________________
|
|
उदीरयिष्यसि स्वान्तादस्थैर्य पवनं यदि। समाधेर्धर्ममेघस्य घटां विघटयिष्यासि ॥
અથ હે ચેતન ! અંત:કરણથી (સ્થિરતાને અલગ કરી) ચંચળતા–અસ્થિરતા રૂપી પવનને (ઉદીરણથી) ઉત્પન્ન કરીશ, તે ધમમેઘરૂપી સમાધિની ઘનઘટાને (જેના દ્વારા ઉત્પન્ન થનારા કેવળજ્ઞાનને) તું (તારા હાથે) વિખેરી નાખીશ.
વિવેચન આત્મા ઘણું કટે એક દિવસ સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરે છે. કયારેક ખરાબ નિમિત્ત મળવાથી એ ચાલ્યું પણ જાય છે ને પુણ્યને એ વળી અમૂલ્ય રત્નને પુનઃ પ્રાપ્ત કરી, શાશ્વત સુખને ભેગી પણ બને છે. અર્થાત આત્માની મુક્તિ સમ્યકત્વમાં સમાયેલી છે. મુક્તિ આલયનું દ્વાર સમક્તિ છે.
અહીં સમાધિ ને અસમાધિની ગ્રંથકાર એવી જ ચર્ચા કરતાં સમજાવે છે કે, હે આત્મન ! આજ સુધી તે અંતઃકરણમાં સ્થિરતાને સ્થાપન કરવા ભલે ભગીરથ પુરુષાર્થ કર્યો, મન-વચન ને કાયાની ચંચળ વૃત્તિઓ ઉપર બાહ્ય રીતે કાબૂ પણ ભલે મેળવ્યું, ને મહાકષ્ટ સ્થિરતાને કંઈક હસ્તગત કરી. પરંતુ એક બાજુ તું સ્થિરતાને આમંત્રણ આપે છે અને બીજી બાજુ તારી પ્રવૃત્તિઓ અવળી રમત રમી રહી છે, જેથી અંતરમાં બળજબરીથી ચંચળતા, અસ્થિરતા રૂપી તેફાની પવનને ઉત્પન્ન કરવા રૂપ થઈ રહી છે. આમ તું તારા હાથે જ દિવ્ય પ્રકાશ રૂપી આત્મસિદ્ધિને આવતી અટકાવવા જેવું અઘટિત કાર્ય શા માટે કરે છે? એમ કરવું તારા માટે હિતાવહ નથી જ. સમાધિને ધકે પહોંચે તેવું કાર્ય તારા હાથે ન જ થવું જોઈએ.
પાતંજલ યોગશાસ્ત્રમાં જેને “અસંપ્રજ્ઞાત' (કિલષ્ટ અને અકિલષ્ટ વૃત્તિઓને રેધ કરનાર) સમાધિ કહી છે, તે જ ધમમેઘ
