________________
448
TILAKAMANJARĪ OF DHANAPALA
पव.
music) and Vädya (instrumental music) have been referred to separately as well as conjointly with nộtya etc.'
Regarding the Svaras in vocal music we find the implication or the mention of all the seven in the line.
'Sadjadisvaravibhāganirnayesu' ।
(above) - explaining thereby the recognition of Sadja, Rsabha. Gāndhāra, Madhyama, Pañcama, Dhaivata and Nişāda.
Gāndhāra, Pañcama and Sadja have been mentioned exclusively too.
The word 'Rūginah' refers punningly to the singers straining forth to the dance given by Hari i.e. Visnu.2
Vaditra,' Vadya and Atodya' have been employed to mean 'musical instrument' in general..
Vaipancikas' also called Vainikas' i.e. the lute players playing upon lutes to strain forth melodious Pañcamarā-gas, the terms ‘Tantri' and 'Vallaki' being employed to mean the lute string and the lute itself. In other contexts 'Tantri' means a 'lute' in itself as well. The 'Patahika's (i.e. the
1. निकटनाट्यशाला शैलुषकुलसङ्गीतकलहम्।
विधेहि स्वविषयानुपैयुषः स्वरसन्देहविच्छेदम्। रात्रौ द्विजैः सह सहचरैः सेवते त्वद्विपक्ष: किं सङ्गीतं नहि नहि महिनाथ हेमन्तशीतम्। विरतसङ्गीतकरसावेशो। प्रतिडिम्भमुपदिश्यमानमृगमोहकारि करुण गीताभिः । किमपि सुन्दरः गीतनिष्यन्दः श्रुतिविषयभवसारसकुलक्काण इव निर्जलारण्यपथिकमधिकाद्भुतहर्षमाकर्षति ममान्त:करणम्। वन्दिवृन्दजयशब्दकोलाहलशालिना शकुनपाठकश्लोककलकलबहलेन गृहीततारस्वानगायनीगीतरवतरंगितेण गीतनृत्यादिक: प्रेक्षणकसमुचितो विधिः। एकदेशारब्धमधुरगानगाथकपेटकोजुष्टम्। प्राभातिकानि गङ्गास्तोत्रगीतकानि। कदाचित् स्वयमेव रागविशेषेषु संस्थाप्य समर्थितानि शृङ्गारप्रायरसानि स्वरचितसुभाषितानि गाथकगोष्ठया पुनरुक्तमुपनीयमानान्यनुरागभावितमनाः शुश्राव। Ibid. S. ed. p. 372, 358; Vol. III p. 196, 54, Vol. II
pp 300-301, Sm. ed. p. 310, Vol. III p. 119. Sm. ed. p. 358, Vol. I p. 75. 2. हरिद्रासान्द्ररुचयो रागिणः. Ibid. Vol. III p. 172. 3. ध्वनन्त्यमुनिवादित्राणि; विरते च वादित्रस्वनैः। _ वितीर्ण विविधमार्जनानि सज्जान्यक्रियन्त नानावादित्राणि भरतपूरैः । TM Vol.II pp 301, 308. 4. वाद्यशब्दं कदाचित् तारं कदाचि मन्दमुच्चरन्तमच्छिन्नसन्तानमाह्वानशब्दमिव संजहार। Ibid. Vol. II p. 308. 5. विश्रान्त एष तावदत्रैव प्रदेशे मार्गदेश कोऽस्माकमतोद्यध्वनि: Ibid. Vol. II p. 309. 6. TM. II p. 172. L.5. 7. व्यधीयन्त वैणिकैरितस्ततः प्रहततन्त्री परीक्षितकलध्वनिभिर्निश्चलाः कलाः वल्लकीषु। Ibid. Vol. III p. 188. 8. अतिशयछेकपाटहिकताडितपटहनादपटुतरवेण खुरपुटध्वनिना। Ibid. Vol. II p. 199.
