Arhat Pravachan

Author(s): Vidyavijay
Publisher: Vijaydharmsuri Jain Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020056/1

Page #1

महासकारAIRS
अर्हत्
प्रवचन

Page #2

श्रोविजयधर्मसूरि जैन ग्रंथमाला पु. ३०
अर्हत्-प्रवचन
संग्राहक-अनुवादक मुनिराज विद्याविजयजी
प्रतः १००० वीर सं. २४६ ] धर्म सं. १४ [वि. सं. १९९२
मूल्य ०-५-०
-

Page #3

प्रकाशक:
दीपचंद बांठिया मंत्री:- श्री विजयधर्मसूरि जैन ग्रंथमाला उज्जैन.
सुवक:---
शेठ देवचंद दामजी
आनंद प्रीन्टिंग प्रेस - भावनगर.

Page #4

...
60000
40000CCODE COppos
poooOO
સ્વ૦ શ્રી વિજયધર્મસૂરિ મહારાજ.
బి౦చ
COMSCs...OODOO
.......
.......

Page #5

--
:
'
જૈન તીર્થકરોના પ્રવચન-સ્વરૂપ જે ૪૫ આગમ માનવામાં આવે છે, તેમાંના જે ત્રણ આગમમાંથી આ ૧૦૮ વચનને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે તે આ છે –
સૂત્રકૃતાં ગ સૂત્ર ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર દશવૈકાલિક સૂત્ર

Page #6

સ્વ૦ શેઠ મણિલાલ ન્યાલચંદ.

Page #7

શેઠ મણિલાલ ન્યાલચંદ મારક ગ્રંથ ન લે.
પાટણનિવાસી, ઉદારચરિત સ્વત્ર છે શ્રીમાન શેઠ મણિલાલ ન્યાલચંદના ધર્મ પત્ની, સુશીલા, બેન તારાબેનની ઉદાર , સહાયતાથી મમ શેઠ મણિલાલભાઈના સ્મારકમાં આ પ્રથમ પુસ્તક બહાર પાડવામાં આવ્યું છે.

Page #8

828086000000
*OOD0000०°
9008080000000000०००
०००००००००००००००
0000000000
0000000000
ट
अर्हत्-प्रवचन
000000000000०..
Sb00000000028809
......000000
1200००००००००००००००००००००००००
00000000088888050000०००

Page #9

-
-
-
सात शु?
धम्मो अहम्मो आगासं
कालो पुग्गल जंतवो । एस लोगुत्ति पण्णत्तो जिणेहिं वरदंसिहि ॥
उत्तराध्ययन अ. २८, गा. ७
मध, माअश, जात, પુદ્ગલ અને જીવ, એને જ જ્ઞાની એવા જિનેશ્વરેએ લેક કહ્યો છે.
-

Page #10

-
-
-
- - -
-
-
-
- -
લકા રથાન,
अत्थि एगं धुवं ठाणं
लोगग्गमि दुरारुहं । जत्थ नत्थि जरा मच्चू
वाहिणो वेयणा तहा ॥
સત્તાધ્યયન ક. ૨૩, ૫. ૮૧
લોકના અગ્રભાગ ઉપર, દુઃખે કરીને ચઢી શકાય એવું એક નિશ્ચિત સ્થાન છે, કે જ્યાં વૃદ્ધાવસ્થા, મૃત્યુ, વ્યાધિ કે વેદના કંઈ જ નથી.
-..
.
:
-
-
::
૨ : :

Page #11

એક-અનેક દ્રવ્ય
धम्मो अहम्मो आगासं
दव्वं इकिकमाहिये । अणंताणि य दव्वाणि
कालो पुग्गल अंतवो ॥
ઉત્તરાચન મ. ૨૮, p. ૮
ધમ, અધર્મ, આકાશ એને એક એક એક દ્રવ્ય કહ્યું છે, જ્યારે કાલ, પુદ્ગલ અને જીવ–એ અનન્ત દ્રવ્ય કહ્યાં છે.

Page #12

ધર્મ, અધર્મ અને આકાશનું લક્ષણ
गइलक्षणो उ धम्मो
अहम्मो ठाणलक्षणो। भायणं सव्वदव्वाणं
नहं ओगाहलक्खणं ॥
ઉત્તર: દગાર અ. ૨૮. [.
ધર્મ, સ્થાનલક્ષણ અધલિયા દ્રવ્યના આશ્રયરૂપ અવકાશ લક્ષણવાળું એવું આકાશ છે. અર્થાત ગતિમાં સહાય કરે તે ધમસ્તિકાય, સ્થિરતામાં સહાય કરે તે અધર્માસ્તિકાય, અને બધાં દ્રવ્યોના ભાજનરૂપ-સ્થાનરૂપ આકાશ છે.
-
-
-

Page #13

-
-
em
કાલ અને જીવનું લક્ષણ
..........
वत्तणालक्खणो कालो
जीवो उवओगलक्षणो। नाणेणं दंसणेणं च
सुहेण य दुहेण य॥
उत्तराध्ययन अ. २८, गा.
"
લક્ષણ વત્તના છે, જીવનું કાલ RA छे. ज्ञान, दर्शन, सुम, દુઃખ એનાથી જીવ જાણી શકાય છે.

Page #14

-
જીવનું લક્ષણ
नाणं च दंसणं चेव
चरित्तं च तवो तहा। वीरियं उवओगो य
एयं जीवस्स लक्षणं ॥
उत्तराध्ययन अ. २८, गा. ११
અને સુગ એ જીવનું લક્ષણ છે.
ज्ञान, शन, यात्रि, त५, वीर्य

Page #15

પુગલનું લક્ષણ
सबंधयार उज्जोओ
पहा छायातवे इ वा। वण्णरसगंधफासा पुग्गलाणं तु लक्षणं ।।
उत्तराध्ययन अ. २८, गा. १३
शाह, अ५४२, धोत, प्रला, छाया, मात५, तथा १, २स, मध, સ્પર્શ એ પુદ્ગલનું લક્ષણ છે.
-
19

Page #16

પર્યાચનું લક્ષણ
एगत्तं च पुहत्तं च
संखा संठाणमेव य । संयोगा य विभागा य
पज्जवाणं तु लक्खणं ॥
उत्तराध्ययन अ. २८, गा.१३
અકત્ર, પૃથકત્વ, સંખ્યા, સંસ્થાન
(આકાર-પ્રકાર) તથા સંગ અને વિભાગ એ પર્યાયનું લક્ષણ છે.
mm

Page #17

એક્ષનો મામ
नाणं च दंसणं चेव ___ चरित्तं च तवो तहा। एवं मग्गमणुपत्ता जीवा गच्छंति सोग्गई ।।
उत्तराध्ययन अ. २८, गा. ३
शान, शन, यात अने त५, એ માર્ગને પ્રાપ્ત કરવાથી જીવ સદ્ગતિ-મુકિતને પ્રાપ્ત કરે છે.
-
m

Page #18

નિર્વાણ કેને ન હોય ?
नादंसणिस्स नाणं
नाणेण विना न हुंति चरणगुणा । अगुणिस्स नत्थि मोक्खो
नत्थि अमुक्कस्स निव्वाणं ।।
ઉત્તરાખ્યાન ય. ૨૮, ૪. રૂં
દન -સમ્યકત્વ રહિતને જ્ઞાન ન હોય, જ્ઞાન વિના ચારિત્રના ગુણ ન હોય. અગુણ–ચારિત્ર રહિતને મેક્ષનહોય અને કર્મથી મુક્ત થયા વિના નિર્વાણ(મેક્ષ)નથી.
: ૧૦ ::
UF

Page #19

જ્ઞાનાદિનું ફળ
नाणेण जाणई भावे
दसणेण य सद्दहे । चरित्तेण निगण्हाइ तवेण परिसुज्झई ॥
સત્તાયન અ. ૨૮, અ. રૂપ
જ્ઞાનથી તને જાણે છે, દર્શનથી શ્રદ્ધાન કરે છે, ચારિત્રથી નિગ્રહ કરે છે-નવીન પાપોને રેકે છે ને તપથી શુદ્ધ થાય છે–પૂર્વનાં કર્મોને ક્ષય કરે છે.
9
: : ૧૧ : :
SF

Page #20

ધ્રુતજ્ઞાનનું મહત્ત્વ
जहा सूई ससुत्ता पडिया न विणस्सई । तहा जीवे समुत्ते संसारे न विणरस ||
પત્તાચન મ. ૨૬,
बोल ५९
જેમ દેારા સાથેની સેાય પડી ગઇ હાય, છતાં નાશ નથી થતી મળી આવે છે, તેમ જીવ શ્રુતજ્ઞાનયુક્ત હાય તે તે નાશ થતા નથી. એની દુર્ગતિ થતી નથી.
5
97

Page #21

-
ज्ञान में तुनथी?
अह पंचहि ठाणेहिं
जेहिं सिक्ला न लब्भई । थंभा कोहा पमाएणं
रोगेणालस्सएण य ॥
उत्तराध्ययन अ. ११, गा.३
જ પાંચ કારણોથી શિક્ષા-જ્ઞાન નથી પ્રાપ્ત થતું, તે પાંચ કારણે આ छ : भान, डोध, प्रभाद, 1 मने
આલસ્ય.

Page #22

સત્યાગ કર્યો ?
******
區
कुप्पवय णपाखंडी सव्वे उम्मग्गपट्टिया । सम्मग्गं तु जिणक्खायं एस मग्गो हि उत्तमो ॥
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૨૩, ૨૧, ૬૨
દુષિત વચન કહેનાર અને પાખડી એ બધા ઉત્સામાં ચાલનાર હોય છે. જિનેશ્વરાએ કહેલ માર્ગ એ જ ઉત્તમ છે અને એ જ સન્માર્ગે છે.
: : ૧૪ ::
ដ

Page #23

શારો સાથે શત્રુતા.
पडिणीयं य बुद्धाणं
वाया अदुव कम्मुणा। आवी वा जइ वा रहस्से
णेव कुजा कयाइ वि ॥
उत्तराध्ययन अ. १, गा. १७
વિદ્વાને શાસ્ત્રની સાથે વાણી કે કર્મથી, જાહેરમાં કે ગુપ્ત રીતે શત્રુતા જ્યારે પણ ન કરવી.
:: १५ : :

Page #24

શારીરિક ક્ષીણુતા પછી?
परिजरइ ते सरीरयं
केसा पंडुरया हवति ते । से सोयबले य हाई
समयं गोयम ! मा पमायए ।।
ઉત્તરાયન . ૧૦, . ૧?
. શરીર જીણું થઈ રહ્યું છે, તારા વાળ સફેદ થઈ રહ્યા છે ને કાનશક્તિ (બધી ઈન્દ્રિયની શક્તિ) હીન થઈ રહી છે, માટે હે ગૌતમ ! એક સમય પણ પ્રમાદ ન કર.
પE
:

Page #25

આત્માનું પ્રાધાન્ય.
...............,
अप्पा कत्ता विकत्ता य
दुहाण य सुहाण य । अप्पा मित्तममिदं च
दुष्पट्टिय सुपट्टिओ ॥
ઉત્તરાખ્યાન શ્ર. ૨૦, ૫.
અને દુઃખને કર્તા (ઉત્પન્ન કરનારેઅને નાશ કરનાર આત્મા છે. ઈન્દ્રિયોને નહિ વશ થએલો આત્મા પિતાને મિત્ર છે અને ઈન્દ્રિયોને આધીન થયેલ આત્મા શત્રુ છે.
પE
- -
- -

Page #26

આત્માની વિશિષ્ટતા.
27
अप्पा नई वेयरणी अप्पा मे कूडसामली । अप्पा कामदुहा घेण अप्पा मे नंदणं वणं ||
उत्तराध्ययन अ. २०, गा. ३६
મારે
આત્મા એ વૈતરણી નદી
છે, આત્મા એ શામલી વૃક્ષ છે, આત્મા
એ
કામધેનુ-ગાય છે ને આત્મા એ જ નદન વન છે.
:: 14 ::
an
ב

Page #27

સુવાક્ય,
वरं मे अप्पा दंतो
संजमेण तवेण य । माहं परेहिं दम्मंतो बंधणेहिं वहेहि य ॥
સત્તાવ્યચર , ૧ , ૨૬
સયમ અને તપથી મારા આત્માનું દમન કરવું શ્રેષ્ઠ છે, પણ બીજાઓ દ્વારા બંધન અને વધથી મારું દમન ન થવું જોઈએ.
B
: ૧૯ :
_SિT

Page #28

સાચે જચ
जो सहस्सं सहस्साणं
संगामे दुजए जिणे । एग जिणिज्ज अप्पाणं
एस से परमो जओ ॥
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૧, ૫. *
. માણસ દુજેય એવા સંચામમાં બે માણસોને જીતે, પરંતુ જે પોતાના આત્માને જીતે છે એ જ ઉત્કૃષ્ટ જય છે.

Page #29

આત્મામને
अप्पा चेव दमेयव्वो
अप्पा हु खलु दुद्दमो। अप्पा दंतो सुही होई
अस्सि लोए परत्थ य॥
उत्तराध्ययन अ. १, गा. १५
જ
આત્મા જ દમન કરવાને ગ્ય છે અને તે આત્મા જ દુર્દશ્ય છે. આત્માનું દમન કરનાર આ લોક અને પરલેકમાં સુખી થાય છે.

Page #30

આમાનો વિજય
पंचिंदियाणि कोहं
माणं मायं तहेव लोभं च । दुजयं चेव अप्पाणं
सव्वमप्पे जिए जियं॥
સત્તરાણયને શ., જી. ૩૬
પાંચ ઇન્દ્રિય, કોધ, માન, માયા અને લોભ એ દુર્ભય છે, આત્માને જીતવાથી એ બધા અનાયાસે જીતાય છે. આત્મા છે એટલે બધું જીત્યું.
: : ૨૨ : :

Page #31

આત્મયુદ્ધ
品
अप्पाणमेव जुज्झाहि किं ते जुज्झेण बज्झओ । अप्पणा चेव अप्पाणं जइत्ता सुहमेहए |
ઉત્તરાયન સ્ત્ર. ૬, રૂ
*
આત્માની જ સાથે યુદ્ધ કરી, બહારના સાથે યુદ્ધ કરવાથી શુ? આત્માવર્ડ . આત્માને જીતવાથી સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
:: ૨૩
品

Page #32

શત્રના ય
एगे जिए जिया पंच पंच जिए जिया दस !
दसहा उ जिणित्ता णं सव्वसत्तू जिणाम हं ||
*
ઉત્તરાધ્યયન સ્ત્ર. ૨૩, ૫. ફ્
પ
એકને (મનને) જીતવાથી પાંચને (ચાર કષાય સાથે) જીતાય છે, અને પાંચને જીતતાં દસને, ( મન, કષાય, ઇન્દ્રિયને ) અને દર્શને જીતીને સર્વ શત્રુઓને જીતું છું. ( એમ ગૌતમસ્વામી કહે છે.)
E
પ

Page #33

સાચો...ચજ્ઞ,
तवो जोई जीवो जोईठाणं,
जोगा सुया सरीरं कारिसंग। कम्मं एहा संजमजोग संती, होमं हुणामि इसिणं पसत्थं ॥
ઉત્તરાધ્યયન ઝ, ૧૨, જા. ૧૪
તપરૂપ
* અગ્નિ, જીવરૂપ અગ્નિનું સ્થાન (કુંડ), ગરૂપ કડી, શરીરરૂપી છાણું, કમરૂપી લાકડાં, સંયમ-વ્યાપાર રૂપી શાતિપાઠ-આ પ્રકારની સામગ્રીથી ઋષિએથી પ્રશંસાએલ હેમને કરૂં છું.

Page #34

આસક્તિથી દુઃખ.
ER
*
जे केई सरीरे सत्ता वपणे रूवे य सव्वसो
मणसा कायवणं सव्वे ते दुक्खसंभवा ॥
ઉત્તરાધ્યયન શ્ર. ૬. ૧, ૧૨ *
કાઇ જીવા, આ શરીરમાં, વણુંમાં ને રૂપમાં મન-વચન-કાયાથી સર્વથા આસક્ત રહે છે તે બધા
દુઃખી છે.
: : ::
말
L

Page #35

મેહ, વૃષ્ણ ને લોભ.
दुक्खं हयं जस्स न होई मोहो
मोहो हओ जस्स न होइ तण्हा । तण्हा हया जस्स न होइ लोहो
लोहो हओ जस्स न किंचणाई ॥
उत्तराभ्ययन भ. ३२, गा. ८
જેને મહ નથી એણે દુઃખને હસ્યું છે. જેને તૃષ્ણા નથી તેણે મેહને હર્યો છે. જેને લેભ નથી તેણે તૃષ્ણને હણી છે અને જેને મમત્વ નથી. તેણે તેમને હ છે.
.
.
.
I
::
૭ : :

Page #36

ધાર્થિ શું થાય?
अहे क्यइ कोहेणं
माणेणं अहमागई। माया गइपडिग्धाओ
लोहाओ दुहओ भयं ॥
ઉત્તરાચર શ્ર. ૬, જા. ૪
કોધથી
આત્મા અધોગતિમાં જાય છે, માનથી પણ અધોગતિ થાય છે, માયા સદ્ગતિને પ્રતિઘાત કરે છે અને લેભથી બન્ને ભવના જાય છે,

Page #37

સવિનાશક કોણ ?
l.
ram
कोहो पीई पणासेs माणो वियनासणो |
माया मित्ताणि नासेइ
लोहो सव्वविणासो ||
ક્રોધ કીર્તિને નાશ કરે છે, માન વિનયના નાશ કરે છે, માયા મિત્રતાને નાશ કરે છે અને લાલ સર્વના નાશ કરે છે.
શર્યાતિ શ્ર. ૮, ૧] ૨૪
:: ૨૯::
L

Page #38

કષાયથી ભાવવૃદ્ધિ
कोहो अ माणो अ अणिग्गहीया
माया य लोभो य पवढमाणा। चत्तारि एए कसिणा कसाया सिंचंति मूलाइ पुणब्भवस्स ॥
રાજાનિ . , મા. ૩૦
અનિગ્રહીત એવા ક્રોધ અને માન તેમજ વધતા એવા માયા અને તેમાં એ સંપૂર્ણ ચાર કષા પુનર્જન્મરૂપી વૃક્ષના મૂલને સીંચે છે અર્થાત ભવને વધારે છે.
BE
: : ૩૦ : :
B

Page #39

થાય જયના ઉપાય
उवसमेण हणे कोहं मार्ण मद्दवया जिणे | मायं चाज्जवभावेण लोभं संतोसओ जिणे ||
दशवेकालिक म गा. ३८ .
.
'
ઉપશમથી ક્રોધને હશેા, માનમ્રતાથી માનને જીતા, સરલતાથી માયાને દૂર કરા અને સતાષથી લાલને થતા.
:: ૩૧ :
品

Page #40

માયાનું ફળ.
जइ वि य णिगणे किसे चरे
जइ वि य मुंजिय मासमंतसो । जे इह मायाइ मिजई
आगता गन्भाय गंतसो॥
સૂત્રતા 2. ૨, ૩. 1, .
- કેઈ નગ્ન થઈને ફરે, યા કઈ કારીરને કૃશ કરીને ફરે, અથવા મહિના મહિનાના ઉપવાસ કરે પરંતુ જે તે માયાવડે કરીને લિપ્ત છે, તે તેની મુક્તિ નથી-અનંત ગર્ભોમાં જવું પડે છે.

Page #41

નામનાને મેહ.
............
पूयणट्ठा जसोकामी
माणसम्माणकामए । बहुं पसवइ पावं
मायासल्लं च कुबई ।।
दशवकालिक अ. ५. उ. २. गा. ३५
જને
અર્થી, યશને ચાહનાર, માન-સમાનની ઇચ્છા કરનાર અને માયાશલ્ય-કપટ કરનાર ઘણું પાપ ઉપાર્જન કરે છે.

Page #42

ઈચ્છાની વિશાળતા.
सुवण्णरूप्पस्स उ पव्वया भवे
सिया हु केलाससमा असंखया। नरस्स लुद्धस्स न तेहिं किंचि
इच्छा हु आगाससमा अणंतिया ॥
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૧, ના. ૪
કલાશ પર્વતની સમાન સેનાચાંદીના અસંખ્ય પર્વતે કદાચિત પ્રાપ્ત થાય, પરંતુ આકાશ સમાન એવી લુબ્ધ મનુષ્યની ઈચ્છાને અંત આવતું નથી.
II
BE
:: ૩૪ : :
B

Page #43

મે હતૃષ્ણાના સ'ખ'ધ,
品
जहा य अंडप्पभवा बलागा अंडं बलागप्पभवं जहा य ।
एमेव मोहाययण खु तच्हं मोहं च तपहाययणं वयंति ॥
ઉત્તરાધ્યયન શ્ર. ૬૭ . ૩૨, *
જેમ ઇડાથી ખગલી અને ખગલીથી ઇંડુ ઉત્પન્ન થાય છે, તેવી રીતે માહૂનું સ્થાન તૃષ્ણા અને તૃષ્ણાનુ સ્થાન માહ છે, એમ જ્ઞાની કહે છે.
:: ૩૫

Page #44

માટે કોણ?
निम्ममो निरहंकारो
निस्संगो चत्तगारवो। समो य सबभूएसु तसेसु थावरेसु य ॥
ઉત્તરાર્થચન છે. ૧૬, . =
ઓ) તે છે કે જે નિર્મમ, નિરહંકાર, નિસંગ, ત્યકત ગારવ (મેટાઈ છેડી છે) અને ત્રસ કે સ્થાવર–અધા જીવે ઉપર સમભાવ રાખે છે.

Page #45

સમ્યક્ત્વ અને ચારિત્ર.
આ
-
नत्थि चरित्तं सम्मत्त
विहणं दंसणे उ भइयव्वं । सम्मत्तचरित्ताई
जुगवं पुव्वं व सम्मत्तं ।।
સત્તરાધ્યયને અ. ૨૮, ૧, ૨૬.
સમ્યકત્વરહિત ચારિત્ર ન હોય અને દર્શન (સમ્યકત્વની) સાથે ચારિત્રની ભજના (સંભાવના છે-હોય કે ન હેય. સમ્યક્ત્વ અને ચારિત્ર એક સાથે પણ હાય અથવા સમ્યક્ત્વ ચારિત્રની પૂર્વ પણ હોય.
::
૭
:
.

Page #46

બેધિબીજની દુર્લભતા.
मिच्छादसणरत्ता
सनियाणा हु हिंसगा। इय जे मरंति जीवा
तेसिं पुण दुल्लहा बोही ॥
ઉત્તર ધ્યાન . ૨૬, જા. ર૧
મિથ્યાદર્શનમાં રક્ત, નિયાણુ કરનાર, હિંસક–આવા જે છ મરે છે તેમને પણ બોધિબીજ (સમ્યકુત્વનું મળવું) દુર્લભ હોય છે.
UF
:: ૩૮ ::
_UR

Page #47

ઓધિબીજની પ્રાપ્તિ.
सम्मईसणरत्ता
अनियाणा सुकलेसमोगाढा। इय जे मरंति जीवा
सुलहा तेसि भवे बोही॥
ઉત્તરાધ્યયન
, રૂદ, ભા. ૨ ૬
સમ્યગદર્શનમાં રક્ત, નિયાણ નહિં કરનાર, શુકલેશ્યાસમન્વિતઆવા જે જીવ મરે છે તેમને બેધિબીજ સુલભતાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
BE
:: ૩૯ ::
Us

Page #48

........
........
............
બ્રહ્મચારીને નમસ્કાર.
देवदाणवगंधव्वा
जक्खरक्खसकिन्नरा। बंभयारी नमसंति
સુઈ ને શાંતિ તે છે
ઉત્તરાયણને , ૧૬,
. ૧૬
દવ, દાનવ, ગંધર્વ, યક્ષ, રાક્ષસ અને કિન્નર–એ બધા પણ, દુષ્કર એવા બ્રહ્મચર્યના પાલન કરનારને નમસ્કાર કરે છે.

Page #49

સમાધિને કોણ જાણે?
मा पेह पुरा पणामए ___ अभिकखे उवहिं धुणित्तए । जो दूमण तेहिं णो गया
ते जाणंति समाहिमाहिये ।।
સુત્રતા .
અ. ૨, ૩. ૨. 1. ૨૫
પહેલભેગલાં કર્મોને વિચાર ન કરે, ભવિષ્યમાં વિષયપ્રાપ્તિની અભિલાષા ન કરે અને માયાને દૂર કરે. જેઓ દુષ્ટ મનપૂર્વક વિષયાધીન નથી થતા, તેઓ સર્વોત્તમ સમાધિને જાણે છે.
: :
૪૧ : ?

Page #50

એકાત પરિચય.
s
-
r
s
t
,
समरेसु अगारेसु
संधीसु य महापहे । एगो एगिथिए सद्धि
णेव चिठे न संलवे॥
उत्तगध्ययन अ. १, गा. २६
લુહારની શાળામાં, મકાનમાં, બે મકાનોની વચમાં, મેટા રસ્તા ઉપર વિગેરે સ્થાનમાં એકલી સ્ત્રીની સાથે ( સાધુ ) ઉભે ન રહે, ન વાર્તાલાપ કરે.
[
:: ૪૨ ::

Page #51

બ્રહ્મચારીને કોને ભય હોય?
जहा कुक्कुडपोयस्स
निच्च कुललओ भयं । एवं खु बंभयारिस्स
इत्थीविग्गहओ भयं ।।
શાંતિ, શ્ર. ૮, T. ?
જેમ કુકડીના બચ્ચાને હમેશાં બીલાડીથી ભય હોય છે, એમ નિશ્ચયપૂર્વક બ્રહ્મચારીને સ્ત્રી-સંસીને ભય હોય છે.
: : ૪૩ : :

Page #52

બ્રહ્મચારી શું કરે?
हत्थपायपडिच्छिन्नं
कन्ननासविगप्पिअं। अवि वाससई नारिं बंभयारी विवजए॥
दशवकालिक अ. ८, गा. ५५
જેના હાથ-પગ કપાયેલા હોય, કાન-નાક વિકૃત થઈ ગયાં હોય, એવી સો વર્ષની વૃદ્ધા સ્ત્રીને સંસર્ગ પણ બ્રહ્મચારી ત્યાગે.
ઉT
: :
: : :

Page #53

બ્રહ્મચારીનું સ્થાન કેવું હોય?
,
,
,
जहा बिरालावसहस्स मूले
न मूसगाणं वसही पसत्था। एमेव इत्थीनिलयस्स मज्झे
न बंभयारिस्स खमो निवासो ।।
ઉત્તરાચર શ્ર. ૨૨, .
જેમ બિલાડાઓના રહેવાના સ્થાનની નજીક ઉંદરોનું રહેવું સારું નહિં, તેમ સ્ત્રીઓનાં નિવાસની મધ્યમાં બ્રહ્મચારીને નિવાસ સારો નહિ.
G
! : ૪૫ : :
_U

Page #54

-
ગીત, નૃત્ય, આભરણને કામ એ શું છે?
••••••••••••
•••••••
सव्वं विलवियं गीयं
सव्वं नट्ट विडंबिणा। सव्वे आहरणा भारा
सव्वे कामा दुहावहा ।।
રસધ્ધચન પ્ર. ૧૩, ઈ. ૧૬
બધાં ગીત વિલાપ સમાન છે, બધાં નૃત્ય વિડંબનારૂપ છે, બધાં આભરણે ભાર સમાન છે અને બધા કામે દુઃખાવહ છે.
: :
૪૬ : :

Page #55

-
-
- -
- -
કામથી દુર્ગતિ.
सल्लं कामा विसं कामा __कामा आसीविसोवमा । कामे पत्थेमाणा
अकामा जंति दुग्गई ॥
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૧, T. ૫૩
કામ એ શલ્ય-ખીલા સમાન છે, કામ એ વિષ છે, કામ એ દષ્ટિવિષ સપના જેવા છે. કામને નહિં ભેગવવા છતાં કામની પ્રાર્થના માત્રથી જ લોકે દુર્ગતિમાં જાય છે.
--
-
---
-
-
--
UF
: : ૪૭ : :
_BE

Page #56

દુશીલતા આગળ બધું નકામું.
., • •••••••
चीराजिणं निगिणिणं
जडी संघाडि मुंडिणं । एयाई पि न तायंति
दुस्सीलं परियागयं ।।
તરબૂથન છે. ૧, પા. ૨૧
કવી વકલ અથવા ચર્મનાં વસ્ત્ર પહેરવાં, નગ્ન રહેવું, જટાધારી થવું, સાંધેલાં વસ્ત્રો પહેરવાં અને મુંડ થવું, એ બધું હોવા છતાં દીક્ષિત જે દુઃશીલ છે, તો તે બધું કંઈ રક્ષણ કરતું નથી.
: :
૪૮ : :

Page #57

AR
કર્મોથી મુક્તિ.
तेणे जहा संधिमुहे गहीए
सकम्मुणा किच्चइ पावकारी । एवं पया पेच इह च लोए
कडाण कम्माण न मुक्ख अस्थि ।।
ઉત્તરાધ્યયન
, ૪, જા. ૨
જેમ પાપકારી ચેર સંધિમુખમાંજ્યાં ખાતર પાડે છે ત્યાં પકડાઈ જાય છે ને કરેલાં કર્મો દ્વારા દુઃખી થાય છે, તેવી જ રીતે પ્રજા–લો કે આ લોક અને પરલોકમાં કરેલાં કર્મોથી મુક્તિ મેળવી શકતા નથી અર્થાત્ કરેલાં કર્મનું ફળ અવશ્ય જોગવવું પડે છે.
*: ૪૯ :: GR

Page #58

કર્માનુસાર જાતિ.
एगया देवलोएसु
नरएसु वि एगया । एगया आसुरं कायं
अहाकम्मेहिं गई ।
उत्तराभ्ययन अ. ३, गा. ३
આ આત્મા કયારેક તે દેવલકમાં, ક્યારેક નરકમાં અને કયારેક ભવનપતિમાં કર્માનુસાર ગતિ કરે છે.
卐
:: ५० ::
_卐

Page #59

-
-
भनु प्राधान्य.
रागो य दोसो वि य कम्मबीयं
कम्मं च मोहप्पभवं वयंति । कम्मं च जाईमरणस्स मूलं दुक्खं च जाईमरणं वयंति ॥
उत्तराध्ययन अ. ३२, गा. ७
રાગ અને દ્વેષ એ કર્મબીજ છે, ને કર્મ મોહથી ઉત્પન્ન થાય છે, કર્મએ જન્મ-મરણનું મૂલ છે, અને જન્મभ२९१ मे दुः५ छे, मेम ज्ञानी ४ छे.
-
-
-
-
-
-
-
-
95
:: ५१ : :
-

Page #60

કર્મનું ફળ.
कामेहि ण संथवेहि गिद्वा, कम्मसहा कालेण जंतवो । ताले जह बंधणच्चुए एवं आउक्खयम्मि तुट्टति ||
સૂત્રમાં શ્ર ૨, ૩. ૧૧,૩
વિષયાનીઈચ્છાથી અને માતા
પિતાદિ સંબધીઓથી લુબ્ધ થનાર જીવને, કાળ પરિપકવ થતાં તે કમના લેાને સહન કરવાં પડે છે. જેમ તાલવૃક્ષથી ફળ છૂટું થાય છે તેમ આયુષ્ય પૂરૂ થતાં જીવ પણ છ્તા પડે છે. LE
: :પર ::

Page #61

કર્મ થી દુઃખ
जं जारिसं पुबमकासि कम्म
तमेव आगच्छति संपराए । एगंतदुक्खं भवमजणित्ता
वेदंति दुक्खी तमणंतदुक्खं ।। સૂત્રતા . ૧, ૩. ૨, T', ૨૩
પર્વમાં જેવા પ્રકારનું કામ કર્યું હોય તેવા પ્રકારે જીવ આ સંસારમાં આવે છે. જ્યાં એકાન્ત દુઃખ રહેલું છે, એવા ભવને (નરક ભવને) ઉપાજંન કરીને જીવ ત્યાં જઈ અનન્ત દુઃખથી દુઃખી થાય છે. UF :: ૫૩ :: _BE

Page #62

ભાગી–અભેગીનું શું?
उबलेवो होइ भोगेसु ___ अभोगी नोवलिप्पई। भोगी भमइ संसारे अभोगी विष्पमुच्चई ॥ ઉત્તરાધ્યયન અ. ૨, . રૂ.
ભાગ ભોગવવામાં (કર્મ) લેપ થાય છે, ભોગ નહિ ભોગવનાર (કમથી) લિપ્ત થતું નથી. ભેગી સંસારમાં ભ્રમણ કરે છે, જ્યારે અભેગી સંસારથી મુક્ત થાય છે.
BE
:: ૫૪ : :
_B

Page #63

ભાગનું પરિણામ
जहा किपागफलाणं
परिणामो न सुदरो ।। एवं भूत्ताण भोगाणं परिणामो न सुंदरो।
ઉત્તરથને શ્ર. ૧૧, ૫, ૧૭
જેમ કિપાકફલનું પરિણામ સુંદર નથી, તેમ ભગવેલા–ભોગવાતા ભેગોનું પરિણામ સારૂં નથી આવતું.
- *
*
,
*
*
7

Page #64

અધર્મીની રાતો.
जा जा वच्चइ रयणी
न सा पडिनिअत्तइ । अहम्मं कुणमाणस्स
अहला जंति राईओ ।।
उत्तराभ्ययन श्र. १४, गा. २४
જેરાત્રિએ જાય છે તે પાછી આવતી નથી. અધર્મ કરનારની રાત્રિએ નિષ્ફળ પસાર થાય છે.
:: ५६ ::

Page #65

ફળમાં એકાકીપણું.
संसारमावण्ण परस्स अट्ठा
साहारणं जं च करेइ कम्मं । कम्मस्स ते तस्स उ वेयकाले
न बंधवा बंधवयं उति ।।
રાધ્યયન અ. ૪, ૫, ૪
સંસારમાં ફસેલે આત્મા, બીજાના માટે કે પોતાના માટે જે કર્મ કરે છે, તે કર્મફળના વેદનાના સમયેભેગવવા સમયે બંધ પણ બંધુત્વભાવને નથી પ્રાપ્ત થતા અર્થાત્ એ કર્મોના ફળને ભેગાવવામાં કઈ સહાયક થતું નથી.
:: ૫૭ :: UR
"
-

Page #66

धर्भनु भूत
एवं धम्मस्स विणओ
मूलं परमो से मुक्खो । जेण कित्तिं सुयं सिग्धं
निस्सेसं चाभिगच्छइ ॥ दशवेकालिक अ. ९, उ० २, गा.२
ધર્મનું ઉત્કૃષ્ટ મૂલ વિનય છે. ते भुध्य छे. तेनाथी दीति, Qत, પ્રશંસા અને મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
is
.:: ५८ ::
.
::
५८ ::

Page #67

* *
*
*
*
ધર્મનું આચરણ
जरा जाव न पीडेइ
वाही जाव न वहुई। जाविदिया न हायंति ताव धर्म समायरे ॥
સશસ્ત્ર સ. ૮, ભા. ૨૧
જ્યાં સુધી વૃદ્ધાવસ્થા દુઃખ દેતી નથી, વ્યાધિ જ્યાં સુધી વધી નથી અને જ્યાં સુધી ઇંદ્રિય શિથિલ થઈ નથી, ત્યાં સુધીમાં ધર્મનું આચરણ કરી લેવું જોઈએ.
: : ૫૯ : :

Page #68

ચેતનામાં ધર્મ
जयं चरे, जयं चिटे
जयं आसे जयं सए । जयं भुजंतो भासंतो पावं कम्मं न बंधई ॥
વાનિય . ૪, ૧ થી ૮
યતના ઉપયોગ પૂર્વક ચાલતો, યતનાપૂર્વક ઉભે રહેતો, યતનાપૂર્વક બેસતે, યતનાપૂર્વક સૂતે, યતનાપૂર્વક ભજન કરતો અને યતના પૂર્વક બેલત અને ચતનાપૂર્વક બેલતે જીવ પાપકર્મ બાંધતા નથી. B : : ૬૦ : : BF

Page #69

થર્સ એ એટ છે.
E
जरामरणवेगेणं
बुज्झमाणाण पाणिणं । धम्म दीवो पट्टा य गई सरणमुत्तमं ॥
સત્તાવન ૫. ૨૩, ૫, ૬૮
X
વૃદ્ધાવસ્થા ને મરણના વેગથી (દુઃખસાગરમાં) ડૂબતા એવા પ્રાણીને, ધમ એ એક ઉત્તમ શરણરૂપ નિશ્ચલ સ્થાન દ્વીપ સમાન છે.
:: ૬૧ ઃઃ
u

Page #70

ધર્મની શ્રેષ્ઠતા.
धम्मो मंगलमुकिटं
अहिंसासंजमो तवो। देवा वि तं नमसंति
जस्स धम्मे सया मणो॥
શનિ
૪. ૧, ના. ૧
અહિંસા, સંયમ અને તારૂપ ધર્મ એ ઉત્કૃષ્ટ મંગલ છે. એવા ધર્મમાં જેનું હમેશાં મન છે તેને દેવતા પણ નમસ્કાર કરે છે.
B
:: ૬
::
_

Page #71

અજ્ઞાની શુ કરે ?
*
UR
पढमं नाणं तओ दया एवं चि सव्वसंजए । अनाणी कि काही किं वा नाहि छेय पावगं ? ॥
दशर्वकालिक अ. ४, गा. १०
પહેલાં જ્ઞાન અને પછી દચા,
એ પ્રમાણે સર્વાં સચતા આચરે છે.
અજ્ઞાની માણસ શું કરી શકે ? અજ્ઞાની
કયુ શ્રેયસ્કર અને કયું પાપવાળુ છે, એ કેમ જાણી શકે ?
૬૩ ::
땳

Page #72

રાત્રિભોજન ત્યાગ.
अत्थंगयंमि आइच्चे
पुरत्था य अणुग्गए। आहारमइयं सव्वं मणसा वि न पत्थए । રાજા રાજ . ૮, Nr. ૨૮
સૂર્ય અસ્ત થાય ત્યારથી જ્યાં સુધી પૂર્વ દિશામાં તેને ઉદય ન થાય
ત્યાં સુધી આહારાદિ-આહાર-પાણી વિગેરે બધું મનથી પણ ન ચાહવું-ત્યાગવું.
-
---
::
૬
: :
-
-
-

Page #73

પરિગ્રહ એટલે શુ?
11]
LE
न सो परिग्गहो कुत्तो नायपुत्त्रेण ताइणा ! मुच्छा परिग्गहो कुत्तो ss वृत्तं महेसिणा ||
दशवेकालिक . ६, गा. २१
ત્રાતા એવા તીર્થંકર મહાવીરે તેને (વસ્ત્રાદિ ઉપકરણને) પરિગ્રહ નથી કહ્યો, પરન્તુ મૂર્છા પરિગ્રહ કહ્યો છે એમ મહર્ષિઓએ કહ્યુ છે.
૬૫ ઃ ઃ
E
湯

Page #74

સહનિરોધ.
लोभस्से समणुफासे
मन्ने अन्नयरामवि । जे सिया सन्निहीकामे
गिही पव्वइए न से।
હાર્વજનિ મ. ૨, ભા. ૧૬
લોભમાં એટલું મહત્ત્વ છે કે કેઈપણ એક ચીજ ગોળ, સાકર, ઘીવિગેરેમાની સાધુ કદાચિત રાત્રે પોતાની પાસે રાખવાની ઇચ્છા કરે, તે, ન તે તે ગૃહસ્થ છે અને ન સાધુ છે, એમ તીર્થકર માને છે.
:: ૬ ::
_BE

Page #75

અજ્ઞાની જીવનું કૃત્ય
जे केइ बाला इह जीवियट्टी पावाइ कम्माइ करंति रुद्रा | ते घोररूवे तमिसंधयारे तिव्वाभितावे नरए पति ।।
સૂત્રતાં, શ્ર. ૬, ૩. ધૃ ત,
જે માલજીવા ( અજ્ઞાનજીવેા ) ) જીવિતાથી (પાપમય જીવિતના અથી) અનીને ધાર પાપકર્યાં કરે છે, તે ભયાનક અને અત્યન્ત અધકારમય તીવ્ર દુઃખ દાયક એવી તરકમાં પડે છે.
૬૭
5

Page #76

તપસ્યાનું ફળ.
सउणी जह पंसुगुंडिया -विहुणिय धंसयइ सियं यं । एवं दविओवहाणवं
कम्म खबइ तबस्सी माहणे ॥ સૂત્રકૃતજ, શ્ર. ૨, ૩. 1, પા. 31
જેમ પક્ષી, શરીર ઉપર લાગેલી ધૂળને પાંખ ફફડાવીને ખેરવી નાખે છે તેવી રીતે તપસ્વી સાધુ પૂર્વોપાર્જિત કર્મોને ખેરવી નાખે છે દૂર કરે છે.
:: ૬૮ ::

Page #77

જીવનની દુર્લભતા.
संबुज्झह किं न बुज्झह,
संबोही खलु पेच दुल्लहा । णो हृवणमंति राइओ
नो सुलभं पुणरवि जीवियं ॥ સૂત્રતા પ. ૨, ૩. ૧, Nr. ૧.
સમજે, કેમ સમજતા નથી? પરલોકમાં ધર્મપ્રાપ્તિ દુર્લભ છે. જે રાત-દિવસ જાય છે તે પાછાં આવતાં, નથી, અને આ જીવન પણ પુનઃ -સુલભ નથી.
.
BE

Page #78

નિંદાત્યાગ.
जे परिभवइ परं जणं
संसारे परिवत्तई महं। अदु इंखिणिया उ पाविया
इति संखाय मुणी ण मज्जह ॥
સૂત્રવૃતાં
ઝ. ૨, ૩. ૨, ૪. ૨
જ માણસ બીજાને તિરસ્કાર કરે છે, તે અપાર સંસારની અંદર પરિબ્રમણ કરે છે. પરનિંદા એ તે મહા
પાપિ” છે, એમ જાણીને સાધુ પુરૂષએ પરનિંદાથી જરૂર દૂર રહેવું.
BE
:: ૭ ::

Page #79

સાધુ કાણુ ?
品
महुकारसमा बुद्धा जे भवंति अणिस्सिया ।
नाणापिण्डरया दंता तेण वच्चंति साहुणो ||
રાજ્ઞાતિદ અ. ૧, ૧. ':
*
મધુકરનીજેવા, બુદ્ધ-પડિત, અનિશ્ચિત, નાનાપ્રકારના આહાર લેવામાં ( ઉદ્વેગ રહિત ) તત્પર અને દાન્ત-અને સાધુ કહેવામાં આવે છે.
: : ૭૧
BE

Page #80

શ્રમણાદિ કાણુ ?
u
समयाए समणो होइ बंभरेण बभणो । नाणेण य मुणी होइ તવા હોર્ તાવનો
સાયન અ ગા. ૩૧
•
*
સમતા-સમભાવથી શ્રમણ કહેવાય, બ્રહ્મચર્યાંથી બ્રાહ્મણુ, જ્ઞાનથી મુનિ અને તપથી તાપસ કહેવાય છે.
:: ર '
---
an

Page #81

તે શ્રમણાદિ ન કહેવાય ?
नवि मुंडिएण समणो न ओंकारेण बंभणो । न मुणी रण्णवासेणं कुसचीरेण न तावसो ।
ઉત્તરાધ્યયન બ્ર. ૨, તા. ३०
મુંડન—લુંચન કરવા માત્રથી કઇ
શ્રમણ નથી, આંકારના જાપ કરવા માત્રથી બ્રાહ્મણ નથી, અરણ્યવાસ કરવા માત્રથી ક'ઈ મુનિ નથી, તેમ દલનાં વસ્ત્ર પહેરવા માત્રથી કંઇ તાપસ નથી.
R
E
:: છઠ્ઠું :

Page #82

મુનિ કોણ?
धम्मस्स य पारए मुणी
आरंभस्स य अंतए हिए। सोयंति य णं ममाइणो
णो लभंति णियं परिग्गहं ।।
સૂત્રnતાં. . ૨, ૩. ૨, જા, ૬
જ ધર્મ (કૃતધર્મ, ચારિત્રધર્મ) ને પારગામી હૈય, આરંભ–સંરંભસમારંભથી દૂર હોય, તે જ “મુનિ છે, અને તેથી વિપરીત આચરણ કરનાર દુઃખી થાય છે અને તે પિતાની ભાગ્ય વસ્તુને મેળવી શકતો નથી. BE :: ૭૪ : BE

Page #83

-
-
-
-
સાધુતામાં કેણુ રહે ?
जे न वंदे न से कुप्पे
वंदिओ न समुक्कसे । एवमन्नेसमाणस्स
सामण्णमणुचिटइ॥
શર્વત્તિજ , , ૩. ૨, મા. ૩૦
કોઇ વંદન ન કરે તે તેના ઉપર કોપ ન કરે, અને વંદન કરે તે ઉત્કર્ષ ન બતાવે. એ પ્રમાણે અન્વેષણ કરનારમાં ગ્રામય રહે છેસાધુતા તેમાં રહે છે.
: :
૭૫ : :

Page #84

સાધુ શુ કરે ?
पण्णसम्मते सया जये
समताधम्ममुदाहरे मुणी । सुहुमे उ सया अलूसए
णो कुजे णो माणि माहणे ॥
સૂત્રતા
મ. ૨, ૩, ૨, ૪, ૬
બુદ્ધિશાળી મનુષ્ય ( સાધુ ) હમેશાં (શત્રુઓને) છતે અને સમતાપૂર્વક ધર્મને પ્રકાશ કરે, સૂક્ષમતાપૂર્વક આત્મભાવને જુએ, ન કેઈના ઉપર ક્રોધ કરે અને ન કેઈ પ્રકારનું અભિમાન કરે.

Page #85

સાધુ શું ન કરે ?
品
*
अणुसासिओ न कुपिज्जा खंति सेविज्ज पंडिए । खड्डेहि सह संसरिंग हासं कीडं च वज्जए ||
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૧, ર, હ્ર
*
શિખામણ આપતાં શિક્ષા દેતાં સાધુ ક્રોધ ન કરે, ક્ષાન્તિનુ સેવન કરે અને આલ-અજ્ઞાનિયાની સાથે સંસ, હાસ્ય અને ક્રીડા ન કરે.
:: H
LI

Page #86

ત્યાગી કેણ ?
जे य कंते पिए भोए
लद्धे वि पिट्टि कुब्वइ । साहीणे चयइ भोए સંદુ “વારિ ગુરૂં ! રજાd 2. ૨, T. ૨
અને પ્રિય ભેગે પ્રાપ્ત થવા છતાં જે તે તરફ પીઠ કરી દે અને જે ભેગે સ્વાધીન છે એને પણ ત્યાગ કરે, એને ત્યાગી કહેલ છે.
B
: ૭૮ ::
BE.

Page #87

તે ત્યાગી નથી.
वत्थगंधमलंकारं
इत्थीओ सयणाणि य । अच्छंदा जे न भुंजंति
ને “વારૂતિ યુથ .
વંત્તિ
મ. ૨, પા. ૨
વસ સુગંધ, અલંકાર,સ્ત્રિો અને શચ્યા–વિગેરેને, નહિં હોવાને લીધે જે ભેગતા નથી, તે ત્યાગી નથી, એમ કહ્યું છે.
(અર્થાત્ પરાધીનતાના કારણે ન ભેગવે, પરંતુ મનની ઈચ્છાથી ત્યાગ ન કરે તો તે ત્યાગી ન કહેવાય.)
E
: :
૩૯ ::

Page #88

આલોચના કોણ સાંભળી શકે ?
-
0
.
-
-
-
-
-
-
-
-
बहुआगमविण्णाणा
समाहिउप्पायगा य गुणगाही। एएण कारणेणं
अरिहा आलोयणं सोउं ॥
उत्तराध्ययन अ ३६, गा. २६०
આલોચના સાંભળવાને (પાપ સંબંધી વાત સાંભળવાને) તે ગ્ય છે કે, જે બહુશાસ્ત્રોને જાણકાર છે, સમાધિ ( શાતિ) ઉત્પન્ન કરી શકે છે અને જે ગુણગ્રાહી છે.

Page #89

"
"
અનાશ્રવી કોણ ?
पाणिवहमुसावाया __ अदत्तमेहुणपरिग्गहा विरओ । राईभोयणविरओ जीवो भवइ अणासवो ॥ ઉત્તરાયન 1. ૨૦, જા. ૨
જીવોને વધ, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મિથુન, પરિગ્રહ અને રાત્રિભોજનએનાથી જે વિરત થયેલ છવ છે તે અનાશ્રવી કહેવાય છે.
: : ૮૧ : :
an]

Page #90

ચાર વર્ણ.
कम्मुणा बंभणो होइ
कम्मुणा होइ बत्तिओ। वइसो कम्मुणा होइ
सुद्दो हवइ कम्मुणा ।।
उत्तराध्ययन अ. २५, गा. ३३
કર્મથી બ્રાહ્મણ હોય ને કર્મથી ક્ષત્રિય હોય. કર્મથી વૈશ્ય હોય ને શુદ્ધ પણ કર્મથી–ક્રિયાથી જ હોય છે.

Page #91

બ્રાહ્મણ કેશુ?
जहा पोमं जले जायं
नोवलिप्पइ वारिणा । एवं अलित्तो कामेहि
तं वयं बूम माहणं ॥
ઉત્તરપ્શયન . ૨, ૪. ૨૬.
પામાં ઉત્પન્ન થવા છતાં પકમલ પાણીથી લિપ્ત થતું નથી, તેવી રીતે જે કામથી અલિપ્ત છે, તેને અમે બ્રાહ્મણ કહીએ છીએ.
-
:: ૮૩ ::
UR

Page #92

બ્રાહ્મણ કેવા હોય?
तबस्सियं किसं दंतं अवचियमंससोणियं ।
सुव्वयं पत्तनिव्वाणं तं वयं बूम माहणं ॥
ઉત્તરાધ્યયન અ ૨૬, ૧, ૨૩
•
તપસ્વી હાવાથી કૃશ છે, દાન્ત-ઇન્દ્રિયાનુ' દમન કરનાર હેાવાથી લેાહી-માંસ જેનાં સૂકાઇ ગયાં છે, જે સુવ્રત છે–ઉત્તમ વ્રત પાળનાર છે અને જેણે શાન્તતાને પ્રાપ્ત કરેલ છે તેને અમે બ્રાહ્મણ કહીએ છીએ.
品
ty

Page #93

લયથી દૂર તે બ્રાહ્મણ.
जायरूवं जहामहं निद्भूतमलपावगं । रागद्दोसभयाईयं तं वयं बूम माहणं ॥
उत्तराध्ययन श्र. २५, गा. २१
કૅસેટીથી કસેલ અને અગ્નિથી
તપાવેલ-મેલ સાફ કરેલ સુવર્ણ શુદ્ધ અને છે-ગુણયુક્ત બને છે, તેમ રાગદ્વેષ અને ભયથી દૂર થયેલ હાય તેને અમે બ્રાહ્મણ કહીએ છીએ.
師
:: ૮૫ ::
Li

Page #94

મહાત્મા કાણુ ?
लाभालाभे सुहे दुक्खे जीविए मरणे तहा । समो निंदा - पसंसासु समो माणा माणओ |
હાબને ૨, ૧૨, ૧. ૨૮
લાભ કે અલાભમાં, સુખ કે દુઃખમાં, જીવિત કે મરણમાં, નિદા કે સ્તુતિમાં અને માન કે અપમાનમાં જે સમભાવ રાખે છે તે જ માટા છેમહાત્મા છે.
品
:: e : :
L

Page #95

ઉત્તમ ફાણ !
***DADE
aj
2
संति गेहिं भिक्खुि गारत्था संजमुत्तरा । गारत्थेहिं च सव्वेहिं साहवो संजमुत्तरा ॥
उत्तराध्ययन अ. ५, गा. २०
કેટલાક સાધુઓ ( શિથિલ )
કરતાં ગૃહસ્થ ધમ પાળનારા ઉત્તમ હાય છે અને બધા ગૃહસ્થા કરતાં સંયમી—નિર્દોષ
સચમ
પાળનારા
ઉત્તમ છે.
709 :
||

Page #96

ધી પ્રતિ ફોધ.
अक्कोसेज परो भिक्
न तेसिं पइ संजले । सरिसो होइ बालाणं
तम्हा भिक्खू न संजले ।
કાચન , ૨, , ૨૪
કોઈ બીજે માણસ સાધુ ઉપર આકોશ કરે, તે તેના ઉપર તે સાધુ ક્રોધ ન કરે. સામો ક્રોધ કરવાથી તે સાધુ પણ બાલસશ થાય છે, માટે સાધુ ક્રોધ ન કરે.
: : ૮૮ : :

Page #97

પરિષહ ઉપસર્ગ.
वि ता अहमेव लुप्पए लुप्पंति लोअंसि पाणिणो । एवं सहिएहि पासए अणिहे से पुट्ठे अहियासए ||
સૂત્રતાંગ પ્ર. ૨, ૩. ૧, ૧. ૧૩,
*
:: te ::
પરિષહેા અને ઉપસર્ગાથી કેવળ હું જ દુઃખી નથી. આ લેાકની અંદર બીજા પણ અનેક દુઃખી જીવા છે. એ પ્રમાણે જોઇને વિચારીને જે દુઃખ આવે તે સહન કરવું, કલેશને જરા પણ સ્થાન ન આપવું.
PR

Page #98

-
-
-
-
-
-
- -
સુધાદાયી મુધાજલી.
दुल्लहा उ मुहादाई __मुहाजीवी वि दुल्लहा। मुहादाई मुहाजीवी
दो वि गच्छंति सोग्गई ॥ જાતિ ૨. ૫, ૩. ૧, . ૧૦૦
ર
સંસારમાં સુધાદાયી (નિઃસ્વાર્થ દાન આપનાર) દુર્લભ છે અને મુધાજીવી (સ્વાર્થ રહિત ભિક્ષા લેનાર) પણ દુર્લભ છે. મુધાદાયી અને મુધજીવી– બને સ્વર્ગમાં જાય છે.

Page #99

ભાષાના ભેદો.
91
असचमोसं सचं च अणवज्जमककसं । समुप्पेहमसंदिद्धं गिरं भासेज्ज पन्नवं ॥
પ્રાવેશાહિદ ત્ર, ૭, TI[, T
流
અસત્યમૃષાભાષા, સત્યભાષા,
અનવદ્ય, અર્કશ-કઠારતા રહિત અને સદેહ રહિત-આવી ભાષાઓને બુદ્ધિશાલી પુરૂષ વિચાર કરીને ખેલે છે.
૧ ::
-

Page #100

મૃષાવાદ ત્યાગ.
मुसावाओ य लोगम्मि
सब्बसाहहिं गरहिओ। अविस्सासो य भूयाण तम्हा मोसं विवज्जए ।
શાનિ% અ. ૬, જા ૧૨.
લોકમાં મૃષાવાદને તમામ સાધુએએ નિંદનીય કહેલ છે. એનાથી અને અવિશ્વાસ ઉત્પન્ન થાય છે, માટે મૃષાવાદને ત્યાગ કરવો.

Page #101

સત્યામૃષા ને મૃષાભાષા.
जा य सच्चा अवत्तव्वा
सच्चामोसा य जा मुसा । जा य बुद्धेहिं अणाइण्णा न तं भासेज्ज पनवं ॥
શifસક . મા. મે
જ ભાષા સત્ય છે છતાં પણ જે તે નહિં બલવા લાયક છે, તો તે, સત્યામૃષા (કંઈક સત્ય ને કંઈક અસત્યમિશ્ર); અને મૃષા-એ ભાષાઓ તીર્થકરોએ અનાદરણીયા કહી છે, માટે બુદ્ધિશાલી તે ભાષાઓ ન લે. Bi :: ૯૩ :: UT

Page #102

'કેમ બેલવું ?
अपुच्छिओ न भासेज्जा
भासमाणस्स अंतरा । पिट्ठिमंस न खाएज्जा मायामोसं विवज्जए ||
વાણિજ શ્ર. ૮, ૫. ૪૨
*
બુદ્ધિમાને પૂછ્યા વિના બેલવું
નહિ, ખેલતા હાય એની વચમાં ખેલવું નહિ, પાછળ કાઇના અવગુણુ કહેવા નહિં અને માયામૃષા
વાદના પણ ત્યાગ કરવા.
品
野

Page #103

અહિતકર ભાષા ન બલવી.
अपत्ति जेण सिया
आसु कुप्पेज वा परो। सव्वसो तं न भासेज्जा भासं अहिअगामिणि ॥
રાક્રાતિજ સ. ૮, . ૪૮
જેનાથી બીજાને અપ્રીતિ થાય અથવા બીજે જેનાથી જલદી કૂપિત થાય, એવી અહિતકરભાષા સર્વથા ન લવી.
Sil
: : : : :
_BF

Page #104

હિંસાત્યાગ.
सव्वजीवा वि इच्छंति
जीविउं न मरिजिउं । तम्हा पाणवह घोरं निग्गथा वजयंति थे ।
દ્રાસ . ૬, જા. ૧૧
તમામ જી જીવવાને ઈચ્છે છે, મરવાને કઈ ચાલતું નથી, એટલા માટે ઘેર એવા પ્રાણીવને નિર્ગથે ત્યાગ કરે છે.
: : ૯૬ ::
_S

Page #105

હિંસકભાષા ન એલવી,
तहेव फरुसा भासा
गुरुभूआवघाइणी। सच्चा वि सा न वत्तव्वा जओ पावस्स आगमो ॥ રાજાતિ. આ , . ૧૧
આવી રીતે કઠોર, અનેક જીવોને સંહાર થાય એવી ભાષા સત્ય હેય તે પણ ન બલવી, કારણ કે તેથી પાપનું આગમન થાય છે.
: : ૯૭ : :

Page #106

અપ્રિય સત્ય ન બોલવું
-
-
-
-
तहेव काणं 'काणे' ति
પંહ “ક” ત્તિ વા | वाहिकं वा वि 'रोगि' ति
તેvi “ોરે રિ નો વE 1
दशकालिक अ. ७, गा. १२
તેવીરીતે કાણને કાણે, નપુંસકને નપુંસક, રોગવાળાને રોગી અને ચારને ચાર–એ પ્રમાણે પણ ન કહેવું. (તેમ કહેવાથી તેને દુઃખ થાય છે.)
BE
:: ૯૮ ::
Us

Page #107

ચાર પ્રકારની મને ગુપ્તિ.
सच्चा तहेव मोसा य
सच्चामोसा तहेव य । चउत्थी असचमोसा य
मणगुत्ती चउव्विहा ॥
उत्तराध्ययन अ. २४, गा. २०
મને ગુણિ ચાર પ્રકારની છે? सत्या, भूषा, सत्याभूषा मने असत्याभूषा.
卐

Page #108

અકવાદીનો દશા.
-
-
-
जहा सुणी पूइकण्णी
निकसिज्जइ सव्वसो। एवं दुस्सिले पडिणीए मुहरी निक्कसिजई ॥
૩ત્તરાચર x. ૧, ના. ૪
જેમ સડેલા કાનવાળી કુતરીને બધેથી કાઢી મૂકવામાં આવે છે, એવી રીતે દુરાચારી, પ્રત્યનિક (દેવ-ગુરૂને દ્રોહી) અને બકવાદીને પણ લેકે કાઢી મૂકે છે.

Page #109

દિવ્ય સ્થાનની પ્રાપ્તિ કોને ?
ताणि ठाणाणि गच्छति
सिक्खित्ता संयमं तवं । भिक्खाए वा गिहत्था वा
जे संति परिनिव्वुडा॥
ઉત્તરાધ્યયન અ. .
. ૨૮
શાતિમય જીવન વ્યતીત કરનાર ગૃહસ્થ હોય કે સાધુ, સંયમ અને તપને અભ્યાસ કરીને તે (દિવ્ય) સ્થાનેમાં જાય છે.
:: ૧૦૧ :
UT

Page #110

દુર્લભ મનુષ્યભવ.
0
0
0
0
0
0
0
दुल्लहे खलु माणुसे भवे
चिरकालेण वि सव्वपाणिणं । गाढा य विवाग कम्मुणो
समयं गोयम ! मा पमायए ।
ઉત્તરાધ્યયન અ. ૧૦, મા. ૪
પ્રાણિને બહુ લાંબાકાળે પણ મનુષ્યને ભવ મળવો ખરેખર દુર્લભ છે, કારણ કે કર્મને વિપાક (ઉદય) ભયંકર છે; માટે હે ગૌતમ એક સમય પણ પ્રમાદ કરીશ નહિ.
પE
• ૧૦૨ : :
[[ક

Page #111

પાકેલ પાન જેવું જીવન.
.
.
.
दुमपत्तए पंडुरए जहा
निवडइ राइगणाण अच्चए । एवं मणुयाण जीवियं
समयं गोयम ! मा पमायए । ઉત્તરવચન . ૧૦, . ૧
ઘણ રાત્રિદિવસે વ્યતીત થતાં જેમ વૃક્ષનાં પાંદડાં પાકીને પડી જાય છે, એવું જ મનુષ્યનું જીવન છે; માટે હે ગૌતમ! જરા પણ પ્રમાદ કરીશ નહિં
BE
:: ૧૦૭:
_Bi

Page #112

મહાર્ણવ પાર કર્યા પછી ?
品
तिष्णो हु सि अण्णवं महं किं पुण चिट्ठसि तीरमागओ
अभितर पारं गमित्तए
समयं गोयम ! मा पमायए ||
उत्तराध्ययन अ. १०, गा. ३४
*
તું મોટો સમુદ્ર તો તરી ચૂકયેટ
છે. હવે તીર ઉપર આવીને શું એઠા
છે ? હવે પેલી પાર જવાને માટે ગૌતમ!
જરા પણ પ્રમાદ ન કર.
:: Tax ::

Page #113

મનુષ્ય-જીવનની અસ્થિરતા.
कुसग्गे जह उसबिंदुए
थोवं चिट्ठइ लंबमाणए । एवं मणुयाण जीवियं
समयं गोयम ! मा पमायए.॥
૩rશ્ચચન મ. ૧૦, . ૨
કુશાગ્ર પર રહેલું એસનું-ઝાકળનું બિંદુ ડું જ ટકી રહે છે, આવું જ મનુષ્યનું જીવન છે; માટે હે ગૌતમ! જરા પણ પ્રમાદ કરીશ નહિં.
: : ૧૦૫
:

Page #114

ચેની લૂંટ.
इमं च मे अस्थि इमं च नत्थि
इमं च मे किच्चमिमं अकिच्चं । तं एवमेवं लालप्पमाणं हरा हरंति त्ति कहं पमाए ।
૩રાધ્યયન ક. ૧૪, . ૧
આ મારૂં છે, આ મારૂં નથી, આ મારૂં કૃત્ય છે ને આ અકૃત્ય છે. એ પ્રમાણે બોલનારાના આયુષ્યને ચાર ( રાત-દિવસરૂપી ચોરો) હરી રહ્યા છે, એટલે પ્રમાદ છે?

Page #115

અજ્ઞાનીને સંસાર.
जावंत अविजापुरिसा
सव्वे ते दुक्खसंभवा । लुप्पंति बहुसो मूढा
संसारम्मि अणंतए ॥
૩/ધ્યયન ૫, ૬,
ઈ. ૧
જેટલા અવિજ્ઞ–તત્ત્વજ્ઞાન રહિત પુરૂષે છે તે બધા દુઃખના ભાજન છે. એટલા જ માટે મૂઢ મનુષ્ય અનંત સંસારમાં અનેક વાર દુઃખ પામે છે.
BE
:: ૧૦૭ :
UR

Page #116

અસાધુતાનું પરિણામ..
मा पच्छ असाधुता भवे
अचेही अणुसास अप्पगं । अहियं च असाहु सोयती से थणइ परिदेवई बहुं ॥ સૂત્રતા . ૨, ૩. 3, પા. •
અસાધુતા, એ અહિતકર છે, એમ વિચારીને સંસારમાં અસાધુતાની પ્રાર્થના ન કર, આત્માને આદર કર અને આત્માને સમજાવ; કારણ કે અસાધુ આત્મા ઘણું આશ્ચંદન તથા રૂદન કરે છે. SE ૧૦૮ BR

Page #117

-- -
-
-
અમારી ગ્રંથમાળાનાં ગુજરાતી પુસ્તકે.
નામ
મૂલ્ય ૧ વિજયધર્મ સરિ-સ્વર્ગવાસ પછી ૨-૮-૦ ૬ વિજયધર્મસૂરિનાં વચનકુસુમ -૪-૦ ૧૦ આબુ (૭૫ ફેટૂ સહિત) ૨-૮-૦ ૧૧ વિજયધર્મસૂરિ ૧૨ શ્રાવકાચાર ૧૩ શાણી સુલસા
૦-૩-૮ ૧૪ સમયને ઓળખે ભાગ ૨
૦-૧૦-૦ ૧૫ સમયને ઓળખે ભાગ ૧ ૮-૧૨-૦ ૧૭ સમ્યફવપ્રદીપ
૦--૦

Page #118

"
૧૮ વિજયધર્મસુરિ પૂજા
૦ ૪-૦ ૨. બ્રહ્મચર્યદિગદર્શન
૦-૪-૦ ૨૨ વક્તા બને
-૬- ૦ ૨૩ મહાકવિ શેભન અને
તેમની કૃતિઓ ૯-૩-૦ ૨૮ બ્રાહ્મણવાડા
૦— – ૨૫ જૈનતજ્ઞાન ૨૬ દ્રવ્યપ્રદીપ ૨૮ ધર્મોપદેશ
૦–૬ - ૦ ૨૯ સપ્તભંગીપ્રદીપ
૦-૪ - ૦

Page #119

અમારી ગ્રંથમાળાનાં સંસ્કૃત પુસ્તક
૨ ધર્મવિયોગમાલા
૦-૨-૦ ૩ પ્રમાણુનતજ્વાલેક
૦ ૧૪.૦ છે. પ૦( રામગોપાલાચાર્યજીકૃત ટીકાયુક્ત ) ૧૯ જૈન સપ્તપદાર્થ - ૦૫-૦ ૨૭ સુભાષિત પદ્યરત્નાકર ભાગ ૧
(ગુજરાતી ભા. યુક્ત) ૧-૪-૦ ૩૦ અહ-પ્રવચન
૦-૫ ૦ ૩૧ સુભાષિત પદ્યરત્નાકર ભાગ ૨ ૧-૪-૦

Page #120

અમારી ગ્રંથમાળાનાં હિન્દી તથા અંગ્રેજી પુસ્તકે
૪ શ્રાવકાચાર
૦-૪-૮ ૫ વિજયધર્મસુરિક વચનકુસુમ ૧-૪-૦ ૭ સેઇઝ ઓફ વિજયધર્મસૂરિ ૧-૪-૦ (Sayings of Vijaya Dharma Suri) ૯ વિજયધર્મસૂરિ અષ્ટપ્રકારી પૂજા ૦-૪-૦ ૧૬ એન આઈડીયલ મંક-આદર્શ સાધુ ૫-૦-૦
( Au Ideal Monk ) ૨૧ બ્રહ્મચર્યદિગદર્શન
૦-૪-૦

Page #121