Book Title: Abhayabhyuday Mahakavya
Author(s): Suyashchandravijay, Sujaschandravijay
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229269/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 zrImunidevasUri racita zrIabhayAbhyudayamahAkAvya saM. munisuyazacandra-sujasacandravijayau abhayakumAra-jaina Agamika sAhitya, bahu ja prasiddha pAtra che. temanA jIvananA prasaMgono ullekha ke te saMkaLAyela hoya tevA prasaMgo anuyogadvArasUtra, AvazyakasUtra, dazavaikAlikasUtra, nizIthasUtra, sUtrakRtAMgasUtra jevAM AgamasUtromAM ke tenI cUNi ane vRttimAM jovA maLe che. te sivAya-mahAvIracaritra, upadezaprAsAda jevA aneka saMskRta ke prAkRtabhASAbaddha granthomAM, tathA zreNikarAsa, zreNika abhayarAsa, bharatezvara-bAhubalIrAsa vagere aneka kRtiomAM abhayakumAranA jIvananA prasaMgo nodhAyela che. zubhazIlagaNile racela 'bharatezvara-bAhubalIvRtti'mAM paNa abhayakumAranuM jIvana gadyamAM nibaddha thayuM che. te ja rIte prastuta kRti paNa kRSNarSigacchanA kRSNamuninA ziSya AcArya jayasiMhasUrijIo vi.saM. 915mAM racela 'dharmopadezamALA' nAmanI 98 zloka pramANa racanAnI TIkAmAM sthAna pAmI che. abhayakumAranA jIvana upara lakhAyela kRtio :- temanA jIvana upara svatantra rIte prAkRtabhASAmAM koI racanA thaI hoya tevaM jANavA maLyuM nathI. saMskRta-gujarAtI bhASAnI racanAo nIce mujaba che. saMskRta kRtio : (1) abhayakumAracaritra - sarga 12 zloka 9036 pramANanI kRti candragacchanA AcArya zrIjinezvarasUrijInA ziSya candratilaka upA. dvArA vi.saM. 1312mAM racAI che te saM. 2045mAM harSapuSpAmRtagranthamALAmAMthI chapAyela che. (2) abhayakumAracaritra - sahajakIrti (digaM0?) kRta A racanAnI vizeSa noMdha nathI. A grantha pahelA mANekacaMda hIrAcaMda bhaNDAra, copATImAM hato. hAla te bhaNDAra tyAM nathI. (3) abhayakumAracaritra - ajJAtakartRka. A kRtinI noMdha jinaratnakozamAM che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 (4) abhayazataka - A kRti surata-jainAnanda pustakAlayamAM hovAnI noMdha maLe che. te abhayakumAranA jIvana upara che ke kema te paNa prazna che ? apragaTa jaNAya che. gurjarakRtio :(1) kavi depAla kRta zreNika - abhayakumArarAsa (ra.saM. 1526) (2) padyarAja (?) abhayakumAra caritra caupAI (ra.saM. 1650) (3) kavi RSabhadAsa kRta abhayarAsa (ra.saM. 1687) (4) jinaharSa upA. (khara.) kRta abhayarAsa (ra.saM. 1758) (5) kIrtisundara kRta abhayakumArAdi paMcasAdhu rAsa (ra.saM. 1759) (6) lakSmIvinaya (khara.) kRta abhayarAsa (ra.saM. 1761) 'abhayAbhyudayamahAkAvya' nAmaka prastuta kRtine kartAe kAvya tarIke gaNAvI hoI tene svatantra kRtilekhe svIkArI zakAya. abhyudayAGkakAvyo : abhyudaya aTale unnati. zuM nAyakanA jIvananA anya prasaMgothI laI cheka tenI sAmAjika ke Atmika unnatinI noMdha darzAvatI kRti mATe A zabda prayojAyo haze ? ke pachI koI anya kAraNathI A zabda prayojAyo che te vicAravaM joI. prastuta kAvyamAM paNa abhayakumAranA zaizavathI prAraMbhIne '0madhyAsta madhyamavimAnamanuttareSu' padathI kavi temanI Atmika unnati darzAvIne kRti pUrNa karI che. ahIM prasaMgagata keTalAMka abhyudayAGka kAvyonI DhUMka noMdha mUkIo chIo Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama | kRtinAma kartA ra.saM./kALa kRtiviSaya | vi. 12mI sadI | kaMsa-jarAsandhanA vadha pachI kRSNa rAjyAbhiSeka 1. / yAdavAbhyudaya (nATaka) kavi rAmacandra Disembara 2008 rAghavAbhyudaya (nATaka) sItAsvayaMvaraghaTanA bharatezvarAbhyudaya AzAdhara (digaM.) bharata rAjAnA caritranuM varNana |vi.saM.1235- | 1296 vacce 4. dharmAbhyudaya udayaprabha vi.saM. 1277- | vastupAle kADhela saMghayAtrA vagerethI thayela 1290 vacce dharmanA abhyudayanuM varNana 5. | dharmazarmAbhyudaya harizcandra (digaM.) | vi.saM. 1257- | paMdaramA tIrthaMkara dharmanAthabhagavAnanA jIvana 1287 vacce varNana 6. | dharmAbhyudaya (akAMkI nATaka) | meghaprabhAcArya vi.saM. 1273 dazArNabhadrarAjarSinI jIvanaghaTanA pahelA 7. | rAyamallAbhyudaya padmasundaragaNi | vi.saM. 1626- | akabaranA darabArI zeTha rAyamalla caudharI 1639 vacce (digambara)nI vinaMtithI racAyela 24 jina caritra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra.saM./kALa krama | kRtinAma 8. | pArvAbhyudaya / kartA jinasenAcArya (digaM.) 9. | devAnandAbhyudaya | meghavijayajI upA. (khara.) | ratnakuzala (tapA.) vi.saM. 1650 10. khImasIsaubhAgyAbhyudayaH | puNyAnandAbhyudayare kRtiviSaya pArzvanAtha bhagavAnane thayela upasarga, varNanameghadUtanI samasyApUrti vijaya devasUrijI (tapA.) ma. nuM jIvana zizupAlavadhapAdapUrti maMtrI kSemarAjanA puNyakArya- varNana aneka mahApuruSonu jIvana AtmArAmajI ma.nuM jIvanacaritra | pU. zAsanasamrAT nemisUrijI ma.nuM jIvana apUrNakRti puNyAnandasUri (?) (?) 20mI sadI vijayAnandAbhyudayakAvya 13. | nemyabhyudaya udayasUrijI ma. 20 mI sadI 1. 'khImasIsaubhAgyAbhyudaya' kAvyanI kobA saMgrahanI pratinI nakala ame karela che je vahelI take pUrNa karavAnI bhAvanA che. paraMtu te granthanA sarga 1 nA zloka 1 thI 58 (patra 1 thI 5) na hoI anya hastapratanI AvazyakatA che. 2. 'puNyAnandAbhyudaya' kAvya, presameTara pU.A.ma.zrI municandrasUrijI ma. sAhebe taiyAra karela che. anusandhAna 46 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 abhayAbhyudayaH mahAkAvya ke sakalakathA - kAvyasAhityanA bhedAdinI vAta hemacandrAcArya mahArAje 'kAvyAnuzAsana' granthamA jaNAvI che. te saMpUrNa vAta na karatA mukhya vAta ja karIo to mahAkAvya - eka nAyakane ke tenA kuLane sAme rAkhI chandavizeSathI racAyela, sargabaddha, saMskRtAdibhASAnibaddha, kavisamayanuM pAlana karatA zabdavaicitryAdilakSaNayukta je dIrgha racanA te mahAkAvya, jevA ke raghuvaMzamahAkAvya, buddhacaritrAdi. sakalakathA - mahAkAvyanI jema nAyakanA pUrNajIvananu mAtra varNana hoya. jevA ke samarAdityacaritra, vastupAlacaritrAdi. Do. gulAbacandra caudharI jaina sAhityano bRhad itihAsa (bhA.6 pRSTha 23)mAM jaNAve che ke 'jainonA adhikAMza caritrakAvyo A prakAramA (sakalakathAmAM) samAveza pAme che.' chatAM kartAo kAvyanA dareka sarganA ante "iti abhayAbhyudayanAmni mahAkAvye" e zabdo mUkyA che. vaLI mAtra kathA tarapha lakSa na ApatA kAvyane sargabaddhatA, chandovaividhya, RtuvarNanAdi keTalAka guNo paNa ApyA che. tethI A kRtino samAveza uparokta be paikI kayA prakAramA thaI zake te nirNaya vidvAno ja karI zake. abhayAbhyudayaH avalokana - kartAo abhayakumAranA jIvananI ghaNI ghaTanAone kula sarga 4, zloka 201 nI aMdara guMthavAno sundara prayatna karyo che. sAthe-sAthe - abhayakumAranI mAtA nandAnA dohadanI pitAo rAjA dvArA karAvela pUrti (sarga 1, zloka 18), abhayakumAranA lagna (1/40), ceTakarAjAnI putrI sujyeSThAnA sthAne cellaNAnuM haraNa (2/2), kapaTa karI vezyA dvArA abhayane pradyota pAse lAvavo (2/4) pradyota pAsethI maLela 4 varadAnanI samakALe thayela mAMgaNI pUrNa na thatA abhayakumAranI mukti (2/65) jevA keTalAka prasaMgonuM saMpUrNa varNana na karatA zloka ke zlokArddhathI aMgulinirdeza karavAna paNa kartA bhUlyA nathI. vaLI - A ja kRtinI samakALe racAyela candratilaka upA. kRta abhayakumAracaritramahAkAvyamA AvatA - sulasAnA 32 putranI kathA, kuNika, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 meghakumAra, metArya jevA (avAMtara) prasaMgo kartAo na lIdhA te svAbhAvika che, paraMtu abhayakumAranI buddhipratibhAnA dyotaka anya kathAprasaMgo paNa kartAo samAviSTa nathI karyA te noMdhavU joI. uparokta mahAkAvya sAthe prastuta kRtine upara-uparathI meLavatA prApta thayela noMdha - (1) abhayakumAracaritra mahAkAvyamAM abhayakumArano jIva mAtAnA garbhamAM Avyo tyAre mAtAe svapnamAM 4 dAMtavALo hAthI joyo (sarga 1 / zlo. 2833). prastuta kRtimAM A noMdha nathI. (2) mahAkAvyamA antaHpuradahananI potAnI AjJA pAlana thayeluM jANI rAjA zreNika mUrchita thAya che. tyAre abhaya pitAne satya hakIkata jaNAve che. (4/55-59) prastuta kRtimAM A prasaMga judI rIte varNavyo che. (4/28-33) (3) mahAkAvyamAM abhayakumAra aSTAhnikA mahotsavapUrvaka pitAnI AjJA laIne dIkSA grahaNa kare che. (12/21-24) prastutakRtimAM pitA sAthe thayela karAra(pratijJA), khaNDana thatA abhaya svayaM anumatinI apekSA vagara dIkSA svIkAre che (4/31-34). candratilaka upA. Avazyaka cUrNikArane anusaryA che, jyAre zubhazIlagaNi prastutakRtikAranI vAtamA sahamata che. (4) ahIM, kartAo karela ziyALAnI RtunuM varNana (3/15-18), rAtri-candrodayatuM varNana (3/25, 1/1-4), sUryAstavarNana (3/24), rAjAne uThADe che te prasaMge sUryodayatuM varNana (4/14-18). vagere, mahAkAvyanAM tevAM varNano karatAM judAM ane rasALa che. (5) kartA prastuta kRtimAM - anuSTupa, indravaMzA, indravajrA, upajAti, upendravajrA, pRthvI, mandAkrAntA, rathoddhatA, vaMzastha, vasantatilakA, zArdUlavikrIDita, zAlinI, sragdharA vagere chanda prayojyA che. dharmopadezamALA - dharmadAsagaNI kRta upadezamALA jevI ja 98 zloka pramANa A kRti kRSNarSinA ziSya jayasiMhasUrijIo vi.saM. 915 pahelA racI haze. kartA-temano samaya-anyakRtio-temanI ziSya paramparA vagerenI vizeSa noMdha maLatI nathI. prAyaH temanA ziSya jayakIrtisUrijIe 115 prAkRta gAthAmaya 'zIlopadezamALA' grantha racyo che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 'dharmopadezamALA' grantha upara samayAntare traNa TIkAgrantho racAyA che. (1) dharmopadezamALA-vivaraNa - A grantha upara kartAo pote ja vivaraNa prAkRtabhASAmAM kayuM che. TIkAgrantha- zlokapramANa 5778 che. kartAo saM. 915 mAM bhAdaravA suda 5, budhavAra, svAtinakSatramA rAjA bhojadevanA rAjyamAM nAgorajinAlayamAM A vivaraNa pUrNa karyu che. prastuta grantha- sampAdana siMghI jaina zikSApITha-bhAratIyavidyAbhavana-muMbaImAthI (purAtattvAcArya) jinavijayajIo vi.saM. 2005mA prakAzita karyu che. (2) dharmopadezamALA-vivaraNa - prastuta vivaraNa harSapurIyagacchanA hemacandrasUrijInA paTTadhara vijayasiMhasUrijIo vi.saM. 1191 mAM siddharAja jayasiMhanA rAjyamA banAvyu, temaNe prathama vivaraNanI kathAono vistAra kayoM che. prAkRtabhASAmAM racAyela vRttinuM zlokapramANa 14471 che. aprakAzita A granthanI tADapatrIya pothI pATaNa tathA pUnA (bhANDArakara zodhasaMsthAna)mAM che. (3) dharmopadezamALA-vRtti - bRhadgacchamAM vAdI devasUrijInI paramparAmAM madanacandrasUrijInA ziSya munidevasUrijIo saMskRtabhASAmAM 6800 zloka pramANa vRttI racI. vi.saM. 1322nI AsapAsa racAyela prastuta vRttinuM devAnandasUrijInA ziSya kanakaprabhasUrijInA ziSya pradyumnasUrijIo saMzodhana karyu hatuM. aprakAzita A saMpUrNa kRtinI tADapatrIya pothI pATaNamAM che. kAgaLa upara lakhela prati chANI, liMbaDI, vaDodarA-haMsavijayajI saMgraha, paMjAba saMgraha (?), pATaNa, suratajainAnanda vagere granthAlayomA hovAnuM jinaratnakozakAre noMdhyuM che. 'abhayAbhyudayamahAkAvya' A TIkAgranthano ja eka aMza che. vRttikAra - munidevasUrijInA jIvana viSe vadhu koI noMdha upalabdha nathI. temaNe saM. 1322mAM zAntinAtha caritra racyu. A caritra temaNe pUrNatallagacchanA A. devacandrasUrijIo saM. 1160 mAM racela 12100 zloka pramANanA 'saMtinAhacariya'nA saMkSeparUpe banAvyuM hatuM. aprakAzita A kRtinI hastapothIo chANI, bhaNDArakara insTiTyUTa, lIbaDI, jesalamera, pATaNa vagere granthAlayomA che. temaNe rAjagacchanA A. pradyumnasUrijIo racela 'pravrajyAvidhAna'nI vRttinI prathama prata lakhI hatI. poravAla zA. zaktikumAranA putra AsAhInA kalyANa mATe temanI patnI zivAdevI ane putro vosiri, sADhala, sAMgo, puNyasiMhe banAvela Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 'aSTApada' nAmanA caityanI temanA hAthe pratiSThA thai. temaNe ja AcAryazrIne 'zAntinAtha caritra' banAvavAnI vinanti karI hatI. [jaina paraM.no itihAsa bhA.2, pR. 458] prastutasampAdanamAM ame 2 hastapratono upayoga karyo che. hastaprata (1) dharmopadezamALA TIkAntargata - A tADapatrIya prata pATaNa - saMghavI pADAnA bhaNDAramA che. prastuta kRti khaNDa 2 grathAnka 89mAM patra 453 A thI 476 B mAM lakhAyela che. prata azuddha che. tene ame tA0 evI saMjJA Apela che. (2) vividhakathAsaMgraha - A prata pATaNa-hemacandrAcArya bhaMDAranI antargata lIMbaDInA pADAnA bhaNDAranI che. prata kramAMka 4001 che. eka ja lekhake A saMpUrNa prata lakhI haze. paraMtu temAM le.saM. vagere noMdha thayela nathI. kadAca A kathAsaMgrahanI anya kathAo paNa munidevasUrijInI racanA hoI zake. kAraNa A kathAsaMgrahanA dRSTAnto dharmopadezamALAkAre te te zlokamAM makyA che. A pratanI patra saMkhyA 33 che. akSara suvAcya che. prata zuddha che. te pratane ame kA0 ovI saMjJA Apela che. kathAsaMgrahanI kathAonI noMdha : krama kathA nAma zloka dharmopadezamALamAM saMkhyA AvatA te-te dRSTAntano zlo. naM. vaMkacUlakathA (saM.) 109 / 1-5B abhayAbhyudayamahAkAvya (saM.) | 201 |5B-14B subhadrAkathA (saM.) 61 15A-16B damadattakathA (saM.) 23 16B-18A dattazaMkhAyanakathA (?) (saM.) / 75 18A-21A 8 (?) candanabALA kathA (saM.) 122 21A-25A IlAputrakathA (saM.) 36 25A-26A 8. kUragaDu kathA (saM.) 68 26A-29A 9. bharatakathA (saM.) 26 29A-30A 10. kASThamunikathA (saM.) 31 30A-31A 11. cAturmAsikaniyamakathA (prA.?) | 57 A kathA mULamAM kyAMya maLI nathI. | 31B-33B| - - - - * , 3 84 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 vividhakathAsaGgrahAntargatam "abhayAbhyudayamahAkAvyam" accatapAvabhIrU, rajjaM na layaMti dijjamANaMpi / abhayamahAsAlA iva, jiNasAsaNabhAviyamaIyA // 1 // [ AryA ] purA pure rAjagRhe prasena - jitAkhyayA'bhUtkSitimAnaneke / mahasvinastasya sutA babhUvuH, zrI zreNikAdyA maNayo yathA'bdheH ||1|| [ upajAti] ka eSu rAjyArha iti kSitIzaH parIkSituM pAyasabhAjanAni / anyedyureSAmazanAya paGktyA, vyamocayat te ca tato niviSTAH ||2|| bhoktuM pravRtteSu suteSu teSu vimocayAmAsa sa sArameyAn / * , zuH kumArA dhruvavaddine tu tatra sthitaH zreNika eka eva || 3 || kSipan zunibhyaH parabhAjanAni sa pAyasaM svaM bubhuje sukhena / tadvIkSya dadhyau nRpatirmanISI, yathA tathA'pyeSa niSetsyate'rIn // 4 // svayaM ca bhokSyatyayamAtmarAjyaM, rAjyasya yogyastadayaM pare na / dhyAtveti tebhyaH sa vibhajya dezAn dadau sadaucityavatAM vareNyaH // 15 // zrAk zreNiko mAnavazAnnirIya, bennAtaTaM nAma puraM jagAma / zrAnto vizazrAma sa tatra bhadrA bhidhasya haTTe vaNijAM varasya ||6|| sa krAyakairbhUrinaraistadAnIM vihastatAM prApa vaNik tato'sya / baddhavA puTIrarpayatA vitene, sAhAyakaM bhUdhananandanena ||7|| zreSThI sa bhUyiSThamupArjDa vittaM, tasyA'nubhAvena tamityuvAca / adyA'tithistvaM bhavitA'si kasya, puNyAtmanaH ? puNyanidhe'bhidhehi ||8|| yuSmAkameveti nizamya tasmA dacintayadbhadra ! idaM hRdantaH / svapne'dya yo'darzi mayA sutAyA, yogyo varaH saiva samAgato'yam // 9 // dhyAtveti saMvRtya nijApaNaM sa, ninye sahaiva svagRhaM kumAram / sagauravaM gaurava bhAjanasya, tasyA'tha cakre savanA'sa (za) nAdyaiH // 10 // zubhe muhUrte'tha tadIya kanyA - mAnandakAM rUpaguNAt sunandAm / udUhya bheje ramayeva viSNu - stayA samaM vaiSayikaM sukhaM saH // 11 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 prasenajittatra nRpaH sthitaM taM, vijJAtapUrvI praNidhi prayogAt / AhvAyayAmAsa rujArdito'tha, kramelakasthaiH puruSairjavena // 12 // amandamAndyaM pitaraM sa tebhyaH, zrutvA bhRzaM bASpabharaplutAkSaH / priyAM viyogAkulacetasaM tA-mApRcchata premaparairvacobhiH // 13 // gopAlakAH pANDurakuDyavanto, vayaM pure rAjagRhe sadA smaH / AhvAnamantrapratimAnitImAn, varNAn likhitvA'rpayati sma cA'syai / / 14 / / gataH puraM rAjagRhaM nanAma, tamAmayagrastatanuM sabASpaH / tuSTAttato varNagurorato'yaM, sAmrAjyadIkSAM ca javAdavApa // 15 // gate divaM tatra mahImahendre, zrIzreNiko bhUmibharaM babhAra / sAhAyakaM yasya bhujo vyadhatta, bhUbhArakhinnasya bhujaGgabhartuH // 16 // yasya pratApastapano navInaH, ko'pi prajAduHkhatamopahartA / dviDduryazorAhumiha sphurantaM, nabhastale pratyuta jagrase yaH // 17 // AgacchatA tena yadA vimuktA, nandA tadA garbhavatI babhUva / garbhAnubhAvAdabhayapradAne, tasyAstato dohada udbabhUva // 18 // sa pUrito'syA janakena bhUpaM, vijJapya kAle'tha nRpapriyA sA / mahaHsamUhaglapitapradIpaM, prAsUta pUrveva ravi tanUjam // 19 // yaddohado mAturamuSya jajJe, garbhe sthito'sminnabhayapradAne / mAtAmahenA'bhaya ityavAdi, tata: kumArAgrapadaH sa nAmnA // 20 // adhItavidyaH kramato'STavarSa-vayAH sa kenA'pi kuto'pyamarSAt / atayaMteti tvamasIha ko nu, nAmA'pi budhyeta piturna yasya // 21 // nandAsutenA'bhidadhe pitA me, bhadraH paraH prAha na te pitA'yam / tvanmAtureSo'tha yayau vilakSaH, pArvaM jananyA sa jagAda tAM ca // 22 // tAtaH kva me mAtaragAttayA'tha, bhadraH pitA'kathyata te pitA'yam / na me sutenetyuditA jagAda, bhUyo'pi niHzvasya sudIrghameSA / / 23 / / vaidezikaH kazcana mAM vivAhya, garbhasthite'tha tvayi kaizcideSaH / puMbhiH sametairvijane vidhAya, mantraM yayau kvA'pi mayAdhirUDhaH // 24 // gacchaMstadA kiM kimuvAca sa tvAM ?, pRSTA'bhayeneti tata: sunandA / tatpatrakaM darzayati sma so'pi, tadvAcayitvetyavadat prahRSTaH / / 25 / / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 pitA sa me rAjagRhasya rAjA, tanmAtarantarvaha mA sma khedam / ApRcchya bhadraM tata eSa cakre, saMvAhakaM tatra yiyAsurAzu // 26 / / ambAM gRhItvA'tha yayau sa rAja-gRhe pure tAM ca bahirvimucya / viveza vegAdabhaya: suvezaH, purasya madhyaM svayameka eva // 27 // itazca sa zreNikabhUmipAlaH, svamantriNAM10 paJcazatI nirekAm / cakre cikIrSatyatha tAM caturthI - pAtreNa mantripravareNa pUrNAm // 28 // cikSepa kUpe vijale nRpaH svA-mathormikAmevamaghoSayacca / AdAsyate kaNThagato ya etAM, kareNa manmantriSu dhuryatA'sya // 29 // zrutveti tatkaNThagato vilakSo, jano jagAdeti sa pANinemAm / grahISyate candramasaM nabhaHsthaM, gRhNAti yaH kazcana bhUmikAsthaH // 30 // AgAttadAnImabhayo'pi kUpa-taTe janaM vIkSya jagAda ceti / nA''dIyate kiM nanu pANineyaM, kiM duSkaraM kiJcidihA'sti kArye // 31 // vilokya lokastamidaM hRdanta-dadhyAvayaM ko'pyatizAyibuddhiH / rAgo mukhasyA'vasare hi vakti, sphuTaM nRNAM vikramamantarastham // 32 // janastamUce tvamimAM gRhANa, bhAvI yadi tvaM nRpamantrimukhyaH / tAM gomayasyA'tha jaghAna piNDe-nA''TTaiNa mudrAmabhayo'tigADham // 33 // jAjvalyamAnaistRNapUlakaistaM, saMzoSitaM kSiptajale tarantam / sa pANinA''dAya jagAma dhAma, bhUmIpateHsthanaropahUtaH // 34 // nRpastamAliGgya jagAda vatsa !, kutastvamAgA iha vA pure'si / praNamya sa prAha samAgato'smi, beNNAtaTAkhyAnagarAdihA'dya // 35 // bhaTrAsya ! bhadrAbhidhayA'sti tatra, dhanI tadIyA tanayA sunandA / kSemaM tayorityamunA nRpeNa, pRSTo'yamastItyavadat kumAraH // 36 / / bhadgAtmajAyAH kimapatyamasti ?, tenoditaM sUnurathA''ha rAjA / kimAkRtiH kiMguNasaMhatizca, sa vidyate ? hRdyamate ! vadeti // 37 // dRSTaH sa dRSTe mayi nAtha ! nUnamidaM nizamyA'tha nRpaH sa tasmAt / ninye tamAliGgya sutaM nijAGka, harSaM vahannu raromaharSaH // 38 // nRpo'tha gatvA'bhimukhaM prakRSTA-nandAM sunandAM puramutpatAkam / / pravezayAmAsa cakAra cainaM, sutaM pradhAna saciveSu teSu // 39 / / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 svastrA suSeNAbhidhayA nRpasya, dattAM svakanyAM pariNIya dhanyAm / nRpAtmajo'yaM patiyogajAtaM, mAtuH pramodaM dviguNIcakAra // 40 // na tajjayantena harina zeSo, bhadreNa yanmadhyamalokapAlaH / sutena saMsAdhayati sma kArya, sa tena duHsAdya(dhya)mapi kSaNena // 41 // pradyotAdyA: kSitIndrAH kati kati na tadA santi zaktitrayADhyA steSu zlAghAM budhebhyaH kalayati purataH12 zreNikastveka eSaH / putro mantrI ca yasyA'gaNanaguNanidhirbhaktizaktipradhAno, dhatte rAjyasya bhAraM mativibhavabharAkrAntabhUpAlacakraH // 42 // [sragdharA] dAtAraM yamupAsya yAcakacamUrnAnyaM vadA'nyaM gatA, yasya nyAyavinAkRto nayanidheH putro'pyamitropama:13 / vairizrIjayasaGgamena satataM bi[vi] bhrAjamAnastridhA, vIrazreNiziromaNivijayate zrIzreNikaH kSamApatiH // 43 // [zArdUla0] / / ityabhayAbhyudayanAmni mahAkAvye prathamaH sargaH ||ch|| gra. 69 a. 18 e~ namaH [dvitIyaH sargaH] itazca zrIvizAlA'sti, vaizAlIti purIvarA / tatra ceTIkRtA''rAti-nRpazceTaka ityabhUt // 1 // [anuSTup] tatsutAM cellaNAbhikhyA-mAnItAmapahatya saH / uSAmivA'niruddhaH zrI-zreNikaH pariNItavAn // 2 / / bhogAMstasyA samaM bheje, rAjA so'tha yathAruci / rAjyabhAraM samAropya, putre mantriNi cA'bhaye // 3 // kapaTa zrAvikIbhUyA'bhaya:15 paNyastriyaikayA / dhRtvA''nIto vizAlAyAM, pradyotasya nidezataH // 4 // tadA cA'vantinAthena, cetasIti vicintitam / sutA vAsavadattA me, yA'styaGgAravatIbhavA ||5|| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 tayA yogya gurorante, zikSitAH sakalAH kalAH / gandharvaveda evaiko-'vaziSyeta guruM vinA // 6 // dhyAtveti sacivaM rAjA, papraccheti bahuzrutam / ko nAma duhiturbhAvI, gururgAndharvapAThane // 7 // prAyeNa rAjaputrINAM, prAptAnAM patimandiram / vinA gItakalAM patyu-vinode kiM bhavetparam ? // 8 // uvAca sacivaH svAmin !, sampratyudayanAbhidhaH / rAjA'sti sarvagAndharva-dhurINAnAM ziromaNiH // 9 // adbhutA kA'pi gAndharva-kalA tasya nizamyate / yo badhnAti vane vyAlA-napi gItena mohayan // 10|| vane badhnAti sa yathA, gItopAyena kumbhinaH / tathA tasyA'pyupAyo'sti, bandhe'trA''nayane'pi ca // 11 // tanvan yantraprayogeNa, kriyA gatyAsanAdikAH / kAryatAM kuJjarastatra, kilijaiH kAnanAntare // 12 // kiliJjakarimadhyasthAH, subhaTAH zastrapANayaH / nRpaM niyantrya vizvastaM, tamAneSyanti te'ntike // 13 // taM kiliJjagajaM tena, kAritaM tadvanAntare / vanecarA vilokyA'tho-dayanAya vyajijJapan // 14 // dUraM muktvA parIvAraM, gatvA tasyA'ntikaM nRpaH / gItaM gAtuM samArebhe, sa tiraskRtatumbaruH // 15 // yathA yathA jagau gItaM, madhuraM sa tathA tathA / bhaTAH karaTinaM cakru-madhyasthA nizcalAGgakam // 16 // taM gItamohitaM matvo-dayano'pi zanaiH zanaiH / upetyotplutya cA'rohat, kuJjaraM narakuJjaraH // 17 // yodhainirIya tanmadhyAd, badhyamAno'pyayaM tadA / eko'zastrazca nA'kArSI-cchekaH kimapi pauruSam // 18 // tamAnItaM puraH pradyo-to'pi bhUmipatirjagau / zikSaya tvaM mama sutAM, bhadra ! gItakalAM nijAm // 19 / / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna 46 kartavyaM samayAyAta-midamapyadhunA mayA / dhyAtvetyudayano mene, kAlakSepAya tadvacaH // 20 // jagAdojjayinIzasta-mekAkSI sA'sti me sutA / tanna vIkSyA tvayA yena, tvAM vilokya trapiSyate // 21 // nRpastAmapyuvAceti, vatse ! gItakalAguruH / apazyantyA tvayA paryu-pAsyaH kuSThI yato'sti saH // 22 // atho javanikAnta:sthA-mimAmudayanaH sadA / zikSayAmAsa gAndharva-kalAmantaHpurasthitaH // 23|| tayA pradyotabhUbhartuH, zikSayA tau parasparam / nA'pazyatAM yatazcheko-'pyaticchekena vaJcyate // 24 // tanniAnadhanA'nyedyuH, sA kanyA zUnyamAnasA / adhIte smA'nyathA sarvAH, manodhInAH kriyA yataH // 25 / / kANeti tarjitA tena, kupitena jagAda sA / kuSThinaM svaM na jAnAsi ? kiM mAM kANeti bhASase ? // 26 / / acinti vatsarAjena, kuSThabhAga yAdRgasmyaham / ekAkSI tAdRgeSA'pi, syAttataH kiM na vIkSyate ? ||27|| apasArya tataH kANDa-paTaM meghavinirgatAm / lekhAmivaindavImeSa, kanyakAM pazyati sma tAm // 28 // taM ca vAsavadattApi, sAkSAdiva pati rateH / praphullAkSI pramodena, subhagaM tamavaikSata // 29 // kanyAM nRpo nRpaM kanyA-'pyavalokya smitaM tadA / mitho'nurAgasAGgatya-sUcakaM tenaturmudA // 30 // yuktaM paridadhe tAbhyAM, romAJcakavacaM tadA / yataH suratasaGgrAma-samayo'bhyarNa eva hi // 31 // pradyotatanayA bADhaM, kAmarAgavazaMvadA / dUtIbhUtAtmanaiveti, vatsarAjamavocata // 32 // iyatkAlaM kalAvantaM, tvAmavIkSyA'smi vaJcitA / padminIva nizIthinyAM, niyatyA pitRzikSayA // 33 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 15 kalAguro ! kalAH sarvA-stvayA saGkrAmitA mayi / iyamevA'stu taddakSa !, dakSa(kSi)NA''tmasamarpaNam / / 34 / / iti tadvAksudhApAna-saGkrAntasvAdutAguNam / tadanUdayanaH prAha, sapramodamidaM vacaH // 35 // chadmanA yA parAbhUtiH, purA'bhUnmama vANini ! / jajJe saiva parA bhUti-stvallAbhenA'dhunA punaH // 36|| tatraiva tasthuSoryoga-stadbhavatvAvayoH priye / / hRtvA tvaM samaye yAsyA-myahaM nijapuraM punaH // 37 // itthaM tayoH svadautyena, yogaH kAJcanamAlayA / dhAtryA vAsavadattAyA, jJAyate sma pareNa na // 38 // vasantakena miNThena, vatsarAjasya maitryabhUt / karI nalagiriH svaira-manyadopAdravatpuram // 39 / / vihastena nRpeNA'tha, pRSTaH zreNikanandanaH / prAhetyamuM vazIkartuM, gAyatUdayano nRpaH // 40 // pradyotoktaH sutAyukto, javanyantarito'tha saH / gItaM gAyannalagiri, vazIcakre kSaNAdapi // 41 / / varaM dadau nRpastuSTo, nyAsIcakre'bhayastu tam / udyAnaM prati cA'nyedyu-zcacAlojjayinIpatiH // 42 / / tadeti vatsarAjasya, mantrI yaugandharAyaNaH / pradyotarAjamAlokya, rAjamArgasthito'vadat // 43 // yadi tAM caiva tAM caiva, tAM caivA''yatalocanAm / na harAmi nRpasyA'rthe, nA'haM yaugandharAyaNaH // 44 // bhRkuTIbhISaNaM prekSya, nRpasyA''syaM sa dhIsaH / svasyodayanagRhyatva-mapAkartuM tadAtvadhIH // 45|| urdhva eva sa santyakta-saMvyAno vikRtAkRtiH / amUtrayanRpo'pyenaM, bhUtAviSTamamanyata // 46 / / udyAnastho narapati-ISTuM gAndharvakauzalam / kautukI vatsarAjena, yutAmAjUhavatsutAm / / 4 / / For Prii Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vatsarAjo jagau rAja - putrImiti tadA priye ! / gacchAvaH sAmprataM bhadra - vatImAruhya hastinIm // 48 // nRpo vasantakenA'thA -''nAyayattAM kareNukAm / gantuM sadhAtrikA rAja - putrI sajjA babhUva ca // 49|| dUSyAyAM nahyamAnAyA - mibhI sA rasitaM vyadhAt / eko naimittikastacca zrutvA rasitamabravIt // 50 // kakSAyAM badhyamAnAyAM yathA rasati hastinI / yojanAnAM zataM gatvA, tathA prANAn prahAsyati // 51 // babandha vatsarAjasya vacasA sa vasantakaH / ibhyAmUtrasya ghaTikA--zcatasraH pArzvayordvayoH // 52 // miTho rAjasutA vatsa - sa- rAjo ghoSavatIkaraH | dhAtrI kAJcanamAlA cA''ruruhustAM dvipa tataH 18 // 53 // yaugandharAyaNo yAhi, yAhIti karasaJjJayA / , anodayannRpaM so'pi, jughoSeti vrajaMta (sta) dA // 54 // vatsarAjo vegavatI - ghoSavatyau vasantakaH / vAsavadattA kAJcana-mAlA sArthaH prayAtyasau // 55 // gateSu teSu nRpatiH kruddho nalagiriM gajam / sannAhya tAnanupraiSId, yutaM yaudhairniSAdibhiH // 56 // ullaGghya paJcaviMzatyA, yojanaiH pramitAM bhuvam / vatsarAjastamAyAtaM, pRSThe'pazyan mahAgajam // 57 // sphoTayAmAsivAnekAM, tato mUtraghaTImayam / prerayAmAsa ca puna - javenaitAM kareNukAm // 58 // jighran kareNukAmUtraM, karI so'pi sthitaH kSaNam / pRSThe saJcAritazcaiSAM kaSTena mahatA tataH // 59 // adhvani sphoTayannanyA, api tAvati tAvati / ibhImUtrasya ghaTikA, gatiM sA kariNo'ruNat // 60 // sayojanazataprAnte, kauzAmbImavizat purIm / vyapadyata parizrAntA, sA'pi vegavatI dvipI // 61 // anusandhAna 46 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 sammukhyaM yoddhumAyAntIM dRSTvodayanavAhinIm / taM gajaM vAlayitvA'gu-ravantIM te niSAdinaH // 62 // tataH prayANakAkAGkSI, pradyotaH kulamantribhiH / yuktipUrvamiti proce, svasvAmihitakAGkSibhiH // 63 // varAya yasmai kasmaicid dIyate kanyikA dhruvam / tatsamo vatsarAjena, bhAvI ko'syoM varaH paraH ? // 64 // pUryatAM yAtrayA tatte, mAnyatAM sa varo varaH / sa eva tava kanyAyA yatkaumAraharo'jani // 65 // tairevaM bodhito vatsa - rAjAya prajighAya saH / rAjA jAmAtRbhAvArha-manarghaM vasuMsaJcayam // 66 // vareNa tena tairanyai- rapi dattaistribhirnRpAt / svaM kramAnmocayAJcakre, matiyogAdathA'bhayaH // 67 // tamuvAcA'bhayo rAjaM - stvayA ninye chalAdaham | divA raTantaM pUrmadhye, tvAM tu neSyAmyasAvaham // 68 // tato rAjakumAro'gA-trijaM rAjagRhaM puram / kathamapyavatasthe ca kaJcit kAlaM mahAmatiH // 69 // surUrpaMgaNikAyugma-yuto vANijaveSabhRt / avantyAM so'gamad mArgA-sannaM ca gRhamagrahIt // 70 // hastisthito gavAkSasthe, pradyotaH prekSate sma te / pradyotamete api taM, savilAsamapazyatAm // 71 // anurakto nRpaH praiSI- dantike dUtikAM tayoH / kupitAbhyAmiyaM tAbhyAM vadhUbhyAmapahastitA // 72 // anunetumime dUtI, dvitIye'pyahni sA'gamat / tAbhyAM tatra dine svalpa - kopAbhyAM mAnitA manAk // 73 // anirviNNA tRtIye'pi dine sA'rthayate sma te / tAbhyAmUce sadAcAro bhrAtA nau bibhiya (va) stataH // 74 // saptame'hni samAyAte, yAte'muSmiMstato bahiH / ihA'bhyetu nRpo yuktaM, tataH saGgo bhaviSyati // 75 // 17 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 abhayo'tha nijaM kaJcit, pradyotasadRzaM naram / unmattamakarottasya, pradyota iti nAma ca // 76 // grahilo'yaM mama bhrAtA, pure bhrAmyati sarvataH / sajjIkAryoM mayA'yaM ta-dityavAdIjjane'bhayaH // 77|| nayAmi vaidyagehe'mu-miticchadmaparo'nvaham / raTantaM maJcakArUDhaM, sa taM ninye'bhayo bahi: // 78|| uccaiH svaraM sa conmatto, nIyamAnazcatuSpathe / pradyotaM mAM haratyeSa, ityudazramukho'raTat // 79 // yayau nRpo'pi tatraikaH, pracchannaM saptame'hani / babandhe cA'bhayabhaTaiH, kAmAndhaH sindhuro yathA ||80 // vaidyagehe nayAmyenaM, jalpatetyabhayena saH / jahe purasya madhyena, saparyo divA raTan // 81 // pratikrozaM puro muktai-rvAjibhiH karabhairathaiH / nRpaM rAjagRhaM ninye-'bhayastaM bhayavarjitaH // 82 // abhayaH zreNikasyA'gre, ninAyojjayinIpatim / adhAvattaM prati kruddhaH, kRSTvA'si zreNiko nRpaH // 83 / / sambodhya magadhAdhIza-mabhayo nItivittataH / pradyotaM preSayAmAsa, satkRtya svapuraM prati / / 8 / / sudharmasvAmipAdAnA-mantike kazcidanyadA / pravrajyAmAdade kASTha-bhAriko bhavabhIrukaH // 85 // viharantaM pure paurAH, pUrvAvasthA'nuvAdataH / upAhasannamuM so'pi, vihArArthe jagau gurUn // 86 / / anyatrA'tha vihArAya, pRSTo gaNabhRtA'bhayaH / pRcchaMcA'yaM vihArasya, hetuM taM jJApito'munA // 87 // sa praNamyetyayAciSTa, dinamekaM pratIkSyatAm / tadUrdhvaM bhagavatpAdai-ya'thAruci vidhIyatAm / / 88 // bhANDAgArAttataH kRSTvA, ratnakoTitrayImayam / dAsyAmyetAmeta lokAH, paTahenetyaghoSayat // 89 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 ' tatrA''yayurjanAH sarve'pyabhayeneti bhASitAH gRhNAtvimA sa yo vahni, jalaM nArIM ca varjayet // 90 // lokottaramidaM loke, kartuM ko nu prabhuH prabho !? | teSu vijJapayatsvevaM bhUyo'pyabhidadhe'bhayaH // 91 // yadi yuSmAsu nedRkSaH ko'pi ratnAnyamUnyaho ! / kASThabhArikasAdhostat santu tattrayavarjinaH // 92 // // 92 // satyaM pAtramayaM dAna-syedRzasya mahAmuniH / dhigasmAn hasito yaiH sa ityUcurabhayaM janAH // 93 // munerasyopahAsAdhaM, tanna kAryamataH param / abhayAditi zikSAM te svIkRtyA'tha janA yayuH // 94 // buddhyA svargiguruspaddha-tyabhayaH pitRbhaktibhAk / nirIho dharmamarmajJo, rAjyaM piturapAlayat // 95 // zrAddhadharme rAjacakre, caiSa dvAdazadhA sthite / pramAdaM dUrataH kRtvA, jajAgAra divAnizam ||16|| amandenA'pi sA tena, matibrAhmI susaGgatA / kasya citrIyate naiva, zreyaH siddhiM vitanvatI ||17|| yathA'khilaM bAhyamarAtivRndaM, matiprapaJcena sa tena tena / tathA jigAyA''ntaramapyakhinno, jitendriyatvena suduSkareNa // 98 // [ upendravajrA ] // ityabhayAbhyudayanAmni mahAkAvye dvitIyasargaH // cha // aiM namaH [ tRtIyaH sargaH ] caitye'nyadA guNazile trizalAtanUjaH, svAmI samAgamadamattrtyaniSevitAMhniH / tatrA''zu nirmitamatha tridazairyathArha, taddezanAsadanamudyadamandadhAma ||21|| [ vasantatilakA] 19 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 tatrA'bhayo'tha muniparSadi navyamekaM, dRSTvA muni vinayavAmanamUtiruccaiH / natvA jinaM viracitAJjalirityuvAca, ko nAma dhAma tapasAM munireSa nAtha !? // 2 // prAha prabhuH pravaramasti puraM pratIcyA, vizvaprasiddhamarumaNDalamaulimauliH / hiGgvAdipaNyanivahasya mahAnidhAnaM, sthAnaM zriyAmabhaya ! vItabhayAbhidhAnam // 3 // tasya kSamAdhipatireSa udAyano'sma ddharmopadezamadhigamya bhavAdviraktaH / dadhyau dadAmi yadi rAjyamabhIcaye'haM, putrAya tannarakaduHkhamayaM labheta // 4 // evaM kRpAmayamanAstanuje'tha kezi ___ sajhaM vidhAya nRpameSa sutaM svajAmaH / Adatta sarvavirati hatakarmarAze-, rbhAvI bhavakSaya ihaiva januSyamuSya // 5 // baddhAJjali: punarapi prayataH sunandA ___ sUnurvyajijJapadidaM zaminAmadhIzam / rAjarSiratrasamaye bhavitA'ntima: ko ? / bhAvyeSa eva jagade jagadekabhA // 6 // natvA'tha nAthamabhayaH purametya bhUyaH, saMsAranATakanaTatvabhayopagUDhaH / itthaM jagAda magadhAdhipatiM vivekI, bhAlasthalapraNayipANipayojakozaH / / 7 / / zrIvarddhamAnajinanAyakapotavAhaM, cAritrapotamadhiruhya bhavAmburAzeH / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 pAraM yiyAsurahamasmi dadatyanujJAM, sadyaH prasadya yadi tAtapadA idAnIm // 8 // smitvA'bhyadhatta nRpatiH sacivaM tameva(vaM) vatsa ! tvayetyabhidadhe nanu yuktameva / Adatsva kintu purato nRpatitvadIkSA, dIkSAM gRhItumadhunA samayo mamA'yam // 9 // sa zreNikaM punaruvAca vahAmi deva ! zeSAmivA'hamanizaM zirasA tvadAjJAm / svAmI tu vItabhayapattananAyakaM me, rAjarSimantimamudAyanamAdideza / / 10 / / puNyodayena kRtinaM janakaM bhavantaM, devaM guruM ca jinarAjamavApya vIram / duSkarmamarmamathanaM yadi nA'dya kurve, mattastataH ka iva tAta ! paro'sti mUDhaH ? // 11 / / nAmnaiva tAvadabhayo'smi bibhemi bhImA dasmAt punarbhavajaduHkhabharAdapArAt / tattAta ! mAM prahiNu yena javena yAmi, vIraM vibhuM bhavabhRtAmabhayaikadurgam // 12 / / Uce nRpastadanu taM parirabhya putra !, premNA yadeti nigadAmi ruSA bhavantam / A: pApa ! yAhi parataH purato mama tvaM, dIkSAM tadA sapadi vatsa ! samAdadIthA:22 // 13 // vajreNa vajramiva tat kvacanA'pi vedhyA, buddhyA''tmano nRpatibuddhirasau dRDhA'pi / evaM vicintya matimAniti so'pyuvAca, tAto yadA dizati me'stu taduttamAGge // 14|| jajJe'nyadA'tha tuhinaturatIva jaitre, sthAnAni yatra parihRtya parANi bASpaH / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 ninye nizAstuhinasauptikabhIvihastaH, kAntAkucoccagiridurgabhuvaM pravizya // 15 // svaM jADyabhAramapanetumivaiti yatra, vyomni hatadrutamayaM gaganAdhvago'pi / itthaM na cet kathamaho ! paravAsaratva tulye'pi yAnti divasA laghutAM tadIyAH // 16 / / tejo raverapi kRzaM mayi sapratApe, syAt kiM tadiddhamadhunA'sya ruSA kileti / madhyAnalaM tamabhiSeNayituM cakAra, dvArANi yo'hiSu miSeNa vipAdikAnAm // 17 // arkatviSo'ruNatayA'numitA vasanti mAJjiSThavAsasi ca vahnizikhe ca yatra / evaM na cedaparathA kathametadIyo, bhogastanoti jaDatAtanutAM janeSu // 18 // AgAttadA magadharAjapuraM suraGga-(suraughai-) rAsevyamAnacaraNo gaNibhirgaNaizca / svAmI tu dustapatapaHkRtakarmamAthaH, zrImAnameyamahimAntimatIrthanAthaH // 19 // zrIzreNikastamabhinantumagAdagAdha bhaktikramo'tha saha cellaNayA'pare'hni / zuzrAva ca zrutisukhapradamAdareNa, dharma kukarmamathanAdamuto jinendrAt // 20 // nAthaM praNamya nagaraM prati tau nivRttA vekaM jalAzayataTe pratimAM dadhAnam / zIte patatyapi nirAvaraNaM munIndraM, jAyAvatI nayanayoratithiM vyadhattAm // 21 // uttIrya puSparathatastamavandiSAtAM, sthitvA kSaNaM ca tadupAstirasena tatra / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 etasya duSkarakRtazcaritaM stuvantau, madhyaM puro vivizaturvizadAzayau tau // 22 // vAtastadA caramazailavanAt sa ko'pi ___jajJe'ntarabhrakagRhaM nibhRto'pi yena / nirvANamApa sahasA tapanapradIpo, daive surakSitamapi kSayameti ruSTe / / 23 / / astaM bhAsvati bharIva niyateogena yAte'parA, vizvastA vaniteva duHkhanicitA kRtvA vilApAvalim / kausumbhaM tyajati sma vAridhijale, sandhyAbhrarAgacchalAt, dhvAntenA'tha zucA kilA''zu kalitAH sarvA dizo'nyA api // 24 // [zArdUla0] jagattimirapIDitaM, nikhilametadAlokaya ___-nudItakaruNAbharastridazanAthadigmaNDanAt / nirIya jaladheH zanai-radhiruroha pUrvAcalaM, nirIkSitumivauSadhIH svayamathauSadhInAM patiH // 25 // [pRthvI] ityabhayAbhyudayanAmni mahAkAvye tRtIryaH sargaH // aiM namaH [caturthaH sargaH] pUrvazailazirasaH zanaiH zanai-vyormamadhyamadhigatyara3 candramAH / kaumudIsamudayena sarvato, lokalocanatatIramodayat // 1 // [rathoddhatA] nAzamApyata tamogajAsuraH, zambhumUrdhni vidhunA yaduddharaH / tattadIyamiva lakSma lakSata-zcarmacIvarapadasthitiM dadhau // 2 / / naikamapyasahaneSu yojanaM, svIkaroti na sa vairivArabhit / dhvAntamindurupahanti tallavaM, bibhradakagatamaGkadambhataH // 3 // chatramekakamanaGgabhUbhujaH, sArvabhaumapadavIni vedakam / bhAti bhAtizayapUritaM vidho-maNDalaM sphaTikakuNDalaM divaH // 4 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 zreNikaH parisamApya bhUpatiH, sAndhyakAryamanivAryavIryabhUH / / vAsavezma ghanasAradhUpitaM, zizriye tadanu cellaNAsakhaH // 5 // [rathoddhatA] svaireNa saukhyaM ratijaM niSevya, doA mithastau parirabhya suptau / hasto'tha devyA bahirAvRterdrAk, nidrAzlathAzleSatayA babhUva // 6 // [indravaMzA] zItena tena vyathitA kare sA, bhRzaM varoruH samabhUdvinidrA / ninAya taM saMvRtimadhyameva, bhUyo'pi zItkArakarAsyapadmA // 7 // [upajAti] nirAvRti taM ca muni tadAnIM, dhyAtvA kRpAlurvadati sa devI / mahAnubhAvaH patatIdRze hA !, zIte'tiraudre bhavitA kathaM sa: ? // 8 // itthaM vadantyeva nRpapriyA sA, bhUyo'pi nidrAsukhamAsasAda / vikalpadUrIkRtamAnasAnAM, prAyeNa nidrA sulabhA janAnAm // 9 // zItatrANapracalanavazA-dalpanidro narendro, nidrAmudrArahitanayano dhyAyati smA'tha nUnam / saGketorvIgatamiti naraM zocayantI svarucyaM, kiJcicchItavyathanamadhikaM tasya sambhAvayantI / / 10 // [mandA0] bibhradeSa iti cetasi roSaM, gopatirgamayati sma nizAntam / prAyazo bhavati vallabhajAnirderzyayA virahito viduro'pi // 11 // [rathoddhatA] atrA'ntare prakaTavarNapadAM sarAgA-marNa:prapUrNaghanagajitabhIradhIrAm / mAkapAkamadhurAM magadhaprakANDaM, vAcaM jagAda magadhAdhipabodhanAya // 12 // [vasanta0] zrIjJAtanandanavibhurbhuvanaikabhartA, devastava prathayatAt pRthumaGgalAni / tadvAkyakRjjanatatipratibodhakAri25 ___ brAhmayaM muhUrtamidamastu zivAya deva ! // 13 // [vasanta0] uttuGgamaGgalamRdaGganinAdasaGgI saGgItake prasarati kSitipAlayeSu / utsaGgasaGgimRgavitrasanaM vibhAvya, bhIto jagAma caramAcalamauliminduH // 14 // sAyaM tamobharakuraGgamadena rAtrI, candrAMzucandanarasena vilepanaM yA / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 sA samprati vyathitazItabhareNa bhItA, pUrvAGganA'ruNarucA ghusRNAGgarAgam // 15 // chinnAkhilAmRtakale paravArirAze rodakaM zritavati dvijanAyake'mI / zAkhAbhRtAM zikharataH khalu duHkhinaH svaM, muJcanti kAku viruvanti ca hi dvijanmAH // 16 // kSAreNa vArddhipayasA bahunA'pyatRptaH, pAtuM nireti madhuraM jalamanyadeSaH / / zrIzAradAvalayamaNDalamadhyavartI, bhAnucchalena vaDavAmukhacitrabhAnuH // 17 / / devastrayItanurasAviti bhAnumantaM, yuktaM purANagatatattvavido vadanti / yasya dvijA api samAgamane stuvanto, muJcanti viSTaramamI nijamIza ! pazya // 18 // pUrvaM milanti kakubhastimireNa nIlI rAgA hasanti saha candramasA kSaNena / rajyanti bAlatapanena tatastadAsAM dhik caJcalatvamiti caJcalalocanAnAm / / 19 / / itthaM nizamya magadhAdhipativisRjya, devIM virAgitamanAH svaniketanAya / AkArya cA'bhayakumAramamAtyamityA-- ___-dezaM dadAvatha bhRzAbhinivezabhISmaH // 20 // zuddhAnta eSa nikhilo'pi mayA kuzIlo, ___jJAtaH pradIpaya tadenamare ! javena / kAryaM tvayetyaparathA na hi mAtRmohA duktveti nAthamabhinantumayaM jagAma // 21 // so'tha svabhAvAdapi dIrghadarzI, __ vyacintayaccetasi tAtabhIte:26 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anusandhAna 46 purA'pi jAnAmi na me jananyaH, zIlaM vilumpanti yugAtyaye'pi // 22 // [upajAti] tAtastvasambhAvyatamaM vikalpa-mamuM dadhau tat kimahaM karomi / puraH saritpUra ivA'viSahyaH, kopo janAnAmapi ki nRpANAm ? // 23|| kAlakSepaH kSemahetostadasmin, kArya: kiJcitkalpayitvA'pyupAdhim / kAlakSepAt kopasaMrambha eSa, svAnte yena svAminaH zAntameti // 24 // [zAlinI dhyAtvA dhImAnityayaM tatsamIpe, jIrNAM kAJcit kumbhizAlAmadhAkSIt / cakre cA'muM sarvato'pi praghoSaM, bhUpAdezAdeSa dagdho'varodhaH / / 25 / / itazca vIraprabhumityapRcchat, saMyojya pANI magadhAdhirAjaH / AdizyatAM ceTakaputrikeyaM, kimekapatnI ? kimanekapatnI ? ||26|| [upajAti] svAmI jagAdeti narendra ! sarvA, api priyAste nanu zuddhazIlA: / smRtvA punazcellaNayetyavAdi, zIte muni taM bhavitA kathaM sa: ? // 27 // AkayetyanutApapUritamanA bhUpaH puraM pratyasau / yAvaddhAvati tAvadarddhasaraNA-vabhyAgataM dhIsakham / taM vIkSyeti jagAda kiM nu vihitA''jJA me tvayA ? so'pyavak, cakre sA nanu devazAsanamahaM nollaGye jAtucit // 28 // [zArdUla0] kopAruNAkSaH kSitipastatastaM, jagAda pApin ! parato vrajA''zu / dagdhvA svamAtRH patito'si nA'gnau, kathaM mukhaM darzayase nijaM tvam // 29 / / [upajAti] nRpo'pyanAkarNya giraM tadIyAM, yayau pure'ntaHpuramakSataM tat / / vilokya jIrNebhakuTI ca dagdhA-mazaMsaduccairabhayasya buddhim // 31 // pApa ! braja tvaM parato yadIdRk, proce'bhayaM pratyatha tadvimRzya / rAjA yayau sAntvayituM sutaM ta-matyutsukaH saMsadi vIrabhartuH // 32 // gRhItadIkSaM tamavekSya tatra, bheje viSAdena bhRzaM sa bhUpaH / athA'bhayastaM pratibodhavAkya-midaM jagAda prahatapramAdaH // 33|| narendra ! sandhAvacanaM tadAtmano, vicintya cetaH kuru mA viSAdayuk / vrataM mayA''dAyi jinendrapANinA, tatastvamapyatra bhajA'numodanAm // 34 // [vaMzastha] Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 27 natvA jinaM jinamunInabhayaM ca bhaktyA, rAjA yayau puramathA'nuzayaM dadhAnaH / taptvA tapazciramasAvabhayo'pi zasta madhyAsta29 madhyamavimAnamanuttareSu // 35 // [upajAti] // iti abhayAbhyudayanAmni mahAkAvye caturthaH sargaH // graM. 55 a.1 ubhaya graM. - 268 akSara-29. ||chaa| pAThAntaranoMdha 1. 'jidAkhyayA' 16. 'yogyA' 2. 'dive' | 17. 'gandharva' 3. 'tadaiva' 18. 0ca sArthaH prayAtyasauM iti kA0 / 4. 'praNidhe(dheH)' zlo. 54-55 kA. pratau na 'pratimAnavarNAn patre' iti kA. 19. 'kasyA' iti kA. 'adhInavidyaH 20. 'anarthya vastu0' 'vilakSyaH' iti kA. 21. 'sa rUpa' 8. 'tayA'dya' 22. 'samAdadhIthAH' 9. 'maye'dhirUDhaH' 23. 'gamya' 10. 'sumantriNAM' 24. 'vivedakam' iti kA. / 11. 'sutena saMsAdhayati sma kArya, sa 25. 'vAkyavajjanaH' 12. 'parataH' 26. 'bhItaH' 13. 'putro'pi mitropamaH' 27. "vimuJcanti' 14. 'tasyAH samaM' 28. 'punarathA'nuzayaM' 15. 'bhUya, bhUpaH' iti kA. / 29. 'sAdhu-radhyAsta' ; tena' -- - - - - C/o. hArdika Dresisa 55, cakalA sTrITa, bIje mALe, mumbaI-3