Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 anusandhAna-58 zAsanasamrAT-zrIvijayanemisUrIzvarajI-viracitA anekAntatattvamImAMsA saM. muni trailokyamaNDanavijaya paramaguru tapagacchAdhipati zrIvijayanemisUrijI ma. (vi.saM. 19292005) jainazAsananA dhorIpuruSa hatA. teozrIo zAsanaprabhAvanAnAM anUThAM kAryonI sAthe sAthe zrutopAsanAnAM paNa rUDAM kAryo karyAM hatAM. teozrI adbhuta medhA ane kaThora parizramane lIdhe svayaM aneka vidyAzAkhAonA pAragAmI banyA hatA ane ziSyone paNa saMgIna abhyAsa karAvI vidvanmUrdhanya banAvyA hatA. paramaguru ane teonA ziSyaparivAra pAsethI jainasaMghane ghaNA ghaNA prAcIna-granthonA saMzodhanasampAdana-vivecana va. sAMpaDyAM. zrIharibhadrasUrijI, upA. zrIyazovijayajI jevA mahApuruSonA granthonA adhyayananI paripATI zramaNasaMghamAM punaH prasthApita karavAno yaza, jo vAstavika rIte koIne ghaTato hoya to te A parivArane ja che.. paramaguru tathA teonA ziSyavRnda dvArA nUtana granthonuM sarjana paNa vipula pramANamAM thayu. svayaM paramaguruo ja saptabhaGgIprabhA, nyAyasindhu, nyAyAlokaTIkA, nyAyakhaNDakhAdyaTIkA jevA uttamottama granthonI racanA karI che. jainanyAya ane jainapramANacarcA sAthe sambandhita prastuta kRti paNa teozrInI ja racanA che. ___ anekAntatattvamImAMsA o nAma sUcave che tema, A granthamA syAdvAdanI carcA to cha ja; paNa anI sAthe ne sAthe A syAdvAdatattvane samajavAnAM sAdhanopramANa, naya ane nikSepanI paNa vizada chaNAvaTa che. SaDdravyanI vicAraNA paNa vistArathI karavAmAM AvI che. vastutaH A samagra kRtimAM syAdvAdanuM svatantra nirUpaNa cha ja nahIM, paNa sthAne sthAne tenuM nirUpaNa sAMkaLI levAyuM che ane o ja AnI khUbI che. sUtrAtmakazailIno A grantha 4 adhyAya, 16 pAda ane 347 sUtromAM vaheMcAyelo che, jenI tAlikA bhUmikAne ante mUkI che. khUba ochA zabdomAM vastuchaNAvaTa ane pUrvasUtronAM padonI uttarasUtromAM anuvRtti o be sUtrAtmaka granthanI vizeSatA hoya che. ane temAM paNa prastuta kRtimAM to onA kartAnA pragAdha pANDityanI chApa gahana rIte paDI che. aTale
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 81 mArA jevA bALa jIvo mATe A kRtinAM sUtro, tAtparya to ThIka, sAmAnya zabdArtha paNa samajavo agharo che. chatAM paNa samagra kRti lakhatAM-avalokatAM pUrvanA koIka maharSinI mahAna racanA hoya avI anubhUti satata thaI che. ___ A granthanI svopajJa TIkA hatI ovI noMdha maLe che paNa atyAre to o upalabdha nathI. mULa kRti paNa sacavAI te pUjya gurubhagavanta AcArya zrIvijayazIlacandrasUrijI ma.nI kALajIne AbhArI che. teoo A kRtino lAMbA phUlaskepa bAreka kAgaLa para pensilathI lakhAyelo kAco kharaDo varSothI jatanapUrvaka sAcavI rAkhyo hato. A kharaDAmAM jUnI lipimAM sUtro lakhavAmAM AvyA che ane tyArabAda aneka sudhArA-vadhArA, sUtronI vadhaghaTa, viSayavibhAga va. karavAmAM AvyA che. A kRti potAnA viSayanI oka samagra kRti che. bahu ochI kRtio AvaM pUrNatva dharAvatI hoI zake. AnAM sUtronI viziSTa racanAzailI, anya pramANazAstro sAthe anI tulanA, kartAno maulika unmeSa, anekAntatattva va. vize vistRta vivecana lakhavAno mAro khyAla hato. parantu tevA viziSTa abhyAsanA abhAve o sAhasathI viramavArnu ucita lAgyuM che. atyAre to mULa kRtinA kAcA kharaDAne sugrathita svarUpamA abhyAsIo sAme mUkIne santoSa mAnI lIdho che. arthanA anavabodhane lIdhe thayelI bhUlo tarapha dhyAna doravA vidvAnone vinanti. paramagurunI oka apragaTa kRti sauprathama vakhata prakAzita thaI rahI che tene anero Ananda che.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 adhyAya pAda 1 1 2 3 4 3 4 2 3 4 vr m 2 3 4 1 2 3 4 16 sUtrasaMkhyA 13 15 19 12 2 51 38 21 27 19 15 15 12 16 18 36 20 347 tAlikA 59 137 61 90 viSaya pramANasAmAnyalakSaNa pramANasvarUpAdivipratipattinirAkaraNa "" lakSaNasvarUpa pratyakSapramANa anumAnAdipramANa AgamapramANa pramANAbhAsa nayasvarUpa nayAbhAsa nikSepasvarUpa kathAsvarUpa anusandhAna- 58 dravyasaMkhyA niyamana AkAzAdidravyasvarUpa jIva-saptatattvasvarUpa pudgalasvarUpa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 anekAntatattvamImAMsA // athaH prathamo'dhyAyaH // athA'nekAntatattvamImAMsA // 1.1.1 / / pramANa-naya-nikSepatastattvAvadhAraNam // 1.1.2 / / vastuvyavasAyi jJAnaM pramANam // 1.1.3 / / samAropavirodhAt prAmANyAd vA // 1.1.4 / / svaparAvagAhitvaM tu samAnam // 1.1.5 // nA'rthopalabdhiheturvikalpAsahatvAt // 1.1.6 / / nA'nadhigatArthAdhigantR tattvAnubhUtirvA, smRtyavyApteH // 1.1.7 / / samyagarthanirNayastu noktAdanyaH // 1.1.8 / / tadvati tajjJAnamityapyanarthAntaram // 1.1.9 / / naivaM samAropaH // 1.1.10 // viparyaya-saMzayA-'nadhyavasAyAstu tadvizeSAH // 1.1.11 / / prAmANyaM tvasyotpattau parataH, jJAne svataH paratazcA'prAmANyavat // 1.1.12 / / jani-jJapti-phaleSu svata eveti pratibandiparAhatamiti // 1.1.13 // // iti [prathamAdhyAye] prathamaH pAdaH // jJAnamAtraM, bhramAbhAvAt // 1.2.1 // na, hetvasiddhaH // 1.2.2 // vastvasiddhernaivam // 1.2.3 / / na, bAdhakAbhAvAt sAdhakasadbhAvAcca // 1.2.4 / / na nirvikalpAvyAptiralakSyatvAt // 1.2.5 // lakSyAsiddhyA'sambhava iti na, vyavahAratastatsiddheH // 1.2.6 / / svIkAratiraskAropekSAstu tadvizeSAH // 1.2.7 / / kAryakAraNabhAvAbhAvAnnoktA'siddhiH // 1.2.8 // nA'vadheniyamAt // 1.2.9 // svabhAvAditastu na pratiniyamaH // 1.2.10 // grAhyagrAhakabhAvavidhurameva tat // 1.2.11 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-58 na, pratikarmavyavasthAdyanupapatteH // 1.2.12 // vicArAsahatvAcchUnyameveti // 1.2.13 // na, tadatadbhyAM hetoranupapatteH // 1.2.14 / / etenA'nirvacanIyatAvAdaH pratyukta iti // 1.2.15 / / // iti [prathamAdhyAye] dvitIyaH pAdaH // prakRtivikArasya mahato vRttistat // 1.3.1 // na, tatprakriyAyA evA'bhAvAt // 1.3.2 // nA'to'vidyA'ntaHkaraNavRttiH // 1.3.3 / / nA''dhAramAtraM, sAdhAropalabdheH // 1.3.4 // nA''dhAravyatiriktameva, sambandhAnupapatteH // 1.3.5 / / na svasvarUpamAtrapratiSThitaM, vyatirekAt // 1.3.6 / / aviSvagbhUtaM tvAtmanaH // 1.3.7 / / na prAg sadeva, vyApAravaiyarthyAt // 1.3.8 / / nA'sadeva, utpattyanupapatteH // 1.3.9 / / sadasadvAdastu sadvAdaH // 1.3.10 / / na virodho'pekSokteH // 1.3.11 // astu sarvadA'nAvRtameva // 1.3.12 // [na,(?)] sarvasya sarvajJatvApteH saMzayAdyanupapattezca // 1.3.13 / / na pratiniyataviSayatvamavinigamAt // 1.3.14 / / hetustu kSayopazamAdAvupakaroti // 1.3.15 // nA''vRtameva, svabhAvapracyuteH // 1.3.16 / / uktasya kevalAdanyatrA'sambhavaH // 1.3.17 / / nA'bhedazrayaNAdanekAntAtmavastupratibhAsAt // 1.3.18 / / bhedAzrayaNe tvaMzaprathanAnnayo'pIti // 1.3.19 // // iti [prathamAdhyAye] tRtIyaH pAdaH // svarUpokternedaM lakSaNam // 1.4.1 // na, svarUpa-taTasthAbhyAM tadbhedAt // 1.4.2 // na niSprayojanaM, vyAvRttipratIteH // 1.4.3 / /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 85 na siddhatA, sAmAnya-vizeSAbhyAmavagamavailakSaNyAt // 1.4.4 / / ata eva nA''tmAzrayAdiranekAntatvAcca // 1.4.5 / / nA'navasthAnAdupekSA, jijJAsoparamAt // 1.4.6 / / rUDhi-yogAbhyAM lakSyokterubhayAvagatiH // 1.4.7 / / nA'tivyApteH // 1.4.8 // saGketaM vinA'satkalpaH sambandhaH // 1.4.9 // nAM'ze'pi pAtAdatyApattiH, viziSTasya kathaJcidbhedAt // 1.4.10 / / nA'nyatra prAmANyamanupasthiteH // 1.4.11 // nA'nanugamAdavyAptirbhedAt kathaJcidanugamAd veti // 1.4.12 / / // iti [prathamAdhyAye] turyaH pAdaH // // iti pramANasAmAnyasvarUpanirUpaNAkhyaH prathamo'dhyAyaH // // atha dvitIyo'dhyAyaH // pratyakSa-parokSAbhyAM dvedhA // 2.1.1 // pratyakSamekaM, pratyakSA-'numAne dve, pratyakSA-'numAno-pamAnAni trINi, pratyakSA 'numAnA''gamAstrayaM, pratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamAzcatvAraH, pratyakSA'numAno-pamAnA-''gamA-'rthApattaya: paJca, pratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamA 'rthApattya-nupalabdhayaH SaDityAdayastvasadvAdAH // 2.1.2 / / spaSTamAdyam // 2.1.3 // mAnAntarAnapekSatvaM vizeSAvabhAsanaM vA tattvam // 2.1.4 / / nendriyArthaprAptijaM, cakSurmanasoraprApyakAritvAt // 2.1.5 / / nendriyajaM, manaso'nindriyatvAdavadhyAdyavyAptezca // 2.1.6 / / ata eva nA'rthajam // 2.1.7 / / jJAnAkaraNakantu noktAdanyat // 2.1.8 / / viSayatve tantraM na kSayopazamAdibhyo'nyat // 2.1.9 / / na nirvikalpakameva, mAnatvAsiddheH savikalpakasyaiva tathAnubhavAcca // 2.1.10 / / na caitanyAnAmekalolIbhAvo'siddheH // 2.1.11 // sAMvyavahArika-pAramArthikAbhyAM dvividhametat // 2.1.12 // na laukikA-'laukikAbhyAmalaukikAsatterabhAvAt // 2.1.13 / /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-58 indriyajA-'nindriyajAbhyAmAdyaM dvidhA // 2.1.14 / / atra dravyendriyaM gRhyate, na bhAvendriyam // 2.1.15 // nirvRtyupakaraNAbhyAM dravyendriyaM labdhyupayogAbhyAM bhAvendriyaM dvedhA // 2.1.16 / / sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrANi paJca dravyendriyANi // 2.1.17|| na vAk-pANi-pAda-pAyU-pasthAni // 2.1.18 / / na ca bhautikAni // 2.1.19 // sparzanaM pRthvyaptejovAyuvanaspatInAM, sparzana-rasane kRmyAdInAM, sparzana-rasana-ghrANAni pipIlikAdInAM, sparzana-rasana-ghrANa-caDhUMSi bhramarAdInAM, paJcA'pi nAraka tiryaG-narA-'marANAm // 2.1.20 // sparza-rasa-gandha-varNa-zabdapratiniyatArthAni tAni // 2.1.21 // anindriyaM mano'niyatArtham // 2.1.22 // aprApyakAritvaM cakSurmanasoH samAnam // 2.1.23 // avagrahehA-'vAya-dhAraNAbhizcaturbhedamekazaH // 2.1.24 / / vyaJjanA-'rthAbhyAmavagraho dvidhA // 2.1.25 / / / na cakSurmanasorvyaJjanaM, na ca mAnam // 2.1.26 / / darzanadvArA'rthendriyasannipAtajo'vAntarasAmAnyaviziSTAvabhAsyavagrahaH // 2.1.27 / / IhAntaM darzanamityapi // 2.1.28 / / tadgRhItAthai kavizeSatarkaNamIhA // 2.1.29 / / tarkitArthe vizeSaniSTaGkanamavAyaH // 2.1.30 // dRDhatamo dhAraNA // 2.1.31 // kSaya-kSayopazamavizeSAdAtmamAtraprabhavaM pAramArthikam / / 2.1.32 / / tad dvividhaM vikala-sakalabhedAt // 2.1.33 / / Adyamavadhi-manaHparyavAbhyAM dvidhA // 2.1.34 // / tatrA''dyo rUpidravyaviSayo bhava-guNapratyayAbhyAM dvidhA // 2.1.35 / / sura-nArakANAmAdyo'ntimo nara-tirazcAM SaDbhedaH // 2.1.36 / / dvitIyo manodravyaparyAyAlambana Rju-vipulamatibhyAM dvidhA // 2.1.37 / / svAvaraNakSayopazamavizeSaprabhavatvaM tUktAnAM samAnam // 2.1.38 // sAMvyavahArikasyA'vadhezca viparyayo, na zeSayoH // 2.1.39 / / sakalamazeSaghAtikSayasamutthaM kevalam // 2.1.40 / /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 87 taccA'zeSavizeSaprakAzakamapratibandhAt // 2.1.41 / / azeSasAmAnyaviSayakamidameva kevaladarzanamityeke // 2.1.42 / / etatsamakAlaM sAmAnyAvagAhi darzanamanyadityanye // 2.1.43 // bhinnakAlaM tadityapare // 2.1.44 // laGghanatApAderiva nA'syA'tyantaM prakarSaH // 2.1.45 / / nobhayorvaiSamyAt // 2.1.46 // neSTamAtragaM hetoravizeSAt // 2.1.47 // siddhistu prameyatvAdeH // 2.1.48 / / na ca nityamevedaM, jagatkarturasiddhaH // 2.1.49 // nirdoSo'rhanneva tadvAn, na buddhAdiH // 2.1.50 / / tasya ca kavalAhAro na viruddha [iti] // 2.1.51 // // iti dvitIyAdhyAye prathamaH pAdaH // aspaSTaM dvitIyam // 2.2.1 / / smRtyabhijJAnohAnumAnAgamaistat paJcadhA // 2.2.2 / / saMskAramAtrajA smRtiH // 2.2.3 / / viSaya-pramAtvayoH pAratantrye'pi prAmANyamanumAnavat // 2.2.4 // saGkalanamabhijJAnam // 2.2.5 / / tattollekho'nayossamAna idamo(nto)llekho'nubhavasmRtijatvaM ca vizeSaH // 2.2.6 / / nopamAnAdyasmAdanyat // 2.2.7 / / nA'dhyakSaM, sAkSAdakSAnanuvidhAnAt // 2.2.8 / / nobhayameva, ekasyA'pUrvasya prathanAt // 2.2.9 / / vyApti-vAcyavAcakabhAvAnyatarAvagAhI tarka UhaH // 2.2.10 / / anvaya-vyatirekagrahaNAbhyAm // 2.2.11 / / na prasaGgAtmA // 2.2.12 // vyAptiratrA'ntarvyAptirna bahirvyAptiH // 2.2.13 / / kAryakAraNA(Na) bhAvAdipratibandhato'nyathAnupapattirAdyA // 2.2.14 / / sahacAramAtrato niyamo dvitIyA // 2.2.15 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-58 liGgajJAnakaraNakaM pakSe sAdhyajJAnamanumAnam // 2.2.16 / / vyApAro vyAptismRtirna parAmarzAdiH // 2.2.17 / / svArthametat // 2.2.18 // liGgamanyathAnupapattyekarUpaM, na trirUpAdi // 2.2.19 / / tadupalabdhyanupalabdhibhyAM dvidhA // 2.2.20 / / tad dvayaM viruddhA-'viruddhAbhyAM dvividham // 2.2.21 / / aviruddhopalabdhi-viruddhAnupalabdhibhyAM vidhisiddhiviruddhopalabdhyaviruddhAnu palabdhibhyAM ca niSedhasiddhiH // 2.2.22 // tatrA'viruddhopalabdhiApya-kArya-kAraNa-pUrvacaro-ttaracara-sahacaraiH SoDhA // 2.2.23 / / svabhAvaviruddha-viruddhavyApya-kArya-kAraNa-pUrvacaro-ttaracara-sahacaraiviruddhopalabdhiH saptadhA // 2.2.24 / / viruddhakArya-kAraNa-svabhAva-vyApaka-sahacarAnupalambhaiviruddhAnupalabdhiH paJcadhA // 2.2.25 // svabhAva-vyApaka-kArya-kAraNa-pUrvacaro-ttaracara-sahacarAnupalabdhibhiraviruddhA nupalabdhiH saptadhA // 2.2.26 // na tu svabhAva-kAryA-'nupalabdhibhistriprakArameva, kAraNAdyasaGgrahAt // 2.2.27|| pramANavikalpobhayataH prasiddho dharmI pakSaH // 2.2.28 // yad vinA liGgaM nopapadyate tat sAdhyam // 2.2.29 / / apratItA-'nirAkRtA-'bhIpsitatvAni tasya siddhA[va]nuguNAni // 2.2.30 / / pakSahetuvacanAdyAtmakaM parArthamupacArAt // 2.2.31 // vyutpannamatIn prati dvAveva pratijJAhetU, mandamatIn prati tu pratijJA-hetU-dAharaNo panaya-nigamanAni paJcA'pyavayavAH prayoktavyAH // 2.2.32 // pratijJAdita udAharaNAdito vA traya evodAharaNopanayau dvAveva, paJcA'pyavayavAH prayoktavyA ityekAnte mAnAbhAvaH // 2.2.33 / / sAdhyavattayA dharmiNo vacanaM pratijJA // 2.2.34 / / paJcamyantasya tRtIyAntasya vA liGgasya hetuH // 2.2.35 / / pratibandhapradarzanapurassaraM sAdharmyato vaidharmyato vA dRSTAntasyodAharaNam // 2.2.36 / /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI 2012 pakSe liGgasyopasaMhAra upanayaH // 2.2.37 // sAdhyasyA'bAdhitatayA punarnigamanamiti // 2.2.38 / / // iti dvitIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH // AptavacanotthamAgamaH // 2.3.1 / / Apto yathAdRSTavaktA // 2.3.2 / / laukika-lokottarAbhyAmApto dvidhA // 2.3.3 // AdyaH pitrAdirdvitIyastIrthakarAdiH // 2.3.4 // varNapadavAkyaM vacanaM paugalikameva // 2.3.5 // na guNa, AgatyAdyanupapatteH // 2.3.6 // nityaM dravyaM parArthatvAnnotpattivipattitaH // 2.3.7 // na, nAdopAdhervyatiriktasyA'siddheH // 2.3.8 // abhivyaktirna vicArasahA // 2.3.9 // 89 abhijJAnaM nA'nAbhAsam // 2.3.10 // varNAH pratItA:, teSAmAnupUrvIvizeSaH padaM, padAnAM vAkyam // 2.3.11 // arthe svAbhAvikaH pratyAyanazaktistatsambandhaH // 2.3.12 // zaktistvanyatrA'pyAvazyakI // 2.3.13 // tadabhivyaJjakaH saGketo na sambandho, vAcyavAcakabhAvaniyamAnupapatteH // 2.3.14 // yathArthatvA-'yathArthatve tvasya vaktRdoSaguNApekSe // 2.3.15 / / vidhi-niSedhAbhyAM sarvatra saptabhaGgImanusarati // 2.3.16 // kramayaugapadyato vidhiniSedhakalpanataH syAtkArAGkitAnAmevakArajuSAM sarvamastIti nA'stItyasti nA'sti cetyavaktavyamityastyavaktavyamiti nA'styavaktavyamityasti nA'sti cA'vaktavyamiti bhaGgAnAM saptAnAmeva bhAvAt // 2.3.17 / / pratiparyAyaM dharma-tatsaMzaya - jijJAsA - paryanuyogAnAM saptAnAmeva bhAvAt tathAbhAvaH // 2.3.18 // pratibhaGgaM sakala-vikalAdezasvabhAvA saptabhaGgI // 2.3.19 // kAlAdibhiraSTabhirabhedavRttito'nantadharmAtmakavastuno yaugapadyenA'bhidhAyakaM vacaH sakalAdezo, viparItamato vikalAdezaH // 2.3.20 / /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 anusandhAna-58 AdyaM pramANavAkyaM, dvitIyaM nayavAkyamiti // 2.3.21 // // iti dvitIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // pramANaprasAdhyaM phalamAnantarya-pAramparyAbhyAM dvidhA // 2.4.1 // ajJAnanivRttirAdyaM sarveSAm // 2.4.2 // kevalasyaudAsInyamanyeSAmupAdAnahAnopekSAbuddhayo dvitIyam // 2.4.3 / / pramANataH pramAtuzca bhinnamabhinnaM ca tat, tattvAnyathAnupapatteH // 2.4.4 // pramANasya svarUpAdiviparItastadAbhAsaH // 2.4.5 / / svarUpa-viSaya-phala-saGkhyAbhAsatazcaturddhA // 2.4.6 / / Adyo'jJAnAdyAtmakaH // 2.4.7 / / pratyakSAbhAsAdistvasya prapaJcaH // 2.4.8 // kevala-manaHparyavavarjaM pratyakSavadavabhAsamAnaM jJAnaM pratyakSAbhAsam // 2.4.9 / / ananubhUte smaraNAbhAsam // 2.4.10 / / tulyAdau saGkalanAbhAsam // 2.4.11 / / anyathopapattau tarkAbhAsam // 2.4.12 / / pakSAbhAsAdijamanumAnAbhAsam // 2.4.13 / / pakSAbhAsa-liGgAbhAsa-dRSTAntAbhAso-panaya-nigamanAbhAsAH paJca // 2.4.14 / / AdyaH pratIta-nirAkRtA-'nabhIpsitasAdhyavizeSaNaistridhA // 2.4.15 / / nirAkaraNaJca sAdhyasya pratyakSAnumAnAdibhiH // 2.4.16 / / dvitIyo'siddha-viruddhA-'naikAntikabhedatastriprakAraH // 2.4.17 // asiddhAnyathAnupapattiko'siddhaH // 2.4.18 / / so'nyaro(?nyo)bhayAsiddhAbhyAM dviprakAraH // 2.4.19 // sAdhyaviparyayAnyathAnupapattiko viruddhaH // 2.4.20 // anyathAnupapattivikalo'naikAntikaH // 2.4.21 / / nirNIta-sandigdhavipakSavRttikabhedAd dvidhA // 2.4.22 / / sAdharmya-vaidhAbhyAM dviprakAro dRSTAntAbhAsaH // 2.4.23 / / sAdhyavikala-liGgavikala-tadubhayavikala-sandigdhasAdhya-sandigdhaliGga sandigdhobhayA-'nanvayA-'pradazitAnvaya-viparItAnvayairAdho'siddhasAdhyAbhAvA'siddhaliGgAbhAvA'siddhAbhAvavadvaya-sandigdhasAdhyAbhAva-sandigdhaliGgAbhAva
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI 2012 91 sandigdhAbhAvavaddvayA-'vyatirekA- 'pradarzitavyatireka-viparItavyatirekai dvitIyazca navadhA // 2.4.24 // uktaviparIte upanaya - nigamanAbhAse // 2.4.25 // anAptoktajaM jJAnamAgamAbhAsam // 2.4.26 // viSayAbhAsAdayastUktaviparItA iti // 2.4.27 // // iti dvitIyAdhyAye turyaH pAdaH // // iti [pramANavizeSanirUpaNAkhyo ] dvitIyo'dhyAyaH // // atha tRtIyo'dhyAyaH // aMzAntarApratikSepI vastvaMzamAtragrAhI abhiprAyavizeSo nayaH // 3.1.1 // na pramANameva, svarUpAdibhedAt // 3.1.2 // sa naigama-saGgraha-vyavahAra- -rjusUtra - zabda- samabhirUDhaivambhUtabhedataH saptadhA // 3.1.3 / / samabhirUDhaivambhUtayoH zabda evA'ntarbhAvAt paJca nayA ityeke // 3.1.4 // saGgrahasyA'pi naigame'nupraveza iti catvAra ityapare // 3.1.5 // AdyAstrayo dravyArthikAzcatvAro'ntimAH paryAyArthikAH // 3.1.6 // RjusUtrasyA'pi dravyArthikatvamityeke // 3.1.7 // sAmAnyavizeSobhayAdigrAhI parAmarzo naigamaH // 3.1.8 // sa pradhAnopasarjanabhAvena dharmadvaya-dharmidvaya-dharmadharmyubhaya-gocaratvatastridhA // 3.1.9 // sAmAnyamAtragocara: saGgrahaH // 3.1.10 // parAparabhedAd dvidhA // 3.1.11 // AdyaH sattvAkhyaparasAmAnyagrAhI, dvitIyastu dravyatvAdyavAntarasAmAnyagrAhI // 3.1.12 // vidhipUrvaka-saGgrahagRhItArthavibhAjako vyavahAraH // 3.1.13 // prAdhAnyena varttamAnakSaNasthAyi - paryAyamAtragrAhI RjusUtraH // 3.1.14 // kAlAdibhedAcchabdasyA'rthabhedAbhyupagantA zabdaH // 3.1.15 / / vyutpattinimittabhedataH paryAyazabdArthabhedAbhyupagantA samabhirUDhaH // 3.1.16 // vyutpattinimittakriyAviSTA - 'rthavAcyatvAbhyupagantA evambhUtaH // 3.1.17 // pUrvapUrveSAmadhikaviSayatvamuttarottareSAM nyUnaviSayatvaM caiSu samAnam // 3.1.18 // pUrve catvAro'rthanayAH zeSA: zabdanayA iti // 3.1.19 // // iti tRtIyAdhyAye prathamaH pAdaH //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-58 aMzAntarapratikSepI vastvaMzagrAhI nayAbhAsaH // 3.2.1 // sarvathA dharmadvayAdInAM pArthakyAbhyupagantA naigamAbhAsaH kaNabhakSAdidarzanam // 3.2.2 / / vizeSapratikSepI sAmAnyamAtragrAhI saGgrahAbhAsaH // 3.2.3 // satpradhAnAdyadvaitadarzanaM paro dravyatvAdyekAntavAdastvaparaH // 3.2.4 // apAramArthikadravyaparyAyavibhAgAbhyupagantA vyavahArAbhAso lokAyatadarzanam // 3.2.5 / / sarvathA dravyapratikSepI kSaNikaparyAyAbhyupagantA RjusUtrAbhAso bauddhadarzanam // 3.2.6 / / kAlAdibhedato dhvanessarvathA'rthabhedAbhyupagantA zabdAbhAsaH // 3.2.7 / / vyutpattibhedena paryAyazabdAnAM sarvathA'rthabhedAbhyupagantA samabhirUDhAbhAsaH // 3.2.8 / / zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyayA'nAliGgitasya vAcyatvapratikSepI tadAliGgita sya(syaiva) vAcyatvAbhyupagantA evambhUtAbhAsaH // 3.2.9 / / Anantarya-pAramparyAbhyAM nayasya phalamapi dvidhA // 3.2.10 / / AdyaM vastvaMzAjJAnanivRttiH, dvitIyaM tadupAdAnahAnopekSAbuddhayaH // 3.2.11 // tannayato bhinnamabhinnaM ca, tattvAnyathAnupapatteH // 3.2.12 // AdyAstrayaH saviparyayamatizrutAvadhi-manaHparyavakevalajJAnAzrayiNaH // 3.2.13 / / RjusUtrastu mativarSoktAzrayI // 3.2.14 / / zabdAdayastu trayaH zrutajJAnakevalajJAnAzrayiNa iti // 3.2.15 / / // iti tRtIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH // zabdArtharacanAvizeSo nikSepaH // 3.3.1 / / aprastutArthaniSedhaH prastutArthopapAdanaM cA'sya phalam // 3.3.2 // etenA'nuyogAdhigamopAyatvaM vyAkhyAtam // 3.3.3 / / sa nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedatazcaturdhA // 3.3.4 / / prakRtArthanirapekSo nAmArthAnyatarapariNAmo nAmanikSepaH // 3.3.5 / / bhAvAkArasthApanA sthApanAnikSepaH // 3.3.6 / / sa sadbhUtA-'sadbhUtAkArasthApanAbhedAd dvidhA // 3.3.7 / / Adyo jinapratimAdiH, dvitIyo'kSAdau sthApanAcAryAdiH // 3.3.8 // bhUtabhAvibhAvakAraNaM dravyanikSepaH // 3.3.9 / / vivakSitakriyApariNatimAn bhAvanikSepaH // 3.3.10 / / nayasamudAyavAde caturNAmazeSavyApitvam // 3.3.11 / /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI 2012 nAmAdinikSepatrayaM dravyArthikanaye // 3.3.12 // bhAvanikSepaH paryavanaye // 3.3.13 // RjusUtre nAmabhAvAvevetyeke // 3.3.14 // saGgraha-vyavahArayoH sthApanAvarjA ityanye [iti] // 3.3.15 // // iti tRtIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // uktAnAM kathAyAM parArthAnumAnatayopayogaH // 3.4.1 // kathA vAda eva, na vAda - jalpa-vitaNDAbhedAt tridhA // 3.4.2 // sAdhanadUSaNavacanaM vAdaH // 3.4.3 // pratipakSadharmavyavacchedena sveSTadharmasthApanamasya phalam // 3.4.4 // vijigISotthe'smin vAdi-prativAdi - sabhya - sabhApatayazcatvAro'GgAni, anyatra vAdi-prativAdinau kvacit sabhyo'pi // 3.4.5 / / vAdi-prativAdinau prArambhaka - pratyArambhakau // 3.4.6 // tau jigISu-tattvanirNinISubhedAt pratyekaM dvidhA // 3.4.7 // tattvaniNinISuH svAtmani paratra ceti dvidhA // 3.4.8 / / vAdiprativAdisiddhAntAbhijJatva-mAdhyasthyAdiguNavAnubhayAbhimataH sabhyaH // 3.4.9 // prajJAjJaizvaryAdiguNavAn sabhApatiH // 3.4.10 // 93 pramANata: svapakSasthApana - parapakSakhaNDane vAdi-prativAdinoH, tayorvAdasthAnakakathAvizeSAGgIkArakaraNA -'gravAdottaravAdanirdezAdikaM sabhyasya, vAdyAdyabhihitAvadhAra-kalahavyapohAdikaM sabhApatezca karma // 3.4.11 // sajigISuke vAde yAvatsabhyApekSamanyatra ca yAvattatvanirNayaM yAvatsphUrtti ca vaktavyamiti // 3.4.12 / / // iti tRtIyAdhyAye turyaH pAdaH // // iti [naya-nikSepa-vAdanirUpaNAkhyaH ] tRtIyo'dhyAyaH samAptaH // // atha caturtho'dhyAyaH // astitvanAstitvAdyanantadharmAtmakaM vastu tattvam // 4.1.1 // tad dravya-paryAyAbhyAM dvidhA // 4.1.2 // nA'bhAvastattvAntaraM, prAgabhAvAdicaturvidhasyA'pi tasya bhAva evA'ntarbhAvAt // 4.1.3 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-58 yannivRttAveva yasyotpattiH sa hyasya prAgabhAvaH // 4.1.4 / / yadutpattau yasya pracyutiH sa tasya pradhvaMsaH // 4.1.5 / / svabhAvAntarAt svabhAvavyavacchedo'nyonyAbhAvaH // 4.1.6 / / kAlatraye'pi tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH // 4.1.7 / / samavAyo nA'viSvagbhAvAd vyatirikto'siddheH // 4.1.8 // vizeSastvantyo niSpramANakaH // 4.1.9 / / anyaH paryAye // 4.1.10 // tiryagUrkhatAsAmAnyabhedato dvividhamapi sAmAnyamanatiriktam // 4.2.11 // prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyaM paryAya eva, pUrvAparaparyAyAnugAmI vastvaMza UrdhvatAsAmAnyaM dravyameva // 4.1.12 / / guNavad dravyam // 4.1.13 / / na samavAyikAraNamasiddheH // 4.1.14 / / paryAyavattvantu dravya-guNayoH samAnam // 4.1.15 / / pratyabhijJAnAditastu na tatsiddhiriti // 4.1.16 / / // iti caturthAdhyAye prathamaH pAdaH // dharmA-'dharmA-''kAza-kAla-jIva-pudgalA dravyANi // 4.2.1 // dharmA-'dharmA-''kAza-jIva-pudgalAnAmastikAyatvaM samAnam // 4.2.2 // kAlasyA'pyastikAyatvamityeke // 4.2.3 / / gatyupaSTambhako dharmaH // 4.2.4 // na dezavizeSasya tattvamananugamAt // 4.2.5 / / asyA'saGkhyapradezatvaM jIvA-'dharmAbhyAM samAnam // 4.2.6 / / pudgalAnAM saGkhyeyAnantapradezatve ca // 4.2.7 / / AkAzasyA'nantapradezatvameva // 4.2.8 / / sthityupaSTambhako'dharmaH // 4.2.9 / / asya kRtsnalokAkAzAvagAho dharmeNa samAnaH // 4.2.10 / / avagAhopaSTambhakamAkAzam / / 4.2.11 / / tallokA-'lokAbhyAM dvidhA // 4.2.12 / / dharmA-'dharmAdyadhikaraNaM lokaH // 4.2.13 / /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 sa caturdazarajjumAno'saGkhyAtapradezaH // 4.2.14 // tadviparIto'loko'nantaH // 4.2.15 // ekadravyatvaniSkriyatvaM dharmA-'dharmAbhyAM samAnam // 4.2.16 / / varttanAdiliGgakaH kAlo'nantasamayaH // 4.2.17 / / tasya dravyatvaM netyapare iti // 4.2.18 // // iti turyAdhyAye dvitIya pAdaH // upayogavAn jIvaH // 4.3.1 // upayogaH sAkAro'nAkArazca // 4.3.2 / / Adyo jJAnaM dvitIyo darzanam // 4.3.3 // saMsArI muktazca jIvaH // 4.3.4 / / AdyaH sakarmA // 4.3.5 // sa trasa-sthAvarAbhyAM dvidhA // 4.3.6 / / AdyaH tejovAyudvIndriyAdipaJcendriyAntaH // 4.3.7 / / pRthivyabvanaspatibhedAdantyastridhA // 4.3.8 / / nA'sau niSkriyo, gatimattvAt // 4.3.9 // gatiravigrahA vigrahA ca // 4.3.10 / / na nitya eva, janmAnyathAnupapatteH // 4.3.11 // garbhopapAta-sammU nabhedAt tridhA janma // 4.3.12 / / na samanaska eva, amanaskasyA'pi sadbhAvAt // 4.3.13 / / nA'saGgaH, zarIritvAnupapatteH // 4.3.14 // zarIraJcaudArika-vaikriyA-''hAraka-taijasa-kArmaNabhedAt paJcavidham // 4.3.15 / / asaGgatve Asravo'pi nopapadyate // 4.3.16 / / sa hi kAya-vAG-manaHkarmayogaH // 4.3.17 / / tadabhAve bandho'pyanupapannaH // 4.3.18 / / karmayogyapudgalagrahaNaM hi saH // 4.3.19 / / mithyAdarzanA-'virati-pramAda-yogAstasya kAraNAni // 4.3.20 // tadabhAve prakRti-sthityanubhAva-pradezabandhA api vizeSA anupapannAH // 4.3.21 / / prakRtyabhAve jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyA''yuSka-nAma-gotrA-'ntarAyA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 anusandhAna-58 tathA // 4.3.22 // evaM sthityAdyabhAve // 4.3.23 / / AsravanirodhAtmA saMvaro'pi // 4.3.24 / / tatsAdhanAni gupti-samiti-dharmA-'nuprekSA-parISahajaya-cAritrANyapi // 4.3.25 / / nirjarA'pi // 4.3.26 // tatsAdhanaM tapo'pi // 4.3.27 / / anazanA-'vamaudarya-vRttiparisaGkhyAna-rasaparityAga-viviktazayyAsana-kAyakleza bhedAt SaDvidhaM bAhyam // 4.3.28 / / prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-vyutsarga-dhyAnabhedAt SaDvidhamabhyantaram // 4.3.29 // ekAntanityatve tvasya vratamanupapannam // 4.3.30 / / hiMsA-'nRta-steyA-'brahma-parigrahebhyo viramaNaM hi tat // 4.3.31 // tattve deva-manuSya-naraka-tiryaggatayo'pi na syuH // 4.3.32 / / pariNAmyasau // 4.3.33 // nirAvaraNo muktaH // 4.3.34 // azeSakarmakSayaH paramAnando vA muktiH // 4.3.35 / / samyagdarzana-jJAna-cAritrANi tatsAdhanamiti // 4.3.36 / / // iti turyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // mUrttimAn pudgalaH // 4.4.1 // rUpaM mUrtiH, sparzarasagandhAstanniyatAH // 4.4.2 / / / ataH zarIra-vAG-manaH-prANApAna-sukha-duHkha-jIvitamaraNopagrahAH // 4.4.3 // zabda-bandha-saukSya-sthaulya-saMsthAnabheda-tamazchAyA''tapodyotA idamIyAH // 4.4.4 / / etenA''kAzaguNatvAdikaM pratyuktam // 4.4.5 / / ajaghanyaguNAnAM snigdharUkSANAM guNavaiSamye vyadhikAdiguNAnAM sadRzAnAJca bandho, na guNasAmye // 4.4.6 // deza-pradeza-skandhA-'NubhedataH sa caturddhA // 4.4.7 / / skandhasambaddhaH skandho dezo dvipradezAdiH // 4.4.8 / / niraMzaH skandhasambaddhoM'zaH pradezaH // 4.4.9 / / dezatAnApannaH saGghAtaH skandhaH // 4.4.10 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 27 pradezatAnApanno niraMzo'zo'NuH // 4.4.11 // saGghAtabhedebhyaH skandhasya, bhedAdaNorutpattiH // 4.4.12 // paryAyaH sahabhAvi-kramabhAvibhedAd dvidhA // 4.4.13 / / Adyo guNaH // 4.4.14 // sa sAmAnya-vizeSAbhyAM dvidhA // 4.4.15 // astitva-prameyatvAdiH sAmAnyaguNaH // 4.4.16 / / varNa-jJAnAdirvizeSaguNaH // 4.4.17 / / antyaH paryAyo'nanta eva // 4.4.18 / / utpAdavyayadhrauvyalakSaNaM sattvaM sarveSAm // 4.4.19 / / tasmAdanekAntAtmakatvameva kAntamiti // 4.4.20 / / // iti [tattvanirUpaNAkhyaH] caturtho'dhyAyaH // // iti zrIanekAntatattvamImAMsA // C/o. zrInemisUri svA. mandira 12, bhagatabAga so. pAlaDI, ama.-7