________________
જેનધર્મને પ્રાણ
તે ત્યાગી છવનને ઉદ્દેશીને જ. તપ અને પરિષહ એ બે જુદાં દેખાય છે, એના ભેદે પણ જુદા છે, છતાં એકબીજાથી છૂટા ન પાડી શકાય એવા એ ફણગા છે.
વ્રતનિયમ અને ચારિત્ર એ બન્ને એક જ વસ્તુ નથી. એ જ રીતે જ્ઞાન એ પણ બનેથી જુદી વસ્તુ છે. આમ છતાં વ્રતનિયમ, ચારિત્ર અને જ્ઞાન એ ત્રણને વેગ એક વ્યક્તિના જીવનમાં શક્ય છે, અને જો એ યોગ હોય તે જીવનને વધારે ને વધારે વિકાસ સંભવે છે, એટલું જ નહિ, પણ એવા યોગવાળા આત્માને જ વધારે વ્યાપક પ્રભાવ બીજા ઉપર પડે છે અથવા તે એમ કહે કે એ જ માણસ બીજાઓને દેરી શકે છે. આ જ કારણથી ભગવાને તપ અને પરિષહોમાં એ ત્રણ તવો સમાવ્યાં છે. તેમણે જોયું કે મનુષ્યને જીવનપંથ લાંબે છે, તેનું ધ્યેય અતિ દૂર છે, તે ધ્યેય જેટલું દૂર છે તેટલું જ સૂક્ષ્મ છે અને તે ધ્યેયે પહોંચતાં વચ્ચે મોટી મુસીબતો ઊભી થાય છે, એ માર્ગમાં અંદરના અને બહારના બને દુશ્મન હુમલો કરે છે, એને પૂર્ણ વિજય એકલા વ્રતનિયમથી, એકલા ચારિત્રથી કે એકલા જ્ઞાનથી શક્ય નથી. આ તત્ત્વ ભગવાને પિતાના જીવનમાં અનુભવ્યા બાદ જ એમણે તપ અને પરિષહેની એવી ગોઠવણ કરી કે તેમાં વ્રતનિયમ, ચારિત્ર અને જ્ઞાન એ ત્રણેને સમાવેશ થઈ જાય. એ સમાવેશ એમણે પિતાના જીવનમાં શક્ય કરી બતાવ્યું. જેન તપમાં કિયાગ અને જ્ઞાનને સુમેળ
મૂળમાં તે તપ અને પરિષહ એ ત્યાગી તેમ જ ભિક્ષુ જીવનમાંથી જ ઉત્પન્ન થયેલાં છે–જે કે એને પ્રચાર અને પ્રભાવ તે એક અદના ગૃહસ્થ સુધી પણ પહેચેલે છે. આર્યાવર્તના ત્યાગજીવનને ઉદેશ આધ્યાત્મિક શાંતિ જ હતું. આધ્યાત્મિક શાંતિ એટલે લેશોની અને વિકારોની શાંતિ. આર્ય ઋષિઓને મન કલેશોનો વિજય એ જ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
