Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 07

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 324

सप्तमाध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥
३०१
[एये ] एय सप्तमी ङि । वा त्वादेरिति वर्त्तते ।
[प्रवाहणेयः, प्रावाहणेयः] प्र 'वहीं प्रापणे' (९९६) वह् । प्रवहन्तं प्रयुङ्क्ते । 'प्रयोक्तृव्यापारे णिग्' (३।४।२०) णिग्प्र० । 'ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । प्रवाहयतीति प्रवाहणः । 'नन्द्यादिभ्योऽनः' (५।१।५२) अनप्र० । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिग्लुक् । 'णेर्वा' (२।३।८८) णत्वम् । प्रवाहणस्यापत्यं = प्रवाहणेयः, प्रावाहणेयः । 'शुभ्राऽऽदिभ्यः' (६।११७३) एयणप्र० → एय । अनेन वृद्धिः । आदेः प्रशब्दस्य वा वृद्धिः ।
अत्राप्युत्तरपदवृद्धेः पूर्वोक्तमेव प्रयोजनम्, तेन -
[प्रवाहणेयीभार्यः1 प्रवाहणेय 'अणजेयेकण' (२।४।२०) ङी । प्रवाहणेयी भार्या यस्य सः = प्रवाहणेयीभार्यः । 'गोश्चान्ते०' (२।४।९६) हुस्वः । 'तद्धितः स्वरवृद्धिहेतुररक्त-विकारे' (३।२।५५) इत्यादिना पुंवद्भावनिषेधो भवति ॥छ।।
एयस्य ॥ ७।४।२२ ॥ [एयस्य ] एय षष्ठी ङस् ।
[प्रवाहणेयिः, प्रावाहणेयिः] प्रवाहणेयः पूर्वपदनिष्पन्नो मण्ड्यते । प्रवाहणेयस्यापत्यं = प्रवाहणेयिः, प्रावाहणेयिः । 'अत इञ्' (६।१।३१) इप्र० → इ । अनेन उत्तरपदवृद्धिः, प्रस्य तु विकल्पेन । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अलुक् ।
[प्रवाहणेयकम्, प्रावाहणेयकम्] प्रवाहणेयस्येदं सङ्कादि तस्य भावो वा = प्रवाहणेयकम्, प्रावाहणेयकम् । 'गोत्राददण्डमाणव-शिष्ये' (६।३।१६९) अकप्र० । 'योपान्त्याद् गुरूपोत्तमादसुप्रख्यादकञ्' (७।१।७२) अकप्र० → अक । अनेन उत्तरपदवृद्धिः, प्रस्य तु विकल्पेन ।
बाह्यस्तद्धित एयव्यतिरिक्तवन्निमित्ता वृद्धिः । 'वृद्धिः स्वरे०' (७।४।१) इति नित्यं विहिता एयाश्रय(ये)ण विकल्पनाशक्या बाधितुमिति सूत्रारम्भः ॥छा।
नञः क्षेत्रज्ञेश्वर-कुशल-चपल-निपुण-शुचेः ॥ ७।४।२३ ॥ [नञः] नञ् पञ्चमी ङसि । __ [क्षेत्रज्ञेश्वरकुशलचपलनिपुणशुचेः] क्षेत्रज्ञश्च ईश्वरश्च कुशलश्च चपलश्च निपुणश्च शुचिश्च = क्षेत्रज्ञेश्वरकुशलचपलनिपुणशुचि, तस्य ।
[अक्षैत्रज्ञम्, आक्षैत्रज्ञम् ] न क्षेत्रज्ञः = अक्षेत्रज्ञः । अक्षेत्रज्ञस्येदम् = अक्षैत्रज्ञम्, आक्षेत्रज्ञम् । 'तस्येदम्' (६।३।१६०) अण्प्र० → अ । अनेन वृद्धिः ऐ, आदेर्नजो विकल्पेन वृद्धिः । 'अवर्णेवर्णस्य' (७४/६८) अलुक् ।
[अक्षत्रश्यम्, आक्षेत्रश्यम् ] अक्षेत्रज्ञस्य भावः कर्म वा = अक्षैत्रश्यम्, आक्षेत्रश्यम् । 'पतिराजान्तगुणाङ्गराजादिभ्यः कर्मणि च' (७।१।६०) ट्यणप्र० → य । अनेन वृद्धिः ऐ, आदेर्नो विकल्पेन वृद्धिः ।। . [अनैश्वरम्, आनैश्वरम् ] न ईश्वरोऽनीश्वरः । 'अन् स्वरे' (३।२।१२९) अन् । अनीश्वरस्येदम् = अनैश्वरम्, आनैश्वरम् । 'तस्येदम्' (६।३।१६०) अण्प्र० । अनेन वृद्धिः ऐ, आदेर्नो विकल्पेन वृद्धिः ।
[अनैश्वर्यम्, आनैश्वर्यम् ] अनीश्वरस्य भावः कर्म वा = अनैश्वर्यम्, आनैश्वर्यम् । क्षेत्रज्ञेश्वरशब्दौ बुधादौ तेन एतयोः 'नञ्तत्पुरुषादबुधादेः' (७१।५७) अपि ट्यणप्र० भवति । अनेन वृद्धिः ऐ, आदेर्नो विकल्पेन वृद्धिः ।
[अकौशलम्, आकौशलम्] न कुशलोऽकुशलः, अकुशलस्येदम् = अकौशलम्, आकौशलम् । 'तस्येदम्' (६।३।१६०) अण्प्र० । शेषं पूर्ववत् ।