Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoM kI prAcInatama padyAtmaka vyAkhyAe~ niryuktiyoM aura bhASyoM ke rUpa meM prasiddha haiN| ve saba prAkRta meM haiN| jainAcArya ina padyAtmaka vyAkhyAoM se hI saMtuSTa hone vAle na the| unheM usI stara kI gadyAtmaka vyAkhyAoM kI bhI AvazyakatA pratIta huii| isa AvazyakatA kI pUrti ke rUpa meM jaina AgamoM para prAkRta athavA saMskRtimizrita prAkRta meM jo vyAkhyAe~ likhI gaI haiM, ve cUrNiyoM ke rUpa meM prasiddha haiN| Agametara sAhitya para bhI kucha cUrNiyA~ likhI gaI haiM, kintu ve AgamoM kI cUrNiyoM kI tulanA meM bahuta kama haiN| udAharaNa ke lie karmaprakRti, zataka Adi kI cUrNiyA~ upalabdha haiN| Agamika cUrNiyA~ aura cUrNikAra cUrNiyA~ - nimnAMkita Agama graMthoM para AcAryoM ne cUrNiyA~ likhI haiM1. AcArAMga, 2. sUtakRtrAMga, 3. vyAkhyAprajJapti ( bhagavatI ), 4. jIvAbhigama, 5. nizItha, 6. mahAnizItha, 7. vyavahAra, 8. dazAzrutaskandha, 9. bRhatkalpa, 10. paMcakalpa, 11. odhaniryukti, 12. jItakalpa, 13. uttarAdhyayana, 14. Avazyaka, 15. dazavaikAlika, 16. naMdI, 17. anuyogadvAra, 18. jaMbUdvIpaprajJapti / nizItha aura jItakalpa para do-do cUrNiyA~ likhI gaIM, kintu vartamAna meM eka-eka hI upalabdha hai| anuyogadvAra, bRhatkalpa evaM dazavaikAlika para bhI do-do cUrNiyA~ haiN| cUrNiyoM kI racanA kA kyA krama hai, isa viSaya meM nizcitarUpa se kucha nahIM kahA jA sktaa| cUrNiyoM meM ullikhita eka-dUsare ke nAma ke AdhAra para krama nirdhAraNa kA prayatna kiyA jA sakatA hai| zrI AnandasAgara sUri ke mata se jinadAsagaNikRta nimnalikhita cUrNiyoM kA racanAkrama isa prakAra hai--nandIcUrNi, anuyogadvArakacUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi, AcArAMgacUrNi, sUtrakRtAMgacUrNi aura vyAkhyAprajJapticUrNi / 1 AvazyakacUrNa meM oghaniyukticUrNi kA ullekha hai| isase pratIta hotA hai ki odhaniryukticUrNi AvazyakacUrNi se pUrva likhI gaI hai| dazavaikAlicUrNi meM AvazyakacUrNi kA nAmollekha Exp DaoN. mohanalAla mehatA... hai| isase yaha siddha hotA hai ki AvazyakacUrNi dazavaikAlika cUrNi se pUrva kI racanA hai| uttarAdhyayanacUrNi meM dazavaikAlikacUrNi kA nirdeza hai jisase prakaTa hotA hai ki dazavaikAlikacUrNi uttarAdhyayanacUrNi ke pahale likhI gaI hai / anuyogadvAracUrNi meM naMdIcUrNi kA ullekha kiyA gayA hai| sase siddha hotA hai ki hai| ina ullekhoM naMdIcUrNi kI racanA anuyogadvAracUrNi ke pUrva ko dekhate hue zrI AnandasAgara sUri ke mata kA samarthana karanA anucita nahIM hai| hA~, uparyukta racanAkrama meM anuyogadvAracUrNi ke bAda tathA AvazyakacUrNi ke pahale oghaniryukticUrNi kA bhI samAveza kara lenA cAhie, kyoMki AvazyakacUrNi meM odhaniyukticUrNikA ullekha hai, jo AvazyakacUrNi ke pUrva kI racanA hai| For Private bhASA kI dRSTi se nandI cUrNi mukhyatayA prAkRta meM hai / isameM saMskRta kA bahuta kama prayoga kiyA gayA hai| anuyogadvAracUrNi bhI mukhya rUpa se prAkRta meM hI hai, jisameM yatra-tatra saMskRta ke zloka aura gadyAMza uddhRta kie gae haiN| jinadAsakRta dazavaikAlikacUrNi kI bhASA mukhyatayA prAkRta hai, jabaki agastyasiMhakRta dazavaikAlikacUrNi prAkRta meM hI hai| uttarAdhyanacUrNi saMskRtamizrita prAkRta meM hai| isameM aneka sthAnoM para saMskRta ke zloka uddhRta kie gae haiN| AcArAMgacUrNi prAkRta-pradhAna hai, jisameM yatra-tatra saMskRta ke zloka bhI uddhRta kie gae haiM / sUtrakRtAMgacUrNi kI bhASA evaM zailI AcArAMgacUrNi ke hI samAna hai| isameM saMskRta kA prayoga anya cUrNiyoM kI apekSA adhika mAtrA meM huA hai| jItakalpacUrNi meM prAraMbha se aMta taka prAkRta kA hI prayoga hai| isameM jitane uddharaNa hai, ve bhI prAkRta graMthoM ke haiM / isa dRSTi se yaha cUrNi anya cUrNiyoM meM vilakSaNa hai| nizIthavizeSacUrNi alpa saMskRtamizrita prAkRta meM hai / dazAzrutaskandhacUrNi pradhAnatayA prAkRta meM hai| bRhatkalpacUrNi saMskRtamizrita prAkRta meM hai| cUrNikAra cUrNikAra ke rUpa meM mukhyatayA jinadAsagaNi mahattara kA nAma prasiddha hai| inhoMne vastutaH kitanI cUrNiyA~ likhI hai, isakA koI nizcita uttara nahIM diyA jA sktaa| paraMparA se nimnAMkita MORGNY 24 sh Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * yatIndrasUri smAraka grantha cUrNiyA~ jinadAsagaNi mahattara kI kahI jAtI hai- nizIthavizeSacUrNi, nandIcUrNi, anuyogadvAracUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi aura sUtrakRtAMgacUrNi / upalabdha jItakalpacUrNi siddhasenasUri kI kRti hai / bRhatkalpacUrNikAra kA nAma pralambasUri hai|' AcArya jinabhabhadra kI kRtiyoM meM eka cUrNi kA bhI samAveza hai / yaha cUrNi anuyogadvAra ke aMgula pada para hai jise jinadAsa kI anuyogadvAra cUrNi meM akSarazaH uddhRta kiyA gayA haiM / isI prakAra dazavaikAlika sUtra para bhI eka aura cUrNi hai| isake racayitA agastyasiMha haiN| anya cUrNikAroM ke nAma ajJAta haiN| jinadAsagaNi mahattara ke jIvana-caritra se saMbaMdhita vizeSa sAmagrI upalabdha nahIM hai| nizIthavizeSacUrNi ke aMta meM cUrNikAra kA nAma jinadAsa batAyA gayA hai tathA prAraMbha meM unake vidyAguru . ke rUpa meM pradyumna kSamAzramaNa ke nAma kA ullekha kiyA gayA hai| uttarAdhyayanacUrNi ke aMta meM cUrNikAra kA paricaya diyA gayA hai| kintu unake nAma kA spaSTa ullekha nahIM kiyA gayA hai| isameM unake guru kA nAma vANijyakulIna, koTikagaNIya, vajrazAkhIya gopAlagaNi mahattara batAyA gayA hai| naMdIcUrNi ke aMta meM cUrNikAra ne apanA jo paricaya diyA hai vaha spaSTa rUpa meM upalabdha hai| jinadAsa ke samaya ke viSaya meM itanA kahA jA sakatA hai ki ye bhASyakAra AcArya jinabhadra ke bAda evaM TIkAkAra AcArya haribhadra ke pUrva hue haiM, kyoMki AcArya jinabhadra ke bhASya kI aneka gAthAoM kA upayoga inakI cUrNiyoM meM huA hai, jabaki AcArya haribhadra ne apanI TIkAoM meM inakI cUrNiyoM kA pUrA upayoga kiyA hai| AcArya jinabhadra kA samaya vikrama saMvat 600 - 660 ke AsapAsa hai tathA AcArya haribhadra kA samaya vi.saM. 757827 ke bIca kA hai| aisI dazA meM jinadAsagaNi mahattara kA samaya vi.saM. 650-750 ke bIca meM mAnanA caahie| nandI cUrNi ke aMta meM usakA racanAkAla zaka saMvat 598 arthAt vi.saM. 733 nirdiSTa hai| isase bhI yahI siddha hotA hai| upalabdha jItakalpacUrNi ke kartA siddhasenasUri hai| prastuta siddhasena siddhasena divAkara se bhinna hI koI AcArya haiN| isakA kAraNa yaha hai ki siddhasena divAkara jItakalpakAra AcArya jinabhadra pUrvavartI haiM prastuta cUrNi kI eka vyAkhyA (viSamapadavyAkhyA) zrIcaMdrasUri ne vi.saM. 1227 meM pUrNa kI hai ataH cUrNikAra siddhasena vi.saM. 1227 ke pahale hone caahie| ye siddhasena kauna ho sakate jaina Agama evaM sAhitya haiM, isakI saMbhAvanA kA vicAra karate hue paM. dalasukha mAlavaNiyA likhate haiM ki AcArya jinabhadra ke pazcAtvartI tattvArthabhASyavyAkhyAkAra siddhasenagaNi aura upamitibhavaprapaMcakathA ke lekhaka siddharSi athavA siddhavyAkhyAnika- ye do prasiddha AcArya to prastuta cUrNi ke lekhaka pratIta nahIM hote, kyoMki yaha cUrNi, bhASA kA prazna gauNa rakhate hue dekhA jAe to bhI kahanA par3egA ki, bahuta sarala zailI meM likhI gaI hai, jabaki uparyukta donoM AcAryoM kI zailI ati kliSTa hai| dUsarI bAta yaha hai ki ina donoM AcAyoM kI kRtiyoM meM isakI ginatI bhI nahIM kI jaatii| isase pratIta hotA hai| ki prastuta jinabhadrakRta bRhat kSetrasamAsa kI vRtti ke racayitA siddhasenasUri prastuta cUrNi ke bhI kartA hone cAhie kyoMki inhoMne uparyukta vRtti vi.saM. 1992 meM pUrNa kI thii| dUsarI bAta yaha hai ki ina siddhasena ke atirikta anya kisI siddhasena kA isa samaya ke AsapAsa honA jJAta nahIM hotaa| aisI sthiti meM bRhat kSetrasamAsa kI vRtti ke kartA aura prastuta cUrNi ke lekhaka saMbhavata: eka hI siddhasena hai| yadi aisA hI hai to mAnanA par3egA ki cUrNikAra siddhasena upakezagaccha ke the tathA devaguptasUri ke ziSya evaM yazodevasUri ke gurubhAI the| inhIM yazodevasUri ne unheM zAstrArtha sikhAyA thaa"| uparyukta mAnyatA para apanA mata prakaTa karate hue paM. zrI sukhalAlajI likhate haiM ki jItakalpa eka Agamika graMtha hai| yaha dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki usakI cUrNi ke kartA koI Agamika hone caahie| isa prakAra ke eka Agamika siddhasena kSamAzramaNa kA nirdeza paMcakalpacUrNi tathA hAribhadrIyavRtti meM hai / saMbhava hai ki jItakalpacUrNi ke lekhaka bhI yahI siddhasena kSamAzramaNa hoM / 12 jaba taka etadviSayaka nizcita pramANa upalabdha nahIM hote taba taka prastuta cUrNikAra siddhasena sUri ke viSaya meM nizcita rUpa se vizeSa kucha nahIM kahA jA sakatA / paM. dalasukha mAlavaNiyA ne nizItha cUrNi kI prastAvanA meM saMbhAvanA kI hai ki ye siddhasena AcArya jinabhadra ke sAkSAt ziSya hoN| aisA isalie saMbhava hai ki jItakalpabhASya cUrNi kA maMgala isa bAta kI puSTi karatA hai| sAtha hI yaha bhI saMbhAvanA kI hai| ki bRhatkalpa, vyavahAra aura nizItha bhASya ke bhI kartA ye hoM / 13 bRhatkalpacUrNikAra pralaMbasUri ke jIvanacaritra para prakAza DAlane vAlI koI sAmagrI upalabdha nahIM hai / tAr3apatra para likhita prastuta cUrNi kI eka prati kA lekhana samaya vi.saM. 1334 hai / 14 catt6mttfmttl 25 pmtt
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - catIndrasUri smAraka gatya - jaina Agama evaM sAhitya ataH itanA nizcita hai ki pralaMbasUri vi.saM. 1334 ke pahale hue| haiN| ho sakatA hai ki ye cUrNikAra siddhasena ke samakAlIna hoM AcArya ne tIna mata uddhRta kie haiM- 1. kevalajJAna aura athavA unase bhI pahale hue hoN| kevaladarzana kA yaugapadya, 2. kevalajJAna aura kevaladarzana kA dazavaikAlikacUrNikAra agastyasiMha koTigaNIya vjrsvaamii| kramikatva, 3. kevala jJAna aura kevaladarzana kA abhed| etadviSayaka kI zAkhA ke eka sthavira haiN| inake guru kA nAma RSigupta hai| " kA gAthAe~ isa prakAra haiM--- inake samaya Adi ke viSaya meM prakAza DAlane vAlI koI sAmagrI keI bhaNaMti jugavaM jANai pAsai ya kevalI nniymaa| upalabdha nahIM hai| hA~, itanA avazya kahA jA sakatA hai ki inakI aNNe egaMtariyaM icchaMti sukvdesennN||1|| cUrNi anya cUrNiyoM se vizeSa prAcIna nahIM hai| isameM tattvArtha sUtra aNNe Na ceva vIsuM daMsaNamicchaMti jinnvriNdss| Adi ke saMskRta-uddharaNa bhI haiN| cUrNi ke prAraMbha meM hI smygdrshnjnyaan| jaM ciya kevalaNANaM taM ciya se daMsaNaM beNti||2|| (tattvA. a. 1, sU. 1) sUtra uddhRta kiyA gayA hai| zailI Adi ina tInoM matoM ke samarthana ke rUpa meM bhI kucha gAthAe~ dI kI dRSTi se cUrNi sarala hai| gaI haiN| AcArya ne kevalajJAna aura kevaladarzana ke kramabhAvitva Age hama kucha mahattvapUrNa cUrNiyoM ke saMbaMdha meM prakAza ddaaleNge| kA samarthana kiyA hai| etadviSayaka vistRta carcA vizeSAvazyakabhASya meM dekhanI caahie|16 nandIcUrNi zrutanizrita, azrutanizrita Adi bhedoM ke sAtha ___ yahI cUrNi15 mUla sUtrAnusArI hai tathA mukhyatayA prAkRta meM AbhinibodhijJAna kA savistara vivecana karate hue cUrNikAra ne likhI gaI hai| isameM yatra-tatra saMskRta kA prayoga hai avazya zrutajJAna kA ati vistRta vyAkhyAna kiyA hai| isa vyAkhyAna meM kintu vaha nahIM ke barAbara hai| isakI vyAkhyAnazailI saMkSipta evaM saMjJIzruta, asaMjJIzruta, samyakzruta, mithyAzruta, sAdizruta, sAragrAhI hai| isameM sarvaprathama jina aura vIrastuti kI vyAkhyA kI anAdizruta, gamikazruta, agamikazruta, aMgapraviSTa zruta, aMgabAhyazruta, gaI hai, tadantara saMghastuti kii| mUla gAthAoM kA anusaraNa karate utkAlikazruta, kAlikazruta Adi zruta ke vividha bhedoM kA samAveza hue AcArya ne tIrthaMkaroM, gaNadharoM aura sthaviroM kI nAmAvalI kiyA gayA hai| dvAdazAMga kI ArAdhanA ke phala kI ora saMketa bhI dI hai| isake bAda tIna prakAra kI parSada kI ora saMketa karate karate hue AcArya ne nimna gAthA meM apanA paricaya dekara grantha hae jJAnacarcA prAraMbha kI hai| jainAgamoM meM prasiddha Abhinibodhika samApta kiyA hai-- (mati), zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevala ina pAMca prakAra ke NireNagagamattaNahasadA jiyA, psuptisNkhgjttttitaakulaa| jJAnoM kA svarUpa-varNana karane ke bAda AcArya ne pratyakSa-parokSa kamaTThitA dhImataciMtiyakkharA, phuDaM kheyNtbhighaannkttunno||1|| kI svarUpa-carcA kI hai| kevalajJAna kI carcA karate hue cUrNikAra nandIcUrNi (prA.Te.so.) pR. 83 ne paMdraha prakAra ke siddhoM kA bhI varNana kiyA hai- 1. tIrthasiddha, ___ anuyogadvAracUrNi 2. atIrthasiddha, 3. tIrthaMkarasiddha, 4. atIrthaMkarasiddha, 5. svayaMbuddhasiddha, 6. pratyekabuddhasiddha, 7. buddhabodhitasiddha, 8. yaha carNi17 mala satra kA anasaraNa karate hae makhyatayA strIliMgasiddha, 9. puruSaliMgasiddha, 10. napuMsakaliMgasiddha, 11. __ prAkRta meM likhI gaI hai| isameM saMskRta kA bahuta kama prayoga huA svaliMgasiddha, 12. anyaliMgasiddha, 13. gRhaliMgasiddha, 14. hai| prAraMbha meM maMgala ke prasaMga se bhAvanaMdI kA svarUpa batAte hue ekAsaddha, 15. aneksiddh| ye anantasiddhakevalajJAna ke bheda 'NANaM paMcavidhaM paNNattaM' isa prakAra kA satra udadhata kiyA gayA hai haiN| isI prakAra kevalajJAna ke paramparasiddhakevalajJAna Adi aura kahA gayA hai ki isa sUtra kA jisa prakAra naMdIcUrNi meM aneka bhedopabheda haiN| ina sabakA mUla sUtrakAra ne svayaM hI vyAkhyAna kiyA gayA hai, usI prakAra yahA~ bhI vyAkhyAna kara lenA nirdeza kiyA hai| caahie|18 isa kathana se spaSTa hai ki naMdIcUrNi anuyogadvAracUrNi se pahale likhI gaI hai| prastuta cUrNi meM Avazyaka, taMdalavaicArika bridro drawwaritariwarowariranorariwariwomariwari-26 Padminitariridrionitoria-irioritdoorsariwaridwar
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndasUri smAraka granya - jaina Agama evaM sAhitya Adi kA bhI nirdeza kiyA gayA hai|9 anuyogavidhi aura anuyogArtha hote haiM? isa prazna kA uttara cUrNikAra ne nimna zabdoM meM diyA hai - kA vicAra karate hue cUrNikAra ne AvazyakAdhikAra para bhI paryApta jehiM evaM daMsaNaNANAdisaMjuttaM titthaM kayaM te titthakarA bhavaMti, prakAza DAlA hai| AnupUrvI kA vivecana karate hue kAlAnupUrvI ahavA titthaM gaNaharA taM jehiMkayaM te titthakarA, ahavA titthaM ke svarUpa-varNana ke prasaMga se AcArya ne pUrvAMgoM kA paricaya cAuvvanno saMgho taM jehiM kayaM te titthkraa| bhagavAna kI vyutpatti diyA hai| 'NAmANi jANi' Adi kI vyAkhyA karate hue nAma zabda isa prakAra kI hai--bhago jesiM atthi te bhgvNto| bhaga kyA hai? kA karma Adi dRSTiyoM se vicAra kiyA gayA hai| sAta nAmoM ke isakA uttara dete hue cUrNikAra ne nimna zloka uddhRta kiyA hai-- 23 rUpa meM saptasvara kA saMgItazAstra kI dRSTi se sUkSma vivecana mAhAtmyasya samagrasya, rUpasya yazasa: shriyH| kiyA gayA hai| navavidha nAma kA nau prakAra ke kAvyarasa ke rUpa dharmAsyAtha prayatnasya, paNNAM bhaga itiiNgnaa||1|| meM sodAharaNa varNana kiyA gayA hai- vIra, zRMgAra, adbhuta, raudra, sAmAyika nAmaka prathama Avazyaka kA vyAkhyAna karate hue brIDanaka, bIbhatsa, hAsya, karuNa aura prshaaNt| isI prakAra prastuta cUrNikAra ne sAmAyika kA do dRSTiyoM se vivecana kiyA hai-dravyaparaMparA cUrNi meM AtmAMgula, utsedhAMgula, pramANAMgula, kAlapramANa, se aura bhAvaparaMparA se| dravyaparaMparA kI puSTi ke liye yAsAsAsA audArikAdi zarIra, manuSyAdi prANiyoM kA pramANa, garbhajAdi manuSyoM aura mRgAvatI ke AkhyAnaka die haiN|24 AcArya aura ziSya ke kI saMkhyA, jJAna aura pramANa, saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta Adi saMbaMdha kI carcA karate hue nimna zloka uddhRta kiyA hai-- 25 viSayoM para bhI prakAza DAlA gayA hai| AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo naavbudhyte| AvazyakacUrNi gAvo gopAlakenaiva, atiirthenaavtaaritaaH||1|| yaha cUrNi20 mukhyarUpa se niyukti kA anusaraNa karate hue sAmAyika kA uddeza, nirdeza, nirgama Adi 26 dvAroM se likhI gaI hai| kahIM-kahIM para bhASya kI gAthAoM kA bhI upayoga vicAra karanA cAhie,26 isa ora saMketa karane ke bAda AcArya kiyA gayA hai| isakI bhASA prAkRta hai, kintu yatra-tatra saMskRta ke ne nirgamadvAra kI carcA karate hue bhagavAn mahAvIra ke (mithyAtvAdi zloka, gadyAMza evaM paMktiyA~ uddhRta kI gaI haiN| bhASA meM pravAha hai| se) nirgama kI ora saMketa kiyA hai tathA unake bhavoM kI carcA zailI bhI ojapUrNa hai| kathAnakoM kI to isameM bharamAra hai aura karate hue bhagavAn RSabhadeva ke dhanasArthavAha Adi bhavoM kA isa dRSTi se isakA aitihAsika mUlya bhI anya cUrNiyoM se adhika vivaraNa diyA hai| RSabhadeva ke janma, vivAha, apatya Adi kA hai| viSaya-vivecana kA jitanA vistAra isa cUrNi meM hai utanA bahuta vistArapUrvaka varNana karane ke bAda tatkAlIna zilpa, karma, anya cUrNiyoM meM durlabha hai| jisa prakAra isameM bhI pratyeka viSaya kA lekha Adi para bhI samucita prakAza DAlA hai| RSabhadeva ke putra ati vistArapUrvaka vyAkhyAna kiyA gayA hai| vizeSakara aitihAsika bharata kI digvijaya kA varNana karane meM to cUrNikAra ne sacamuca AkhyAnoM ke varNana meM to anta taka dRSTi kI vizAlatA evaM lekhanI kamAla kara diyA hai| yuddhakalA ke citraNa meM AcArya ne sAmagrI kI udAratA ke darzana hote haiN| isameM goviMdaniyukti, oghaniyukticUrNi evaM zailI donoM dRSTiyoM se saphalatA prApta kI hai| cUrNi ke isI eka (etthaMtare ohanijjutticannI bhANiyavyA jAva sammatA),vasudevahiNDi aMza se carNikAra ke pratipAdana-kauzala evaM sAhityika abhiruci Adi aneka graMthoM kA nirdeza kiyA gayA hai|21 / / kA patA laga sakatA hai| sainikaprayANa kA eka dRzya dekhieupodghAtacUrNi ke prAraMbha meM maMgalacarcA kI gaI hai aura asikhevaNikhaggacAvapArAekapamakappaNisUlalauDArbhiDimAladhaNutopasarapaNehi bhAvamaMgala ke rUpa meM jJAna kA vistRta vivecana kiyA gayA hai| ya kAlaNIlaruhirapItasuvikallalaaNegaciMdhasayasaNNiviTuM zrutajJAna ke adhikAra ko dRSTi meM rakhate hue Avazyaka kA nikSepa- aphphoDitasIhaNAyacchelitahayasitahatthigulagulAitaaNegarahasayasahassaghaNaghaNetaNipaddhati se vicAra kiyA gayA hai| dravyAvazyaka aura bhAvAvazyaka hammamANa saddasahiteNa jagamaM samakaM bhaMbhAhoraMbhakiNitakharake vizeSa vivecana ke lie anuyogadvAra satra kI ora nirdeza kara muhimurgadasaMkhIyaparilivavvayapIravvAyaNivaMsaveNuvINAviyacimaha diyA gayA hai|22 zrutAvatAra kI carcA karate hae carNikAra kahate haiM * tikacchabhirigisigikalatAlakaMsatAlakaradhANutthideNa saMninAdeNa sakalamavi ki tIrthaMkara bhagavAna se zrRta kA avatAra hotA hai| tIrthaMkara kauna jAvalAga pUrayata
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndasUri smAraka nAtya - jaina Agama evaM sAhitya - bharata kA rAjyAbhiSeka, bharata aura bAhubali kA yuddha, Adi meM vihAra, caMdanabAlAvRtta, gopakRta zalAkopasarga, bAhubali ko kevalajJAna kI prApti Adi ghaTanAoM kA varNana kevalotpAda, samavasaraNa, gaNadharadIkSA aadi| devIkRta upasarga bhI AcArya ne kuzalatApUrvaka kiyA hai| isa prakAra RSabhadeva kA varNana karate samaya AcArya ne deviyoM ke rUpa-lAvaNya, svabhAva, saMbaMdhI varNana samApta karate hue cakravartI, vAsudeva Adi kA bhI cApalya, zrRMgAra-sauMdarya Adi kA sarasa evaM saphala citraNa kiyA thor3A sA paricaya diyA gayA hai tathA anya tIrthaMkaroM kI jIvanI hai| isI prakAra bhagavAna ke deha-varNana meM bhI AcArya ne apanA para bhI kiMcit prakAza DAlA gayA hai| sAtha hI yaha bhI batAyA sAhitya-kauzala dikhAyA hai| gayA hai ki bhagavAn mahAvIra ke pUrvabhava ke jIva marIci ne kisa kSetra, kAla Adi zeSa dvAroM kA vyAkhyAna karate hue cUrNikAra prakAra bhagavAn RSabhadeva se dIkSA grahaNa kI aura kisa prakAra prakAra ne nayAdhikAra ke aMtargata vajrasvAmI kA jIvana vRtta prastuta ke parISahoM se bhayabhIta hokara svataMtra sampradAya kI sthApanA kii| kiyA hai aura yaha batAyA hai ki Arya vaja ke bAda hone vAle isa varNana meM mUla bAteM vahI haiM, jo Avazyaka niyukti meM hai|28 / Arya rakSita ne kAlika kA anuyoga pRthaka kara diyA hai| isa nirmagadvAra ke prasaMga se itanI laMbI carcA hone ke bAda punaH prasaMga para Arya rakSita kA jIvana-caritra bhI de diyA gayA hai| bhagavAn mahAvIra kA jIvanacaritra prAraMbha hotA hai| marIci kA jIva Arya rakSita ke mAtula goSThAmAhila kA vRtta dete hue yaha batAyA kisa prakAra aneka bhavoM se bhramaNa karatA huA brAhmaNakuNDagrAma gayA hai ki vaha bhagavAn mahAvIra ke zAsana meM saptama nihnava ke dA brAhmaNI kI kukSi meM AtA hai, kisa prakAra garbhApaharaNa rUpa meM prasiddha huaa| jamAli, tiSyagupta, ASAr3ha, azvamitra, gaMgasUri hotA hai, kisa prakAra rAjA siddhArtha ke putra ke rUpa meM utpanna hotA aura SaDulUka- ye chaha nihnava goSThAmAhila ke pUrva ho cuke the| ina hai| kisa prakAra siddhArthasuta vardhamAna kA janmAbhiSeka kiyA sAtoM nihnavoM ke varNana meM cUrNikAra ne niyuktikAra kA anusaraNa jAtA hai Adi bAtoM kA vistRta varNana karane ke bAda AcArya ne kiyA hai| sAtha hI bhASyakAra kA anusaraNa karate hue cUrNikAra mahAvIra ke kuTumba kA bhI thor3A-sA paricaya diyA hai| vaha isa ne aSTama nihnava ke rUpa meM boTika-digaMbara kA varNana kiyA hai prakAra hai aura kathAnaka ke rUpa meM bhASya kI gAthA uddhRta kI hai|30 samaNe bhagavaM mahAvIre kAsavagotteNaM, tassa NaM tato NAmadhejjA - isake bAda AcArya ne sAmAyikasaMbaMdhI anya Avazyaka evamAhijjaMti, taMjahA-ammApiusaMtie baddhamANe sahasaMmudite samaNe bAtoM kA vicAra kiyA hai, jaise sAmAyika ke dravya-paryAya, ayalebhayabheravANaM khaMtA paDimAsatapArae aratiratisahe davie nayadRSTi se sAmAyika, sAmAyika ke bheda, sAmAyika kA svAmI, dhitiviriya saMpanne parIsahovasaggasahetti devehiM se kataM NAmaM samaNe bhagavaM mhaaviire| bhagavato mAyA ceDagassa bhagiNI, bhoyI ceDagassa prApti karane vAlA, sAmAyika kI prApti ke hetu, etadviSayaka dhuA, NAtA NAma je usabhasAmissa sayANijjagA te NAtavaMsA, AnaMda, kAmadeva Adi ke dRSTAMta, anukampA Adi hetu aura meMTha, pittijjae supAse, je? bhAtA NaMdibaddhaNe, bhagiNI sudaMsaNA, bhAriyA indranAga, kRtapuNya, puNyazAla, zivarAjarSi, gaMgadatta, dazArNabhadra, jasoyA koDinnAgotteNaM, dhUyayAkAsavIgotteNaM tIse do nAmadhejjA, ilAputra Adi ke udAharaNa sAmAyika kI sthiti, sAmAyikavAloM taM. aNojjagitti vA piyadaMsaNAviti vA, NattuI kosIgottaNaM, kI saMkhyA, sAmAyika kA aMtara, sAmAyika kA AkarSa, samabhAva tIse do nAmadhejjA (jasavatIti vA) sevavatIti vA, evaM (yaM) ke lie damadanta kA dRSTAMta, samatA ke lie metArya kA udAharaNa, nAmAhigAre drisitN| samAsa ke lie cilAtiputra kA dRSTAMta, saMkSepa aura anabaddha ke bhagavAna mahAvIra ke jIvana se saMbaMdhita nimna ghaTanAoM lie tapasvI aura dharmaruci ke udAharaNa, pratyAkhyAna ke lie kA vistRta varNana cUrNikAra ne kiyA hai- dharmaparIkSA, vivAha, tetalIputra kA dRssttaaNt| yahA~ taka upodghAtaniyukti kI cUrNi kA apatya, dAna, saMbodha, lokAntikAgamana, iMdrAgamana, dIkSAmahotsava, adhikAra hai| upasarga, iMdraprArthanA, abhigrahapaMcaka, acchaMdakavRtta, caNDakauzikavRtta, sUtrasparzikaniyukti kI cUrNi meM nimna viSayoM kA pratipAdana gozAlakavRtta, saMgamakakRta upasarga, devIkRta upasarga, vaizAlI kiyA gayA hai- namaskAra kI utpatti, nikSepAdi, rAga ke nikSepa,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUrismAraka grandha - jaina Agama evaM sAhitya sneharAga ke lie arahannaka kA dRSTAMta, dveSa ke nikSepa aura dharmaruci nimnalikhita pAMca prakAra ke zramaNa avandya haiM--1. AjIvaka, kA dRSTAMta, kaSAya ke nikSepa aura. jamadagnyAdi ke udAharaNa, 2. tApasa, 3. parivrAjaka, 4. taccaNiya, 5. bottik| isI prakAra arhannamaskAra kA phala, siddhanamaskAra aura karma siddhAdi, pArzvastha Adi bhI avaMdya haiN| cUrNikAra svayaM likhate haiM -- kiM autpattikI, vainayikI, karmajA aura pAriNAmikI baddhi, karmakSaya, ca, imevi paMca Na vaMdiyavvA samaNasaddevi sati, jahA AjIvagA aura samudghAta, ayogiguNasthAna aura yoganirodha, siddhoM kA tAvasA parivvAyagA, taccaMNiyA boDiyA samaNA vA imaM sAsaNaM sukha, avagAha Adi, AcAryanamaskAra, upAdhyAyanamaskAra, paDivannA, Na ya te annatitthe Na ya satitthe je vi satitthe na sAdhunamaskAra, namaskAra kA prayojana Adi yahA~ tk| pratijJAmaNupAlayanti te vi paMca pAsatthAdI Na vNditvvaa|33 Age namaskAraniyukti kI cUrNi kA adhikAra hai| AcArya ne kuzIlasaMsargatyAga, liMga, jJAna-darzana-cAritravAda, sAmAyikaniyukti kI carNi meM 'karemi' ityAdi padoM kI AlaMbanavAda, vaMdyavaMdakasaMbaMdha, vaMdyAvaMdyakAla, vaMdanasaMkhyA. padacchedapUrvaka vyAkhyA kI gaI hai tathA chaha prakAra ke karaNa kA vaMdanadoSa, vaMdanaphala Adi kA dRSTAntapUrvaka vicAra kiyA hai| vistRta nirUpaNa kiyA gayA hai| yahA~ taka sAmAyika. carNi kA pratikramaNa nAmaka caturtha adhyayana kA vivecana karate hue adhikAra hai| cUrNikAra kahate haiM ki pratikramaNa kA zabdArtha hai prtinivRtti| sAmAyika adhyayana kI cUrNi samApta karane ke bAda AcArya devAsa pramAda ke vaza apane sthAna (pratijJA) se haTakara anyatra jAne ke ne dvitIya adhyayana caturviMzatistava para prakAza DAlA hai| isameM bAda punaH apane sthAna para lauTane kI jo kriyA hai, vahI pratikramaNa niyukti kA hI anusaraNa karate hae stava, loka, udyota. dharma hai| isI bAta ko spaSTa karate hue AcArya ne do zloka uddhRta tIrthaMkara Adi padoM kA nikSepa-paddhati se vyAkhyAna kiyA gayA kie haihai| prathama tIrthaMkara RSabha kA svarUpa batAte hue cUrNikAra kahate svasthAnAdyatparaM sthAnaM, pramAdasya vazAd gtH| haiM-- vRSa udvahane, ubbUDhaM tena bhagavatA jagatsaMsArabhaggaM tena RSabha tatraiva kramaNaM bhUyaH, prtikrmnnmucyte||1|| iti, sarva eva bhagavanto jagAta atulaM nANadaMsaNacaritaM vA, kSAyopazamikAdvApi, bhAvAdaudayikaM gtH| ete sAmaNNaM vA, viseso UrUSu dosuvi bhagavato usabhA oparAmuhA tatrApi hi sa evArthaH, pratikUlagamAt smRtH||2|| teNa nivvatta bArasAhassa nAmaM kataM usbhotti...|" isI prakAra isI prakAra cUrNikAra ne pratikramaNa kA svarUpa samajhAte anya tIrthaMkaroM kA svarUpa bhI batAyA gayA hai| hue eka prAkRta gAthA bhI uddhRta kI hai, jisameM batAyA gayA hai ki zubha yoga meM punaH pravartana karanA pratikramaNa hai| vaha gAthA isa tRtIya adhyayana vandanA kA vyAkhyAna karate hue AcArya prakAra hai--35 ne aneka dRSTAMta die haiN| vandanakarma ke sAtha hI sAtha citikarma, kRtikarma, pUjAkarma aura vinayakarma kA bhI sodAharaNa vivecana pati pati pavattaNaM vA subhesu jogesu mokkhphldesu| kiyA hai| vandyAvandya kA vicAra karate hue cUrNikAra ne vandya nissallassa jatissA jaM teNaM taM pddikkmnnN||1|| zramaNa kA svarUpa isa prakAra batAyA hai--zrama tapasi khede ca, . carNikAra ne niyuktikAra hI kI bhA~ti pratikramaka, pratikramaNa zrAmyatIti zramaNaH taMvaMdejja kerisaM? medhAvi merayA dhAvatIti aura pratikrAMtavya- ina tInoM dRSTiyoM se pratikramaNa kA vyAkhyAna medhAvI, ahavA medhAvI-vijJAnavAn taM; pAThAntaraM vA samaNaM vaMdejju kiyA hai| isI prakAra praticaraNA, pariharaNA, vAraNA, nivRtti, medhaavii| teNa medhAviNA medhAvI vaMdittavvo, caubhaMgI, cautthe bhaMge niMdA, gardA, zuddhi aura AlocanA kA vivecana karate hue AcArya kitikaMmaphalaM bhavatIti, sesaesu bhynnaa| tathA saMjataM saMmaM ne tattadviSayaka kathAnaka bhI die haiN| pratikramaNa-saMbaMdhI sUtra ke pAvovarataM, tahA susamAhitaM suTaThu samAhitaM susamAhitaM padoM kA artha karate hue kAyika, vAcika aura mAnasika aticAra, NANadaMsaNacaraNesu samujjatamiti yAvata, ko ya so evaMbhUtaH? IryApathikI virAdhanA, prakAmazayyA, bhikSAcaryA, svAdhyAya Adi paMcasamito tigutto aTThahiM pavayaNamAtAhiM Thito...2 medhAvI, meM lagane vAle doSoM kA svarUpa samajhAyA gayA hai| isI prasaMga meM saMyata aura sasamAhita zramaNa kI vaMdanA karanI caahie| cAra prakAra ke kAmagaNa, pA~ca prakAra ke mahAvrata, pA~ca prakArakI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiti, pariSThApanA, pratilekhanA Adi kA aneka AkhyAnoM evaM uddharaNoM ke sAtha pratipAdana kiyA gayA hai| ekAdaza upAsakapratimAoM kA svarUpa samajhAte hue cUrNikAra ne etthaM kavi aNNovi pADho dIsati ina zabdoM ke sAtha pAThAMtara bhI diyA hai| isI prakAra dvAdaza bhikSu-pratimAoM kA bhI varNana kiyA gayA hai| teraha kriyAsthAna, caudaha bhUtagrAma evaM guNasthAna, paMdraha paramAdhArmika, solaha adhyayana (sUtrakRta ke prathama zrutaskandha ke adhyayana ), satraha prakAra kA asaMyama, aThAraha prakAra kA abrahma, utkSiptanA Adi unnIsa adhyayana, bIsa asamAdhisthAna ikkIsa sabala (avizuddha caritra), bAIsa parISaha, teIsa sUtrakRta ke adhyayana (puMDarIka Adi), caubIsa deva, paccIsa bhAvanAe~, chabbIsa uddeza (dazAzrutaskandha ke dasa, kalpa - bRhatkalpa ke chaha aura vyavahAra ke dasa ), 36 sattAIsa anagAra guNa, aTThAIsa prakAra kA AcarAkalpa, unatIsa pApazruta, tIsa mohanIya sthAna, ikatIsa siddhAdiguNa, battIsa prakAra kA yogasaMgraha Adi viSayoM kA pratipAdana karane ke bAda AcArya ne grahaNa -zikSA aura AsevanazikSA --ina do prakAra kI zikSAoM kA ullekha kiyA hai aura batAyA hai ki AsevanazikSA kA varNana usI prakAra karanA cAhie jaisA ki oghasAmAcArI aura padavibhAgasAmAcArI meM kiyA gayA hai-AsevaNasikkhA jathA ohasAmAyArIe payavibhAgasAmAcArIe ya vnnnnitN|" zikSA kA svarUpa spaSTa karane ke lie abhayakumAra kA vistRta vRtta bhI diyA gayA hai| isI prasaMga para cUrNikAra ne zreNika, cellaNA, sulasA, koNika, ceTaka, udAyI, mahApadmanaMda, zakaTAla, vararuci, sthUlabhadra Adi se saMbaMdhita aneka mahattvapUrNa aitihAsika AkhyAnoM kA saMgraha kiyA hai| ajJAtopadhAnatA, alobhatA, titikSA, Arjava, zuci, samyagdarzanavizuddhi, samAdhAna, AcAropagatva, vinayopagatva, dhRtamati, saMvega, praNidhi, suvidhi, saMvara, AtmadoSopasaMhAra, pratyAkhyAna, vyutsarga, apramAda, dhyAna, vedanA, saMga, prAyazcita, ArAdhanA, AzAtanA, asvAdhyAyika, pratyupekSaNA Adi pratikramaNasaMbaMdhI anya Avazyaka viSayoM kA dRSTAMta pUrvaka pratipAdana karate hue pratikramaNa nAmaka caturtha adhyayana kA vyAkhyAna samApta kiyA hai| AtmadoSopasaMhAra kA varNana karate hue vrata kI mahattA batAne ke lie AcArya ne eka suMdara zloka uddhRta kiyA hai jise yahA~ denA aprAsaMgika na hogaa| vaha zloka isa prakAra hai- 39 asramamam yatIndrasUri smAraka grantha - jaina Agama evaM sAhitya varaM praviSTaM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaMcitaM vratam / varaM hi mRtyuH parizuddhakarmaNo, na zIlavRttaskhalitasya jIvatam // 1 // For Private arthAt jalatI huI agni meM praveza kara lenA acchA hai kintu cirasaMcita vrata ko bhaMga karanA ThIka nhiiN| vizuddhakarmazIla hokara mara jAnA acchA hai,kintu zIla se skhalita hokara jInA ThIka nhiiN| paMcama adhyayana kAyotsarga kI vyAkhyA ke prAraMbha meM vraNacikitsA (vaNatigicchA) kA pratipAdana kiyA gayA hai aura kahA gayA hai ki vraNa do prakAra kA hotA hai- dravyavraNa aura bhaavvrnn| dravyavraNa kI auSadhAdi se cikitsA hotI hai| bhAvavraNa aticArarUpa hai jisakI cikitsA prAyazcitta se hotI hai| vaha prAyazcitta dasa prakAra hai--AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya aura pArAMcika / cUrNi kA mUla pATha isa prakAra hai-- so ya vaNo duvidho- davve bhAve ya, davvavaNo osahAdIhiM tigicchijjati, bhAvavaNo saMjamAtiyAro tassa pAyacchitteNa tigicchaNA, eteNAvasareNa pAyacchittaM pruuvijjti| vaNatigicchA aNugamo ya, taM pAyacchittaM dsvihN....| dasa prakAra ke prAyazcittoM kA vizada varNana jItakalpa sUtra meM dekhanA caahie| kAyotsarga meM kAya aura utsarga do pada haiN| kAya kA nikSepa nAma Adi bAraha prakAra kA hai| utsarga kA nikSepa nAma Adi chaha prakAra kA hai| kAyotsarga ke do bheda haiMceSTAkAyotsarga aura abhibhavakAyotsarga / abhibhavakAyotsarga hAra kara athavA harAkara kiyA jAtA hai| hUNAdi se parAjita hokara kAyotsarga karanA abhibhavakAyotsarga hai| gamanAgamanAdi ke kAraNa jo kAyotsarga kiyA jAtA hai vaha ceSTAkAyotsarga hai-- so puNa kAusaggo duvidho ceTThAkAussaggo ya abhibhavakAussaggo ya, abhibhavo nAma abhibhUto vA pareNa paraM vA abhibhUya kuNati, pareNAbhibhUto tathA hUNAdIhiM abhibhUto savvaM sarIrAdi vosimi kAussaggaM kareti, paraM vA abhibhUya kAussaggaM kareti, jathA titthagaro devamaNuyAdiNo aNulomapaDilomakAriNo bhayAdI paMca abhibhUya kAsagaM kartuM pratijJAM pUreti, ceTThAkAussaggo ceTThAto nipphaNNo jathA gamaNAgamaNAdisu kAussaggo kIrati... / 49 kAyotsarga ke prazasta aura aprazasta ye do athavA ucchrita Adi nau bheda bhI hote haiM / 42 ina bhedoM kA varNana karane ke bAda zruta, siddha Adi kI stuti kA vivecana kiyA gayA hai tathA kSAmaNA kI vidhi para prakAza DAlA gayA hai| kAyotsarga ke doSa, phala Adi kA varNana SWEG 30 thoramonovomoroud Personal Use Only Samsara
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatIndrasUri smAraka grantha karate hue paMcama adhyayana kA vyAkhyAna samApta kiyA gayA hai| SaSTha adhyayana, pratyAkhyAna kI cUrNi meM pratyAkhyAna ke bheda, zrAvaka ke bheda, samyaktva ke aticAra, sthUlaprANAtipAtaviramaNa aura usake aticAra, sthUlamRSAvAdaviramaNa aura usake aticAra, sthUla adattAdAnaviramaNa aura usake aticAra, svadArasaMtoSa aura paradArapratyAkhyAna evaM tatsaMbaMdhI aticAra, parigrahaparimANa evaM tadviSayaka aticAra, tIna guNavrata aura unake aticAra, cAra zikSAvrata aura unake aticAra, dasa prakAra ke pratyAkhyAna, prakAra kI vizuddhi, pratyAkhyAna ke guNa aura AgAra Adi kA vividha udAharaNoM ke sAtha vyAkhyAna kiyA gayA hai| bIca-bIca meM yatra-tatra aneka gAthAe~ evaM zloka bhI uddhRta kie gae haiN| aMta meM prastuta saMskaraNa kI prati ke viSaya meM likhA gayA hai ki saM. 1774 meM paM. dIpavijayagaNi ne paM. nyAyasAgaragaNi ko AvazyakacUrNi pradAna kI-saM. 1774 varSe paM. dIpavijayagaNinA AvazyakacUrNi: paM. zrInyAyasAgaragaNibhyaH pradattA / 43 chaha AvazyakacUrNi ke isa paricaya se spaSTa hai ki cUrNikAra jinadAsagaNi mahattara ne apanI prastuti kRti meM Avazyaka niryukti meM nirdiSTa sabhI viSayoM kA pUrvaka vivecana kiyA hai tathA vivecana kI saralatA, sarasatA evaM spaSTatA kI dRSTi se aneka prAcIna aitihAsika evaM paurANika AkhyAna uddhRta kie haiN| isI prakAra vivecana meM yatra-tatra aneka gAthAoM evaM zlokoM kA samAveza bhI kiyA hai| yaha sAmagrI bhAratIya itihAsa kI dRSTi se atyaMta mahattvapUrNa hai| dazavaikAlikacUrNi (jinadAsagaNikRta) yaha cUrNi bhI niyukti kA anusaraNa karate hue likhI gaI hai tathA drumapuSpikA Adi dasa adhyayana evaM do cUlikAe~isa prakAra bAraha adhyayanoM meM vibhakta hai| isakI bhASA mukhyatayA prAkRta hai| prathama adhyayana meM ekaka, kAla, druma, dharma Adi padoM kA nikSepa paddhati se vicAra kiyA gayA tathA zayyaMbhavavRtta, dasa prakAra ke zramaNadharma, anumAna ke vividha avayava Adi kA pratipAdana kiyA gayA hai| saMkSepa meM prathama adhyayana meM dharma kI prazaMsA kA varNana kiyA gayA hai| dvitIya adhyayana kA mukhya viSaya dharma meM sthita vyakti ko dhRti karAnA hai / cUrNikAra isa For Private jaina Agama evaM sAhitya adhyayana kI vyAkhyA ke prAraMbha meM hI kahate haiM ki adhyayana ke cAra anuyoga dvAroM kA vyAkhyAna usI prakAra samajha lenA cAhie jisa prakAra AvazyakacUrNi meM kiyA gayA hai| *5 isake bAda zramaNa ke svarUpa para prakAza DAlate hue pUrva kAma, pada, zIlAMgasahasra Adi padoM kA sodAharaNa vivecana kiyA gayA hai| tRtIya adhyayana meM dRDhadhRtika ke AcAra kA pratipAdana kiyA gayA hai| isake lie mahat, kSullaka, AcAra, darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra, arthakathA, kAmakathA, dharmakathA, mizrakathA, anAcIrNa, saMyatasvarUpa Adi kA vicAra kiyA gayA hai| caturtha adhyayana kI cUrNi meM jIva, ajIva, cAritradharma, yatanA, upadeza, dharmaphala Adi ke svarUpa kA pratipAdana kiyA gayA hai| paMcama adhyayana kI cUrNi meM sAdhu ke uttaraguNoM kA vicAra kiyA gayA hai jisameM piNDasvarUpa, bhaktapAnaiSaNA, gamanavidhi, gocaravidhi, pAnakavidhi, pariSThApana vidhi, bhojanavidhi, Alocanavidhi Adi viSayoM para prakAza DAlA gayA hai| bIca-bIca meM kahIM-kahIM para mAMsAhAra, madyapAna Adi kI carcA bhI kI gaI hai / 46 SaSTha adhyayana meM dharma, artha, kAma, vrataSaTka, kAyaSaTka Adi kA pratipAdana kiyA gayA hai / isa adhyayana kI cUrNi meM AcArya ne apane saMskRtavyAkaraNa ke pANDitya kA bhI acchA paricaya diyA hai| saptama adhyayana kI cUrNi meM bhASAsaMbaMdhI vivecana hai| isameM bhASA kI zuddhi, azuddhi, satya, mRSA satyamRSA, asatyamRSA Adi kA vicAra kiyA gayA hai| aSTama adhyayana kI cUrNi meM iMdriyAdi praNidhiyoM kA vivecana kiyA gayA hai| navama adhyayana kI cUrNi lokopacAravinaya, arthavinaya, kAmavinaya, bhavavinaya, mokSavinaya Adi kI vyAkhyA kI gaI hai| dazama adhyayana meM bhikSusaMbaMdhI guNoM para prakAza DAlA gayA hai| cUlikAoM kI cUrNi meM rati, arati, vihAravidhi, gRhivaiyAvRtyaniSedha, aniketavAsa Adi viSayoM se saMbaMdhita vivecana hai| cUrNikAra ne sthAna-sthAna para aneka graMthoM ke nAmoM kA nirdeza bhI kiyA hai| 47 31 uttarAdhyayanacUrNi yaha cUrNi bhI niryuktyanusArI hai tathA saMskRtimizrita prAkRta meM likhI gaI hai| isameM saMyoga, pudgalabandha, saMsthAna, vinaya, krodhavAraNa, anuzAsana, parISaha, dharmavighna, maraNa, nirgranthapaMcaka, bhayasaptaka jJAnakriyaikAnta Adi viSayoM para sodAharaNa prakAza DAlA gayA hai| strIparISaha kA vivecana karate Personal Use Only Moto
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatIndrasUrismAraka grantha - jaina Agama evaM sAhitya hue AcArya ne nArI-svabhAva kI kar3I AlocanA kI hai aura dazavaikAlikacUrNi meM kaha diyA gayA hai| isa svarasAmya ko isa prasaMga para nimnalikhita do zloka bhI uddhRta kie haiM-- dekhate hue yaha kathana anupayukta nahIM ki uttarAdhyayana aura eSA hasaMti rudaMti ca arthahetorvizvAsayaMti ca paraM na ca vishvsNti| dazavaikAlika kI cUrNiyA~ eka hI AcArya kI kRtiyA~ haiM tathA tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnasumanA iva vrjniiyaaH||1|| dazavaikAlikacUrNi kI racanA uttarAdhyayanacUrNi se pUrva kI hai| samudravIcIcapalasvabhAvAH saMdhyAbhrarekheva muhuurtraagaaH| striyaH kRtArthAH puruSaM nirarthaka, nIpIDitAlakta( ka )vat tyti||2|| AcArAgacUNi -- uttarAdhyayanacUrNi, pR. 65. isa cUrNideg meM prAyaH unhIM viSayoM kA vivecana hai jo harikezIya adhyayana kI carNi meM AcArya ne abrAhmaNa ke AcArAMga niyukti meM hai| niyukti kI gAthAoM ke AdhAra para hI AcArAgAna lie niSiddha bAtoM kI ora nirdeza karate hue zUdra ke lie nimna yaha cUrNi likhI gaI hai ataH aisA honA svAbhAvika hai| isameM zloka uddhRta kiyA hai-- varNita viSayoM meM se kucha ke nAmoM kA nirdeza karanA aprAsaMgika na hogaa| prathama zrutaskandha kI cUrNi meM mukhya rUpa se nimna na zUdrAya baliM dadyAnnocchiSTaM na haviH kRtm| na cAsyopadizeddharma, na cAsya vrtmaadishet|| viSayoM kA vyAkhyAna kiyA gayA hai-anuprayoga, aMga, AcAra, brahma, varNa, AcaraNa, zastra, parijJA, saMjJA, dik, samyaktva, yoni, --vahI, pR. 205. karma, pRthvI Adi kAya, loka, vijaya, guNasthAna, paritApa, cUrNikAra ne cUrNi ke aMta meM apanA paricaya dete hue svayaM vihAra, rati, arati, lobha, jugupsA, gotra, jJAti, jAtimaraNa, ko vANijyakulIna, koTikagaNIya, vajrazAkhI, gopAlagaNijrahattara eSaNA, baMdha-mokSa, zItoSNAdi parISaha, tattvArthazraddhA, jIvarakSA, kA ziSya batAyA hai| ve gAthAe~ isa prakAra haiM-- acelatva, maraNa, saMlekhanA, samanojJatva, yAmatraya, trivastratA, vANijakulasaMbhUo koDiyagaNio uvyrsaahiito| vIradIkSA, devadRta, svstrtaa| cUrNikAra ne bhI nikSepapaddhati kA hI govAliyamahattarao, vikkhAo Asi logNmi||1|| AdhAra liyA hai| sasamayaparasamayaviU, oyassI dittimaM sugNbhiiro| dvitIya zrutaskandha kI vyAkhyA karate hue cUrNikAra ne mukhya sIsagaNasaMparivuDo, vakkhANaratippio aasii||2|| rUpa se nimna viSayoM kA vivecana kiyA hai--agra, prANasaMsakta, tesiM sIseNa imaM, uttarajjhayaNANa cuNNikhaMDaM tu| piNDaiSaNA, zayyA, IryA, bhASA, vastra, pAtra, avagrahasaptaka, saptasaptaka, raiyaM aNuggahatthaM, sIsANaM mNdbuddhiinnN||3|| bhAvanA, vimukti| cU~ki AcArAMga sUtra kA mala prayojana zramaNoM ke jaM etthaM vassuttaM, ayANamANeNa viratitaM haajjaa| AcAra-vicAra kI pratiSThA karanA hai, ataH pratyeka viSaya kA taM aNuogadharAM me, aNuciMteuM smaarNtu||4|| pratipAdana isI prayojana ko dRSTi meM rakhate hue kiyA gayA hai| vahI, pR. 283. prAkRtapradhAna prastuta cUrNi meM yatra-tatra saMskRta ke zloka dazavaikAlikacarNi bhI ni:saMdeha unhIM AcArya kI kRti hai bhI udadhata kie gae haiN| inake mUla sthala kI khoja na karate hue jinakI uttarAdhyanacUrNi hai| itanA hI nahIM, dazarvakAlikacUNi udAharaNa ke rUpa meM bhI kacha zloka yahA~ udhata kie jAte haiN| uttarAdhyanacUrNi se pahale likhI gaI hai| isakA pramANa Agama ke pAmANya kI pati ke lie nimna loka udhata kiyA uttarAdhyayanacUrNi meM milatA hai jo isa prakAra hai-SaSThopi citto gayA hainAnAprakAro prakIrNatapobhidhIyate, tadanyatrAbhihitaM, zeSaM jinendravacanaM sUkSmahetubhiryadi gRhyte| dazavaikAlikacUrNau abhihitN...| yahAM AcArya ne spaSTa rUpa se AjJayA tadgrahItavyaM, nAnyathAvAdino jinaaH|| likhA hai ki prakIrNatapa ke viSaya meM anyatra kaha diyA gayA hai aura zeSa dazavaikAlikacUrNi meM kaha diyA gayA hai| jisa svara meM AcArAMgacUrNi, pR. 20 'AcArya ne yaha likhA hai ki isake viSaya meM anyatra kaha diyA svajana se bhI dhana adhika pyArA hotA hai. isakA samarthana gayA hai usI svara meM unhoMne yaha bhI likhA hai ki zeSa karate hue kahA gayA hai---
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANaiH priyatarAH putrAH putraiH priyataraM dhanam / sa tasya harate prANAn yo yasya harate dhanam // yatIndrasUri smAraka grantha jaina Agama evaM sAhitya aparigraha kI prazaMsA karate hue kahA gayA hai - tasmai dharmabhRte deyaM yasya nAsti parigrahaH / parigrahe tu ye saktA, na te tArayituM kSamAH // vahI, pR. 59. kAmabhoga se vyakti kabhI tRpta nahIM hotA, isa tathya kI puSTi karate hue kahA gayA hai- nAgnistuSyati kASThAnAM, nApagAnAM mahodadhiH / nAntakRtsarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalocanA // vahI. pR. 75. sAdhu ko kisI vastu kA lAbha hone para mada nahIM karanA cAhie tathA alAbha hone para kheda nahIM karanA caahie| jaisA ki kahA gayA hai- labhyate labhyate sAdhu, sAdhu eva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhirlabdhe dehasya dhAraNA / vahI, pR. 55 -vahI, pR. 81. isI prakAra sthAna-sthAna para prAkRta gAthAe~ bhI uddhRta kI gaI haiN| ina uddharaNoM se viSaya vizeSa rUpa se spaSTa hotA hai evaM pAThaka tathA zrotA kI ruci meM vRddhi hotI hai| Americ nAstikamatacarcA, sAMkhyamatacarcA, IzvarakartRtvacarcA, niyativAdacarcA, bhikSuvarNana, AhAracarcA, vanaspatibheda, pRthvI kAyAdibheda, syAdvAda, AjIvikamatanirAsa, gozAlakamatanirAsa, bauddhamatanirAsa, jAtivAdanirAsa ityAdi / prastuta cUrNi saMskRtamizrita prAkRta meM likhI gaI hai| itanA hI nahIM, cUrNi ko dekhane se aisA pratIta hotA hai ki isameM prAkRta se bhI saMskRta kA prayoga adhika mAtrA meM hai| nIce kucha uddharaNa die jAte haiM jinheM dekhane se yaha spaSTa ho jAegA ki isameM prAkRta kA kitanA aMza hai va saMskRta kA kitanA / 'etaditi' yaduktamucyate vA sAraM viddhIti vAkyazeSaH, yatkiM ? ucyate, jeNa hiMsati kiMcaNaM, kiMciditi trasaM sthAvaraM vA, ahiMsA hi jJAnagatasya phalaM tathA cAha yo'dhItya zAstramakhilaM ... evaM khu NANiNAM saarN.....| -- sUtrakRtAMgacUrNi, pR. 62 viuTThito NAma vicyuto yathA vyutthito'sya vibhavaH saMpatvyutthitAH saMyamapratipanna ityarthaH, pArzvasthAdInAmanyatamena vA kvacinpramAdAcca kAryeNa vA tvaritaM gacchan jahA tujjhaM Na...? -- vahI, pR. 288. sUtrakRtAMgacUrNi isa cUrNi kI zailI bhI vahI hai jo AcArAMgacUrNi kI hai| isameM nimna viSayoM para prakAza DAlA gayA hai- maMgalacarcA, tIrthasiddhi, saMghAta, virAsAkaraNa, bandhanAdipariNAma, bhedAdipariNAma, kSetrAdikaraNa, AlocanA, parigraha, mamatA, paMcamahAbhUtika, ekAtmakavAda, tajjIvataccharIravAda, akArakAtmavAda, skandhavAda, niyativAda, ajJAnavAda, kartRvAda, trirAzivAda, lokavicAra, pratijugupsA (gomAMsa, madya, lasuna, palAMDu Adi ke prati aruci), vastrAdipralobhana, zUravicAra, mahAvIraguNa, mahAvIraguNastuti, kuzIlatA, suzIlatA, vIryanirUpaNa, samAdhi, dAnavicAra, samavasaraNavicAra, vainayikavAda, tt[ 33 ] logevi bhaNNai - chiNNasotA na diMti, suThu saMjutte susaMjutte, suThu samie susamie, samabhAva: sAmAyikaM so bhaNaI-suTTu sAmAie susAmAie, AtarApatte viUtti appaNo vAdo attae vAdo 2 yathA astyAtmA nitya: amUrttaH karttA bhoktA upayogalakSaNo ya evamAdi aatppvaado...|' - vahI, pR. 307 ahAvare cautthe (sU.5) NitiyA jAva jahA jahA me esa dhamme suakkhAe, kare te dhamme? NitiyAvAde, iha khalu duve purisajAtA eme purise kiriyAmakkhaMti, kiriyA karma parispanda ityarthaH kasyAsau kiriyA ? puruSasya, puruSa eva gamanAdiSu kriyAsu svato anusandhAya pravarttate, eva bhaNittApi te dovi purisA tullA NiyativaseNa, tatra niyativAdI AtmIya darzanaM samarthayannidamAhayaH khalu manyate 'ahaM karomi iti' asAvapi niyatyA eva kAryate ahaM karomIti...? vahI, pR. 322-3 jItakalpa- bRhaccUrNi prastuta cUrNi siddhasenasUri kI kRti hai| isa cUrNi ke POGONO
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatIndrasUri smAraka grantha atirikta jItakalpa sUtra para eka aura cUrNi likhI gaI hai aisA prastuta cUrNi ke adhyayana se jJAta hotA hai| yaha cUrNi atha se iti taka prAkRta meM hai| isameM eka bhI vAkya aisA nahIM hai jisameM saMskRta zabda kA prayoga huA ho| prAraMbha meM AcArya ne gyAraha gAthAoM dvArA bhagavAna mahAvIra, ekAdaza gaNadhara, anya viziSTa jJAnI tathA sUtrakAra jinabhadra kSamAzramaNa ina sabako namaskAra kiyA hai| graMtha meM yatra-tatra aneka gAthAe~ uddhRta kI gaI haiN| ina gAthAoM ko uddhRta karate samaya AcArya ne kisI graMtha Adi kA nirdeza na karake 'taM jahA bhaNiyaM ca'. so... imo' ityAdi vAkyoM kA prayoga kiyA hai|54 isI prakAra aneka gadyAMza bhI uddhRta kie gae haiN| jItakalpacUrNi meM bhI unhIM viSayoM kA saMkSipta gadyAtmaka vyAkhyAna hai, jinakA jItakalpabhASya meM vistAra se vivecana kiyA gayA hai| sarvaprathama Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jItavyavahAra kA svarUpa samajhAyA gayA hai| jIta kA artha isa prakAra kiyA gayA hai-- jIyaM ti vA karaNijjaM ti vA AyaraNijjaM ti vA eyaTuM / jIvei vA tivihe vi kAle teNa jIyaM / 55 isI prakAra cUrNikAra ne dasa prakAra ke prAyazcita, nau prakAra ke vyavahAra, mUlaguNa, uttaraguNa Adi kA vivecana kiyA hai| aMta meM punaH sUtrakAra jinabhadra ko namaskAra karate hue nimna gAthAoM ke sAtha cUrNi samApta kI hai / 56 iti jeNa jIyadANaM sAhUNa'iyArapaMkaparisuddhikaraM / gAhAhiM phuDaM raiyaM mahurapayatthAhiM pAvaNaM paramahiyaM // jiNabhaddakhamAsamaNaM nicchiyasuttatthadAyagAmalacaraNaM / tamahaM vaMde payao paramaM paramovagArakAriNamahagghaM // dazavaikAlikacUrNi (agastyasiMhakRta) yaha cUrNi57 jinadAsagaNi kI kahI jAne vAlI dazavaikAlikacUrNi se bhinna hai| isake lekhaka haiM vajrasvAmI kI zAkhA - paraMparA ke eka sthavira zrI agastya siMha | yaha prAkRta meM hai / bhASA sarala evaM zailI sugama hai| isakI vyAkhyAnazailI ke kucha namUne yahA~ prastuta karanA aprAsaMgika na hogaa| Adi, madhya aura antya maMgala kI upayogitA batAte hue cUrNikAra kahate haiM AdimaMgaleNa ArambhappabhitiM NivvisAyA satthaM paDivajjaMti, majjhamaMgaleNa avvAsaMgeNa pAraM gacchaMti, avasANamaMgaleNa sissa pasissasaMtANe paDivAeMti / imaM puNa satthaM saMsAraviccheyakaraM ti tttt jaina Agama evaM sAhitya savvameva maMgalaM tahAvi viseso darisijjati Adi maMgalamiha dhammo maMgalamukkaTThe (adhya. 1, gA. 1) dhAreti saMsAre paDamANamiti dhammo, etaM ca paramaM samassAsakAraNaM ti maMgalaM / majjhe dhammatthakAmapaDhamasuttaM NANadaMsaNasaMpaNNaM saMjame ya tave rayaM (adhya. 6, gA. 1 ) evaM so ceva dhammo visesijjati, yathA-samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (tattvA. a. 1 - 1 ) iti / avasANe AdimajjhadiTThavisesiyassa phalaM darisijjati chiMdittu jAtImaraNassa baMdhaNaM uveti bhikkhU apuNAgamaM gatiM (adhya. 10, gA. 21) evaM saphalaM sakalaM satthaM ti / 58 dazakAlika, dazavaikAlika athavA dazavaitAlika kI vyutpatti batAte hue kahA gayA hai- dazakaM ajjhayaNANaM kAliyaM nirUtteNa vihiNA kakAralope kRte dasakAliyaM / ahavA vekAliyaM, maMgalatthaM puvvaNhe satthAraMbho bhavati, bhagavayA puNa ajjasejjaMveNaM kahamavi avarahakAle uvayogA kato, kAlAtivAyavigghaparihAriNA ya nijjUDhameva, ato vigate kAle vikAle dasakamajjJayaNANa katamiti dasavekAliyaM / cauporisito sajjhAyakAle tammi vigate vi paDhijjatIti vigayakAliyaM dasavekAliyaM / dasamaM vA vetAliyo pajAti vRttehiM NiyamitamajjhayaNamiti dasavetAliyaM / 59 34 SaDjIvanikA nAmaka caturtha adhyayana ke arthAdhikAra kA vicAra karate hue cUrNikAra kahate haiM- jIvAjIvAhigamo gAhA / paDhamo jIvAhigamo, ahiyopariNNANaM 1 tato ajIvAdhigamo 2 carittadhammo 3 jayaNA 4 uso 5 dhammaphalaM / tassa cattAri aNaogaddArA jahA Avassae / nAmanipphaNNo bhaNNati..61 dazavaikAlika ke aMta kI do cUlAoM-rativAkyacUlA aura viviktacaryAcUlA kI racanA kA prayojana batAte hue AcArya kahate haiM- dhamme dhitimato khuDDiyAyArotthitassa vidittachakkAyavittharassa esaNIyAdidhAritasarIrassa samattAyArAvatthitassa vayaNavibhAgakusalassa suppaNihitajogajuttassa viNIyassa dasamajjhayaNopavaNNitaguNassa samattasakalabhikkhu bhAvassa viseseNa thirIkaraNatthaM vivittacariyovadesatthaM ca uttarataM tamupadiTTaM cUlitAdutaM rativakkaM For Private Personal Use Only GAME
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatIndrasUri smAraka grantha - jaina Agama evaM sAhitya vivittacariyA cUlitA y| tattha dhamme dhirIkaraNatthA rativakkaNAmadheyA paDhamalUcA bhaNitA / idANi vivittacariyovadesatthA bitiyA cUlA bhANitatavvA / 62 anta meM cUrNikAra ne apanI zAkhA kA nAma, apane guru kA nAma tathA apanA khuda kA nAma batAte hue nimna gAthAe~ likhakara cUrNi kI pUrNAhuti kI hai vIravarassa bhagavato titthe koDIgaNe suvipulammi guNagaNavairAbhassA verasAmissa sAhAe / 1 // maharisisarisasabhAvA bhAvA'bhAvANa muNitaparamatyA risiguttakhamAsamaNo khamAsamANaM nidhI Asi // 2 // tesiM sIseNa imA kalasabhavamaIdaNAmadhejjeNaM / dasakAliyassa cuNNI payANarayaNAto uvaNNatthA // 3 // ruthirapadasaMdhiNiyatA chddiypunnruttvitthrpsNgaa| bakkhANamaMtareNAvi sissamatibodhaNasamatthA // 4 // sasamayaparasamayaNayANa jaM ca Na samAdhitaM pamAdeNaM / taM khamaha pasAha ya iya viNNattI pavayaNINaM // 5 // cUrNikAra kA nAma kalazabhavamRgendra arthAt agastyasiMha hai| kalaza kA artha hai kuMbha, bhava kA artha hai utpanna aura mRgeMdra kA artha hai siNh| kalazabhava kA artha huA kuMbha se utpanna hone vAlA agastya / agastya ke sAtha siMha jor3a dene se agastya siMha bana jAtA hai| agastyasiMha ke guru kA nAma RSigupta hai| ye koTigaNIya vajrasvAmI kI zAkhA ke haiN| prastuta prati ke aMta meM kucha saMskRta zloka haiM jinameM mUla prati kA lekhana kArya sampanna karAne vAlI ke rUpa meM zAMtimati ke nAma kA ullekha hai- samyak zAMtimatirvyalekhayadidaM mokSAya satpustakam / prastuta cUrNi ke mUla sUtrapATha, jinadAsagaNikRta cUrNi ke mUla sUtrapATha tathA haribhadrakRta TIkA ke mUla sUtrapATha ina tInoM meM kahIM-kahIM thor3A-sA aMtara hai| nIce inake kucha namUne die jAte haiM jinase yaha aMtara samajha meM A skegaa| yahI bAta anya sUtroM ke vyAkhyAgraMthoM ke viSaya meM bhI kahI jA sakatI hai| dazavaikAlika sUtra kI gAthAoM" ke aMtara ke kucha namUne isa prakAra haiM--- 35 adhyayana gAthA agastyasiMhakRta cUrNi 1 2. 2 3 3 4 5 (pra.u.) 5(') 5(") 5(") 7 7 8 10 10 3 3 1 4 2 1 2 5 5 3 5(") 27 5 (dvi.u.) 24 7 15 4 10 5 13 13 15 9 (pra.u.) 9 (fa.31.) 1 12 22 9 (tR.u.) 15 9 (ca.u.) 11 23 3 1 19 1 cUlikA 14 4 19 3 4 mukkA sAhabo ahAgaDe hiM... puNe kahaM Nu kujjA katihaM kujjA (pAThAntara) kayAhaM kujjA (") kahaM sakujjA (") chiMdAhi rAgaM viNa hi dosaM saMpucchaNaM saMpucchago (pAThA.) khavettu cittamaMtamakkhA. (pAThA.) icchetehiM chahiM jIvanikAyehi pANa-bhUte ya aNAtile jahAbhAgaM pANiyakammataM icchejjA dhArae AyArabhAvadoseNa gAthA nahIM gAthA nahIM bhaviyavvaM ciTTe sAlA ghuNiya AruhaMtiehiM daga vivajjayittA kusIlaM Na ppacarleti nippheDo rN jinadAsakRta cUrNi muttA sAhUNo ahAkaDesu..... pupphehiM katihaM kujjA kayAhaM kujjA (pAThA) kahaM Nu kujjA (") chiMdAhi dosaM viNaejja rAgaM saMpucchaNA khavettA cittamattA akkhA (pAThA.) iccetehiM chahiM jIvanikAyehi pANa-bhUte ya aNAule jahAbhAvaM dagabhavaNANi ya icchejjA dhArae gAthA nahIM gAthA hai gAthA hai hoyavvayaM ciTThe sAlA ghuNiya ArahaMtehiM daga viviMca dhIra! JI!. sakusIlaM No payati nigdhADo haribhadrakRta cUrNi muttA sAhUNo ahAgahesu..... pupphesu kahaM Nu kujjA katihaM kujjA (pA.) kayAhaM kujjA (") kathamahaM (kahahaM) chiMdAhi dosaM viNaejja rAgaM saMpucchaNa khavettA cittamaMttamakkhA (pAThA.) iccesi jIvanikAyANaM pANi-bhUyAI dhininitdad aNAule jahAbhAge dagabhavaNANi ya ghAvae AyArabhAvadosan gAthA nahIM gAthA nahIM ? sikkhe ciTTe (pAThA.) sAhA. vihuya ArahaMtehiM taNa vivajjayittA kusilA na uttAro tamhA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatIndrasUri smAraka grantha jaina Agama evaM sAhitya niryuktigAthAoM kI to aura bhI vicitra sthiti hai| niyukti kI aisI aneka gAthAe~ haiM jo haribhadra kI TIkA meM to haiM kintu cUrNiyoM meM nahIM miltiiN| hA~, inameM kucha gAthAe~ aisI avazya haiM jinakA cUrNiyoM meM artha athavA Azaya de diyA gayA hai kintu jinheM gAthAoM ke rUpa meM uddhRta nahIM kiyA gayA hai| dUsarI bAta yaha hai ki cUrNiyoM meM adhikAMza gAthAe~ pUrI kI pUrI nahIM dI jAtI haiM, apitu prAraMbha meM kucha zabda uddhRta kara kevala unakA nirdeza diyA jAtA hai| kucha hI gAthAe~ aisI hotI haiM jo pUrI uddhRta kI jAtI haiN| hama yahA~ haribhadra kI TIkA meM upalabdha kucha niyukti gAthAe~ uddhRta kara yaha dikhAne kA prayatna kareMge ki umeM se kauna sI donoM cUrNiyoM meM pUrI kI pUrI haiM, kauna sI apUrNa arthAt saMkSiptarUpa meM hai, kinakA artha rUpa se nirdeza kiyA gayA hai aura kinakA bilkula ullekha nahIM hai| siddhigamuvagANaM kammavisudghANa savvasiddhANaM / namiUNaM dasakAliyaNijjuttiM kittaissAmi // 1 // yaha gAthA na to jinadAsagaNi kI cUrNi meM hai, na agastyasiMhakRta cUrNi meN| inameM isakA artha athavA saMkSipta ullekha bhI nahIM hai / apuhuttapuhuttAiM niddasiuM ettha hoi ahigAro / caraNakaraNANujogeNa tassa dArA ime hoMti // 4 // isa gAthA kA artha to donoM cUrNiyoM meM hai kintu pUrI athavA apUrNa gAthA eka bhI nahIM hai| NAmaM ThavaNA davie mAuyapayasaMgahekkae ceva / pajjava bhAve yatahA sattee ekkagA hoMti // 8 // yaha gAthA donoM cUNiyoM meM pUrI kI pUrI uddhRta kI gaI hai| yaha ina cUrNiyoM kI prathama niyukti gAthA hai jo hAribhadrIya TIkA kI AThavIM niryukti gAthA hai davve addha ahAua uvakkame desakAlakAle ya taha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 1 // yaha gAthA bhI donoM cUrNiyoM meM isI prakAra upalabdha hai-AyappavAyapuvvA nijjUDhA hoi dhammapannattI / kammappavAyapuvvA piMDassa u esaNA tivihA / / 16 / / yaha gAthA donoM cUrNiyoM meM saMkSipta rUpa se nirdiSTa hai, pUrNa uddhRta nhiiN| rUpa meM Ambi vottara adhammo khalu carittadhammo a suadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo // 43 // 36 yaha gAthA artharUpa se to donoM hI cUrNiyoM meM haiM, kintu gAthArUpa se adhUrI yA pUrI eka meM bhI nahIM hai| isa prakAra hama dekhate haiM ki donoM cUrNikAroM aura TIkAkAra haribhadra ne niyukti - gAthAe~ samAna rUpa se uddhRta nahIM kI hai| donoM cUrNikAroM meM etadviSayaka kAphI samAnatA haiM, jabaki haribhadrasUri ina donoM se isa viSaya meM bahuta bhinna haiN| isa viSaya para adhika prakAza DAlane ke lie vizeSa anuzIlana kI AvazyakatA hai| nizAtha - vizeSacUrNi jinadAsagaNikRta prastuta cUrNi" mUla sUtra, niryukti evaM bhASyagAthAoM ke vivecana ke rUpa meM hai| isakI bhASA alpa saMskRta - mizrita prAkRta hai| prAraMbha meM pIThikA hai jisameM nizItha kI bhUmikA ke rUpa meM tatsaMbaddha Avazyaka viSayoM kA vyAkhyAna kiyA gayA hai| sarvaprathama cUrNikAra ne arihaMtAdi ko namaskAra kiyA hai tathA nizIthacUlA ke vyAkhyAna kA saMbaMdha batAyA hai-namiUNa'rahaMtANaM siddhANa ya kammacakkamukkANaM / sayaNisinehavimukkANa savvasAhUNa bhAveNa // 1 // savisesAyarajuttaM, kAu paNAmaM ca atthadAyispa / pajjuNNakhamAsamaNassa, raNa krnnaannupaalss||2|| evaM kayappaNAmo, pakappaNAmassa vivaraNaM vanne / puvvAyariyakayaM ciya, ahaM pi taM ceva u visesA // 3 // bhaNiyA vimutticUlA, ahuNAvasaro NisIha cuulaae| ko saMbaMdho tassA, bhaNNai iNamo NisAmehi // 4 // ina gAthAoM meM arihaMta, siddha aura sAdhuoM ko sAmAnya rUpa se namaskAra kiyA gayA hai tathA pradyumna kSamAzramaNa ko arthadAtA ke rUpa meM vizeSa namaskAra kiyA gayA hai| nizItha kA dUsarA nAma prakalpa bhI batAyA gayA hai| prAraMbha meM cUlAoM kA vivecana karate hue cUrNikAra ne batAyA hai ki cUlA chaha prakAra kI hotI hai| usakA varNana jisa prakAra dazavaikAlika meM kiyA gayA hai, usI prakAra yahA~ bhI kara lenA cAhie ? 66 isase siddha hotA hai ki nizIthacUrNi dazavaikAlikacUrNi ke bAda likhI gaI hai| isake bAda AcAra kA svarUpa batAte hue AcArya ne AcArAdi pA~ca vastuoM kI ora
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ catIndrasUri smAraka grantha - jaina Agama evaM sAhitya nirdeza kiyA hai-AcAra, agra, prakalpa, calikA aura nizIthA67 styAnarddhi nidrA kA svarUpa batAte hae carNikAra kahate haiM ina sabakA nikSepa-paddhati se vicAra karate hue nizItha kA artha ki jisameM citta thINa arthAt styAna ho jAe-kaThina ho jAeisa prakAra batAyA gayA hai--nizItha iti ko'rthaH? nizItha- jama jAe vaha styAnarddhi nidrA hai| isa nidrA kA kAraNa atyaMta saddapaTThIkaraNatthaM vA bhaNNati-- darzanAvaraNa karma kA udaya hai -- iddhaM cittaM taM thINaM jassa jaM hoti appagAsaM taM tu NisIhaM ti logsNsiddh| accaMtadarisaNAvaraNakammodayA so thINaddhI bhnnnnti| teNa ya jaM appagAsadhamma, aNNaM pi tayaM nizIdhaM ti|| thINeNa Na so kiMci uvlbhti|72 styAnaddhi kA svarUpa vizeSa spaSTa karane ke lie AcArya ne cAra prakAra ke udAharaNa die haiMjamiti annidittuN| hoti bhvti| appagAsamiti aNdhkaarN| pudgala, modaka, kuMbhakAra aura hstidNt| tejaskAya Adi kI jakAraNiddese tagAro hoi| saddassa avahAraNatthe tugaaro| appagA vyAkhyA karate hue cUrNikAra ne 'asya siddhasenAcAryoM vyAkhyA savayaNalsa NiNNayatthe nnisiihNti| loge vi siddhaM NisIhaM appgaasN| jahA koi pAvAsio paose Agao, pareNa bitie karoti, eteSAM siddhasenAcAryoM vyAkhyAM karoti, imA puNa sAgaNiya NikkhitadArANa doNha vi bhaddabAhusAmikatA prAyazcittavyAkhyAnagAthA, diNe pucchio kalle ke velamAgao si? bhaNati NisIhe tti eyassa imA bhaddabAhusAmikatA bakkhANagAhA' Adi zabdoM ke raatraavityrthH|8 nizItha kA artha hai aprakAza arthAt aNdhkaar| sAtha bhadrabAhu aura siddhasena ke nAmoM kA aneka bAra ullekha aprakAzita vacanoM ke nirNaya ke lie nizIthasUtra hai| loka meM bhI kiyA hai| pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya nizItha kA prayoga rAtri-aMdhakAra ke lie hotA hai| isI prakAra aura trasakAyasaMbaMdhI yatanAoM, doSoM, apavAdoM aura prAyazcittoM nizItha ke karmapaMkaniSadana Adi anya artha bhI kie gae haiN| bhAvapaMka kA prastuta pIThikA meM ati vistRta vivecana kiyA gayA hai| kA niSadana tIna prakAra kA hotA hai--kSaya, upazama aura kssyopshm| khAna, pAna, vasati, vastra, halana, calana, zayana, bhramaNa, bhASaNa, jisake dvArA karmapaMka zAMta kiyA jAe vaha nizItha hai|69 gamana, Agamana Adi sabhI Avazyaka kriyAoM ke viSaya meM __ AcAra kA vizeSa vivecana karate hue cUrNikAra ne niyukti AcArazAstra kI dRSTi se sUkSma vicAra kiyA gayA hai| -gAthA ko bhadrabAhu svAmikRta batAyA hai| isa gAthA meM cAra prANAtipAta Adi kA vyAkhyAna karate hue cUrNikAra ne mRSAvAda prakAra ke puruSa pratisevaka batAe gae haiM jo utkRSTa, madhyama ke laukika aura lokottara--ina do bhedoM kA varNana kiyA hai tathA athavA jaghanya koTi ke hote haiN| ina puruSoM kA vividha bhaMgoM ke laukika mRSAvAda ke aMtargata mAyopadhi kA svarUpa batAte hue cAra sAtha vistArapUrvaka varNana kiyA gayA hai| isI prakAra strI aura dhUrtoM kI kathA dI hai| isa dhUrtAkhyAna ke cAra mukhya pAtroM ke nAma napuMsaka pratisevakoM kA bhI svarUpa batAyA gayA hai| yaha saba haiM-zazaka, elASADha, mUladeva aura khNddpaannaa| isa AkhyAna kA nizItha ke vyAkhyAna ke bAda kie gae AcAraviSayaka prAyazcitta ke vivecana ke aMtargata hai| pratisevaka kA varNana samApta karane sAra bhASyakAra ne nimnalikhita tIna gAthAoM meM diyA hai-- ke bAda pratisevanA aura pratisevitavya kA svarUpa samajhAyA gayA sasa-elAsADha mUladeva khaMDA ya junnnnujjaanne| hai| pratisevanA ke svarUpa varNana meM apramAdapratisevanA, sahasAtkaraNa, sAmatthaNe ko bhattaM, akkhAtaM jo Na sddhti||294|| corabhayA gAvIo, poTTalae baMdhiUNa aannemi| pramAdapratisevanA, krodhAdi kaSAya, virAdhanAtrika, vikathA, iMdriya, nidrA aura aneka mahattvapUrNa viSayoM kA pratipAdana kiyA gayA tilaairuDhakuhADe, vaNagaya malaNA ya tellodaa||295| vaNagayapATaNa kuMDiya, chammAsA hatthilaggaNaM pucche| hai| nidrA-sevana kI maryAdA kI ora nirdeza karate hae carNikAra rAyarayaga mo vAde, jahiM pecchai te ime vtthaa||296|| ne eka zloka uddhRta kiyA hai jisameM yaha batAyA gayA hai ki Alasya, maithuna, nidrA, kSudhA aura Akroza-ye pA~coM sevana karate cUrNikAra ne ina gAthAoM ke AdhAra para saMkSepa meM dhUrtakathA rahane se barAbara bar3hate jAte haiM-71 dete hue likhA hai ki zeSa bAteM dhuttakkhANaga (dhUrtAkhyAna) ke anusAra samajha lenI cAhie--sesaM dhuttakkhANagAnusAreNa paJca vardhanti kaunteya! sevyamAnAni nityshH| nneymiti| yahA~ taka laukika mRSAvAda kA adhikAra hai| isake AlasyaM maithunaM nidrA, kSudhA''krozazca pnycmH||
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pettejae - yatIndrasUri smAraka grantha jaina Agama evaM sAhitya - bAda lokottara mRSAvAda kA varNana hai| isI prakAra adattAdAna, kiyA gayA hai| vyAkhyAnazailI sarala hai| mUla sUtrapATha aura maithuna, parigraha, rAtribhojana Adi kA varNana kiyA gayA hai| yaha cUrNisammata pATha meM kahIM-kahIM thor3A-sA aMtara dRSTigocara hotA varNana mukhyarUpa se do bhAgoM meM vibhAjita hai| inameM se prathama bhAga hai| udAharaNa ke rUpa meM kucha zabda nIce uddhRta kie jAte haiN| ye dapikAsaMbaMdhI hai, dUsarA bhAga klpikaasNbNdhii| darpikAsaMbaMdhI bhAga zabda AThaveM adhyayana kalpa ke aMtargata hai- 77 meM tattadviSayaka doSoM kA nirUpaNa karate hue unake sevana kA sUtrAMka sUtrapATha cUrNipATha niSedha kiyA gayA hai jabaki kalpikAsaMbaMdhI bhAga meM tattadviSayaka apavAdoM kA varNana karate hue unake sevana kA vidhAna kiyA gayA puvvarattAvarattakAlasamayaMsi puvvattAvarattaMsi hai| ye saba mUlaguNapratisevanA se saMbaddha haiN| isI prakAra AcArya ne muiMga murava uttaraguNapratisevanA kA bhI vistAra vyAkhyAna kiyA hai| uttaraguNa 61 paTTehiM kusalehiM mehAvIhiM jiya paTehiM NiuNehiM jiya piNDavizuddhi Adi aneka prakAra ke haiN| inakA bhI darpikA aura 62 uNhodaehi ya kalpikA ke bheda se vicAra kiyA gayA hai| 107 pittijje __pIThikA kI samApti karate hue isa bAta kA vicAra kiyA 122 aMtarAvAsa aMtaravAsa gayA hai ki nizIthapIThikA kA yaha sUtrArtha kise denA cAhie aMtagaDe aura kise nhiiN| abahuzruta Adi niSiddha puruSoM ko dene se pravacana 232 pajjosaviyANaM pajjosavie ghAta hotA hai| ataH bahuzruta Adi suyogya puruSoM ko hI aNaTThAbaMdhissa aTThANabaMdhissa nizIthapIThikA kA yaha sUtrArtha denA caahie|75 yahA~ taka pIThikA kA adhikAra hai| isake Age nizIthasatra aura bhASyagAthAoM kA isa prakAra ke pAThabhedoM ke atirikta sUtra-viparyAsa bhI vizleSaNa karate hue unakI viSayavastu kA vivaraNa diyA gayA hai| dekhane meM AtA hai| udAharaNa ke lie isI adhyayana ke sUtra 126 isa para vizeSa vivecana hetu paM. dalasukha bhAI mAlavaNiyA kI aura 127 cUrNi meM viparIta rUpa meM milate haiN| isI prakAra AcArya pustaka nizItha eka adhyayana' dekhanI caahie| pRthvIcaMdraviracita kalpaTippanaka meM bhI aneka jagaha pAThabheda dikhAI detA hai| dazAzrutaskandhacUrNi yaha carNi mukhyatayA prAkata meM hai| kahIM-kahIM saMskata - papUNa zabdoM athavA vAkyoM ke prayoga bhI dekhane ko milate haiN| cUrNi yaha cUrNi - mUla sUtra evaM laghu bhASya para hai| isakI bhASA kA AdhAra mUla sUtra evaM niyukti hai| prAraMbha meM cUrNikAra ne saMskRtamizrita prAkRta hai| prAraMbha meM maMgala kI upayogitA para paraMparAgata maMgala kI upayogitA kA vicAra kiyA hai| tadanantara prakAza DAlA gayA hai| prastuta cUrNi kA prAraMbha kA yaha aMza prathama niyukti-gAthA kA vyAkhyAna kiyA hai-- dazAzrutaskandhacUrNi ke prAraMbha ke aMza se bahuta kucha milatAvaMdAmi bhaddabAI, pAINaM crmsylsuanaanniN| julatA hai| ina donoM aMzoM ko yahA~ uddhRta karane se yaha spaSTa ho suttassa kAragamisiM, dasAsu kappe a vvhaare||1|| jAegA ki unameM kitanA sAmya hai-- bhaddabAhu nAmeNaM, pAINo gotteNaM, carimo apacchimo, sagalA __maMgalAdINisatthANi maMgalamajjhANi mNglaavsaannaanni| iNcoddspuvvaaiN| kiM nimittaM namokkAro tassa kajjati? ucyate maMgalapariggahiyA ya sissA suttatthANaM avaggahehApAyadhAraNAsamatthA jeNa suttassa kArao Na atthassa, attho titthagarAto psuuto| bhvNti| tAnicA''dimadhyA'vasAnamaMgalAtmakAni sarvANi loke jeNa bhaNNati-atthaM bhAsati arhaa...| isake bAda zruta kA varNana virAjanti vistAraM ca gcchnti| anena kAraNenAdau maMgalaM madhye kiyA gayA hai| tadanantara dazAzrataskandha ke dasa adhyayanoM ke magalamavasAne mglmiti| Adi maMgalaggahaNeNaM tassa sa satthassa adhikAroM para prakAza DAlate hue unakA kramazaH vyAkhyAna - avigdheNa lahuM pAraM gcchnti| majjhamaMgalagahaNeNaM taM satthaM A thiraparijiyaM bhvi| avasANamaMgalaggahaNeNaM taM satthaM sissaranduardiarioudidroidroidroidnidasdroidroomindia-[ 38 Hamirsionirodwordsradd-insubmiuoridiroinorbidroin
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndasUrismAraka granya - jaina Agama evaM sAhitya - pasissesu avvocchittikaraM bhgi| tatrAdau maMgalaM bhASAoM meM paryAya die haiM-sakkayaM jahA vRkSa ityAdi, pAgataM jahA pApapratipedhakatvAdidaM sUtram... rukkho ityaadi| dezAbhidhAnaM ca pratItya anekAbhidhAnaM bhavati --bRhatakalpacUrNi, pR.1. jadhA odaNo mAgadhANaM kUro lADANaM coro damilANaM iDAku aMdhANaM / saMskRta meM jise vRkSa kahate haiM vahI prAkRta meM rukkha, maMgalAdINi satthANi maMgalamajjhANi maMgalAvasANANi magadha deza meM odaNa, lATa meM kUra, damila-tamila meM cora aura maMgalapariggahitA ya sissA avaggahehApAyadhAraNAsamatthA aviggheNa aMdha-AMdhra meM iDAku kahA jAtA hai| satthANaM pAragA bhvNti| tANi ya satthANi loge viyaraMti vitthAraM ca gcchti| tatthAdimaMgaleNa nivviggheNa sissA satthassa pAraM karma-baMdha kI carcA karate hue eka jagaha cUrNikAra ne gcchnti| majjhamaMgaleNa satthaM thirapariciaMbhavai avasANamaMgaleNa vizeSAvazyakabhASya tathA karmaprakRti kA ullekha kiyA hai-- satthaM sassa pasissesu paricayaM gcchti| tatthAdimaMgalaM.... - vitthareNa jahA visesAvassagabhAse sAmittaM ceva savvapagaDINaM ko dazAzrutaskandhacUrNi, pR. 1 kevatiyaM baMdhai khavei vA, kattiyaM ko utti jahA kmmpgddiie|1 isI prakAra prastuta cUrNi meM mahAkalpa aura goviMdaniyukti kA ina donoM pAThoM meM bahuta samAnatA hai| aisA pratIta hotA hai bhI ullekha hai - tattha nANe mahAkappasuyAdINaM atttthaae| daMsaNe ki dazAzrutaskandhacUrNi ke pATha ke AdhAra para bRhatkalpacUrNiI govindnijjuttaadiinn|82 kA pATha likhA gayA hai| dazAzrutaskandhacUrNi kA uparyukta pATha saMkSipta evaM saMkocazIla hai, jabaki bRhatkalpacUrNi kA pATha cUrNi ke prAraMbha kI bhA~ti aMta meM bhI cUrNikAra ke nAma kA vizeSa spaSTa evaM vikasita pratIta hotA hai| bhASA kI dRSTi se bhI koI ullekha athavA nirdeza nahIM hai| aMta meM kevala itanA hI dazAzrutaskandhacUrNi bRhatkalpacarNi se prAcIna mAlama hotI hai| ullekha hai - kalpacUrNI smaaptaa| granthA 5300 jitanA bahatkalpacarNi para saMskRta kA prabhAva hai utanA prtykssrgnnnyaaninniitm| aisI dazA meM kisI anya nizcita pramANa dazAzrataskandhacarNi para nahIM hai| ina tathyoM ko dekhate hae aisA ke abhAva meM cUrNikAra ke nAma kA asaMdigdha nirNaya karanA pratIta hotA hai ki dazAzrutaskandhacUrNi bRhatkalpacUrNi se pUrva azakya pratIta hotA hai| likhI gaI hai aura saMbhavata: donoM eka hI AcArya kI kRtiyA~ haiN| sandarbha __ prastuta cUrNi meM bhI bhASya ke hI anusAra pIThikA tathA chaha 1. Arhata AgamonI cUrNiauM ane tenuM mudraNa-siddhacakra,, bhA.9, uddeza haiN| pIThikA ke prAraMbha meM jJAna ke svarUpa kI carcA karate hue aM.8, pR. 165 cUrNikAra ne tattvArthAdhigama kA eka sUtra uddhRta kiyA hai| avadhijJAna ke jaghanya aura utkRSTa viSaya kI carcA karate hue 2. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 341 cUrNikAra kahate haiM-- 3. dazavaikAlikacUrNi, pR. 71 jAvatie tti jahaNNeNaM tisamayAhAragasuhamapaNagajIvAvagAhaNAmette 4. uttarAdhyayanacUrNi, pR. 274 ukkoseNaM savvabahuagaNijIvaparicchittepAsai davvAdi AdiggaheNeNaM vaNNAdi tamiti khettaM Na pecchati yasmAduktam rUpiSvavadheH anuyogadvAracUrNi, pR. 1 (tattvArtha. 1-28 ) taccArUpi khettaM ato Na pecchti|" 6. jainagranthAvalI, pR. 12, Ti. 5 abhidhAna arthAt vacana aura abhidheya arthAt vastu ina 7. gaNadharavAda, pR. 211 donoM ke pArasparika saMbaMdha kI carcA karate hue cUrNikAra ne 8. gaNadharavAda, prastAvanA, pR. 32-33 bhASyAbhimata athavA yaha kahie ki jainAbhimata bhedAbhedavAda kA pratipAdana kiyA hai| abhidhAna aura abhidheya ko kathaJcitabhinna 9. jaina Agama, pR. 27 aura kaJca ta abhinna batAte hae AcArya ne vakSa zabda ke chaha 10. a.A History of the CanonicalLiterature of the Jains, P.191
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ se. - yatIndrasUrismArakagranya - jaina Agama evaM sAhitya b. nandIsUtracUrNi (prA.Te.so.), pR. 83 31. Avazyaka cUrNi (uttara bhAga), pR. 9 11. gaNadharavAda, prastAvanA, pR. 44 32. vahI, pR. 20 12. vahI, vRddhipatra, pR. 211 33. vahI, pR. 20 13. nizIthasUtra (sanmati jJAnapITha), bhA 4: prastAvanA, pR. 34 34. vahI, pR.52 35. vahI 14. jainagranthAvalI, pR. 12-13, Ti. 5 36. vahI, pR. 120 15. zrI vizeSAvazyakasatkA amutigAthA: zrI nandIsUtra cUrNiH 37. dasa uddesakAlA dasANa kappassa "ti chccev| dasa ceva hAribhadrIyA vRttizca- zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara vavahArassa hoMti savvevi chbbiisN|| pR. 148 saMsthA, ratalAma, san 1966 38. vahI, pR. 157-58 16. vizeSAvazyakabhASya, gA. 3089 - 3135 39. vahI, pR. 202 17. haribhadrakRtavRttisahita - zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1928 40. vahI, pR. 246 18. imassa sattassa jahA naMdicaNNIe vakkhANaM tathA ihaSi vakkhANaM 41. vahI, pR. 248 dtttthvvN| anuyogadvAracUrNi, pR. 1-2 tulanA - nandIcUrNi, pR 42. vahI, pR. 249 10 aura Age 43. vahI, pR. 325 19. anuyogadvAracUrNi, pR. 3 44. zrI RSabhadevajI kezarImalajI, zvetAmbara saMsthA, 20. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbarasaMsthA, ratalAma, ratalAma, san 1933 pUrvabhAga, san 1928; uttarabhAga san 1929 45. dazavaikAlikacUrNi, pR. 71 21. pUrvabhAga pR. 31, 341; uttarabhAga, san 1929 46. vahI, pR. 184, 187, 202, 203 22. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 79 47. taraMgavatI, pR. 106, oghaniyukti - pR. 175, 23. vahI, pR. 85 'piNDaniyukti, pR. 178 Adi 24. vahI, pR. 87 - 91 48. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA ratalAma, san 1933 25. vahI, pR. 121 26. dekhie - Avazyakaniyukti, gA. 140-141 49. uttarAdhyayanacUrNi, pR. 274 50. zrI RSabhadevajI kezarImalajI, zvetAmbara saMsthA, ratalAma, 27. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 147 / san 1941 28. dekhie - Avazyaka niyukti, gA. 335-440 51. vahI 29. Avazyaka cUrNi (pUrva bhAga), pR. 245 52. viSamapadavyAkhyAlaMkRtasiddhasenagaNisandRbdha30. vahI, pR. 427 (nihananAda ke lie dekhie - bRhaccUrNisamanvita jItakalpasUtra, sampAdakavizeSAvazyakabhASya, gA. 2306-2609) munijinavijaya, prakAzaka - jainasAhityasaMzodhaka-samiti, ahamadAbAda, san 1926 onioraduraridrowonodwebritoniorironoraminorinod40idnirbronirodriwaridrotonirirdroidrordwordwordroid
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyana kalpasUtrapATha, nimalita hai becaradAsa yatIndrasUri smArakagrantha - jaina Agama evaM sAhitya 53. ahavA bitiyacunikArAbhipAyeNa cattAri.... jItakalpacUrNi, 71. vahI, pR.54 72. vahI, pR. 55 54. vahI, pR. 3,4,21 73. vahI, pR. 102 55. vahI, pR.4 74. vahI, pR. 105, AcArya haribhadrakRta dhUrtAkhyAna kA AdhAra 56. vahI, pR. 30 yaha prAcIna kathA hai| 57. prastuta cUrNi kI hastalikhita prati zrI puNyavijaya jI kI 75. vahI, pR. 165-166 kRpA se prApta huI ataH lekhaka munizrI kA atyanta AbhArI 76. isa carNi kI hastalikhita prati zrI paNyavijayajI kI kapA hai| yaha prati jaisalamera jJAnabhaNDAra se prApta prAcIna prati kI se prApta huI ataH unakA ati AbhArI huuN| isakA AThavA~ pratilipi hai| adhyayana kalpasUtra ke nAma se alaga prakAzita huA hai 58. dazavaikAlikacUrNi, pR. 2 jisameM mUlasUtrapATha, niyukti, cUrNi aura 59. vahI, pR. 7-8 pRthvIcandrAcAryaviracita Tippanaka sammilita haiN| sampAdaka -- muni zrI puNyavijayajI, gujarAtI bhASAntara - paM. becaradAsa 60. niyuktigAthA - jIvAjIvAhigamo carittadhammo taheva jayaNA jIvarAja dosI, citravivaraNa - sArAbhAI maNilAla navAba, y| uvaeso dhammaphalaM chajjIvaNiyAi ahigArA / / prAptisthAna - sArAbhAI maNilAla navAba, chIpA mAvajInI 61. vahI, pR. 146-47 pola, ahamadAbAda, san 1952 62. vahI, pR. 497 77. muni zrIpuNyavijayajI dvArA svIkRta pATha ke AdhAra para ina 63. gAthA-saMkhyA kA AdhAra manizrI puNyavijayajI dvArA taiyAra zabdoM kA saMgraha kiyA gayA hai| kI gaI dazavaikAlika kI hastalikhita prati hai| 78. isa cUrNi kI hastalikhita prati ke lie muni zrIpuNyavijayajI 64. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, graMthAMka - 47 kA kRtajJa hU~ jinhoMne apanI nijI saMzodhita prati mujhe dene kI kRpA kii| 65. sampAdaka-upAdhyAya zrI amaracanda va muni zrIkanhaiyA lAla jI, sanmati jJAnapITha,lohAmaNDI, AgarA, san 1957-1960 1. nizotha: eka adhyayana - paM. dalasakha mAlavaNiyA sanmati 80. vahA, pR. 25 jJAnapITha, AgarA, san 1959 . 81. vahI, pR. 37 66. sA ya chavvihA - jahA dasaveyAlie bhaNiyA tahA bhaanniyvvaa| 82. vahI, pR. 1383 prathama bhAga, pR. 2 83. vahI, pR. 1620 67. bhASyagAthA - 3 68. nizIthavizeSacUrNi, pR. 34 - jaina sAhitya ke 69. vahI, pR. 34-35 vRhad itihAsa se saabhaar| - sampAdaka 70. esA bhaibAhusAmikatA gAhA -vahI, pR. 38 ordarorrorariwariandaridroindianitidariniwas 41 r inivaririwniromotoroorinivarioritroriroinnar