Yogshastra

Author(s): Hemchandracharya, Kesharsuri
Publisher: Balchand Sakarchand Shah

Page 11

અનુભવતા અનુભવાય છે. જન્મ મરણને અનુભવ કરતાં સર્વ પ્રાણુંઓ દેખાય છે. પછી ભલે તે દેહ આશ્રય જન્મ મરણ થતાં હોય; છતાં અહીંથી અન્ય સ્થળે જવું અને અન્ય સ્થળથી આ તરફ આવવું, તેમ થતું જણાઈ આવે છે. આયુષ્ય, દેહ, રૂપ, ધન, યૌવન, આકૃતિ, બુદ્ધિ, માન, અપમાન યશ, અપકીર્તિ વિગેરે વિષમતાઓ પણ અનુભવાય છે. આમ થવાનું કારણ શું હશે ? ઇચ્છિત વસ્તુઓ શા માટે નથી મળતી ? ગયા કાળનું તેમજ આગામી કાળનું જ્ઞાન શા માટે નથી થતું? સંવેગોનો વિયોગ શા માટે થાય છે? વિગેરે બાબતેનું કારણું કાંઈ પણ હોવું જ જોઈએ.
આ વિચાર આપણને પહેલવહેલે જ થયે છે એમ કાંઈ નથી. આપણું પૂર્વે અનેક પુરૂષોને આ વિચાર થયો છે, અને તેની શોધ માટે રાજ્યાદિકને ત્યાગ કરીને તેઓએ રાત્રિ દિવસ ભગીરથ પ્રયત્ન કર્યો છે, અને અંતે સત્ય સુખ પામ્યા છે; એમ તેમનાં આચરણ અને વચને (ગ્રંથ) પરથી જણાય છે. તે સાધને માટે અત્યારે નવીન શેધ કરવા નીકળવું તે, સૂર્યનો પ્રકાશ છતાં વસ્તુ શેધવા માટે દીપક લેવા બરાબર છે. આથી પોતાની બુદ્ધિને કાંઈ પણ મહેનત ન આપવી અને કોઈ કહે તે સત્ય માની લેવું, એમ કહેવાનો આશય નથી. ભલે શેધકે શોધ કરે, પણું આખી જીંદગી શોધવા માટે જ કાઢવી, પ્રત્યક્ષ સત્ય જણાતાં છતાં તેને વિશ્વાસ ન કરવો અને કેવળ સત્ય કયાં છે ? સત્ય કયાં છે ? એમ બક્યા કરવું તેના કરતાં એક આધાર પકડી આગળ વધવું તે વધારે ઉત્તમ છે.
સત્યને માટે પૂર્વના શોધક મહાપુરૂષો જણાવે છે કે, આત્મા તેજ સત્ય છે, અને તે તમારી પાસે છે. તેને માટે બહાર શોધવા કે મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરવો કે, ભટકવું, તે નકામું છે. તમારે આગળ વધવું હેય, સંસાર પરિભ્રમણ કે જન્મ મરણને જલાંજલી આપવી હોય, અને નિરંતરને માટે આનંદમાં રહેવું હોય તે, જે તમારે આત્મા છે, તેને જ શેધા. શોધો નહિ પણ શુદ્ધ કરે. માયાથી, મલીન વાસનાથી, તે મલીન થયા છે, કર્મ બંધનેથી તે બંધાયો છે. તે મલીનતા કે બંધનતા દૂર કર, સત્ય ત્યાંથી જ મળી આવશે. તેજ સત્ય છે, બાકી ફાંફાં મારવાનાં છે.
પ્રથમ શરૂઆતમાં અશુદ્ધ, કે અશુભ વિચાર, ઉચ્ચાર અને આચાર એ ત્રણને દૂર કરે અને સાથે શુભ આચાર; ઉચ્ચાર તથા વિચારમાં પ્રવૃત્તિ વધારે. એટલે સુધી શુભમાં પ્રવૃતિ કરે કે સ્વપ્નમાં પણ અશુદ્ધ કે અશુભ પ્રવૃત્તિ ન થાય.