Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 14

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशन्दानुशासने पञ्चमोऽध्यायः ।
[पा० १. सू० २.]
-
--
-
-
-
-
--
-
-
-
-
---
संग्राह्यतया तेषां क्रियावाचकत्वेऽपि भ्वादिगणपठितत्वा- कृता' ३.१. ४६.] इति समासश्च । यद्वा गां भावेन न धातुत्वमिति न तेभ्यः कृतामुत्पत्तिः । स्वमते । दास्यतीति 'कर्मणोऽरण" [५. ३. १४. इत्यणि -- च साधूनामेवान्वाख्येयत्वेनासाधुशब्दमूलभूता अपभ्रंशाः ' गोदायो व्रजतीति । अत्यादिरिति किमिति --अस्तु 40
प्रकृतित्वबहिर्भूता गवेति मत्वा धातोरित्यधिकारो न नाम धातुविहितानां त्यादीनामपि कृत्मज्ञा, तत: को 5 कृतः, शिष्याणां स्पष्टप्रतिपत्तये वृत्तौ तदन्तर्भाव: कृत दोष इति प्रश्नः, उत्तरयति-प्रणिस्ते इति —"णिसूकि इत्यवधेयम् ।
चुम्बने” इति प्रपूर्वस्य निस्' धानोस्तेप्रत्यये णोपदेशत्यादिवजित इति—तुमो विधानस्य मध्ये एवं त्वात् “अदुरुपसग० । २. ३. १७. ! इ
त्वात् “अदुरुपसर्ग०" [ २. ३. ७७.] इति गत्वेत्यादयोऽपि विहिताः पूर्व च, तत्र धातोविधीयमानस्य प्रणिस्ते इति भवति, अत्र 'तेप्रत्ययस्य' कृत्संज्ञायां 45
प्रत्ययस्य कृत्संज्ञाविधाने तेषामपि धातोरेव विहितत्वेन "निस-निक्ष-निन्दः कृति वा" [२. ३.८४. इति 10 कृत्संज्ञा प्राप्ता 'अत्यादिः' इति पदेन पर्यदस्यते. एवं च । विकल्पेन णत्वापत्तरित्युत्तराशयः। संज्ञायाः फलं हि
ते उद्देश्यकोटितो बहिर्भता इति न विधेयकत्संज्ञा- | विधिसूत्रषु तदुपयोग एवेति विधिप्रदेशमस्य निदिशति-- न्वयिनो भवन्ति, 'वक्ष्यमाणः' इत्युक्त्या च पूर्वोक्तानां कृत्प्रदेशा:-.-"तिक-कृतो नाम्नि" इत्येवमादयः त्यादिवजितानामपि ण्यादीनां कृत्संज्ञा परिहृता भवति,
इति--तथा च तेषु लघुनोपायेन व्यवहारार्थमेवेदं 50 तेऽपि हि धातोविधीयन्ते त्यादिभिन्नाचोद्देश्यकोटिगता संजाकरणमिति सूचितम् , लध्वथं सज्ञाकरणमिति भाष्य15 एव, वक्ष्यमाणत्वोक्त्या च न तेषामद्देश्यत्वमिति भावः । कारः, लघुनोपायेन मंजिनां प्रतिपत्तियथा स्यादित्यथं
तुममभिव्याप्येति-तदवधिकत्वात् कृत्प्रत्ययानाम, यद्यपि संज्ञाकरणमिति तदाशयः, नहि सम्भवोऽस्ति-कृत्संज्ञकाना तदने विहितानां प्रत्ययानां धातोविहितत्वाभावेनैव प्रत्ययानामेकदा स्वरूपोचारणेन विधिप्रदेशेषु प्रत्यायन
कबोटेशन नाम नलिमानो कुर्यादिति तदर्थमिदं सूत्रमिति प्रयोजनमेतेन प्रदर्शितम्, 55 वाम , "तिक-कृतौ नाम्नि" [५. १. ७१.] इति विधि20 इतोऽग्रे वक्ष्यमाणानामेव धातुभ्यो विहितानां प्रत्ययानां स्थलमुदाहृत्य 'इत्येवमादयः' इत्यनेन "निस-निक्ष-निन्दः त्यादिवजितानां संजोद्देश्यत्वेन ततोऽग्रे स्वतोऽप्राप्तेः । कृति वा" इत्येवमादयोऽनुवादप्रदेशा अपि कृत्प्रदेशा
"हनक हिंसा-गत्योः" धनेन हन्यत इति--घनघात्यः । एवेति सूचितम् !! ५. १. १. ।। इति--"ऋवर्णव्यञ्जनाद् ध्यरण" [ ५. १. १७. ] इति ध्या "मिति घात्" [४, ३. १००.] इति हनो
बहुलम् । ५. १. २. ।। 60
त० प्र०---अधिकारोऽयम् । कृत्प्रत्ययो यया 25 धातादेशः, “कारकं कृता" [३. १. ६८.] इति
निविष्टाददिरन्यत्रापि बहुलं भवति । पादाभ्यां ह्रियतेसमासः । “शुश् हिसायाम्" उदके विशीर्यते स्मेति--
। पादहारकः, गले चोप्यत इति-गलेचोपकः, मुह्यत्यनेनाऽऽउदकेविशीर्णः इति--अत्र "ऋवर्ण०" [४. ४. ५७.]
• स्मेति-मोहनीयं कर्म, स्नाति तेनेप्ति-स्नानीयं चूर्णम्, एवंइतीटो निषेधः “ऋल्वा." [४. २. ६८.] इति ,
यानीयोऽश्वः । दीयते तस्मै इति-दानीयोऽतिथिः, संप्र-65 क्तस्य न: "ऋता" [४. ४. ११६.] इतीरादेश:
दीयतेऽस्मा इति- संप्रदानम्, एवं-स्पृहणीया विभूतिः । 30"म्वादे०" [२.१.६३.] इति दीर्घः "रष्ट०"
समावर्तते तस्मादिति- समावर्तनीयो गुरुः, एवमुढेजनीयः {२. ३. ६३.] इति नस्य णः, “कृत सगति०" .
खलः । तिष्ठन्त्यस्मिन्निति स्थानीयं नगरम्, एवं-शयनीयः [७. ४. ११७.] इति विपूर्वस्यापि तान्तत्वात् 'क्तन' । ३. १. १२.] इति समासः, "तत्परुले कति" पल्यङ्कः ।। २ ।। [३. २. २०. इति सप्तम्या अलुप् च 1 "हुदांग्क्
श० म० न्यासानुसन्धानम्35 दाने' गां ददातीति—गोदायः इति...अत्र 'कर्मणोऽरण" बह०। अनेन कस्यचनार्थस्य सूचनाऽभावात्
[५. १. ७२.] इत्या प्रत्ययः, "आत ऐः कृऔ" कथमस्य मूत्रत्वं, सुचनाद्धि मूत्रमुच्यतेऽत आह-अधि[४. ३. ५३.] इत्यात ऐः, तस्यायादेशः "इस्युक्त कारोऽयमिति ।