Book Title: Tap ane Parishah Author(s): Sukhlal Sanghavi Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf View full book textPage 4
________________ તપ અને પરિષહ ૧૩૭ અને બુદ્ધના જન્મસ્થાન કપિલવસ્તુથી લઈને તે એમના સાધનાસ્થાન રાજગૃહીં, ગયા, કાશી વગેરેમાં પાશ્વપત્યિક નિગ્રંથ પરંપરાનું નિર્વિવાદ અસ્તિત્વ અને પ્રાધાન્ય હતું. જે સ્થાને બુદ્દે સૌથી પહેલાં ધર્મચક્રનું પ્રવર્તન કર્યું એ સારનાથ પણ કાશીને જ એક ભાગ છે; અને એ કાશી તો પાર્શ્વનાથની જન્મભૂમિ તથા તપોભૂમિ હતી. સાધના વખતે બુદ્ધની સાથે જે બીજા પાંચ ભિક્ષઓ હતા તેઓ બુદ્ધને ત્યાગ કરીને સારનાથ -સિપાનમાં જ રહીને તપસ્યા કરતા હતા. એ પાંચ ભિક્ષુઓ નિગ્રંથ પરંપરાના જ અનુગામી હોય તો નવાઈ નહીં. એ ગમે તેમ હોય, પણ મુળે નિર્ચથતપસ્યાનું, ભલે થોડા વખત માટે પણ, આચરણ કર્યું હતું, એમાં કોઈ શંકાને સ્થાન નથી; અને એ તપસ્યા પાશ્વપત્યિક નિગ્રંથ પરંપરાની જ હોઈ શકે. આથી આપણે એમ માની શકીએ છીએ કે જ્ઞાતપુત્ર મહાવીર પહેલાં પણ નિગ્રંથ પરંપરાનું સ્વરૂપ તપસ્યાપ્રધાન જ હતું. ઉપરની ચર્ચા ઉપરથી નિગ્રંથ પરંપરાની તપસ્યા અંગે એતિહાસિક દષ્ટિએ એટલું પુરવાર થઈ શકે છે કે ઓછામાં ઓછું પાર્શ્વનાથના વખતથી તો નિગ્રંથ પરંપરા તપપ્રધાન હતી; અને એના તપ તરફના વલણને મહાવીરે વધારે વેગ આપે છે. અહીં આપણી સામે ઐતિહાસિક દષ્ટિએ બે પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થાય છે : એક તે એ કે બુદ્ધે વારંવાર નિગ્રંથ-તપસ્યાઓનું ખંડન કર્યું છે એ કેટલે અંશે સાચું છે અને એના ખંડનનો આધાર શું છે? અને બીજો પ્રશ્ન એ કે મહાવીરે પહેલાંથી પ્રચલિત નિર્ચથ-તપસ્યામાં વિશેષતા લાવવાને કઈ પ્રયત્ન કર્યો હતો કે નહીં, અને કર્યો હતો તે છે ? બુર કરેલ ખંડનને ખુલાસે નિગ્રંથ-તપસ્યાનું ખંડન કરવાની પાછળ બુદ્ધની દષ્ટિ મુખ્યત્વે એવી જ હતી કે તપ એ કાયમલેશ છે, કેવળ દેહદમન છે એનાથી દુખ સહન કરવાને અભ્યાસ તે આગળ વધે છે, પણ એનાથી કોઈ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
