપૂર્વ આનંદ થયેા છે. હાલમાં ત્યાં અઠ્ઠાઇ મહાસત્ર થવ! સાથે ઉકત માત્માના ઉપદેશથી ત્યાંના રહીશ શેઠ કલ્યાણજી કુંવરજી તયા દોશી ચ તુરભૂજ વિગેરે ઘણા શ્રાવક શ્રાવિકાઓએ બ્રહ્મચયંત્રત ધારગુ કરેલ છે. વિશેષ ગામમાં આપસ આ પસમાં કેટલાક કુસુપ હતા તેની પશુ શાંતિ થયેલ છે. અડ્ડાઇમÌત્સવના દરમ્યાનમાં એક દિવસ ઉકત મુનિરાજે માનસિક કેળવણી ઉપર જાહેર ભાષણ આપ્યું હતું. જેમાં જૈને સિવાય બગસરાના દરખાર વગેરે જૈનેતરેાની પણ સંખ્યા સારી હતી. આ ગામમાં મુનિરાજેના ઉતર વા માટે ઉપાશ્રય જેવું સ્થાન ન હેાવાથી દોશી કુરજી ભાભાના તરફથી રૂા. ૫૦૧ ) ની રકમ તે માટે સધને અર્પણ કરેલ છે. તે સિવાય શેડ માણેકચંદ નાગરદાસ વગેરે જૈન બંધુએ તરફથી દેવદ્રવ્ય વગેરેમાં પણ વૃદ્ધિ થઈ હતી. ઉકત મહાત્માએ સ માન્ય એક સામાજીક ઉપદેશ ગ્રંથ યોજ્યા છે તે નિમેત્તે તે ના ઉત્તેજન તરિકે પણ એક રકમ ઉત્પન્ન થઇ છે. મુનિ મહારાજાઓના આવાગમનથી તથા ઉપદેશથી અનેક ધાર્મીક કૃત્યો થાય છે. છેવટે સૂચના કરવાની કે આ થયેલા દરેક ધાર્મીક કૃત્યો જે કે ખ. રેખર અનુમેાદન કરવા જેવા છે પરંતુ વમાન કાળને માટે ખરેખરી રીતે જે ધાર્મિક તેમજ વ્યવહારિક ઉ‘ચી કેળવણીની જૈના બાળકોને જરૂર છે કે જેના વગર આ જમાનામાં ઉન્નત દશા થઇ શકે તેમ નથી તે। તેવા કાર્યોને માટે દરેક મુનિ મહારાજાએને અમે વિનંતિ કરીએ છીયે કે ખીજા કાર્યાં કરાય છે, તેમ ઉક્ત મહત્વના કાર્યાંને પણુ મુખ્ય ગણી તે માટે ઉપદેશ દરેક સ્થળે આપવા કૃપા કરશે.
For Private And Personal Use Only
૧૮૭
આત્માન‘દપ્રકાશના અધીપતિ જંગ.
( ઇડરથી શ્રી કેસરીયાજી, )
શ્રી ઇડરમાં આવેલા પાટણવાલા શા. નગીનચંદ સાકરચંદના સથે મહારાજ શ્રી હું સવિજયજીને પેાતાના સંધ સાથે પધારવા વિનતિ કરી તેથી તથા પ્રથમ પણ સંધમાં પધારવા સંધવી તરફથી માણસા પાલણપુર તરફ તેડવા આવેલા તે આમતને કાનમાં લઇને ઉકત મહારાજ તથા પંન્યાસ સ`પતવિજયાદિ મુનિમડળ શ્રી કેસરીયાજીની યાત્રા કરવા સામેલ થયું હતું. ઇડરથી પ્રથમ પડાવ ગામ કુકડીયે થયા હતા, તે ગામમાં દેવદ્રવ્યાદિકના ગેટાળા હતા, તેની સફાઇ કરવા મહારાજશ્રીયે ત્યાંના ગ્રહસ્થાને ઉપદેશ આપ્યા હતા. ત્યાં થેડાક વખત રેકાઇ સમાધાન કર્યું હતું, ત્યાંથી પેસીના ગામે સધના પડાવ થયેા હતેા. આ ગામથી પેસીના પાર્શ્વનાથના તી તરીકે ઓળખાય છે, પ્રભુની મ નોહર મૂર્ત્તિ સંપ્રતિ રાજાના વખતની જણાય છે, પરંતુ દિગંબરી લેાકેા યાત્રાએ આવતા હેાવાથી ચક્ષુ ચઢાવેલી નથી. કારખાનુ તથા ધર્મશાળા વતાંબર સંધને સ્વાધીન છે, ખીજી શિખરબધ માટી દેરીયામાં પણ પ્રતિમાજીને ચક્ષુ ચઢાવેલ નથી, કેઇ સખી ગ્રહસ્થ આવીને ચઢાવે તેા લાભનું કારણુ
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 ગ્રંથાવલોકન, છે, ત્યાંથી પાલ થઈ ખેરવાડાની છાવણીમાં આગમન થયું હતું, આ બંને સ્થળના દેવળ પણ ઘણી જીર્ણ સ્થિતિમાં છે, ત્યાંથી અનુક્રમે ચાલતાં પોસ વદી 5 ના દિવસે સંઘ શ્રી ધુલેવા પહોંચ્યો હતો, અને શ્રી કેસરીયાજી નાથજીની યાત્રા શ્રી હંસવિજયાદ કર સાધુ સાધ્વી સાથે આનંદથી કરી હતી. ઈહા સંધ તરફથી અટ્ટાઈમહોત્સવ પૂર્વક વરઘોડે કાઢવામાં આવ્યા હતા. તેમજ દાન પુણ્ય અને વધ વાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે આબુ રાજથી તથા ઉદેપુરથી કેટલાક યુરોપીયને મેન સહિત હાથીના હોશ ઉપર ચઢી શ્રી કેસરીયાનાથના દેવલની મૂલાકાત લેવા આવ્યા હતા, અહીં યુરોપીયન લેકાને બુટ વિના પણ દેવળની અંદર જવાનો રીવાજ નહી હોવાથી તેઓ દેવળની દેરડીના પાછલા ભાગમાં ફરી ગયા છે ત્યાંથી સંઘ સાથે મહારાજ શ્રી ડુંગરપુર પધાર્યા છે છતાં ત્રણ ચાર શિખરબંધ મોટા દેવળે છે, પરંતુ ઘણાં જ જીર્ણ સ્થિતિમાં આવી ગયેલા છે. સેંકડે મૂત્તિઓ ચક્ષુ વિનાની છે વાસ્તે કન્ફરન્સ તરફથી અગર શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી તરફથી કોઈ લાયક બને જહાં મેલી જીર્ણોદ્ધાર કરાવવામાં આવે અને કઈ ચક્ષુઓ ચઢાવી જાયતે ઘણે જ લાભ થવા સંભવ છે. કેઈ સગ્રહથને પણ પિતાની લક્ષ્મીને લાભ લેવો હેતે આ કાર્ય હાથ ધરવા ભાગ્યશાળી થવું. (મળેલું) ग्रंथावलोकन. संस्कृत स्वयंशिक्षक, अथवा सेल्फ संस्कृत टीचर. મM . આ સભાના શાસ્ત્રી અને ભાવનગર સ્ટેટ હાઇસ્કુલના સંસ્કૃત શિક્ષક શ્રીયુત શાસ્ત્રી બદાશંકર દામોદર તરફથી ઉપરનું પુસ્તક અને ભેટ મળેલું છે, તે ઉપકાર સહિત સ્ત્રીકારતાં અને અતિ આનંદ ઉત્પન્ન થાય છે. આ પુસ્તકની સરલતા ભરેલી પદ્ધતી ઘણી જ પસંદ કરવા યોગ્ય છે. આજસુધી બાહેર પડેલા સંસ્કૃત ભાષાના શિક્ષણના પુસ્તકમાં સુમતાથી સંત.ખવાના સાધન તરીકે આ પુસ્તકને અમે પ્રથમ પદ આપીએ છીએ. જે. ઓ ગુજરાતી લેખન-વાંચનનું જ્ઞાન ધરાવતા હોય તેમને સંસ્કૃત ભાષામાં પ્રવેશ કરવામાટે આ પુસ્તક ઘણું જ ઉપલેગી થયા વિના રહેશે નહીં, એમ ખાત્રીથી કહી શકીએ છીએ. ઈ. ગ્રેજી સ્કુલમાં ચાલતા સંસ્કૃત માર્ગોપદેશીકાના અભ્યાસીઓને તે આ પુસ્તક ખરેખર મદદગાર થઈ પડશે. તે સિવાય જે ભાઈઓ તથા બહેનો પોતાને ઘેર રહી પિતાની મેળે સંસ્કૃત ભાષા શીખવાની ઈચ્છા રાખતા હોય તેમને સંસ્કૃત ભાષાનું સ્વયં શિક્ષણ લેવાને માટે આ પુસ્તક અને ત્યંત ઉપયોગી થઈ પડશે. આ પ્રથમ ભાગમાંરવર,વ્યંજન, સંધિ, ધાતુનામ,વિશે ઘણુ સર્વનામ અને કૃદંત વિષયો ઘણી સરળતાથી સમજાવવામાં આવેલા છે. તેને લગતા નિયમ ઉદહરણ સાથે એવા તો સરલ રીતે રામજાવ્યા છે કે જે ઉપરથી અભ્યાસી પિતાની મેળે વાંચીને સમજી શકે તેમ છે. વળી સંસ્કૃત શીખવામાં વિદ્યાથીને જે જે મુશ્કેલીઓ આવે છે, તેને ર કરવાને તેમાં બનતા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યું છે. ટૂંકામાં પિતાના શિક્ષક તરીકેના લાંબા અનુભવને સંથકારે તે તે વિષયો તથા નિયમના પૃથક્કરણ કરી સાર ગ્રહણ કરાવવામાં સારો ઉપગ કરેલો છે. તેથી અમે ગ્રંથકર્તાને આ તુય પ્રયાસને અભિનંદન આપીએ છીએ અને જણાવીએ છીએ કે પુસ્તક સર્વ પ્રકારે ઉત્તેજનને પાત્ર છે. આ પુસ્તકની કિંમત એક રૂપીઓ રાખવામાં આવી છે અને તે પુરતક અમારી સભામાંથી મલી શકશે. વેચાણ મળી શકશે પટેજ જૂદ For Private And Personal Use Only