Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 13

। अर्ह । ___ आशैशवशोलशालिने श्रीनेमीश्वराय नमो नमः ।
कलिकालसर्वज्ञ-श्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीतंश्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् । स्वोपजतत्त्वप्रकाशिकाभिधबृहदवृत्ति-स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाप्रकाश-शब्दमहार्णवन्यासाभिधबृहल्याससंवलितम् ।
-
-
मास
एवं चैषां घातोरेव विधीयमानत्वममिमतमित्येतदपि अथ पञ्चमोऽध्यायः | सूचितं भवति ।
तथा च पाणिनीये "धातोः" [ ३.१.६१.130 तत्र
इत्यधिकृत्यैव कृतः प्रत्यया उक्ताः । तत्थमाशङ्कितं ॥ प्रथमपादः ॥
भाष्ये --'कानि पुनरस्य योगस्य प्रयोजनानि ? प्रयोजन 10 आ तुमोऽत्यादिः कृत् 1 ५. १. १. ।।
। प्रातिपदिकप्रतिषेधः, प्रातिपदिकप्रतिषेधः प्रयोजनम् ।
धातोस्तव्यदादयो यथा स्युः प्रातिपदिकान्मा भूवन्निति । त० प्र०--घातोविधीयमानस्यादिवजितो वक्ष्यमाण:
नैतदस्ति प्रयोजनम् , साधनेन तव्यदादयो विधीयन्ते, 35 प्रत्ययस्तुमममिव्याप्य कृत्संज्ञो भवति । धनधारयः,
स्य । साधनं च क्रियायाः, क्रियाऽभावात् साधनाभावः । उदकेविशीर्णम्, गोदायो व्रजति । अस्यादिरिति किम् ?
। साधनाभावादसत्यपि धात्वधिकारे प्रातिपदिकात् तव्यदाप्रणिस्ते।कृत्प्रदेशा:-"तिक-कृतौ नाम्नि" [५.१.७१.]
दयो न भविष्यन्ति । स्वादिषु तहि, स्वपादिषु तहि प्रयो15 इत्येवमादयः ॥१॥
जनम् । स्वपति सुपतीति मा भूत्" इति । । अहम् ।
अयमाशयः-यद्यपि धात्वधिकाराभावेऽपि कारक-40 पञ्चमाध्यायप्रथमपादे
विशेषापेक्षास्तव्यदादयः प्रत्ययाः प्रकृतिवाच्चान्तरङ्गक्रिश० म० न्यासानुसन्धानम्
यासाधनसम्भवे शब्दान्तरवाच्यवहिरङ्गकियासाधने प्रातिआ तुमो० । त्यादिभिन्नस्य प्रत्ययस्य कृत्संज्ञा- पदिकेभ्यो न भविष्यन्तीति विनापि तदधिकारं धातुभ्य 20 करणातु कृता तिवादिज्ञानाधीनज्ञानकत्वात् पूर्वाध्याये एव भविष्यन्तीति धात्वधिकारो नावश्यकः, तथापि स्व
तिवादयो निरूपिता:, भेदो ह्यन्योऽन्याभावः, अभाव- । पितीत्यर्थं प्रयुज्यमानाः सुपतीत्यादयोऽपभ्र'शरूपाः, तेषु 45 ज्ञाने च प्रतियोगिज्ञानस्य कारणत्वमिति यन्त्रिरूपितो विद्यमाना अपभ्रशा एव धातवः, तेषां क्रियावाचकत्वभेदो वाच्यस्तन्निरूपणमादावुचितमेव, अतश्च त्यादीन् मस्तीति साधनापेक्षत्वेन तेभ्यः कृतः प्रत्यया मा भूवनिति निरूप्य कृतां निरूपयितुमुपक्रमत आचार्य इति साधीयसी धात्वधिकार आवश्यकः । यद्यपि “क्रियाथों धातुः" 25 प्रकरणसङ्गतिः । तदाह- आ तुमोऽत्यादिः कृदिति । [ ३. ३. ३.] इति सूत्रेण क्रियावाचिनामपभ्रशा.
सूत्रे प्रकृतेरनिदि तया प्रत्ययस्य नियमत: प्रकृति-नामपि धातुत्वमायाति, तथापि तत्र व्याकरणान्तर-50 सापेक्षत्वात् कृतां प्रकृति निर्दिशति - धातोरिति, | संवादेन गणपठितत्वस्यापि धातुसंज्ञाप्रयोजकत्वस्यावश्यं