Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH // // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sImAvArthabhranyAyalA jaM. AcAryazrIbhad-haribhadraharidhiracito anekAntavAdapravezaH saTippanakaH pArakhAnvayajAtenavheMcarAtmajaprabhudAsana saMzodhitaH zrImatpannyAmazrInItivijayamahArAjasamupadiSTa' saMghavI pAnAcanda mAtIcanda ' ityetasya ca dravyamahAyana padAnasthadhIhamacandrAvAyamabhAyAH bhekreTarIzAha- lahemacanda bhogIlAlana prakAzitaH vIjAma saMvata 15.6. tA.21-12-19 prathamAvRttiH pranayaH 5.. aNahillapattanam mUlyamANaka paJcakam zrIhemakumArajanamudraNayantrAlaya saMdhapatyayajAnana tribhuvanadAlAmanacandulAlena prakAzana mudritama tA. 21-12-19. pattanam ( u. gu.] For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra MICROSTS www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ENT Page himacandrAvAryanyAMvalI KAR AcAryavaryazrImad-haribhadrasUriviracito - anekAnvavAdapravezaH saTippanakaH :- . pArekhAnvayajAtenavhecarAtmajaprabhudAsena Stay saMzodhitaH ':. EMA zrImatpannyAsazrInItivijayamahArAjasamupadiSTa''saMghavI-pAnAcanda motIcanda ' ityetasya ca dravyasahAyena paTTanasthazrIhemacandrAcAryasabhAyAH sekreTarI-- zAha-laherucanda bhogIlAlena.. prakAzitaH prathamAvRttiH vIra saMvat 2446. vakrama saMvat 1976. tA. 1-12-19 pratayaH 500 "aNahillapattanam mUlyamANaka paJcakam / zrIhemakumArajainamudraNayantrAlaye saMghapatyanvayejAtena tribhuvanadAsAtmajacandulAlena prakAzakakRte mudritam patcanam [u. gu. For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / prAstAvikam / / idaM prakaraNaM paramakRpAluzrImadAcAryavaryazrIharibhadrasUribhiH vayaM vinimItAnekAntajayapatAkhye zabdArthagabhIragraMthamahArNave'vagAhitumazaktAnAM jijJAsUna pratanutatulyaM vinirmAtam-iti tu sunizcataM vipshcitaam| saTippanakaM zodhitaM muditamasmAbhiH / Tipannakasya ke nAmAcAryA nirmAtAraH ? iti navAhaM samyagjA. nAmi / jAnante ye kecid mahAzayAH, tebhyo'vagacchantu jijJAsavaH / zrImadharibhadrasUrINAM sattAsamayaH vikramIyazatakaM SaSTham / ye tUpamitibhavaprapaJcakathopasaMhAre vinyastAni zrIsiddharSisUribhiH padyAni vilokya. navame zatake sattA vyavasthApayituM saMzaMsante, tairvilokyA zrImadindradinnasUrINAM kuvalayamAlAkathApiThikA, yataH--te saMjAtAH saptama zatake, svamukhenaiva khasattAsamayaH samarAdityacaritaprazaMsA ca kRtA / dhaM maharibhadrasUbhiranekagranthA vinirmitAH, teSAM upalabdha-saMbhaktimudritAnAM sAmanyataH TIppanakamasti matpAthai, kiMtu-vistArabhayAnna vitanyate iha prasaGgamupalabhyopaDhokayiSye kadAcid / r zrImadANandasAgarasUribhirvizrANitena ekenaiva pustakena saMzodhitaM pustakamidam / teSAM sUrIvarANAmupakoH smarAmiH, zodhanamudraNadoSANAM ca kSamA yAce vidvadbhayaH / pATaNa / viduSAmanucaraH kSetrapAlapATake prabhudAsaH For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahaM / zrIharibhadramuriviracitaanekAntavAdapravezaH ttippnshitH| - - - jayAta vinirjitarAgaH sarvajJastridazanAthakRtapUjaH / sadatavastuvAdI zivagatinAtho mahAvIraH // 1 // iha kecidanAdikarmavAsanodbhutamahAmohAkulIkRtacetaso yathAsthitaM sadasannityAnityAdyanekarUpaM vastvanubhavanto'pi na pratipadyante; pratyavatiSThante ca-kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu "cAsazca bhavati ? tathAhi-satvamasattvaparihAreNa vyavasthin, asattvamapi satvaparihAreNa, anyathA tayoravizeSAt / razca tadyadi sat, kathamasat ? athAsad, kathaM sat ? tyeka sadasattvayorvirodhAt / tathA coktam--- yasmAtsatvamasattvaM ca viruddhaM hi mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM tasmAt khalu na yujyate // 1 // kiM ca;-sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA satvamasasvaM ca vastudharmatayAbhyupagataM bhavati / tatazcAtrApi vaktavyam ; dharmadhamiNoH kiM tAvadbhedaH ? AhozcidabhedaH ? AhozcibhedAbhedaH? iti / tatra yadi tAvadbhedaH, tataH sadasattvayobhinnatvAt 1. AdizabdAjjhAnAdi / 2. arthakriyAsamartha ca sad, anyadasaducyate / samAvezo na caikatra tayoH prokto virodhataH // 1 // 3. asttvaanaapttyaa| 4. abhedAt / 5. evakArArthe / 6. dharmiNaH sakAzAt / For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kathameke sadasadrUpam ? iti / athAbhedaH, tataH sadasattvayo. rekatvam , ekasmAddharmiNo'bhinnatvAt , tatsvarUpavada; ato'pi kathameka sadasadrUpam ? iti / dharmiNo vA bhedaH, sadasattvayo. rabhinnatvAt , tatsvAtmavat : itthamapi kathamekamubhayarUpam ? / atha bhedAbhedaH, atrApi yenAkAreNa bhedaH tena bheda epa ? yena cAbhedaH tenAbheda eva ? tadevamApi naikamubhayarUpam ; atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH, yenaivaH cAbhedaH tenaiva bhedaH, iti ? etadapyacAru, virodhAt; tathAhi-yadi yenAkAreNa bhedaH, kathaM tenaidAbhedaH ? athAbhedaH, kathaM bhedaH ? iti / atha yenA. pyAkAreNa bhedaH, tenApi bhedazcAbhedazca, ityubhayam ? yenApi cAbhedaH, tenApyabhedazca bhedazca, ityubhayameva ? atrApi yenAkA reNa bhedaH, tena bheda eva; yena cAbhedaH, tenAbheda eva; iti tadevAvartate / kiM ca;-bhedAbhedamabhyupagacchatAvazyamevedamaGgIkartavyam , iha dharmadharmiNodharmadharmitayA bhedaH, svabhAvataH punarabhedaH, svabhAvato'pi hi tayormede'GgIkriyamANe parasparataH pravibhaktarUpaM padArthadvayamevAGgIkRtaM syAt, na punareka dvirUpam ; iti / tadatrApi nirUpyate,-na hyanAsAditasvabhAvabhedayodharmadharmiNordhamadharmitayA'pi bhedo yujyate / tathAhi-yadi yo dharmasya sva. 1. ekamiti na syAd , abhedahetutvAttasya / 2. abhedo hi dvidhA bhavati / sattAsattvadharmoM dharmiNA saha bhinnau vidyete ? AhozciddhI sattvA - sattvadharmAbhyAM saha bhinno bhavati ? iti bikalpadvayaM nirAkaroti, 3. dhArmiNo dharmAvabhinnau cet / 4. dharmiNArabhede sati ekena dharmiNA'bhedAta sattvAsattvayodharmayorekatvaM syAt / 5. dharmisvarUpavat / 6. ekameva hi tad , iti bhAvaH / 7. vAzabdaH pakSAntarasUcakaH / atha vA dharmadharmigorabhede sati dharmiNaH pakSasthApi sattvAsattvAbhyAM dharmAbhyAM dvAbhyAM sahAbha dAt / 8. dharmadeg / 9. (kamiti na syAt , kiM tubhayameva syAt / 10. dharmadharmiNoH / 11. bhedAbhedAmIkAre tattvataH pUrvoktadoSAnatikramAt / 12. cakrakamanavasthA vA / 13. niyatasvarUpatayA / 14. vastutaH / 15. dharmadharmirUpam / 16. vastu / 17. dharmadhaminiyatarUpatayA / 18 vastutvalakSaNaH / For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH bhAvaH, sa eva dharmiNo'pi ? evaM sati asaudharmAdharma eva syAt, tatsvabhAvatvAt , dharmasvarUpavad ; dharmo vA dharmisvabhAvAvyatiricyamAnamUrtirdharmimAtrameva syAditi ? tatazcaivaM dharmarmirjI svabhAvabhedAnAsAdanenApratilabdhabhedau kathaM bhedanimittaM bhavataH ? iti / na ca svabhAvato'pi tayorbhedAbhedakalpanA yuktA, pUrvoktadoSAnativRtteH // bhedo vA syAdabhedo vA dvayaM vA dharmadharmiNoH / bhedenaikamanekaM syA-dabhede'pi na yujyate // 1 // dvayapakSo'pi cAyukto vikalpAnupapattitaH / tenAnekAntavAdoya-majJaiH samupakAlpataH // 2 // kiM ca;-saMviniSThAMzca viSayavyavasthitayaH, na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt; tathAhinAkSaje vijJAne sadasattve pratibhAsate, asattvasyApitvAt , kapitve vA'sattvavirodhAt, tathAnubhavAbhAvAca // na ca kAryadvAreNApi sadasadpaM vastu pratipattuM zakyate, yata:-nobhayarUpaM kAryamupalabhyate, naca tatkAryakaraNe pravartamAna kenacidAkAraNa karoti, kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNaviro dhAt; sarvAtmanA ca karaNe tadbhIvarUyameva syAt, tathAhi-nAbhAvaH kasyacidapi kAraNaM bhavitumarhati,abhAvatvAvirodhAt,tatkAraNatve 1. svarUpAbhedAt 2. ekamanekaM na yujyate, ekatvAdeva / 3. jJAnAyattAH / 4. arasAdyupalakSaNamidam / 5. nAkSajajJAnena tucchAnubhavaH / 6. kAryamatra sajAtIyam / 7. iha mRdAdirUpaM kAraNaM jainaiH sadasadrUpamabhyupagataM / tacca na kAryadvAreNAvaboddhaM pAryate / yataH-sarvamapi kAryamatra loke samAnajAtIyaM kAraNena saha sadRzaM yat kAraNasvabhAvaM gamAyatuM samartha / na ca kArya ghaTAdi mRdAdaH sadasadrUpaM vedyate, vidyamAnarUpatvenaiva tasya pratyakSata evopalambhAt, iti / 8. vastu / 9. kAryasyoti zeSaH / 10. vastu / 11. sakalazakti vikalastuccho hyabhAvaH / 12 abhAvasya / For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdaprabezaH ca vizvamadaridraM syAt / tate eva kaTakakuNDalAdhutpatteH, na ca 'tasmAnirupAkhyatayA'viziSTAt kasyacideva bhAvaH, na sarvasya' iti vaktuM yujyate, hetvabhAvAt / ataH zraddhAgamyamevedaM sada sadpaM vastu, iti / tathA coktam na ca pratyakSasaMvedyaM, kAryato'pi na gamyate / zraddhAgamyaM yadi paraM vastvekamubhayAtmakam // 1 // iti prathama pUrvapakSaH // 1 // etenaM nityAnityamapi pratyuktamevamavagantavyam , virodhAdeva / tathAhi-aprayutAnutpannasthirekasvabhAvaM nityamAkhyA yate, prakRtyekakSaNasthitidharmakaM cAnityamiti / tatazca yadi nityam , kathamanityam ? anityaM cet, kathaM nityaM ? iti / / syAdArekA-'nahi kUTasthanityatayA nityaM dravyamabhyupagamyate'smAbhiH, pariNAminityatAbhyupagamAt; kiMtu pUrvottarakSaNapravibhAgena prabandhavRttyA / na hyasya paryAyANAmivocchedaH, tadrareNa tAtiteH / paryAyA eva hi paryAyarUpeNa nirudhyante, 1. abhAvAdeva / 2. abhAvAt / 3. mRdAderiva ghaTAdeH / 4. mRdAdevi ghaTAdau pratiniyatazaktyabhAvena / 5. ekatrAnekaviruddhadharmAdhyAsAyogena / 6. apracyuto nivRttisvabhAvatayA'nutpannaH sadAbhAvena sthiraH, evarUpatayA ekaH svabhAvo yasya / kSaNasthitisvabhAvamapi ekasvabhAvaM syAt, tadvayavacchedArtha sthiragrahaNam / sthiraikasvabhAvamapi muktavastu kezcinnityAmadhyate, tadvayavacchedAyAnutpanneti / anutpannasthira kasvabhAvamapi svapracyutisamayaM yAvat kaizcinnityAmiSyate ( ghaTaprAgabhAvAdiH ), tadvaya bacchedAyApracyutati / 7. svabhAvena / 8. ekarUpatayA / 9. mImAMsakairiveti zeSaH / 12. pUrvottarakSaNayoH kAlasamayalakSaNayo rakamanuSyayAritra parasparaM yaH pravibhAgo'tyantabhedarUpaH, tenopalakSitA yA prabandhavRttiH sarva kSaNeSvekadravyAnuvRttilakSaNA, tayA nityavamAyate janaH / 11. dravyasya / 12. pUrvottarakSaNapravibhAgena dravyarUpeNa / 13. ucchedana / 14. tattatkSaNasthitisvabhAvatayA vinazyanti / 15. tatsvabhAvatayA tanirodhabIjam / For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH na tu dravyam; iti nityamabhyupagamyate ' // iyamapyayuktA, yasmAd, eSApyatra nityatA na saMbhavati, paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH; tathAhi - na paryAyavyatiriktaM dravyamasti tathAnubhavAbhAvAt; vyatiriktabhAve vA, anekarUpaikavastuvAdahAniprasaGgaH / tathA coktam paryAyA bhedino nityaM dravyaM syAttatsvarUpavat / syAdvAdavinivRttizca nAnAtve saMprasajyate // 1 // vyatiriktAvyatiriktapakSastu virodhAghrAtatvAdanudghoSya eva // iti dvitIyapUrvapakSa: // 2 // paitena sAmAnyavizeSarUpamapi pratikSiptamavagantavyam / tathAhi - ekaM sAmAnyam, aneke vizeSAH; tathA nityaM sAmAnyam, anityA vizeSAH; tathA niravayavaM sAmAnyam; sAvayavA vizeSAH; tathA akriyaM sAmAnyam, sakriyA vizeSAH; sarvagataM sAmAnyam, asarvagatA vizeSAH / tatazca tadyadi sAmAnyarUpam, kathaM vizeSarUpam ? vizeSarUpaM cet, kathaM sAmAnyarUpam ? iti / kiM caH - sAmAnyavizeSobhayarUpatve sati vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamAcchedaprasaGgaH ; tathAhi - viSamodakakSIrakadivyatyAbhinnaM nAnAsvabhAvamekaM sAmAnyaM vartate / tatazca na viSaM viSameva modakAdyabhinna sAmAnyAvyatirekAt; nApi modako modaka eva, viSAbhinnasAmAnyAbhedAt // 1. na hi piNDazivakAdivyatiriktaM mR-havyamanubhUyate / 2. paryAyebhyo dravyasya / 3. paryAyasya tAvat / 4. paryAyadravyayoH / 5. nityAnityanirAkaraNena / 6. zvetAzvaH / 7. AdizabdAddvajAdiH / 8. bhedaH / 9. sattvAdi / 10. modakasya / 11. itaretarAbhinnasAmAnyabhedena / For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kiM tarhi ubhayamapi ubhayarUpam ? / tatazca viSArthI viSe pravateta modake ca, evaM modakArthyapi modake viSe ca / lo. kazca viSArthI viSa eva pravartate, na modake; modakArthyapi modaka eva, na viSe; ityasya niyamasyocchedaH syAt / tathA ca viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH syAt , modake bhakSite viSaM bhakSitaM syAt / tathA ca sati pratItivirodhaH syAt / evaM kSIramapi na kSIrameva, kAMdyanarthAntarabhUtasAmAnyAvyatirekAt ; karko'pi na karka eva, kSIrAdyavyatiriktasAmAnyAvyatirekA. deva / tatazca ihApi kSIrArthI na kSIra eva pravarteta, api tu karke'pi; evaM kArthyapi na karka eva, kiM tarhi ? kSIre'pi / na cetthamaniyamena pravRttidRzyate / syAdeta,-'viSAdiSu vizeSarUpatApyastyeva, sA tadathino niyamena pravRttIjam , tadbhakSaNe ca nAnyabhakSaNaM syAt ; iti // ___ etadayuktam, vikalpAnupapatteH; tathAhi-viSAdiSu vizeSarUpatA modakAdivizeSarUpavyAvRttA vA syAt ? svarUpaniyatA vA ? / na tAvanmodakAdivizeSarUpavyAvRttA, tanAntarabhUtasAmAnyAvyatirekAt; vyatireke cobhayarUpavastuvAdahAniprasaGgAt ; vyatirekAvyatirekapakSasya ca virodhena tiraskRtatvAt / nApi svarUpaciyatA, modakAdyabhinnasAmAnyAnAntaratvAt ; arthAntaratve ca saiva vizeSarUpatA arthakriyArthipra. vRttiviSayatvAd vastvastu, tatphalavizeSopAdAnabhAvalakSitasvabhAvatvAt vastunaH; sA ca tAdRzI nAnyatrAsti, arthinaH pravRttyabhAvAt / tyajyatAmubhayarUpaikavastuvAdAbhimAnaH // tathA coktam 1 viSamodakarUpam / 2. sAmAnyavizeSobhayarUpabhavanmatAD-gIkAre / 3. modakabhakSaNe viSabhakSaNe jAte sati / 5. anubhava 5. viSArthinaH / 6. viSabhakSaNe prayatnasya / 7. viSAdi / 8. modakAdi / 9. modakAdi / 10. sa cAsau phalavizeSazca yaH tenaiva dadhyAdirUpavastunA sAdhyaH, tasyopAdAne bhAvo hetubhAvaH, tena lakSitaH svabhAvo yasya vastunaH, tattathA, tadbhAvastattvam , tasmAt / 11. arthakriyA / For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH .... INNAPAAMANNAANAANAA Nanwrmarrrrrari pravRttiniyamo na svAd viSAdiSu tadarthinaH / modakAdyapRthagbhUta-sAmAnyAbhedattiSu // 1 // bhede cobhayarUpaika-vastuvAdo na yujyate / bhedAbhedavikalpastu virodhenaiva bAdhitaH // 2 // vizeSarUpaM yattepuM tatmavRtterniyAmakam / sAdhvetat, kintu vastutvaM tasyaivetthaM prasajyate // 3 // tathA pareNApyuktam, sarvasyobhaiyarUpatve tadvizeSanirAkRtaH / nodito dadhi khAdeti, kimuSTuM nAbhidhAvati ? // 1 // tathAhi-uSTropi syAddadhi, nApisa evoSTraH, yenAnyo'pi syAduSTaH / tathA dadhyapi syAduSTaH, nApi tadeve dadhi, yenAnyadapi syAt / tadevamanayorekasyApi kasyacittadrUpabhAvasyAbhAvAt-svarUpasya vA'tadbhAvinaH svaniyatasyAbhAvAt na 1. bhede sAmAnyAdeSAmiSyamANe / 2. dvayasyApi pratyekamevaikatvAt / 3. sAmAnyavizeSayoH / 4. viSAdiSu / 5. viSAdiviSayAyAH / 6. vizeSasya / 7. sAmAnyavizeSarUpatve / ubhayagrahaNamanekatvopalakSaNam / 8. Asman sati kim ? ityAha-tadvizeSa0' uSTra uSTra eva, na dadhi; dadhi dadhyeva, noSTaH; ityevaMrUpasya vizeSasya // 9. puruSaH / 10. khAditum , iti zeSaH / 11. kenacitprakAreNa / 12. uSTra eva / 13. kAraNana / 14. dadhyAdi / 15. dadhyeva / 16. kAraNena / 17. uSTrAdi / 18. etena -- sarvasyobhayarUpatve ' iti padaM vyAkhyAtam / 19. 'tadvizeSanirAkRteH' ityetat 'tadevamanayoH' ityAdinA vyAcaSTe / 20. ubhayathA hi dadhyuSTrayorvizeSaH syAt , dadhirUpAbhAvo voSTro bhavet , uSTrasvarUpaM vA dadhyasaMbhavinyuSTrasvarUpa eva niyataM syAt / evaM dadhyApa vAcyam / Adyasya tAvadasaMbhavaH 'tad'ityAdinA dvitIyasya ca 'svarUpa'ityAdinA kathyate / 21. dadhana uSTrasya vA / For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kazcidvizeSaH iti / tatazca dadhi khAdeti coditaH uSTramapi , khAdet // athAstyatizayaH kazcid, yena bhedena vartate / sa eva dadhi so'nyatra nAstItyanubhayaM param // 1 // adhAnayoH kazcidatizayo'sti, yenAyaM tathAnoditaH kSIravikAra eva pravartate, nAnyatra / evaM tarhi 'la eva' atizayo 'rthakriyArthipravRttiviSayaH tatphalavizeSopAdAnabhAvalakSitakhabhAvaM hi vastu 'dadhi' iti / 'sa' ca tAdRzaiH svabhAvaH, 'anyatra nAstIti' pravRzyabhAvAdarthinaH / tasmAnnobhayarUpam ; ityekAntavAdaH || iti tRtIyapUrvapakSa: // 3 // evamabhilApyAnabhilApyamapi virodhabAdhitatvAdevAnudghoSyam / tathAhi abhilapyate yat tadAbhalApyam, etadvilakSaNaM vAnabhilApyam itei / tatazca yadi tadabhilApyam, na tarhi anabhilApyam; anabhilApyaM cet, na tarhyabhilApyam; iti, ekasyAnekaviruddhadharmAbhAvAt // iti caturthapUrvapakSa: // 4 // kiM ca; - virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAdvastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH ; tathAhi - etadAtmAGganAbhavanamaNikanakadhanadhAnyAdikamanAtmakarme, anityam, azuci, 1. tatsAdhyA yA arthakriyA, tayA atha yaH puruSaH / 2. dadhnaiva sAdhyavAt tatphalAvezeSaH, sa cAsau phalavizeSatha, tasyopAdAnabhAvo hetubhAvaH, tena lakSitaH svabhAvo yasya vastunaH, tadeva dadhi, iti kRtvA / 3. anantaroktadadhisvabhAvaH / 4. uSTre, kutaH ? dadhyarthina uSTre pravRttyabhAvAt / 5. pare parikalpitAnvayAkhyAtmazUnyam / For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH ................ duHkham, iti kathaJcidvijJAya,bhAvataistathaiva bhAvayataH, vastutaH tatrAbhiSaGgAspadAbhAvAdU, bhAvanAprakarSavizeSato vairAgyamupajAyate; tato muktiH / tathAhi-AtmAtmIyadarzanameva mohaH, tatpUrvaka evAtmIyasneho rAgaH, tatpUrvikaivAnurAgaviSayoparodhini pratihatiSaH, iti kRtvA sarvamupapadyate / yadA tu tadAtmA GganAdikaM sAtmakApi, tadA yathoktabhAvanA'bhAvAt, bhA. ve'pi mithyArUpatvAt, vairAgyAbhAvaH, tadabhAvAzca mutyabhAvaH, iti // iti paJcamapUrvapakSaH // 5 // itipuurvpkssgrnthH|| tadevamete mandamatayo dustarkopahatAstI*H svayaM naSTAH, parAnapi nAzayanti mandamatIn / ataH pratividhIyate tatra yattAvaduktam "kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu saccAsaba bhavati ? " tadetadAgopAlAGganAdipratItamanAzaGkanIyameva / yataH-tatsvadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sadvartate; paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNA'sat ; tatazca saJcAsazca bhavati / anyathA, saMdabhAvaprasaGgAt ; tathAhi-yadi tad yathA svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sadvartate, tathaiva paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNApi syAtU; tatazca tadU ghaTAdi vastveva na syAt, paradravyakSetrakAlarUpeNApi sattvAt , tadanyasvAtmavat / tathA yadi, yathA paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNAsad, evaM svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNApi syAt ; itthamapi tadghaTAdi vastveva na syAt, paradravyakSetrakAlabhA. varUpeNAsatve sati svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNApyasattvAt , 1. viziSTakSaNotpAdakasvabhAvatayA hetuparaMparAto viziSTakSaNotpAdena vijJAya zrutimapyA(yyA) prajJayA / 2. paramArthena / 3. viparyayarUpatvAt / 4. zabalarUpatayA sAtmakam, nityam, zuci,aduHkham, iti / 5. vastuno'nyathAtvena / 6. bhAvanAyAH / 7. ghaTavastu / 8. ghaTavastu / 9. paTAAdasvAtmavat / For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kharaviSANavad ; ityevaM tadabhAvaprasaGgAt sadasadrapaM tadaGgIkartavyam , iti // tathA ca dravyataH-pArthivatvena sat, nAbAditvena; tathA kSetrataH-ihatyatvena, na pATaliputrakAditvena; tathA kAlataH-ghaTakAlatvena, na mRtpiNDakapAlakAlatvena; tathA bhAvataH-zyAmatvena, na raktAditvena; iAte / anyathA, itararUpApatyA tatsvarUpahAniprasaGgaH, iti / dravyAdyAtmakatvaM ca ghaTasya tairvinA'bhAvAt, tatpariNAmatvAcca, atatpariNAmatve ca, tadabhAvaprasaGgAt ; iti // syAdetad, svadrayasattvameva paradavyAsattvam , svakSetrasattvameva parakSetrAsattvam , evaM svakAlasattvameva parakAlAsattvam , evaM svabhAvasattvameva ca paraMbhAvAsatvam ; iti / tathA ca-ghaTarastunaH pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvam , tathehakSetrasattvameva pATAlaputrakAdyasattvam , tathA ghaTakAlasattva meva mRtpiNDakapAlakAlAsattvam, tathA zyAmatvasattvameva raktAdyasatvam, tasyaikasvabhAvatvAd niraMzatvAd, iti // - etadapyasAram , tasyaikasvabhAvatve'vastutvaprasaGgAt; tathA hi-'yadi pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvam, ' evaM tarhi 1. kharaviSANaM hi paTarUpaNAsAcchamiti / 2. ghaTavastvabhAvaH / 3. tathA tatsthitisvabhAvatvalakSaNena / 4. abAdi / 5. ghaTAdivastu / 6. na hi mRdAdidravyamAtramevaikAntakasvabhAvaM tadAdhAratvapariNatakSetrAnAdheyasvabhAvaM tatkAlabhAvinAM vinA kRSNorkhAdibhAvazUnyaM ghaTaH tathAvidhakSetrAdya nuvedhAdirahitamRdAdidavyamAtrarUpeNa prakAreNAnupalabdheH *tattadanyatamamAtratve ca taditaravaikalyena tatsvarUpAnupapatteH+ ghaTabuddhayabhAvaprasaGgaH / 7. pArthivatvAdyabhAvAt / 8. bauddhaH praah-| 9. nahi svadravyAdisattvAdarthAntarabhUtaM paradravyAdyasattvam / 10. manyethAH / 11. sattvasyaivAsattvarUpatvAt / 12. yadyasmAdabhinnaM tattatsvarUpameva, tacchabdavAcyaM ca / * tasya ghaTasya, teSAM pArthiva dravyAdinAm, anyatve pArthivadravyamAnatve sati ihatyatvAdyabhAvena nAdhikRtAdhikRta (?) pArthivadravyatvasvarUpAnupapattiH / + anupapatizca viviktAnAM pArthivadravyatvAdInAmasaMbhavAt / TOYERYTITINENERAUSHALULIYANMRSANEE For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH 11 ; yethA tatpArthivadravyatvena sat evamavAdidravyatvenApi sadeva syAt, tatsattvAMvyatiriktatvAditarIsattvasya; yathA vA abAdidravyatvenAsata tathA pArthivatvenApi asadeva syAt, tadasattvAvyatiriktatvAttatsattvasya / evaM yadi' ihakSetrasattvameva pATaliputrAdya satyam ' tatazca tadyatheha sat tathA pATaliputrAdAvapi syAt ihasavAvyatiriktatvAt tatrAsatvasya; yathA vA pATaliputrAdAvasat tathehApi syAt, tadasattvAvyatiriktatvAdihasatvasya / evaM yadi 'ghaTakAla satvameva mRtpiNDakapAlakAlAsattvam' tatazca tadyathA ghaTakAle sat evaM mRtpiNDakapAlakAlepi syAt, tatsattvAvyatiriktatvAttadasattvasya; yathA vA mRtpiNDakapAla kAle'sat tathA ghaTakAle'pi syAt, tadasatvAvyatiktatvAttatsattvasya / evaM yadi 'zyAmatvasattvameva raktatvAdyasattvam' tatazca tadyathA zyAmatvena sat evaM raktatvAdinApi syAt, tatsatvAvyatiriktatvAditarAsattvasya; yathA vA raktatvAdinA'sat evaM zyAmatvenApi syAt, tadasatvAvyatiriktatvAttatsatvasya / tatazca taditararUpApacayAdinA'vastutvaprasaGgaH, iti // athocyeta~, - nahi naH kiJcidabAdyasatvaM nirupAkhyaM nAmAsti, yadapekSayA'vyatirikta vikalpopanyAsenA va stutvApattyAtmano nyAyAbhizatA khyApyate; api tu pArthivadravyasasvameva viziSTamekasvabhAvamabAdya sattvamucyate / tatazca yathoktadoSAbhAvAda vyartho vikalpopanyAsaparizramaH, evaM zeSeSvapi bhAvanayim; iti // 1. yathA ghaTasvattvaM tathA cedamasattvaM vyApakAnupalabdhiH / 2. pArthivadravya / 3. mAhAtmyamantareNAvyatirekAbhAvAt iti bhAvaH / 4. abAdidravya / 5. abAdyasattvasya paramArthato'bhAvAt, ityarthaH / 6. tasya pArthivadravyAdisattvasya avAdidravyatvarUpApattyAdinA / 7. bauddhena / asmAkaM bauddhAnAM / 9. sUkSmoktivattvam / 10. trailokyavyAvRttam 11. (sadai) sadekasvabhAvatayA / 12. na tu tadanyat / 13. avastutvaprasaGgarUpaH / " For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdepravazaH aho! duranto mohaH, svavAcau'pi pratipAdayantranekAntaM na pratipadyate / tathAhi-'pArthivadravyasattvameSa viziSTamavAdyasattvam,' iti vakti, na ca sadasadUpaM vastu . pratipadyate; ityapUrvo vibhramaH / na hi khaparasattAbhAvAbhAvobhayarUpatAM vihAya vastuno viziSTataiva saMbhavati / na ca tadhenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sadvartate, tenaivAbAdidravyatvenAsat, abhinnanimittatve sati ekatra sadasatvayorvirodhAt ; tathAhi-tenaiva svabhAvena saJcAsaca, iti? viruddhametat // syAdetad,-tatrAbAdidravyAsattvasya parikalpitatvAdhathoktadoSAmA, iti / so'yaM gaiDuprapeze'kSitArikAvinirgamanyAyA; tathAhi-taMtrAvAdidravyAsatvasya parikalpitatvAt asattvAt tadrapeNApyAstatvaprasaGgaH, aniSTaM caitat , iti // _____ syAdetad, pArthivadravyasattvavyatiriktamabAdyasatvaM parikalpitaM, pArthivadravyasatvameva punarabAdyasattvasvabhAvamipyata eva, ityato'naparArdheH, iti // 1. AdimadhyAntaraudraH / 2. yena pArthivadravyasattvameva viziSTamiti / 3. abAdyasattvasya svabhAvatayA / 4. ubhayanimittabhAve'pi ubhayApratipattera pUrvatvam 5. katham ? / 6. vizeSaNaM vinA vaiziSTayAyogAt / 7. ghaTAdi 8. etadeva vyAkhyAti / 9. yenaiva sat tenaivAsanasyAt , ityarthaH / 10. na sarvathaikaM dvirUpam , iti bhAvaH / 11. prastutadoSaparihAreNAdhikataradoSAntarApattiH, ityarthaH / 12. pArthivadravyasattve / yathA ghaTAdau ghaTAdidravyAsattvaM parikAlpatatvAdasad , itikRtvA ghaTAdirUpeNAstitvameva, evamabAdirUpeNApyastitvaM syAt / 13.abAdidvyasattvarUpeNa paarthivdrvysttvsy| 14.pArthivadravyasattvavyatirikatvAMzenaiva abAdyasattvaM parikalpitamucyate / pArthivadravyasattvavyatirikta tvetadastyeva, ityuktadoSAbhAvaH, iti parAbhiprAyaH / ( paramArthataH svasattvAdasattvAdabAdyasattvasya / ekarUpam / vastusthityA )[ koSThakAntargataM TippanakaM kasya mUlapAThasya, iti na jJAyate / taccintyaM dhIdhanaH / ] For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anakAntavAdapravezaH aho ! durantaH svadarzanAnurAgaH, pratyuktamapi nA. padhArayati; yata:-na ca tad yenaiva svabhAdhana pArthivadravya tvena sadvartate tenaivAbAdidravyatvenAsada, ityAdi tadevAvartate, iti,alaM khadarzanAnurAgAkRSTacetasA saha prasakona, iti // aparastvAha--'sadasapaM vastu' ityatrAsatpakSe prasajyapratiSedho vA syAt ? paryudAso vA ? | kizcAtaH ? / ubhayathApi doSaH, tathA hi-yadi 'sanna bhavati' ityasat ? sanivRttimAtraM nirupAkhyamasat ? ; tatazca tasya pramANagocarAtItatvAvastudharmatvAnupapattiH / __abhyupagame vA vastuna eva nirupAkhyatvaprasaGgaH, tathAhi-na nirupAkhyasvabhAvaM sopAkhyasvabhAvaM bhavitumarhati / __ artha sato'nyadasad, sadantaramevAsad, iti ? evamapi tasya sadAtmakatvAdeva sadasadarUpatvAnupapattiH; tathAhi-na 'sat sadantarAtmakam' iti sacetaso vaktuM yujyate, iti / etadapyayuktam, bhagavadaInmatAparijJAnAta, pakSadvaye'pi doSAbhAvAt // kathamabhAvaH ? iti // ucyate yadyapi sannivRttimA nirupAkhyamasat, tathApi svarUpeNa sattvAt , tadrUpeNa cAsattvAt , sadasadUpataiva; iti / 1. naiyAyikAdiH / 2. ko'rthaH ! tucchadharmakam / 3. prasajyapratiSedharUpam / 4. etadeva vyAkhyAti / 5. paryudAsapakSe / 6. astH| 7. pararUpeNa / 8. yasmAdvastvevAtmaghaTAdisadasadrUpatayobhayAtmakaM vartate / na sattvA. nanuviddhamasattvaM nAma, tatra vastuni yadapekSayaitadubhayarUpaM vastviti, ato yadyapi 'sanna bhavatIti asat' prasajyapratiSedharUpaM, tathApi paradravyAdirUpeNa sataH pratiSedhAt : tasya ca paradravyAdirUpeNa satastatra vivakSitasattve'. sattvAt , tatsvarUpasya tatpratiSedhAya; asattvasya ca sattvAnuvedhAda-vivakSitasattvAnuvedhAt kAraNAnna nirupAkhyameva tadasattvam, iti prasajyapra. tiSedhapakSAktadoSAbhAvaH, paryudAsapratiSadhapakSadoSastvanabhyupagamAnna naH kSitimAvaiti / * paTAdeH / For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 anekAntavAdapravezaH tatazcaivaM na sarvathA sattvamasattvapArehAreNa vyavasthitam, na cAsatvaM satvaparihAreNa // na cAnayoravizeSa eva bhinnanimittatvAt ; tathA hi" svadravyAdirUpeNa sat, paradravyAdirUpeNa cAsad ; " ityukam / tatazca tad yata eva sat ata evAsad, paradravyAdirUpatve sati svadravyAdirUpeNa satvAd; tathA yata evAsat ata eva sad, svadravyAdirUpasattve sati paradravyAdirUpeNAsattvAt / ata eva caikatra sadasatvayorvirodho na saMbhavati, bhinnanimittattvAd dharmibhAvAt / etaccottaratra prapaJcayiSyAmaH / anubhavasiddhatvAzca; tathAhi svapararUpAvyAvRttavyAvRttarUpameva tadvastu anubhUyate // padAzaGkA, - 'svarUpAvyAvRttireva pararUpavyAvRttiH' iti / eSApyayuktA, vihitottaratvAt // yasmAdevaM tasmAt samutsArita pakSapAtayavidbhiryuktiyuktatvAt sadasadrUpaM vastvaGgIkartavyam / Aha ca yasmAtsattvamasaccaM ca na viruddhaM mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM nanu tat kiM na yujyate ? // 1 // 4. 1. tadanAtmakatvena / 2. bhAvAtmakatvena / 3. bhAvAtmakatvena svadravyAdayaH sattvakalpanAnimittam, paradravyAvayAsatvakalpanAyA: / 5. anubhave ca tadbodhAdyanekarUpatAyAmiva ko virodha: ? / 6. vastutaH svarUpAvyAvRttiH pararUpavyA vRttizca dve'pyanubhUyete, ityubhayAtmakaM vastu, iti AcAryeNa sthApite para AzaGkate - syAdAzaGketi / 7. ekarUpA / 80. na svarUpasatvameva pararUpAttvam' ityAdinA bhinnanimittatvenAnathorekatvAbhAvAt; tattvato'nyarUpAbhAvamantareNAnyathAvRttyA (tya) siddheH / 9. zabalarUpatayA / For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH yadapyuktam,-" sadasadUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastudharmatayAbhyupagataM bhavati"; etadiSyate eva // yatpunaridamuktam-" tatazcAtrApi vaktavyam ; dharmadharmiNo: kiM tAvadbhada:,-" ityAdi / atrApi sarvathA bhedapakSodito'bhedapakSoditazca doSo'nabhyupagamatiraskRtatvAdeva na na: kSitimAvahati / bhedAbhedapakSastvabhyupagamyata eva / / Aha-nanvatrApi "yenAkAreNabhedastena bheda eva,"-ityAdi dUSaNamuktam / uktamidam , ayuktaM tUktam , adhikRtavikalpasyArthAparijJAnAt, anyonyavyAptibhAvena bhedAbhedapakSasya jAtyantarAtmakatvAt kevlbhedaabhedaanupptteH| na hi 'anyonyAnanuviddhAMveto' iti jainamatam , abhedAnanuviddhasya kevalabhedasyAsiddhaH, medAnanuviddhasya cAbhedasyAsiddheH / ata:-'yanAkAreNa bhedastena bheda eva' ityarthazUnyameva // atha " dharmadharmiNorbhedAbhedaH" iti ko'rtha: ? kathaJcidbhedaH kathaJcidabhedaH, iti / tatra dharmANAM mitho bhedAt pratiniyatadhAzritatvAca kathaJcidbhedaH / tathAhi-na dharmANAM dharmiNA sarvathaikatve dharmatayApi bhedo yujyate, iti pratItametad / tathA dharmANAmevAbhyantarIkRtadharmisvarUpatvAddharmiNo'pi cAbhyantarIkRtadharmasvarUpatvAJca kathaJcidabhedaH, iti / na cAtyantabhede dharmadharmikalpanA yujyate, atiprasaGgAt // __ syAdetad,-utprekSiteyaM dharmadharmikalpanA, na tattvataH, iti / 1. na hyabhyupagamA eva bAdhAyai syuH / 2. prakAreNa / 3. bhedAbhedarUpasya / 4. " na naro nara eveti, na siMhaH siMha eva vA / zabdavijJAnakAryANAM bhedAjjAtyantaraM hi tat // 1 // na naraH siMharUpatvAna siMho nararUpataH / sAmAnAdhikaraNyena narasiMhaH pratItitaH // 2 // " 5 paTAderapi ghaTadharmatvApatteH / For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16. anekAntavAda pravezaH etadapyayuktam dRSTavirodhAt / na ca dRSTe'nupapannaM nAma, anuvRttavyAvRttasvabhAvaM ca vastvadhyakSato'vasIyate / na cA''vidvadaGganAdipratItAnubhavApalApaH zakyate kartum / anubhavA puro'vasthite ghaTAdau tadadvaipa evopajAyate; anyathA tadabhAva prasaGgAt // syAdetad, - ekasvabhAva evAsAvanubhavo ghaTapraticchAyatayopajAyamAnaH ghaTAdipratibhAsavyavacchedena khyApyate / na punarasya bhAvato dve rUpe / tathA coktam- "aikopalambhAnubhavAd 'idaM nopalambhe' iti buddheH 'upalambhe vA' iti kalpitAyAH samudbhavati " / etadapyayuktam, - vihitottaratvAt, 'tatsvarUpasatvameva pararUpAsattvam' iti nilaThitam // kiJca - ekAntaparyAyanayamatAnusAripakSe kalpanAyogAt ; tathAhi - sA vastuni samutpanne vA syAd ? anutpanne vA ? na tAvadanutpanne, tasyaivAsasyAt ; utpanne'pi ca gRhIte vA svAda ? agRhIte vA ? na tAvadagRhIte, atiprasaGgAt; gRhIte'pi ca tadgrAhakazAnasyAvikalpakatvAt vikalpajJAnasva cAtadviSayatvAt, tadbhAvakAle ca tadasavAt / tatraiva kalpanA, iti cet ? na, vikalpAnupapatteH tathAhi - taMtrApyutpanne vA syAd ? anutpanne vA ? nAnutpanne, asakhAt ; nApyutpanna, utpattyanantaropavargitvAt / vikalpanArUpamevotpadyate iti cet ? na tasya hetvayogAt / hetvayogazca svalakSaNAdanutpateH / svalakSaNAnubhavAhita saMskArAt tajjanma, iti cet ? na, saMskA " 1. saGkIrNatvena niyatatvAsidhdheH / 2 vastu / 3. nIlAdau / 4. ekAtmaiva ghaTAderupalambhAnubhavAt parama 'idaM paTAdikaM samupalambhe, idaM ghaTAdikamupalambhevA iti vikalpikAyA budhdheH samudbhavaH syAt / 5. vastuni / 6. utpannavastu / 7. utpannavastvaviSayatvAt / vartamAnakAlabhAvi svalakSaNAnubhavajasaMskArAt / 8. vikalpajJAna / 9 utpannavastu / 10. jJAne eva, na tu bAhye'rthe viSaye / 11. jJAne'pi / 12 vinAzitvAt / " For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH rasyApi svalakSaNetararUpAnatikramAt ; svalakSaNarUpatve se eva doSaH / sAmAnyalakSaNarUpatve tu tatastadudaya eva katham ? iti vAcyam / ___ syAdetad,-nahi kalpanA'svalakSaNameva, tasyA api svasaMvittau svalakSaNatvAt ; uktaM ca-" kalpanA'pi svasaMvitAviSTA, nArtha, vikalpanAt " iti / . etadagNayaktam , arthavikalpAkAravyatirekeNa tatsvasaMdhityasiddheH, siddhau vA, kalpanAyogAt / atItakAlAnubhUtasaMskArastathAparipacyamAna:svalakSaNAnubhavajanitasaMskAropapAditadhizeyo hetuH, iti cet ? na, tasya svalakSaNAnabhavajanita. saMskArAdvizeSaH, AsiddheH ! asiddhizca tattvatastato'nupakArAt ; tathAhi-sa tasya vikalpAhitasaMskAravizeSasyAnutpannasyotpannasya niruddhasya vopakuryAda ? iti bhedAH / na tAvadanutpannasya, tasvaivAsattvAda , asatazopakArAkaraNAt; nApyutpannasya, tasyAnAdheyAtizayatvAd , atizayAdhAnamantareNa copakArAbhAvAdU , atizayAdhAne ca tadanyatvapralagAtAddhAbhyAmapyekIbhUya tadanyakaraNamevAtizayAdhAna,sa epopakAraH iti cet?na,upAdAnakAraNavizeSAdhAnamanta 1. svalakSaNasaMskArasya kSayAkSayitvana *tadbhAvakAle ca tadasattvAdityayam / 2 sAmAnyarUpasaMskArakSANakatvapratibhAsa'pyavastatvAtkRto'. smAdvikalpajJAnasyodayaH ? / 3. sAmAnyasyArthakriyAkAritvAyogAt / 4. kalpanA / 5. vikalpopAdAnakAraNabhUtasyA tItakAlavikalpajanitasaMskArasya / 6. svalakSaNAnubhavajanitasaMskAraH / / 7. vikalpena ghaTo'yamityevarUpaNAtItakAle vizeSo yaH saMskAravizeSaH, tasya / 8. vinaSTasya / 9. tasyotpannasya hi atizayAdhAne so'tizayo bhinna eva syAd , yadvAtizayAdhAnakAle sa utpanno'nya eva syAt , kSaNArdhvamanavasthiteH / 10. atItavikalpajasaMskAravarttamAnAnubhavajasaMskArAbhyAm / 11. atItavikalpajasaMskAravizeSAdhAnaM vinA / vikalpajJAna0 / For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1.8 anekAntavAdapravezaH reNa tataiH kAryavizeSAsiddheH na caikakAlabhovinA'nyato bhavato'nyata eva bhavatAtizayAdhAnaM yujyate, tannibandhanasya tatkRtavizeSAsiddheH, tadabhyuyagame ca tatrApyayameva vRttAntaH iti / yatki cidetad evaM nibandhanaparamparAyAmapi vAcyam iti / nApi niruddhasya, tasyaivAvidyamAnatvAd, asatazcopakArakaraNAyogAdabhyupagame cAtiprasaGgAd | ataH sAdhutvaM 'hetvayogAt' iti / kSaNikAntapakSe ca phalabhAvAnupapatteH, iti; etacca vakSyAmaH // I yazvoktam - " bhedAbhedamabhyupagacchatAvazyaM cedamaGgIkarttavyam-iha dharmadharmiNodharmadharmitayA bhedaH, svabhAvataH punarabhedaH " ityAdi / etadapi 'dharmANAM mitho bhedAt pratiniyatadhayazritatvAcca kathaJcidbheda:' ityAdinA pratyuktam, prakArAntareNa bhedAbhedAsiddheH // yadayuktam, " saMviniviSTAzca viSayavyavasthitayaH; na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAda" ityAdi / etadapi 'anuvRttavyAvRttasvabhAvaM ca vastvadhya'kSato'vasIyate' ityAdinA parihRtam ubhayarUpasya saMvedanasyAbAdhitatvAt // - yaccoktam - " na ca kAryadvAreNApi sadasadvapaM vastu pratipattuM zakyate, yato nobhayarUpaM kAryamupalabhyate " ityAdi / etadapyanavakAzam, vastusthityobhayarUpasyopalambhasya sAdhitatvAt / " na ca tatkAryakaraNe pravartamAnaM kenacidAkAreNa karoti 1. atItavikalpaja saMskArAt / 2. atItavikalpajasaMskAreNa saha bhavatA / 3. svahetoH / 4. atItavikalpa saMskArasya / 5. varttamAnAnubhava jasaMskAreNa / 6. tasyAtItavikalpajasaMskArasya yannibandhanamupA dAnaM, tasya vattamAnAnubhavaja saMskAra kRtavizipAsiddhaH / 7 tadabhyupagame ca sAmAnyena tannibandhanasya tatkRtavizeSAbhyupagame ca tatrApi tannibandhane, ayameva--anantarAditaH "na, upAdAnakAraNavizeSAdhAnamantareNa tataH kAryAvizeSAsiddheH " ityAdi vRttAntaH / For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNavirodhAta; tyAdyapyasAram , virodhAsiddheH; tathAhi-paryAyAtmanA ttati, dravyAtmanA na karoti, kuta ekasya karaNAkaraNa:virodhaH ti| athavA svakAryakartRtvena karoti, kAryAntarAkartRtvena na karoti; ataH kenacidAkAraNa karoti, kenacinna karItIti ko'tra virodha: ? / na ca svakAryakartRtvameva kAryantirAkartRtvam ; yadi syAt, yathA svakArya karoti, evaM kAryAntaramapi ku. ryAt, kartRtvAnanyatvAdakartRtvasya; viparyayo vA, tatazcAkAraNatvam, iti // syAdetat,-kiM hi nAma kAryAntarAkartRtvamanyat ? yadA''nityAnanyatvayuktyanusAreNAkAraNatvaM pratipAdyate; kintu svakAryakartRtvamevaikasvabhAvaM kAryAntarAkartRtvam, iti / hanta, tarhi 'yenaivAkAreNa karoti, tenaiva na karoti' ityetadApanam / evaM cAbhinnAnamittatve satyekatra kartRtvAka. tatvayonirodhaH, iti; tathAhi-tenaiva svabhAvena karoti, na karoti ca iti ? vyAhatametad, ekasvabhAvasyaikatropayogAt / kAryAntarAkartRttvaM tatrai parikalpitam iti cet ? tadapyamanoharam , kAryAntarAkartRtvasya tatra parikalpitatvAd-vastuto'. satvAt, tadbhAvApattyA kAryAntarakartRtvaprasaGgAt // 1. naimittikena rUpeNa tathA pariNateH / 2. mRdAdirUpeNa tathA'pariNateH / 3. kAryamadhikRtyoktvA kaarnnmdhikRtyaah-| 4. etadakameva / 5. 'tarhi' iti zeSaH / 6 yathA vA kAryAntaraM na karoti, evaM svakAryamapi na kuryAt / 7. akartRtvAnanyAkartRtvasya / avacUrityu(tya) ktam (2) / tatazcavamanenaprakAreNa 'akAraNa tvam |iti kurvataH kaarnntvaayogaat| 8. adhikRtakAraNasya / 9. naiva kiJcidanyat / 10. evaM ca taMdakameva ityarthaH 11. svabhAvena / 12. anyathA sarvathaikatvAyogaH / 13. kAraNe / 14. kAraNe / 15. kAryAntarAkartRtvasyAvidyamAnatvAt / 16. kaaryaantrkrtRbhaavaaptty|| 17. na hi tadbhAvamantareNa tadabhAvaH, iti bhaavnaa| For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH athAzaGkA,-svakAryakartRtvavyatirikta kAryAntarAkartRtvaM parikalpitam ,svakAryakartRtvameva punaH kAryAntarAkartRtvasvabhASamabhyupagamyata eva, iti / etadapyayuktam , dattottaratvAt ; tathAhi-yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karoti,ityetadApanam ,ityAdi tdevaavrttte| anenaiva "sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAd" ityAdi pratikSiptam , abhAvasya vastudharmasvAt kathaJcidavyatirekAt / kAryAntarAkAraNatvAd ; iti / tasmAd vyavasthitametatsada sadrapavastu; tathA coktam " yasmAt pratyakSasaMvedyaM, kAryato'pyavagamyate / tasmAdavazyameSTavyaM, vastveka sadasadAtmakam ||1shaa" iti // anAnyastvAha nanu ca 'vastunaH svarUpeNa satvam , pararUpeNa cAsattvam iti, etadidhyata eva' iti siddhasAdhyatA / / ___etadapyayuktam ; svamatavirodhAt ; tathAhi-evamicchatA ra 'vastuna eva sattvamasattvaM ca dharmoM' ityeSTavyaM, ghaktavyaMca,dharmadharmiNoranyatvamananyatvamanyAnanyatvaMca, iti / kiM cAtaH ? yadyanyatvam ,avastutvAviprasaGgAkatham?iha'vastudharmavyatiriktaM svarUpeNa satpararUpeNa cAsad' ityabhyupagamAt / dharmANAM ca paratvAttadrUpeNAsasvAdavastutvaprasaGgaH / evaM dharmANAmapi vastu. vyatiriktatvAtsvarUpeNa satvaM pararUpeNa cAsattvam , iti dharmA / 1. svakAryakartRtvavyAtariktatvarUpeNa kAryAntarAkatRtvaM pArakAlpatamucyate, svakAryakartRtvAvyatirikta tvastyeva ityarthaH, ityuktadoSAbhAvaH; iAte parAzayaH / 2. uktnyaayen| 3. pUrvapakSaprastAva pareNoktaM ...tadabhAvasya / 4. vaizeSikAdiH / 5. ubhayAtmakam , iti bhAvaH / 6. AdipadAda dharmadhArmaprAptipAragrahaH / dharmA api dharmiNaH prApnuvanti,iti doSaH / 7. sadAdinA dharmarUpeNa / 8. prastutAnAma / 9 . hetoH / For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH ntaraprAptiH, taMtrApyayameva nyAyaH; ityaniSThA // syAdeetad, na dharmANAM dharmAntaramiSyate, api tuta pava svarUpeNa santi, pararUpeNa na santi' hAte; na tadvilakSaNe sadasatve iti / etadapyasamIcInam , vastunyapi samAnatvAt , dharmAmAvaprasaGgenAbhyupagamavirodhAt, tadbhAve'pi tasya' iti sambandhAnupapatteH, samavAyakalpanAyAH svadharmemvapi tulyatvAt // 1. dharmAntarayorapi / 2. dharmANAma... / 3. pUrvoka eva / 4. niSThA parisamAptaH, na niSThA, aniSThA, aparisamAptirvyavasthetyarthaH / 5. vaizeSikaH / 6. dharmAH / 7. dharmi / 8. ato na dharmANAM dharmAntaraprA. ptiH, iti bhAvaH; tathA hi-tadeva svarUpeNa sat, pararUpeNa cAsat, i. tyapi vaktuM zakyata eva, aGgIkAreNa cAsya pakSasya dharmAbhAvaH / vyatiriktadharmAbhAve'pi tasya vastuna ete 'dharmAH' iti sambandhAsiddhaH / vastvantareNa vizeSAdityarthaH / 9. yo'pi vyatiriktairapi dharmaH saha dharmiNaH sambandhopapattaye svasaMvedhakasvabhAvaH samavAyisambandhakasvabhAvaceha pratyayahetuH samavAyaH padArthaH kalpyate paraiH, tasyApi svasambandhakasvabhAvatvAdibhiH svadharmaH saha vyatiriktavikalpe doSAzaniranivAritaasaraH / tathAhi, yadi te tato vyatirikAH, 'tasya' iti kaH sambandhaH? / athAvyatirikAH, tarhi ekatvam, adhikRtasvabhAvAnAM ekasmAtsamavAyAdavyatiriktatvAt , tatsvarUpavat ; anakatvaM vA samavAyasyAdhikRtasvabhAvA vyatiriktatvAt ,tatsvarUpavadava, iti|smvaayo'pi svasambandhasvabhAvatvasattvAdiSu dharmeSvanupapadyamAnasambandhaH,kathamanyeSAM dharmiNAM dharmaH saha samvandhamupapAdayitumalam?ityarthaH, tasyeti sambandhAnupapattyA / 10. tathA ca dharmadharmivyavasthAyogaH, anyo'nyAtmakatvenetaranirAkaraNAt / tathAhi,-yadi dharmiNo'vyatirikA dharmAH, tato dharmimAtra te, tadavyAtariktatvAt , tatsvarUpavat, iti / na santyeva 'dharmAH' iti itaranirAkaraNam, evaM dharmiNo'pi vAcyam, dharmAvyatirekAditi / anirAkaraNe'pItarasya sadasattvayorekatvenaika dharmyavyatirekadvArAyAtena tadvastu yathAsvarUpeNa sad , evaM pararUpeNa syAt : dharmAvyatirekAd dharmiNa evAsattvaM bhaviSyAta, ityAha-asambhavIti / For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH ___ athAnanyatvaM, tayorekatvaprasaGgaH, ekasmAddharmiNo'nanya. svAt , tatsvAtmavat ; evaM ca sati sadasattvayorabhinnatvAt tadyathA svarUpeNa sat, evaM pararUpeNApi syAd ; ityAdyuktam / asambhavinau ca nirAdhArau dhau sadasadrapau // tathAnyAnanyatvam, ato'nekAntavAdAbhyupagamAdekAntavAdinaH svamatavirodhaH; ityalaM prasaGgena // iti sadasadubhayarUpaikavastuvAdaH // ___ yaJcoktam -" etena nityAnityamapi pratyuktamavagantavyaM virodhAdeva" ityAdi, etadapi na samyak, pramANatastathAvagamAt; tathAhi-adhyakSeNa nityAnityameva tadavagamyate, anyathA tadavagamAbhAvaprasaGgAt ; tathA ca, yadi tatrApracyu tAnutpannasthiraikasvabhAvaM sarvathA nityamabhyupagamyate; evaM tarhi tadvizAnajananasvabhAvaM vA syAd ? ajananasvabhAvaM vA! yadyAdhaH pakSA, evaM sati sarvatra sarvadA sarveSAM tavijJAnaprasanaH, tasyai khabhAvatvAta ; na caitadevaM / kvacitkadAcitkasyacideva tadvizAnabhAvAt / na ca 'sarvathaikasvabhAvasya dezAvikato vizeSaH' iti kalpanA yujyate, tadbhAve'nityatvaprasanAt "sahakAriNamapezya janayati' iti cet ? na, ekAntanityasyApekSAyogAt; tathAhi-sahakAriNA tasya vizeSaH kriyate ? na vA ? iti vaktavyama, yadi kriyate; kimarthAntarabhUtaH ? anarthAntarabhUto vA ? iti, yadyarthAntarabhUtaH, tasya kimAyA tam ? 'sa tasya vizeSa kAraka:' iti cet ! na, anavakhApra. sagAt; tathAhi-sai vizeSastato bhinnaH ? abhinno vA ? 1. nityAnitya prakAreNa / 2. evamanabhyupagame / 3. bhAvayati / 4. vastu / 5. kSetre / 6. pramAtRNAm / 7. adhikRtavastu / 8. vastunaH / 9. kSetrakAlAdibhirvizeSAdhAnAt / 10. tasmin vastuni / 11. prakRtameva samarthayati / 12. vastunaH / 13 na hi prAksvabhAvanivRttiM vinA vastuno vizeSaH / 14 AlokAdikam 15. vastuvijJAnam / 16. ekarUpatayA / 17. vastunaH / 18. tattadavasthameva / 19. vizeSo'rthAntarabhataH / 20. vastunaH / 21. mUlavizeSakRtaH / 22. vastunaH / For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH 23 tadevAvartate, itvanavasthA, ( cakrakaM vA ) / - athAnAntarabhUtaH, sa vidyamAnaH ? avidyamAno vA ? yadi vidyamAnaH, kathaM kriyate ? karaNe vA'navasthAprasaGgaH / athAvidyamAnaH, vyAhatametat , sa tato'narthAntarabhUto'. vidyamAnadheti, karaNe vA'nityatApattiriti; tathAhi-tasmin kriyamANe padArtha eva kRtaH syAt, tadavyatiriktatvAttasya / atha mAbhUdeSa doSaH, 'na kriyate' ityAzrIyate, na tarhi sa tasya sahakArI, akiJcitkaratvAd, bhAve vA'tiprasaGgaH, iti; tathAhi-yadi kaJcana vizeSamakurvannapi sa tasya sahakAryabhyupagamyate, sarvabhAvAnAmeva tatsahakAritvaprasaGgaH, tadvizeSAkaraNenAvizeSAda , iti vyarthA sahakArikalpanA // athocyate-evaMbhUta eva tasya vastunaH khabhAvaH, yenAvize pakArakamA pratiniyatameva sahakAriNamapekSya kArya jnyti,iti| etadapi manorathamAtram, vikalpAnupapatteH tAddha yadAbhISTasahakArisannidhau kArya janayati, tadA'syAnantarAditasahakAryapekSAlakSaNaH svabhAvo vyAvartate ? na vA ? iti vaktavyam yadi vyAvartate, anityatvatvaprasaGgaH, svabhAvavyAvRttau smAvapato'pi tadavyatirekeNa tadvadeva nivRtteH / atha na vyAvarate, 1. sahakAriNA vizeSaH kriyate / 2. vidyamAnatvAziSaNa bhUyobhayaH karaNam , ityanavasthA / 3. vidyamAnAvyatirikto dimAna ena / 4. karaNe vA vyatiriktasyAvidyamAnasyAnityatApAttabaralA, yAda tasmin vyatirikta vidyamAne vizeSa kriyamANe padArtha va kRtaH syAt / 5. padArya / 6. vizeSasya / 7. sahakAriNo vizeSaH / 8. AlAkAdikam / 9. vizAnAdi / 10. vastunaH / 11. akiJcitkarasahakAAra / For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 anekAntavAdapravezaH " " kAryAjananaprasaGgaH, tatsvabhAvAnivRtteH pUrvavat; tathAhiya eva tasya kAryAjananAvasthAyAM svabhAva: jananAvasthAyAmapi sa aitra, iti kathaM janayati ? sarvadA vA jananaprasaGga ityevaM tAvadekAntanityapakSe vijJAnAdikAryAyogAt tadava-gamAbhAvaH iti // , atha, api prakRtyaikakSaNasthitidharmakaM ekAntAnityamabhyupagamyate ? evamapi vijJAnAdikAryAyogAt tadavagamAbhAva eva / na ca sarvathaikakSaNasthitidharmiNo vijJAnAdijanaka mupapadyate, tasyaivAyogAt ; tathAhi - kSaNasthitidharmakaM - kSaNasthitisvabhAvamucyate iti; ato'rthAdevAsya dvitIyAdivasthitiH, ityakAmenApi pratipattavyam, nyAyAnugatatvAt; tayozca sthitvasthityoH parasparato'nyatvam ? ananyatvaM vA ? iti vAcyam // ang kiM cAta: ? yadyanyatvaM kiM sarvathA ? Ahozcit kathaJcit ? yadi 1. akiJcitkarasahakAryapekSAlakSaNasvabhAvAnivRtteH / 20 dRSTAntaH / 3. sarvadA svasvabhAvAnivRtteH / 4. kAryam - ( zeSaH) / 50 pUrvamapi / 60 svabhAvAbhedAt / 70 tena sahakAriNA saha jananasvabhAvatvAt / sahakAribhAve janayati, sahakAryabhAvAcca na pUrvamapi janayati, zarta cet ? na, sahakAriNA saha kAryajananasvabhAvatvasyApi nityatve sati sadAkAryajananaprasaGgAt; anyathA tasya nityatAnupapatteH / tathAhi yadi sadA tena sahakAriNA kAryajananasvabhAvaM vastu, tarhi sadA kiM na janayati kAryama ? ajanayadvA, kathaM sadA tatsvabhAvaM ? tatazca yadA kArya bhavati, tadaiva tajjananasvabhAvaM na tu sadA, ityavazya maGgIkartavyam ; anyathA, sahakAriNo'pi sadAbhAvApattiH, sadA tena sahakAriNA saha tajjananasvabhAvatvAdvastuna: / evaM svabhAvabhede sati kathaM vastuna ekAntanityatA ? iti cintyam / 8. ekAntAnityatA / 90 vastuna eSa / 200 tadabhAvabhAvino vizAnasya tatkAryatvAsiddheH, arthasyAtyantaparokSatvAt / , For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH 25 sarvathA, tato dvitIyAdikSaNeSvapi sthitiprasaGgaH prathamakSaNasthiteH dvitIyAdikSaNAsthitivibhinnatvAnyathAnupapateH ; tathA . hi, anantarAkAntavigrahANAM bhAvAnAmasthityaikAntabhinnayA varttamAnasamayabhAvinAM sthitirna virudhyate iti evaM dvitIyAdikSaNAsthiterapi tadatyantabhede tadbhAvAvirodhaH, iti bhAvanA // atha kathaJcidanyatvam iti 1 ato'nekAntavAdApasyAs bhISTasiddhirevAsmAkamiti // " athAnanyatvam, tadapi sarvathA ? kathaJcidvA 1 iti kathanIyam / yadi sarvathA, prathamakSaNasthitireva dvitIyAdikSaNAsthitiH / sA ca bhAvarUpA, tatazca dvitIyAdikSaNeSvAMpe sthitireva syAt / dvitIyAdikSaNAsthitervA nirupAkhyatvAtta rayA eva prathamakSaNasthititvAt prathamakSaNe'pyabhAvaprasaGgaH / athakathaJcidanyatvam iti ? pUrvokto doSaH / atha dvitIyAdikSaNAsthitenAvarUpatvAnna prathamakSarNesthityA anyAnanyatvakalpanA yuktimatI / syAdetat-yadi amAvAdbhedAbhedau vihAya ghartteta / atha taduttarakAlabhAvArthAntara sthitirave vivakSi tasya dvitIyAdikSaNAsthitiriti / hanta ! tarhi khutarAmanyAnanyatvakalpanAyAH prasaraH, tathA ca sati pUrvoktadoSAnatiSTatireva / atha dvitIyAdikSaNAsthitiH parikalpitatvAnna parikalpanIyA iti / evaM tarhi tasyAparikalpitatvAdasattAdvitIyAdikSaNeSvapi sthitiH syAt / atha prathamakSaNasthitivyatiri 1 yathA hi--kSaNikasya ghaTAdeH svakAle paTAdikSaNena saha vastvantaratvAnna virodhaH / evaM dvitIyakSaNabhAvinyA sthityApi saha prathamakSaNasthirna virodhaH, anyatvAvizeSAt / tatazca skhalanAbhAvAd dvitIye'pi kSaNe prathamakSaNabhAk sattvaM sthitimadanuSajyate / 2. kSaNAsthitau 3. anekAnta-vAdApattilakSaNaH / 4. bhAvarUpayA / 5. anyatvAnanyatvaprakArau muktvA prakArAntareNa yadi varteta 2 prathamakSaNAt / 7. yadyanyatvam, tadottarakApadArthAntarasthitikSaNe'pi pUrvakAlabhAvipadArthakSaNasthiti prasaGgaH; athAna:nyatvam, tadekatarA kAcit / 8. anyAnyatvakalpanArUpeNa | For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntAvapraveza: ktAdvitIyAvikSaNAsthitiH parikalpitA,iti prathamakSaNasthitirekheM / tahi dvitIyAdikSaNAsthitarityatra cokto doSaH / artha kSaNasthitidharma vastveva dvitIyAdikSaNAsthitiH,tina, tasyaivAyogAt ; tathAhi-"kSaNasthitidhaka kSaNasthitisthamAdhamu. cyate" ityAdi tadevAvartate, iti / athocyeta-dvitIyAvikSaNAsthitau satyAM prathamakSaNasthitarabhAvAt ,bhAve vA tadarnupapatteH, pratiyogyabhAvAdanyAnanyatvakalpanA'sambhavatastadutthadoSAbhAvaH; tathAhi-dvitIyAdikSaNe tadeva na bhavati |nndhevmpi tasyaivAsthitatvAt sthitivat tadanavasthitastaddhamatvamA saGgaH, ata*mmatve ca tadA sthityApattiH; tathAhi- dvitIyakSaNe tasyaiva sthitiriti, tatazca 'khatubhya eva sthityanavasthitidharmakaM samutpadyate' iti pratipattavyam / na cAkramavataH kAraNAt kramavaddharmAdhyAsitakAryotpattiryujyate, iti / ato 1. dvitIyAdikSaNAsthitiH prathamakSaNAsyAt.vya.....vaMzenaiva parikalpi. te tyucyte|2.prthmkssnnN ca iti vyatiriktatvAt sAvityuktadoSAbhAvaH, iti parAzayaH / 3. ananyatvapakSoditaH / 4. ayaikasmin vastunyanyAnanyatva. vikalpamasambhAvayannevamAha pr:-15.et...ye...ktm|6.prthmkssnnsthiteH / 7. dvitIyAdikSaNasthiteH / 8. yadA dvitIyAdikSaNAsthitiH , tadA prathama. kSaNasthiterabhAvaH; yadi syAdbhAvaH, tadA tasyA dvitIyAdikSaNAsthiteranu. papattiH, tasya prathamakSaNasthitibhAvinaH padArthasya sambandhinI asau dvitI. yakSaNabhAvinI astu, iti kRtvA tatazca pakSadvaye'pi pratiyogino dvitiiysyaabhaavaadnyaannytvviklpaanuppttiH| 9. yatprathamakSaNe'bhUditi / 10. sUriH / 11. sthitasyaiva / 12. vastu / 13. vastu / 15. anavasthityabhAve anavAsthatikAle / 15. anapasthitidharmakatvameva vastuno darzayati / 16. niraMzaikasvabhAvatvena yugapatkiyAkAriNaH / For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH yadaiva sthitistadaivAsthitiH syAt, kutaH kSaNasthitidharmakatvam iti / satyAM vA sthitI, kSaNasthAyitve tayAM sthityA virodhAt, prathamakSaNavat sadA sthitiprasaGgaH / na ca 'niraMzatatvabhAvebhyo hetubhyastatsvabhAvamevotpadyate,' ityucyamAnaM viddha jjanasamavAye rAjate, yuktivaikalyAd, ubhayatra kAraNe kArya ca svabhAvAntarakalpanAyA api zakyatvAt / __ syAdetadU, azakyA svabhAvAntarakalpanA, arthakriyA'bhAvaprasaGgAt, iti / etadapyabhadrakam, kSaNasthitidhairmaka eva vastutastadabhAvaprasaGgAta; tathAhi-yathoktasvabhAvaM vastvevArthakriyA, yathoktam -' bhUtiryeSAM kriyA saiva' ityAdi, taJca na ghaTAmaTati, iti nidarzitametad, alaM vistaraNeti / . 1. idamuktaM bhavati, yadi dvitIyAdikSaNe tadeva na bhavati iti ko'rthaH? kSaNanazvaraM vastvabhyupagamyate, tadokta nItyA 'yadaiva sthitistadaivAsthitiH iti, kSaNamAtramapi vastunaH sthitirna syAt / athaivaM vakSi-yathA 'kSaNanazvaraM vastvabhyupagamyate, tathA kSaNasthAyyapi, kSaNasthAyitvaM sthitau satyAM sambhavati,' iti 'yadaiva sthitiH tadaivAsthitiH' itiH dopAbhAvaH, na, evaM sati yA prathamakSaNasthitirvastunaH, evaM dvitIyAdikSaNeSvapi sadA sthitiH prasajyate, tayA sthityA saha dvitIyAdikSaNAnAmapyavirodhAt / 2. prthmkssnnbhaavinyaa| 3. kSaNasthitidharmaka / 4. kSaNasthitidharmakameva kAryam / '5. 'nityasvabhAvAt kAraNAnnityasvabhAvameva kAryamupapadyate' ityasyAH / 6. nityasvabhAvakalpanA / 7. nityaM hi vastu, apracyutAnutpanasthiraikasvabhAvatvAnnArthakriyAM krameNa yugapadvA kartumalam / 8. vastuni / 9. arthakriyA / 10. kSaNikamRtpiNDAditaH kSANakaghaTAdeH sattA akriyAvAdinaH / kSaNikAH sarvasaMskArAH asthitAnAM kutaH kriyA // bhatiryeSAM kriyA sarvakAraNaM saiva cocyate // 1 // .............. For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH kiM caM- atrApi dharmadharmiNornAnAm ? anAnAtvaM ca ?' iti vAcyam / yadyanAnAtvam, ki sarvathA ? uta kathaMcid ? yadi sarvathA, tataH sthityasthityorekatvam, ekasmAd dharmiNo'nAnAtvA tatsva / evaM ca sthiti saGgo'sthitiprasaGgo vA; dharmiNo vAdaH sthityasthityoranAnAtvAt, tatsvAtmaipadaka tathA ca-janyaMdeva sthitimad anyaiva tacchUnyam iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam 1 | atha kathaMcid, abhyupagamavirodhaH / atha nAnAtvam, tadapi sarvathA ? kathaMcidvA / iti; yadi sarvathA, hanta ! tahi sthityasthitisvabhAvazUnyatvAnniHsvabhAvatvAt kuto'bhISTavastusthiti: ? / atha kathaMcidU, azrokto doSaH // syAdetad, parikalpito dharmadharmibhAvaH, na punarvAstavaH iti; evamapi dharmadharmiNoH parikalpitatvAcchranyatAprasaGgaH tadevamApe kutaH kSaNasthitidharmakatvam ? iti / teditavyAvRttidvArAyAtA dharmA eva parikalpitAH, na dharmI, iti cet ? evamapi sthityasthityAdilakSaNaparikalpitadharmavyatiriktasya dharmiNaH ke svarUpam 1 iti vAcyam / kSaNasthitidharmakatvam ? iti cet, na tasyaivAyogAdU : ityAdi tadevAvarttate ityalaM prasaGgena // 1. kSaNikavAdimate / 2. dharmi / 3. vastunaH sthitirvA syAd ? asthitirvA ? / 4. abhinnatvAt / 5. vastu / 60 vastu / 7. sthiti / 8. bhedaH / 9 ata eva / 10. kSaNasthitidharnakaH / asattvAt / 11. nazvarAda vyAvRtto'nazvaraH, tasmAcca vyAvRtto nazvaraH, ityAdi, vyAvRttidvArAyAtatvAnnazvarAdayo dharmA evApAramArthikAH, ekasvarUpaM vastu punaH paramArthasadeva ! For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH 29. tadevamihApi vijJAnAdikAryAyogaH iti sthitam / nityaM [ nityaM ] punaH kathaJcidavasthitatvAdanekasvabhAvatvA janayatIti vijJAnAdikamityato'vagamyete iti / pa nityAnityatvaM ca vastuno dravyaparyAyobhayarUpatvAdanuvRtavyAvRttAkArasaMvedana grAhyatvAt pratyakSasiddhameva, tathAhi - mRttiNDa zivakasthAsa ghaTakapAlAdiSyavizeSeNa sarvatrAnuvRtto mRdanvayaH saMvedyate, pratibhedaM ca paryAyavyAvRttiH; tathA ca-na yathApratibhAsaM mRtpiNDe saMvedanaM tathApratibhAsameva zivakAdiSu, AkArabhedAnubhavAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tadvijAtIyeSUdakadahana pavanAdiSu tathA pratibhAsabhedameva zivakAdiSu, mRdanvayAnubhavAt / na cAsya svasaMvedyasyApi saMvedanasyApahnavaH kantu yujyate, pratItivirodhAt / na ce nirAkAraM saMvedanama thAntarasyeva tato vivakSitArthApairicchedAt / naiM hAthakArAnumavavyatirekeNAparo'rthaparicchedaH, atiprasaGgAt, sarvasya sarvAparicchettRtvAMpattezca / na caM ' idaM saMvedanaM bhrAntam' iti zakyate vaktum, dezakAlanarAvasthAntare vizeSeNa pravRtteH; tathAhi - dezAntare kAlAntare narAntare'vasthAnAntare ca mRttiNDAdiSu yathoktasaMvedanaM pravarttate / na cArthaprabhavamavisaMgha disaM vedanaM vihAya jAtivikalpebhyaH padArthavyavasthA yujyate, pratItibAdhitatvena teSAmanAdeyatvAt / na caikAntanityaSu yathokta " *. 1. dravyarUpatayA / 2. nityAnityaM vastu / 3. yathAkAram / 4. mRtpiNDa / 5. nirAkAraM bodha... mamave saMvedanamucyate / nanu sAkAram, ato'nuvRttavyAvRttAkAraM saMvedanamasaMvedanameva iti na vAcyam ityarthaH / 6. nirviSayasyaiva viSayArUDhasyApi tato nirAkArAt sakAzAt paricchedAbhAvAt / 7. etadbhAvayati / 8. atiprasaGgazca tadAkAratAbhAve nirviyasyeva sarviSayasyApyaparicchedena / 9. paricchedyavadaparicchedyAkArazUnya. svAvizeSAd iti hRdayam / 10 anvayavyatirekavat / 11. nanu gananAvanati mAyodakasthANupuruSazaGkhAdipAtAdisaMvedanavad dezAntarAdAvanyathA rUpam, iti / 12. vyatiriktAvyatiri klkssnnebhyH| 13. anuvRttavyAvRttAkAra | For Private And Personal Use Only mu
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza saMvedanasambhavaH, vyAvRttAkAranivandhanasya paryAyabhedasyAbhAvAd ; anyathA, ekAntanityatvAnupapatteH, tathA coktam bhAveSvekAntanityaSu nAnvayavyatirakavat / saMvedanaM bhaveda dhairmamedAbhAvAdiha sphuTam // 1 // ityAdi / tathA ekAntanazvareSvapi nAdhikRtasaMvedanabhAvo yujyate, anuvRttAkAranibandhanasya dravyasyAnvayAbhAvAt / na ca niranvayanazvaravAdinaH tadanyaprabhavaH sambhavati, sarvathA hetunivRttAH vahetukatveprasaGgAda; anyathA, anvayasiddheH, iti / uktaM ca " satathA kAraNocchedAdbhavet kAryamahetukam / .. tacchaktyavayavAdhArasvabhAvAnAmananvayAt // 1 // ityaadi|| nacA'sya saMvedanasya bAdhakaH pratyayo'sti, kdaacidpynuplbdheH| na ca 'yogipratyayo bAdhaka: ' iti yujyate vaktum , pramANAbhAvAda / uktaM ca kSaNika yogI vijAnAti, na nityaM ceti kA premA / dezanAyo vineyAnuguNyenApi prvRttitH||1||" ityAdina 1. paryAyabhede sati / 2. paryAyabhedAt / 3.anvayavyAtirekavat |4.tto niranvayanazvarAdvastuMnastatsadRzasyAnyaprabhava utpAdaH 5. mRtpiNDAdyabhAvamAzritya ghaTAderutpAdAt / 6. tata eva tadbhAve / 7. svabhAvAda bhAvabhUte / 8. tacchakte:-kAraNazakteH, avayavAH-zaktizaktimataurabhedAt kAraNAvayavA eva; tacchaktyavayavAzca te AdhArasvabhAvAzca, iti, praka' mAt kAryasya, iti vigrahaH, tessaamnvyaaduccheden| 9. anvyvytirekvtH| 10. jAtivikalpabhAvanAkAle'pi. apAstAzeSaprapaJcaH / 11. yogipratyayAgrahaNAd, ityarthaH / 12. na kiMcitpramANaM tajjJAnAgrahaNAt 13. 'dezanA pramANaM bhvissyti'iti| etadapohAyAha-bhUtAtmano dvaitAdvaitadezanAvad, brAhmaNasya mRtajAyAmRtadezanAvacceti / For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SHITAVAILA Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anekAntavAdapravezaH tasmAd ' anvayAvinAbhUto vyatirekaH, vyatirekA ghinAbhUtazcAvaiyaH, iti' vastusvabhAva:, tathA coktam " nAnvayaH sahabheditvAnna bhedo'nvayavRttitaH / mRdbhedadvaya saMsargavRttijAtyantaraM ghaTaH ||1|| " ityAdi / tasmAd tadyata eva nityam, ata evAnityam ; dravyA tmanA nityatvAt tasyai cAbhyaintarIkRtaparyAyatvAt / yata ekaH cAnityam, ata eva nityam; paryAyAtmanA'nityatvAt tasyaH cAbhyantarIkRtadravyatvAt / ubhayarUpasya cAnubhavasiddhatvAt / ekAntabhinnasya cobhayasyAbhAvAt / uktaM ca 32 dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / kvaM kadA kena kiMrUpI dRSTA mAnena kena ca || 1 ||" ityAdi / syAdetat- paryAyAnevRttau dravyanivRttirbhavati kiM vA na ? iti / kiM cAtaH ? " yadi bhavati, anityameva tat, nivRttimaccAt paryAyasvAtmavat / atha na bhavati, hanta ! tarhi dravyaparyAyayorbhedaprasaGgaH; tathAhi - paryAyebhyo'nyaddravyam, tannivRttAvapi tasya nivRtteH kramelakAdiva karkaH, iti / etadapyayuktam kaithaM vinivRttibhAvAt / asya cAnubhavasiddhatvAt; tathAhi " 1. tadgarbhatvAt / 2. tadgarbhatvAt , 3. sa ghaTo nAnvaya eva kutaH, ityAha- uddhavI dirUpeNa bheditvAt evaM na bheMda eva kutaH ? anvaya vRttito mRdUpeNa pravRtteH kiM tarhi ? anvayavyatirekasambandhavarttaH mAnaM jAtyantaraM ghaTaH / 4. dravyAtmanaH / 5. dravati tAMstAn paryAyAn sadbhAvapariNAmena iti; anyathA, dravaNAnupapattiH, iti bhAvanA / 6. paryAyAtmanaH / 7. anyathA, paryayaNAyoga; iti hRdayam / 8. deze 90 pramAtrA / 10. itaretaravaikalyena nIrUpatApatteH ityarthaH / 11. pra. tyakSAdinA / 12 paryAya / 13. dravyasya / 140 * tannivRttatvalakSaNena..... * tasya dravyasya saMbandhI nivRtta *******a For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anakA anekAntavAdapraveza ghaTaparyAyanivRttau kapAlakAle'pi taMbudhyA mRdanubhUyata eva; tadekAntanivRttI coddhApi paryAyavanAnubhUyeta |'uurdhaadi nivRttita eva bhedasiddhiH' iti cet na U derapi mRdaH sarvathA bhedAsiddheH / na cAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, ta~datyantabhede tayA~ amRttvaprasaGgAt ; yathodakaM na mRt , taMto'tyantabhedAda ; evamasAvapi syAt , tasyAvizeSAd , iti / syAdeta:-amRtsvabhAvebhyo vyAvRttatvAt kapAla padArthasya mRtsvabhAvatA, nodakasya, tebhyo vyAvRttyabhAvAda , iti / etadapyasamIkSitAbhidhAnam , vastuno sajAtIyetaravyA vRttAvyAvRttobhayasvabhAvApatteH; tathAhi-amRtsvabhAvebhya evodakAdibhyo vyAvRttakhabhASaH; evaM sati kapAlapadArthaH syAt / na tu mRtpiNDazivaghaTAdibhyo mRtsvabhAvebhyo'pi, taghyAvR. ttAvamRtsvabhAvatvaprasaGgAt ; yathaivAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH saM mRtsvabhAvo bhavati, evaM mRtsvabhAvebhyo'pi vyAvRtto'mRtsvabhAva syAt , nyAyAnugatametad, anyathA, amRtsvabhAvavyAvRttAvapi mRtsvabhAvAnupapatteH / 1. kapAla / 2. mRdA sahAtyantabhedaH / 3. mRnivRttI...mUrddhAdiparyAyavabhAnubhUyate, nahi mRnivRttAvUrkhAdiparyAyo'nubhUyate / 4. mRdanivRttAvapi satyAmUrkhAdinivRttita eva kAraNAdUde......ddhiH, iti cet ? / 5. paryAya 6. skaashaat| 7. mRtsvarUpAnanuviddhayo dipAyAnupalambhAt / ghaTamRdA shaatyntbhede| 8. ghaTamRdaH 9. kapAlamRdaH 10. ghaTamRdaHkapAlamRt 11. amRdeva / 12. udakAdibhyaH / 13.nayudakamamRtsvabhAvebhyo vyAvRttam / 14. amRttvAdeva / 15.kapAlamRdAdeH / 16. mRtsvabhAvavyAvRtyabhyuyagame sati 17vyaavRttsvbhaavH| 18. mRtsvabhAvebhyo'pi / 19. san / kapAlapadArthaH / 20. nyAyazca 'yo yatsvabhAvebhyo vyAvartate, nAsau tatsvabhAvo bhavati For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH wwwmwwwmammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm syAdetad, vastunaH sajAtIyetaravyAvRttasvarUpatvAt pratiniyataikasvabhAvatvAtsarvabhAvAnAM yathoktadoSAbhAvaH, tathA cayathaivAsI kapAlabhAva udakAdibhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvaH, evaM ghaTAdibhyo'pi tasyaikasvabhAvatvAttenaiva rUpeNa vyAvRttatvAd, iti / etadapyayuktam, anubhavaviruddhatvAt ; tathAhi-yadi, se yanaiva svabhAvanAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH, tenaiva mRtsvabhAvebhyopi; hanta ! tarhi, yathaivAmRtsvabhAvabhAvaikAntavibhinnAvabhAsahetuH, tathaiva mRtsvabhAvApekSayApi syAt / na ca bhavati, mRtsvabhAvasyAnubhUyamAnatvAt tasyaiva tathA pariNatidarzanAt ; anubhavasya cApahrotumazakyatvAt 'anubhavapramANakAzca santo' dhigame' iti / pratiniyatakasvabhAvAnubhavanibandhanAbhyupagame ca paryAyataH samAnapariNAma evAbhyupagataH, iti na kAcinno bAdhA / ityalaM vistareNa / ... tathaikAntAnivRttau tadvilakSaNabuddhadhabhAva eva, iti na sthAkapAlabuddhiH, vizeSAbhAvAt ; tasyApracyutAtpannasthiraikasvabhAvatvAt, iti / etena svAdArekA-'nahi kUTasthanityatayA-' ityayam / 1. ata eva / 2. kapAlAdInAm / 3. amRtsvabhAvavyAvRttAvapi / mRtsvabhAvatvAnupapattyavasAnadoSAbhAvaH / 4. vyAvRtto mRtsvabhAva eva / 5. ekasvabhAvena / 6. kpaalbhaavH| 7. udkaadibhyH| 8. hanta iti viSAde / 9. tarhi ityakSamAyAm / 10. udakAdibhyaH / 11. tadekAntavibhinnAvabhA.sahetureva / 12. kapAle / 13. ziSTA anubhavameva pramANaM arthAdhigamaviSaye vadantItyarthaH / 14. nanu jvarAdizamanauSadhanidarzanena pratiniyataM mRtpiNDAdiSu tathaikattvasvabhAvAnubhavanibandhanaM kiJcidiSyata ityetadAzaGkayAha-pratItipratiniyataM ca tadekasvabhAvAnubhavanibandhanaM ca tulyasvabhAvAnukAraNaM ceti vigrahaH / 15. atra ca vastuni na kiJcidekAntena nivartate, nApi tiSThati, tarhi vastvekatattathA- bhavatIti prasiddhametat , na ceha vastuni kiJcinivarttate'pi kiJcit anyathA doSaH, ityAha-ekAntetyAdi / 16. ghaTavilakSaNabuddhayabhAvaH / 17. kapAle buddhayabhAvaheturvizeSAbhAvo'pi tasya ghaTavastunaH kutaH ? ityaah-aprcyutetyaadi| For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH ityAdi yadAzaGkayoktam-'paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddhiH' ityAdi / tadapi pratikSiptamedhAvagantavyam , kathaMcivyatirekasiddheH, iti / tathAcoktam " dravyaparyAyayoH siddho bhedAbhedaH prmaanntH| saMvedanaM yataH sarvamanvayavyatirekavat // 1 // svasaMvedanasiddhe ca virodhodbhAvanaM nRNAm / vyasanaM dhIjaDatvaM vA prakAzayati kevalam // 2 // ityAdi kRtaM vistareNa // iti nityatvAnityatvavAdaH // 2 // (3) yaJcoktam-" etena sAmAnyavizeSarUpamapi pratikSiptamavagantavyam" ityAdi / tadapyayuktam , sAmAnyavizeSarUpasya vastuno'nubhavasiddhatvAt ; tathAhi- ghaTAdiSu 'ghaTo ghaTaH ' iti sAmAnyAkArA buddhirutpadyate, 'mArtikastAmro rAjataH' iti vizeSAkArA ca; paTAdirvA na bhaveti, iti / nArthasadbhAvo'rthasadAvaudeva nizcIyate, sarvasattvAnAM sarvazatvasaGgAt / sarvArthAnAmeva sadbhAvasyAvizeSAt / kiM tarhi ? arthavijJAnasadbhAvAnnicayaH, zAnaM ca sAmAnyavizeSAkAramevopajAyate / ityato'nubhavasiddhatvAtsAmAnyavizeSarUpaM vastu iti / na ca 'ayamanubhavo bhrAntaH' iti yujyate, ghaTAdisannidhAvavikalatadanyakAraNInAM sarveSAmevAvizeSaNopajAyamAnatvAt // 1. bhedAbheda / 2. 'ghaTaH' ityevaMrUpollekhaH / 3. kAraNAdeva / 4. kutaH prasaGgaH ? ityAha- / 5. bhavanodaravartinAm / 6. sarvasadbhAvasya / 7. sati / 8.sampUrNAlokAdikAraNAmAmityarthaH / 9. pramAtRRNAM sAmAnyena bhiksspaaykaadiinaampi| For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH - syAdetad-vikalpoyaM 'ghaTo ghaTaH ityetadrapaparAvRttavastujanyaH, saMketavAsanotthopi tattvAnna vastusvarUpaprAhI, tagrAhI tu sajAtIyAsajAtIya vyAvRttavastusvalakSaNaviSayatvAnna yathoktaprakAraH; ityato 'anubhavasiddhatvAd ' ityayuktam / na, nirvikalpakAnubhavasyApi tattvato yathoktaprakArAt, gRhItagrAhitvena vikalpasya prAmANyAnabhyupagamAt; anyathA, gRhItagrAhitvAnupapatteH; ekasyAkArabhedenApratibhAsanAt , hetvayegena ca parapaMkSe vikalpAbhAvasya pratipAditatvAt / iti // kiM ca-yadyasau sajAtIyAsajAtIyavyAvRtsavastusvalakSaNaprabhavo nirvikalpakAnubhavaH, iti / atha kasmAttatpRSThabhAvI tatsAmarthyajanmA vijAtIyabhedagrAhakavikalpavatsarvathA sajAtIyabheda grAhakavikalpo na bhavati? na ca bhavati, tthaanubhvaabhaavaat| tasmAtsamAnAsamAnapariNAmaviziSTavastuprabhava evAsAvapi pratipattavyaH, yuktiyukttvaat| 1. 'ghaTo ghaTaH' ityevaMrUpollekhaH / 2. etasya ghaTasya yadpaM sajAtIyAsajAtIyavyAvRttilakSaNam , tasmAt parAvRttaM-nivRttaM parAbhimatatvena vastu sAmAnyAkhyam , tjjnyH| 3. sAmAnyavizeSAkAraH / 4. sAmAnyavizeSAkAratvAt / 5. yadi nirvikalpakaM sAmAnyavizeSAkAraM na syAttadA savikalpakasya yad gRhItaM ityevaMkAreNa vA vishessaakaaraa| 6. prAhitvamabhyupagamyate tannopapadyate, yadi hi sAmAnyavizeSau nirvikalpena gRhItau savikalpaM gRhaNAti, tadaiva tadgRhItagrAhitvAdapramANaM syAt / athaikasvabhAvAd vastutaH sAmAnyavizeSAnirvikalpotpattiriti na vAcyam , yadi hi vastvekasvabhAvaM syAt tadA AkArabhedena pratibhAsabhedo na syAd , avikalpa evAkArabhedena pratibhAsate nAvikalpa ityapi na vAcyam / hetvayogena parapakSe vikalpasyaivAbhAva iti sattvAsattvaparicchede sA kalpanA vastuni samutpanne velyAdivikalpairuktatvAt tasmAnatvataH paramate'vikalpasyaiva sAmAnyavizeSAtmakatvam / 7. bauddhamate / 8. ' hetvayogazca svalakSaNAdanutpatterityAdigranthena pUrvamevAsmAbhirvikalpajJAnAbhAvasya pratipAditatvAt / 9. yathA nirvikalpAdvijAtIyapaTAdibhedagrAhako vikalpaH syAd evaM sajAtIyebhyo ghaTebhyo'pi bhedagrAhako ghaTavikalpaH kuto na bhavati ? 10. nirvikalpAnubhavaH / For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH .ww.mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm syAdetad- kuzalamAyAkAravinirmitavyApAraviniyukteSu sarvathA vilakSaNasvabhAvamAyAgolakeSu vibhinnanirvikalponubhavAnubhUyamAneSvapi vijAtIya bhedagrAhakavikalpavanna sajAtIyabhedaAkavikalAsaMbhavo dRSTaH, sAdRzyAt, evamihApi bhaviSyanti / ___etadapyasAram , sAdRzyasya parikalpitatvAt ; parikalpitasya ca sajAtIya grAhakavikalpaprabhavApratibandhakatvAt ; pratibandhakatve ca vijAtIyabhedagrAhakavikalpodayo'pi na syAt : tasya tairapi saha sAdRzyasya parikalpayituM zakyatvAt ; kalpanAyAH puruSecchAmAtranibandhanatvAt ; tadaikAraNAt tatkAryavyAvRtyAdilakSaNasya sAdRzyanibandhanasya mitho'tyantavilakSaNasvabhAvasakalabhAvavAdino vAjamAtratvAt / tathA hi-sajAtIyAsajAtIyavyAvRttyA avizeSeNa vilakSaNatve sarvabhAvAnAM kaH kena samAnakAraNa: ? samAnakAryo vA? iti svadarzanAnurAgaM parityajya locane nimIlya cintyatAm , iti / asati ca samAnakAraNatvAdAvatatkAraNAt tatkAryavyAvRttiriti, kaiSA vAco yuktiH? svakAraNaprabhavazva kAryasAdhakasvarUpavyatirekeNa vastutaH sarvabhAvAnAM sarvabhAvebhya evAvizeSeNa vyAvRttatvAt , iti / - paryAptaM prasaGgena, prakRtaM prastuma: 1. mAyAgolAhite bhinenAbhinnenAvikalpenAnubhUyamAnA vrtte| 2. golakebhyo vijAtIyaghaTAdayaH / 3. golakAnAmeva bhedagrahi / 4. sAdRzyaM hi vastuno'sattvAt na sajAtIya bhedagrAhakavikalpotpatti pratibadhnAti, pratibadhnAti codvijAtIyabhedagrAhakavikalpodayabhiti pratibanIyAt / . sajAtIyena viviktaikasvabhAvAnAmatyantavailakSaNyasya vastutvAGgIkAreNa / 6. sAdRzyasya / 7. parikalpitasya / 8. vijAtIyapi / 9. ekAntavalakSaNyAvizeSe'pi yathA sajAtIyaM mithaH sAdRzyaM bhavadbhiH parikalpitameva vijAtIyairapi sah tat parikalpayituM zakyata evetyarthaH / 10. s| mRtkAraNaM yasya tatkAraNo ghaTo na tatkAraNo'tatkAraNaH parAdirevaM tajalAnayanAdikArya yasya sa tatkAryo ghaTo na tatkAryo tatkAryapaTAdireva, tadvayAvRttyAdi, AdipadA danadAkAra...ghaTAdiSu sAdRzyasya kAraNaM bhaNyate na vAlmAtrameva, vastutaH sarveSAM bhAvAnAmavizeSaNAtyantaM visadRzatvAbhyupagamAt / / For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH mmawww.wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww syAdetad , asau nirvikalpAnubhavo vijAtIyabhedagrahaNe'bhrAntaH, sajAtIyabhedagrahaNe punarbhrAntaH, iti; atastadgrAhakavikalpAsambhavaH, iti / ..... ...... ____ etadapyasad , ekasya bhrAntAbhrAntatvAyogAd , abhrAntavizeSaNAnupapattezca / ___ athoctheta-asau vijAtIyabhedagrahaNe paTuH, itaraMbhedagrahaNe punarapaTuH; pavanubhavAhitasaMskAraprakopa'sAmarthyAcca vijAtIyabhedagrAhakavikalpaniSpAdanAyaivAlam , na, 'Itarabhe izAhakavikalpaniSpAdanAya' ityetadapyanalpasya tamaso vijRmbhitam ; yataHasAvanubhavo yena svabhAvena vijAtIyabheigrahaNe paTuH, kiM tenai vetarabhedagrahaNe paTuH ? Ahozcidanyema ? kizcAtaH? yadi tanaiva vijAtIyabhedagrahaNavat , tata eva sajAtIyabhedagrahaNameppavikalaM syAd ; viparyayo vA, tathA ca satyubhayatra paTutvetarAvizeSavat tadanubhavAhitasaMskAraprakopasAmarthyasya tulyatvAt , vijAtIyabhedagrAhakavikalpavaditarabhedagrAhakavikalpo'pi sthAn viparyayo vA, tadohitasaMskArasya vikalpanibandhanatyobhayatra tulya tvAt / 1. athAho bai.ddha eva manyase / 2. nirvikalpa,nubhavena hi sajAtIyabhedo ...bhedazcobhAvapi...bhAveva / paraM vijAtIyabhedagrahe'bhrAnta...tipRSTabhAvinaM vijAtIyabhedagrAhakaM vikalpamutyAdayati sajAtIyabhedagrahetu bhrAnta utpannaiti / ...... vinaM sajAtIyabhedagrAhakaM vikalpa notpAdayatIti na pUrvoktadoSaH / 3. sjaatiiybhed| 4. pratyakSaM kala gADhamabhrAnta matyevaM yanirvikalpakamabhrAntatvena viziSyate tasyAghaTanA...taM svaspA supagamAt / 5. nirvikalpAnubhavaH / 6. sajAtIyaH / 7. udreka / 8. sajAtIya / 9. nirvikalpa / 10. sajAtIya / 11. svabhAvasya / 12. vijAtIyasajAtIyabhedagrahaNayoH / 13. svabhAvasyaikatvAt / 14. sajAtIyabhedA....sajAtIyabhedasya grahaNaM syAt khabhAvasyaikatvAtya...paTatvApaTa. - tvayoravizeSa palanevaM saMskArasAmaryastrApi tu yatvAt / 15. anubhavaH / For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: 1 aMdhAnyenAnubhavasyobhayasvabhAvApattiH, tathA ca sati svabhAvayordharmatvAdanubhavasya ca dharmitvAnmitho bhedAbhedobhayavikalpaprabhavo doSo'nivAryate iti; mRgyatAM trANArthamupAyaH / parikalpitobhayasvabhAvAbhyupagamakavacopAyasadbhAvAt prayAsamAtrapha losbhISTaphalavikalo doSAzaniH iti cet ? na, pracaNDavegamahAsrotaH pravAhApahiyamANakuzakAzAvalambanaprAyatvAdupanyastopAyasyaH tathAhi parikalpitobhayasvabhAvatAbhyupagamena paramArthato'sau na vijAtIyabhedagrahaNasvabhAvo nApi sajAtIyabhedagrahaNApaTusvabhAvaH, iti / ato'nubhavasya svabhAvarahitatvAdananu bhavatvaprasaGgaH, iti / tadidaM 'pizAcabhayAt pitRvanAzrayaNamAyAtam' iti dhig, aho dAruNaM tamaH / aparastvAha-yathaivAkramavati sAmAnyavizeSobhayasvabhAve vastuni tathAvidhakSayopazamAbhAvAnnAvagrahakAla eva bhavataH, satAmapIhAdigocarANAM dharmANAmavagamaH: abhyupagame vA, gRhIta 1. dvitIyapakSe / 2. abhyupagama eva kavacaH / 3. nirvikalpaH / 4. he jaina ! tava mate / 5. avagrahNamavagrahaH, anerdezyasAmAnyarUpamAtrArthagrahaNamityarthaH / tathA IhanamIhA, sadbhUtArthaparyAlocanarUpA ceSTA IhA, Iha ceSTAyAmiti vacanAt / kimuktaM syAt ? avgrh| duttarakAlamapA ( vA ) yAtpUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAno' bhimukho'sadbhUtArthavazeSaparityAgAbhimukhaH / prAyo'tra madhuratvAdayaH zAkhAdizabdadharmAI zyante na kharakarkazaniSThuratAdayoH zArGgAdizabdadharmAH ityevaMrUpo mativizeSa IhetyarthaH / tathA tasyaivAvagRhItasyehitasya cArthasya nirNaya rUpo'dhyavasAyo (vA) pAyaH, evaM zAGkha evAyaM zArGgaevAyamityAdirUpo'vadhAraNAtmakaH pratyayosvA (pAyaH, iti bhAvaH / tasyaivArthasya nirNItasya dharaNaM dhAraNA, sA ca tridhA, avicyutiH, vAsanA, smRtizca / tatra tadupayogAdAvacyavanaM avicyutiH, sA cAntarmuhUrtapramANAH tatastayA ahito yaH saMskAraH, sA vAsanAH sA ca saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM yAvadbhavati, saMkapeyavarSAyuSAM saMkhyaM kAlamasaMkhyeyavarSAyuvAmasa peya kAlamiti bhAvArthaH, tataH kAlAntare kukSinAzArthadarzana-dikAt kAraNAt saMskArasya prabodhe yajjJAnamudayate tadevedaM yanmayA prAgupalandhamityAdirUpaM sA smRtiH / etAzvAvicyutivAsanAsmRtayoM dharaNalakSaNasAmAnyAnvarthayogAddhAraNa|zabdavAcyAH / avagrahAdayo'nenaiva krameNa syuH tathAhi - nAnavagRhItamahyate, na cAnIhitamavagamyate nacAnavagataM dhAryate / 6. avagamasya / > " For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: grAhitvenehAdInAmapramANatvaprasaGgAt / tathA'smAkamapyarvAgrahazAM kliSTacittatvAt sato'pi sajAtIyabhedasya tadAnavagamaH; sakalarAgAdivAsanAkalaGkavikalAstu yogino'vagacchantyeva, iti / padapyayuktam , IhAdigocarANAM prAyo'vagrahottarakAlaM pramAtRbhirgRhyamANatvAt , sajAtIyabhedasya ca kAcit kaindhidApi grahaNAnupapatteH; 'yogino gRhNanti'ityetadapi zraddhAgamyam, pramANAbhAvAd , ityuktam / yazcoktam-"ekaM sAmAnyam , aneke vizeSAH;" ityAdi,tadapyayuktam , anabhyupagamAt / nahi yathoktasvabhAvaM sAmAnyamabhyupagamyate'smAbhiH, yuktirahitatvAt ; tathAhi-tadekAdisvabhAvaM sAmAnyamanekeSu digadezasamayasvabhAvabhinneSu vizeSeSu sarvAtmanA vA? dezena vA varseta ? na tAvatsarvAtmanA, sAmAmyAnantyaprasaGgAda , vizeSANAmanantasthAt , ekavizeSavyatirekeNa vAnyeSAM sAmAnyazanyatApatteH, oNnantye caikatvavirodhAt / nApi dezena, sadezavaprasaGgAt / na ca gaganavad vyApitvAd vartate, pati akalaGganyAyAnusAri cetoharaM vacaH, avicAritaramaNIyatvAt / kAyaMdezavyatirekeNa vRttyadarzamAt / / ubhayavyatirekeNa nabhaso vRttiH, iti cet ? ne, asidasvAt, nabhasaH sapradezatvAbhyupagamAt / niHpradezatve cAnekadoSaprasaGgAt / tathAhi-yena dezena vindhyena saha saMyuktaM namaH himavanmandarAdibhirapi kiM tenaiva ? Ahozcidanyena ? iti / yadi tenaiva, vindhyahimavadAdInAmekatrAvasthAnAdiprasaGgaH, niHpradezai 1. arvAgdarzitaHkAle / 2. yadA'vagraha dayaH sAmastyena syustadA'vagrahonarakAlamIhAdigocarA gRhyante, yadAtvete sAmastyena na syustadA na gRhyate, api yato dRzyata evehAdyabhAve'pi kvacidadagrahamAtram / tathA niravAyehAniddhAraNazcAvAyastathA tadanubhavagiddheH, iti vyavacchedArtha prAyo grahaNam / 3. ekamityagiravayavAkriyasavaMgarUpam / 4. ghaTAdiSu / 5. anyeSAM sAmAnya zUnyatAparihArAya sAmAnyAnAmAnantye'bhyupagamyamAne ekasAmAnyAmiti virudhyate, / 6. bhAveSu / 7. adhikRtanabhovRttiH / 8. janaH / 1.. niHpradezaM ca tadekAkAzaM ca tena gambandhaH / For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra anekAntavAdapravezaH kAkAzasaMyogAnyathAnupapatteH / athAnyena; AyAtaM tarhi sadezatvamAkAzasya / syAdetad adezatvAd viyato yathoktavikalpAsambhavaH, tatraikaisminneva teSAmavasthitatvAd / idamapyayuktam , vastutaH pUrvoktadoSAnativRtteH / na ca sarvavyApino vindhyAdayaH, iti; yena tasminneva teSAmavasthitatvAd , iti saphalaM bhaved , iti; yato yaMtra vindhyabhAvo yatrAbhAvaH, ityanayonabhobhAgayoranyatvam ? ananyatvaM ca ? iti vaacym| kiMcAtaH ? / - yadyanyatvam , kiM sarvathA? Ahozcit kathaMcit ? yadi sarvathA, hanta ! tarhi yatra vindhyabhAvastatrApyabhAvaH syAt , tadabhAvavat, nabhobhAgAvyatiriktatvAt , tadbhAvavanabhobhAgasya viparyayo vaa| atha kathaMcid , anekAntavAdAbhyupagamAt svakRtAntaprakopaH / athAnyatvam, kiM. sarvathA : uta kathaMcit ? yadi sarvathA, anyatamasyAnabhobhAgasya(tva prasaGgaH, sarvathA bhedaanythaanupptteH| atha kathaMcit, svadarzanaparityAgadoSaH, iti / . syAdetad , bhAgAnabhyupasamAd vyomno yathoktadoSAnupapattiH, iti / ..... anabhyupagamamAtrabhakto devAnAMpriyaH sukhaidhito nApattiprAptAnapi bhAgAnavagacchati, iti / nanu 'viziSTabhAvabhAvAbhAva ... 1. dezena / 2. niHpradeze / 3. vindhyAdInAM / 4. vindhyAyekatrAvasthAnaprasaGgaH / 5. pUrvoktadoSAnativRttavanyathA samaya nAha-na ceti / 6. deze / 7. bindhyabhAvayukta / 8. vindhabhAvayuktasya nabhobhAgasya / 9. yatra bhAvasta- . trApi bhAvaprAptiH siddhAnta / 10. yatra vindhyabhAvo yatrAbhAva ityanayorekasya / .. 11. sarvadharmavalakSaNye hi sarvathA bhedastasmiMzca satyekasya bhAvarUpatA'parasya cApineti anobhAgatvameva bhavatIti bhAvanA / 12. mUrkhaH, ityarthaH / 13. zAstragrahaNe parizramatyAgena sukhaddhitaH / 14. vindhyabhAva.bhAvAbhyAM / 15. etadbhAvanAyaivAha / 16, viziSTabhAvo'nyavyAvRttatayA vindhyabhAva eva tasya satvAsattvAbhyAM / For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / anekAntavAdapraveza: www.mmmww.inwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww gamyA eva bhAgAH' ityavagame nivezyatAM cittam , iti / alaM prasaGgena / etena nityavyApi (tyaniravayavA'kriyayApya0) nirdeza sAmAnyavRttirapi pratyuktA Aha-anubhavasiddhatvAt sAmAnyasya na yujyate sahRdayatArkikasya tatpratikSepeNAtmAnamAyAsayitum , AyAsasya nipphalatvAt ; tathAhi-yadi 'sanAtanaM-vastusada-vyApi ekamanavayavaM' sAmAnyavastu na syAt , na tadA dezakAlasvabhAvabhedabhinneSu ghaTAzarAvo (STikodaJcanAdi)vaJcanAlintarAdiSu(?) vizeSeSu sarvatra 'mRd, mRd,' ityabhinnau buddhizabdo syAtAm / na khalu himatuvArakarakodakAGgAramurmurajvAlAnalajhaJjhAmaNDalikotkalikApavanakhadirodumbarikAdiSu atyantabhinneSu bahuSu vi. zeSeSvekAkArA buddhirbhavati, nApyekAkAraH zabdaH pravarttate, iti, ato'stha yathoktAbhinnabudhizabdadvayapravRttinibandhanasya vastu sataH sAmAnyasya sattvamAzrayitavyam , iti / - atrocyate-na khalvasmAbhiryathoktabuddhizabdadvayapravRttinibandhanaM niSidhyate / kiM tarhi ? / ekAdidharmayuktaM paraparikalpitaM sAmAnyam , iti / tacca yathA vizeSavRttyayogena na ghaTAM prAJcati, tathA nidarzitameva / Aha-kiM punarna yathoktabuddhizabdadvayapravRtinibandhanama , ... iti / 1. nahi nibhIge paramANaukAryasya yaNukakvacidbhAvaH kAcineti svadazanasthityA'pyavagame nivezyatAM cittam / 2. ekasAmAnyavRttinirAkaraNena / 3. nityasyaikasvabhAvatayA kAlabhinnAsu vyaktiSu vRttyayogaH / vyApinaH sarvagatatvena nirdezasya dezAbhAveneti bhAvanIyam / 4. vizeSeSu / 5 nityaM / 6. paramArthasat / 7. viralAmikaNA murmuraH 8. mUlAgnivicchinnajvAlA / - 9. jaatibhedaapekssyaa| 10. mRmRdityAdi / 11. mRmRdityAdirUpatayA / For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "anekAntavAdapravezaH mirmwom.wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ... ucyate-anekadharmAtmakasya vastunaH samAnapariNAmaH, iti / na cAtra sAmAnyavRttiparIkSopanyastavikalpayugalakaprabhavadoSasambhavaH, samAnapariNAmasya tadvilakSaNatvAt , tulyaparicchedyavasturUpasya samAnapariNAmatvAt ; asyaivaM ca sAmAnyabhAvopapatteH, 'samAnAnAM bhAvaH sAmAnyam iti, yatsamAnastathA bhUyate' ityanvarthayogAt , arthAntarabhUtabhAvasya tadvyatirekeNApi tatsamAnatve'nupayogAd , anyathA, 'samAnAnAm ' ityabhidhAnA. bhAvAdayuktaiva tatkalpanA / samAnatvaM ca bhedAvinAbhovyeva, tadaibhAve ca sarvathaikatvataH samAnatvAnupapattiH, iti samAnapariNAma eva samAnabuddhizabdadvayapravRttinimittam / yatazcaivam ato na ya evAsauvekasmin 22vizeSe, sa eva vizeSAntare / kiM tarhi ? samAne, itiH kutaH sAmAnyavicAroditabhedadvayasamutthAparaudhAvakAzaH ? iti / na caivaM sati parasparavilakSaNatvAd vizeSANa samAnabuddhizabdadvayapravRttyabhAvaH, satyapi vailakSaNye samAtapariNAmalAmItaH pravRtteH / asamAnapariNAmanibandhanA 1. sa tvjnyeytvaadi|. ghaTazarAvAdeH / 3. mRnmadityabhinabuddhizabdadvayapravartakaH / 4. samAna pariNAme / 5. dezakAvRttirUA-sAmAnyAnanyAdAnAM / 6. ekAdivarmaka pAmAnyavilakSagatvAt / 7. vailakSaNyamevAha / 8. samAnapariNAmasya / 9. utpatti pi kutaH? ityAha-samAnAnAmiti / 10. yaditi kriyAvizeSagaM / 11. samAnastayAbhUpate ityanena samAnAnAbhityatra katIre SaSThatijJApitam / 12. samAnatayA / 13. ...matvarthaH samAnAnAmita sambandhaSaSThI-naH parasya pakSe...tyekArtheti , / 14. sambandhapakSe samAnAnAM sambandhinaH teSAM satAnAnAM samAnatve prakRtyaiveti bhAvaH / 15. antareNa te samAnA iti kRtvA / 16. anyathAna nabhyupagate, antaraMga prakRtyA tadasamAnatve samAnA-... nAmityabhidhAnAbhAvAt / 17. AdhekRtabhAvakalpanAsamAnAnAM bhAva ityetatsambandhinAM samAnAnAbhitikRtvA / 18. tulyatvaM / 19, ayaM ananyasamAna iti nAteH / 2.. bhedAbhatra / 21. sAnaparigAmaH / 22, ghaTAdau / 23. shraavaado| 24. deza kaatsyeN| 25. sadezatvAde / 21. ghaTazarAbAdInAm / 27. himA- . jhArAdInAmiva / 28. vytirekmaah-| . For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: 43 WWW ca vizeSabuddhiriha / iti yathoditabuddhizabdadvapravRttiH iti / tathA coktam " vastuta eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnyam / asamAnaivastu vizeSo vastvavamanekarUpaM tu // 1 // tatazca tadyata eva sAmanyarUpam, ata eva vizeSarUpam, samAnapariNAmasyAsamAna pariNAmAvinAbhUtatvAt / yata eva 7 vizeSarUpam ata eva sAtAnyarUpam samAnasyApi samAnapariNAmavinAbhUtatvAd ite / na cAnayorvirodhaH, samAnAsamAnapariNAmayorubhayorapi svasaMvedanasyobhayarUpatvAd; ubhayarUpatAyAzca vyavasthApitatvAt // " yazvoktam - " sAmAnyavizeSarUpatve sati vastunaH saMkalalokaprasiddha saMvyavahAraniyamocchedaprasaGgaH" ityAdi - tadapi jinamatAnabhijJatAsUcakameva kevalaM, na punariSTArthaprasAdhakam iti / na hi ' madhurakalaDukAdivizeSAnarthAntaram - sarvathaikasvabhAvamekam - anavayavaM sAmAnyam' ityabhidadhaMti jainAH / ataH kimu cyate ? " na viSaM viSameva, modakAdyabhinnasAmAnyAvyatirekAd " ityAdi / kiM tarhi ? | " samanipariNAmaH sa ca bhedAvinAbhUtatvAt / na ya eva viSAdabhinnaH sa eva modakAdibhyo'pi sarvathA tadekatve samAnayogAt / , syAdetat samAnapariNAmasyApi prativizeSemanyatvAdasamAnepariNAmavat tadbhAvAnupapattiH, iti / 1. ghaTAdeH / 2. mRdAdiH / 3. UrdhvatvAdiH / 4. sAmAnyavizeSomarUpam / 5. mRdAdyAtmatayA / 6. UrdhvAdirUpApekSayA / 7. samAnAsamAnayoH pariNAmaH | 8. vastvanutpattirUpa iSTo'rthaH / 9. viSa / 10. sAmAnyamityAhujainA: / 11 ghaTazarAvAdi / 12 yathA'samAna pariNAmasya samAnapariNAmabhAvAnupapattirevaM samAnapariNAmasya samAna pariNAmAnupapattiH / ubhayorapyanyatvA vizeSAt || For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: . : etadayayuktam , satyapyanyatve samAnA'samAnapariNAmayorminasvabhAvatvAt ; tathAhi-samAnadhiSaNAdhvaninibandhanasvabhAvaH samAnapariNAmaH, tathA viziSTabuddhaya'bhidhAnajananasvabhAva. stvitaraH, iti yathoktasaMvedanAbhidhAna saMvedyAbhidhayA eva viSAdayaH, iti pratItametad ; anyathA yathoktasaMvedanAdyabhAvaprasaGgAt / ato yadyapi yamapyubhayarU~paM tathApi viSArthI viSa eva pravartate, tadvizeSapariNAmasyaiva tatsamAna riNAmAvinAbhUtasvAt , na tu modake, talamAnapariNAmAvinAbhAvAbhAvAt tadvizeSapariNAmasya, iti / ataH prayAsamAtraphalA pravRttiniyamocchedanvodanaiva, iti / ... etena " viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH syAd" ityAdhapi pratikSiptamavagantavyam , tulyayogakSematvAd , iti / / yaccApareNApyuktam-"sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH" : ityAdi-tadapi kUTanaTanRttamivAbhAvito'nuSThAnaM na viduSAM manoharam , ityapakAyetavyam , vastutaH pradattottaratvAt , iti / alaM vistareNa vacasAm // 3 // - te sAmAnyavizeSobhayarUpaikavastuvAdaH // 3 // RE "SAR / yaJcoktam / evamAbhalApyAnAbhalAgyamapi virodhabAdhita... 1. pariNAmasma / 2. yataH khalu zarAvAdiSu manmadityavizeSeNa bhavato . dhiidhvnii| sa samAnapariNAmaH / yataH khalu ghaTAdiveva ghaTa: zarAvamityAdivizeSeNa bhavato dhAvAnaHsa vitaraH / 3. sAmAnyavizeSarUpa / 4. tathA hi sat sAdAta viSAdayaH saMvedyante'bha dhoyante ca, tathA viSaM modaka ityevaM cati pratItAmadam / 5. AdepadAdabhidhAnam / 6. viSaM modakazca / 7. sAmAnyavizeSarUpam / 8. viSa / 9. viSa / 10. modaka / 11. viSa / 12. pUrvoditena granthena / 13. jainadarzanabhAvArthabAreNAmazUnyatvena. / 14. atranya jJApakalaM kAHsamAnetarabuddhizcetyAdirUpA daza iti sAmAnyavizeSobhayavastuvAdaTippanakam // 3 // For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anakAntavAdapraveza: nwr.mmmwww.inwwwm.ww.meww.www.www.wmarawm tvAdevAnuddhoSyam" ityAdi, tadadhyayuktam ; anyathA, vyavahArocchedaprasaGgAt / tadyadi ekAntenaivAnabhilApyamabhyupagamyate, kathaM tarhi zabdavizeSAdarthavizeSapratItyAdiH ? dRzyate ca 'analAdyAnaya' ityukte vinItAnAM dhUpadhvajAdau pravRttiH / syAdetad , asI zabdAdvikalpaM pratipadyane, tasmAca dRzyavikalpe'rthA (0pArthA vakIkRtya pravartate / na punaH zabdAdeva, apratipannavikalpasya kasyacitpravRttyadarzanAt / saGketavazAcca zayAdartha pravRttiH, tasya ca vikalpamantareNAnyatra kartumarzakyatvAd , iti: itItyamevadamaGgokarttavyam , iti / panadadhyayuktama , vikalpapratipattAvapi dRzyavikalpyAthaikIkaraNAbhAvataH, pravRttyayogAi, ekIkaraNAbhAvazca dRzyavikahapyArthayoratyantabhedavAdinaH kathaMcidapi samAnatvAnupapatteH, ekasya cobhayAnubhaviturabhAvAt / kiM ca sa khalvekIkurvan tadA dvayamapi bhedana pratipadyekIkuryAd ? apratipadya vA ? / yadyAdyaH pakSaH, tato bhedenaivobhaya... .. 1. virodhAsiddhamtadasidizcAbhilApyAnabhila. yasyaiva pramANasiddhatvAt tathaivArthakri yopalabdherini shessH| 2. abhilAgyAnabhilApyatAM vihAya / 3. AdizabdAtpravRtti samAsa dananivedanaparigrahaH / 4. tathAvidhakSayopazamayuktAnAM / '.. anyApohAbhidhAyakAH zabdaH iti kRtvA zabdAdanyApohamanyAbhAvaH pratipadyate / 6. anyAbhAvabodhAta / 7. mvalakSaNasAmAnyalakSaNau / 8. nanu zabdAdastveva pratipaya pravartate / 1. vizapamAha / 10, bAddhaH / 11. apoham / 12. vizaSe 13. azA pavana vizeSa malamya vastUnAbhAnanyAn prativastu samavAyakaraNena vyavahAra nupayogAt saItamya / 14. vikalpaviSaya evaM zabdaH, iti zabdAta / 15. svalakSaNavikalpAvirUddha sAmAnyarUpa / 16.. dRzye / 17. rAtastava / 18. sAdhAya varka karaNaniminaM / 19. samAnatvaM sadapi umayoH samAnayograNe gRhAte na ca tayArekaH kazcid grahotA'bhyupagamyate paraiH / 20. dRzyavikalpyAthadvayam / 21. jJAnyA : 22. arAkIrNatvena / For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir _ anekAntavAdapraveza xnxxmamimmammam pratipatteH kimekIkaraNena ? / athoparaH, iti, apratipannayozcaikIkaraNamayuktam , atiprasaGgAt / tathAhi-apratipannenApi vi. vaikSitenaiva dRzyenakIkaroti, na dRzyAntaraNa, iti kimatra niyAmakam ? / syAdetad , asau tatsamAnajAtIyadRzyasaMvedanAhitavAsanAprakopaprabodhitasvabIjajanmAvikalpaH, iti; ato 'na razyAntareNa' ityetadapyasaGgatam , dRzyasaMvedanAhitavAsanAprakopasya tatprabodhAkSamatvAd , iti / etadAveditaM proga, ato neha prayatnaH, iti; alaM vistareNa // yazcAktam-" saGketavazAca zabdAtpravRttiH, tasya ca vikalpamantareNAnyatra kartumazakyatvAt" iti; etadaghaTamAnakam , vikalpe'pi saGketasya kartumazakyatvAt , tasyApyutpattiH, a-. nantaropavargitvAt / tathAhi-tasminnapi saGketavidhiranutpanne vA kriyate ? utpanne vA ? vinaSTe vA? iti vikalpAH / na tAvadanutpanne, asatvAt / nApyutpanne, tasyotpAdasamantaramevAvigamAt ; kSaNasthitidharmANa ca saGketasya kartumazakyatvAt / nApi vinaSTe, vinssttsyaastvaat| 1. yojanAbhAvAnna kiJcidityarthaH 2. apratipAdyaikIkuryAdityayaM pakSaH / 3. bhedenAgRhItayoH / 4. bhedAnAgRhItanApi / 1. ghaTena / 6. vikalpyamartha ghaTAdisvalakSaNena / 7. apratapannatvAvizeSAt / 8. tasya tadAnI pravRttiviSayasva / ghaTasvalakSaNasya yaH sajAtIyo dRzyo ghaTasvalakSaNAntaraM tasya yatsaGketagrahaNAdikAle saMvedanaM tena yazcahitaH saskAravizeSastenovodhitavikalpasya yat svaM bIjaM zabdajJAnaM tajjanmA / 9. nanu paTAdisvalakSaNanekIkaroti / 10. vikalpa / 311. sattvAsattvAdhikAre svalakSagAnubhavAhitasaMskArAt tajanmeti cat , na, saMskArasyAni svalakSagetararUpAnatikramAdityAdinA niveditam / 12. apohaM / 13. svalakSaNe'pi vikalpo hyayamapohaH, sa ca tridhA ekastAvavyAvRttam sva. lakSaNameva, anyavyavacchedamAtraM dvitIyaH, vikalpabuddhipratibhAsastu tRtIyaH, tatra prathamapakSAzrayeNAha-vikalpe'pItyAdi / 14. svalakSaNarUpavikalpasya / 15. vinAzitvAt / For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anakAntavAdapraveza: www.mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmam syAdetad, yadavikalpavyAvRttaM vikalparUpaM sakalavikalpasAdhAraNam , tatra saGketaH, iti / etadapi asamIkSitAbhidhAnam , sakalavikalpasAdhAraNasyAsatvAd avikalpebhya iva sarvathA sarvavikalpAnAmevaM mitho'pi vyaavRtteH| na ca 'anyena svabhAvena vijAtIyebhyo vyA. vRttaH, anyena ca sajAtIyebhya' iti vaktuM yujyate, anekadhamAtmakavastuprasaGgAd iti| syAdevam zabdo hi vikalpajanmA vikalpehaturthaM vartate; uktaM ca-- " vikalpayonayaH zabdAH, vikalpAH zabdayonayaH" iti / tatazcAsau zabdo yathAbhUtAdeva vaktRvikalpAdutpadyate tathAbhUtasyaiva zrotRvikalpasya janakaH, iti, etAvataM zena tatra saGketaH, iti pratipAdyate, na punaH zRGgaM grAhikayA kriyate / nathA ca-taimirikadvayadvicandrapratipAdanaM nyAya evAvitathazabdArdhavyavahArajharanalpadhIdhanaiH pratipAditaH / uktaM ca rUpAntaraM vikalpe yadubhayoH pratibhAsate / satyarthe taMtra saGkataH ekatvAdhyabasAyataH // 1 // 1. anyavyavaccheda... kRtyAha / 2. nirvikalpa / 3. uktana dharmakIrtinAarthAnAM ghaTAdInAM yaca sAmAnyamanyavyAvRttilakSaNaM, yaniSTa zca ime zazAstasya rUpaM na kicanati, niHsvabhAvatvamiddhistucchatvasiddhirasattvasiddhiriti yAvat / 4. ...marve'pi vikalpA avikalpebhyo'tyantavyAvattA evaM mithyo'pi, so'pi hi khalakSaNAni sajAtIyavijAtIyavyAvRttAnIti kRtvA vijAtIyebhyo vikalpebhyaH / 5. vikalpebhyaH ! 6. vikalpo'pi svasavitto vastu / 7. arthavaM manyase / 8. vikalpabuddhipratibhAsapakSatyAha-jana.. vikalpakAraNaH 9. ghaTAdyapohapratibhAsinaH / 10. bAjAGkuranAtvA / 11. pRcchati / 12. mvalakSaNAdanyat sAmAnyalakSaNAkhyam / 13. vaktRAtroH / 14. sAta vidyamAne'rtha'pohAzraye svalakSaNe ityarthaH / 15. tatra saGketa...nyasaGketya ityarthaH / 16. kelyaah-ektvaadhyvsaaytH| For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 anekAntavAdapravezaH __ yAdRzAdyA samutpannaH sa bhavatyeva kAraNaM / tAgvidhavikalpasya dhvaniH saGketasaMsthitiH // 2 // kimetaditi saGketya itropyevmitydH| na kalpayati yAvaddhIstAvanna samayodbhavaH // 3 // vaktuH zrotuzca tulyAbhe buddhI tenaikagocare / . tattvena bahirartho'sti na kshcicchbdgocrH||4|| ... svabuddhipratibhAsasya saMvittAvapi jAyate / - bahirarthagrahe mAnastulyatai.marabuddhivat // 5 // etadapyayuktam , kvacid vaktRvikalpasadRzazrotRvikalpAvikalpAntarasyaikatvAdhyavasAyenetyarthaH, / 1. tatkiM tatra rUpAntare zRGgagrAhikayAsaGketaH syAnnetyAha-yAzAdityAdi, vikalpAt / 2. zrotAramadhikRtya tAdRzasyaiva vikalpasya nimittaM syAt zabdaH / 3. yadAhi yAdRzAdrikalpAdyaH zabda utpannaH sa tAdRzamevAparaM vikalpaM janayati tadA te sadRzA vikalpA aneke tasyaikasya zabdasyAbhidheyA ityAyAtamiti cetasi nidhAyoktavAn saGketasthiti ... riyameva / 4. anantarazlokoktameva draDhayati kimetadityAdinA / 5. buddhisatkaM rUpamadhikRtya kimetadityevaM saGkalyaH pumAn itaro'pi saGketaka evamityAdi / etanna vikalpayAta yAvattAvanna samayodbhavo na saGketajanma / yata evaM tena kAraNena .. vaktuH zrotuzca dvayorapi samAnAkAre buddha ekagocare apohASApekSayA / 6. paramArthena na kazcidvahirarthaH zabdagocarA'sti / 7. kathaM bAhya'bhimAnaH ? ityAhasvabuddhayAkArasyApi saMvitto mayA bAyo'rthI gRhIta ityabhimAno bhavati, tulyataimirikabuddhivat / taimiriko hi nAmarikasya candradvayaM pratipAdayati, svabuddhipratibhAsaM, itaro'pi svabuddhaprAtabha sameva pratipAdyate / bAhyasya candradvayasyAbha vAditi bhAvanA nare mandaprajJa, viSamazastrasya zrayaNa hi na yAMdazo vikalyo vyAkhyAturAsta zabdAt tAdRzaH zrItuH sambhavati tathopalavdhe; anyathA zretustacchAstra navagamAbhAvAdvaktRvikalpasadRzavikalpotpAdena, anabhyupagame cAnavagamAbhAvasya pratItivirodhaH / 8. kvacidanavagamapratIteH, kvAcana sambhave'pi vaktRvikalpasadRzazrotRvikalpasya ayaM zrAtRvikalpo vaktRvikAsadRzaH, iti parijJAnAbhAvAt / xtadavagamasambhavAt , asambhavazva paracetaso'pratyakSatvAt / / . .. xayaM zrotRvikalpo vavatavikalpasaMdazaH / For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ** sambhavApU, ekAntakSaNikavAdiyo janyajanakabhAvAnupapattekha ; iti vakSyAmaH / 1 amekAntavAdapravezaH evamekAntAbhilApyatvamanalAcalAdizabdocArane padanadAhapUraNAdiprasaGgAnnAGgIkarttavyam / na caivaMvAdinaH kvacidapyupa labhyante iti ato neha yatnaH, iti / tasmAd vyavahArAnyathAnupapatterabhilApyAnabhilApyamiti sthitam / na cAtra virodhabAdhA, abhinnanimittatvAt : tathAhi abhilApya ke dharmakalApanimittApekSayA tadabhilApyam, anabhilApyadharmakalApanimittApekSayA cAnabhilApyam, iti dharmadharmiNokA kayacidbhedaH, iti pratipAditam / tatazca tadyata evAnabhilApyam abhilApyadharmakalApanimittApakSa abhilApyatvAd, abhilApyadharmANAM cAnabhi lApyadharmAvinAbhUtatvAdaH yata eva cAnabhilApyam, ata patra cAbhilApyam, anabhilApya dharmakalApanimittApekSayaiva, anabhi lAgyatvAda, anabhilApyadharmANAM cAbhilApyadharmAvinAbhUtatvAd, ini / . syAdetad, yadi tadabhilApyAnabhilApya dharmakam evaM tahiM abhilApyAnAM zabdenAbhidhIyamAnatvAt kimityakRtasaGketamya puro'vasthite'pi vAcye zabdAna saMpratyayapravRttI bhavataH ? iti / atrocyate, tajjJAnAvaraNakarmakSayopazamAbhAvAt tasya tra saGketAbhivyaGgayatvAt : tathAhi vasvabhAvasyAtmano mithyAtvAdijanitajJAnAvaraNAdikarmamaTapaTalAcchAditasvarUpasya saGketatapazcaraNadAnapratipakSabhAvanAdibhistadAvaraNakarmakSayopazamakSayAcevApAyete tetI vivakSitArthAkArasaMvedamaM pravarttate iti anyathA, ekAntAbhilApyatvavAdinaH / 2. vaha cAbhilApyadharmA abhiveyaparaNAmAH / 3. ato'nye sambandhavazAt tathA nAbhidhIyante ityanabhiSThApyAH / 4. sAyabhidheyapariNAmAnAM / 5 tathAvidhasva saMbaMdhAnAkhyeyadharmAbinAbhUtatvAt / 6. dharmANAm / 7. zrItuH / 8. tasminnakRtaM saMketavAcye / 9. kSayopazamasya / 10. AdipadAdaviratyAdiprahaH, mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, iti vacanAt / 11. AdipadAd darzanAvaraNAdigrahaH / 12. Adizabda eteTea arecare: | 13. kSayopazamAdeH For Private And Personal Use Only ,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A . anekAntavAdapravezaH wwwwwmammawwwww tatpravRttyabhAvAt / tatprathamatayaiva sarvatrAdRSTasaGketAnAmarbhakANAM saGketasya kartRmazakyatvAt ; tathAhi-na zabdAdapyasaGketitAttadarthe pratipattiyujyate, tasaGketakaraNa ca tatrApyayameva vRttAntaH, iti, anvsthaaprsnggH| kacidavasthAne cAsanmatAnuvAda eva, nahi kathaM cidvAstavasambandhAbhAve satyavasthAnaM prayujyate, iti / ___ syAdetad , arbhako'pyasakRd 'ayam' ityAdizabdasaGketyArthasannidhAvuzcAryamANamAkarNya vyavahartazca tathA vyavahAre pravartamAnAn dRSTavA pratipadyate zabdArtham , iti; tathAhi-nAdibhirapi kasyacitsaGketaH kriyate, iti; dRzyate ca tatprati pattiH , iti / atrocyate, dRzyate khalviyaM pratipattiH, ika tu. 2636kSe na yujyate, a~sakRdarzanapakSe tatprathamatayA zAt pratipalya. bhAvAd , bhAve ca kathaMcidvAstavasambandhasiddhaH, anaudisaMsArapakSe'pi kathaMcidvAstavazabdArthasambandhasiddheH, 'zabdo hi vikalpajanmA' ityAdinirAkaraNena ca saGketasya niSiddhatvAt , tathA prakaraNAdabhivyaktakSayopazamAna keSAMcitsaGketamantareNaiva zabdA rthapratipattidarzanAd / alaM prasaGgena / iti abhilApyAnabhilApyobhayarUpaikavastuvAdaH samAptaH // 2 // 1. abhAvo'pi kuta ityAha... 2. tajanmAMpekSayA / 3. sakSetazabdAdapi sakAzAt / 4. saGketazalAH / 5. ayuktA ca saMtavaiyarthyaprasaGgAt prasaGgaMdha: saGketitAdapi saGketazabdAnaH tadartha pratIteH / 6. saGketazabdamya / 7. aparasaGketazande / 8. yaduta tatsaGketakaraNameva / 9. shbdaantre| 10. azakilAdeva tat pratItAbhyupagamyamAnAyAmivaMdhaH / 12. ayaM ghaTa ityAdirUpama 12. nadAnayanAdau / 13. ayamityAdinA zadana puro'vasthitArtharUpam / 14. ena. deva bhAvayati tathA hItyAdinA / 15. arbhakasya / 16. ghaTAdeH / 17. kAlena / 18. tajanmApekSayA / 19. prathamazabdAta / 20. pratipattyabhavazvAsatitatvAta zabdArthayoH / 21. anAditvAt saMsArasyAsakRcchutatvAta sarvazabdAnAM tatra tatra vyavahAre AdyazabdazravaNAdvAcyapratItisiddhiriti cettatazcAdyazabdAta pratipattyabhAva ityacAru / etadAzaGkayAha-anAdi ita, anAdAvapi saMcAre tambha vivAzcata. syAyamityAdeH zabdasya puro'vasthitabhAvAbakatvena zravaNavAcyA pranAni gADeH ityevamanAdimAn vAcyavAcakabhAvaH gadApayoriti / 22. samuccaye grAma / For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: yadapyuktam-" virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAdvastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH" iti-etadapi sUkSmekSikayA muktimArgamanAlocyaivoktam , iti, uktavatsattvAnityatvAdInAM virodhitvAsiddhaH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt // kiM ca virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhAva eva vastuna ekAntavAdina evaM muktyabhAvaprasaGgaH; tathAhi-yadi 'tadAtmAnanAbhavanamaNikanakadhanadhAnyAdikamekAntenaivAnAtmAdikadharmayuktaM bhAvanAlambanamiSyate, hanta ! tarhi sarvathA'nAtmakatvAdbhAvakabhAvyAbhAvAna tatparijJAnottarakAlabhAvibhAvanA'bhAvataH kutaH? kasya vA ? mohAdiprahANam ? iti kathyatAmidam // syAMdatat-paraparikalpitA'vicalitakasvabhAvAtmApekSayA nadanAtmakamabhyupagamyate, na punaHpratikSaNanavarAtmApekSayA, iti|| ___etadapyasAram , vikalpAnupapatteH; tathAhi-tatkathaMcitpratikSaNanazvaraM syAt ? sarvathA vA ? / yadi kathaMcid , arhanmatAnuvAda evaH tathA coktamahanmatAnusAribhiH sarvavyaktiSu niyataM kSaNe'nyatvamatha ca na vishessH|| saMtyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt ||1||"iti| atha sarvathA, hanta ! ta.hikAmuSmikasakalalokasaMvyavahAgabhAvaprasaGgaH; tathAhi-pratikSaNaniranvayena nazvaratve satyAsmAdivastunaH grAhAgrAhakabhAvasmaraNapratyabhijJAnakutUhalaviramaNAdyAvihadaGganAdipratItamapi nopapadyata, nahi grAhyArthatagrAhakasaMvedanayoH kathaMcidapi tulyakAlatA'bhyupagamyate paraiH, tayohetuphalabhAvAbhyupagamAt / uktaM ca 1. anekAnnAtmakavastvabhAva ityarthaH / 2. ekAntenaivAtmakatvAdivastu / 3. azvaMmanyaro / 4. vastu / 5. vastuparyAyApekSayA / 6. ghaTAdyAsa / 7. kSaNasambandhabhedAta / 8. kathamitsadAdirUpatayA / ... bhAvAzramAha-satyoriti, citramahakAritAmayana 10. saMsthAnagattva / 11. ananuvRttinazanazIlance sati / 12. dhrmkiininaa| For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 . / anekAntavAdapraveza grodhatAviduhetutvameva yuktijJA jJAnAkArArpaNakSamam" iti / " evaM ca sati prAhyArthAbhAve eva prAhakasaMvedanaprasUteH, taMdabhAvabhAvitvAt saMvedanasya, kutastasya tazAhakatvam ? itarasya ca tagrAhyatvam ? iti; AdAya yuktipradIpaM tiraskRtya svadarzanAbhinivezatimiraM nibhAjyatAmetad, iti / ... AkArArpaNakSamatvamapi tasyAnizcitameva / mahi 'anantarAtItaviSayAkAramevedaM saMvedanam' iti vinizcetuM zakyate, tasyAgrahaNAd / agrahaNaMca tadAnImasattvAd / asati ca tasmistadAkArametadartAkAraM na bhavati, iti avgmaanuppttiH| savidhamAnAdeva saMvedanAkArIt tadAkAratvAvagamaH, iti cet ? tathAhi-yadyagrAhakaM na bhavati, tesadAkAraM na bhavati, pItAmrAhakamiva nIlasaMvedanam , tadgrAhaka caitad iti kathaM tadavagamAnupapatiH iti / etadapyayuktam-tatpratyakSatAnupapatteranumIyamAnatvAt / na cAnumAnatA'pyatra, evaMvidhAvinAbhAvavyavasthAkAriNaH kSaNaya. grAhiNo vijJAnasyAbhAvAd , amAvasya kSaNikatvavirodhAt / tadeva viziSTaM tadyavasthAkAri, iti cet ? na, kAraNavijJAnabodhAndhayavyatirekeNa kAryavijJAnasya vaiziSTyAyogAd , atiprasaGgAt , tadvadaparasyApi vaiziSTayopatteH // 1. bhitrakAlaM kathaM grAhya mati cet / 2. arthasya / 3. anumAnavidaH / 4. vastusthityA / 5. kimityata Aha / 6. grAhyatvenAbhimatArtha / 7. arthasya / 8. tadusarakAlabhAvisaMvedanamA hyatvam / 9. sUkSmAbhAgahastena / 10. athasya / 11. anantarAtItaviSayasya / 12. saMvedanakAle / 13. viSayasya / 14. viSayAkAraM / 15. anyAkAraM / 16. saMvedanagatAkArAta / 17. anantarAtItaviSayAkAratvAvagamaH / 18. yathA nIlasaMvedanaM pItAkAraM pAtAprAhakaM / 19. anantarAtItaviSayAkArasya / 20. viziSTaprAhyaprAhakabhAvavyavastheti pratyantare / 21. arthasaMvedanayoH / 22. vijnyaanebhyH| ... * jJAnasya, avinAbhAvaH / 12 . For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... . anekAntavAvapravezaH aamannmammiummmmmmmmmmmmaamirmiremainamam - syAdetat-samAnakAlayoreva pAyagrAhakabhAvaH, tathAhisvahetubhya eva tadvijJAnaM viziSTasamAnakAlabhAvibhAvagrAhakasvabhAvam , bhAvo'pi tanAthasvabhAva evotpadyate; iti yathokta dossaanuppttiH| . na, tayostAdAtmyatadutpattyanupapatteH prtibndhaabhaavaat| ityalaM prasaGgena, vijRmbhitamevA'trAsmatsvayUthyaiH; iti // smaraNAdyasambhavastu pratikSaNaniranvayena nazvaratve sati vastunaH su. bhAvya eva / mahanyenAnyaslimanubhUte'nyasyAmyopalabdhau smaraNapratyabhizAdayo yujyata iti / aivam , aihikasakalalokasaMvyavahArAbhAvaH, iti sthitam , AmuSmikavyavahArastu sutarAmasaGgataH, kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAt / tathAhi-yaH kuzale pravartate sa tadaiva sarvathA vinazyati, kuzalamapi ca karmAtmalAbhasamanantara meva nirandhayamapaiti, ataHkRtanAzaH, kSaNAntarasya ciravinaSTA- skarmaNaH punarAyatyAM phalodayAbhyupagame satya'kRtAbhyAgamaH, i. tyetacAsamaJjasam // ...... tathA muktirapiprANinAmasaGgataiva; tathAhi-tIvrataravedanAdhi-- bhinnazarIraH saMsAravimukhayA praIyA vibhAvitasaMsAradoSo nirAstho jihAsurbhavamupArinirvANaM rAgAdilezapakSavikSobhakSamamAmulIkRtya mArgamamalaM krameNAcadAyamAnacittasantatiniratizayapezalarasaimAsvAdayati nirvRtimiti nyAyaH, ayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve sati AtmAdivastuno na ghaTomupaiti, ta-'. thA-hianya eva duHkhaiH sAMsArikaiH pIDyate, anyazca nirvidyate, 1. svahetoreva / 2. bhAvAt / 3. arthasaMvedanayoH / 4. samakAlatayeti bhAvaH / 5. divAkarAdibhiH / 6. sacetanAdeH / 7. pramAtrA / 8. prameye / / 1. pramAtuH / 10. prameyAntaropalabdhI / 11. ythoktniityaa| 12. paartrikH| / 13. karmaphalasambandhAdibhiH / 14. tadA phalamadattvaiva nAzAt / 15. nira* nvayanazvaratvAt / 16. san / 17. lokottarayA / 18. janmAdibhAvena / 19. saMyogaviyogasAratvAt saMsAramya / 20. samyagdarzanAdi / 21. prItiM / 22. tto'tyntbhedaat| For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: ANNA 14.. anyasya ca virAga muktI, jhate, azobhanametad, atiprasaGgAt, evamAmuAmaka vyavahAro'pyasaGgataH, iti sthitam / syAdetad-viziSTahesuphalabhAvanibandhanaH sarva evAyamaihikA muSmikavyavahAraH; tathAhi-viziSTAM rUpAdisAmagrI pratItya vi. ziSTameva saMvedanamupajAyate, tatazca tadeva tasya grAhakamabhidhIyate, na puna nyad , atiprasaGgAt ; evaM smaraNAAdyapi bhAvanAyam iti kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgo'pyatrAnavakAza eva, kSaNabhede'pyupAdAnogadeyabhAvenaikasyAmeva santatAvAhitasAmarthyasya kemaNaH phaladAnAt , ato ya eva santAnaH kartA, sa eva bhoktA, iti; tathAhi-yaH sakuzale pravartate, sa adyapi tadaiva sarvathA vinazyati, tathApi niruddhayamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamartha sAmarthI vijJAna lantatI AdhAya nirudhyate; yataH-sAmarthya vize. pAdu taro tarakSaNa gareNAmena kAlAntarapariNAmasajAtavAsanAparipAkAt sahakArepratyayasamavadhAnAMpanItaprabodhAt , phalamiSTamaniSTaM copajAyate; atona ythoktdossH| pratItazcAyamarthaH; tathAhirasAyanAdibhiH prathamopanipAtavelAyAmAhito vizeSoM dehe taduttarottarAvasthAbhedopajananena pazcAhehAtizayasya balamedhArogyAdaniSpAdakaH, tathA lAkSArasaniSekopanItasAmarthya mAtuli GgakusumamuttarottarAMvazeSopajananena phalodArAntarvartinaH kesarasya - raktatAheturbhavatyeva; iti dRSTatvAnmucyatAmabhinivezavaizasam / / yathoktam-" muktirapi prANinAmasaGgatA" ityAdi-" yAva 1. santAnAntare santAnAntaraphalApattanAnAtvAvizeSAt / 2. kAraNakAryabhAva / 3. akSapakAryajananasamA / 4. uddazya / 5. saMvedanAntaraM / 6. sarvasya sarvavitvApatteH / 7. tatsaMskArAnebandhanatvena / 8. viziSTa kAryakAraNabhAvapakSe / 9. hetuphalabhAvena / 10. pratItyabhavanadvAreNa karaNAt / 11. taduktam" yasminneva hi santAne, AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva sandhatta, kAse rakatA yathA // 1 // " 12. sAmAnyana / 13. pravRttikAla / 14. vizi vatAtyotpAditaH 15. AhitAt / 16. prazAnta "hitayA / 17. jvarAdivivAtavIjabhUtaH / 18. viziSTaviziSTatarabhedataH / 19. tatsantAna eva / 20. siddha navAdinA / hi ..HA For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " anekAntavAdapraveza: WWWWWW dayaMca pratikSaNaniranvayanazvaratve satyAtmAdivastuno na ghaTAmupati ? " iti / tadapyayuktam, pratikSaNaniranvayanazvarAtmapakSa eva yujyamAnatvAt tathAhi nairAtmyavAdinaH kSaNikAH padArthAH, yathA hetusannidhAnaM vikriyAmAtmasAtkurvANAH samuparodhahetubhiryadA pIDyate duHkhavizeSAdhyAsitottarottarakSaNotpatsitaH, tataste nirvidyante, nirvidyottarottarakSaNa samutpAdAnirviNNAstaduttarosarazrutabhAvanAdinA akliSTAnekakSaNaparamparotpAdanena dAnadamasaMyamAdyanekaprakAra zubhadharmAdhyAsAd rAgAdibIjonmUlana samarthamArgabhAvAtaH pratikalamavadAyamAnavizuddhi paryantavartikSaNotpAdAdhigatavimuktayaH kathyate ityanavadyam anyathA, Atmano vyavasthitatvAdvedanAbhAve'pi vikArAntarabhAvAt, pratipekSA. bhAsenApyanAdheyAtizayasambhavAzca muktyasambhavaH, iti // , " 55 " " etadapi tavAparijJAnavijRmbhitameva bhavatpakSe'pi viziSTa hetuphalabhAvAnupapatteH tathAhi kiM vaiziSTyaM nAma ? kiM hetuphalayoraikyam ? tayorevaikakAlatA ? atha kAraNadharma saMGkrAntiH ? uta sAdhAraNavastusambandhitvam ? kiM vaikArthakriyAhetutvam ? kiM vA viziSTakAraNajanma ? kiM vA tadanantarabhAvitvam ? kiM vA viziSTakriyA hetutvam ? kiM cAtaH ? yadi hetuphalayokyam, tarhi hetuphalabhAvAnupapattireva, sakatvAnmRtpiNDatkAdInAmapi ghaTapaTAdyabhedato jalAdyAnayanAvikAryaprasAdhakatvaprasaGgAt, ghaTAdInAmapi vA prasaGgAt / 1. mukteH / 2 mate / 3. jvarAdibhiH / 4. prabandhena nivRtAH santaH / 5. nairAtmya / 6. vizuddhayamAnAca te vizuddhiparyantavattikSaNotpAdAdhigatavimuktayaceti samAsaH / 7. evamanabhyupagame / 8. aprayutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA / 9. vedanAyAH, iti zeSaH / 10. zAstravihitena / 11. jalAyAnayanAdikAryasyAtprasakteH ghaTAdInAM mRdAyabhedAt mRdAdiSu jalAdyAnayanAdikAryasyAbhAvAt / 1 For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 56 anekAntavAdapraveza: atha tayorekakAlatA tatra vaktavyam, kiM sarvAtmanA ? uta kathaJcit ? yadi sarvAtmanA, tato'sambhava eva, kAryAbhAvAt nahi sarvAtmanA kAraNatAvAdavasthye kAryajanma yujyate iti pratItam / atha kathaJcid evaM tarhyasmanmatAnuvAda egha, kene cidAtmanA kAryakAraNayorekatvAbhyupagamAt / www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha kAraNadharmasaGkrAntiH sA'pyaghaTamAnA, kAryakAraNayoratyantaM bhedAbhyupagamAt kAraNavyatiriktasya ca dharmasyAsambhavAt mAntau vAnvayaprasiddhiprasaGgAt / j " " , atha sAdhAraNavastusambandhitvam, tadapyayuktam, sAdhAraNavastuno'bhAvAt svalakSaNAnAM vastutvAt teSAM ca mitho'tyantabhinnatvAt ataskAraNAt tatkAryavyAvRttezca vAkyAtratvAt svarUpavyatirekeNa sarvabhAvAnAmeva sarvabhAvebhyo vizepeNa vyAvRtteH / vizeSabhyupagame ca paryAyataH samAnapariNAmAbhyupagamaprasaGgAt / " athaikArthakriyAhetutvam, tadapyasaGgatam, tasyAsiddhatvAt; nahi hetuphalayorekArthakriyA hetutvamasti yaugapadyAbhAvAt hetu 1. hetuphalayo / 2. yadi sarveNa svarUpeNa kAraNaM kAryazca ekasmin kAle'bhyupagamyate, tadaitayorekakAlatAyA asambhava eva / 3. dravya svarUpeNa 4. nahi kAraNAd vyatiriktaH kazcit kAraNadharmaH / 5. kAraNaH / 6. mRtpighaTayoryatsAdhAraNastato mRdaH sambandhitvamidameva vaiziSTyaM hetuphalayoH / 7. ubhayasAdhAraNasya mRdAdisAmAnyasyAbhAvAt / 8 sa mRtsvabhAvaH kAraNaM yasyAsI taskaraNa mRghaTAdirna tatkAraNe tatkAraNI jalAdiH / evaMtasya mRtsvabhAvasya kArya tatkAryaM ghaTAdiH, na tatkAryamatatkAryajalAyeva tadvyA... sAdhAraNAyA atsambandhitvaM mRNDavaH savizeSa hetuphalabhAva iti cet, na / 9. sajA tIyebhyo vijAtIyebhyazva / 10. nahi yathA vijAtIye vyAvRttistathaiva sa jAtIye'pi kathaJcidavyAvRttirapIti / 11 tathAhi hetuphalayo yaugapadyaM syAdevakatvaM syAt / atha yaugapadyametayorapyupagamyate tadA hetuphalajava eva na ghaTate / nahi samasamayabhAvinogovivANa yAhetuphalabhAvaH / - For Private And Personal Use Only 4
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAda praveza: phalabhAvAnupapatteH phalasyaivArthakriyArUpatvAd, yathoktam- " bhUti yeSAM kriyA saiva " ityAdi / ; ; atha viziSTakAraNajanma, tadavyasAdhu, kAraNavaiziSTa dhAtupapatteH tathAhi tatpratyayAntarasambAtAt pratikalamAhitAti yaM tannirvarttayadviziSTamucyate iti / etaccAyuktam, pratyayAntarasampAte'pyatizayAyogAt tathAhi sa tasyAtizayaH pratyayAntarasampAtajanmAnutpannasya vA tyAhU ? utpadyamAnasya vA ? utpannasya vA ? nivarttamAnasya vA ? nivRttasya vA ? iti vi kalpAH / na tAvadanutpannasya tasyaivAsarakhAt / nApyutpadyamAnasya utpadyamAnAvasthAnAbhyupagamAt / nApyutpannasya, anAdheyAtizayatvAd, atizayAdhAne ca tadanyatvaprasaGgAt / nApi nivartamAnasya nivarttamAnAvasthAnAbhyupagamAt / nApi nivRttasya, tasyaivAvidyamAnatvAt / F 'syAdetad, - nanakakSaNamaGgIkRtyAtizayacintA / kitarhi ? prabandham : tathA coktam "upakArI virodhI ca sahakArI ca yo mataH HeaApekSayA sarve kAle kathaJcana // 1 // tatra vyastA upAdAna sahakAripratyayAH samastAn strAnu rUpakAyopajananayogyAn janayanti, samastAzca tairupahitAtiza 1. tathA phalamevArthakriyA'bhyupagamyate / tatazca hetorarthakriyAphalameva / phalasya cAnyayA kayA'pyarthakriyayA bhAvyamiti kathaM hetuphalayorekArthakiyAhetutvam / 2. bIjAdi / 3. kSityAdisahakAriNaH / 4. aGkurAdikAryam / 5. bIjAdeH kAraNasya / 6. so'tizayaH kAraNAdbhinnaH prasajyate / 7. ekaikazaH / 8. bIjakSityAdayaH / 9. yadA jalAyAM pRthvyAM bIjamuptaM tadA bIjamapi kSityAdIn sarvAn janayati / kSitirapi kSitibIjAdIn sarvAn / evamanye'pi / 10. svaniSpAdyAGkurAdikArya jananasamarthAn kssnnaan| 11. ekaikazo bIjekSityAdisamastajananasvabhAvA bIjAdayaH / 12. AtmanA AtmanA saha jAtaiH kSityAdibhiH / For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAvapravezaH yarUpAH sAmarthyaprakarSavatA rUpabhevanAnugatAnanyAn kAlopAdhi prakarSaprApitarUpabhedAn , te'pyanyAnmAtrayA, iti krameNottarotaraprasavaparamparAyaM vivakSitaphalApekSayA caramakSaNakAlabhAvino bhAvAH paratastamatizayamAsAdayanti, yataH kAryajanmeti tadeva vaiziSTayamiSyate, iti / . etadapyayuktam, vihitottaratvAt , 'nahi yastAnAmapi kAraNe vizeSAdhAnamantareNa samastalakSaNakAryavizeSo yujyate, atiprasaGgAd / vizeSAdhAnasya caikakSaNamadhikRtya nirAkRtatvAt , prabandhacintAyAmapi tulyatvAt , kSaNavyatirekeNa prabandhAyogAt, uktazca" vizeSahetavasteSAM pratyayA na kathazcana / / nityAnAmiva yujyante kSaNAnAmavivekataH // 1 // "" ityaadi| atha tadanantarabhAvitvam , tadapyayuktam , atiprasaGgAta , tasya hi tatkAlopajAtasakalapadArtheSvaviziSTatvAta, tathA ca " tadanantarabhAvitvAt tatphalatvaM prasajyate / vizvasya kAraNaM taddhi na cet sarvasya sammatam // 1 // " 1. yadA hi samastA anyAn samastAn janayanti, tadA'mISAM sahotpatraH kSityAdibhiratizayaH syAt ; yadA tu te'nye'pi samastA aparAn manastAn janayanti, tadA te'nye samastA anyUnAnatiriktakAraNatvAt , kathamaparasamaste. dhvatizayamAdadhatItyAha-kAleti, kAlalakSaNo yo'sau upAdhirvizeSastena kRtvA'nyaiH samastaiH prApito rUpabhedo yeSAmArasamastAnAM tAn / 2. kizcidadhikamityarthaH / 3. vyastA hi. samastA lakSaNaM viziSTa kArya tadA janayanti, yadi teSu ko'pi vizeSaH syAt / vizeSo'pi vyasteSu tadaiva syAd yadi teSAM kAraNe'pi vizeSAdhAnaM syAt / 4. janma yadi kAraNe vizeSamantareNaiva kAryavizeSastadA kuzUlasthApi bIjasyAGkurotpattiH syAt / 5. kSaNe eva pratibandha .. ityabhyupagamAt / 6. avyatirekAt , 7. sakalanAmapi padArthAnAM phalatvaprasaGgaH / . 8. tasya. vivakSitakAraNasya mRdAdeH / 9. vivakSitaM mRdaadi| For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAnvavAdapraveza mmmmmmmmmm viziSTakAryajananasvabhAvaM hISyate yataH / muktvopalambha kAryasya kAraNAnantaraM katham // 2 // gamyate tatsvabhAvatva se ca tulyaH phalAntare / tatraiva tasya. vyApAram, iti cet tama yujyate // 3 // kSaNabhAsamucchedA vyApAro nAsato yataH / utpattivyatirekeNa vyApArI neSyate iti cet ? // 4 // vyApaskiAlabhAvitvAta kAraNAbhinakAlatA / phalasyApi ca satyevaM kAryakAraNatA kutaH // 5 // " na cApi viziSTakriyAhetutvam, ityativyAptestasya sa. basya smaantvaat| sarva eva hi padArthA vishissttkriyaahetvH| ityalaM prasaGgena / tadevaM vaiziSTyAbhAvAtuphalabhAvAnupapattiH, iti sthitam / ' 'asati cAlina viziSTa rUpAdisAmagrI pratItya viziTameva saMghadanamupajAyate' ityAdi yaduktam , tatsarvamapAkRtamevAvagantavyam / tathApyatyantamavagaNayyA'nubhavabhAvitameva vi. dvajanopahAsyaM mugdhajanavibhramakaraM yaduktam-"kSaNabhede'pyupAdA. nopAdeyabhAvenaikasyAmeva santatAvAhitasAmarthyasya karmaNaH phala. 1. kimiti tatkAraNaM sarvasva na mammatamityAha-viziSTeti 2. mR. dAdeghaTAdijananasmabhAvatvaM tadaivAva...pate adi mRdAderanantaraM ghaTAderupalambhaH. sthAt sa. copalambhaH phalAntare paTAdAvapi tulyaH, mRdo'nantaraM paTasyApyupalabhyamAnatvAt / 3. kAraNAnantaraM kAryasyopalambha iti kAraNasya viziSTakAryajananasvabhAvatvaM nAbhyupagamyate, kiza tasya kAraNasya tatraiva viziSTa kArye vyApAra iti ka raNasya tatsvabhAvatvAbhyupagama iti caMta / 4. kSaNanazvaratve nira* nvayocchedAt / 5. kAraNasya / 6. kAryasyAttattireva kAraNastha kArye vyApAra iti cet / 7. nahi kAraNamantareNotpattilakSaNo vyApAro bhavatItyarthaH / tatazca kAraNaphale abhinnakAle prApta / 8. athASTamaM maulaM vikalpamAha / 9. ataH sarve'pi padArthA mitho hetuphalatA prApnuyuH / 10, prAcyaM yuktiyuktaM maduktam / For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAda pravezaH dAnAdU" ityAdi tathA 'yaH kuzale pravartate, sa yadyapi tadaiva sarvathA vinazyati, tathApi nirudhyamAnaH svAnurUpakAryAipAdanasamartha sAmarthya vijJAnasantatAvAdhAya nirudhyate' ityAdi ca atra vizeSata ucyate-sarvamidamayuktam , sAmAdhAnasyAsiddhatvAt ; tathAhi-kimidaM sAmaryaH nAma ? kimuttaraH kAryabhAva eva ? uta tadvatakAryAntaranirvartanasamarthaH zaktivizeSaH? , AhozcidvAsanA ? iti, yadi-'uttaraH kAryabhAva eva tamAdhAya nirudhyate' ityabhyupagamyate, hanta ! tahi. kSaNikatvavirodhaH, nahyanutpano viruddho vA'sau tadAdhAnakartRtve pramuH, udayakAlAdhAnAbhyupagame ca dvayorapiH tulykaalprsnggH| atha tadgataH kAntiranivarttanasamarthaH zaktivizeSastamAdhAya niruddhayate, zata pUrvoktadoSaH, tasya kAryavyatirekeNAnabhyupagamAtaM , tadAtmalAbhakAla eva cottarakAlabhAvino'pi tannivargasya kAryAstarasya bhavanaprasaGgaH, tadbhavamAtrApezitvAda, itarasyApi bhAvamAtreNaiva janakatvAt , anantarabhavane vA tannirvApatterati. prasaGgAt / . 1. sAmarthya / 2. kAryabhAvaM / 3. kuzala / 4. uttarakAryagata / - 5. tasmAdutyano'vineSTazcattaraM kArya janayatAtiH prAptam / evaM ca. kSaNikatvaM kuzalakAriNo dvitIyakSaNe'pyavasthAnaprAptaH / 6. atha kuzaMlakArI kuzalakAraNakSaNa evottarakArya janayatItyabhyupagamyate tadA kAryakAraNayorakakAlatAprapara: 7. dUSaNAntaramAha-tadityAdi tasyAhitavizeSasya kAryasya ya a tmakAlasta. sminneva taniSpAdyamagretanakAryabhAvikAryottaramapi prApnote / evaM tasmAdapyane tanaM yAvattadeva sukhaduHkhopabhogaprAptirityarthaH / 8, kAryAntarasya / 9. yatasta. sya kAryasyAhitavizeSasya yadbhAvamAtraM tadevApekSate kAryAntaram , nAnyAtkazcikAraNAntaraM, tadbhAvasya samarthasyaivotpannatvAt / 10. AhitavizeSasya kAryasyApi / 11. na kAraNAntarAyekSayA / 12. athAhitavizeSasya kAryasyAnantaraM tasmin / vinaSTe kAryAntaraM bhavatItyabhyupagamyate prAcyadoSaparihArAya, tadA tena samarthana kAryaNAnantarabhUtena yannivattya kAryAntaraM tasyApateratiprasaGgAt , idamuktaM syAdyathA tadanantarabhAvisvasantAne nivatyaM kAryAntaramevamanyasantAne'pi tadanantara* bhAvisarvakAryAntaraM tannityaM pramajatItyarthaH / 13. kuzalakArIkSaNaH / . For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAda praveza: 46 ~~ athavA, sa nAmAdhAya niruddhayate ? iti etadapyayuktam, vAsyavAsakayoryugapadabhAvAt / kiJca 59 vAsakAd vAsanA bhinnA, abhinnA vA bhaved yadi / bhinnA svayaM tayA zUnyo naivAnyaM vAsayatyayam // 1 // athAbhinnA na saGkrAntistasyA vAsakarUpavat / vAsye satyAM ca saMsiddhirdravyAMzasya prasajyate // 2 // asatyAmapi saGkrAntau vAsayatyeva cennanu / atiprasaGgaH syAdevaM, kalpitA cet tayo'pi kim ||3|| etena yasminneva santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva santAne karpAse raktatA yathA // 4 // 61 ityAdyapi nirastamavagantavyam / " yaccoktam -' anyathAtmano vyavasthitatvAd vedanAbhAvAd bhAve'pi vikArAntarAbhAvAt pratipakSAbhyAsenApyanAdheyAtizayatvAcca muktyasambhavaH' ityetadapi na naH kSatimAvahati, anabhyupagamAt naye kAntanityamasmAbhirAtmAdivastviSyate / kintarhi ? kathaJcid, yathA vAsya nityAnityatA sadasa drUpatA ca, tathoktameva - nityAnityAdidharmavaityeva ca grAhyagrAhakabhAvasvakRtakarmaphalopabhoga samyagjJAnabhAvanAdayo yujyante, kathaJcidavasthitatvAd, anubhavasiddhatvAd, na cAnubhavasiddhe vastunaH 1. yadi hi vAsyo vAsakazca yugapatsyAtAm tadA vAsako vAsye vAsamanAdhAya nirudhyate ityetad ghaTate / na ca vAsyavAsa kajJAnakSaNayoryugapattAbhyupagamyate bauddhaiH / 2. vAsanayA / 3. vAsyaM / 4. vAsako jJAnakSaNaH / 5. vAsanAyAH / 6. yathA vAsakasya svarUpamabhinnaM sadvAsakA vAsyena / saGkrAmati / evaM vAsanA'pi vAsakAdabhinnA vAsyena saMkrAmet / 7. santAnAntaravarttinAmapi jJAnakSaNAnAM vAsanAprasakteH / 8. atha bAsanA kalpitA tayA maha bhedAbhedavikalpAnupapannAviti cet / 9. kalpitayAM vAsanayA kizcidasatvAt / 10. karma / 11. vastunaH / 12. vastuni / 13. kathaJcidavasthitatvaM ca tasyaiva prAdyAdestathaiva vRteviziSTagrAhyAdi / , For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapraveza: sadasadpAditve virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhidhAnaM nyAyyam / atathA bhAve tadabhAvaprasaGgato virodhAsiddheH, ityuktaM prAk / na ca parairapi svalakSaNeSu sAdhAraNaprameyatA bhrAntau cAbhrAntA svasaMvinaSyate, teSAM svalakSaNAdInAM prameyatAdibhAvApatteH, iti / na vipazcitastathA virodhAbhidhAnaM vaipazcityAvirodhi, tattathA'bhAve sakalavyavahArAbhAvaprasaGgAt / aprameyatvena svalakSaNeSu pramANApravRtteH / tau ca svasaMvidabhAvaprasaGgAt , na caitadAtmAGganAbhavanAdyanAtmakamanityamazuciduHkhameva, avayasyaivAtmatvAt , tasya ca vyavasthApitatvAt / evaM nAnityameva, tadatAdavasthyAt / anyathA, tadanupapatteH / nAzucva, zubhapariNAmabhAvAt , loke jalena zubikaraNena tathopalabdheH / evaM na duHkhameva, muktisukhajanakatvAt , pAramparyeNa tatsvabhAvatvAd , iti / __kiJca-anAtmakaM zUnyamasaidiko'rthaH, aniTAmasthira saditi ca / tatazca yadyanAtmakam , kathamanityam ? athAnityam , kathamanAtmakam ? iti / kathaM ca buddhadharmasaGghalakSaNa paramanivR. tito nidvAre mahAratnatraye sati idaM vaktumucitam ? yaduta sarvasevAzuci, sarvameva duHkham , itiH tadAzAtanApattarasadabhidhAnAt / anyathA, ratnatrayAyogaH, tadanyA zucyAdyavizeSAt ; yoge dhaatiprsnggH| . evaM ca, 'tathA hyete tadAtmAnanA bhavanamaNikanaka ityAdi dvaSa iti kRtvatyantaM yaduktam , tatparapakSe uktimAtrameva, ukta 1. koNa vartanAt / 2. gadagadapAbhAve / 3. vstu| 4. bauddhaH / .. svAbhyupagatepu vastupu / 6. sAmAnya / 7. virodhidharmAbhidhAnaM / 8. viroveva / 9. teSAM svalakSaNAdInAM sAdhAraNaprameyatAdirUpeNAbhAve / 10, vyavahArAbhAvamA darzayati / 11. sAdhAraNaprameyatAbhAva / 12. vikalyAtmikAyAm / 13. tuccha ma banna tAdava pAnupapanaH / 14. muktimukhajanakatvAt / 15. payAyazabdAH khalyane ityarthaH / 16. apanatrayamyAzucyAdi itthaM caitadIkanagam / anyathA nadratnatrayameva na syAt / 17. tasmAdanatrayAdanye ye zucyAdayaH / Adipada duHkhagrahaH naiH saha viSezaH mpAdanatra gamya / 18. azunyAdAvizeSe'pi ratnatraya yoga / 15.. kRtvA / For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH dhanirviSayatvAd, ato virodhidharmAdhyAsitasvarUpa eba vastuH nyanekAntavAdina eva sklvyvhaarsiddhiH| pIDAnirvedAdIna / nAM ca kathaJcidekAdhikaraNatvAnmuktisiddhizca nAnyasya / .tasmAd vyavasthitametad-ekAntavAdina eka muktyabhAva- / prasaGgaH , iti / . . . . . . . . . . . ki syAdetad-virodhidharmAdhyAsitasvarUpatve sati vastuna e. vAbhAvAt tannibandhanavyavahArAbhAvaH, na hi zItoSNasparzavadekamasti, tayoMvirodhAd, iti / . . atrAcyate-atha ko'yaM virodhaH ? anyatarabhAve'nyatarAbhASaH, iti cet ? astvetat , kintu-zItoSNasparzayoryo virodha ___sa kiM svarUpasadbhAva kRta eva ? utaikakAlAsambhavAt ? Aho cidekadravyAyomena ? kimekakAlaikadravyAbhAvataH ? utaikakAlaikA. dravyaikapradezAsambhavena ? Ahozcidabhinnanimittatveneti ? . kizcAtaH ? __na tAvatsvarUpasadbhAvakRta eva zItoSNasparzayorvirodhaH, / nahi zItasparzo'napekSitAnyanimittaH svAtmasadbhAva evoSNasparzena saha virudhyate, uSNasparzI vetareNa; anyathA, trailoko 'pi zItoSNasparzayorabhAva eva syAt / ekasya vA kasyacidavasthAnAnyatarasya, na cAnayorjagati kadAcidapyasattA, sadaiva vaDavAnalatuhinasadbhAvAt / sadbhAvazcAvidvadaGganAdyavipratipatteH, 1 iti / na caikakAlAsambhavAd , yata ekasminnapi kAle tayoH sadbhAva upalabhyata eva, yathA-zItA ApaH, parvate nikuJjapra sravaNAni vA, uSNastvagniH; na ca virodhaH, na caikadravyAyogena, .. yata-ekenApi dravyeNa tayooMgo bhavatyeva; tathA ca zItakAle rAtrau nirAvaraNe deze paryuSite lohabhAjane zItasparmo bhavati, __ tatraiva madhyAhne dinakarapratapte uSNaH, iti na ca virodhaH, na 1. yuktaM eka kizcid vastviti / 2. vyApAre / 3. ekakAlatvAdi / 4. anyo'nyasya bAdhanena / 5. yadvA zItoSNasparzayAmadhye ekasya kasyApyasthAnaM syAdanyatarasya tvabhAva evetyarthaH / 6. nijharANi / For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anekAntavAdapravezaH caikakAlaikadravyAbhAvato virodhaH; yataH-ekasminneva kAle ekasmiMzca dravye'nayorabhAva eva; tathAhi-dhUpakaDucchakasthAlake'gnisambandhe uSNasparzI bhavati, tasyaiva tu gaNDe zItaH, iti; na ca virodhaH, ekakAlaikadravyaikapradezAsambhavavirodhastviSTa eva, ekapradezastrAvaradezAbhAvenAvayavAvayavibhedAnupapattebhinnadharmatvAt / bhinnadharmayozcaikatvaM viruddhameva, anyathA tadbhedAbhAvaprasaGgAt / na caivaM sadasannityAnityAdibhedAnAM bhinnadharmatvam ekatreva bhAvAt , bhAvasya ca yatastatsvadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sat , paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa cAsad' ityAdinA pratipAditatvAt / tatazca nAsambhavabhAvinA virodhena niyamabhAvinAmapi virodhakalpanA nyAyA, atiprasaGgAt / nahi zrAvaNatvaM viruddhamapi ghaTAdisattvena nAsattayA viruddhayate, tathopalambhAt, 'a. nubhavapramANakAzca santo'rthAdhigame' iti, anyathA, taMdabhAvaprasaGgAt / abhinnanimittatvenApi virodhaH siddha eva / nahi yadeva zItasparzasya nimittaM tadevoSNasparzasya, bhedAbhAvAt , tatsaGkaropalabdhiprasaGgAcca / na ca sadasadAdidharmANAmabhinnanimittatA, nimittabhedAbhyupagamAd / na caikasminnimittabhedo na yuktaH, / 1. daNDake / 2. eka sman kAle ekasmin dravye eka sman pradeze'sambhavalakSaNo virodhaH, zatoSNasparzayorabhyupagamyata evetyarthaH / 3. zItoSNasparzayorabhyupagamyata evetyarthaH / 4. zIto'gasparzayoH / 5. tayodharmayorbhedaH / 6. yathA zItoSNasparzayostathA / 7. virodho hi asambhave sati bhavati, ni bhAvinAM ca ko nAma sambhavaH ? / 8. zrAvaNatvaM hi ghaTAdimattvena saha vi mapi nahi san ghaTAdiH zrAvaNo nAma / parasattvenApi sahananaviruddhayate, 3 tu virubhyata evaM, anyathA zrAvaNatvamasadrUpameva syAt / tato yadi zrAva ghaTAdisattvena saha viruddha, kathaM tayasattvenApi saha viruddhaM ? athAsattvena e viruddha kathantarhi ghaTAdisattvenApi viruddha ? sattvenAsattvena ca sahaikasya virodhI viruddhaH, ityevaM yathA nAtra virodha kalpanA, tathA dRSTatvena sambhavAbhAvAd , evaM na sadA tadAdyAtmake vastuni virodhakalpanA nyAyyeti bhAvaH, / 9. yadyanubhavapramANakAH santo na bhavanti tadA te santa eva na syurityarthaH / 10. zabda eva / 11. yadi hi zItoSNamparzayorekatvameva syAt tadaitayA do na syAdityarthaH / 12. zItoSNasparzayoH khadravyAdirUpeNa sat paradravyAdirUpeNa cAsAdetyuktam / - For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DOINUAANKINNAVAA KOSMART anekAntavAdapravezaH ekAntenaikatvAsiddheH dharmadharmirUpatvAd / dharmadharmiNozca bhedAbhe dasya pratipAditatvAd / iti kRtaM vistareNa / " kizca na ca ekadA vastuvastvantaropattilakSago virodhaH ya ucyate paraizchAyAtapovet zItoSNavat sukhaduHkhavad vA, iti / kusamAnatvAt, nAhe chAyAtapovitpratiniyata tayA itaretarAtuviddhAH sadasadAdayaH, tadvatkevalAnupalambhAra tathA svanAvatvAt tathAnubhavasiddheH iti / chAyA AtapAnuviddhA na bhavati iti virodhakalpanAyAmapi kaH prasaGgaH sadasadAdiSu ? nahi 'aNuracetanaH' iti jJAne'pi tadvattadvirodhAbhidhAnaM yuktam, tatsvabhAvabhedopapatteH / 3 1 3 , coktam - " AtmAtmIyadarzanameva mohaH " ityAdi, atrAbhiSvaGgapUrvakaM sarvathA stheyavAsanAgarbhamAtmAtmA gdarzanameva mohaH, itISyata eva, nairAtmyai kAntavAdinastvidamanupapannam, darzanAgat darzanAyogasya ca pratipAditatvAd, ata eva rAgabhAvaH / ityalaM vistareNa // 5 // Mr. ; itimokSavAdaH // 5 // // samAptamidamanekAntavAdapravezakAkhyaM prakaraNam // || granthAnaM 720 // kRtiriyaM sitAmbarAcAryazrIharibhadrasUrINAm // , vastuno'nekatvAbhyupagame vastuno vastvantarApattirvirodhaH / 2. sadanahi chAyAtAdivat / na chAyA nAtapAdisadRzAH / 3 yataH sattvaM asattvam asattvaM ca sattvaM vinA neti niyamena mitho'nuviddhAH / 4. cetanatyavirodhAbhidhAnaM / 5 tayoraNujJAnayoH / 6. AzrayaNA vAsanA / // iti zrImadanekAntamatapravezaprakaraNAvacUriH // For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving Jin Shasan 025656 gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal Use Only