Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 15

[ पा० १, सू० २.]
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीते
"संज्ञा च परिभाषा च विधिनियम एव च । स्वीक्रियत इति । बाहुलकं च चतुर्विधत्वेनोक्तं प्राचीन:अतिदेशोऽधिकारश्च षड्विध सूत्रलक्षणम् ।।" । "क्वचित् प्रवृत्ति: क्वचिदप्रवृत्तिः इति लक्षणलक्षितेषु प्रकारेष्वयमधिकारो नाम प्रकार:
कचिद् विभाषा क्वचिदन्यदेव । मत्रस्येत्याशयः । अधि-आधिक्यस्य करणमधिकार इति। विविधानं बहधा समीक्ष्य 5 तदर्थ: । प्रकृते च स्वदेशे वाक्यार्थबोधाजनकत्वे सति चतुबिध बाहुलकं वदन्ति ।।" इति ।
उत्तरमौकवाक्यतया वाक्यार्थबोधजनकत्वमधिकारमूत्र- तत्र कचिदन्य देवेति तृतीयबाहलकाभिप्रायेण सूत्रमिदं स्वम् ।
; व्याचष्टे-कृत् प्रत्ययो यथानिर्दिष्टादर्थादेरन्यत्राअधिकारस्य च त्रिप्रकारत्वं 'षष्ठी स्थानेयोगा।" पीति, अदिरित्यत्रादिपदमुपपद-प्रकृतिपरम् , इह चार्थ. [१.१.४८.] इति सूत्रभाष्ये वणितम् , तथाहि---"अधि- । स्य व्यभिचारो दर्शयिष्यते, उपपद-प्रकृतिव्यभिचारो 45 10 कारो नाम त्रिप्रकार:, कश्चिदेकदेशस्थः सर्व शास्त्रमभि- यथाप्रयोगमूहनीयः ।
ज्वलयति, यथा प्रदीपः सुप्रज्वलित: सर्व वेश्माभिज्वल-: विगृहह्योदाहरति--पादाभ्यां हियते-पादहारकः यति । अपरोऽधिकारो यथा रज्ज्वा अयसा वा बद्ध । इति"इंग हरणे" पादाभ्यां हियते इति "णक-ची" काष्ठमनुकृष्यते तद्वदनुकृष्यते चकारेण । अपरोऽधिकारः ५.१. ४८.] इति णके "कारकं कृता" [ ३.१. प्रतियोगं तस्यानिर्देशार्थ इति योगे योगे उपतिष्ठते ।"
६८. ] इति समासे—पादहारक इति, गले चोप्यत 50 15 इति । अत्र प्रथमलक्षणेन
इति-गलेचोपकः इति—अत्रापि णक प्रत्ययः, मयूरव्यं"एकदेशस्थिता शास्त्रभवने याति दीपताम् । सकादित्वात् तत्पुरुषः, "तत्पुरुषे कृति" [ ३. २.२०.] परितो व्यापृतां भाषां परिभाषां प्रचक्षते ।।" इति सप्तम्या अलुप् च, "कर्तरि" [ ५. १. ३.] इति
इति लक्षणलक्षितानां परिभाषासत्राणामधिकाररव- कर्तरि विधीयमानोऽपि णको बाहुलकबलादुभयत्र कर्मणि मुक्तम् । तथाहि तत्र कैयट:-पारायंसाम्यात् परिभाषाs
भवतीति भावः । मुदत्यनेनात्मेति-मोहनीयं कर्म,55 20 प्यधिकारशब्देनोच्यते कश्चित, परिभाषारूप इति भावः ।
"मुहीच वैचित्ये" वैचित्यमविवेकः, मुह्यति सदसद्विवेकएतल्लक्षणं च परिभाषाणां यथोडेश-कार्यकालोभयपक्ष
- | विकलो भवति आत्माऽनेनेति "तन्याऽनीयो" [५.१. समर्थकतया नागेशेन वणितम् , तथाहि कश्चिदेकदेशस्थः । १७. ]
| २७. ] इत्यनीयप्रत्यये 'मोहनीयमिति, "ते कृत्या:" सर्व शास्त्रमभिज्वलयतीति लक्षणभाष्यव्याख्यायाम - ' [५. १. ४७. ] इति ध्यण-तव्य-अनीय-य-क्यप्' इति
"इदं च यथोद्देशपक्षे स्पष्टमेव । कार्यकालपक्षेऽपि पञ्च प्रत्ययाः कृत्यसंज्ञका भवन्ति, "तत् साप्यानाप्यात् 60 25 स्वविषयसर्वशास्त्रकवाक्यस्वादेवमुक्तिः पठितदेशस्थेनैव : कर्मभावे कृत्य-स्त खलाश्च" [ ३. ३. २१. ] इति
तत्र तत्र तबुद्धिजननात, दीपो यथा प्रभाद्वारा सर्वगृह- कृत्यप्रत्ययः सकर्मकात् कर्मणि अकर्मकाच भावे भवति, प्रकाशकः, एवमेतत् स्वबुद्धिजननद्वारा सर्वशास्त्रोपकार- सत्यप्येवं बाहुलकबलात् मोहनीयमित्यत्र करणेऽनीयकम्, न तु तत्पक्षे कार्यकालपक्षेऽप्यचेतनस्थ शास्त्रस्य प्रत्ययो भवति, एवमग्रेऽपि ज्ञेयमिति भावः । स्नाति
स्वदेशं विहाय तद्देशगमन सभ्भवतीति बोध्यम् । पठित- । तेनेति-स्नानीयं चूरणमिति-स्नाति शुचिर्भवति अनेनेति 65 30 देशस्थत्वमेव सर्वथा बोधयितुमेकदेशस्थ इत्युक्तम् ।" करणेऽनीयप्रत्यये स्नानीयमिति । अतिदिशति-एवंइति । द्वितीयलक्षणं च यत्र स्वरितत्वप्रतिजाहीनमपि । यानीयोऽश्वः इति-याति गच्छति अनेनेत्यनीयेपदं शास्त्र वोत्तरत्र चकारेणानक्रष्यते तत। ततीय- ' यानीयः । सम्प्रदानेऽनीय मदाहरति-दीयते तस्मा इतिलक्षणाक्रान्तं च प्रकृतं सूत्रम्, तथाहि --सर्वेषामेव दानीयोऽतिथिः; सम्प्रदीयतेऽस्मा इति सम्प्रदानकृत्प्रत्ययानां बाहुलकेन विधानार्थ मर्वेषु सूत्रेषु बहुलमिति मिति, अतिदिशति-एवं-स्पृहणीया विभूतिरिति-70 ॐ पठनीयं स्याउ, इति प्रतियोगं तस्य निर्देशो न. कर्तव्यो । स्पृहयति अस्य इति स्पृहणीया, "स्पृहेव्याप्यं वा" [ २. भवेदित्येक त्रैव पठितस्य तस्य योगे योगे उपस्थितिः । २. २६. ] इति कर्मणो वा सम्प्रदानत्वम् । अपादानेऽनी